CONVENTUS LABACENSIS
215
N' o 10.
Pars tertia
de
Conventibus speciatim
I.
Conventus
Ad B. Virginem in Coelos Assumptam
Labaci
In Carnioliae Metropoli.
Caput I.
De Ducatu Carniolae
§. I. De origine, et antiquitate Carnioliae.
I. Primus inter Scriptores historicos, qui Carnioliae sub hoc nomine, quod nunc obtinet, mentionem facit, est Paulus Diaconus, qui circa A. C. 760 sub Desiderio ultimo Langobardorum Rege vixit: hic Hist. Langob. lib. 6. c. 52. ait: Rachis denique apud forum Julii Dux effectus, Carniolam Slavorum Provinciam cum suis intergressus est, multitudinem Slavorum prosternens, eorum omnia vastavit. Ejusdem et nominis, et Provinciae mentionem facit Eginhardus, qui vixit circa A. C. 820., rerum a Carolo M. gestarum scriptor, cum de expeditione Baldrici, Ludovici Pii Imperatoris Praefecti, in Ludovicum Carniolensem Marchionem, et Bornam Dalmatiae Ducem loquatur, subjungit: Quibus domum reversis, Carniolenses, qui circa Savum fluvium habitant, et Forojuliensibus penè contigui sunt, Baldrico se dediderunt . Ast sub nomine Cranorum, Carnorum, seu Carnutorum jam longe prius nota erant: quod enim ab his nominibus Carnioli suam denominationem, et originem trahant, omnes penè scriptores conveniunt: Sic Lazius citans Appianum, et Strabonem lib. 6. de migrat. Gent. fol. 156. dicit: In loca derelicta Japodum, qui creduntur ab Augusto vel omnino confecti, vel aliò profecti sedes mutâsse, ad fontes Savi arbitror Carnos proximos â Romanis admissos, cum ipsi in Carnorum agro, qui hodie est Goricensis colonias novas deducerent ..... mutato populo, mutari paulatim, et nomen loci coepit, ut quae olim Japidia nuncupabatur, deinceps Crania, et Carniola diceretur.
II. Cl. D. Ludovicus Schönleben in apparatu Carnioliae antiquae nomen Carnorum deducit â Carnutibus Galliae Celticae populis cum Belloveso in Italiam migrantibus. Circa vocabulum Carnuntum advertit Joan. Christ. de Jordan de origine Slav. Carnuntum fuisse Urbem in Liburnia sitam
216
2 do fuisse Carnuntum Urbem in Pannonia Superiori in ripa Danubii circa Quados sitam: 3 'tio nomine Carnunti venire totam Regionem Carnorum, et Carinthiorum. De Carnunte Urbe in Liburnia mentionem facit Livius Hist. lib. 43. c. 1 dicens: Eadem aestate (A. U. C. 583)qua in Thessalia equestri pugna vicêre Romani, legatus in Illyricum â consule (P. Licinio)missus opulenta duo oppida vi, atque armis coegit in deditionem, omniaque iis sua concessit, ut opinione clementiae eos, qui Carnuntem munitam Urbem incolebant, alliceret. Destructa autem Carnunte Liburniae Urbe nomen hoc ad Carnuntum Pannoniae Superioris Urbem transivit, ut ait praelaudatus de Jordan: Carnuntum Urbs Pannoniae circa Quados nomen hoc â destructa jam tunc Carnunte liburnica, una cum praesidio Romano militum Liburnianorum haereditavit . Et hanc Urbem Carnuntem Pannoniae Attila destruxit, nomen verò ad Provinciam transivit, quam veteres Carni â Carnia propria in hodiernam Carinthiam usque extenderant.
III. Sive dicatur, quod Carni ab Urbe Carnunte, seu Carnunto originem trahant, sive asseratur, quod Urbs â populo suam denominationem haereditaverit, adhuc semper inquirendum restat, qua occasione Carni, seu Carnuntum appellari coeperint? Ad quod antequam respondeam, praenotandum venit, quod hae voces Caranus, Cranus, et Carnus, sicut et Carnia, ac Crania pro eodem sumantur, ac tantùm in dialecto differant: fuit quippe subinde in voce Caranus primum a. omissum, et enunciabatur Cranus, et dein ab iis, qui litteram r. molliter pronunciabant, fuit a. praepositum litterae r. sicque loco Cranus dicebatur Carnus. Sic etiam Strabo lib. 16. fol. 510. Carana, et Carna pro eodem sumit, dum dicit: Ultima Regio (scilicet Arabum) â quatuor maximis inhabitatur nationibus â Minoeis in parte ad rubrum mare sita, maxima eorum civitas Carna, sive Carana . Quod nomen etiam Cedrenus corruptè scripsit dum loco Caranus, Cranaus posuit, quod etiam hodie non raro vidimus, quod nomina propria Civitatum, regionum, fluviorum etc. saepius corrumpantur.
IV. Nomen Cranus ex hebraeo idiomate Cran, â quo etiam latinum nomen Corona derivatur, originem trahit, seu etiam â nomine Kara, seu Kari, quod significat: vocatus ad regnum, inclytus, celebris: Unde Capellus ad an. M. 3187 ait: Hae voces Caranus, Quirinus sunt hebraicae, vel Syriacae originis, ac dominatum significant. Postmodum sibi hoc nomen Caranus, Cranus assumpserunt Belliduces, qui insignem aliquam victoriam reportârunt, aut qui alio modo puta per scientias, negotiationes, et navigationes se celebres reddiderunt: sic enim primus Macedonum Rex Caranus dicebatur, quia suis armis multas terras subjugavit.
217
Quia punica lingua cum hebraica multam habet connexionem teste S. Augustino, qui tract. 15. in Joan. ait: Cognatae sunt linguae istae, et vicinae hebraea, punica, et Syra, hinc etiam Phoenices, qui et armis potentes erant, et navigationis inventores dicuntur, hoc nomen Crani saltem celebriores inter illos usurpârunt: ab his dein aliquae Urbes eamdem denominationem sortitae sunt; sic enim in Phoenicia sub Monte Libano est Civitas Carne nuncupata teste Plinio lib. 5. c. 20. Tandem â Civitatibus populus circumvicinus, Crani, et Carni, et ab his integrae regiones Carna, Crana, aut interjecta littera i. Carnia, Crania vocitari coeperunt.
V. Postquam itaque Phoenices praedicta nomina ex originali hebraica lingua hausissent, et hoc nomine etiam Civitates, ac populos insignavissent, saepius non tantum Asiae, sed etiam Europae Civitates suis celeberrimis navigationibus penetrârunt, quibus cum Galli servitia praestarent tum militia, cum in navigationibus, etiam hoc nomen Gallis adhaesit et probabilius eo tempore, dum Hercules Tyrius, qui natione Phoenix erat, ut vult Bochartus, Strabo, et Appianus, per mare ligustinum Galliam venisset, â quo tempore Galli Phoenicibus semper amicitia juncti erant, patet enim ex Polybio, et Appiano, quod Galli tam in primo, quam secundo punico bello Phoenicibus serviêrint. Tandem Galli Carni venerunt trans Alpes Julias, et penes Aquilejam consederunt, et novam Coloniam, quam Strabo Carnorum vocat, fundârunt. Quamvis verò hoc Carnorum nomen saepius cum gente transiverit, tamen huic populo indelebiliter adhaesit, qui per Carniam propriè dictam sub Alpibus Juliis, forum Julii, Carnioliam, quae sonat, quasi parva Carnia, et Carinthiam propagatus erat, quod autem Carnioli lingua Slavica utantur, et nihil de Gallica, prout forojulienses, retineant, est ratio; quia iis partim A. C. 334. partim anno 452, at anno 521. juncti, et comixti erant Slavi.
§. II.
De antiqua Marcha Carnioliae, ejusque
in Ducatum elevatione.
I. Antequam de Carnioliae in Marchionatum, ac ex Marchionatu in Ducatum elevatione quidquam disseram, de ejusdem regiminis forma ante Marchionatum usitata, quaedam breviter praelibanda judicavi. Igitur priusquam Carniolia â Romanis occupata fuisset, eorumque mandatis paruisset, erat in sua libertate eligendi Praesides, qui populo jus dicerent, erant quoque communitates, quarum una plures Civitates, oppida, et pagos sub se comprehendebat, cuilibet harum communitatum praefectus erat Iudex dependens â totius patriae Praeside.
218
Dum verò Octavianus Augustus, qui Romanis imperabat, circa annum 34. ante Christum natum plures Carnioliae partes et anno 15. ante Ejusdem Nativitatem totam suo subjugâsset imperio, posuit, ut in aliis regionibus facere consueverunt Romani, Consulem, seu Praefectum, â quo patria gubernaretur. Quia verò hi Praefecti limites suae potestatis aggravando populum excessivis tributis, et non debitis exactionibus saepius transgressi sunt, populum, quin saepius rebellaret, in fraeno continere haud poterant. Carniolia Romanis parebat usque ad annum 400. quando Gothi Pannoniam, Italiam, et ipsam Urbem Romam expugnârunt, quo tempore in Carniolia Gothis subjacebat. Megiserus, Aventinus, et Schönleben post excussum Romanorum jugum Carniolis Bavariae duces jus dixisse ferunt: quibus vero Valvasorius in topogr. Carn. contradixit, et ponit circa A. C. 570. pro primo Duce Carnioliae Gisulphum Alboini Langobardorum Regis Consanguineum Ducem Fori Julii ex eo, quod plurima pars Carnioliae Langobardis subjecta fuerit. Circa A. C. 735. Carnioli excusserunt dominatum Ducum forojuliensium, et subjecerunt se Boruto Duci Carinthiae, qui sub protectione Pipini Franciae Regis, et Caroli M. patris erat.
II. Postquam Romanum Imperium in Occidente ad Principes germanos devolutum fuisset, et in Carolo M. Pipini Regis Franciae filio initium sumpsisset A. C. 800. qui totam Germaniam, Bavariam, Styriam, Carinthiam, Carnioliam, et Dalmatiam suo dominatui subjecit. Cumque his Provinciis Praefectos, et Duces dedisset, qui Provincias in feudum pro se, et Successoribus ab eodem Imperatore accipiebant, tunc Carinthia, et Carniolia ab uno Duce regebantur usque ad tempora Othonis I. Imperatoris, qui A. C. 972. Carnioliam in Marchionatum evexisse fertur, eique proprium Marchionem, ut refert Thalberg, dedit nomine Cunonem, et Marchio Crainburgensis appellabatur, quia Carnioliae Marchiones Crainburgi Superioris Carnioliae civitate sedem habuerunt. Deficiente porro Crainburgensium Marchionum Prosapia, Provinciae status bellicosi Principis Friderici II. Austriae, et Styriae Ducis virtute allecti Carnioliae dominatum illi detulerunt, quam ultroneam donationem Fridericus II. Romanorum Imperator ratam habuit. Sub Alberto I. Austriae Archiduce postea Romanorum Imperatore Carniolia denuo Duci Carinthiae parere coepit, cujus supra Carnioliam Dominatus duravit tantum usque ad annum 1335. quo anno Carniolia unacum Carinthia Archiducatui Austriaco incorporata erat. Quae Regiones comprehensae etiam Styriae ducatu partes haereditariae domus Austriacae, quam Carniolia magna in Principem fidelitate, nec minori felicitate, hodiè quoque adorat, nuncupantur.
219
III. Circa tempus, quo Carniolia Marchionatus vocari coeperit?, variant scriptores: Compilator Kalendarii Labacensis ponit ejus initium ad A. C. 841. Joan. Georg. Thalberg Carnioliae Marchionatûs initium rejicit, ùt num. praec. insinuavi, ad annum 972. ad tempora videlicet Othonis I. Imperatoris, qui Marchiones limitaneos (vulgò Grenz-Märchgraffen) per Germaniam disposuit. Ast ex hoc argumento D. Thalberg, quod Marchiones limitanei dispositi fuerint per Germaniam, non pro certo inferri potest, quod eo ipso, quod Marchio limitaneus in Carniolia positus fuerit, Carniolia in Marchionatum elevata fuerit; etenim poterant tunc institui Marchiones, prout nunc instituuntur in nostra patria Capitanei Circuli. Quod magis confirmatur ex diplomate Othonis II. Imperatoris, in eo enim, dum Abrahamo Frisingensi Antistiti Locopolim in Carniolia suo territorio donat, inter caetera haec verba ponit: Per interventum Matris nostrae Adelheit, nostri videlicet Hainrici Ducis, quasdam partes nostrae proprietatis sitas in Ducatu praefati Ducis, et in Comitatu Poponis Comitis, quod Carniolia vocatur, et quod vulgò Creina Marcha appellatur etc. Cum certum sit, quod Locopolitanum Territorium, quod Otho Episcopo Frisingensi donaverat, situm sit in Carniolia, et quidem in Ducatu praefati Ducis. nunquid inferes Provinciam Carnioliae fuisse tempore Othonis II. in Ducatum elevatam? absit. nam contrarium evidentes desumitur ex Diplomate Friderici II. Imperatoris paulo infra adducendo. Henricus ergo erat alibi verus Dux, in Carniolia vero concomitanter, seu Carniolia venit ob dignitatem Henrici per accidens sub nomine Ducatus: imo illud vulgò Creina Marcha denotare videtur, Carnioliam eo tempore nec Marchionatûs dignitatem habuisse; non enim realiter, et auctoritate publica, sed voce populari, ut illud vulgò denotat, Marcha, seu Marchionatus audiît.
IV. Sicut incertum est tempus, quo Carnioliae Provincia in Marchionatum elevata est (imo omnino dubium est, an aliquando Marchionatûs dignitate fulserit? prout rem paulo infra elucidabo), ita certum est, et indubitatum redditur ex Diplomate Friderici II. Romanorum Imperatoris, eam fuisse ad Ducatûs dignitatem elevatam anno 1245. id est ante annos 533. Videns enim Fridericus Imperator egregias dotes, et bellicosas virtutes Friderici Ducis Austriae, eidem concessit, ut possit Provinciam Carnioliae in Ducatum erigere: en verba Friderici: Fridericus II. Divina favente Clementia Romanorum Imperator Hierusalem, et Siciliae Rex Friderico II. Duci Austriae, et Styriae suo dilecto Principi, et Comiti Carnioliae gratiam suam, et omne bonum. Hic est titulus diplomatis Friderici II. Imperatoris, verba autem, quae ad rem nostram magis pertinent circa finem ita subsequuntur: Ad decus praeterea Regni tui, praesentis privilegii authoritate permittimus, ut de Provincia Carnioliae Ducatum facias immediate tibi subje-
220
ctum parte (fors per te)Nobis, et Successoribus nostris, et imperio responsurum, et, ut in Ducatu ipso C. cognatum tuum fidelem nostrum valeas promovere, plenam tibi concedimus potestatem. Ad cujus rei memoriam et robur perpetuò valiturum praesens privilegium fieri et Bulla aurea typario nostrae Majestatis impressa jussimus communiri.
V. Cum superius meminerim, esse tempus incertum, quo Carniolia ad Marchionatus dignitatem elevata fuerit, ex praecitatis Friderici II. Imperatoris litteris dubium oritur non contemnendum, an Provincia Carnioliae aliquando Marchionatus titulo fulserit? Etenim Fridericus in titulo suarum litterarum, quas Friderico Duci Austriae inscripsit, eumdem nominat Comitem, non Marchionem Carnioliae. Sicut nunc mos est Principibus terrae, ut sibi titulos assumant, quibus Regiones ipsae insignitae sunt, sic felicissimè Regnans Maria Theresia dicitur Regina Hungariae etc. Archidux Austriae, Dux Styriae, Carinthiae, Carnioliae etc. Comes Tyrolis, Goritiae etc. et cur hoc? certe non ob aliam rationem, nisi quia Hungaria Regnum, Austria Archiducatus, Styria etc. Ducatus, et Tyrolis Comitatus, sic etiam dicendum erit de tempore Friderici Imperatoris, qui Fridericum Austriae Ducem, et Carnioliae Comitem nominando innuere voluit, Austriam fuisse pro illo tempore Ducatum et Carnioliam Comitatum. Qui verò haec nomina Marchio, et Comes confundunt lubens admitto, Carnioliam fuisse Marchionatum.
§. III.
De finibus, amplitudine, fertilitate, fluviis,
aliisque memorabilibus Ducatus Carnioliae.
I. Moderna Carniolia, quae germanicè Crain dicitur, sicut et in idiomate vulgari, tenet septentrionem versus Carinthiam, et Styriam, ad Orientem habet Croatiam, ad meridiem Istriam, Liburniam, et Mare Adriaticum, occidentem versus respicit forum Julii, dividiturque â Valvasorio in 5. partes, in Carnioliam videlicet superiorem, inferiorem, mediam, interiorem, et Istriam Austriacam, verum ad tres partes juxta tres circulos quorum cuilibet unus Capitaneus, qui Circuli dicitur, praeest, commode reducitur, nempe in Carnioliam superiorem, quae est pars supra Labacum Carinthiae, et Styriae contermina, in inferiorem, quae infra Labacum ad Croatiae fines protenditur, ad quam reducitur Carniolia media, et in Carnioliam interiorem, cui Istria adhaeret, habetque pro termino meridiem versus, mare Adriaticum. Tota Provincia regitur ab uno Supremo Capitaneo cum suis Consiliariis, cui subordinantur alii tres Capitanei, quorum quilibet in una parte Provinciae juxta insinuatam partitionem residet et quidem Capitaneus Circuli Superioris Carnioliae
221
residet in Civitate Labacensi Metropoli Carnioliae, Capitaneus circuli inferioris Carnioliae residet Rudolphswerti, alio nomine Neostadii. Capitaneus verò interioris Carnioliae residet Adelspergae oppido, quasi in meditullio sui circuli. Longitudo Carnioliae ab ortu usque ad occasum est 30. milliarium, latitudo verò â meridie usque septentrionem 25. milliarium juxta computationem Valvasorianam continetque circiter 450.000 homines.
II. Carniolia est terra montosa praesertim ad Alpes Carnicas, per quas â Carinthia secernitur, et montes Vipacenses, qui videntibus horrorem incutiunt, fertiles tamen, amoenaeque valles montium arduitatem leniunt, et alicubi densa nemora petras inumbrant, imo et pabulum animalibus praebent sufficiens, pluribi enim animalia toto aestatis tempore in Alpibus pascuntur. Nec deest in reliquis Provinciae tractibus virens speciosaque planities, quae circa Urbem Labacensem, et Crainburgensem maximè dilatatur, caeterarum quoque frugum adeo ferax est, ut incolis non tantùm sufficientia adferat alimenta, sed et exteris regionibus non exiguum frumenti praebet subsidium. Vineae quoque praesertim in inferiori Carniolia copiosae dantur, ex quibus vinum Marvaticum, quod, licet ab aliquibus acritudinis arguatur, ab omnibus tamen sanissimum depraedicatur, non in parva copia acquiritur. Fluvii quoque copiosi pretiosis piscibus abundantes, Carnioliam irrigant: fodinis insuper, inter quas illa Mercurii in Idria principem occupat locum, rarisque naturae miraculis nobilitata est. Incolae loquuntur propria lingua Slavica, peculiari tamen dialecto ab aliis ejusdem originis discreta: in Civitatibus, et apud Nobiles lingua germanica communis est, imo Nobiles plerique etiam lingua italica utuntur, quibus nec gallica amplius peregrina est. Accentus incolarum Superioris Carnioliae, ubi linguae Carniolicae perpolitus usus est, multo diversus est ab incolis inferioris Carnioliae, qui syllabas turpiter protrahendo elegantiam linguae deturpant. His postremis temporibus, in quibus lingua germanica majora indies sumit incrementa etiam apud plebem, praesertim circa Civitatem Labacensem, lingua Carniolica magnum patitur detrimentum, nam relictis terminis carniolicae linguae antiquis, et propriis, eos ad explicandos suos conceptus ex germanismo mutuò accipiunt, ut in exemplo â verbo germanico spazieren dicunt Carniolicè španzirat, quod aliàs verè Carniolicè sprehajat dici deberet.
III. In Carniolia Labacum Metropolis est, olim dicta Aemona; hanc sequuntur aliae Civitates magnitudine quidem exiguae, sed antiquitate celebres: suntque sequentes in Superiori Carniolia Crainburgum, ┬ teutonizantibus, aliis vero Crainopolis, germ. Crainburg, Carn. Kranj, olim Marchionum Carnioliae sedes: hanc civitatem fluvius Savus alluit, et hic fluvium Kanker dictum in se recipit, removetur â Labaco 3. et ½ miliari. Rattmonstorffium, germ. Rattmansdorff, Carn. Radolza civitatula etiam Superioris Carnioliae distat Crainburgo semitertio milliari, Labacô verò 6. mill. Alluitur ab eodem fluvio Savo. Locopolis
222
germ. Laakh oder Bischofflakh, Carn. Loka, aut Skoffialoka jacet in Superiori Carniolia 3. Labacô distans milliaribus, intra duos fluvios Polanschiza, et Sura dictos. Proprium nomen germanicum est Laack, et Carniolicum Loka, dicitur autem etiam germanicè Bischoffslakh, et Carniolice Skoffialoka ex eo, quia in temporalibus subjecta est Episcopo Frisingensi, cui eam cum suo territorio donavit Otho II. Imperator. Lithopolis germanis Stain Carn. Camnick civitas sita est in Superiori Carniolia, quam rapidus pertransit, et saepius propter exundationes non cum levi nocumento fluvius Feistriz. Labaco versus Styriam inferiorem 3. removetur milliaribus, Carinthiacas, et Styriacas partes versus altis obtegitur montibus. Rudolphswertum, alio nomine Neostadium civitas est inferioris Carnioliae germ. Rudolphswert, vel Neustädtl, carn. Novu mestu ad fluvium Kerka sita distat Labacô 8. mill. Weixelburgum, germ. Weixelburg, Carn. Vishnagora civitatula est inferioris Carnioliae, distatque Labaco 3. milliaribus. Gurgfeldium, germ. Gurkfeld, Carn. Kershku olim sub nomine Noviodunum scriptoribus notissima, nunc exigua est civitas ad fluvium Savum 11. mill. Labaco distans. Landstrass similiter â germanis dicta Carn. Kostainouza est civitas exiguae mollis in inferiori Carniolia fluvio Kerka circumdata tribus infra Neostadium mill. â Labaco verò 11. removetur mill. Laassium, germ. Laass, Carn. Losh vix civitati similis apparet, sed antiquitate est celebris, distat Labaco 6. milliar. Gottschevia est peculiaris districtus in temporalibus Principi ab Aversperg subjectus, in quo unica est parvula civitas ejusdem nominis, in hoc districtu homines omnes utuntur lingua germanica, ita tamen, ut â vero germano vix intelligantur nec callent linguam Carniolicam praesertim feminae, quae vix unquam ex hoc districtu exeunt, distat Labaco 8. mill. Metlica, et Tshernembel penes Colapim fluvium in finibus Croatiae sitae etiam civitates inferioris Carnioliae audiunt. In ea parte Istriae, quae domui Austriacae paret, sunt sequentes parvulae civitates: Pisinum, Antignana, Berschez, Petina, Castua, Galliniana, et Lourana. Berschez, et Lourana sunt infra Montem majorem vulgo Utshka dictum ad sinum flanaticum sitae.
IV. Numerantur in Carniolia 23. Monasteria videlicet 18. virorum, et 5. mulierum: inter quae Sitticium germ. Sittich, Carn. Shitizina Ordinis Cisterciensis et antiquitate, et nobilitate caeteris praecellit. Fuit fundatum â Peregrino Patriarcha Aquilejensi anno 1133, et multis redditibus locupletatum distat Labaco 4 milliaribus. Aliud ejusdem Ordinis Monasterium excitatum fuit ad fontes Marianos prope Landstrass â Bernardo Carinthiae Duce anno 1248. In Valle Jocosa germ. Freüdenthal. Carn. Bistra pro Carthusianis Idem Bernardus
223
Dux Carinthiae, et Carnioliae aedificavit Coenobium anno 1255. distat Labaco 3. mill. Patres Conventuales, seu Minoritae unicam nunc habent Conventum apud S. Joannem in Duino Labacô 13. et Tergesto 2. milliaribus distantem. Patres S. Pauli primi Eremitae habent in Istria tria Coenobia, primum est ad S. Petrum in Sylvis fundatum â Meinhardo Goritiae comite anno 1255. Aliud est ad B. V. Mariam in lacu aedificatum â duobus fratribus Nicolao et Hermano Gutteneker anno 1396. tertium Klaver nuncupatum non multum distat a fianona. Pretera sunt 4. Conventus Franciscanorum, de quibus suis in locis uberior fiet sermo, et quinque PP. Cappucinorum, primus Labaci, secundus Locopoli, tertius Crainburgi aedificatus anno 1640. quartus Rudolphswerti aedificari coeptus anno 1660. quintus Gurgfeldii aedificatus anno 1639. Monialium Monasterium Ordinis Dominici Michelstadii germ. Zu' Frauenthal, vel Michelstätten, Carn. Velessovu in Superiori Carniolia situm est, cujus initium D. Thalberg rejicit in annum 1257. P. Bautscher in annum 1297. et Lazius in annum 1369. Monasterium primum Ordinis S. Clarae est Münkendorfii, ┬ teutonizantibus, aliis vero Mechiniis, a Mechiniae Mechiniarum carniolicè Mekinje. germ. Münkendorf Carn. Mekine prope civitatem Lithopolim fundatum â D. D. de Gallenberg anno 1300. Aliud Monasterium Ordinis S. Clarae Locopoli in Superiori Carniolia excitatum fuisse creditur ad annum 1351. Erant quoque anno 1391. pro Cartusianis in Pletriach in inferiori Carniolia aedificatum Coenobium, sed tempore lutheranismi iis dispersis traditum fuit R'ndis Patribus Societatis Jesu, qui iis bonis fruebantur usque ad annum 1773. quo auctoritate Summi Pontificis et hi suppressi erant. De Monasteriis, quae Labaci extant, sequenti capite sermo redibit.
V. Inter fluvios Carnioliae prae caeteris Savus eminet, utpote omnes alios, qui in Carniolia scaturiunt ad se recipiens, quin â suo honore dejiciatur; retinet enim suum nomen usque ad Belgradum, ubi â Danubio una cum suo nomine absorbetur. Orditur verò in Superiori Carniolia intra Weisenfels, et Cranau apud pagum Ratschach ex loco plano, et paludinoso. Piscibus variarum specierum abundat, et fit navigabilis duabus horis infra Labacum, dum â fluvio Labaco ejusdem vires adaugentur, per eum merces in Croatiam, Sclavoniam, Hungariam, imo usque Belgradum deducuntur, et vicissim vina ex Styria, Carniolia, aliaeque merces ex Croatia etc. advehuntur, licet non absque magno labore, etenim naves continuo per homines trahi debent, qui in pluribus locis etiam ab animalibus adjuvari debent. Labacus fl. qui Civitatem Labacensem per medium secat, originem trahit ex lacu Cirglicensi, et scaturit penes hyperlabacum 3. milliaribus supra Labacum, et semialtero milliari infra Labacum in Savum effunditur, estque multo mitior rapido Savo, quippe â sua origine Labacum usque ita lente fluit, ut, an deorsum, vel retrorsum fluat? vix adverti possit, unde facilius, et minus fatigiosum praebet nau-
224
tis iter, qui Labacô Tergestum, ac alias Italiae partes et inde Labacum per hunc fluvium merces deducunt. Olim vocabatur Nauportus. Feistriz fl. prorumpit ex Alpibus Lithopolitanis duobus milliaribus supra Lithopolim, est fluvius rapidus, qui tempore magnae pluviae accurrentibus aquis ex montibus praealtis exundare solet non sine magno incolarum damno, dein 2. milliaribus infra Lithopolim penes Lustall in Savum sese immergit. Colapis fl. scaturit non procul a pago Ossiuniz sub monte Gerovensi, dividit Carnioliam â Croatia, Carlostadii recipit ad se Coranam, et Mresnizam fl. qui apud Sissek Croatiae fortalitium Savo fluvio se jungit. Kerka seu Gurca fl. suam originem habet penes pagum Obergurk, et penes Tschadesh infra Runam in Savum influit, abundat piscibus, et praesertim cancris ejus magnitudinis, ut exteris nationibus, quae iis magna aviditate vescuntur, sint admirationi. Praetereo alios fluvios minores, qui se alteri ex praedictis uniunt, nec lacus, cavernas, aliasque naturae raritates adduco, quia haec â Valvasorio in sua Topographia Carnioliae fusius pertractantur, quo lectorem remitto.
Caput II.
De Metropoli Carnioliae, seu Urbe Labacensi.
§. I.
De antiquitate, origine, et situ Urbis Labacensis.
I. Si prima incunabula Urbis Labacensis inquiramus, eam multo antiquiorem ipsa Roma reperiemus, et sub nomine Aemona, Haemonia, vel Haemona, prout eam aliqui scriptores vocant, nativitatem Christi annis 1222 praecessisse animadvertemus. Fuit Aemona â Jasone Aesonis ex Polymila filio, et Argonautis aedificata; Jason namque fugiens â facie Aetae, qui eum persequebatur, ex Ponto Euxino in Istrum, sive Danubium ê Danubio in Savum, ê Savo in Nauportum adverso ubique flumine navigavit: cumque ultra Nauportum (hodiernum hyperlabacum) navigare non posset, navem sive humeris, sive machinis (intellige dissolutam, et dein rursus compaginandam) per Alpes ad mare Adriaticum transtulit: Argonautae videntes amoenitatem loci, relictis sociis penes Nauportum, seu fluvium Labacum sedes fixerunt, et Civitatem, quam Aemonam vocarunt, excitavêre. Probabilius est, quod hodiernus fluvius Labacensis ab Argonautis appellatus fuerit Nauportus ex eo, quod eorum navis Argus dicta, hic portum invenerit, etenim ultra hyperlabacum nulla est navigatio, cum ibidem hic fluvius scaturiat. Unde Nauportus idem significare videtur, ac navis seu navium portus et inde etiam pagus hyperlabacensis cognominatus fuit Nauportum.
225
II. Sunt nonnulli scriptores, qui seducti ab aliquo authore antiquitatum imperito, et non satis diligenti veritatis indagatore mordicus adhaerent illi opinioni, quod Aemona â Jasone condita ibi sita fuerit, ubi ad Quietum fluvium in Istria ex quibusdam non satis notis ruderibus civitatula quaedam circa tempora Caroli M. excitata est, et hodie dicitur Civitas nova, Italice Cittanova. Quam opinionem per immanem errorem, ut loquitur Cluverius, introductam solidis argumentis refutat D. Schönleben in sua Aemona vindicata, ubi tum ex antiquis Geographis, historiis, itinerariis, et inscriptionibus cum authoritate recentiorum scriptorum evidenter probat, antiquam Aemonam in loco, in quo hodiernum Labacum est, stetisse. Fuisse tamen magis protensam Schishkam versus, pagum uno quadrante Labacô distantem, et trans portam teutonicam, prout saepius reperta rudera indicant. Qui plura de hac re scire desiderat, consulat praelaudatum D. Schönleben loc. cit.
III. Quamvis verò nulla certitudo appareat temporis, quo Aemona suum antiquum nomen amiserit, et Labacum vocitari coeperit? incertum est, eam post pluries factas vastationes, pluries reparatam fuisse, ac in una sui reparatione antiquum nomen mutâsse. Multas profecto haec Civitas adhuc ante tempora Attilae per transmigrationem gentium sustinuit pressuras, et hostiles invasiones, â quibus multum vapulavit: ast ab Atilla Hunnorum Rege cognominato flagellum Dei prima vice in cineres redacta, soloque aequata fuit, quam Narses Justiniani Imperatoris bellidux anno 579. ê ruinis suscitari, reaedificarique jussit. Secundò fuit ab Avaris, et Langobardis, qui Romanos multis bellis opprimebant, totaliter destructa, quae ingloria in suis ruinis sepulta ingemiscebat usque ad tempora Caroli M., quo tempore per adventantes Francos denuo habitari, aedificari, et antiquum splendorem sensim recuperare coepit, et hoc tempore antiqua Aemona â praeterfluente ejusdem nominis fluvio, Labacum vocari coepisse creditur. Licet verò Civitas Labacensis per Francos denuo reaedificata fuit, multum tamen temporis effluxit antequam ad veram Civitatem pervenisset; nam ad annum 1200. circiter eidem novum forum adjectum, muris verò primo anno 1416. cincta fuit, tuncque urbis munitae nomen accepit. Aliae fortificationes successu temporis eidem additae sunt.
IV. Modernum Labacum quod per modum mediae lunae circa arcem eidem Civitati incumbentem, supra ruinas antiquae Aemonae magnificè erectum conspicitur, habet portas 6. si etiam aquatica in calculum venit, quarum una est hospitalensis, altera Vicedominalis, quae ê Germania venientibus ingressum praebent, tertia teutonica, quae ab Italia venientibus aperta est, quarta Carlostadiensis, per quam ex inferiori Carniolia et Croatia adventantibus aditus patet, quinta Franciscanorum dicta, quia Conventui eidem adjacet, et inferiorem etiam respicit Carnioliam. Bifariam secat hanc Civitatem ejusdem
226
nominis fluvius, pars superior ad superiorem, inferior ad inferiorem reponitur Carnioliam. Est in Civitate domus Provincialis, in qua convocari solent Statuum Comitia ex quatuor Ordinibus conflata, quorum primus Ecclesiasticis constat personis, nimirum Episcopis Labacensi, Frisingensi, Brixiensi, Tergestino, et Petinensi, Praelatis Sitticensi, ad fontes Marianos penes Landstrass, Vallis jocosae, Praeposito Rudolphswertensi, et Canonicis Cathedralis Ecclesiae Labacensis: secundus ex Principibus, Comitibus, et Baronibus: tertius ex Equitibus, seu Provincialibus: quartus demum ex ducalium Urbium Judicibus. Est et sua civibus curia, quae ante aliquot annos alteri anno 1484. aedificata magnis in structurae amplitudine factis impensis suffecta est. Multis praeterea splendidis refulget Nobilium Palatiis, cui non parum decoris adfert publica anno 1700. aperta Bibliotheca.
V. In majori fuisset flore Civitas Labacensis, ni toties infaustis visitata fuisset incendiis; nam anno 1361, die 25. Junii exorto penes Ecclesiam S. Nicolai in domo D. Sigefridi Gall Vice Domini noctu incendio magna ejus pars conflagravit. Anno 1373. 1. Augusti exorto casu incendio notabilis pars Urbis in cineres abiit. Anno 1382. vel, ùt aliis placet 1386. die 27. Julii civitas â porta Superiori usque ad inferiorem una cum Ecclesia S. Elisabethae, Cathedrali, et Franciscanorum Monasterio ab igne absumpta fuit. Anno 1493. die 17. Julii civitas â ponte sutorio usque ad Ecclesiam S. Nicolai conflagravit, in quo incendio 19. personae perierunt. Anno 1524. die 3. Maji exorto in quadam domo fori novi incendio tota vicinia usque ad portam teutonicam lugubri fato incinerata fuit. Anno 1583. die 14. Martii platea teutonica unà cum Ecclesia ignis facta est pabulum. Anno 1618. in suburbio Cracoviensi exorto incendio domus piscatorum in flammam abierunt. Anno 1623. suburbium extra portam hospitalensem igne periit. Anno 1629. die 11. Februarii in eodem suburbio 26. domus unacum Ecclesia P. P. Augustinianorum conflagrarunt: Idem infortunium anno 1631. die 7. Julii tetigit Monasterium PP. Augustinianorum. Anno 1654. die 19. Februarii pons sutorius una cum 24. officinis superstructis in cineres abiît. Anno 1660. die 17. Septembris in antiquo foro, ubi nunc S. Floriani Ecclesia stat, 15. domus sunt combustae. Anno 1676. die 4. Martii exorto apud quemdam fabrum incendio, 40 domus circa P. P. Capucinos usque ad Clarissas conflagrârunt. Ut plures similes infaustos eventus, quibus haec civitas concussa fuit, praeteram, sufficit pressuras, quas his postremis temporibus quasi absque respirio perpessa est adducere. Anno siquidem 1767. die 31. Julii exorto incendio apud D. Joannem Pitanitsch pilearium in antiquo foro tota S. Floriani vicinia (Ecclesia tamen illaesa) cum
227
platea nasturtia (Krengasse) et medietate plateae roseae (Rosengasse) in cineres abiît: pars verò remanentis plateae roseae aquam versus in novem consistens domibus ex domo J. Antonii Hantsche saponarii erumpente igne die 9. Septembris ejusdem anni in favillam redacta fuit. Dein anno 1770. die 16. Septembris suburbium Cracoviense igne absumptum fuit, remanentibus domibus penes aquam sitis: ast multò infaustior fuit non solum eidem suburbio dies 18. Junii anni 1774., sed etiam toti Civitati valde formidabilis, etenim circa tertiam pomeridianam exorto denuo in Cracovia incendio etiam domus, penes aquam illaesis persistentibus 6. vel. 7. domibus penes aquam Gradashiza, Tyrnaviam versus incineratae erant. Et quia vehemens illo die flabat ventus, ignis trans aquam ad Seminarium deportatus fuit, et tota illa vicinia unacum Collegio, Ecclesia, et Gymnasio Ex-Jesuvitarum, item Ecclesiis S. Floriani, et S. Rosaliae in cineres abiit. Eodem anno mense sequenti videlicet die 28. Julii hora 11. vespertina, dum homines optimo essent sopiti somno, casu in suburbio S. Petri exorto igne usque ad horam tertiam matutinam sequentis diei 108. domus igne consumptae sunt, in quo etiam 4. personae perierunt. Hae sunt strages, quae etiam famosas civitates extrema afficiunt desolatione, cives ad inopiam reducunt, et optimis spoliant rebus: hi sunt infausti casus, quos benignissimus Deus in futurum misericorditer avertere dignetur, qui hanc celebrem civitatem suo toties privârunt splendore, et omni ornatu nudârunt.
§. II.
De Ecclesiis in et extra Civitatem ad
Dei honorem excitatis.
I. Inter Ecclesias in Civitate positas maximum ostentat splendorem Ecclesia Cathedralis S. Nicolai Episcopi honoribus dicata, et saeculo septimo â piscatoribus, qui in hac vicinia habitabant aedificata: dein fuit anno 1461. â Friderico III. Romanorum Imperatore, et Leonora Portugalliae Regina ruinam minitans de novo aedificata, ad hanc verò formam, prout hodie visitur, adjecto uno campanili pervenit anno 1701. D. Schönleben, et cum eo Joannes Thalberg autumant, Ecclesiae Labacensi fuisse Episcopum datum â Metropolitana Aquilejensi circa annum Christi 70. ast nomina primorum antistitum antiquitate obliterata manent. Fridericus III. postquam Ecclesiam de novo aedificâsset, fundavit Episcopatum, Praeposituram, Decanatum cum aliquibus Canonicis, et primus Episcopus facta hac fundatione erat Sigismundus â Lamberg, quem Pius II. anno 1462. die 9. Decembris a jurisdictione Patriarchae Aquilejensi exemit, et Apostolicae Sedi immediate subjecit, cui die 8. Junii mortuo anno 1488. in Episcopatu successit
228
Celsissimus, et R'mus D. Christophorus Rauber anno 1494. qui primus S. R. J. Principibus adnumeratus fuit.
II. Sequuntur aliae Ecclesiae intra Civitatis muros aedificatae, et praeter Ecclesiam Cathedralem numerantur 8. videlicet
1. Ecclesia B. V. Mariae in Coelos Assumptae Ordinis S. Francisci Strictioris Observantiae, quae antiquitate omnes alias praecedit, quia verò de ea alibi discurram, hìc eamdem insinuasse sufficit.
2. Est Ecclesia B. V. Mariae insignis Ordinis Teutonici. D. Joannes Thalberg asserit ad hunc locum fuisse Equites templarios introductos anno 1167. et Ecclesiam dein anno 1292. superaedificatam, et dein subinfert: Anno 1313. Templariis extinctis Labaci Equitum teutonicorum Ordo horum sedem occupat, et subintrat. D. Valvasor ponit ad annum 1295. Commendatorem hujus loci Ortlinum ab Herlenberg, an vero fuerit Ordinis teutonicorum, vel templariorum Equitum? non commemorat. Si verùm est, hic fuisse prius Equites templarios, omnino dicendum est, praedictum Commendatorem fuisse hujus Ordinis, cum Templarii primo anno 1312. in Concilio Viennensi â Clemente V. extincti fuerint.
3. Ecclesia S. Elisabethae Viduae Hungariae Reginae dicata excitata fuit anno 1345. post 41. annum â sua origine igne absumpta fuit, sed civitatis sumptibus modo antiquo, et gothico labore restaurata fuit, qualis usque ad annum 1774. permansit, quo anno renovata, et remotis antiquis Epitaphiis, et picturis dealbata, et noviter consecrata fuit. Anno 1564. eam luthericolae pro exercitio suae sectae occupârunt, iis autem expulsis Thomas Chrön Episcopus Labacensis eam reconciliavit, et Magistratus Catholico Capellano providit.
4. Anno 1363. erectum fuit templum in Ripa Ss. Clementi et Fridolino sacrum, quia verò dedicationis anniversarium in festo S. Laurentii M. celebratur, communiter Ecclesia ad S. Laurentium appellatur, in cujus honorem etiam ara lateralis erecta conspicitur.
5. In Arce, seu Castello Labacensi est quaedam Capella S. Georgii honoribus dicata, de anno aedificationis ejusdem Capellae quidem nullum instrumentum authenticum mihi notum est, ex quodam tamen diplomate Friderici III. Imperatoris signato Labaci die 14. Septembris anno 1489. clarè evincitur, eam Capellam hoc anno jam extitisse, quia praelaudatus Imperator eo anno quotidianum Sacrum in eadem fundavit.
6. Ecclesia S. Jacobi quo anno primitus aedificata fuerit? non constat, id advertit Valvasorius, quod anno 1494. (vel potius 1491. nam hoc anno instrumento traditionis Ecclesiae B. V. Patribus Franciscanis, ùt testis insertus legitur P. Marinus Hussez Prior Ord. S. Aug. ad S. Jacobum, ut infra patebit) Ecclesia S. Jacobi PP. Eremitis Ordinis S. Augustini de larga manica nuncupatis tradita fuerit, cujus aedificatio utique annum praedictum praecedere debuit, dum verò anno 1516. vel, ùt Valvasor dicit, anno 1553. P. P. Augustiniani Labaco valedixissent, erat ibi erectum Nosocomium Caesareum usque ad annum 1597.
229
quo anno â Ferdinando Imperatore in hunc locum alma Societas Jesu introducta fuit, ibique excitato Gymnasio, et Collegio etiam antiquam, quia parva nimis erat, Ecclesiam diruerunt, et novam aedificârunt, quae hodie adhuc visitur: primum lapidem consecravit, et posuit Celsiss. et R'mus Princeps, et Episcopus Labacensis Thomas Chrön die 1. May anno 1613. beneficium consecrationis obtinuit ab eodem Episcopo die 15. Novembris anno 1615. In hoc Collegio morabatur Inclyta Societas non absque magno studiorum incremento usque ad annum 1773. quo anno â Clemente XIV. Pontifice maximo ex Ordine Minorum ex causis eidem tantùm notis per Bullam incip. Dominus ac Redemptor noster Jesus Christus, Princeps pacis a Propheta praenuntiatus datam Romae die 21. Julii (quae hic Labaci die 29. Septembris anni ejusdem eis solemniter promulgata fuit) suppressa, et extincta fuit: dum â sua origine numeraret annum 233tium et ab introductione Labacum annum 177. Anno sequenti die 28. Junii, Collegium, Ecclesia cum Gymnasio, ùt paulo ante insinuavi, igne absumpta sunt, cujus voraces flammas nec pretiosa Bibliotheca evasit. Ecclesia cum Gymnasio restaurata sunt, Collegium verò solo aequatum, et materialia pro aedificio militari ad S. Petrum applicata sunt.
7. Anno 1672. die 7. Julii primum lapidem pro Ecclesia S. Floriani in veteri foro posuit Celsissimus Princeps Josephus Comes de Rabatta Episcopus Labacensis. Haec Ecclesia anno eodem, quo Ecclesia S. Jacobi infelix experta est incendium, ubi praeter liquatas campanas etiam ara major S. Floriano dicata rupto fornice in cineres abiit, quae anno sequenti piis fidelium eleemosynis pristino splendori restituta fuit.
8. Ecclesiam S. Rosaliae Virginis sub arce, pro cujus aedificio anno 1708. Celsissimus Princeps Ferdinandus Comes a Küenburg Episcopus Labacensis, et Coadjutor Pragensis primum posuit lapidem, incolarum pietas ad arcendam contagiosam luem erexit. Anno 1774. ab igne damnum, levius tamen Ecclesiâ S. Floriani passa est.
His accedit Capella S. Achatii tutelaris Carnioliae honori in domo Provinciali â statibus Carnioliae anno 1601. gratitudinis ergo erecta.
III. Perlustratis Ecclesiis intra Urbis moenia contentis, ad visitandas Ecclesias extra Civitatem in suburbiis erectas digredimur, inter quas occurrit
1. Ecclesia Parochialis S. Petri Principis Apostolorum honori sacra (quae 25. sibi subditas numerat Ecclesias filiales) anno 1385. erecta fertur. Ecclesia est multis altaribus ornata, pulcherrimis picturis illustrata, pro cujus majori magnificentia ara Major ex gypso addita est anno 1778. Extat hìc Coemeterium commune, ad quod omnes mortui etiam ex Civitate efferuntur, praeter eos, qui sibi in diversis Ecclesiis sepulturae locum seligunt. Huic Coemeterio contiguum est Nosocomium, vulgò Lazarethum anno 1587. erectum, quod modo militum habitationi deservit.
230
2. Secundo loco occurrit Ecclesia sub titulo B. V. Annuntiatae Ordinis Eremitarum S. Augustini. Quo anno P. P. Augustiniani introducti fuerint? variant scriptores: sicut et circa aedificationem Ecclesiae S. Martini in suburbio S. Petri, olim S. Joannis dicto. D. Joannes Thalberg in sua Epitome Chronologica asserit: quod D. Hermanus Comes Cilejensis aedificaverit extra Civitatem Ecclesiam S. Martino Episcopo et S. Joanni Baptistae sacram anno 1407. et anno 1425. eamdem tradiderit P. P. Augustianis officiandam: ê contra D. Valvasorius dicit: fuisse Ecclesiam S. Martini aedificatam anno 1366. et anno 1409. fuisse jam ibidem Priorem P. Joannem Saichenbach. Vides inter hos duos patriotas discordantiam, unus ait Ecclesiam S. Martini esse aedificatam 1407., alter anno 1366., unus dicit R. R. P. P. Augustinianos esse introductos anno 1425., alter jam ad annum 1409. Priorem ponit P. Joannem Saichenbach. Ego Patriotas meos certis documentis destitutus dijudicare nolo, sed ei, qui meliorem hac de re habet notitiam, litim dirimendam relinquo. Quo in loco haec S. Marini Ecclesia steterit? non clarè designat Valvasorius, autumandum est, eam stetisse eo in loco, in quo domus ad P. P. Augustinianos amodo spectantes stant. Quia verò Coenobium crebris Turcarum insultibus patebat, et impedimento esset Civium ê muris ejaculantium ictibus, circa annum 1491. solo aequatum fuit una cum Ecclesia, et P. P. Augustiniani ad D. Jacobi Ecclesiam introducti erant. Anno 1518. vel probabilius anno 1553. ùt placet Valvasorio P. P. Augustiniani ob grassantem Lutheri haeresim Labacô discesserunt, et hunc locum deseruerunt, qui post eorum discessum in Xenodochium Casareum transiit. Reversi anno 1623. P. Augustiniani in loco, ubi nunc sunt, Monasterium, et Ecclesiam, quam Celsissimus Princeps, et Episcopus Labacensis D. Thomas Chrön die 18. May anno 1628. consecravit, aedificârunt; ast vix aedificium suam perfectionem attigit, jam vidit sui exitium, etenim anno 1629. Ecclesia, et anno 1631. Monasterium combustum fuit, quod postmodum opem ferente Ill'mo D. Conrado L. B. de Russenstein, et ejus Conjuge Felicitate nata â Raab restauratum, ac Ecclesia anno 1700. consecrata fuit.
3. Ecclesia S. Joannis Evangelistae una cum Conventu P. P. Cappucinorum â Ferdinando Archiduce Austriae in suo Archiducali horto, alias ad Vicedominatum spectante aedificari coepta est anno 1607. et anno sequenti die 8. Septembris â Celsissimo Principe, et Episcopo Labacensi consecrata fuit. Ab hac Ecclesia fuit anno 1617. prima Processio in Parasceve educta, repraesentans praeter alias historias tam antiqui, quam novi testamenti, totam passionem Christi, ad quam videndam homines aliquot milliaribus â Civitate dissiti copiosè accurrebant, fuitque ipsis advenis admirationi. Nunc verò ab anno 1774. educitur ex Ecclesia Cathedrali hora 5. vespertina, omissis figuris.
231
4. Anno 1648. pro monasterio, et Ecclesia Sanctimonialium Ordinis S. Clarae primus lapis jactus fuit fundatore perillustri Domino Michaele Hiller J. U. D. et Nobili Provinciali, qui sine haerede decedens in suo testamento in hunc pium finem 60000 f. legavit. Ecclesia anno 1656. Consecrationis beneficium percepit, et anno sequenti videlicet 1657. die 23. Decembris quatuor Moniales ex Monasterio Locopolitano videlicet Dominam Mariam Lukantschitschin Abbatissam, et Dominas Ursulam Herzogin, Theresiam Stichin, et Joannam Rambschislin ARP. Sigismundus Beltram Ordinis Minorum Provinciae Carnioliae Minister Provincialis ex mandato Caesareo introduxit contra quem actum Episcopus Romae protestatus, et ibi causa in ejus favorem decisa eas de novo solemni pompa reintroduxit anno 1659.
5. Celsissimi Principes ab Eggenberg anno 1653. fundationem fecerunt pro aedificanda Ecclesia S. Josephi, et Coenobio pro Patribus Discalceatis Ordinis S. Augustini extruendo: pro qua Ecclesia fuit in festo Sanctissimae Trinitatis anno 1657. per Ill'mum et R'mum D. Franciscum Maximilianum Vaccani Episcopum Petinensem, et Decanum Capituli Labacensis, ac Excel'mum D. Engelbertum Comitem ab Aversperg Supremum Carnioliae Capitaneum primus positus lapis. Ecclesia (ad quam anno 1660. allatum fuit corpus S. Peregrinae V. et. M.) consecrata erat anno 1700.
6. D. Jacobus Schell â Schellenburg suis sumptibus Collegium amplum, et templum magnificum, quod suo splendore alias Civitatis Ecclesias superare videtur, extruxit pro Monialibus Societatis S. Ursulae, quae anno 1702. non absque magna Civitatis utilitate utpote, quae puellas tam in doctrina Christiana, ac rudimentis litterariis earum statui proportionatis, quam diversis manualibus laboribus quam diligentissimè edocent ex Collegio Goritiensi introductae erant. Piissimus hic fundator (cujus in Franciscanam familiam beneficia alibi commemorabo) praeter magnos in tam amplum aedificium factos sumptus in suo testamento die 15. Januarii anno 1715. facto legavit pro 12. Monialibus intertenendis f. 25000, quibus addidit et alios f. 22500. in simul f. 47500. et pro gratis alendis in Conventu 12. puellis f. 26000. Item legavit per decennium quolibet anno pro subsidio f. 1000. et f. 3000. pro Crypta; etenim hic jacet ante Aram majorem sepultus praelaudatus Jacobus â Schellenburg (qui obiit die 1. Februarii anni 1715. annos natus […]) cum sua dilectissima Conthorali Catharina, nata Hoffstetterin, quae obiit 26. Junii anno 1732. annos nata […],prout inscriptio lapidi sepulchrali incisa clarè demonstrat, quae talis est:
232
D. O. M.
Hic jacet
D. Jac. de Schellenberg Carn. Patr.
qui obiit an. 1715. die 1. Men. Feb.
et
Catharina ejus conjux
quae
fatis cessit an. 1732. die 26. men. Jun.
Fundatores Monast. Socie. S. Ursulae
Religione, pietate, Nobilitate clari
quorum
sit in pace memoria.
7. In suburbio Nautarum dicto Tyrnavia in honorem S. Joannis Baptistae ante 30. circiter annos ecclesia aedificari coepta est. Quemadmodum autem in aliis rebus omne principium fervet, et finis saepenumerò tepescere solet, ita, et in aedificanda haec Ecclesia totis viribus adlaboratum fuit, ut ad semel ex fundamento assurgeret; ast quia aedificium inchoatum fuit non computatis prius sumptibus, qui necessarii sunt, imperfectum diu mansit, donec Perillustris D. Leopoldus Raditsch J. U. D. et Syndicus Civitatis adjutrices porrigeret manus, qui Ecclesiam ad perfectionem deduxit, in qua primum Sacrum celebravit die 27. Junii 1756. Ill'mus et R'mus D. Carolus Peer Parochus Civitatis, Canonicus, et Vicarius Generalis. Pro intertenendo Beneficiato specialiter opem tulerunt Ill'mus quondam D. Baro de Janesich, praedictus D. Raditsch, Phillipus Jacobus Tschurn Tyrnaviensis cum nonnullis aliis vicinis. Aram S. Michaelis erigi curavit D. Michael Kuk consul, et mercator Labacensis. Primus hujus Ecclesiae Beneficiatus solemniter installatus fuit die 17. Augusti anno 1777. MRD. Josephus Boben.
Caput III.
De Adventu Fratrum Minorum Labacum,
de aedificatione Conventus, et variis
incolis ejus.
§. I.
De Adventu P. P. Franciscanorum ad Civitatem
Labacensem, et tempore aedificationis
Conventûs.
I. Ill'mus D. Waychardus L. B. de Valvasor percelebris ducatus Carnioliae Chronologus lib. 11. pag. 691. ait:
233
quod Ecclesia P. P. Minorum Conventualium aedificari coepta fuerit Imperante Ruperto anno 1403. et anno 1412. suam perfectionem attigerit, et vocatam fuisse B'mae V. Mariae in Caelos Assumptae, et hoc deducit ex fornice chori, ubi pictor in renovatione picturae ex inadvertentia pro anno 1&12. posuit 1012; cifra & autem denotat apud antiquos idem ac 4. Si Valvasor loquitur de reparatione Ecclesiae Franciscanis jam Labaci existentibus, prout ex ipsiusmet verbis desumitur, ubi dicit: bey erneüerter übermahlung, lubens admitto, eo anno potuisse Ecclesiam refici. Si vero D. Valvasor loquitur de primo Conventûs, et Ecclesiae aedificio, ac introductione Fratrum Minorum, id â veritate alienum esse multipliciter demonstro: et imprimis ex ipso Valvasorio, qui eod. lib. in descriptione Civitatis Labacensis Sect. 5. facit mentionem de exorto gravi incendio his verbis: Anno 1382 den 27. Junii ist Laybach um Vesper-Zeit Von dem obern, biß untern Thor, auch die Spital-Kirche, der Thum St. Nicolai, und das FranciscanerKloster völlig abgebrant. en contradictionem! Conventus Franciscanorum cum Ecclesia anno 1403. aedificari coeptus est, et anno 1382. combustus fuit. Nunquid Conventus annis 21. ante sui existentiam comburi potuit? Dicendum ergo est, Valvasorium suprà non fuisse locutum de prima Ecclesiae aedificatione, sed de innovatione picturae, ùt verba cit. clarè innuunt, quae in exorto anno 1382. incendio deturpata fuit.
II. Ex scripturis originalibus, quae annum tum 1403. cum 1412. praecesserunt, demonstro evidenter, quod Conventus Franciscanorum antiquior sit, quam Glavinich, aliique nostri Patres (qui aliquas notulas de fundatione hujus Conventus reliquerunt) non debite expendentes verba Valvasorii autumârunt; etenim omnes Valvasorio victas dant manus, qui initia Conventus ad annum 1403. reponunt quia non examinârunt verba, quae ad annum 1382. addunt, ubi de conflagratione Conventus mentionem facit. Interim missa facio haec, et descendo ad argumenta evidenter probantia, quod aedificatio Conventus praecesserit annum 1403. Imprimis Mathias â Pouczach cum sua consorte legavit unam vineam Conventui Labacensi Fratrum Minorum anno 1375. inter reliqua haec ad rem spectantia inserit: Ich Matel von Pouzach … geschaffen han ain mein weingarten, der gelegen ist an der Alben under Sand Paul … den gaistlichn Hn' der Minoren Prüedern zu Laybach Pruder Petrum zu den zeiten Gardian, und allen seinen Convent … der geben ist nach Christ geburd drözehn hundter Jar, darnach in dem fünf, und Sibezigisten Jar des nästen vreitags Vor Sand Martins tag . Anno 1376. legavit Martinus Farlan P. Stephano Guardiano, et Conventui Labacensi quamdam vineam sitam in Gottschach dominica ante festum S. Galli, ubi ad rem sic loquitur: Ich Martin der Farlan … geschaffen han, und schaff, auch mein weingarten, der gelegen ist zu Gottschach bey Sand Andreaß weingarten … dem Erbn'
234
gaistlichen Hn Pruder Steffan zu den zeiten Gardian zu Layb' und dem Convent daselbs Sand Francisci orden, und allen ihren Nachkohmen … der geben ist nach Christus geburd drenzehen hundert Jar, darnach in dem Sechs, und Sibezigisten Jar des nästen Sontags Vor Sand Gallen tag . Similes donationum litterae extant etiam de annis 1378. et 1387., quas hìc, ut brevitati consulam, adducendas haud necessariò duxi, cum ex mox allegatis aliunde luculenter pateat, quod hic Conventus etiam praecesserit annum 1375. quia eo anno jam nominatur Gvardianus, qui utique non fuisset nisi in aliquo Conventu formato; debitum Religiosorum numerum, cui praeesset, sibi subjectum habuisset.
III. Viso itaque, quod Franciscani non tantùm ante annum 1403. sed etiam ante annum 1375. Labacum introducti fuerint, restat inquirendus alius eorum Labacum adventûs annus: Quamobrem cum alius perlustratis Archivii Scripturis, et inspecta Scriptorum authoritate annus non occurrat, qui determinatè annum aedificationis Ecclesiae, et Conventûs Patrum Franciscanorum, ac eorumdem in eum introductionem denotaret, subscribo opinioni D. Joannis Georgii â Thalberg, qui adventum Patrum Franciscanorum ad Civitatem Labacensem reponit ad annum 1233. in sua Epitome Chronologica his verbis: Anno 1233. Patres Conventuales S. Francisci ipso S. Antonio instante Labacum introducuntur, in quorum vices Observantes, ac demum Reformati subintrant. Fratribus in Civitatem admissis, et stabiliter introductis consignata fuit Ecclesia S. Philippi Apostoli anno 1073. â Petro Baldaviz cive Labacensi, et divite Mercatore aedificata. Hujus Ecclesiae, quae omnes alias Labaci antiquitate praecellit, si Ecclesiam antiquam S. Nicolai excipias, antiquitas, et magnitudo desumitur ex Campana majori, quippe quae anno 1111. fusa fuit, quaeve vix ad hanc turrim posita fuisset (in qua adhuc usque in hodiernum diem persistit), nisi magnitudo templi proportionata fuisset.
IV. Ne quisquam opinionem D. Thalberg de adventu Franciscanorum Labacum impugnet ex eo, quod eos instante S. Antonio anno 1233. introductos fuisse asserat, cum tamen constet, quod S. Antonius duobus prius annis videlicet die 13. Junii 1231. mortuus fuerit, rem non esse impossibilem ostendam. Antequam verò id declarem, sciendum est, quod ex pluribus documentis constat, Sanctum Antonium, dum in vivis ageret, fuisse in Carniolia, Goritiae, et Tergesti. In Ecclesia Patrum Conventualium Goritiae extat quaedam Capella separata ab Ecclesia majori, quae olim Cella, seu Camera Sancti Antonii fuisse perhibetur, ex qua postmodum Capella in honorem ejusdem efformata fuit, ùt patet ex quadam tabella ê pariete dictae Capellae pendente, cum hac inscriptione: Locus Camerae S. Antonii de Padua anno MCCXXVI. D. Valvasor lib. 8. sect. 3. pag. 684. ait: S. Antonium Tergestum venisse, dum illi Ecclesiae Conradus Episcopus praeesset, et eodem lib. sect. 1. pag. 498. asserit, S. Antonium Goritiâ Tergestum ivisse per Carnioliam, unde facile, dum jam esset in vicinia, etiam Labacum visitare potuit.
235
Quamvis verò votis S. Antonii non fuerit mox delatum, et introductio Franciscanorum primò post ejus ex hac vita transitum peracta fuisset, potest tamen dici eo instante fuisse Franciscanos introductos eò vel maximè, quod mox anno post ejus solemnem canonizationem Franciscani Labacum advocati fuerint. Videntes namque Cives Labacenses miraculorum, quibus almus coruscabat Confessor, splendorem, et tam solemnem anno ab ejus obitu nondum transacto in Divorum Catalogum inscriptionem, nefas putârunt ejus petitioni ipsis, in vivis dum ageret, factae non obsecundare, quapropter anno ejus canonizationem sequente 1233. Fratres Minores juxta vota S. Antonii, ut ejusdem patrocinium tantò efficacius experiri valerent, ad suam Civitatem advocârunt, quibus praedictam S. Philippi Ecclesiam donarunt, ac humile junctis viribus domicilium excitârunt.
V. Advertendum quoque est, quod, dum dicitur â D'no Thalberg, anno 1233. fuisse introductos Patres Conventuales S. Francisci sub nomine Conventualium non veniant Conventuales, seu Minoritae nostri temporis, utpote, qui tunc in rerum natura non erant, sed veri Franciscani Regulam S. Francisci ad litteram observantes. Nam ab initio Religionis ii vocabantur Conventuales, qui in majori numero in eodem Conventu simul habitabant, qui verò solitariè vivebant, vel non tot numero, ut Conventum constituerent, Fratres de familia vocitari amaverunt: dispersis subin Fratribus de familia, nomen Conventualium commune erat omnibus. Successu temporis aliqui Fratres Divinam providentiam humana imbecillitate metientes introduxerunt in Regulam aliquas relaxationes, et varia privilegia â Summis Pontificibus impetrârunt, quale est illud Clementis IV. anno 1265. concessum, quod in temporalibus bonis, in quibus succederent in Saeculo existentes, licite possint succedere, et bonorum ipsorum possessionem apprehendere, ac vendere liberè bona ipsa, eorumque pretium ad utilitatem suam convertere, prout ipsis melius videbitur expedire; his etiam adhaerebant Fratres Minores Conventus Labacensis. E contra non deerant Fratres, in quibus Spiritus Sancti Francisci conservabatur, quique Regulam ab omni privilegio relaxativo defaecatam ad litteram observare, summo studebant fervore, ac Duce P. Paulo, dicto ob exilitatem staturae Paulatio de Fulginio anno 1368. Congregationem distinctam ab illis inchoârunt, et hi de Observantia nuncupabantur, illis nomen Conventualium adhaesit. Plura vide suprà p. 1. c. 5. §. 1. n. 5.
§. II.
De migratione Conventualium, et introductione
Observantium in Conventum Labacensem.
I. Cum novella Observantium familia indies majora sumeret incrementa adeo, ut brevi tempore in plures divideretur
236
Provincias, et non tantùm per Italiam, sed etiam Galliam, Hispaniam, aliasque mundi partes in immensum propagaretur, promotoribus vel maximè Sanctis Bernardino Senensi, Joanne de Capistrano, et Jacobo Piceno, dicto de Marchia, quorum virtutum splendoribus, vitae testimonia, Caelesti doctrina, et miraculorum multitudine, quae Deus per servos suos operari dignatus est, plurimi allecti non tantùm ê saeculo venientes, sed et ex ipsis Conventualibus Fratribus non pauci, qui privilegiis Pontificiis innixi vivebant, huic novellae, sed observantiâ antiquae familiae nomen dabant. Fuit huic familiae datus peculiaris Commissarius â P. Gulielmo de Casali Ministro Generali anno 1438. Dein verò multiplicato Observantium numero Eugenius IV. suis litteris incip. Ut Sacra Ordinis Minorum Religio dat. Romae Idibus Januarii 1445. praecepit P. Antonio de Rusconibus Generali Ministro, ut Observantium familia per ipsos Observantes regatur, et familia pro commodiori gubernio in duas partes ultramontanam scilicet, et citramontanam dividatur, ac cuilibet familiae peculiaris Vicarius in Comitiis particularibus Observantium eligendus praeficiatur, â Ministro Generali tamen confirmandus. Primus Vicarius Generalis Observantium fuit S. Bernardinus Senensis, secundus S. Joannes de Capistrano: hi duo Vicarii erant â Ministris Generalibus jussu Eugenii IV. instituti. Anno verò 1446. die 6. May Patres Observantes familiae Cismontanae celebrârunt Romae in Conventu Aracoelitano vi praecitatae Bullae Eugenianae sua Comitia particularia, in quibus renuntiatus fuit in Vicarium Generalem familiae Cismontanae Observantium P. Jacobus de Primaditiis. Similiter et Patres Observantes familiae Ultramontanae sua celebrârunt Comitia. Hoc modo regebatur familia Observantium usque ad annum 1515, quo Observantes â Conventualibus per Leonem X. separati sunt, et cuilibet parti proprium eligendi Generalem Ministrum libertas data fuit, hac adjecta conditione, ut Generalis Conventualium â Ministro Generali Observantium confirmaretur.
II. Horum Observantium Fratrum pia conversatione, et exemplari vita moti, praesertim verò insigni praedictorum virorum Sanctorum Bernardini Senensis, Joannis de Capistrano, et Jacobi de Marchia, qui postmodum omnes ab Apostolica Sede solemni ritu Sanctorum Albo inserti fuerant, sanctitate allecti, non tantùm plebs, sed et ipsi Supremi terrae Principes, omnia noviter erecta Coenobia his Fratribus repleri cupiebant: Insuper cum Fratres Conventuales Observantium Fratrum pietatis, et sanctitatis fulgoribus obfuscati, pedetentim adeo deficere coepissent, ut in pluribus Conventibus
237
quos inhabitabant, deesset numerus ad constituendam familiam requisitus, factum est, ut plures eorum Conventus illis alio translocatis, Fratribus Minoribus de Observantia auctoritate Supremorum terrae Principum incolendi traderentur. Quorum vestigiis inhaerendo Excel'mus D. Wilhelmus ab Aversperg Supremus Ducatûs Carnioliae Capitaneus, cum videret, quod Conventus Labacensis Minorum Conventualium ruinam minetur, ipsique Fratres adeo imminuti sint, ut subinde vix quinque inhabitarent, per quod et cultus Divinus, et regularis disciplina necessariò remitti, et dissipari debebant, instanter petiît â Friderico III. Romanorum Imperatore, ut Fratres Conventuales ex Conventu Labacensi amoverentur, et illorum loco Patres Observantes Provinciae Austriae introducerentur.
III. Fridericus Imperator, cui nil magis cordi erat, quàm Divini cultûs promovendi, et in Sacris Ordinibus regularis disciplinae conservandae, et collapsae restaurandae studium, Wilhelmi honestae petitioni deferre volens advocavit ad se Lincium P. Georgium â Graz Fratrum Minorum Conventualium Provinciae Austriae Ministrum Provincialem, eique voluntatem, et petitionem Capitanei Carnioliae exposuit, ut nempe Conventus Labacensis ejusdem dispositioni relinquatur, et quia se P. Provincialis excusabat, quod id facere nequeat sine Diffinitorii Patrum consensu, eidem Imperator, ut Patrum exquirat consensum, indulsit, quamvis firmiter statuisset, quod non obstante praedictorum Patrum dissensu, adhuc vellet eisdem Conventum eripere, et Fratribus Observantibus tradere. Cum P. P. Conventuales circa negotium hujus Conventûs consulturi in Wels convenirent, ipsemet D. Capitaneus Wilhelmus ab Aversperg ad praedictum locum se contulit, ac cum Ministro Provinciali, ac Patribus, quorum intererat, tractavit, omnia juxta suum, et Imperatoris desiderium perfecit, Augustissimo retulit Imperatori, ac ab eodem, ut ad finem intentum negotium deduceretur, mandatum accepit, et ad Carnioliam se contulit: quò, etiam ab Imperatore, ùt Concommissarius, missus fuit Ill'mus, et R'mus D. Nicolaus Caps Episcopus Ipponensis, et Suffraganeus Gurcensis ex Ordine S. Francisci.
IV. Auctoritate igitur Friderici III. ùt ex suis Lincii in Vigilia S. Laurentii anno 1491. exaratis litteris, constat, et P. Georgii â Graz Ministri Provincialis Fratrum Minorum Conventualium Provinciae Austriae, qui in suis litteris datis eodem anno ex Wels insinuat Conventui Labacensi, quod praedictus Episcopus habeat potestatem agendi, et disponendi cum Conventu Labacensi juxta suum arbitrium et compactata cum Aug.'mo Caesare, adjuncto mandato, ut eidem in omnibus obediant, quarum litterarum tenor in subjecto
238
instrumento continetur praedicti Commissarii videlicet R'mus D'nus Nicolaus Caps Episcopus Ypponensis, et Excel'mus D'nus Wilhelmus ab Aversperg Capitaneus Provinciae Carnioliae Conventum Labacensem sibi extradi fecerunt die 27. Augusti 1491. prout ex ipso traditionis, et receptionis instrumento, quod ex Originali fideliter transumptum adnecto, magis patet, estque hujus tenoris:
In Nomine Domini Amen. Anno Nativitatis ejusdem Millesimo quadringentesimo nonagesimo primo indictione nona die verò Sabbati vigesima septima mensis Augusti horâ tertiarum de mane, vel quasi Pontificatûs Sanctissimi in Christo Patris, et Domini nostri Domini Innocentii Divina providentia Papae VIII. anno octavo: in Monasterio beatae Mariae Virginis Ordinis Sancti Francisci Fratrum Conventualium Laibaci coram Venerabilibus, Honorabilibus, Nobilibus, Sapientibus viris, et Dominis Wolfgango Kelner Decano, Nicolao Podn Canonico, et Venerabilis Capituli Laibacensis Procuratore, Christophoro Nosicza etiam dictae Ecclesiae Canonico, Marino Hussez, Monasterii S. Jacobi Ordinis S. Augustini Fratrum Eremitarum Laibaci Priore, Mathia Operta decretorum doctore Plebano Crainburgensi, Mathia Puch, Gregorio Kresnitsch, Nicolao Sparaviz, et Gregorio Kyecz etiam dictae Ecclesiae Laibacensis Vicariis praebend. Sebastiano Weindel domûs Theutonicorum Laibaci Commendatore, Valrico Paradeiser, et Joanne Glaynhover armigeris, Caspare Krabat judice, Martino Turk, Michaele Franck, Wolffgango Wiser, Petro Lepaglava, Hieronymo Petschacher, Paulo Schweinzer, Conrado Kesler, Erhardo Maler, Christophoro Kürsner, et Gregorio Karrer Consulibus juratis, civibus, et inhabitatoribus, et pluribus aliis Clericis, et Laicis dictae Civitatis Laibacensis, tanquam fide dignis testibus, et personis ad infra scripta specialiter vocatis, et rogatis, Nobisque Notariis publicis infrascriptis personaliter constitutus Magnificus, et Generosus Dominus, Dominus Wilhelmus de Aversperg Baro, et Serenissimi, et invictissimi Principis, et Domini, Domini Friderici divina favente clementia Rom. Imperatoris semper Augusti, Hungariae etc. Regis, nec non Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae Ducis etc. Consiliarius, Camerarius, et in dicto Ducatu Carnioliae Capitaneus, qui etiam in Religiosorum virorum, et Fratrum Joannis lectoris, Michaelis Gvardiani, nec non Martini, Nicolai, Marini, Simonis, et Francisci Conventualium dicti Monasterii Laibacensis Ordinis S. Francisci praesentia, Rn'dum in Christo Patrem, et Dominum, Dominum Nicolaum Caps Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopum Ypponensem, et Venerabilis Ecclesiae Gurcensis Suffraganeum,
239
N' o 11.
aliàs dictum Ordinem S. Francisci professum, negotii quoque, et expeditionis infrascriptae tam â dicta Imperiali Majestate, quàm â Venerabili, et Religioso Patre, et Domino, Domino Georgio de Graz Provinciae Austriae Ordinis Sancti Francisci Fratrum Conventualium Ministro, et Provinciale, etiam de Patrum omnium Ordinis, et Provinciae praedictorum assensu Commissarium ad infrascripta specialiter deputatum, ibidem praesentem, et personaliter constitutum, prout de suae Commissionis, et expeditionis facultate tum in dicti D. Imperatoris, tum etiam praefati Patris Ministri litteris, de quibus infra fit mentio, clarè constare videtur, vulgaribus linguae teutonicae verbis, vel his in effectu similibus publicè allocutus fuit, et eidem Domino Episcopo Suffraganeo, et Commissario exposuit, qualiter ipse altis precibus, et solicitis instantiis saepenumero praefatum Serenissimum Dominum nostrum Imperatorem pulsaverit, et non aliud, nisi dictum Monasterium Beatae Virginis Ordinis Minorum Laibaci cum solis ipsius muris, tectis, et aedificiis pro negotii infrascripti expeditione petiêrit, et demum ab eadem Imperiali Majestate per hujusmodi assiduas, et instantes supplicationes obtinuerit, quod eadem Imperialis Majestas suum gratiosum, et benignum pro dicti infrascripti negotii expeditione assensum dederit, et ipsum Domino Wilhelmo de Aversperg promiserit, velle facere verbum dicto Domino Ministro, et Provinciali, et monasterium suprascriptum pro dicta infrascripta expeditione obtinere. Quodque eadem Imperialis Majestas mox tunc miserat pro dicto Patre Ministro ad Wels, et eum ad se vocari fecerat, eumque, cum coram esset, in Lynz seriosius, ùt decuit, interpellavit: quod Suae Majestati cum dicto Monasterio beatae Virginis Laibaci, quoad infrascriptam expeditionem complaceret, et sibi Monasterium ipsum dare non recusaret; propter quod Sua Imperialis Majestas assecurationis litteras toto Ordini Suo in dicta Provincia constituto dare velit, quod ipsum Dominum Ministrum in futurum nunquam pro aliquo alio Monasterio dictae Provinciae petere, et si dicto Patri Ministro, et praefato Ordini, aut alicui dictae Provinciae Monasterio aliqua acciderent impedimenta, sive eis aliquae oppressiones contingerent, in his eorum gratiosus Protector, fidus defensor esse vellet, et quod in antea temporibus vitae suae Fratres dicti Ordinis de aliquo eorum Monasterio in dicta Provincia constituto ejici, et retrudi deberent, aliqua nollet instantia pati: ad quae fuit ipsi suae dictae Imperiali Majestati per ipsum Patrem Ministrum responsum, quod haec absque tota omnium Patrum dictae Provinciae congregatione, et assensu facere non auderet, quinimo si haec absque dicto assensu faceret, pro eo dictis Patribus respondere non valeret, timeret etiam eapropter erga suos Superiores notam, et disgratiam incurrere posse: cui ex tunc dicta Im-
240
perialis Majestas objecit illud, quod per Antecessorem suum Ministrum immediate praecedentem de Monasterio in Judenburg factum fuisset, ubi idem Minister absque consilio, scitu, et assensu Patrum dictae Provinciae sibi Monasterium ipsum dedisset, et se in eo Suae Majestati obedientem exhibuisset, et si idem Minister ad hoc faciendum habuisset facultatem, etiam ipse hoc facere, et sibi cum dicto Monasterio Laybacensi absque assensu Patrum complacere posset, ipsa etiam Imperialis Majestas dicto Domino Ministro ulterius objecit, se habere Bullas, et facultates Apostolicas non solùm illud, quinimo plura Monasteria in suis terris, et dominiis haereditariis constituta eripiendi, et illa reformari faciendi, quas quidem facultates vellet ipsa Imperialis Majestas ob dicti Ordinis favorem suspendere, et eisdem uti non velle, si Suae Majestatis voluntati cum dicto Monasterio Labacensi paritum fuerit, et delatum, admonuit etiam ipsa Imperialis Majestas dictum Patrem Ministrum de illa favorabili, et gratiosa voluntate, quam Sua Majestas ultra omnes alios Ordines ad ipsius Patris Ministri Ordinem habeat, cum Ordinem ipsum Sancti Francisci in Dominiis, et terris suis in locis pluribus fundari, et institui consenserit, quod adhuc Ordo ipse favores, et gratias hujusmodi erga se conservare, et Suae Majestati cum Monasterio supradicto ipse Dominus Minister complacere studeret. Quo facto dictus pater Minister ipsam Imperialem Majestatem humiliter rogavit, sibi concedi terminum, usque Patres Monasteriorum dictae Provinciae congregare, et convocare, et Suae Imperialis Majestatis petitiones, instantias, et desideria, et benignissimas suas erga dictum Ordinem oblationes, et gratias coram ipsis Patribus proponere posset, quantùm autem ad personam suam esset Suae Imperiali Majestati obediens, et voluntarius: vellet etiam omnem, quam posset, operam dare, quod Suae Imperialis Majestatis voluntas, et desiderium ex parte dicti Monasterii pro sua expeditione non despiceretur, sed in eo suum habere deberet effectum. Et quamquam ipso tunc Sua Imperialis Majestas nullum dare, sed finale â dicto Patre Ministro voluit habere responsum, dictus Dominus Wilhelmus de Aversperg solus dictam Imperialem Majestatem rogaverit, et dilationis hujusmodi terminum dicto Domino Ministro ab ipsa Imperiali majestate obtinuerit. Et quod termino hujusmodi dilationis finito ipse Dominus Wilhelmus de Aversperg personaliter aequitaverit ad dictum Patrem Ministrum, et Provincialem ad Wels, et cum eodem non de rebus aliis, nisi de et super desiderio, et petitionibus Imperialis Majestatis ex parte dicti Monasterii Laibacensis, et solis ipsius muris, et aedificiis pro expeditione infrascripta, et de responsis, quae idem Pater Minister in suo termino dictae Imperiali Majestati dare habuisset, sermonem fecerit: quibus omnibus, et singulis praemissis, sicut praemittitur, dictis, locutis
241
et propositis idem Dominus Wilhelmus de Aversperg coram praefato Reverendo Patre, et Domino, Domino Nicolao Episcopo Suffraganeo, et Commissario, cui pro expeditione infrascripta plena, ùt praemittitur, est data facultas, dictae Imperialis Majestatis litteras vulgari theutonico scriptas, et ipsius Imperialis Majestatis voluntatem exprimentes, sanas, et illaesas in omnium, et singulorum testium, et personarum praedictarum, et nostrorum Notariorum infrascriptorum praesentia in publicum produxit, et easdem alta, et intelligibili voce legi fecit, quarum tenores de dicto vulgari theutonico in linguam, et litteram latinam translati sequuntur de verbo ad Verbum, et sunt tales:
Fridericus Dei gratia Romanorum Imperator etc. nostro dilecto, fideli Wilhelmo de Aversperg nostro Consiliario, Camerario, et Capitaneo in Carniolia. Dilecte, fidelis Nos facimus tibi notum, quod honorabiles, et honesti Religiosi nostri dilecti, devoti Georgius Minister Ordinis Minorum Provinciae Austriae Capellanus noster, Custodes, et Gvardiani dicti Ordinis praenominatae Provinciae, qui ob nostra desideria congregati fuerunt, se erga nos exhibuerunt, et voluntatem eorum dederunt, nobis Monasterium eorum Laybaci cum Monstranciis, Reliquiis, Crucibus, Calicibus, ornamentis, et libris dimittendi, et cum eodem juxta libitum nostrum agendi. Propter quod Venerabilis Nicolaus Suffraganeus Gurcensis noster dilectus, devotus illuc ad Laibacum venire habeat, haec ex parte dicti Ordinis expedienda, committimus tibi seriosius, et volumus, quod tu praenominatum Monasterium cum supradictis suis attinentiis â dicto Suffraganeo suscipias, et cum eodem Commissionem nostram, quam propter hoc â Nobis habes, perficias, etiam eidem Suffraganeo convenientes expensas eapropter assignes, in quo facies nostram seriosam voluntatem. Datum in Lynz feria tertia Vigilia S. Laurentii. Anno millesimo quadringentesimo nonagesimo primo, imperii nostri anno quadragesimo.
Post quarum quidem litterarum Imperialium productionem, lectionem, et publicationem ipse Dominus Wilhelmus de Aversperg dictum Reverendum Patrem, et Dominum, Dominum Nicolaum Episcopum Suffraganeum, et Commissarium rogavit, et requisivit, ut sibi dictum Monasterium Fratrum Minorum Laybaci juxta, et secundùm dictarum litterarum Imperialium continentiam, vim, formam, et tenorem tradere, et assignare, ut ulterius cum ipso Monasterio ad ejusdem Imperialis Majestatis commissionem sibi ad partem, et verbo alias factam, et datam agere, et disponere posset, dignaretur. Quo facto dictus Reverendus Pater, et Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus Suffraganeus, et Commissarius Suas Commissionis litteras sibi â dicto Domino Georgio Ministro, et Provinciale pro dicti negotii infrascripti expeditione directas, sanas, integras, et illaesas non vitiatas, neque in aliqua sui parte suspectas sigillo majori oblongo dicti Domini Ministri in cera rubra, carta papyri madefacta superposita, â tergo appresso munitas, et roboratas etiam in publicum produxit, et easdem similiter alta, et intelligibili voce legere, et
[242]
publicare fecit, quarum tenores de verbo ad verbum sequuntur et sunt tales:
Frater Georgius de Grez Provinciae Austriae Minister salutem plurimam. Devoti Fratres! notum vobis, et singulis de Conventu Laibacensi facio, quod Reverendus in Christo pater, et Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus Ypponensis, Suffraganeus Ecclesiae Gurcensis habet â me, et Provincia omnem authoritatem, et facultatem agendi, et disponendi cum Conventu Laibacensi, cum omnibus, et singulis rebus mobilibus, et immobilibus ad ipsum Conventum spectantibus juxta arbitrium suum, et secundum compactata cum Serenissimo Caesare, et cum Domino Wilhelmo de Aversperg facta, et tractata. volo igitur vos sibi in omnibus obedire, et agere juxta sui mandatum et arbitrium. Ex Wels die Saturni ante Bartholomaei anno Domini millesimo quadringentesimo nonagesimo primo.
Et ad dicti Domini Wilhelmi de Aversperg petitionem, et requisitionem ad ulteriora procedendo utrarumque litterarum hujusmodi suprascriptarum vigore se obtulit dictum Monasterium Ordinis Minorum Laibaci de Dominorum Lectoris, Gvardiani, e Fratrum Conventûs ejusdem manibus, et potestate recipere, et illud juxta pactata cum dicto Domino Imperatore, et praefato Domino Wilhelmo de Aversperg ex una, et dicto Domino Ministro, et Provinciale dicti Monasterii cum suis Fratribus ex altera parte, cum solis ipsius muris, tectis, et aedificiis eidem Domino Wilhelmo de Aversperg velle exhibere, ubi autem esset Reliquiarum, et aliorum Clenodiorum dicti Monasterii requisitio, dixit idem Dominus Episcopus facultatem suam se ad haec non extendere, et sibi ea faciendi sibi non expedire, pro eo, quod dicta Imperialis Majestas praefato Domino Ministro, et Patribus dictae Provinciae propter dicti Monasterii assignationem, et traditionem juxta eorum Statuta, Reliquias, ornatus, et Clenodia supradicta, eorum redditus, et proventus prius dicto Monasterio, Gvardiano, et Conventui appropriati ad Monasterium, quod ipsis Fratribus vice, et loco dicti Monasterii assignabitur, sequi debere. Spopondit ad effectum, ut fundationes aliàs in eodem Monasterio factae in alio assignando loco, sive Monasterio perficiantur. Ex adverso dictus Dominus Wilhelmus de Aversperg respondit, se non aliud, nisi dictum Monasterium, et solos ipsius muros, tecta, et aedificia petiisse, neque ad praesens plus petat, ex parte autem Reliquiarum, Clenodiorum, et ornamentorum dicti Monasterii, si ipsa Imperialis Majestas juxta, et secundùm suarum litterarum continentiam, et tenorem suae Reverendae Paternitati ulterius aliqua committet, ipse Dominus Wilhelmus de Aversperg etiam negotium ipsum in statu illo dimittere vult, in quo praefatus Pater Minister, et alii Patres Provinciae pro ipsius Caesaris voluntate stare dimiserint, et fiendum decreverint, quibus omnibus, et singulis praemissis, sic, ut praemittitur, peractis, dictus Reverendus Pater, et Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus, Suffraganeus, et Commissarius de praemissis
243
dicti Domini Wilhelmi de Aversperg dictis, actis, productis, propositis, et responsis contentus Judici, Consulatui, et Juratis Civitatis Laibacensis suprascriptis, praenominatorum omnium, et singulorum Dominorum testium, et nostrorum Notariorum infrascriptorum praesentia dixit, et eosdem petiit, quid eis de fixis redditibus dicti Monasterii agendum videatur? ut suum in eo animum explicarent dicti Domini Judex, Jurati, et Consules ad haec deliberatè responderunt, quod sicut Imperialis Majestas in suo conceperit animo, cum dicto Monasterio, et ipsius Monasterii fixis, et fundatis redditibus agendum nihil habeant, ex adverso dicere, sed volunt, quantum in eis est, ipsius Majestatis decretis obedienter parere: attamen petierunt, quod fundationes in dicto Monasterio factae, et Fratribus ipsius Monasterii ad peragendum impositae, quae hìc juxta tenorem litterarum fundationis hujusmodi desuper confectarum peragi debuissent, in alio Monasterio, quod ipsa Imperialis Majestas dicto Domino Ministro, et Patribus Provinciae loco, et vice dicti Monasterii assignari spopondit, perfici debeant, et peragi, quae omnia dictus Reverendus Pater, et Dominus, Dominus Episcopus, et Commissarius fieri debere promisit. Et insuper pro saepedictae, et infrascriptae expeditionis, et praefatae sibi factae commissionis complemento, Lectorem, Gvardianum, et Fratres Conventuales dicti Monasterii Laibacensis adhuc ibidem praesentes, et personaliter constitutos suprascriptos cum dicto suae Commissionis mandato publicè admonuit, et requisivit, si facere vellent obedientiam Ministro, et Patribus dictae Provinciae, et dicto Monasterio Laybaci absque omni ipsorum, aut alicujus eorum culpa, macula, sive illata nota incoacti, et libera voluntate cedere, et sub obedientia mandatorum dicti Patris Ministri cum assensu Patrum omnium dictae Provinciae sibi Monasterium ipsum ad manus suas assignare. Dicti Lector, Gvardianus, et Fratres Conventuales jam dicti Monasterii nullam in his contradictionem facientes ad mandatum Patris eorum Ministri, et assensum Patrum de Provincia, se mox uti Obedientia filii exhibuerunt, et dicto Reverendo Patri, et Domino, Domino Episcopo, et Commissario Monasterium ipsum beatae Virginis Ordinis Sancti Francisci Laibaci unà cum Conventus et Gvardiani jam dicti Monasterii sigillorum traditione, et assignatione absque omni eorum, aut alterius ipsorum culpa, macula, sive nota ex eorum potestate, et manibus, in Suae Reverendae Paternitatis tenutam, manus, et potestatem tradiderunt, et assignârunt, talibus tamen pactis, et reservationibus adjectis, quod Reliquiae, Calices, et Ornamenta, libri, et alia juralia omnia cum singulis fixis redditibus dicti Monasterii Laibacensis debeant ad dicti Patris Ministri, et Patrum aliorum de Provincia dispositionem, et decreta pro altero Monasterio, quod ipsis, et dicto Ordini loco, et vice praefati eorum Monasterii assignabitur, remanere, et quod juxta contenta Statutorum Ordinis debita per ipsos
244
Dominos Lectorem, Gvardianum, et Conventum contracta, quae se ad libras denariorum viginti tres extendunt, solvantur, ipsis etiam lectori, Gvardiano, et Fratribus praedictis, quousque alia eorum Monasteria attingere, et aggredi possint, cum expensis convenientibus, et Fratribus illis, qui Monasterium, de quo eis pollicitum est, hìc expectare voluerint, cum decenti hospitio debeat provideri. Ad quae dictus Dominus Wilhelmus de Aversperg nullam fecit contradictionem: imo, quod haec omnia absque omni contradictione fieri, adimpleri, et observari debeant, fidem fecit, quibus omnibus, et singulis, prout praemittitur, peractis dictus Reverendus Pater, et Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus, Suffraganeus, et Commissarius dictorum suorum mandatorum vigore, Monasterium suprascriptum Laybaci ex supranominatorum Lectoris, Gvardiani, et Fratrum manibus, et potestate ad suas manus, et potestatem recepit, et more illud ad Sacrae Majestatis Imperialis vota, desideria, et mandata, et praesertim ad suprascriptum, et lectum mandatum dicti Patris Ministri cum assensu Patrum omnium de Provincia, quo dictus Dominus Episcopus, et Commissarius in toto suprascripto processu usus fuit, et mandati hujusmodi vigore praenominato Domino Wilhelmo de Aversperg absque omni impedimento, et contradictione cujuscunque liberè, et absolutè cum nudis, et solis ipsius muris, tectis, et aedificiis in suas manus tradidit, et sibi illud, unà cum dictorum Conventûs, et Gvardiani sigillorum assignatione in suam potestatem dedit, tradidit, et assignavit, nullis aliis in dicto Monasterio quoad ipsius muros, et aedificia praenominatae Provinciae Austriae Conventualium Ordinis Sancti Francisci contradictionibus, sive juribus reservatis, nisi his, quod praenominatus Dominus Wilhelmus de Aversperg, in jam dictum Monasterium Laibacense Fratres Ordinis Sancti Francisci de Observantia inducere, et ejusdem Monasterium ipsum debeat assignare, etiam quod Fratres hujusmodi de Observantia Monasterium ipsum in pacifica, quieta, et plena possessione ipsi, et omnes eorum Successores perpetuis temporibus futuris absque impetitione, et omni juris instantia â dicto Ordine, et praesertim ab omnibus Patribus praesentibus, et futuris dictae Provinciae Austriae Ordinis Sancti Francisci Conventualium possidere, et habere, et in eodem Omnipotenti Deo, sicut Ministri ejus servire, laudesque debitas, et obsequia congrua juxta gratiam eis ab Excelso concessam perficere, et solvere debeant, et teneantur. Ipse quoque Dominus Wilhelmus de Aversperg dictae Imperialis Majestatis nomine, Monasterium Laybaci supradictum cum nudis, et solis ipsius muris, tectis, et aedificiis cum conditionibus et adjectionibus supradictis de dicti Reverendi Patris, et Domini, Domini Nicolai Episcopi, Suffraganei, et Commissarii
245
manibus, et potestate sibi, ùt praemittitur, assignatum, ad dictae Imperialis Majestatis manus, et potestatem recepit, et assumpsit, et insuper spopondit, et promisit, velle cum eodem Monasterio agere, facere, et disponere juxta, et secundum dictae Imperialis Majestatis desideria, et juxta mandata, et Commissiones sibi ab eadem Imperiali Majestate desuper data, facta, et commissa fraude, et dolo semotis quibuscunque. Super quibus omnibus, et singulis praemissis, tum praefatus Reverendus in Christo Pater, et Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus Suffraganeus, et Commissarius, tum etiam dictus Magnificus Dominus Wilhelmus de Aversperg Capitaneus, et Commissarius substitutus dictae Imperialis Majestatis, et suo nominibus nos Notarios publicos infra scriptos tam conjunctim, quam divisim publicè requisiêrunt, et quilibet eorum requisivit, ut ipsis, et eorum cuilibet unum, vel plura publicum, seu publica conficeremus instrumentum, seu instrumenta. Acta sunt haec sub anno, Indictione, die, mense, hora, Pontificatu, et loco, quibus supra, praesentibus ibidem omnibus, et singulis testibus, et personis supra scriptis, ad praemissa, ùt praemittitur, vocatis, et rogatis.
Ego Petrus Jankovitsch Clericus Laibacensis publicus Sacra Imperiali auctoritate Notarius, quia dictis locutioni, propositioni, petitioni, requisitioni, responsioni, litterarum hinc inde productioni, nec non dicti Monasterii Beatae Virginis Laibaci assignationi, et ejusdem receptioni, et assumptioni, omnibusque aliis, et singulis praemissis, dum sic, ùt praemittitur, agerentur, et fierent, unà cum suprascriptis testibus, ac discreto viro Simone Smalzbach Clerico Laibacensi etiam dicta auctoritate Imperiali Notario publico, et in causa supra scripta Connotario, et unà mecum Scriba infrascripto praesens interfui, eaque sic fieri vidi, et audivi. Ideoque hoc praesens publicum instrumentum suprascriptos processus in se continens pro parte mea in notam recepi, et exinde confeci, illudque per alium fidelem me tunc aliis arduis praepedito negotiis fideliter scriptum propria mea manu subscripsi, publicavi, et in hanc publicam formam redegi, signoque, et nomine meis solitis, et consuetis unà cum dicti suprà, et infra scripti Connotarii signatione, subscriptione, et publicatione signavi, et roboravi rogatus, et requisitus in fidem, et testimonium omnium et singulorum praemissorum.
(L. Sig-
ni)
Ego Simon Smalzbach Clericus Laibacensis publicus Sacra Imperiali auctoritate Notarius, quia dictis locutioni, propositioni, petitioni, requisitioni, responsioni, litterarum hinc inde productioni, nec non dicti Monasterii Beatae Virginis Civitatis Laibacensis assignationi, et ejusdem receptioni, et assumptioni, omni-
246
busque aliis, et singulis praemissis, dum sic, ùt praemittitur, agerentur, et fierent, unà cum suprà scriptis testibus, et discreto Viro Petro Jankovitsch Clerico Laibacensi etiam dicta Auctoritate Imperiali Notario publico, et in causa suprà scripta Connotario, et unà cum Scriba suprascripto praesens interfui, eaque sic fieri vidi, et audivi. Ideoque hoc praesens publicum instrumentum supra scriptos processus in se continens etiam pro parte mea in notam recepi, et exinde confeci, illudque per alium fidelem, me tunc aliis arduis praepedito negotiis fideliter scriptum propria mea manu subscripsi, publicavi, et in hanc publicam formam redegi, signoque, et nomine meis solitis, et consuetis, unà cum dicti supra scripti Connotarii subscriptione, signatione, et publicatione signavi, et roboravi rogatus, et requisitus in fidem, et testimonium omnium singulorum praemissorum.
L. Sign.
V. Postquam Magnificus Dominus Wilhelmus de Aversperg Capitaneus Carnioliae Suo, et Sacrae Caesareae Majestatis nomine Monasterium Labacense Ordinis Minorum Conventualium ê manibus Reverendissimi Domini Nicolai Caps Episcopi Ypponensis et Suffraganei Gurcensis nomine Georgii â Graz Ministri Provincialis, et Fratrum Minorum Conventualium Provinciae Austriae die 27. Augusti anno 1491. in potestatem, et liberam dispositionem Friderici Imperatoris cum solis, et nudis muris, tectis, et aedificiis accepisset, et 7. Conventuales videlicet P. P. Joannes Lector, Michael Gvardianus, Martinus, Nicolaus, Marinus, Simon, et Franciscus aliò migrâssent, illud juxta mentem altefatae Suae Caesareae Majestatis Patribus Minoribus Ordinis S. Francisci de Observantia nuncupatis Provinciae itidem Austriae die 2. Septembris anni ejusdem inhabitandum tradidit, quod P. Alexander â Posonio nomine dictae Provinciae omni, qua par erat, humilitate, et reverentia acceptavit, et in id 12. Religiosos regularis Observantiae introduxit videlicet. P. Casparum de Rudolphswert Gvardianum, P. Angelum de Schönstein, P. Petrum de Chora, P. Colomanum de Suevia, P. Matthaeum de Croatia, P. Jacobum de Franconia, P. Pancratium de nova civitate, P. Ignatium de Spicz, P. Leonardum de Schönstein, Fratrem Lucam de Leybs clericum Diaconum, et Fratres Sixtum de Rakespurg, et Paulum de Austria laicos: Quae omnia ex ipso assignationis instrumento, vi cujus hoc Labacense Monasterium Patribus Observantibus Provinciae Austriae Imperiali auctoritate traditum fuit, magis patent, quod ex Originali de verbo ad verbum desumptum adnecto, et hunc continet tenorem:
247
In Nomine Domini. Amen. Anno Nativitatis ejusdem Millesimo quadringentesimo nonagesimo primo, indictione nona, die verò Martis, secunda mensis Septembris hora terciarum de mane, vel quasi, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris, et Domini Nostri, Domini Innocentii divina providentia Papae octavi anno octavo in Ecclesia Monasterii beatae Mariae Virginis Ordinis S. Francisci de Conventu Civitatis Laybacensis coram Venerabilibus, Honorabilibus, Nobilibus, Sapientibus, et providis viris, et Dominis Nicolao Podn Canonico, et Venerabilis Capituli Cathedralis Laybacensis Procuratore, Christophoro Nosicza etiam in eadem Ecclesia Canonico Mathia Puch, Gregorio Kresnitsch, Nicolao Sparaviz, et Gregorio Kyecz in dicta Ecclesia Vicariis praebend. Marino Hussez Monasterii S. Jacobi Ordinis Sancti Augustini Fratrum Eremitarum Laibaci Priore, Sebastiano Weindel domus beatae Virginis Ordinis teutonicorum Commendatore, Udalrico Paradeiser, et Joanne Glaynhover armigeris, Caspare Krabat Judice, Martino Turk, Michaele Frank, Wolffgango Wiser, Petro Lepaglava, Hieronymo Petschacher, Paulo Schweinzer, Conrado Kesler, Erhardo Maler, Christophoro Kürsner, et Georgio Karrer Consulibus, et Juratis dictae Civitatis Laybacensis, et pluribus aliis honorabilibus, et honestis viris, et Dominis presbyteris, clericis, et laicis praetactae Civitatis testibus fide dignis ad negotia infrascripta specialiter vocatis, et rogatis, meque Notario publico infrascripto personaliter constitutus Magnificus, et Generosus Dominus, Dominus Wilhelmus de Aversperg Baro, nec non Serenissimi, et invictissimi Principis, et Domini, Domini Friderici divina favente gratia Romanorum Imperatoris semper Augusti, Hungariae etc. Regis, nec non Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae etc. Ducis, Consiliarius, Camerarius, et in dicto Ducatu Carniolae Capitaneus, qui Venerabilibus, Religiosis, et Devotis viris Patribus, et Fratribus Alexandro de Posonio, Caspari de Rudolphswert, Angelo de Schönstein, Petro de Chora, Colomano de Suevia, Matthaeo de Croatia, Jacobo de Franconia, Pangratio de Nova Civitate, Ignatio de Spicz et Leonardo de Schönstain presbyteris, Luca de Leybs Diacono, nec non Sixto de Rakespurg, et Paulo de Austria conversis Ordinem Sancti Francisci de Observantia professis, ibidem praesentibus, et personaliter constitutis infrascriptae expeditionis negotium occasione dicti Monasterii beatae Virginis Ordinis Minorum Laibacio nuper factum, propter quod specialiter pro eodem P. Alexandro, et praefatis Patribus, et Fratribus de Observantia miserit, et eosdem huc ad Laibacum venire fecerit, et vocaverit, exposuit, et declaravit, quomodo alias Venerabilis, Religiosus, et Devotus Pater Dominus Georgius de Graz Ordinis Sancti Francisci Fratrum Mi-
248
norum de Conventu Provinciae Austriae Minister, et Provincialis de Patrum Omnium Ordinis, et Provinciae jam dictorum, Custodum, Gvardianorum eapropter specialiter congregatorum assensu, et voluntate dicto Serenissimo Domino, Domino Imperatori ad Suae Majestatis vota, et desideria dictum Monasterium beatae Virginis Ordinis Sancti Francisci Laybaci, ex suis, et dictorum Patrum Ordinis Sancti Francisci de Conventu Provinciae Austriae manibus, et potestate non coactus liberè dederit, et dictae Imperialis Majestatis votis, et desideriis, ut suum optatum possint, et debeant in eo sortiri effectum, paruerit, pro quo eadem Imperialis Majestas sibi scripserit, et in hujusmodi suprascriptis specificaverit, quod Pater Minister, ac Patres, et Fratres Custodes, Gvardiani Monasterium praefatae Provinciae Austriae Ordinis Sancti Francisci de Conventu Suae Majestati, et ad Suae Majestatis vota praefatum Ordinis Sancti Francisci Monasterium Laybaci eo modo dederunt, et assignârunt, quod eadem Imperialis Majestas cum jam dicto Monasterio agere, facere, et disponere possit juxta, et secundùm Suae Majestatis beneplacitum, et voluntatem ipsum etiam Domino Wilhelmo de Aversperg in dictis Suae Majestatis Scriptis commiserit, et quod Monasterium ipsum ex Reverendi in Christo Patris, et Domini, Domini Nicolai Caps Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Ypponensis, et Gurcensis Suffraganei, aliàs dictum Ordinem Sancti Francisci professi, qui specialiter ad commissionem dicti Patris Ministri, de Patrum omnium dictae Provinciae Austriae Fratrum Conventualium assensu cum pleno ipsius mandato huc ad Laybacum advenerat, manibus, et potestate ad Suae Imperialis Majestatis manus, et potestatem recipere, et ulterius cum eodem Monasterio juxta ejusdem Imperialis Majestatis Commissionem sibi desuper factam, agere, et disponere habeat, dederit in mandatis. Qualiter etiam idem Reverendus Pater, et Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus Suffraganeus, et Commissarius ex hujusmodi Suae Commissionis auctoritate dictum Monasterium Laybaci de Lectoris, Gvardiani, et Fratrum Conventûs dicti Monasterii Laybaci, unà cum eorumdem Conventûs, et Gvardiani sigillis sibi assignatis, manibus, et potestate pridie videlicet die Sabbati vigesima septima mensis Augusti receperit, et illud ipsum Domino Wilhelmo de Aversperg cum solis, et nudis ipsius muris, tectis, et aedificiis ad manus suas dederit, tradiderit, et assignaverit ad finem, et effectum, ut Monasterium ipsum reformare, et illud cum Patribus, et Fratribus etiam Ordinis Sancti Francisci de Observantia implantare, et eisdem Patribus, et Fratribus de Observantia jam dictum Monasterium
249
assignare deberet, ita, et taliter, quod Patres, et Fratres jam dicti de Observantia, et eorum Successores Monasterium praedictum in pacifica, et quieta possessione perpetuis futuris temporibus absque postulatione, et requisitione omnis juris â toto dicto Ordine Sancti Francisci de Conventu, praesertim Provinciae Austriae habere, tenere, et possidere, et in illo vota sua Altissimo reddere deberent, prout haec omnia in processibus totius expeditionis hujusmodi, et instrumentis publicis desuper confectis (ad quos, et quae se dictus Dominus Wilhelmus de Aversperg retulit, et refert, et hìc habere voluit, et vult pro expressis) clarius, et specialius continetur.
Et insuper idem Dominus Wilhelmus de Aversperg Capitaneus praenominatum Patrem Alexandrum adhuc ibidem praesentem, et personaliter constitutum dictae Imperialis Majestatis nomine obnixius, et fidelius, ut potuit, supplicavit, ut suprascriptum Monasterium Laybaci, quod cum plena potestate in suis habeat manibus, et sibi illud cum solis muris, tectis, et aedificiis per praenominatum Reverendum Patrem, et Dominum, Dominum Nicolaum Episcopum Suffraganeum, et Commissarium ad dictae Imperialis Majestatis requisitionem, et ad plenam facultatem sibi â dicto Patre Ministro factam, traditum sit, ad suas, et omnium Patrum, et Fratrum praesentium, et futurorum Ordinis Sancti Francisci de Observantia etiam dictae Provinciae Austriae manus, et potestatem de ipsius Domini Wilhelmi de Aversperg manibus, et potestate recipere, et illud per Patres, et Fratres de Observantia perpetuis temporibus habere, tenere, possidere, et in eodem juxta gratiam sibi, et ipsis Patribus, et Fratribus â Deo concessam, Altissimo famulari, et vota Religionis suae perficere velit, et dignaretur. Ad quae idem pater Alexander suo, ac Patrum, et Fratrum de Observantia Ordinis Sancti Francisci dictae Provinciae Austriae nominibus, et vice cum omni humilitate respondit, quod cum negotium expeditionis hujusmodi absque petitione, instantia, et sollicitatione sui, et aliorum Patrum, et Fratrum de Observantia ad hos fines pervenit, quod Omnipotens bonitas per suam caelestem, et divinam inclinationem, et dispositionem in tantum sua gratia praevenerit, quod Sua Imperialis Majestas supradictum Monasterium Laybaci non coactus, sed libera voluntate, et specialiter per Suae Majestatis preces â dictis Venerabilibus Patribus, et religiosis viris Patre Ministro, nec non Custodibus, et Gvardianis Ordinis Sancti Francisci de Conventu dictae Provinciae Austriae obtinuit, et ad hoc negotium ipsum conduxit, quod dictus Pater Minister cum assensu omnium Patrum Monasteriorum de Conventu dictae Provinciae per suprascriptum Reverendum Patrem, et Dominum, Dominum Episcopum Suffraganeum, et Commissarium penes scripta, et Commissiones dictae Imperialis Maje-
250
statis, et ad facultatem sibi â dicto Patre Ministro specialiter factam Monasterium ipsum Laybaci ipsi Domino Wilhelmo de Aversperg absque omni liga, et impedimento dederit, et assignaverit. Ipseque Dominus Wilhelmus de Aversperg, ut Monasterium ipsum reformare, et illud cum Patribus, et Fratribus Ordinis Sancti Francisci de Observantia dictae Provinciae Austriae replantare, ipseque Patribus, et Fratribus de Observantia illud tradere et assignare posset, et valeret, Patresque, et Fratres de Observantia hujusmodi Monasterium ipsum nunc, et in antea perpetuis futuris temporibus in quieta, pacifica, et integra possessione, et absque impedimento, et omnis juris instantia â toto dicto Ordine de Conventu Provinciae Austriae habere, tenere, et possidere, et in eodem vota Religionis Suae Altissimo persolvere possent, et valerent juxta et secundum tenorem processuum, et instrumentorum publicorum super negotio hujusmodi aliàs confectorum, et sibi, ac Patribus, et Fratribus praedictis verbo, ùt praemittitur, expositorum, plenam haberet facultatem, libenti, et grato animo unà cum Patribus, et Fratribus suis de Observantia Ordinis Sancti Francisci dictae Provinciae Austriae ibidem praesentibus, et non tantùm pro his, verùm etiam pro omnibus aliis Patribus, et Fratribus de Observantia Ordinis, et Provinciae praedictorum praesentibus, et futuris dictum Monasterium Sancti Francisci Laybaci cum solis muris, tectis, et aedificiis ipsius ad dictae Imperialis Majestatis instantias, Commissiones et vota ex dicti Domini Wilhelmi de Aversperg manibus, et potestate ad suas, ac Patrum, et Fratrum de Observantia praedictorum manus, et potestatem, si sibi ac Patribus, et Fratribus de Observantia praedictis illud liberè assignabitur, et tradetur, recipere, et acceptare, et in eo non solum ipsi Domino Wilhelmo de Aversperg, verùm magis dictae Imperiali Majestati negotii, et expeditionis hujusmodi directori, obtemperare, et obedire velit, et intendat.
Quo facto mox, et in continenti idem Dominus Wilhelmus de Aversperg Capitaneus, et negotii expeditionis hujusmodi, ùt praemittitur, Commissarius suprascriptum Monasterium beatae Virginis Laibaci unà cum Conventûs, et Gvardiani, qui prius eidem Monasterio praefuerant, et talibus nodis, et forma praemissis cesserunt sigillis, quae etiam, ùt praefertur, in signum verae ejusdem Monasterii cessionis dicto Domino Wilhelmo de Aversperg in persona dicti Reverendi Patris, et Domini, Domini Nicolai Episcopi Suffraganei, et Commissarii assignârunt praenominato Patri
251
Alexandro pro se ipso, et pro omnibus Patribus, et Fratribus Ordinis Sancti Francisci de Observantia dictae Provinciae Austriae, absque omni obstaculo et impedimento liberè, et absolutè ad ipsius Patris Alexandri, et per eum omnium aliorum Patrum, et Fratrum de Observantia Ordinis, et Provinciae praedictorum manus, et potestatem, cum nudis, et solis ipsius muris, tectis, et aedificiis tradidit, et assignavit. Ipseque Pater Alexander pro se ipso, et pro omnibus aliis Patribus, et Fratribus de Observantia Ordinis, et Provinciae suprascriptorum traditionem, et assignationem de dicto Monasterio beatae Virginis Laibaci dictis, ùt praemittitur modis, et forma factas, ratas, et gratas habuit, et Monasterium ipsum sibi sic, ùt praemittitur, datum, et ad finem, et effectum suprascriptum assignatum, ad suas, et omnium Patrum, et Fratrum de Observantia Ordinis, et Provinciae praedictorum manus, et potestatem cum magna humilitate, et gratiarum actibus suscepit, et pro seipso, et pro dictis Patribus, et Fratribus Ordinis Sancti Francisci de Observantia dictae Provinciae Austriae promisit, quod Patres, et Fratres de Observantia praedicti juxta statuta, et Observationes Ordinis Sancti Francisci de Observantia humiliter, et fideliter Monasterium ipsum, ipsis, et dicto eorum Ordini, sic, ùt praemittitur, datum, traditum, et assignatum regere, habere, tenere, et possidere, et in eodem officia debita, laudesque, et orationes devotas, et professionis, ac Religionis suae vota perficere, etiam non solùm in dicto Monasterio Laybacensi, verùm etiam per totam dictam Provinciam Austriae in singulis eorum Monasteriis de Observantia per assiduas Patrum, et Fratrum Ordinis hujusmodi de Observantia orationes pro donis, et gratiis Sacro eorum Ordini per dictam Imperialem Majestatem tam salubriter factis, pro Suae Imperialis Majestatis longiori, salubri, et felici statu , et pro dicto Domino Wilhelmo de Aversperg , qui etiam negotium expeditionis hujusmodi fovit, et direxit, et ad hunc finem dictae Imperiali Majestati, et sibi optatum conduxit, tamque pro suis , et dicti eorum Ordinis patronis , ampliatoribus, conservatoribus, fautoribus, et protectoribus , etiam pro hujus insignis Civitatis Laybacensis bono , et totius ipsius populi, nec non communi omnium pauperum, et divitum totius patriae, salute, gratia, pace, et prosperitate, ut omnes aeternae felicitatis praemia consequi, et obtinere mereantur, orare, et intercedere velint, debeant, et teneantur . Super quibus omnibus, et singulis praemissis tum praefatus Magnificus Dominus Wilhelmus de Aversperg Capitaneus dictae Imperialis Majestatis, tum etiam praefatus Pater Alexander suo, et omnium Patrum, et Fratrum Ordinis Sancti Francisci de Observantia dictae Provinciae
252
Austriae nominibus, requisiêrunt me Notarium publicum infrascriptum, ut ipsis unum, vel plura, publicum, seu publica conficerem instrumentum, seu instrumenta. Acta sunt haec sub anno, indictione, die, mense, horâ, et Pontificatu, ac loco, quibus supra, praesentibus ibidem testibus suprascriptis.
Et ego Gregorius Pheilschmid Clericus Laybacensis publicus Sacra Imperiali auctoritate Notarius, actorum quoque suprascriptorum coram Magnifico, et Generoso Domino, Domino Wilhelmo de Aversperg Barone, nec non Serenissimi, et invictissimi Principis, et Domini, Domini Friderici divina favente clementia Romanorum Imperatoris Semper Augusti, Hungariae etc. regis, nec non Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae Ducis etc. Consiliario, Camerario, et in dicto Ducatu Carniolae Capitaneo, et Commissario suprascripto Scriba, Quia dictis, locutioni, propositioni, petitioni, responsioni dicti Monasterii Laybacensis assignationi, traditioni, et ejusdem receptioni, et promissioni omnibusque aliis, et singulis praemissis, dum sic, ùt praemittitur, agerentur, et fierent unà cum praenominatis testibus praesens interfui, eaque sic fieri vidi, et audivi. Ideoque hoc praesens publicum instrumentum suprascriptos processus in se continens in notam recepi, et exinde confeci, ipsumque per alium fidelem me tunc aliis arduis praepedito negotiis fideliter scriptum manu mea propria subscripsi, publicavi, et in hanc publicam formam redegi, signoque, et nomine meis solitis, et consuetis signavi, et roboravi rogatus, et requisitus in fidem, et testimonium omnium, et singulorum praemissorum.
L. Signi
VI. Specialibus dein suis litteris notum fecit universis, et singulis Magnificus Dominus Wilhelmus de Aversperg, Capitaneus Provinciae Carnioliae, quod sibi â Sua Caesarea Majestate creditam Commissionem juxta desideria, et vota Suae Majestatis recipiendo nempe Monasterium Laybacense de Manibus P. Georgii â Graz Ministri Provincialis Ordinis Minorum Conventualium, et tradendo illud P. Alexandro de Posonio Ordinis Sancti Francisci de Observantia nomine Provinciae suae recipienti fideliter executioni dederit, prout amplius in suis desuper confectis litteris continetur, quas ex Originali transumptas cunctorum oculis subjicio, suntque hujus tenoris:
Wilhelmus de Aversperg Baro, et Serenissimi, et invictissimi Principis, et Domini, Domini Friderici divina favente clementia Romanorum Imperatoris semper Augusti
253
Hungariae etc. Regis, nec non Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae etc. Ducis Consiliarius, Camerarius, et in dicto Ducatu Carniolae Capitaneus, negotii quoque, et expeditionis infrascriptae â dicto Serenissimo Domino nostro Imperatore, et Venerabili, et Religioso Patre Domino Georgio de Graz Ordinis Minorum Sancti Francisci Provinciae Austriae Ministro, et Provinciale, per medium Reverendi in Christo Patris, et Domini, Domini Nicolai Caps Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Ypponensis, et Ecclesiae Gurcensis Suffraganei, dictique Domini Georgii Ministri, et Provincialis, Commissarii ad infrascripta specialiter deputati, Commissarius substitutus specialiter deputatus, et ab eisdem ad infrascripta potestatem habens, prout de hujusmodi mea facultate in processibus, et instrumentis publicis per dictum Dominum Nicolaum Episcopum Suffraganeum, aliàs dictum Ordinem S. Francisci professum, et suprascriptorum Serenissimi Domini Imperatoris, et dicti Domini Patris Ministri, et Provincialis in expeditione negotii infrascripti Commissarium specialiter deputatum decretis, et confectis, ad quos, et quae me refero, et hìc habere volo pro expressis, clarè, et evidenter constare videtur, notum facio universis, et singulis Christifidelibus, praesentes litteras inspecturis, visuris, lecturis, et audituris, quod Ego post praefatos Domini, Domini Episcopi Suffraganei, et Commissarii processus, et instrumenta publica, et processuum, et Instrumentorum hujusmodi vigore ad ea, quae mihi â praefatis Domino Imperatore, et Patre Ministro per medium Domini Episcopi Suffraganei, et Commissarii cum Monasterio beatae Mariae Virginis Ordinis Sancti Francisci Laybaci agendi, et disponendi facultas sit concessa ad ulteriora procedendi, duxi, et processi, et venerabile, Religiosos, et devotos Patres, et Fratres Ordinem Sancti Francisci professos de Observantia videlicet Alexandrum de Posonio, Casparem de Rudolphswert Gvardianum ibidem, Angelum de Schönstain Praedicatorem, Petrum de Gora, Colomanum de Suevia, Matthaeum de Croatia, Jacobum de Franconia, Pancratium de Nova Civitate, Ignatium de Spicz, et Leonardum de Schönstain presbyteros, Lucam de Leybs Diaconum, nec non Sixtum de Rakaspurga, et Paulum de Austria conversos ibidem praesentes, et personaliter constitutos, quos eapropter huc ad Civitatem Laybacensem vocare et conducere feci, vocavique, et conduxi, ut ipsis, et per eos omnibus Patribus, et Fratribus Ordinis Sancti Francisci de Observantia de Provincia Austriae perpetuis futuris temporibus dictum Monasterium beatae Virginis Laybaci cum solis ipsius muris, tectis, et aedificiis ad illud sub Observantia regulari Sancti Francisci tenendum, regendum, gubernandum, possidendum, et in eodem vota Religionis Suae persolvendum, et Altissimo diligentius famulandum dicta auctoritate, et commissione mihi, ùt praemittitur, factis traderem, et assignarem, humiliter rogavi, et instantius supplicavi, ut Patres, et Fratres jam dicti, ipsum Monasterium beatae Virginis Laybaci mihi per dictum Reverendum Patrem, et Dominum,
254
Dominum Nicolaum Episcopum Suffraganeum, et Commissarium modis, et forma in ejusdem Domini Episcopi, et Commissarii processibus, et instrumentis publicis desuper confectis, contentis, ad quae te refero, traditum, et assignatum, ad illud dictis perpetuis temporibus absque impetitione, molestatione, perturbatione, et omni juris, et facti instantia Ministri, et Provincialis, et Patrum omnium Provinciae Austriae Ordinis Sancti Francisci de Conventu supradictorum praesentium, et futurorum de meis manibus et potestate in, et ad suas, et omnium Patrum, et Fratrum de Observantia dicti Ordinis Provinciae Austriae manus, et potestatem recipere, et illud juxta statuta, ritus, et ordinationem Ordinis Sancti Francisci de Observantia habere, tenere, regere, et gubernare, possidere, et in eodem vota sua Altissimo reddere dignaretur.
Qui quidem Pater Alexander pro se ipso, et aliis Patribus, et Fratribus de Observantia dicti Ordinis tunc ibidem praesentibus, et absentibus humiliter, et deliberatè respondit: quia negotium expeditionis hujusmodi absque petitione, instantia, et sollicitatione sui ipsius, et aliorum Patrum, et Fratrum de Observantia ad hos fines pervenit, et Omnipotens bonitas per suam caelestem, et divinam influentiam, et dispositionem dictum Serenissimum Dominum nostrum Imperatorem sic sua gratia praevenit, eadem Sua Imperialis Majestas supradictum Monasterium non coactus, sed libera voluntate, et specialiter per Suae Majestatis preces â dictis Venerabilibus, et Religiosis Patribus, et Dominis Patre Ministro, Custodibus, et Gvardianis praenotatae Provinciae Austriae Ordinis Sancti Francisci Conventualium obtinuit, et ad hoc negotium ipsum perduxit, quod dictus Pater Minister cum assensu omnium Patrum Monasteriorum de Conventu dictae Provinciae per dictum Reverendum Patrem, et Dominum, Dominum Nicolaum Episcopum Suffraganeum Ordinis eorum penes scripta, et Commissionem dictae Imperialis Majestatis, et facultatem â dicto Patre Ministro specialiter ad haec Suae Reverendae Paternitati factam, mihi absque omni liga, impedimento, et obstaculo cum eodem Monasterio agendi, faciendi, et disponendi juxta Suae Imperialis Majestatis commissionem, Monasterium ipsum tali modo, et conditione dederit, et assignaverit, quod habeam, et habere debeam potestatem, et facultatem Monasterium ipsum Ordinis Sancti Francisci Laybaci ad ipsius Domini Imperatoris commissionem reformare, et Monasterium ipsum cum Patribus, et Fratribus Sancti Francisci Ordinis de Observantia dictae Provinciae replantare, et illud sibi, et Patribus, et Fratribus de Observantia Sancti Francisci Ordinis tradere, et assignare, et quod ipse, ac Patres, et Fratres sui de Observantia Monasterium ipsum nunc, et in antea perpetuis temporibus, in quieta, pacifica, et integra possessione, et absque omni impedimento, et instantia Juris â toto dicto Ordine, et praesertim Provinciae Austriae de Conventu Ordinis Sancti Francisci habere, tenere, et possidere, in eodem Deo servire, et laudes debitas juxta Statuta, et Regulam Ordinis Sancti Francisci de Observantia persol-
255
vere, et alia facere, et observare possent, et valerent, prout haec in processibus, et instrumentis praedictis super toto ipso negotio confectis, et sibi per me expositis, et declaratis dicuntur contineri, quod unà cum praenotatis Patribus, et Fratribus tunc ibidem praesentibus, et absentibus praescriptum Monasterium Laybacense Ordinis Sancti Francisci cum solis muris, tectis, et aedificiis ipsius ad instantias, et Commissiones dictae Imperialis Majestatis, ex manibus, et potestate meis, in, et ad suas, et Patrum, et Fratrum omnium Ordinis Sancti Francisci de Observantia dictae Provinciae Austriae manus, et potestatem libenter recipere, et in his non tantùm meis, verùm etiam dictae Suae Imperialis Majestatis expeditionis negotii hujusmodi directoris precibus, votis, et instantiis obtemperare velit, et intendat, si illud sibi, et dictis Patribus, et Fratribus de Observantia dictae Provinciae Austriae liberè, et sine aliquo obstaculo dabitur, et assignabitur.
Quo facto Ego Wilhelmus de Aversperg Capitaneus, et Commissarius supradictus praenominatum Monasterium beatae Virginis Ordinis Sancti Francisci Laybaci cum solis ipsius muris, tectis, et aedificiis per Clavium ejusdem Monasterii, et dictorum Conventûs, et Gvardiani sigillorum mihi aliàs, ùt praemittitur, datorum, et exhibitorum assignationem praefato Patri Alexandro pro se ipso et per eum omnibus Patribus, et Fratribus dicti Ordinis Sancti Francisci de Observantia absque omni obstaculo, et impedimento liberè, et absolutè ad ipsius Patris Alexandri, et per eum omnium aliorum Patrum, et Fratrum de Observantia Ordinis, et Provinciae praedictorum manus, et potestatem, ùt illud perpetuè habere, tenere, regere, gubernare, et possidere, et in eodem vota sua juxta statuta, et ritus Regulae Ordinis Sancti Francisci de Observantia perficere possint, et valeant, dedi, tradidi, et assignavi. Ipse quoque Pater Alexander pro se ipso, et omnibus aliis Patribus, et Fratribus de Observantia Ordinis, et Provinciae supradictorum traditionem, et assignationem de dicto Monasterio beatae Virginis Laibaci ad suas manus, sicut praemittitur, factas, ratas, et gratas habuit, et Monasterium ipsum Laibacense sibi sic per me, ùt praemittitur, datum, traditum, et assignatum ad finem, et effectum suprascriptos ad suas, et omnium Patrum, et Fratrum de Observantia Ordinis, et Provinciae supradictorum manus, potestatem, et tenutam cum omni, qua decuit, reverentia magna, et humillima gratiarum actione suscepit, assumpsit, et acceptavit et pro se ipso, et dictis Patribus, et Fratribus Ordinis Sancti Francisci de Observantia dictae Provinciae Austriae promisit, quod ipse, et Patres, et Fratres de Observantia praedicta juxta Statuta, et observationes Regulae Ordinis Sancti Francisci de Observantia humiliter, et fide-
256
liter Monasterium ipsum habere, tenere, regere, possidere, et gubernare, et in eodem Officia debita, laudesque, et orationes devotas perficere, et non solùm in dicto Monasterio Laybaci, verùm etiam per totam Provinciam Austriae in singulis eorum Monasteriis de Observantia per assiduas Patrum, et Fratrum hujusmodi orationes pro donis, et gratiis Sacro eorum Ordini per dictam Imperialem Majestatem tam salubriter factis, et pro Suae Imperialis Majestatis longiori, salubri, et felici statu, et vita, et pro omnibus illis, qui pro negotii hujusmodi expeditione, quod ad hos fines pervenerit, et Monasterium ipsum sit dicto ipsorum Ordini datum, et attributum, operas suas dederunt, et impenderunt, etiam pro hujus Civitatis Laybacensis, et totius ipsius populi, nec non communi omnium pauperum, et divitum totius patriae salute, gratia, pace, et prosperitate, ut omnes aeternae beatitudinis praemia obtinere, et possidere mereantur, ardentius orare, et intercedere velint, debeant, et teneantur.
In quorum omnium, et singulorum fidem, et testimonium praemissorum praesentes litteras hujusmodi meum suprascriptum processum in se continentes exinde fieri, et per Notarium publicum, et meum in actibus hujusmodi Scribam infrascriptum subscribi, et publicari, sigillique mei jussi, et feci appensione communiri. Datum, et actum in dictae Ecclesiae Monasterii beatae Mariae Virginis Laybaci Anno Domini Millesimo quadringentesimo nonagesimo primo, Indictione nona, die verò Martis, secunda mensis Septembris, hora terciarum de mane, vel quasi, Pontificatûs Sanctissimi in Christo Patris, et Domini nostri Domini Innocentii divina providentia Papae octavi anno octavo, praesentibus ibidem Venerabilibus, honorabilibus, nobilibus, sapientibus, et providis viris, et Dominis Nicolao Podn Canonico, et venerabilis Capituli Cathedralis Laybacensis Procuratore, Christophoro Nosicza etiam in dicta Laybacensi Canonico, Mathia Puch, Gregorio Kresnitsch, Nicolao Sparaviz, et Gregorio Kyecz in jam dicta Ecclesia Vicariis praebend. Marino Hussez Monasterii S. Jacobi Ordinis Sancti Augustini Fratrum Eremitarum Laybaci Priore, Sebastiano Weindel domus Teutonicorum Laybaci Commendatore, Udalrico Paradeiser, et Joanne Glaynhover armigeris, Caspare Krabat Judice, Martino Turk, Michaele Frank, Wolffgango Wiser, Petro Lepaglava, Hieronymo Petschacher, Paulo Schweinzer, Conrado Kesler, Erhardo Maler, Christophoro Kürsner, et Georgio Karrer Consulibus, et Juratis, et pluribus aliis honestis viris, et Dominis Clericis, et laicis dictae Civitatis Laybacensis testibus fide dignis ad praemissa vocatis specialiter, et rogatis.
257
L. Signi
Et Ego Gregorius Pheilschmid Clericus Laybacensis publicus Sacra Imperiali auctoritate Notarius, actorum quoque suprascriptorum coram Magnifico, et Generoso Domino, Domino Wilhelmo de Aversperg Barone, nec non Serenissimi, et invictissimi Principis, et Domini, Domini Friderici divina favente clementia Romanorum Imperatoris Semper Augusti, Hungariae etc. Regis, nec non Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae Ducis etc. Consiliario, Camerario, et in dicto Ducatu Carniolae Capitaneo, et Commissario suprascripto, Scriba, quia dictis locutioni, propositioni, petitioni, traditioni, et ejusdem receptioni, et promissioni, omnibusque aliis, et singulis praemissis, dum sic, ùt praemittitur, agerentur, et fierent, unà cum praenominatis testibus praesens interfui, eaque sic fieri vidi, et audivi. Ideoque hoc praesens publicum instrumentum suprascriptos processus in se continens, in notam recepi, et exinde confeci, ipsumque per alium fidelem, me tunc aliis arduis praepedito negotiis fideliter scriptum manu mea propria subscripsi, publicavi, et in hanc publicam formam redegi, signoque, et nomine meis solitis, et consuetis unà cum Magnifici Domini, Domini Wilhelmi de Aversperg Capitanei, et Commissarii sigilli appensione signavi, sigillavi, et roboravi rogatus, et requisitus in fidem, et testimonium omnium, et singulorum praemissorum.
(L. S.)
(pend.)
VII. Ex his praenominatis instrumentis â publicis Notariis in publicam formam redactis evidenter eruitur, quod Magnificus D. Wilhelmus ab Aversperg â P. Ministro Provinciali Ordinis Minorum Conventualium ad suas manus receperit Monasterium Laybacense cum solis ipsius muris, tectis, et aedificiis, et taliter etiam ad manus P. Alexandri â Posonio Ordinis S. Francisci de Observantia Provinciae Austriae nomine totius Provinciae illud recipientis assignaverit, Reliquiis, crucibus, aliisque Clenodiis remanentibus penes ipsos Patres Conventuales, prout in praedicto n. 4. adducto instrumento illis continetur verbis: Ubi autem esset Reliquiarum, et aliorum Clenodiorum dicti Monasterii requisitio, dixit idem Dominus Episcopus facultatem Suam se ad haec non extendere, et sibi ea faciendi non expedire, pro eo, quod dicta Imperialis Majestas praefato P. Ministro, et Patribus dictae Provinciae propter dicti Monasterii assignationem, et traditionem juxta eorum statuta Reliquias, ornatus, et Clenodia supra-
258
dicta, eorum redditus, et proventus prius dicto Monasterio, Gvardiano, et Conventui appropriati ad Monasterium, quod ipsis Fratribus vice, et loco dicti Monasterii assignabitur, sequi debere, spopondit, ad effectum, ut fundationes aliàs in eodem Monasterio factae, in alio assignando loco, sive Monasterio perficiantur. Haec sunt verba â Reverendo in Christo Patre, et Domino Episcopo Nicolao Caps Commissario, ex parte P. Ministri Provincialis Custodum, et Gvardianorum Ordinis S. Francisci Conventualium in expeditionis negotio praedictae prolata: cui etiam D. Wilhelmus de Aversperg ex parte Suae Imperialis Majestatis in eodem negotio Commissarius consensit, ac praeter nudos muros, tecta, et aedificia nil aliud exigebat sive de bonis mobilibus, sive immobilibus ad praedictum Monasterium Labacense Patrum, et Fratrum Ordinis Sancti Francisci Conventualium spectantibus.
VIII. Utrum verò tam Magnificus Dominus Wilhelmus de Aversperg Capitaneus Carnioliae in praedicta causa â Sua Imperiali Majestate constitutus Commissarius, quam Reverendus in Christo Pater, et Dominus Nicolaus Caps Episcopus Suffraganeus Gurcensis in eadem causa ex parte P. Ministri Provincialis Ordinis Sancti Francisci Conventualium Commissarius juxta instructionem sibi â suis Principalibus datam egerint? affirmare non audeo; nam Fridericus in suis suprà adductis litteris ad D. Wilhelmum de Aversperg datis ait: quod Minister Provincialis, et Patres Provinciae Austriae Ordinis Minorum Conventualium suam voluntatem dederunt eidem Monasterium eorum Laibacense cum Monstranciis, Reliquiis, crucibus, calicibus, ornatis, et libris dimittendi. Pariter P. Gregorius â Graz Minister Provincialis scripsit ad Fratres Conventum Labacensem eo tempore incolentes his verbis: Notum vobis, et singulis de Conventu Laybacensi facio, quod Reverendus in Christo Pater Dominus, Dominus Nicolaus Episcopus Ypponensis, Suffraganeus Ecclesiae Gurcensis habet â me, et Provincia omnem auctoritatem, et facultatem agendi, et disponendi cum Conventu Laybacensi cum omnibus, et singulis rebus mobilibus, et immobilibus ad ipsum Conventum spectantibus juxta arbitrium suum. Quidquid sit de Reliquiis, calicibus, aliaque suppellectile Ecclesiatica, ac aliis mobilibus, an Patres Conventuales secum acceperint, vel in Conventu permanserint? de rebus immobilibus certum est, quod eae cum Patribus Conventualibus non transiverint, sed Conventui immobiliter adhaeserint, quas Fridericus Imperator divendi jussit, ac pretium inde acceptum in reparationem Conventus, et alias Fratrum necessitates impendi mandavit, prout ex dicendis magis patebit.
IX. P. Lucas Wadingus in Annalibus Ordinis ad annum 1501. meminit, quod Alexander VI. Suis Apostolicis litteris Patrum Conventualium ex Conventu Labacensi aliò
259
translocationem, et Fratrum Minorum de Observantia in illorum locum introductionem, aliaque circa idem negotium actitata anno praedicto confirmaverit, sed nec tenorem, nec initium praedictarum litterarum adducit. Ego quoque inter alias Archivii Scripturas desiderata minime reperi: ex hoc tamen haud sequitur, praedictas translocationem Conventualium, et introductionem Observantium absque authoritate Apostolica, et consensu Pontificio factas fuisse, tum, quia terrae Principes eo tempore in negotiis, et rebus Ecclesiasticis se non immiscebant, nec ullam circa loca Sacra, et bona Ecclesiarum, aut ipsas Ecclesias dispositionem facere solebant absque praehabito Sedis Apostolicae beneplacito, tum vel maximè, quia Imperator Fridericus, dum Monasterium Labacense Fratrum Minorum Conventualium ab eorum Ministro Provinciali ad Suas manus, et dispositionem tradi, et relinqui postulâsset, et Patrem Georgium â Graz Ministrum Provincialem se excusantem, quod sine consilio Patrum id adpromittere non audeat, intellexisset, morae impatiens eidem Provinciali dixit, se habere Bullas, et facultates â Sede Apostolica non tantum hoc, sed et alia suae ditionis Monasteria reformandi, ùt videre est in Instrumento extraditionis hujus Conventus ê potestate Patrum Conventualium suprà n. 4. allato.
§. III.
De cessione, et traditione Conventus Labacensis
Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Mi-
norum de Observantia.
I. Cum nostrae Provinciae Bosnae Croatiae Patres multa loca, domus, seu Conventus, quos â potiori frequentius repetitae immanium Turcarum in nostras partes excursiones destruxerunt, combusserunt, et solo aequârunt, ùt jam saepius dictum est, in partibus Croatiae, et Dalmatiae amisissent, et in habentes proprias domos, per incertas sedes vagari, et alias aliis locis domos emendicare coacti erant. Eapropter, quia Conventus Labacensis et Neostadiensis, seu novae Civitatis ad Provinciam Austriae spectantes Patribus Austriacis ob eorum magnam ab Austria distantiam incommodi videbantur, Provinciae verò Bosnae Croatiae finibus propinqui essent, P. Petrus â Klissa Minister Provincialis Provinciae Bosnae Croatiae anno 1559. nomine totius Provinciae supplicavit Patribus Provinciae Austriae, quatenus Nobis praedictos duos Conventus, cum illis per Austriam, et Styriam fidelium pietas aliunde plures excitâsset, cedere, et relinquere dignaretur.
II. Praedictae Provinciae Austriae Patres, miserae sorti, et inopiae fraterna commiseratione, et charitate subvenire cupientes, petitos duos Conventus Provinciae Bosnae Croatiae
260
dare, et cedere unanimiter consenserunt, et suum consensum scripto exaratum ex Capitulo suo in Conventu Claustroneoburgensi celebrato huic Provinciae manifestârunt sub die 15. Aprilis anno 1559. in hunc modum:
Salutem sempiternam exoptat Reverendae Paternitati. Litteras vestrae Reverendae Paternitatis ego, et non ego tantùm, sed etiam nostrum Capitulum Provinciae Austriae modo accepimus, ex parte duorum locorum nostrorum videlicet Novae Civitatis , et loci nostri Civitatis Labacensis , quae duo loca Reverenda Paternitas vestra, unà cum aliis Patribus vestris â nobis petivit, ea vobis donare in tanta vestra necessitate. Ad hoc ergo respondit totum nostrum Provinciale Capitulum dicens: in quantum in nostra potestate est consentimus vestrarum Paternitatum petitionibus, ut locum Novae Civitatis nomine Rudolphswert accipiatis, etiam consentimus idem de loco Labacensi, dummodo possitis hoc bono modo obtinere. Audimus autem, quod Cives Labacenses penitus contradicant, et nolunt vestras Paternitates ex Croatia admittere, ut illum locum obtineatis, oportet ergo, ut illam nostram concessionem obtineatis, etiam prius â Generali Capitulo, aut â R. P. Ministro Generali, cui nos omnes subjiciemus in isto negotio. Quo facto erit necesse, ut demum obtineatis favorem, et consensum Civium sive Novae Civitatis, sive Civium Labacensis Civitatis, si locum ibidem obtinere velitis, nos enim nullam partem cogere possumus, et si nos ingereremus contra Saeculares, res ipsa pejor efficeretur, et forte agerent, si possent, ut nullum locum obtineretis. Igitur oportet rem agere cum cautela magna, ne Cives illi informent Caesaream Majestatem contra Vestras Paternitates tali modo, ut vobis ingressus prohibeatur ad loca Carnioliae. His etc. Actum Claustroneoburgensi anno 1559. die verò 15. Aprilis.
Fr' Amandus Stephanus Praesi-
dens, et Minister Austriae manu pp'a
III. Postquam Patres Provinciae Bosnae Croatiae favorabile responsum, et desideratam mox suprà adductam resolutionem â P. Ministri Provinciali Provinciae Austriae totoque ejusdem Capitulo circa petitos duos Conventus Labacensem, et Neostadiensem obtinuissent, absque interjecta mora omni, qua par est, humilitate rogârunt P. Ministrum Generalem, ut praedictam concessionem sua auctoritate confirmaret, et ratam haberet, qui informatus de Consensu Caesaris, et annutu Civium utriusque Civitatis honestae, et piae Patrum Provinciae Bosnae Croatiae petitioni libenter annuit, dictamque duorum Conventuum cessionem de consensu totius Capituli Generalis tunc Aquilae congregati confirmavit
261
expeditis desuper litteris â toto Capitulo Generali subscriptis, et majori Ordinis sigillo munitis sub die 17. Maji anno 1559. quas ex Originali decerptas adfero, sicque sonant:
In Christo sibi charissimis Reverendis Patribus Ministro, et Diffinitoribus Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Minorum Observantium FR Franciscus Zamora totius ejusdem Ordinis Generalis Minister, et Servus salutem.
Quum enim, prout didicimus, duo loca Novae Civitatis videlicet, et Labaci vestrae assignentur, et dentur Provinciae: si idque absque nostro consensu venire nolueritis, maximeque conferat vestrae Provinciae illos acceptare. Idcirco Nos vestrum profectum, et divini cultus augmentum, nostraeque Religionis propagationem cupientes, de communi Patrum Commissarii Generalis, et Diffinitorum consilio, et consensu praesentium serie vobis concedimus, ut praefata duo loca accipere, et vestrae Provinciae unire possitis, illis easdem gratias, et favores concedentes, quibus et caetera vestrae Provinciae loca uti consuevêre. Valete, et pro nobis Deum orate. Datum Aquilae in nostra Comitiorum expeditione 17. Maji 1559.
(L. S.)
Fr' Franciscus Zamora
manu propria.
Fr' Thomas â Massa Generalis Commissarius Cismontanus.
Neopolis die 14. Julii 1590.
Fr' Angelus de Aversa Commiss. Ge-
neralis manu propria confirmo
Ego Fr' Antonius de Monelia primus
Diffinitor confirmo ùt suprà
Ego Fr' Joannes Barbarus 2. Diffi-
nitor confirmo ùt suprà
Ego Fr' Franciscus Sugguis Diffini-
tor confimo ùt suprà
Ego Fr' Philippus Aglanus 6. Dif-
finitor confirmo ùt suprà
Ego Fr' Silvester â Puppio 5 tus
Diffinitor confirmo suprascriptum
Ego Fr' Octavianus de Gavardo 4 tus
Diffinitor confirmo ùt s.
IV. Paradoxum fors alicui apparebit, quod in praedicto Instrumento etiam P. Thomas â Massa, qui post 28. annis videlicet anno 1587. in Generali Capitulo Romae cele-
262
brato in Commissarium Generalem Cismontanae familiae electus, et anno 1590. in Generali Congregatione in Civitate Neopolitana, ex qua amanavit praecitata subscriptio, habita, in eodem officio ex dispensatione Summi Pontificis, denuo electus, seu confirmatus fuit, post 31. anni evolutionem â prima praefati Instrumenti expeditione, in eodem propria manu subscriptus reperiatur. Ego salvo meliori judicio crederem, quod eo tempore emerserit aliqua de legitima praedictorum Conventuum â Provincia Austriae traditione, et ad Patres Provinciae Bosnae Croatiae devolutione, controversia, praesertim, quia Religiosorum vix unus, vel alter in dicto Conventu morabatur, propter ingravescentem Lutheri sectatorum persecutionem: ut autem Patres legitimam demonstrarent possessionem, submiserunt suprascriptum Instrumentum Patri Commissario Generali Thomae â Massa, ab eoque patrocinium contra vexatores, et dictorum Conventuum cessionis confirmationem, petiêrunt, qui loco novi confirmatorii Instrumenti, ad jam confectum Instrumentum se propria manu subscripsit, quô factô manifestè declaravit, suae esse voluntatis, ut Conventus praenominati constanter Provinciae Bosnae Croatiae uniti maneant.
§. IV.
De introductione Patrum Societatis Jesu ad
Conventum Labacensem Fratrum Ordinis
Minorum.
I. Cum Fratres Minores tempore lutheranismi propter haereticorum, quibus prima cura erat ê medio tollere viros Religiosos ad liberius virus suae perversae doctrinae in simplicium corda effundendum, persecutiones tum propter defectum Candidatorum, cùm propter subtractionem alimentorum adeo diminuti fuissent, ut in hoc Conventu Labacensi ad annum 1596. vix unus, alterve superstes fuisset: novella verò Jesu Societas ad instantiam Celsissimi Principis, et Episcopi Labacensis Joannis Tautscher Labacum introducta, non haberet locum, in quo habitaret, fuit eisdem â Ferdinando Archiduce Austriae Conventus Patrum Franciscanorum iis deficientibus cum consensu Summi Pontificis unà cum bonis, quae Conventus adhuc tenebat, traditus. Quia verò inamoenitas loci, sitûs incommoditas, et spatii angustia Patribus Societatis Jesu non placeret, eò vel maxime, quod nullum pro aedificando Gymnasio adesset spatium, nam Conventus ad Occidentem constringitur aedificio Capituli dicto Alumnatus, ad Septentrionem fluvius praeterfluens, ad ortum muri Cinctorii,
263
N' o 12.
ac ad meridiem communis platea majorem prohibent extensionem, interpellârunt Patres Societatis Jesu Serenissimum Archiducem pro loco commodiori: eapropter anno sequenti 1597. eis assignatum fuit Xenodochium Caesareum ad S. Jacobum, illud verò ad hunc Conventum translatum fuit.
II. Patres igitur Societatis Jesu vix uno anno in Conventu hoc habitâsse dignoscuntur, nam anno 1596. introducti sunt, ùt testatur testis ocularis Thomas Chrön tunc Decanus Capituli Cathedralis Ecclesiae Labacensis, et anno 1597. ad S. Jacobum in Nosocomium Caesareum translati erant, ut contendit Valvasorius, unde perperam aliqui asseverant, eos duobus annis in hoc Conventu commoratos fuisse, rem praedictus Thomas Chrön, cui utpote tunc praesenti omnino adhibenda est fides, accuratè refert his verbis:
Cum anno Domini 1596. singulari Dei beneficio, et Serenissimi Archiducis Austriae Ferdinandi Zelo, ac destinatione ad majorem Dei laudem, et gloriam, animarumque lutherana haeresi ab annis quinquaginta, vel amplius miserè seductarum (fuerunt autem primi seductores Canonici, et Sacerdotes Labacenses, proh pudor, et dolor! Capituli scilicet tres Paulus Wienner, et Leonardus Mertliz U. J. Doctores: hic etiam Episcopatus Labacensis per Superiorem Carnioliam Archidiaconus, et Primus Truberus infaustae memoriae Apostatae, cum Matthaeo Klobner, Adamo Pregel, N. Farrest, et Joanne Cancili) reductionem, et salutem, in adventu D. N. Jesu Christi sub Reverendissimo in Christo Patre D. Joanne Episcopo Labacensi intimo Archiducali Consiliario, et harum Provinciarum inferioris Austriae Locumtenente, Administratore magni Monasterii ad mille statuas Labacum, et dioecesim ejus Inclyta Societas Jesu in subsidium, et doctrinam parvulorum fuisset ingressa: â Reverendo patre Ferdinando Albero Praeposito Societatis Provinciali missis Reverendis Patribus primis P. Michaele Pold Austriaco Regente, ac Concionatore, nec non P. Christophoro Ziegelfest Ministro, et Cathechista cum aliis Fratribus quatuor: et primum in Monasterio Franciscanorum eadem Societas per Bullam Apostolicam Monachis extinctis in perpetuum locum habitura, moxque propter loci angustias, aliasque difficultates ad S. Jacobum, ubi Xenodochium erat Caesareum, Summo Pontifice, ac Principe Ferdinando consentientibus, transmigratura esset, coepta est Collegii aedificatio. Hucusque praelaudatus D. Thomas Chrön.
III. Ex hac R'mi D. Thomae Chrön tum, dum haec agerentur Decani, et post duos annos Episcopi Ecclesiae Labacensis testis omni exceptione majoris relatione deducitur primò: quod Patres Societatis Jesu anno 1596. Labacum venerint, et in Franciscanorum Conventum introducti fuerint. Secundò: quod eo tempore Conventus vacuus fuerit, et Franciscani Labacô
264
discesserint, ut denotant illa verba: Monachis extinctis, nisi mavis dicere, eos fuisse Labaci, aut in vicinia, sed dispersos apud singulares benefactores, qui genua coram Baal non curvaverunt, delituisse, ùt P. Franciscum Casteluzzi, qui his turbulentis temporibus Gvardianus Labacensis fuit, apud D. Jacobum Abbatem Sitticensem moratum fuisse legimus. Tertiò: Patres Societatis Jesu non fuisse longo tempore in Conventu Franciscanorum, prout innuit illud moxque, quod certò ad longioris temporis moram minus ad duos annos, ùt aliquibus placet, extendi potest. Quartò: dum Patres Societatis Jesu ad S. Jacobum migrâssent, suisse Xenodochium Caesareum ad hunc Franciscanorum Conventum positum, ibique perstitisse usque ad annum 1612. ùt postea videbitur.
§. V.
De restitutione Conventus Labacensis Fratribus
Minoribus Provinciae Bosnae Croatiae, et
turbulentiis huic â Patribus Provinciae
Austriae causatis.
I. Dispulsâ, et anno 1601. ex tota Carniolia eliminata lutheranae haeresis caligine, et illucescentibus Catholicae fidei professoribus melioris aevi aspectibus, Omnipotens Deus, qui servos suos subinde deprimit, ùt gloriosius elevet, misertus depressae Minoriticae familiae, in fidelium animis antiquum erga Fratres Minores excitavit affectum, et in latebris sedentes in publicam eduxit lucem. Nam Ferdinandus Archidux Austriae ad humilem instantiam Fratrum Minorum Ordinis S. Francisci de Observantia Provinciae Bosnae Croatiae eisdem facultatem dedit denuò ingrediendi Monasterium, et ibidem unà cum Xenodochii Caesarei incolis commorandi, donec horum habitationi alius aptus assignetur, et inveniatur locus; iisdem quoque Ecclesiam, Sacristiam, libros, aliasque res prius ad Conventum spectantes, quas praedicti Xenodochii Praefectus ad se traxerat, restitui jussit, ut ex ipsius Ferdinandi litteris ad Vice Dominum Carnioliae datis patet, quae hunc continent tenorem:
Ferdinand
Was massen Uns Frater Lucas Franciscaner ordens Gvardian aldort zu Laybach umb wieder einantwartung, und restituirung Ihrer Kirchen sambt der Sacristey, Freyd-hof, Bibliotheken, büchern, und brunens so der Spitalmeister aldort zu Laybach, bißhero unbe-
265
fugter weiß Ihme Vorhalten solle, gehorsambst bittet, was auch an Vnß der Ehrwürdige Fürst, unser Rath, und lieber, Andächtiger Thomas Bis[c]hoff zu gemelten Laybach Von 9. dito scheinenden Monaths Julii in gehorsamst gelangen lassen, das hast du ob den Einlaagen deütlicher zu Vernehmen.
Befehlen dir darauf genedigst, das du Vnserer I. O. Regierung, und Cammer hierüber deinen fürderlichen bericht, und rätliches gutachten sambt dem Eins[c]hluss zukommen lassest. Graz den 24. Julii 1609.
II. Quo tempore Franciscani Conventum Labacensem deseruerint, et denuò incolere coeperint? quamvis clarè non constet, conjectura tamen non temnenda est, Franciscanos anno 1696. quo Patres Societatis Jesu introducti erant, Conventum deseruisse, et circa annum 1609. denuò occupâsse, quoad primum desumitur ex suprà §. 3. n. 3. hoc. Cap. adducto instrumento, quo per suam subscriptionem P. Thomas â Massa Commissarius Generalis familiae Cismontanae Ordinis Fratrum Minorum factam anno 1590. Conventum Labacensem Provinciae Bosnae Croatiae unitum, et incorporatum esse voluit, quem utique praedictus Commissarius illis adjudicatum non declarâsset, si tunc Fratres Conventum amplius non incoluissent. Quod autem usque ad annum 1596. Fratres hunc Conventum incoluerint, id innuere videtur D. Valvasor, qui de introductione Patrum Societatis Jesu in nostrum Conventum loquens ait: quod tunc vix unus, vel alter ex Fratribus Minoribus in eodem moraretur. Quoad secundum, quod videlicet Patres Minores circa annum 1609. denuo hunc Conventum occupârint, maniste liquet ex praecitato Archiducali Rescripto, in quo Archidux nominat P. Lucam tunc Gvardinanum Franciscanorum Labaci, si enim anno 1609. Gvardianus ibidem jam institutus fuit, utique Fratribus, si non prius, saltem eodem anno Conventus restitutus praesumi debet.
III. Quia verò Fratribus valde incommodum erat simul cum praedicti Xenodochii incolis habitare, eò, quod in suis devotionibus, studiis, et aliis Spiritualibus exercitiis turbarentur, Ferdinandus Archidux pro iisdem aliam domum emi, et eos ad illam collocari jussit hoc Rescripto:
Ferdinand
Damit entlichen die Franciscaner Ordens Leüth alda zu Laybach in ihren unlängst widerumben mit Vnserer gnedigster Verordnung eingeantwarten Kloster daselbst ungehindert der armen Hof Spitaler bequember und besser unternehmen mögen, auch in ihrer Devotion umb so viel weniger verhindert werden, so haben Wir
266
Uns demnoch hiemit weiter also mit gnaden resolvirt, das durch Eüch gesambt ein gelegene wohnung, oder haus so hernach zu einen rechten Spital erbaut, und accomodirt werden kunte, außzusuchen, und volgunds, wo dergleichen gelegenheit vorhanden, vor die arme Spitaler erhandelt, auch sie darein losirt werden sollen … dan an dem beschicht etc. Graz den ersten tag Julii A o . 1612.
IV. Eodem adhuc mense, et anno emptae erant mox ea adverso Coemeterii nostri duae domus, ad quas incunctanter translatum fuit Xenodochium Caesareum, sicque Conventus solis Franciscanis inhabitandus relictus fuit, prout ex Rescripto J. A. Camerae ad D. Bernardinum Barbo Vice dominum Graecii sub die 23. Julii 1612. emanato patet, ex quo ad rem pertinentia excerpo, et subjicio sequentis tenoris:
Allermassen sich die Fürst. durch und gnedigster Herr etc. auf Eüer wegen des Hof Spitals aldorten zu Laybach vorsteenden Enderung, anderwerts unterbringung der selben armen Leüthen, und anvor ersezung eines Spitalmeisters von 11. insteenden Monats einkohmen relation volgender gestalt gned. resolvieret, das erstlichen die durch Eüch benente Zwey Haüser für gedachte Spitaler geratner maassen erkauft, und dieselben alßbald darin losiert werden sollen, wie Ir dan zu solcher ende beeder Haüser Kauff Schilling alß 1700 f. Craft beygeshlossener Fürst. Verordnung von denen H. Verordneten daselbst hiemit zu empfangen † …. Die Spitaler aber einen alß den andern eng, wie gemeldet, jezt alßbald unterbracht, und denen Franciscanern Ordens Leüthen das Kloster völlig eingeraumbt werden soll …
Graz den 23. Julii A.' o 1612.
V. Aliò translato Xenodochio Caesareo, et Conventu P. P. Franciscanis ex integro restituto, Patres nostri illum quietè et imperturbate se inhabitaturos sperabant, ast in sua spe delusi erant; nam P. Bonaventura Daumius per Germaniam Commissarius Generalis instante vel maximè P. Hieronymo Strasser Provinciae Austriae Alumno Conventum Labacensem ê potestate Provinciae Bosnae Croatiae eripuit anno mox sequenti videlicet 1613. et Provinciae Austriae denuo incorporavit. Hoc attentâsse Patres Provinciae Austriae jam anno 1590. ex suprà allato instrumento traditionis Conventûs, et respectivè confirmationis Patribus Observantibus Provinciae Bosnae Croatiae â toto Gene-
267
rali Capitulo Aquilae 17. Maji anno 1559. celebrato. Subscripto, et firmato, quam traditionem P. Thomas â Massa Commissarius Generalis Cismontanus per suam ad idem Instrumentum anno 1590. subscriptionem ratam habuit, et confirmavit, non obscurè eruitur: quia verò non multum post tempus ad Conventum P. P. Societatis Jesu, et post illos Xenodochium Caesareum collocatum fuit, spe decidebant obtinendi dictum Conventum. Dum verò Patres Provinciae Bosnae Croatiae non sine magnis laboribus Conventum denuo obtinuissent, Patres Austriaci causam resuscitârunt, ac apud praedictum Commissarium Nationalem importunis precibus institerunt pro dicti Conventus restitutione, quibus permotus P. Bonaventura Daumius Conventum ê potestate Provinciae Bosnae Croatiae eripuit, et Provinciae Austriae adjudicavit, quem duobus annis possederunt Gvardianatûs Officium tenente P. Hieronymo Strasser hujus turbationis authore.
VI. Ad has angustias redacti Patres Provinciae Bosnae Croatiae, qui tunc praeter 6. sequentes Conventus videlicet Tersactensem, Montis Sancti, Neostadiensem, Segniensem, S. Leonardi, et Pisinensem, et duas Residentias Berdovicensem, et Jaskenskem alium non habuerunt, suas injurias P. Antonio de Trejo tunc totius Ordinis Fratrum Minorum Vicario Generali humiliter exposuerunt, eumque, quatenus injuste ab eorum Provincia avulsum Labacensem Conventum eisdem denuo restitui mandaret, obnixiùs obtestabantur, qui justis eorum querellis deferre volens praecepit P. Bonaventurae Daumio Commissario Nationali praedicti Conventûs restutionem Provinciae Bosnae Croatiae faciendam sequenti Decreto, quod ex Originali desumptum sic sonat:
FR Antonius â Trejo totius Ordinis Minorum
Generalis Vicarius, et Servus. Dilecto nobis in
Christo R'ndo ad'm Patri, Patri Bonaventurae
Daumio ejusdem instituti Praedicatori, et
Theologo praestantissimo, et Superioris Ger-
maniae Commissario nostro Generali
Salutem.
Quoniam nobis ostensum fuit, quod Conventus noster Labacensis â R'mo P. Fr'e Francisco Zamora olim Generali Ministro totius Ordinis nostri, simulque cum communi consensu Patrum Commissarii, et Diffinitorum Generalium adjunctus fuit Provinciae nostrae Croatiae ┬ anno Domini 1559. die 17. Maji in Comitiis Aquilae celebratis, et ab illo tempore fuit semper unitus dictae Provinciae usque ad annum 1613. in quo Paternitas vestra admodum Reverenda ad instantiam Fratris Hieronymi Strasser Provinciae
268
Austriae illum adjudicavit. Nos, qui antiquas veneramus concessiones, et intelleximus, praedictum Conventum Labacensem situm esse in centro praefatae Provinciae Bosnae Croatiae , nimisque necessarium eisdem Patribus, maturè considerantes necessitatem praedictae Provinciae Croatiae , dictum Conventum Labacensem Bosnae Croatiae esse nominamus, atque confirmamus, et volumus illis omnino restitui. Tu verò hujusmodi nostrum Decretum Sanctae Obedientiae merito exequaris, seu inviolabiliter exequi facias, et observari mandes. Vale, nostrique memor in tuis orationibus. Datum Romae in Conventu nostro Arae Coeli die 20. Junii 1615.
(L. S.)
FR Antonius â Trejo
Vicarius Generalis
VII. Tandem ab anno 1615. Provincia Carnioliae, olim Bosnae Croatiae manet in pacifica, et continua possessione Conventus Labacensis, qui licet prius multis vicissitudinibus, et incolarum mutationibus obnoxius erat, attamen penes Fratres Minores Ordinis Sancti Francisci semper mansit, si illam circiter 13. annorum, quibus illum Fratres Societatis Jesu, et post illos Xenodochii Caesarei inhabitatores incolebant, interruptionem demas; Conventuales enim illum inhabitabant annis 258. scilicet ab anno 1233. quo aedificatus fuit, usque ad annum 1491. Patres Observantes verò Provinciae Austriae annis 68. ab anno nempe 1491. usque ad annum 1559. Tandem P. P. Franciscani Provinciae Bosnae Croatiae nunc Sanctae Crucis Croatiae Carnioliae illum incolunt in annum 228. aut si praedictae interruptionis tredecim annos excipias in annum 213. videlicet ab anno 1559. usque ad annum [ 1778 ] [ 1784 ] 1785, quo mandato Aug'mi Imp. Josephi II. translocati fuimus ad Conventum PP. Augustiniorum Erem. iis per alios Conventus distributis, ubi 23. Aug. primum prandium sumpsimus.
Caput IV.
De fundationibus, eleemosynis, et gratiis tum
antiquis, tum modernis Conventui Labacensi
ab Imperatoribus, Archiducibus, aliisque
benefactoribus factis, et concessis.
§. I.
De fundationibus antiquis huic Conventui factis.
I. Plures olim fuisse factas Conventui donationes tam in rebus mobilibus, quam immobilibus, quarum non tantùm usum, sed et dominium proprietatis sibi usurpabant Conventuales fulti privilegiis Pontificiis, evidenter constat ex instrumentis Originalibus, quorum aliqua adhuc restant, tum quoque ex aliis annotationibus, et praetensionibus. Sic legitur, quod anno 1375. D. Mathias â Pouzhach cum sua consorte
269
donaverit P. Petro Gvardiano, et Conventui Labacensi unam vineam sub S. Paulo in Alpibus districtûs Vippacensis fer. 6. ante festum S. Bartholomaei. Martinus Farlan legavit anno 1376. Conventui Labacensi, et Gvardiano ejus P. Stephano quamdam vineam sitam in Gottschach, dominica proxima ante festum S. Galli. Anno 1378. D. Joannes Loser donavit Conventui Labacensi unum Cellarium cum pertinentiis penes S. Marcum Vipaci situm in festo S. Pancratii. Anno 1387. D. Thomas Jugelb Capitaneus Vipacensis cum sua consorte Catharina donavit Conventui unam vineam in colle dicto Globognu Berdo, et unum Cellarium in Slapp in festo S. Mathiae Apostoli. Anno 1417. Ill'mus D. Udalricus Schenk Capitaneus Carnioliae donavit Conventui certas decimas in Diepoldorff Sabbatho post S. Elisabetham. Anno 1431. D. Paulus â Lakh civis Labacensis, et Clara ejus consors donârunt Gvardiano Labacensi P. Nicolao â Graz 5. fundos vulgo hueben sitos penes S. Cantianum Parochiae Labacensis feria 4'ta post festum S. Georgii. Anno 1436. D. Martinus Kürsius, et ejus uxor Margarita legârunt Conventui 35. fl. Vien. numm. pro intertenenda lampade coram Sanctissimo Sacramento. Hae, et plures aliae donationes factae erant Conventui, dum adhuc P. P. Conventuales in eo degerent.
II. Inter caeteras fundationes celebrior est illa, quam pro Conventu Labacensi anno 1439. tempore adhuc P. P. Conventualium fecit quondam D. Joannes Werenburger, qui pro refrigerio animae suae, uxoris, parentum, antenatorum, et successorum suorum omnia bona sua P. P. Minoritis legavit: quia igitur haec fundatio caeteris multò praemineat, non ingratum lectori fore confido, si eam ex originali paucis, quae ad rem pertinent, ommissis adduxero. Quae hujus est tenoris:
In den Nomen des almechtigen Gots Vaters, Suns, und des Heyligen Geists, das ein ware Gothait ist, Vorgibs und bekhen Ich Hannß Werenburger für mich, und alle meine Erben, und nachkohmen, das ich … betracht habe, wie alle zeitliche dinge diser welt zergehen, und das niemand zu der künftigen welt anders vindet, dan so viell er guter werkh fürgesannt, und also mit den zeitlichen dingen, und Gut wird gekaufft die Cron des ewigen leben … damit der almechtig Got, der alle ewige, und zeitliche ding begriffen hat, gelobt, und geehret werde, hab ich gedacht, alß ich vormalen ain ordnung, und geschafft, geordent, und gemacht het nach abgang meines gemähel frauen Wendlein ain gesungenes Ambt zu Sand Niklass Kapellen hie zu Laybach, und das auf dem Edelen, und vesten Martein von Tschernomel die zeit Viztumb in Krain, dem Richter und Rath der Stat zu Laibach geordent, und empfollen het, und doch vorgehalten, ob mir Got der almechtig
270
mein leben lenger fristet, und gunet, das ich daselb mein gescheft, und ordnung Verkeren, myner, oder mer gemachen möchte, und wan das Kloster Sand Franciscen Orden Parfussen brüdern, hie zu Laybach nicht anders, dan auff das almusen nach ir regel gestift ist, und umb das meiner egenanten lieben haußfrauen, und auch meiner Kinder leichnam darin begraben sind, und mir auch daselbs mein begrebnusse erwelt habe, und damit auch die brüder desselben Kloster ir nörung dester bass gehaben mügen, hab ich mit wohlbedachten mut bey gesunten leib, und wohlbetrachten, rat und Vernunft, da ich es wohl hab mügen getun dasselb Ambt, und Ordnung, alß ich es, und die egenante Kappellen Sand Nikla geordent het, also schaff, und orden ichs für mich, und all mein Erben, und bestat das, und auch anderes almusen, und geben hernach geschrieben mit dem gegenwertigen brieff an das genant Kloster Parfussene brüdern Sand Franciscen Orden, also das dasselb Ambt hinfür ewiklich an menikliches widersprechen beleiben, und gesungen werden soll in dem selben egenanten Kloster auff unser Frauen Altar, alß man get auß dem Creüzgang [ auf ] in den Chor zu der denken seiten an suntag von der heyligen dreyvaltikait; an Montag von allen sellen; an Ertag von den Zwelff botten divisionis ; an Mittichen von den heyligen beichtigern; an phinstag von Gots leichnam; an freytag von dem Heyligen Kreüz; an Sambstag von unser Frauen schidung. Sy sollen sich auch alweg vor den Offerent umbkeren, und sullen die offenbeicht sprechen, und nemlich pitten umb meines Vattern, und Muter, und mein gemähel, Kinder, und all glaubig sell, Sy sullen auch alle Jar [ Järlich ] ewiklich an abgang an unser frauen tag Conceptionis , der albeg ist vor weinachten, und hayst der verporgen unser frauen tag, an denselben tag sullen sy begen mit sechzehen briestern, und armen leüten geben Zwelff Rokh, und dreyhundert armen menschen das almusen, einen jeglichen Menschen drey Wyner pfenig, und dazu hab ich In gegeben, und geordent die güter zu Seysenberkh, die der Kauffbrieff aygenlich Inhalt Von Hermann Kosyaker, und seinen gemahel außgegangen, und auff mein genanten Wendlein, der Gott genedig sey, und auff ir Erben lautend mit aller ir zugehörung nichts außgenomen, und mit aller der gerechtikait, alß das auff mein Weib, und auff ir Erben meine Kindlein gelautt hat, und denselben
271
brieff zu aller Ir gerechtikait hab ich In geantwart dem Richter, und Rat der Stat zu Laibach in dem zubehalten, und sy zu damit zu beschüzen, und zu beschermen, nach dem alß ich das geschafft auff die genant Stat Richter, und Rat, und auff Ir Nachkommen getan hab, und tue auch in kraft des brieffs. Ich gib, und orden auch krafft des brieffs den egenanten brüdern durch mehrung des Gots dienst, und ir Nachkomen frint zu Pesseren ain weinzehend gelegen in Herzogenberg bey Pletriach auf Syben, und hundert weingarten, oder was der seyn, und ain traydzehend auf dreyzehen hueben Zway tayl zu nemen, und vier hueben, und ain müll zu nydern Oberfeld alles in Sand Bartholome pfarr gelegen mit aller Ir zugehörung, und was darzugehört, oder gehören mag, es sey besucht, oder unbesucht, und ich sez den Guardian, und das Convent des alles in aygenes nuz, und gewär wissentlich mit den brieff, das In hinfür ewiklich zu besizen sy, und all Ir Nachkommen, und davon sullen sy mir Järlich begen alle quatember, und all unser frauen tag mit den briestern, die dan zu denzeiten in Kloster sind, oder Vermügen albeg an den Quatember Sambstag, und all unser frauen abent, mit einer gesungen Vigili , und Placebo ob dem Grab, und so sy also Vigili, und Placebo gesungen haben, so soll der Guardian den brüedern, die dabey sind, und singen, jedlichen besunder ain Viertall weins geben, auch sullen sy des morgens an den Quatember Suntag, und an all unser frauen tagen Zway Ambt singen, ains von der zait, und ain Sell Ambt, und an denselben jeglichen tag, so sy den Gots dienst vollbracht haben, soll der Guardian den brüdern geben iglichen ein Viertail wein zu den essen, und Sechs Wyner pfenigen nach tisch, und hab das war, das sy mein ordnung, und peger nicht volfüren, alß oben gemacht ist, mit singen, mit begen, mit almusen geben, alß das oben an den brieff aygenlich begriffen ist, und auch Ir gegen brieff hinehalt, den ich auch den Richter, den Rat der Stat zu Laybach In geantwart hab zusambt dem Kauffbrieff über die Güter lautend, und wan sy darumb ermant werden von den Richter, oder Ir ainen des Rats der Stat zu Laibach, und das nicht für sich an den andern tag derstaten, so mag sich der obgenanter Richter, und Rat der Stifft, güter, zehend, müll, und alles des, das zu dem Stifft gehöret woll unterwinden, und das geben, und Stifften auff Spitall, oder Kirchen nach iren treuen, und gewissen, wo sy wellen, doch also, das der Gots dienst nicht abgenomen, und gemynert
272
wert. Ich hab In auch geben, und geschafft das Hauß in den wert, das ich Jörgen den Kürsner umb acht, und Vierzig Markh Shilling Verkaufft hab in Jares frist zu bezallen zu ainen ewigen licht vor den selben unser lieben frauen Altar tag, und nacht zu beleichten, und das geld soll man albeg anlegen nach des Richter, und der Stat Rat zu Laibach, damit das, das liecht dauon beleicht werd tag, und nacht, und das mein obgeschriben geschafft ordnung, und gemacht genzlich bey krefften peleib, und also Vollfürt werde, alß oben von wort zu wort geschriben stet, des zu urkund gib ich den brieff mit meines genanten hauß Werenburger aygen anhangendes Insigell versigelt, und zu besser zeügnuss der warhait hab ich gebeten den Erbarn, weisen Heinreich Stanhainer burgern zu Laybach, das er sein Insigell, auch zu meinen Insigell an den brieff gehenkt hat Im, und sein Erben on schaden. Geben nach Christi geburd Vierzehen hundert, und in den neün und dreysigisten Jare an Ertag nach Sand Michels tag.
III. Quia verò D. Joannes Werenburger in mox adducta sua fundatione non specificat bona, quae ejus uxor â D. Hermano Kosyaker emerat, quae tamen Conventui unà cum suis supraspecificatis bonis legaverat, hinc ea ex ejusdem D. Hermani venditionis contractu, qui in eadem Charta scriptus reperitur, extraho, et sunt sequentia: Erst acht huben zu Teschendorff … Item zu Freychau drey huben … Item zu Kreüz drey huben … und drey huben zu Sallayssiz … und ain müll ob Seüsenberkh an der Gurkh, und ain wisen dasselbs, und Zway Hoffstet zu Seüsenberkh in Mark, und ain huben zu Teüffenthal, da Martin aufsizt, item ain huben zu Schalkendorff … Item zu dem Lippoviz Vier Huben etc. Der geben ist nach Christi geburd Vierzehen Hundert, und darnach in dray, und Zwainzigisten Jare, an unser frauen tag in der vasten. = Haec inter praecipua erant bona, quae Patres Conventuales possederant, et eo tempore videlicet anno 1491. quo Conventum deserere jussi erant, actu adhuc possidebant.
IV. Cum Patres Observantes Ordinis Sancti Francisci, qui Conventualibus in Conventu Labacensi successerant, bonorum immobilium non tantùm in particulari, sed etiam in communi incapaces essent, jussit Fridericus Imperator, ut bona immobilia per Dominum Wilhelmum de Aversperg Capitaneum Carnioliae divendantur, et pretium in reparationem Conventûs, Ecclesiae, aliasque Fratrum necessitates applicetur, ut ex sequen-
273
ti Caesareo Rescripto ex ipso Originali desumpto magis clarescit, quod hunc continet tenorem:
Wir Fridrich von Gotts gnaden Römischer Kayser zu allen zeiten Merer des Reichs, zu Hungern, Dalmacien, Croacien etc., Künig, Herzog zu Österreich, zu Steir, zu Kernndten, und zu Krain etc. etc. bekenen, alß Vnß der Ersam, geistlich, vnser Lieber, andechtiger Georg Minister Mynner brüder Ordens der Österreichishen Provinz das Closter desselben Ordens zu Laybach mit sein güttern, Nuzen, Rennten, und andern, so dazu gehört, nägst auf Vnser begern zu unsern handen übergeben hat, in dasselb Closter darnach die brüder desselben Ordens, so man nenet von der Observanz mit unsern willen, und wissen kommen, und gesezt worden seyn, das Wir unsern Lieben getreüen Wilhalmen von Auersperg unsern Ratte, Camrer, und haubtman in Krain beuolhen, und gewalt geben haben wissentlich mit dem brieff, das er die bemelten gült, und gütter Irm werd nach Verkauffen, und das geld darumb zu Nottdrufft des berürten Closter, und derselben brüder darin gebrauchen soll: davon gebietten Wir den Edlen, unsern Lieben, getreüen, allen unsern haubtleüten, grauen, freyn herrn, Rittern, und Khnechten, Verwesern, Vizdumben, Pflegern, Burggrauen, Land Richtern, Burgermaistern, Richtern, Rätten, Burgern, gemainden, und allen andern unsern Ambtleüten, Vndtertanen, und getreüen ernstlich, und wellen das sy den obbenanten von Auersperg bey disem unsern bevelch gennzlich, und berublich beleiben lassen, und Im daran kain Irrung, nach hindernuss tun, nach des Jemands andern zu tun gestatten in khain weiß ungeverlich mit Vrkund des brieffs. Geben zu Lynntz an Eritag Sand Andrees Abent des heiligen Zwelffbotten nach Christi geburde Vierzehen hundert, und im ains, und neünzigisten, Vnseres Kaysertumbs in Vierzigisten, unserer Reiche des Römischen im Zway f und fünfzigisten, und des Hungrischen im dray und draysigisten Jaren.
(L. S.)
(pend.)
Imperat. p'pria.
Commiss. Domini
V. Neminem tam hebetis intellectûs fore autumo, qui ex hoc Caesareo Rescripto aliud inferre posset, quam quod voluntas Suae Caesareae Majestatis fuerit, ut bona immobilia
274
olim â piis fidelibus Conventui Labacensi Ordinis Sancti Francisci Conventualium legata, divendantur ex eo, quia Patres Minores de Observantia, ad quos Conventus Labacensis una cum praedictis bonis transivit, omnis dominii, et praesertim bonorum immobilium incapaces sunt, pretium verò inde receptum in reparationem Conventus, Ecclesiae, et alias Fratrum necessitates convertatur. Ast Wilhelmus ab Aversperg, qui pro Fratribus Minoribus de Observantia magnam habuit curam, ac pro eorum introductione plurimum laboravit, Fratrum indigentiis magis prospicere volens bona praedicta non divendidit, sed Conventum, et Ecclesiam suis sumptibus reparavit, et divinum cultum restauravit, bonis in suo esse integris permanentibus, fructus ex his bonis, quae fideliter, et sine alicujus contradictione ipsemet administravit, provenientes in alias Fratrum necessitates impendit: propter quae in Conventum, et Fratres collata beneficia merito Conventus fundator, et Patrum Franciscanorum Pater appellari promeruit.
VI. Haec bona etiam Successores D. Wilhelmi de Aversperg fideliter administrârunt, ac Fratrum inopiae abundanter succurrerunt, donec infausta Lutheri lues, quae etiam aliquos ex inclyta Averspergica familia infecerat, Carnioliae lares non penetrâsset, ac plurimi incolae â vero Supremi Numinis cultu ad falsorum Prophetarum perfidam sequendam doctrinam transiîsent; Etenim Lutheri sectatores postposito omni Dei timore bona Ecclesiarum per fas, et nefas ad se trahebant, et cum iis pro suo lubitu disponebant, quae infelix sors etiam hunc nostrum tetigit Conventum; nam Averspergii, qui bona Conventus Labacensis administraverant, â fide deficientes pro sustentatione Fratrum prorsus nihil intuitu praedictorum bonorum contribuebant. Mandavit quidem Carolus Archidux Austriae sub die 7. Martii 1581. et iterum sub die 27. Martii 1582 Episcopo Labacensi Joanni Tautscher, ut Andream ab Aversperg, et Joannis itidem ab Aversperg haeredes compellat ad restitutionem bonorum ad Conventum Fratrum Minorum spectantium, et ab iis injustè detentorum: sed huic mandato non fuisse obtemperatum, patet ex alio mandato Archiducis Ernesti de dato Graecii die 19. Februarii A' o 1591. qui tunc loco Minorenis Archiducis Ferdinandi gubernabat, exarato ad Andream de Aversperg, et haeredes Domini Joannis de Aversperg, quo eisdem denuo praecipit, ut bona Conventûs P. P. Franciscanorum ab iis injustè possessa eidem restituant, cujus literae praedictum mandatum continentes hujus sunt tenoris:
Ernst
Was Eüch weylland der durchleüchtig Fürst Herr Carl Erzherzog zu Österreich etc. Vnser geliebter
275
Vetten, und Patter hochseliger gedächtnuss mit rechtmässigen, wollbefuegten ableinung der durch Eüch unfüeglich angemasten Vogtey bey dem Franciscaner Closter in der Statt Laybach nach Von 7. Marty Verschinnen 1581. Jahr, sonderlich mit dem auferlegen ist zugeschriben, das Ihr nemlich bemeltes Gottes hauß Inhabende gütter dem Closter alßbald, und unweigerlich widerum abtretten, und einraumen hättet sollen, dessen werdet Ihr Euch ungezweifelt gehorsamist nach woll zu erindern, oder es doch abschriftlich hiebey zu Vernemen mit mehrern haben. Weil aber solche restitution, wie Vnß fürkombt bißher nicht geschehen, so Vermanen Wir Eüch hiemit widerumen gnedigist befelende, das Ihr solche auß Christlicher Pflicht shuldige wider abtrett, und einraumung weiter, oder lenger in keinen weeg differiren, sondern mit ehesten unweigerlich gewiss fürkeren wellet, dessen tun Wir uns zu Eüch in allweeg Verstehen, und Ihr erstattet hieran neben der schuldigen gebühr, unsern gnedigen willen, und meinung. Graz den 19. Feb. A' o 1591.
VII. Quis non videat ex hoc Archiducali decreto seriam voluntatem piissimi Principis, ut bona Conventûs ab iniquis usurpatoribus possessa, eidem denuo restituantur, ast surdis canebatur fabula; Nemo quippe ex Lutheri sectatoribus erat, qui obediret mandatis Principum Catholicorum, sed ea spernebant, contemnebant, ludibrio habebant; eapropter et praesens Serenissimi Principis mandatum suo optatissimo caruit effectu. Misera sors Minoriticae tunc in hoc Conventu degentis familiae! etenim ostiatim victum emendicando quaerebant, sed benefactores, qui se â lutherana haeresi immunes servabant, ne adjutrices miseris porrigerent manus â praepotentia lutheranorum absterrebantur, cum et ipsorum bona â rapacibus lupis non essent secura: Bona verò Conventûs, ê quibus Fratres sua tam pro victu, quam vestitu necessaria abundanter habere potuissent, ab extraneis iniquâ usurpatione detenta erant. Ad hanc miseriam redacti, et quasi omni humano destituti auxilio Fratres Minores Ordinis Sancti Francisci de Observantia Conventus Labacensis, ipsum Conventum deserere coacti sunt, quem etiam post 5. annos â dato supranominato decreto Ernesti Archiducis deseruerunt nempe anno 1596. ad quem eodem anno ex Austria advocati P. P. Societatis Jesu de mandato Serenissimi Principis Ferdinandi postea sub nomine II. Romanorum Imperatoris introducti sunt.
276
VIII. Posset fors quispiam oggerere, quod Fratres Minores non deseruerint hunc Conventum ex defectu alimentorum, sed propter paucitatem Fratrum, quia demortuis senibus et propter ingravescentem lutheranam haeresim deficientibus Candidatis, qui ad Religionem suscipi anhelarent, numerus Religiosorum adeo diminutus fuit, ut Provincia non haberet tot Fratres, qui sufficientes essent pro incolendo Conventu Labacensi, in ordine ad debitè juxta suam Regulam, et constitutiones Ordinis peragendum cultum divinum. Fateor candidè, quod haec numerosissima olim Provincia, quae in sua â Vicaria Bosnae divisione [(29.)] 31. numerabat Conventus, tum propter Turcarum excursiones, â quibus tunc occupati Conventus praeter Tersactensem, et Segniensem ferme omnes destructi erant, tum vel maximè propter Lutheri in his Carnioliae partibus praedominantem, et ad 60. circiter annos grassantem doctrinam, cum Scholae Catholicae â potiori clausae essent, adeo in numero Religiosorum diminuta fuerit, ut ad hoc tempus, scilicet ad annum 1596. paucos ultra 60. numeraverit Religiosos teste P. Francisco Gonzaga Ministro Generali, et P. Francisco Glavinich, qui hoc tempore vixit. Minime tamen concedo, Provinciam non habuisse sufficientes Religiosos pro debite providendo Conventu Labacensi, nam Provincia eo tempore habuit tantùm 7. Conventus videlicet Labacensem, Tersactensem, Montis Sancti, Neostadiensem, Segniensem, S. Leonardi in Sylvis, et Pisinensem, ac Residentiam Berdovicensem: Jam si ex 60. Fratribus ad quolibet Monasterium collocati 8. fuissent, tunc pro Residentia adhuc 4. superessent: Si tamen Labaci major necessitas Religiosorum fuisset, potuisset facile ex uno, vel altero Conventu, in quo non esset tanta indigentia, aliquis accipi, et ad Conventum Labacensem transferri. Tum quia ex Jesuvitis erant prima vice introducti tantum duo Sacerdotes, et 4. Coadjutores, si ergo 6. Jesuvitae sufficientes erant pro constituenda Religiosa familia, cur id Patribus Franciscanis negari deberet: manifestum ergo est, quod, dum Valvasorius dicit, quod anno 1596. vix unus, vel alter in Conventu reperiretur, id non provenerit ex defectu Religiosorum, sed ex defectu alimentorum.
IX. Ob praedictam causam recedentibus Patribus Franciscanis ex Conventu Labacensi successit Inclyta Societas Jesu, cui etiam bona ad Conventum spectantia attributa erant, dumque ad S. Jacobum transmigrâsset, etiam cum illa dominium praedictorum bonorum ex hoc Conventu transiit. Quamvis bona praedicta Societati Jesu per Ferdinandum Archiducem incorporata erant, ea tamen non obtinuerunt, nisi post lapsum 17. circiter annorum; nam P. Nicolaus
277
Jagnathovius, qui anno 1610. et sequentibus Rector Collegii fuit, petiît â P. Francisco de Casteluzzi Ordinis Minorum, qui prius pluribus annis Conventui praefuit, et tunc apud R'mum D. Jacobum Reinprecht Abbatem Sitticensem morabatur, informari, quantos, et quales redditus Conventus Franciscanorum habuerit? quantum Domini de Aversperg illi annuatim tribuerit? et quò Scripturae fundationales devenerint?
X. Captâ debitâ informatione, et perspectis litteris fundationalibus P. Nicolaus Jagnathovius, Bona Conventus Labacensis Ordinis Minorum â familia Averspergica occupata repetiît, et obtinuit. Memoriale, quod illi porrexit, his verbis conceptum erat.
Wollgeborne freyherrn, sonders günstige liebe Herrn!
Eüer Gnaden sey mein ganz beflissige, willige dienst zuvor. Eüer Gnaden wird Verhoffentlich unverborgen seyn, das alle Jura des Franciscaner Closters alhie diesem Collegio Societatis Jesu incorporirt, unter welchen, unter andern auch diese gült, und gütter begriffen seynd, als
| Zu Teshendorff | 8. hueben |
| Zu Freychau | 3. hueben |
| Zu Kreütz | 3. hueben |
| Zu Sallissiz | 3. hueben |
Ein Mühl, und wisen darbey an der Gurkh ob Seysenberg, und Zway hoffstet zu Seysenberg in Markh
| Zu Teüffenthal | 1. hueben |
| Zu Shalkendorf | 1. hueben |
| Zu Lippovez | 3. hueben |
Item in Herzogberg oder Uduina ein weinzehend auf 107. weingarten, oder was deren seynd, und ein getrayd zehend auf 13. hueben Zway thail zu nehmen. Item 4. hueben, und 1 ein Mühl zu Nider Oberfeld, wie die eingeshlossene Copeyen außweisen.
Demnach aber hievor die herrn von Auersperg die obspecificirten Gütter besessen, und Eüer gnaden meistenthails nach besizen, so ist mein dienst, und freündliche bitt, Eüer Gnaden wöllen dieselben diesem Collegio guttwillig cediren. Bitt hierauf Eüer Gnaden, und herrn zu meiner nachrichtung s[c]hrifftliche antwart.
Datum Laybach den 24. Augusti 1610.
Eüer Gnaden, und herrn
Dienstwilligster in Christo
Nicolaus Jagnathovius Collegii
Labacensis Societatis Jesu Rector.
278
XI. Ea praedictis clarè apparet, bona praedicta non fuisse divendita juxta mandatum Friderici Imperatoris, et pretium in utilitatem Conventûs, ac Fratrum necessitates conversum, sed mansisse in manibus Dominorum ab Aversperg ab anno 1491. usque ad annum 1610. circiter, sicque annis 119. Patet quoque bona in hoc Memoriali specificata esse eadem, quae anno 1423. Domina Wendlein consors Domini Joannis Werenburger emerat â Domino Hermano Kosyaker, et postmodum anno 1439. Idem D. Werenburger Conventui Labacensi Ordinis Minorum S. Francisci legaverat erga in suis fundationalibus litteris contentas Obligationes, quas Patres Societatis Jesu, donec non fuissent suppressi observabant, praesertim quod trecentis pauperibus feria 2'da post festum Ss'mae Trinitatis quotannis in Pletriach cibos dare, et nummos distribuere, prout ipsusmet practicari vidi, consueverunt. An verò extinctis nunc Jesuvitis, quibus praedicta bona auctoritate Ferdinandi Archiducis de consensu, ùt supponitur, Romani Pontificis attributa erant, eadem praedicto Minorum Conventui restitui, divendi, et pretium modo eisdem Fratribus licito applicari deberet cum inserto in litteris fundationalibus onere? nil decidere audeo, sed sapientioribus, et prudentioribus dijudicandum relinquo. Id unicum assero, id fore conformius voluntati fundatoris, cum ejus prima intentio denuo executioni daretur, fore quoque consonum mandatis Caroli, et Ernesti Archiducum, qui bona praefata Conventui Minorum restitui jusserunt: impleretur [ quoque ] tandem mens Friderici III. Romanorum Imperatoris, qui bona vendi, ac pretium in reparationem Conventûs, aliasque Fratrum necessitates impendi mandavit: quae ex praecitatis litteris evidenter deducuntur.
XII. Pro complemento fundationum antiquarum adduco litteras Friderici Imperatoris ex ipso Originali desumptas, datas dominica post festum S. Viti anno 1493. vi quarum dat Wilhelmo de Aversperg Capitaneo Carnioliae facultatem pro Patribus Franciscanis de Observantia nuncupatis noviter Labacum introductis faciendi unam piscinam extra portam Superiorem Civitatis, quam nunc Carlostadiensem appellamus, quae etiam facta fuit, et adhuc hodiedum visitur: en litteras Friderici ex Originali desumptas.
Wir Fridrich von Gottes gnaden Römischer Kayser, zu allen zeiten merer des Reichs, zu Hungern, Dalmatien, Croatien etc. Künig, Herzog zu Österreich, zu Steyr, zu Kernnden, und zu Crain etc. etc. bekennen für Vnß, und Vnser Erben, alß wir die Erbern, geistlichen, unser lieben Andechtigen den Gardian, und Convennt Sannd Franciscen Ordens der Observanz zu Laybach zu dem selben Irm Closter des vordern Jars gefürdert, und bracht, das Wir unserm Lieben, getreüen Wilhalmen
279
Von Aursperg, unserm Rate, Camrer, und haubtman in Crain, so den bemelten Closter leüten zu Ir narung, alß wir Vernehmen, jezt hilfflich ist, von fleissiger bete wegen, und sondern gnaden Vergunnt, und erlaubt haben, Vergunen, und erlauben auch alß Regierender herr, und Landsfürst, wissentlich mit dem brieff, das er denselben Gardian, und Convent zu gut ain klaine teichstat daselbs zu Laybach Vor dem Obern Tor zu nägst bey dem Stamen Creüz im graben auf der gemain, nachdem die zu waid nicht zu gebrauchen seyn soll, zurichten, die besezen, und die fisch darauß, Er, und sein Erben fürseher des egemelten Closter, ob sy sich aber solcher fürsehung nicht annemen wollen, wan wir dan darzu Orden, zu Notturfft, und außhaltung derselben Closterleüt gebrauchen mügen, Von meniklich ungehindert ungeverlich. Davon gebieten wir den Edlen, unsern Lieben, getreüen, alle unsern Haubtleüten, Grafen, Freinherrn, Rittern, und Khnechten, Verwesern, Viztumben, Pflegern, Burggrauen, Land Richtern, Burgermaistern, Richtern, Reten, Burgern, gemainden, und allen andern unsern Ambtleüten, Vnndertannen, und getreüen ernstlich, und wellen, das sy den obbenanten Von Aursperg, und sein Erben, oder die, so in berürter gestalt bey dem berürten Closter fürseher sein werden, bey diesen unsern Gnaden, Vergunnen, und erlauben, wie Vorsteet, gennzlich, und berublich beleiben lassen, und In daran khain Irrung, nach hindernuss tun, Noch des Jemands andern zu tun gestatten in khain weiß ungeverlich mit Vrkund des brieffs. Geben zu Lynntz an Suntag nach Sannd Veits tag, nach Christi geburde Vierzehenhundert, und im drey, und neünzigisten, Vnsers Kaisertumbs in Zway, und Vierzigisten, Vnser Reiche des Römishen im Vier, und fünfzigisten, und des Hungrischen im fünf, und dreissigisten Jaren.
(L. S.)
(pend.)
Commiss. Domini
Imperat. p'pria
§. II.
De fundationibus, gratiis, et eleemosynis,
quibus Conventus adhuc fruitur.
I. Perantiqua est concessio eleemosynae 104. f. quos Conventus ex gratiosissima Archiducum Austriae benevolentia
280
jam prope 200. annis percipit â Vice-dominatu, seu â Caes.-Bancali Administratione Carnioliae. Ex litteris Caroli Archiducis Austriae datis anno 1587. colligitur assignationem 104. f. â se fuisse quidem factam, sed praecessisse annum praedictum, cum in iis litteris ad Vice-Dominum Carnioliae datis culpae arguat Gvardianum Labacensem P. Bonaventurae actualis Gvardiani praedecessorem, quod praedictam eleemosynam in suum usum converterit, et alios tres Religiosos tunc in Conventu degentes hujus eleemosynae participes non fecerit. Ut res magis perspiciatur, ipsius Caroli Archiducis adjungo litteras, quae hujus sunt tenoris:
Carl
Dir wird Zwayffels ohne gehorsamist nach unverborgen seyn, welchen gestalt Wir Vershinner zeit dem Vorigen Gardian Franciscaeer Khlosters zu Laibach zu seiner desto besserer unterhaltung 52 f. wie auch zu Restaurir- und Paulichen erhaltung desselben Khlosters andern 52 f. auß diesen deines Ambts gefällen raichen zu lassen genedigst bewilligt, und destowegen an dich die Nottirfft fertigen lassen. Wan Vnß dan Frater Bonaventura jeziger Gardian, und teüscher Prediger alda mit beschwärde fürgebracht, wie sich sein alda nach ehestender Vorforder, und Vorsteher solle gedachte Ime, und der ganzen Communitet zu unterhaltung bewilligt 52 f. allein für sich selbs zu gebrauchen, dardurch also die andern brüder, deren jezo drey alda seyn sollen, an Irrer täglichen Narrung mangel leyden müssen.
So ist demnoch hiemit Vnser genedigster bevelch an dich, das du führohin nicht allain mehr gedachte Inen zu unterhaltung deputirten 52 f. sondern auch die andern zu Restaurirung des Closters bewilligt 52 f. zu handen sein des jezigen Gardians, davon er Zwar die Verhandenen Paufellikaiten zu wenden, das überbleibend aber, so woll, alß die Ober Post zu Iren gesambten unterhaltung außzuspenden schuldig, und Verbunden seyn solle, ordenlich raichen, und bezahlen wellest, daran beschicht etc.
Graz den 9. Julii Anno 1587.
II. Ex hoc gratioso Archiducali Rescripto patet Eleemosynam 104. f. fuisse â Carolo Archiduce primitus concessam Patris Bonaventurae in Gvardianatûs Officio Praedecessori. Dum verò Fratres ob haereticorum persecutiones, et defectu alimentorum semper ad minorem redigeren-
281
tur numerum, etiam praedicta eleemosyna diminuta fuit, ita, ut loco 104. f. tantùm 52. f. Conventui Fratrum Minorum darentur; Id quod colligitur ex quodam Memoriali P. Hieronymi Strasser, qui anno 1612. et sequentibus post evanescentem ex Carnioliae finibus Lutheri haeresim, et restitutionem Conventûs Labacensis Fratribus Minoribus Ordinis Sancti Francisci, Gvardianatûs Officio perfunctus est, ad Ferdinandum Archiducem dato, in quo supplicat, ut 52. florenis Fratribus dari solitis, alii 52. f., qui prius Conventui obveniebant, adjungerentur, prout ex ipsius Memorialis verbis colligitur, quae, quantùm ad meum praepositum, sic sonant:
Dieweil vor etlichen Jaren, alß gedachtes Closter mit brüdern besezt, demselben zur Klaidung, und zu erkauffung des fleish, und fasten speiß welche beyde nicht Von hauß zu hauß können gesammlet werden Von Eüer fürstlichen durchlaücht Voreltern gottseligster gedechtnuss 104. f. auß dem Vizdomb Ambt Järlich alda geraichet worden, hernach aber, alß sich die zahl der Religiosen gemindert, Inen auch solches geschmelert, und auf 52 f. allain kommen, welches dan nach Järlich gegeben wird. Nun aber ausser der andern Religiosen, so nicht briester, albereits fünf briester alda, und sollen nach mehr dahin zu rechter Vollkommener Verichtung des Gottsdienst gebracht werden, deßwegen abgedachte 52 f. zu erzeigung benenter sachen nicht Kleken würden, gelangt ferner unser ganz untertenige bitt an Eüer Fürst. Durch. sie wollen Vnß Von den jenigen geld welches sie Ir von den 1000 f. so bißhero Järlich den hoffspitalern geraichet worden, Vorbehalten, so vill derselben gutter will wird seyn, hinfort Järlich auß dem Aufschlag [ geld ] Ambt, auß welchen gedachte 1000 f. alzeit genohmen werden, unsern Convent zu Laybach zu raichen gnedigst anbefehlen. #
III. In praerecensito Memoriali ARP. Hieronymus Strasser Gvardianus actualis Labacensis etiam petiit, ut pro reparatione turris Conventui semel darentur 1000. f. qui ex telonio Xenodochio Caesareo tribui solebant, et hoc tempore residui remanserant. Quod primum punctum Ferdinandus Archidux annuit, quoad secundùm informari voluit, prout ex ejusdem responso clarè patet, quod hujus est tenoris:
Ferdinand
Damit sich die Franciscaner Ordensleüt alda zu Laybach mit erzeügnuss ihrer Khlaidung, und erkauffung fasten Speiß, und anderes almusen desto bequemer erhalten, und der Andacht merers abwarten könen, bewilligen wir Inen auß Vnser gnedigstes wollgefallen Järlich Haar 104 f.
282
zu raichen, also das die Inen Ordensleüt jezo, und bißhero geraichte 52. f. nach mit andern gleichmässigen 52. f. Verbessert seyn sollen, darauf dan Vnser genediger bevelch hiemit an dich ist, das du Inen besagte 104. f. jedesmals ordentlich richtig machen wellest. Sonsten seynd gleich wohl auch sy Ordensleüt gehorsamblich einkommen, und gebetten, Inen das, was nach denen folgenden Accordo an des Spitals hievor auß unsern Einnember Ambt geraichten Järlichen 1000. f. khünftig in ersparung gebracht werde mechte, auch ein Jahr lang zu hilfflicher restaurirung Ires Paufeligen Kirchen Turns zu bewilligen, und ob Wir zwar sy dits orts zu gratificiren in alles entschlossen seyn so wollen Wir doch Vorhero des Bischoffs, und deines Vergleichs wegen angedeütes Spital erwarten, Imitels sollest du, alß unser fernerer bevelch hiemit ist, sy ordens leüt zur nachwart weisen, und der khünftigen gewissen hilffe wofern anderst angedeiter massen was übrig Verbleibt Vertresten, Ja alles, und insonderhait auch angedeite Paufelikait besichtigen, dessen ein beylauffigen überschlag machen, und Vns solches alles hernach berichten, dan an deme beschicht etc. Graz den 12. Januarii 1612.
IV. Idem Ferdinandus Archidux Austriae sub die 30. Julii 1613. suo gratiosissimo Rescripto ad Deputatum Xenodochii Praefectum dato praeter assignatos 104. f. etiam alios 52. f. ex proventibus Nosocomii Caesarei Conventui quotannis tribuendos benignè resolvit. Quia autem Xenodochium praedictum his 52. f. nonnisi cum magna difficultate privari potuit die 21. Decembris ejusdem anni hos florenos ex proventibus, et emolumentis Supremi telonii P. P. Franciscanis in subsidium lignorum pendi jussit sequenti Rescripto:
Ferdinand
Wir haben gleichwohl nach unter den 30. Julii dieses zu End laufenden Jars durch Vnser N. Ö. Cammer denen Verordneten Superintendenten unsers Hoffspitals aldort zu Laibach gemessen auferlegen lassen, die Verordnung bey unsern Spitalmeister dahin zu thuen, damit denen Franciscanern Ordens Leüten daselbst auß des Spitals Einkommen Järlichen 52. f. holzgeld geraicht werden sollen, dieweil Wir aber seithero befunden, das dem Spitall diese Außgab fieglich nicht aufgetragen, oder sy wider Iren alten Stüftungen getrungen werden mögen, So befehlen
283
Wir demnoch Eüch hiemit in jemalen, das Ir Inen Ordensleüten bemeldte 52. f. holzgeld von bemelten 30. Julii an und hinfüro biß auf Vnser gnädigstes wohlgefallen Järlichen auß den bstands gefallen Vnsers Einnember Ambts zu Laybach richtig machen wellet: dan Eüch diese Außgab hierauf, und schein bey Raittung jedesmals passirlich seyn soll, und es beschicht hieran unser will, und mainung. Neüstadt den 21. Decembris 1613.
V. Quod hoc benignum Deputatum, quod nunc ex Camerali Cassa tribuitur, anno 1747. adhuc ex telonii proventibus â Supremo pro tempore Exactore pensum fuerit, patet ex authentico ejusdem testimonio his verbis instructo:
Attestatum
Was gestalten schon von etlichen Saeculis hero durch seine Kay. Majestäten höchst mildester gedächtnuss vers[c]hidene milde Stüftungen, und geistliche Deputata bey alhierigen Kay. Oberambt, alß nemblichen für alhieriges Kay. Spitall teütsche Ordens kirchen, für die Kay. Pfarrer zu Eysnern, und Crop, wie auch für die Capellen der H. Mutter Gottes zu Loretha gemacht, angeordnet, und angewisen worden, neben welchen Stüftungen man auch Specialiter denen alhierigen Mittellosen auß purer almusen lebenden H. H. P. P. Franciscanern Jährlich zu Ihrer Subsistenz ein holz deputat mit 52. f. fundiret, und gewidmet hat, welches Ihnen Religiosen alß eine alte Stüftung nebst denen andern deputat en vermög der unter dato 8. Marty 1746 zu bezahlung deren Oberambts Notturfften von der Hochlobl. Ministerial - Banco - deputation uns zugestelten nayen Consignation auch auf weitershin abzuraichen angeschafft worden ist. Dieses haben wir dan annebst von Oberambts weegen zu mehrerer beglaubigung, und Steüer der warheit mit unsern hierunter gestelten Vertigungen bezeigen wollen. Laybach den 22. Julii 1747.
(L. S.) Franz Sigmund Kappuß v' Pichelstein
Kay. Obereinnember in Crain
(L. S.) Franz Augustin von Helbling
Kays. Oberambts Controleur
VI. Hoc utrumque pium subsidium tam 104. quam 52. f. confirmavit idem Ferdinandus, dum jam Romanorum Imperator esset, anno 1622. suis litteris, in quibus, postquam Conventibus Provinciae Austriae concessas gratias, ùt videre est
284
apud P. Herzog in Cosmographia Austriaco Franciscana fol. 259. confirmâsset, sequentia subjungit: Drittens den Convent zu Laibach soll Järlich zu erzeigung, kleydung, und anderen nothtringigen sachen auß unsern Vizdomb Ambt alda 104. gulden, um holz aber Von unserer Landschafft in Crain, destwegen an sie ordentliche anweisung abgangen, 52. gulden in geld geraichet werden.
VII. Praeter hoc 156. f. gratiosum Augustissimae domus Austriacae subsidium, quod Conventus usque ad haec tempora indesinenter percipit, est et aliud lignorum subsidium, quod idem piissimus Ferdinandus Archidux Austriae, et Romanorum Imperator P. P. Franciscanis annuè ex Vicedominatu pendi jussit, consistens in florenis 20. Ejus desuper expeditae litterae ab I. A. Camera Vicedomino Carnioliae die 22. Augusti 1625. intimata hunc continent tenorem:
Edler, Vester, besonders Lieber Freünd herr Lands Vicedomb. Seitemalen Ihro Kay. May. unser allergnädigster herr, und Landsfürst denen P. P. Franciscanern zu Laybach für die gebettene behilzung, weilen Inen mit dem geld besser gedienet, Järlichen 20. f. holzgeld auß Eüern anvertrauten Vicedomb Ambt erfolgen zu lassen allergnedigst Verwilliget, also ist in deroselben namen Ihro der HoffCammer befelch hiemit, das Ihr gedachten Franciscanern solche 20. f. holzgeld Järlichen jedesmals zur ordentlicher zait gutmachen, und erfolgen lassen wolle. Dan Ihr erstattet hieran höchst ermelter Kay. May. alle gnädigsten will, und Mainung, und Eüch würdet diese Post hierauf, und schein bey Eüerer Raittung passirlich seyn. Graz den 22. Augusti 1625.
N. der Römish. May. auch zu Hungarn
und Beheimb König. May. Verordnete
HoffCammer Praesident, und Räthe
VIII. Percipit etiam Conventus ad humilem annuam supplicationem ab Inclyta Carnioliae Provincia tamquam gratiale subsidium pro emendis lignis omni anno f. 60. Percipiebat etiam Conventus olim omni anno 10. f. â Magistratu Civico pariter pro subsidio lignorum, quae pro toto anno facile 500. f. constant, ast hoc ultimum subsidium jam ab aliquibus annis cessavit, hinc etiam plura circa hoc commemorare necessarium haud esse duxi. Sunt ergo haec beneficia, quae P. P. Franciscani Conventus Labacensis percipiunt, videlicet ab Augustissima domo Austriaca f. 176. et si alios 20. f. quos Conventus etiam â Vicedominatu intuitu Capellaniae
285
arcis, de qua alibi sermo erit, adjungere volueris, erunt f. 196. Ab Inclyta verò Carnioliae Provinciae f. 60.
IX. Gloriosissimae memoriae Leopoldus I. Romanorum Imperator piissimis suorum Praedecessorum Austriae Archiducum vestigiis inhaerendo Conventum Labacensem, in eoque habitantes Fratres Minores (ut tantò securius ab omni iniqua immunes praeservarentur vexatione, quantò potentiori suffulti essent patrocinio, nullibi siquidem eis securius delitescere licet, quam sub alis duplicis Aquilae Austriacae) in suam protectionem suscepit, eisque privilegiis, quibus alii cives fruuntur, uti, frui, et gaudere indulsit, in quem finem die 8. Januarii 1701. ad I. A. Regimen, per illud in suis terris promulgandas litteras hujus tenoris:
Leopold
Bey Vnß hat Gvardianus, und das Convent Ordinis Minorum Sancti Francisci zu Laybach durch nebenfindiges Memorial abermahlen demüthigst angelangt, und gebetten, wir ihr daselbst habendes Closter in unsern fürstlichen schutz zu nemben, und dasselbe aller gemainen Stadt freyheiten sowohl vor das zur Closters nothwendigen Verbesserung ohnlängst geführte gebau genombenen, alß künftig hin villeicht nach nothwendigen ziegels genüessen zu lassen gnädigst geruhen solten.
Immassen wir nun der Supplicanten demüthigsten petito gnädigst deferiert, alß werdet Ihr über Vnser untern 2' ten Decembris Jüngsthin in sachen gnädigst erlassene resolution das ferern gehöriger orthen, allschon zu Verfüegen wissen. Verbleiben Eüch anbey etc. Wienn den 8. Januarii 1701.
X. Caesareum Rescriptum, quod Imperator hìc commemorat, et executioni dari jubet, signatum 22. Decembris adferam, dum reparationes, reaedificationes, et ampliationes Conventûs adduxero, continet namque concessionem alterius partis pomoerii (vulgo Zwinger) ubi quaedam turris rotunda in inferiori angulo aquam versus erecta conspicitur, et ex eo porta ad atrium Conventûs viam aperit: continet quoque privilegium, regulae pro reparatione Conventûs necessariae, eidem in eodem pretio, quo aliis civibus dari solent, dentur.
XI. Illustrissimus Dominus Wilhelmus L. B. de Aversperg, qui prius praecipuam impendit operam, ut Patribus Conventualibus aliò ablegatis, Patres Observantes Ordinis Sancti Francisci in Conventum Labacensem introducerentur, fundavit ante suam mortem, quam praematuram non tantum Minorum familia deplorabat, sed et ipsa Civitas, quae ejus cooperatione privilegium eligendi consulem seu ùt vocant Burgi Magistrum â Caesarea Majestate obtinuit, ac universa Provincia ob amissionem soliciti
286
Patriae Patris lachrymosis quaestubus, et inenarrabilibus celebrabat gemitibus, pro perpetuo tum nocturno, cùm diurno lumine ad Aram, in qua Sanctissimum asservatur Sacramentum, intertenendo oleum, lampadem, funem, aliasque res ad hoc necessarias. Quae fundatio, ut perpetuis futuris temporibus firma, et inviolabilis persisteret, obligavit omnes suos successores, quicumque possiderent domum penes Civitatis carceres sitam ad praedictam semper praestandam fundationem. Haec domus ante quatuor, vel quinque annos â Civitatis Magistratu vendita fuit D. Antonio Kerer Civi, et Epiphiario, qui unacum suis successoribus praedictam domum possidentibus ab hac obligatione liber est, cum Civitas in Contractu venditionis eidem hanc domum ab omni onere liberam tradiderit, obligationem verò intertenendi dictam lampadem in se susceperit. Litterae fundationales Wilhelmi ab Aversperg sic sonant:
Ich Wilhelmb von Auersperg Obrister Erb Marshall in Crain, und an der windischen Markh etc. bekenn mit den offenen brieff für mich, und alle meine Erben, und thue kund allermeniklich, die den brieff sehen, oder hören lesen, das ich in ansehen der Ehr Gottes, Maria seiner gebährerin, und aller Gottes heiligen, auch zu heil und trost mein selbst, meiner gemahl see. meiner fordern, und Nachkombenen, auch aller Christglaubigen seelen ein ewiges liecht, so tag, und nacht brinen soll zu Laybach in Vnser Lieben frauen Gottshauß im untern Closter bey den Observanten brüdern, Vor den hailigen Sacrament, Im Chor zu Stiften, aufzurichten fürgenohmen und Verordnet hab, stifte, und ordne auch, das mit Craft des gegenwertigen brieffs, also, und solcher mainung das ich zu beleichtung solches Liechts tag und nacht, wie Vorsteet, geben, und geordnet hab. Gib, und ordne mein eigenes hauß in der Stadt Laybach bey den obern Pruken, und neben dem Thor, so in dem alten Markh gehet, gelegen, und von Weyland Herrn Caspern von Tschernembel mit Kauff an mich kommen ist, mit solchen untersheid und meinung, das alle meine nachfolgende Erben für und für zu raten, das obgenant Hauß mit seiner zugehörung innhaben, das nuzen, und gebrauchen mögen, doch dauon pflichtig, und gebunden seyn sollen, das obgenant Licht obgeschribener massen mit öel zu versehen, und zu beleichten. Gleicher weiss, ob noth thuen wird, Strik, gehäng, Lampen, und was die Nottdurfft solches lichts erfordert, zu bestellen, damit das an nichte mangel hab, und ob beschahe, das die gedachte meine Erben
287
N' o 13.
das vorgedacht hauß verkauffen, oder durch außwexel, oder in was weeg, das beschehe, auß ihrer gewaltsamb wolten kommen lassen, so soll jezo, alß dan, und dan, alß jezo diese gegenwertige Stift, und mein ordnung des ewigen lichts darauf bekräfftiget, gestift, und dermassen bevestent seyn, damit benantes hauß gedachten ewigen licht alweeg, und ewiklich mit soviell gaab järlich zu Weynachten acht tag vor, und nach zu bezahlen, zinßbar seyn, soviel die Notturfft derselben beleichtung erfordert, und gutt außkommen haben möge, also das alle die, so benantes hauss auß meiner Erben gewalt an sich bringen, das ein jeglicher solchen Zinß zu reichen, oder die beleichtung zu thuen schuldig, und pflichtig seyn soll, kainerlay sachen, weeg, nach fürschlag die meine Erben, oder jemands ander fürzunehmen gedachten, sollen hinwider thuen helffen, nach fürträglich seyn, sondern diese beleichtung soll alweeg, und imer auf, und von disen hauß besucht erfordert, und dauon außgericht werden ohne aller meiner Erben, und menikliches irrung. Vnd das solch mein will, vornehmen, und thuen bey Kräfften bleibt, und fürgang habe, will ich gedachter von Auersperg die Ersamben, fürsichtigen, und weisen, mein liebe freynd, und Nachbarn N. Burgermeister, Richter, Rate, und gemain der Stadt Laybach, so jezo seynd, und füran seyn werden, zu Aufsehern dieser beleichtung, und handhaber solcher meiner Stüfft mit meinen fleissigen, und treüen bitten gesezet, und geordnet, auch diesen Stüfftbrieff alzeit in ihrer, und gemeiner Stadt bewahrung innzuhaben befohlen haben, solcher gestalt, und meinung, ob in Künfftiger zeit mein Erben, oder wer das Vorgedacht hauss nichtlich besizen, und gebrauchen wirdet, in solcher beleichtung mit dem Zinß, oder in ander weeg versaumblichen gefunden, und sich nicht hielten, wie mein Stüfft, und ordnung hievor anzaigt, so sollen die gedachten mein liebe freynd, die von Laybach, alß Aufseher, und handhaber des hauß, es seyn mein Erben, oder ander, einst, Zway, dreymal gütlich zu ermanen zu thuen, und zu volziehen, waß dieser Stüfftbrieff innhalt. Wolten sie sich dan an solche vermanung nicht keren, und in versaumblich seyn, dan sollen sie sich des abgedachten hauß mit seiner zugehörung auf krafft des gegenwertigen brieffs zu gemeiner Stadt handen unterstehen, und unterwinden, und damit zu gemeiner Stadt nuz, und Nottdurfften
288
handlen, wie Ihnen nach dem besten, und nuzlichsten gesehen wirdet. Und in alweeg, das diese Stüft, und mein ordnung mit beleichtung des lichts fürgan habe, und ohn abgang vollgezogen werd, solches alles soll ihnen der Landesfürst, oder seiner gnaden Anwalde des Lands verhelffen, sie darin schüzen, und schermen ohn Intrag, und widerred aller meiner Erben, und menikliches, die alhier, und wider dits kein ansehen haben, nach darin Verhinderung thuen sollen. Vnd das zu einer waren sichern Vrkund, und bestatt, hab ich gedachter Wilhelmb Von Auersperg mein eigen Insigill an gegenwertigen Stüfftbrieff gehangen, und den also obgeschribener meinung, vorgedachten meinen Lieben freynden, und Nachbarn den von Laybach mit gunst, wissen, und willen meines nechst gebornen Vättern, und Erben herrn Hannsen Von Auersperg herrn zu Schönber, und der zeit Landshaubtman in Crain eingeantwartet, in Vertrauen, und glauben dieser sach, und ordnung meiner Stüfft fleissige aufsehung, und handhabung zuzufüegen, alß sie des bey Gott dem herrn auch geniessen wollen. Item so bekenn ich hievor genandter Hannß Von Auersperg herr zu Schönberg, und der zeit Landshaubtman in Crain alle vorgeschribene Stüfft, und Ordnung meines lieben herrn und Vettern Willhelmen von Auersperg mit meinen gunst, willen, und wissen beschehen seyn, und zu gutter bekräfftigung, und zu ewiger Volziehung dieser Stüfft, hab ich mein eigen Insigill auch an gegenwertigen Stüfftbrieff gehangen, und hierauf so Verbinden wir unß vorgedachte Willhelmb, und Hannß Vättern Von Auersperg, und für alle unsere Erben mit ehegedachten unsern anhangenden Insigillen bey wahren festen treüen. Alles das wahr, und statt zu halten, und zu Volziehen, was dieser brieff innhalt, ohn allen außzug, und widerred. Alles getreülich, und ohne gefärde. Geben zu Laybach an Sant Johannes zu Sommerwenden nach Christi unsers Lieben herrn geburth Tausend, fünfhundert, und in den fünften Jaren.
XII. Singulari Fratres Minores post eorum cessante haereticorum persecutione ad Conventum regressum prosecutus est benevolentia Celsissimus, et R'mus S. R. I. Princeps ac Episcopus Labacensis Thomas Chrön, qui omnibus Archidiaconis, Commissariis, Parochis, aliisque suae dioecesis Clericis Fratres enixe commendabat, et ut facilius Fratres
289
Labacenses victui necessaria emendicare valerent, inhibuit, ne extranei in sua Dioecesi in praejudicium Fratrum Minorum Carnioliae eleemosynas colligant, prout id indicant ejus litterae originales sub hoc tenore:
Thomas Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus
Labacensis Serenissimi Principis, et Domini D. Fer-
dinandi Archiducis Austriae Consiliarius.
Universis, et singulis Praelatis, Canonicis, Archidiaconis, et Commissariis, Vicariis, et Capellanis, Clericis curatis, et non curatis, aliisque Christifidelibus nostrae Labacensis Dioecesis salutem â Domino, paternam benedictionem, et omne bonum. Cum Sanctissimo Domino Nostro Domino Paulo divina providentia Papae V. nec non Serenissimo Principi nostro, et Domino D. Ferdinando Archiduci Austriae etc. clementissimè placuerit, Monasterium beatae Mariae Virginis in Civitate Labacensi R. R. F. F. Franciscanis de Observantia ex paterna gratia de integro reddere, et Nobis R. P. Frater Hieronymus Strasser ejusdem Monasterii pro tempore Guardianus suo et Confratrum suorum nomine supplicaverit, alios peregrinos Fratres ejusdem Ordinis ex remotioribus locis praesertim Hungaria, et Croatia Dioecesim Nostram passim intrare, et collecturas pro se, aliisque Monasteriis congerere, atque extra Provinciam aufferre, unde eisdem Labacensibus Fratribus, quod benefactores gravari videantur, vix unquam necessaria suppeditentur, cum tamen numerus eorum modo auctus, atque divinum Officium juxta sui Ordinis Regulas laudabiliter, et piè redintegratum sit, attendentes autem bovi trituranti os concludendum non esse, atque potius illis, qui in Provincia, et Patria, praesertim Dioecesi Nostra aestum diei sufferunt concionando, orando, aliisque piis Officiis Deo serviunt, subveniri oportere: Mandamus vobis omnibus, et singulis supradictis, et serio in virtute S. Obedientia praecipimus, ut collecturas Fratribus D. Francisci Minoribus de Observantia dare consuetas, posthac non amplius Fratribus ejusdem Ordinis extra Dioecesim, cujuscunque etiam Provinciae sint, sed potius dictis nostris Labacensibus filiis, et omnibus, qui licentiam â dicto R. P. F. Hieronymo Gvardiano habuerint, detis. Adhortantes in Domino, ut eosdem Labacenses Fratres in visceribus misericordiae D. N. Jesu Christi commendatos habeatis, atque omni amore, favore, charitate, copiosos eleemosynis, aliisque piis operibus prosequamini, ne congrua sustentatione priventur, vel divinum Officium ibidem detrimentum patiatur, cujus Deum Omnipotentem remuneratorem largissimum habebitis, qui vobis pro parvis magna, pro terenis Caelestia, pro arduis Sempiterna
290
paternè rependet. In quorum fidem etc. Datae Oberburgi ex Episcopali nostra Residentia die septima Decembris anno 1612.
Thomas Ep'us
Labac. m'ppa. (L. S.)
XIII. Idem Celsissimus Princeps aliud in Fratres Minores amoris, ac ad Seraphicum Patriarcham D. Franciscum devotionis testimonium edidit, dum ejusdem Sancti festivitatem inter festa fori (id non amplius observatur, vel quia in desuetudinem venit, vel fors, quod aliquis Ejus Successorum hoc festum denuo levaverit) haberi voluit, ac ita celebrandum mandavit intra Civitatis limites anno 1625. ut ex ejus litteris, quae in Originali extant, amplius patet, suntque hujus tenoris:
Thomas Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus
Labacensis Invictissimi Romanorum Imperatoris
Ungariae, et Bohemiae Regis Ferdinandi II.
Archiducis Austriae etc. Consiliarius, et
in Reformatione Religionis Catholicae per
Universum Carniolae Ducatum, Styriam
inferiorem, Comitatumque Cilejae ad
Dravum usque fluvium Com-
missarius.
Noverint universi, qui Christum colunt, amant, et sequuntur, Sanctorum festivitates, vel eam ob causam in terris institutas et â piis Christifidelibus devote concelebrari, quod de eorum nos miseri in terris constituti peccatores, precibus, et orationibus confisi pia ipsorum intercessione ad Deum accessum habeamus, et facilius gratiam, et misericordiam impetremus, quatenus deposita tandem miserae carnis hujus sarcina in conspectum Altissimi, ac beatorum Patriae Caelestis civium desiderabile consortium deferamur. Cum igitur ejusdem beatissimi Patriarchae, et Antesignani Seraphici Fratrum Minorum Ordinis Sancti Francisci ob praeclaram vitae ejus sanctitatem, doctrinam, humilitatem, et miraculorum multitudinem passim in plerisque Orbis terrarum partibus festivitas veneranda non immerito etiam in foro fori celebretur. Nos aliorum religiosa pietate coruscantium Episcoporum, et Episcopatuum vestigiis inhaerentes, ac Christianae Charitatis, et Observantiae stimulis excitati, insuper justis precibus, ac piae intentioni Venerabilium Fratrum Capucinorum, et Franciscanorum petitioni condescendere volentes (siquidem sub ejusdem gloriosissimi Patriarchae nomine, et disciplina institutis Monasteriis duobus Inclyta Civitas Labacensis Carniolae Metropolis dolata effulgeat) in timore Dei Sancto, et ea, qua par est, reverentia,
291
ac devotione decernimus, et volumus, adeoque in virtute Sanctae Obedientiae Concionatoribus ibidem Labaci existentibus praecipimus, et mandamus, ut futurum proxima quarta die mensis Octobris saepius praefati S. Francisci festum etiam in foro fori intra Civitatis ipsius limites duntaxat, celebrandum promulgetis, proque assequendis Indulgentiis populum ad Sacram Confessionem, et Communionem, et ad Divina Officia, utpote Vesperas, Conciones, ac Sacra Missarum Solemnia iterum, atque iterum pro suggestu in Concionibus vestris efficacissimè exhortemini. Facturi eo ipso Obedientiae Sanctae opus, Dei ter Opt. Max. gratiae, et miserationis, beatissimi Patriarchae Francisci intercessionis, ac patrocinii remuneratione, nostraque paterna compensandum animi benevolentia, et Episcopali benedictione. Valete, et praescripta sedulo agite sub Jesu, ac Mariae gratia, et benedictione aeterna, memores nostri in vestris orationibus, et sacrificiis Sanctis. Datae Oberburgi ex Residentia nostra Episcopali Mariana 23. Septembris 1625.
Thomas E'pus Lab. m'ppa.
(L. S.)
Adamus Sontnerus S' ae Sedis
Apostolicae Protonotarius, et Vi-
carius Generalis m'ppa
Ex mandato.
Caput V.
De notabilibus ampliationibus, et reparationibus
Conventûs Labacensis.
I. Sicut nulla res creata sub sole perennem habet durationem, sed omnia corruptioni obnoxia sunt, sic et hìc Conventus ob suam antiquitatem saepius ruinam minabatur, et obinde nova reparatione frequenter indigebat. Cujus expensis primus Conventus, ad quem Patres Franciscani septimo anno â morte sui Seraphici Patriarchae S. Francisci anno videlicet 1233. introducti erant, aedificatus fuerit? non adsunt certa documenta, ex quibus id erui posset, probabilius autumandum est, primum Conventum fuisse communi Incolarum auxilio extructum. Dum verò anno 1382. die 27. Junii infausto casu Conventus in cineres abiîssit, reparatus fuit impensis Inclytae familiae Averspergicae, ùt innuit Valvasorius: ast aedificium ita lentè ex suis ruinis exurgebat, ut nonnisi anno 1412. suam attigerit perfectionem, et priorem induerit formam. Ad annum 1491. quô P. P. Conventuales Conventum cesserunt Patribus Observantibus Ordinis Sancti Francisci, dicebatur Conventus ruinam minitari,
292
quem Magnificus D. Wilhelmus ab Aversperg Supremus Carnioliae Capitaneus suis sumptibus reparavit: obinde merito Conventus Inclytam Averspergicam familiam, cujus insignis in Seraphicam Religionem affectus â pluribus saeculis non tantum non imminutus est, quin potius indies augetur, pro suo fundatore agnoscit, et singularem protectorem veneratur, qualis anno 1735. non tantùm â toto Provinciae Capitulo, sed etiam â Superiore Generali agnita, et declarata fuit.
II. Grassante Lutheri haeresi Fratres cum nec victui necessaria habere possent, Conventûs reparationem pro debito curare haud poterant, unde Conventui denuo ruina imminebat, praesertim verò dum Franciscanis aliò migrantibus Conventus aliis, et aliis incolis repletus fuisset, qui illum sartum tectum conservare prorsus negligebant. Quare, postquam Conventus Fratribus Ordinis Sancti Francisci Provinciae Carnioliae denuo traditus, et restitutus fuisset, P. Hieronymus Strasser pro tunc Gvardianus Labacensis anno 1612. humillimas preces Ferdinando Archiduci porrexit, quatenus pro reparatione Conventûs, maximè verò Campanilis, quod ne supra Conventum cum non levi ejusdem damno caderet, timebatur, 1000. f. ex proventibus Xenodochii Caesarei residuo, seu ultra necessitatem ejusdem Xenodochii remanentes, benignè contribuere dignaretur, audita hac humillima Fratrum supplicatione, Ferdinandus praedictas Conventus necessitatem inspici, et expensas in ejusdem reparationem faciendas sibi referri mandavit cum certa futuri auxilii spe, ùt videre est cap. praec. §. 2. n. 2. et 3.
III. Anno 1672. incoepit noviter Conventus reaedificari, cujus aedificii curam habuit, et directionem P. Antonius Lazari actualis Gvardianus, postea ter Minister Provincialis, ac aliarum Provinciarum Commissarius, qui Leopoldo I. Romanorum Imperatori ob suam in agendis dexteritatem, insignem doctrinam, et singularem pietatem, ac praestantes in Ejus praesentia habitas conciones charissimus erat. Leopoldi in P. Lazari affectus non tantum eluxit, dum eum in Reformatione Provinciae compescendo contradictores strenuè adjuvit, sed vel maxime tunc, dum ob binas in binis Generalibus Comitiis anno 1688. et 1700. celebratis sub ejus gloriosissimis Auspiciis â P. Lazari habitas defensiones eidem 2000. f. ex suo Caesareo aerario pendi jussit. Quod autem aedificium hoc anno suum sumpserit initium, patet ex antiquo hujus Conventus computorum libro, in quo ad hunc annum non tantum materialia pro aedificio â praedicto P. Lazari comparata, sed etiam expensae in Murarios, fabros lignarios, et alios laboratores factae leguntur: primum aedificium fuit tractus ab antiqua Sacristia (quae erat usque ad haec tempora penes portam, quae ducit
293
ad fontem, ex ea erat transitus ad Ecclesiam per Capellam S. Joannis, nunc S. Crucis) et hodiernum Refectorium inclusivè, ut desumitur ex sequenti chronographica supra portam Refectorii posita inscriptione, quae annum 1674. indicat:
SVbVenIt faMeLICIs RetrIbVtor DeVs
Posteriori anno erectum fuit etiam in Refectorio marmoreum lavatorium, quod colligitur ex supra illud posita sequenti inscriptione
HInC SItIs ab eXtra IntVs ab ALto MVnDI
Dein annis sequentibus alia interiora puta fenestrae, pavimentum, fornaces etc. tam in Refectorio, quam in Cellis, et dormitorio facta sunt, ùt in iisdem computorum libris legere est.
IV. Dum verò P. Antonius Lazari anno 1684. in Capitulo Provinciali in Conventu Camnicensi die 21. Septembris celebrato in Ministrum Provincialem electus fuisset, totis incubuit viribus, ut integrum Conventum ê ruinis erueret, et quasi ê fundamentis excitaret, ac in quadratam formam redigeret, nam prius non fuisse Conventum quadratum, patet ex quodam Diffinitoriali Decreto ex Congressu die 6. Maji anno 1688. in Conventu Labacensi habito, vi cujus pro aedificio Conventûs Labacensis aliquod subsidium his formalibus assignatur: Conventui Labacensi pro quadrata forma hoc anno terminanda . Opus, quod sibi proposuerat, feliciter intra annos sui Ministeriatûs 1686. 1687. et 1688. executioni dedit, pro quo opere praeter alios singulares benefactores Inclyta Carnioliae Provincia contulit f. 500. et celebris Civitatis Magistratus in lateribus, et tegulis acceptis quartam pretii condonavit partem. Primum aedificium praenominatis annis inchoatum creditur fuisse pannificium, seu modernum Valetudinarium; etenim in computorum libris leguntur jam anno 1685. quaedam materialia pro eodem comparata fuisse sub Gvardiano P. Bernardo Perne: quod verò aedificium ante annum 1686. inchoatum non fuerit, patet ex actis diffinitorialibus, nam eodem anno fuit exhibita delineatio aedificii pro pannificio erigendo Ven. Diffinitorio, â quo sub die 9. Febr. approbata fuit his verbis: Aedificium novum Labaci pro pannificio, et officinis necessarium, ejusque delineatio exhibetur, et approbatur. Cum itaque delineatio aedificii ad initium anni 1686. approbata fuerit, et materialia anno praecedenti procurata, concludi debet, illud hoc anno inchoatum fuisse, post hoc aedificium aliae Conventus aedificabantur partes, videlicet Sacristia nova, et tractus ad Coemeterium; probabilius enim ille tractus anno 1687. aedifica-
294
batur, ut denotat supra portam Conventus posita superscriptio, quae talis est.
Fratr I b V s MI nor I b V s
pro VID ent I a C ae L est I s s V o pos VI t a V ro.
Et mox infra in eodem lapide insculptus legitur sequens textus. Prov. c. 22. v. 22.
Non facias violentiam pauperi, quia pauper est, neque
Conteras egenum in porta Prov. 22.
V. Insuper Magistratus cessit pro extensione spatium, quod erat inter duos muros aquam versus una cum interiori muro; nam fuerunt etiam duo muri aquam versus, et inter eos aliquod interjectum spatium, sicut est et nunc alia pars ex adverso nostri horti, ubi sita est turris rotunda. Murus hic interior jungebatur muro, qui attingit extremitatem Infirmariae, et extendebatur usque ad plateam publicam penes alumnatum, ex platea intra duos muros erat porta pro introducendis rebus necessitati Civitatis deservientibus, et in angulo turris ad similitudinem alterius turris in alio pomoerio extantis, quae verò demolita fuit. Haec magis patent ex ipsis Reversalibus litteris, quas Conventus Magistratui consignavit, ubi inter reliqua sequentia memoratu digna leguntur:
Nachdem Wir N. herrn, herrn Burgermaister, Stadt Richter, und Rath alda bey vorgekerten augenschein die ohnverbergliche noth dieses Vnser geistlichen Ordenshauß nicht allein zur kranken bewarttung, sondern auch der aufgerichten tuchmacherey unentberlichen gelegenheit zu erweitern, vnd in einen ordentlichen regular Clostersform zu verwendten: vnd zwar das solches ohne das wür mit der Mauer in den gegen dem wasser gelegenen Zwinger in etwas rukten unthunlich zu seyn dargethan, und ein Ersamer Magistrat selbst befunden hätte, hat solcher auß gegen dem Seraphischen Orden, und diesem unsern ältisten Closter dieser Ersamen Stadt sehr auferbaülich tragender affection; wie auch erwägend, das solches werkh der Stadt selbsten zu nicht geringer Zirde gerathen wurde, die innere Stadt mauer, wie oben gegen dem wasser, so ohne das hinfällig war, nicht allein abzutragen, sondern darmit, umb so viell alß geschehen, auch in den Zwinger zu ruken, selbe widerumb auf, und an sie nach unserer gelegenheit zu bauen, und den zwinger selbsten biß an den runden Stadt Eggthurn günstiglich erlaubt, und überlassen, jedoch also das wir über das außgewisene nichts des Zwingers, so die durchfahrt
295
verhündern kunte, mehr einnehmen, sondern selbe, wie auch die gelegenheit darzu, einer Ersamen Stadt jederzeit und wan es die gemeine nothwendigkeit erfordern wird, ungehinderlich frey seyn, und bleiben solle, alß welches Spatium oder Zwinger sowohl, alß die aüssern ringmauer mit allen ihren gerechtigkeiten der gemeinen Stadt aigenthumblich gehörig verbleibet … Zu deme so geloben wir auch, nichts allein zur feinds gefahr, die Gott entfernen wolle, und zu verhüettung die Cellen des gegen dem wasser aufgeführten gebäuß zur gegenwehr zu raumen, sondern auch zu allen zeiten die ein, und durchfahrt durch den Zwinger beyderseits zu lassen, und gelegen zu erhalten etc. Datum ex pleno Diffinitorio Labaci 24. Sept. 1690.
VI. Cum autem non obstante hac Conventus extensione is adhuc â muris cinctoriis ita constrictus manebat, ut non superesset locus, in quo Religiosi pro conservanda sanitate recentis aurae beneficio uti possent, aut infirmi languida membra refocillare: Unde praelaudatus P. Antonius Lazari anno 1700. tunc jam tertio Minister Provincialis, non tantùm apud Magistratum suas humillimas interposuit preces, sed etiam genuflexus recurrit ad thronum Suae Caesareae Majestatis, quatenus Eadem pro majori Fratrum commoditate adhuc alteram partem pomoerii ex adverso nostri horti sitam Conventui quoad simplicem usum concedere benignè dignaretur, â qua P. Lazari benignum, et favorabile sub dato Viennae 22. Decembris 1700. tulit responsum sequentis tenoris:
Leopold
Bey Vnß hat der Provincial, und Provinz deren Reformirten Mündern brüdern S. Francisci in Crain in krafft hiebey kommenden Mamorialis demüthigst vor- und angebracht, was massen Wir zwar vor einigen Jahren den Franciscaner Closter in Laybach zu dessen verbesser- und erweiterung etwas der innern baufähligen Stadt mauer sambt einen theil des Zwingers quoad usum Simplicem gnädigst überlassen hätten, so anjezo aber desselben Situation wegen einschrankung deren Ringmauern, und des anrinenden wasserstrombs sehr eingespert, und solchem nach vorgedachtes Closter der mündern theill des noch übrigen Zwingers zur Commotion, und Pflegung deren Geistlichen gesundheit, sonderbahr nöthig wäre, mit beygefüegter demüthigsten bitt: Wür den kleinern antheill des erstgedachten ohnedem fast unnuzbahren, und Jährlich nur bey [ drey ] 3. f. eintragenden zwingers zur conservation Ihrer gesundheit, und allein quoad usum Simplicem , ohne attribuirung einiger proprietet , gnädigst einraumben zu lassen, wie
296
auch dieses arme Closter, gleich anderen haüser, und Inwohner der Stadt deren burgerlichen allgemeinen Immunitet en, forderist des in Nothfahl benöthigten bauziegels gnädigst zu befähigen, und zu begnaden geruhen wolten.
Immassen Wür nun des Supplicirenden Provincialis demüthigsten petito in so weith gnädigst deferiret, das vorgedachter nach übrige geringe theill des Zwingers obbedeüten Closter quoad usum simplicem , alß ein ad nutum revocabile precarium ohne attribuirung der geringsten proprietet überlassen, und in übrigen der bauziegel diesen armen Geistlichen, alß welche vor die wohlfahrt des vatterlands Gott dem Allmächtigen tag, und nacht inständig bitten, in gleicher preiß, wie denen daselbstigen burgern gelassen werde.
Alß werdet Ihr Ihme Supplici renden Provincial hiernach gebührend zu verbescheiden, wie auch das weitere gehöriger orthen zu verfüegen wissen. Verbleiben Eüch anbey mit etc. Wienn den 22. Decembris 1700.
VII. Haec gratiosissima Caesarea Resolutio directa fuit ad I. A. Cameram, haec verò die 11. Augusti 1701. intimavit hanc Caesaream Resolutionem tam Ministro Provinciali, quam D. Vicedomino Carnioliae. Is autem die 25. Augusti ejusdem anni 1701. intimavit Senatui Civitatis hoc modo:
Mein p. Edl Ehrenvest, fürnemb, fürsichtig, Ehrsamb, und wollweise, gutte freünd!
Was für ein Kay. allergnädigste verordnung auf gehors. anlangen Herrn P. Provincial, und Provinz deren Reformirten Mündern brüdern S. Francisci alda in Crain. In deme was gestalten seine Kay. May. etc.etc. dem allhiesigen Franciscaner Closter zu dessen Verbesser- und erweiterung etwas der [ I ] innern baufälligen Stadtmauer sambt einen theill des Zwingers quoad Simplicem usum gnädigst überlassen hätten, anjezo aber desselben Situation wegen einschränkung der Ring Mauern, und des anrinnenden wasserstromb sehr eingespert, und solchen nach vorgedachten Closter der mindern theill des nach übrigen Zwingers zur Commotion , und pflegung deren Geistlichen gesundheit sonderbahr nöthig wäre, mit beygefüegter demüthigster bitte, seine Kay. May. etc.etc. den kleinern antheill des Erstgedachten, ohnedem fast unnuzbahren, und Jährlichen nur bey 3. f. eintragenden Zwingers zur Conservation Ihrer gesundheit, und allein quoad usum Simplicem ohne attribuirung einiger proprietet gnädigst einraumen zu lassen, wie auch gedachtes
297
arme Closter gleich andern haüsern, und Inwohnern der Stadt deren burgerlichen allgemeinen Immuniteten forderist des in nothfahl beynötigten bauziegels anzubefähigen, und zu begnaden gnädigst geruhen wolten.
Immassen den hochst ernandt seine Kay. May. etc.etc. [ in ] des Supplici renden herrn Provincialis demüthigsten petito in so weith allergnädigst deferiret, das mehr gedachter nach übrige geringe theill des Zwingers obbedeüten Closter quoad usum Simplicem , alß ein ad nutum revocabile precarium ohne attribuirung der geringsten proprietet überlassen, und in übrigen der bauziegel gedachten armen herrn Geistlichen, alß welche für die wollfahrt des vatterlands Gott dem Allmächtigen tag, und nacht inständig bitten, in gleichen preiß, wie denen allhiesigen burgern gelassen werde, an mich herein gelangt, und mir Crafft derselben gnädigst anbefohlen worden ferrer gehöriger orthen solche allergnädigste Verordnung zu verfüegen, ist ein solches auß neben beygeruken Canzleysch. Collat. Einschluss des mehrern zu vernemben.
Damit nun höchst ernant allergnädigster Verordnung der gehorsame Volzug in einen und andern gehorsambst geleistet werde, alß habe … Ich Eüch solch allergnädigste Verordnung nicht allein nachrichtlichen einschliessen, sondern auch anbey gemässen anbeuelchen wollen, das Ihr höchst ernant allergnädigsten Verordnung in einen, und andern allerdings gehorsambst nachkomben sollet. Dan p.
Datum Laybach den 25. Augusti 1701.
Herr Graff Landvizdomb in Crain etc.
VIII. Quivis ex allatis facile intelliget, Caesareum mandatum eo tendere, ut altera pars pomoerii (vulgo Zwinger) quae ex adverso est nostri Conventûs horti, PP. Franciscanis quoad usum simplicem tradatur: quid causae sit, quod illa pars iisdem non fuerit consignata, dicere nescio, nisi fors excusatio civitatis, quod non habeat commodiorem locum pro conservandis tormentis, locum habuisset. Ast nunc divenditis tormentis, si tamen haec excusatio aliquando subsistebat, locum amplius habere haud potest. Si quis verò praetenderet, hanc Ordinationem Caesaream respicere pomoerium, seu locum intra duos Civitatis muros situm P. P. Franciscanis jam prius cessum una cum interiori muro, ineptè discurreret; nam certum est, quod Civitas non habuerit, nisi duas partes pomoerii, unam, quae incipit penes portam Civitatis, per quam ad Suburbium Poljanae dictum itur, et protrahitur usque ad turrim rotundam penes aquam, alteram â praedicta turri usque ad plateam penes Alumnatum, quae altera turri terminabatur: certum etiam est, quod hoc secundum spatium fuerit P. P. Franciscanis traditum anno 1686. cum illo anno
298
aedificium in hodierno situ aedificari coeptum fuerit, ùt superius ostensum est, quod certo erigi non potuisset, et extendi, nisi interior murus prius dirutus fuisset, et spatium interjacens pro extensione Conventûs concessum. Si ergo Civitas tantum duas partes pomoerii habuit, manifestum est, Ordinationem Caesaream intelligendam esse de eo spatio, quod Civitas adhuc possidet; illa enim Caesareae Resolutionis verba: Wassmassen Wir zwar vor einigen Jahren dem Franciscaner Closter in Laybach zu dessen Verbesser- und erweiterung etwas der innern baufähligen Stadtmauer sambt einen theil des Zwingers quoad Simplicem usum gnädigst überlassen hätten: denotant concessionem unius partis pomoerii factam anno 1686. Illa autem verba: Immassen Wir nun des Supplicirenden Provincialis demüthigsten petito in so weith gnädigst deferiret, das vorgedachter nach übrige geringe theill des Zwingers Obbedeüten Closter quoad usum Simplicem, alß ein ad nutum revocabile precarium ohne attribuirung der geringsten proprietet überlassen … werde. Alß etc. manifestè innuunt concessionem alterius partis pomoerii, quod Civitas adhuc retinet, nisi quis demonstraverit, quod aliqua pars pomoerii data fuerit P. P. Franciscanis post emanatam anno 1700. Caesaream Resolutionem, quod ut aliquis ostendat, prorsus despero.
IX. Pluribus probare possem, quod altera pars pomoerii ad P. P. Franciscanos spectet quoad simplicem usum, non proprietatem, sed quia Leopoldi Imperatoris id innuentis clara sunt verba, quae aliis testimoniis in centuplum praeponderant, ab aliis demonstrationibus supersedeo, et ulteriores Conventûs reparationes inspecturus descendo. Praeprimis lego in libris computorum, quod anno 1725. expensi fuerint f. 55. X. 3. pro lapidibus, arena, murariis, ac laboratoribus reparantibus murum corruentem Conventûs: quae autem pars Conventus hac reparatione opus habuerit? in praecitatis libris non adnotatur. Sub Provincialatu ARP. Maximi Ruesch Campanile reparatum fuit anno 1730. cum expensis 200. f. et cupula ad hanc, quam hodie praesefert, formam redacta, nam prius erat cupula oblonga, et recta.
X. Cum autem Conventus ab ARP. Antonio Lazari aedificatus ex eo, quod Cellae in tribus partibus nempe ad aquam, ad fontem, et ad Coemeterium ex utraque parte ambitus extructae fuerint, valde obscurus erat, et insalubris, quia aura non potuit pertransire, ARP. Sigismundus Skerpin, qui 14. Septembris 1732. prima vice in Ministrum Provincialem coaptatus fuit, cogitavit huic malo remedium apponere, et Conventum pro una contignatione elevare, ac Cellas duplicatas ad unam partem tantum ponere, et penes earum portas spatium pro ambitu relinquere. Ut suum intentum ad finem deduceret, anno 1733. mense Novembri quadam materialia pro aedificio procurare coepit, et anno sequenti inchoavit, ac anno 1735.
299
in fine Octobris gloriosè absolvit. Continet autem Conventus 68. Cellas, seu cubicula praeter alias officinas pro commoda Religiosorum, quorum ad 50., plus, minusve numerantur, habitatione. Inter hujus aedificii celebriora monumenta proeminet Bibliotheca eleganti penicillo decolorata, ac pluribus, iisque selectissimis voluminibus ab eodem P. Sigismundo Skerpin instructa. Ad hoc aedificium plures concurrerunt benefactores, et amici praenominati P. Skerpin, qui tamen secuti Evangelicum illud, quod facit dextera tua, nesciat sinistra tua noluerunt, ut sua beneficia celebrentur ab hominibus, ne fors mercede carerent apud Dominum quapropter sua beneficia, non nomina posteritati relicta sunt. Reperio in annotatione expensarum et proventuum tempore hujus aedificii, quod saepe laudatus P. Sigismundus Skerpin perceperit primò â diversis benefactoribus f. 1000. sub die 22. Aprilis 1733. Item 6. Dec. â Magistratu Labacensi 24. f. Item in mense Decembri ab aliis benefactoribus f. 250. X. 50. Die 17. [ Aprilis ] Febr. 1734. percepit a Benefactore innominato f. 1000. pro coemendis libris. Item 2. Maji percepti sunt â quadam benefactrice f. 1213. X. 5. Item eodem die percepti sunt â quodam benefactore f. 231. X. 5. Item 20. Julii â quodam benefactore percepti sunt f. 200. Item die 30. Julii ab alio benefactore f. 227. X. 12. Ad hoc aedificium applicati quoque erant f. 100. ab Ill'ma domicella Joanna Rosina Comitissa â Liechtenberg pro communibus Provinciae necessitatibus ad dispositionem P. Ministri Provincialis legati. Anno 1735. die 20. Martii percepti sunt in subsidium fabricae praedicti Conventus ab Ill'mo D. Capitaneo Locopolitano f. 141. X. 30. Item 2. Maji percepti sunt â quodam benefactore pro pictura Bibliothecae Labacensis f. 130. Item D. Abbas ex Landstrass contribuit f. 34. ac D. Michael Zoyss f. 50. Item Excell'mus D. Comes Antonius ab Aversperg locumtenens f. 100. 30. Junii percepti sunt ex S. Hypolitho Austriae â D. Jacobo Trinkel f. 125. ac Viennâ â quodam benefactore f. 176. Quaedam D'na Zherneyin contribuit f. 50.
XI. Nemo mirari poterit, quod homo mendicus intra breve duorum annorum spatium tantum aedificium perfecerit, si tot benefactorum eximiam charitatem consideraverit, qui ex innato erga Seraphicum S. Franciscum amore pro perficiendo hoc pio opere liberaliter contribuerunt f. 5053. X. 18. Cum autem muri principales Bibliothecae fornicem sustentare haud possent, obinde in fornice aliqua rima per medium apparuit: quapropter, ne fornix corrueret, P. Vincentius Mariaschitz Provinciae Pater, et Gvardianus actualis Bibliothecam novis ferreis ligamentis curavit colligari anno 1758. Similiter et antiqua Sacristia nunc pro Conservatorio Ecclesiasticae supellectilis serviens ferrea ligatura, rejectâ ligneâ, munita fuit. Missas facio alias reparationes, quae quasi quotannis faciendae sunt, et minoris sunt considerationis.
300
Caput VI.
De Ecclesiae, Capellarum, Altarium erectionibus, de Re-
liquiis, Cryptis, Epitaphiis, familiis hìc sepulturam
habentibus, ac personis Nobilibus in hac Eccle-
sia sepultis.
§. I.
De Ecclesiae fundatione et Capellarum, ac Al-
tarium erectionibus.
I. Insinuavi iam superius c. 3. §. 1. n. 3. Ecclesiam, in qua hodie P. P. Franciscani Divina cum non exigua populi et aedificatione, et frequentatione diu, noctuque peragunt, fuisse aedificatam â quodam divite mercatore, et Cive Labacensi nomine Petro Baldaviz in honorem S. Philippi Apostoli anno 1073. Quod Ecclesia aliquot ante saecula aedificata fuerit, vel extrinsecum Sanctuarii aedificium, quod antiquitatem spiret, luculenter demonstrat. Quo verò tempore Ecclesia S. Philippi vocitari coeperit Ecclesia B. V. Mariae? mihi compertum non est. Autumo, eam titulum B. Virginis assumpsisse, dum ea P. P. Franciscanis anno 1233. officianda tradita fuisset; id certum est, eam fuisse anno 1491. dum ea P. P. Conventualibus erepta, et PP. Observantibus extradita esset, jam nominatam B'mae Virginis Mariae, ùt ex Instrumentis supra c. 3. §. 2. n. 4. et 5. allatis colligitur, quem titulum sub nomine B. V. Mariae in Coelos Assumptae, quo die ejusdem patrocinium celebratur, adhuc in hodiernum usque diem retinet. Neque adsunt certa monumenta, quae de consecratione Ecclesiae certam notitiam suppeditarent, quia tamen in hac Ecclesia quotannis dominica proxima festum Assumptionis B. V. sequente anniversaria consecrationis dies recolitur, extra dubium est, eam consecrationis beneficio insignitam fuisse, cujus memoriam vetustas sepelivit.
II. Aliae notabiles reaedificationes in Ecclesia non reperiuntur factae, ut opus fuisset nova consecratione; licet enim posterioribus temporibus eidem aliquae Capellae adjectae fuerint, ut infra videbitur, per hoc tamen Ecclesia (quae nunc habet longitudinis orgias 20. ped. 1. et latitudinis orgias 5. cum 10½ pollicibus) non amisit consecrationem. Hoc referendum est, quod Ecclesia ante annum 1619. non fuerit fornice provisa, sed tabulata tantum erat ex ligno, et eo anno per D. Franciscum Donino Magistrum Murariorum fornificata fuit, expensas liberaliter tulit D. Michael Thaller postae Magister in f. 2245. Sepulchra, in quibus Sanctissimum ultimo triduo Majoris hebdomadae recondi solet, saepius nova facta erant: ad annum 1675. leguntur quaedam picturae in sepulchro Domini renovatae, anno 1685. fuit novum sepulchrum factum, aliud itidem novum anno 1713. hoc verò, quod nunc apponitur, factum fuit anno
301
1744. Cathedra concionatoria, seu pulpitus ex ligno factus fuit sub Gvardianatu P. Michaelis Chumar â Fr'e Georgio Resch laico anno 1620. cui anno 1747. alia ex marmore facta â D. Carolo Bombassi opera ARP. Sigismundi Skerpin Ministri Provincialis, et Diffinitoris Generalis suffecta fuit, in qua die 26. Novembris ejusdem anni prima Concio prolata fuit. Chorus reparatus, et tempore aedificii Lazariani extensus ad Coemeterium creditur, ùt computorum liber indicat, in quo ad annum 1671. pro labore Arcularii tantùm 57. f. 46. X. et 2. d. expensi reperiuntur, et anno 1676. denuo pro cratibus chori expensae erant Arculario factae f. 24. Si enim labor Chori non fuisset, nisi quoad stalla, et alia necessaria, quae laborem Anularii tantùm respiciunt, profectò labor hic non habuisset necessarium tempus 5. annorum. Anno 1748. opera praedicti P. Sigismundi Skerpin factum fuit novum organum â F're Josepho Jessensko laico professo Ordinis Minorum hujus Provinciae Alumno, Arculario, et Organifice, nam organum anno 1621. â D. Isaac Posh organifice factum reparari non potuit.
III. Altaria comprehensis Capellis in tota Ecclesia nunc numerantur 9. videlicet Ara major B. V. in Caelos Assumptae, 2. S. Margaritae de Cortona, 3. S. Antonii Patavini, 4. S. Francisci, 5. Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae, 6. S. Annae Matris B. V. Mariae, 7. Ss'mi Crucifixi, et 8. Scapularistica, ac. 9. S. Petri Regalati Conf. Ordinis Sancti Francisci. Sub hoc numero de Ara majori discurram, alias ad sequentes numeros relego. Ara major fuit anno 1648. ex ligno facta, quam D. Carolus Florianis deauravit: haec Ara stetit fermè 100. annis, scilicet usque ad annum 1741. quo anno quaedam antiqua ara supra asseres picta â P. P. Jesuvitis data apposita fuit, quia verò asseres longae durationis esse haud possent, P. Sigismundus Skerpin eam dejecit anno 1747. ac Aram ad murum pingi curavit, et anno sequenti Antipendium, et gradus, pavimentum, ac clathra ex marmore variegato per D. Carolum Bombassi fieri fecit. Anno 1763. fuit novum tabernaculum cum machina dimittendi, et elevandi Sanctissimum â Fratribus laicis domesticis factum. Quia verò Ara ad murum picta ob humiditatem ita deturpata fuerit, ut figurae vix dignoscerentur, cogitatum fuit de nova ex ligno apponenda Ara: Quare P. Honoratus Vadlau pro tempore hujus Conventûs Gvardianus per domesticum Sculptorem, et Arcularios Aram elaborari curavit, quam deauravit D. Antonius Grill deaurator, et Civis Labacensis, ùt ex sequenti inscriptione post Aram videnda patet
Ara
HonorI VIrgInIs DeIparae In CoeLos AssVMptae noVIter ereCta
sub
P. Honorato Vadlau Conventus Gvardiano
delineata, et sculpta
Â. F. Alexio Rivalta laico sculptore
302
elaborata
Â. F. F. Evangelista Wurzer, et Melchiore Puz arcula-
riis Laicis
picta et deaurata
 Domino Antonio Grill cive Labacensi, ejusque
uterino Fratre D. Josepho Fing.
Deaurationem, quae ultra 1000. f. constitit, insigni munificentia duae piissimae viduae videlicet D'na Maria Theresia Simonellin, et D'na Maria Anna Stampflin suis sumptibus exolverunt. Hanc Aram, quae anno 1772. die 6. Junii in Vigilia Pentecostes erecta fuit, una cum Aris S. Francisci, S. Annae, S. Petri Regalati, et S. Margaritae de Cortona consecravit eodem anno die 8. Junii feria 2. Pentecostes Excel'mus, et R'mus D. D. Joannes Carolus S. R. I. Comes ab Herberstein Lib. Bar. de Neuperg, et Guttenach Episcopus Mindensis, et Coadjutor Labacensis, Sac. Caes. Reg. et Apost. Maj. Consiliarius actualis intimus.
IV. Capella, et Ara S. Antonio de Padua Orbis Thaumaturgo dicata erecta fuit circa annum 1655. ab Excellentissimo D. D. Wolffgango Engelberto S. R. I. Comite ab Aursperg Supremo haereditario Mareschallo, et Camerario Carnioliae, et Sclavoniae, Sac. Caes. Maj. Consiliario intimo, Capitaneo Supremo Carnioliae, qui etiam pro Sacris in eadem Capella qualibet hebdomada pro defunctis ex eadem Ill'ma Prosapia celebrandis perpetuam fundationem fecit. Fuit haec Capella unà cum Ara consecrata die 4. Octobris anno 1655. ùt notatum reliquit ARP. Sigismundus Beltram Minister Provincialis. Circa annum 1709. fuit alia Ara ad Capellam S. Antonii posita, pro cujus deauratione contribuit Serenissimus Princeps D. D. Franciscus Carolus ab Aursperg f. 100. 3tia Ara facta fuit expensis Serenissimi Principis D. D. Henrici ab Aursperg, et apposita fuit die 24. Decembris 1757. sub Gvardianatu ARP. Vincentii Mariaschitz Provinciae Patris, quae autem ob negligenter factum Arculariorum et Sculptoris laborem ruinae proxima est. Domina Anna Margarita Snedizin, nata Hoffstetterin in suo testamento facto die 4. Maji 1751. fundavit Novennam S. Antonii in hac Capella, utque ea sufficienti illuminatione perpetuis futuris temporibus provideatur, D. Franciscus Jacobus Ranilovitsch ejus testamenti Executor die 23. Martii anno 1756. apud Civitatem Labacensem f. 2200. investivit.
V. Prima erectio Capellae S. Crucis cum suis aris posteritati non innotuit. Anno 1680. voluit Ill'ma D'na Maria Anna Comitissa de Wazenberg hanc Capellam ampliare, quae ultra pretium, de quo convenit cum Marcello Architecto, eidem adhuc unum vas vini dandum adpromisit,
303
quid autem causae suberat, quod haec pia intentio suo caruerit effectu? ignoro, hoc scio, quod praedicta D'na Comitissa 50 f. quos in antecessum Architecto dederat, et vas vini, Conventui pro sepultura Sui Mariti anno 1677. defuncti assignaverit. Post hanc Dominam sibi proposuerat aedificare, seu potius reparare Capellam istam Perillustris D. Wolffgangus Andreas Firenfeil. Cum autem et hic suum propositum executioni non dedisset, P. Jacobus â Schellenburg Capellam reparavit, aram extruxit, et alia necessaria suo aere comparavit, pro Altari 1000 Imperialies contribuit jam anno 1695. ast Capella perfectionem non attigit ante annum 1699. ùt ex Inscriptione in marmorea Ara infra statuas S. Jacobi, et S. Catharinae insculpta apparet, sub statua S. Jacobi Apostoli sequentia leguntur ex parte Evangelii
D. D.
Jacobus Schell Nobilis Provincialis de Schellenburg
Jesu Christi cultor
Hoc miraculosum ejus Trophaeum
Voto, aereque suo ornatum filiali F. F. Minorum prece
venerationi exposuit.
Tu fruere
Ex parte Epistolae sub statua marmorea S. Catharinae Virginis, et Martyris sequentia leguntur:
Sic ille cum conjuge sua Anna Catharina nata
Hoffstetterin nostrî Redemptorem coluit
ut misericordem judicem
hinc dein securus
adiret, et sustineret
TV, qVI DeVotIonIs pIè fVnDatae potI r Is benefICIo
FVnDatorI faVe VeL Pater, et AVe.
Quamobrem, ut perennis memoria aeterni meriti benefactoris haberetur, â Vn'bli Diffinitorio praeceptum erat, ut supra Aram apponatur haec Scriptura MEMENTO FUNDATORIS ad hunc finem ut singuli Sacerdotes ad hanc Aram celebraturi in suis Missae Sacrificiis ejus memoriam facerent: hìc pientissimus hujus Capellae fundator praeter quotidianum in hac Capella celebrandum Sacrum fundavit etiam perpetuam tum nocturnam, cum diurnam lampadis illuminationem. Aliam fundationem fecit Maria Wallandtin, quae die 6. Februarii anno 1749. investivit apud Civitatem Labacensem f. 450., ut ex Interesse diebus Veneris in quadragesima sub Expositione Particulae S. Crucis, quae tota die exposita manet, competens fiat illuminatio. Haec Capella ante erectionem Arae S. Crucis vocabatur Capella
304
S. Joannis, prout adhuc hodie effigies S. Joannis Baptistae in Superiori parte Arae Scapularisticae supra lapidem picta visitur vocabatur etiam haec Ara S. Achatii, Ara verò S. Crucis erat dicata S. Thomae, quae usque ad appositionem Arae marmoreae etiam Scapularistica erat â tempore introducta Confraternitatis. Haec Ara cum Aris Sacri Scapularis, S. Annae, et S. Francisci consecrata fuit anno 1716. die 18. Aprilis, ut ex attestatione P. Gvardiani ejus temporis constat, quae hujus est tenoris:
Anno 1716. decimo octavo Aprilis fuerunt haec quatuor Altaria nempe Sanctae Crucis, Beatae Virginis Mariae Scapularis, Sanctae Annae, et S. Francisci Seraphici in Ecclesia nostra Divae Virginis in Coelos Assumptae, â Celsissimo Principe Francisco Carolo Comite â Kaunitz, Episcopo, et Ordinario nostro consecrata, sub Provincialatu ARP. Coelestini Stuedler Ministri Provincialis etc. In quorum fidem me subscripsi, et sigillum Conventûs apposui.
Ita est
Fr' Angelicus Dierin Guard. m'ppa
VI. Ara Scapularistica, seu beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo, antea S. Joannis, ac S. Achatii dicta, ex eo, quod utriusque imagines in ea collocatae fuerint, quo anno ex marmore nigro facta fuerit? scripturae non indicant. Probabilius ad annum 1699, vel circa, quo anno Ara S. Crucis erecta fuit, et statua B. V. Mariae de Monte Carmelo huc translata, impensis Confratrum, et Consororum dictae Archiconfraternitatis erecta credi debet. Id certum est, quod ea ante annum 1716. facta fuerit; non enim consecrari eo anno potuisset, nisi jam extitisset.
VII. Capella, et Altare Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae ad annum 1723. suam perfectionem attigit expensas subministrante Ill'ma Domina Anna Catharina â Schellenburg, nata Hoffstetterin, quae etiam pro perpetua illuminatione lampadis coram Altari, ac Novendiali devotione B. V. sine labe conceptae fundationem fecit. Eapropter Provincia gratitudinis gratia Conventum Labacensem ad unum Sacrum quotidianum infra Novennam ejusdem B. Virginis pro refrigerio animae ejus celebrandum obligavit, ùt ex litteris patentibus desuper confectis, et â toto Provinciae Diffinitorio subscriptis patet, quae hujus sunt tenoris:
In Dei Nomine Amen.
Die unzweifelbahre der in der heiligen schrifft erfahrnen lehrer lehr wird in der allein seeligmachen [†] den Catholischen Kirchen hoch gepriesen, wie auch vor [†] ein absonderlichen Seellen Trost gehalten, das [†] nemblichen Jenes Adams kind, welches sein Vertrauen, Andacht, und Liebe auß einen unverfälschten geliüth?
305
und herz zu der Gottes gebährerin Mariam der Allerheiligsten treümüthig anverlobet, vnd erzeiget, niemalen Verlohren, und unglügseelig wird sterben, wie solches der H. Augustinus ganz deütlich hervorgibet: Ô beata Virgo Maria, quas tibi laudes fragilitas humani generis persolvet, quod Solo tuo commercio recuperandi aditum invenit. Glügseeligste Jungfrau, was vor ein lob wird dir die gebrechlichkeit des menschlichen geschlechts abstatten, welches durch dein einigen handel, und wandelden weeg zu der ewigen seeligkeit findet.
Eüer gnaden die wohl Edelgebohrne frau, frau Anna Catharina von Schellenburg nata Hoffstetterin haben nicht nur allein auß den höchstlöblichen Eyffer, und unaußlöschlicher Liebe gegen der niemahls genug gelobten Mutter Gottes zu Laybach vnß P. P. Franciscanis ein statliche Immaculatae Virginis Capel ganz neü auß dem grund aufgesezt, cuncta Ecclesiastica Suppelectile versehen, sondern so gar auch solche zu dotiren mild entschlossen, und würklich mit 1000 f. t. w. nach außweisung der Ambts Carthen beleget, und zwar so gestalten, das auß dem Jährlichen Interesse das öell solte geschafft werden, damit die Ehr der himmelskönigin, durch ein tag- und nachtliche beleichtnung beförderet seyn möchte, und weillen das Interesse von obgesagter Summa das nothwendige öell weith übersteiget, auch dieses dem Kloster sub titulo purae eleemosynae zuekommet, mehrers aber auß schuldigster dankhbarkeit gegen hochgedachter vnserer geistlichen frauen, frauen Mutter verbindet das samentliche löb. Provinciale Capitulum unser Laybacherische Sacristey, auf das alle zukünftige Jahr, so wohl bey lebs, alß nach todts zeiten auf die meinung Ihro gnaden benandter Capell frauen frauen Stüffterin per Novendium devotionis Solita , oder der neüntägigen Andacht ad Altare Immaculatae Deiparae (der Altar aber durch die Octav muss wenigstens mit 10. wachskerzen illuminiret sey) qualibet die ein heilige Meess solte gelesen werden, darzu wir alle futuris temporibus Convents Obere in virtute Sanctae Obedientia adstringiren, und verbinden. Gott aber auß obangezogener lehr wird Ihro gnaden mehrers so wohl allhier auf Erden, alß aldorten mit einer unaußbleiblicher ewigen seeligkeit den Eyferr gegen seine Göttliche Mutter ersezen.
Datum ex pleno Provinciali Capitulo Rudolphswerti ad S. Leonardum die 20. Octob. 1723.
Fr' Constantius Feitel Diff'or actl.
Fr' Bernardus Schein Diff'or act'lis
Fr' Antonius Possl Diff'or act'lis
Fr' Maximus Ruesch Diff'or act'lis
Fr' Jacobus Hoffstetter Prov. P'r, et Ex-Custos
Fr' Coelestinus Stuedler Prov'iae Pater
Fr' Romualdus Sitter Lect. Emer. Prov. P'r, et Custos
306
Fr' Petrus â Flumine Ex-Provincialis
Fr' Ludovicus Gallenfels Prov'iae Pater
Fr' Bernardinus Gregoritsch Ex-Min'r Provincialis, et Senior Provinciae Pater.
Fr' Theodoricus Luchich Minister Provincialis
Fr' Emericus Metschacher Commiss. Visit. Gn'lis.
Hanc Capellam benedixit, et Altare consecravit Celsissimus, et R'mus Princeps, et Episcopus Labacensis Gulielmus ê Comitibus de Leslie anno 1725. in eoque die 8. Decembris in ipso B'mae Virginis Mariae sine labe conceptae festo, donec vixit pro sua devotione omni anno celebravit.
VIII. Arae S. Annae, et S. Francisci ipsi Fratrum introductioni coaevae censendae sunt, ad hoc asserendum me movet ipsius Ecclesiae antiquitas, et aliorum Altarium, et Capellarum erectiones, quae in posteriora tempora rejiciuntur; non enim est credibile, quod antiqui Patres unicam Aram majorem, aut praeter hanc duas in Capella S. Crucis habuissent, cum Capella S. Crucis ipsi Ecclesiae coaeva dici haud potest. Hae duae Arae consecratae erant, una cum Ara S. Crucis 1716. ùt supra memini, quod indicare videtur, eas fuisse eo anno novas appositas: Cum autem hae duae Arae annis prope 52. stetissent, ruinam minari coeperunt, unde eas denuo de novo erigere oportuit. Ara S. Francisci lignea apposita fuit die 4. Octobris 1767. Ara verò S. Anae die 11. Maji anno 1768.
IX. Ara S. Petri Regalati, et S. Margaritae de Cortona his ultimis temporibus extructa erant, et quidem Ara S. Petri erecta fuit anno ejusdem canonizationem sequente videlicet 1748. erat murus intra sanctuarium, et Capellam S. Crucis perfractus, ad quod foramen ex aere pendens reposita fuit statua S. Regalati, quae in Processionibus tempore solemnitatis canonizationis circumferri solebat, ex utraque parte Crystallo clausa. Antipendium verò ex marmore erectum conspicitur. Quia verò timebatur, ne exoletis ligaturis statuam sustentantibus ea cadendo in vitris damnum causaret, fuit anno 1768. remota, foramen pro medietate obmuratum, et imago in tela depicta die 11. Maji imposita. Ara S. Margaritae de Cortona fuit â diametro arae S. Petri Regalati ad eamdem formam, et magnitudinem facta anno 1768. die 31. Julii. Aras has quatuor deauravit D. Antonius Fajenz, Aras S. Francisci, et S. Annae elaborârunt duo Fratres laici videlicet Fr' Evangelista Wurzer Arcularius, et Fr' Alexius Rivalta Sculptor ambo natione Tyrolenses, posteriores duas saeculares artifices fecerunt; omnes expensas liberaliter subministravit honoratus Civis D. Franciscus Glavnigk Labacensis ex tertio Ordine S. Francisci sub Gvardianatu P. Othonis Sprug, qui opus hoc solerter promovere scivit. Imagines tamen ad Aras S. Fran-
307
cisci, et S. Annae A'R'ndus, ac Clar. D. Josephus Markovitsch Ss. Theologiae Doctor, Protonotarius Apostolicus, et Parochus ad S. Vitum infra Sitticium ex legato suae defunctae Dominae Matris Mariae Markovitschin, natae Fabianitschin pingi curavit. Haec praerecensitae 4. Arae, eodem die, et anno, quo Ara major videlicet 8. Junii 1772. Consecrationis beneficium receperunt. Ad Aram S. Annae die 9. May 1766. apposita est statua B. V. Mariae Celejensis, coram quo illico solemne decantavit Sacrum RP. Cyrillus Makai Ex-Diff'or.
§. II.
De Sacris Sanctorum Reliquiis in hac Ecclesia
custoditis.
I. Dum ARP. Sigismundus Skerpin Ex-Minister Provincialis Commissarius Visitator Generalis Romanae Reformatae Provinciae anno 1737. constitutus fuisset, obtinuit mediante Ill'ma et Excellentissima Domina Octavia Strozzi, Ill'mi, et Excel'mi Domini Philippi Corsini Clementis XII. pronepotis Ducis Casiliani conjuge Corpus S. Deodati Martyris cum vasculo sanguinis, quod Fr' Thomas Cervioni Episcopus Porphyriensis extractum ex Coemeterio S. Calixti suis litteris authenticum declaravit sub hoc tenore:
FR Thomas Cervioni â Monte Ilcino Patritius
Senensis Archiepiscopus, Dei, et Apostolicae Sedis
gratia Episcopus Porphyriensis Sacrarii Apo-
stolici Praef. Pontificii Solii Assistens,
ac totius Ord. Erem. S Augustini Ex-Gen.
Universis, et singulis praesentes litteras nostras visuris fidem indubiam facimus, quod Nos ad majorem Omnipotentis Dei gloriam, Sanctorumque suorum Venerationem, ex Sacris Reliquiis de mandato S. S. D. N. P. P. ê Coemeterio S. Calisti extractis, ut â Sacra Congregatione Indulgentiarum, Sacrarumque Reliquiarum recognitis, et approbatis dono dedimus ad jussa Ill'mae et Excell' mae Dominae D. Octaviae Strozzi, Ill'mi et Excell' mi Domini D. Philippi Corsini Ss'mi D'ni N'ri Pronepotis, Ducis Casiliani Conjugis Ad'm Rn'do Patri F. Sigismundo Skerpin Provinciae Carniolae Ex-Provinciali, Ex-Procuratori Gn'li Ord. Min. Observ. Reformat. S. Francisci Sacrum Corpus cum vase sanguinis S. Deodati Martyris decenter indutum, et collocatum in capsa lignea alba, vitta sericea rubei coloris ligata, bene clausa, nostroque parvo sigillo obsignata cum facultate apud se retinendi, alteri donandi, extra Urbem mittendi, et in qualibet Ecclesia, vel Oratorio publicae fidelium venerationi exponendi, et collocandi, absque tamen Officio, et Missa ad formam Decreti Sac. Congregationis Rituum editi die 11.'ma Augusti 1691. In quorum fidem has praesentes litteras manu nostra subscriptas, nostroque sigillo firmatas per infrascriptum nostrum Secretarium expediri jussimus. Datum Romae
308
die 3. mensis Septembris. Anno 1737.
Fr' T. Arch. Ep'us Porph.
Gratis ubique omnia (L. S.) Valentinus Valentini Secret.
II. Die 30. Novembris Sancto Andreae Apostolo Sacro anno 1737. hoc Sacrum Corpus ad portum Tergestinum appulit, quod sex Nobiles D. D. Sacerdotes videlicet D. Antonius de Julianis, Antonellus de Francolsperg, Joannes Baptista Macchiorlatti Cancellarius Episcopalis, Antonius Scussa, Antonius Roab, et Andreas Bevilacqua de navi levarunt, suis humeris imposuerunt, et in domum D. Josephi Giussani reverenter deportârunt. Quamprimum fama de adventu Sacri Corporis per Civitatem divulgata fuisset, utriusque sexûs homines catervatim non solùm ad navim, sed etiam ad domum, in qua pretiosus thesaurus depositus erat, quotidie Sacras Exuvias veneraturi concurrebant, quae omnia ex authentico Episcopi Tergestini patet testimonio, quod sic sonat:
Lucas Sertorius Del Mestri Lib. Bar. â Schönberg
Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus,
et Comes Tergestinus.
Universis, et singulis praesentes nostras inspecturis, aut legi audituris, fidem facimus, et attestamur, qualiter ex informationibus habitis, et facti notoreitate Nobis constiterit, et constet, Sacrum Divi Deodati Martyris Corpus ex navi, qua ad hunc portum Tergestinum appulit, â Sex Sacerdotibus videlicet R. R. Nobilibus Dominis Antonio de Julianis, Antonello de Francolsperg, Joanne Baptista Macchiorlatti, Antonio Scussa, Antonio Roab, et Andrea Bevilacqua ad domum Domini Joseph Giussani in hac Civitate sitam die festo Divi Andreae Apostoli circa noctem privatim translatum esse, ac insuper non solùm ad navim ante translationem, sed etiam ad dictam domum tam eadem nocte, quam successivè per id temporis, quo ibidem fuit depositum, multos cujuscumque statûs, et conditionis homines, ac mulieres concurrisse, ut Sacras exuvias venerarentur. De caetero si translatio de navi solemniter facta fuisset, procul dubio hoc Ven. Capitulum Tergestinum transferendo Sacrum Thesaurum in aliquam Ecclesiam pro deposito functionem effecisset. In quorum fidem etc.
Datum Tergesti ex Palatio Episcopali die 22. Januarii 1738.
Lucas Sertorius
Del Mestri E'pus (L. S.) P. Joannes Baptista Macchiorlatti,
Cancel'rius Ep'lis.
309
III. Habita occasione levatum fuit Corpus S. Deodati M. in Civitate Tergestina, et portabatur ad sibi destinatum locum Labacum, quò in navi hyperlabaco usque ad Conventum nostrum advectum fuit die 5. Januarii 1738. Omnes Religiosi cum accensis candelis ingenti perfusi gaudio, quod tanto thesauro ditarentur, ad navim accurrerunt, quatuor Sacerdotes Sancto pignori suos supposuerunt humeros, et cum hymnis, et Canticis ad locum separatim praeparatum omni, qua par erat reverentia deportaverunt, decantato postea hymno Ambrosiano Te Deum. Mox dein fuit de Adventu hujus Thesauri Cels. et R'mus D. D. Sigismundus Felix ê Comitibus de Schrattenbach Episcopus Labacensis certior factus, qui accepta Authentica die 17. Januarii ejusdem anni per Ill'mum, et R'mum D. D. Joannem Jacobum Schilling Canonicum, et Vicarium Generalem in praesentia R'mi D'ni Antonii Lakner Canonici, aliorumque Clericorum cistam aperiri, et an authenticum sit S. Corpus? inquiri jussit. Comperto, quod veridicum sit Sacrum Corpus S. Deodati Martyris, cum ejusdem Sanguine, publico instrumento cunctis innotescere voluit, quod hujus est tenoris:
Nos Sigismundus Felix Dei, et Apostolicae Sedis
gratia Episcopus Labacensis, Sac. Rom. Imp. Prin-
ceps ex Comitibus de Schrattenbach, et L. L. B. B.
de Heggenberg, et Osterwiz, Metropolitanae
Salisburgensis Ecclesiae Canonicus Capitularis
Capsam annexô authentico testimonio Romae sub die 3. mensis Septembris elapsi 1737. anni dato ligneam albam vittâ sericeâ rubri coloris colligatam, et sigillo Illustrissimi, ac Reverendissimi Fr' Thomae Cervioni â Monte Ilcino Patritii Senensis Archiepiscopi, Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Porphyriensis Sacrarii Apostolici Praef. Pontificii Solii Assistentis, ac totius Ordinis Eremitarum S. Augustini Ex-Generalis obsignatam, ad jussa Illustrissimae, ac Excellentissimae Dominae, Dominae Octaviae Strozzi, Illustrissimi, ac Excellentissimi Domini, Domini Philippi Corsini, Sanctissimi Domini, Domini nostri Clementis III. pronepotis, Ducis Casiliani Conjugis Ad'm R'ndo Patri Sigismundo Skerpin Provinciae Carnioliae Ex-Provinciali, et Ex-Procuratori Generali Ordinis Minorum Sancti Francisci Reformatorum cum Sacro corpore, et vase Sanguinis S. Deodati Martyris decenter induto in supra dicta Capsa collocato dono dato, ab eodem Ad'm R'ndo Patre Nobis praesentatam per Vicarium nostrum Generalem D. Joannem Jacobum Schilling Canonicum Labacensem aperiri demandavimus, et ab eodem apertam ad praescriptum suprà dicti authentici testimonii in eadem S. Corpus S. Deodati Martyris cum vase Sanguinis, ùt suprà reale, et veridicum compertum fuit, quod S. Corpus dein una cum vase Sanguinis in Capsam aliam ab intra, et ab extra honorificentius ornatam, clatris ferreis munitam, nostroque parvo sigillo obsignatam reverenter collocatum est, proinde licentiam concedimus idem in Ecclesia Labacensi
310
Fratrûm Minorum S. Francisci Reformatorum publicae venerationi exponendi. Quae manu propria, et sigillo Officii nostri Episcopalis hisce attestamur. Labaci ex eodem Officio Episcopali die 7' ma Februarii 1738.
Sigismundus Felix Ep'us Labacensis
(L. S.)
IV. Postquam hoc Sacrum Corpus cum ampulla Sanguinis ejusdem â praedicto Ordinario Cels'mo, et R'mo D. D. Sigismundo Comite â Schrattenbach veridicum, et recte recognitum fuisset, et alia pro hoc pretioso thesauro debitè conservando praeparata, P. Gvardianus cum Conventu anno 1741. supplicem eidem Celsissimo Ordinario, porrexit libellum, quatenus benignè concedere dignaretur, ut ad majorem Sancti venerationem, et populi devotionem Corpus S. Deodati ex Ecclesia Cathedrali publica per Civitatem processione solemniter ad Ecclesiam P. P. Franciscanorum introduceretur, qui visâ Fratrum honesta petitione facultatem juxta petita sequenti Rescripto indulsit:
R'ndo Patri supplicanti facultatem facimus jam antea concessam Corpus S. Deodati Martyris cum ampulla ejusdem sanguinis per nostrum Dominum Vicarium Generalem, et Canonicum Labacensem Joannem Jacobum Schilling de mandato nostro apertum et visis authenticis testimoniis reale, et veridicum recognitum publicae devotioni exponendi, et hanc dominica 3' tia Junii, quae erit 18. allabentis mensis Junii currentis 1741. publica per Civitatem processione solemniter introducendi. Ex Officio Episcopali Labaci die 17. Maji 1741.
Sigismundus Felix Ep'us Labacensis m'ppa
Obtenta hac facultate indicta erat solemnis introductionis processio ad dominicam 4'tam post Pentecosten, quae eo anno incidit in 18. Junii, qua adveniente elevabantur haec Sacra lipsana ex Ecclesia Cathedrali, et portabantur per Civitatem ingenti cum populi concursu, et Civium Jubilo, deportata ad Ecclesiam P. P. Franciscanorum ad Aram Immaculatae Conceptionis collocata erant, quae in hodiernum usque publicae fidelium venerationi exposita manent.
V. Praeter hoc S. Deodati Corpus etiam aliis Sanctorum Reliquiis haec Ecclesia decorata refulget, quae etiam fidelibus pro diversitate festivitatum deosculanda praebentur, et sunt sequentes:
| 1. Particula S. Crucis D. N. J. C. | 12. Particula ex pallio S. Josephi |
| 2. S. Antonii de Padua | 13. Ex opibus S. Laurentii M. |
| 3. S. Petri Regalati | 14. S. Deodati M. |
| 4. S. Margaritae de Cortona | 15. S. Gaudentiae M. |
| 5. S. Paschalis Baylon | 16. S. Modestae M. |
| 6. S. Vincentii Ferrerii | 17. S. Placidi M. |
| 7. S. Ignatii Lojolae | 18. S. Fortunati M. |
| 8. S. Francisci Assissiensis | 19. S. Venerandi M. |
| 9. S. Joannis â Capistrano | 20. S. Illuminati M. |
| 10. S. Josephi â Cupertino | |
| 11. S. Annae Matr. B. V. M. |
311
N' o 14.
§. III.
De Cryptis, Epitaphiis, et familiis in nostra Ecclesia
sepulturam propriam habentibus.
I. In Sanctuario extra Clatra est Crypta Fratrum nostrorum, quam ARP. Sigismundus Skerpin reparavit, in qua quasdam Cameras, seu foramina ex utraque parte fecit, in quae Religiosus defunctus inycitur, et dein, ne faetor exeat, obmuratur, ac nomen, et cognomen Religiosi adscribitur. Est itidem in Sanctuario ante Aram S. Margaritae Crypta Illustrissimae Familiae Comitum Barbo de Waxenstein propria cum eorum Insigni in lapide sepulchrali inciso cum inscriptione, quae autem adeo attrita est, ut legi amplius non possit. Ex parte Evangelii est Crypta Arae S. Petri Regalati [ proxima ] propria familiae Lib. Bar. de Moshkon. Alia paulo infra est D'norum Comitum â Raissig, in cujus lapide sepulchrali haec inscriptio legitur:
| Franz Sigismund Graff Raissig 1714. | Allemana Veronica Graffin von Raissig Ein gebohrne Pallenburg |
Sub Cathedra est Crypta communis, in qua â potiori extranei Nobiles, qui Labaci moriuntur, tumulari solent. In Capella S. Antonii Inclyta Averspergica familia praeter Capellam, et Aram duas Cryptas fieri curavit, quarum prima proximior Arae Principum suscipit cadavera, altera tumulandis Comitibus inservit. Mox extra Capellam S. Antonii extat alia Crypta, quae spectat ad familiam Hueber de Huebenfeld, donec cognomen non mutent, ùt inscriptio sepulchralis innuit his verbis:
Joseph Hueber
hanc mihi quietis Sedem
Josephae uxori charissimae
liberis, posterisque
cognominis mei
vivus elegi.
II. Recensitis Cryptis in Sanctuario, et in Capella S. Antonii positis, inspiciendae sunt Cryptae in Capella S. Crucis positae, et quidem ante Aram Scapularisticam sunt duae Cryptae, quarum Arae proximior olim spectabat ad D. Dominicum Brogiolli, et suos, dein transivit ad familiam Scherenburgicam, ac nunc eâ extinctâ communis evasit, et libera:
312
altera est familiae de Coppinis cum hac inscriptione
Tumulus D. Doctoris, totiusque familiae de Coppinis
Anni MDCLXVI.
Ante Aram S. Crucis est Crypta olim […] concessa D. Wolffgango Andreae Firenfeil, sed quia hic juxta promissa Capellam reparare intermisit, fuit ea D. Jacobo â Schellenburg fundatori Capellae consignata, quae ab ejus conthorali Catharina Conventui permissa fuit, hic verò tertio Ordini S. Francisci erga aliqualem recognitionem tradidit, suprà cujus lapidem sepulchralem idem Ordo hanc inscriptionem incidi curavit
Unam petiit â Domino
Tertius Paenitentium Ordo
hanc unam requirit
Requiem aeternam.
Penes portam, qua ex ambitu ad Capellam itur, est una Crypta quondam concessa D. Thomae Reringer (corrigendum est illud in inscriptione positum, Boringero, et Boringer, quod cognomen nullibi reperitur) eam praetendit tamquam suam familia de Vermatti, sed eidem unquam fuisse concessam, nullibi legitur, obinde P. Angelicus Direin anno 1714. noluit permittere in ea sepeliri uxorem D. Jacobi Vermatti tamquam ex obligatione, sed ob instans periculum in mora ex benevolentia tantùm, donec familia per aliquod instrumentum se non legitimaverit, an autem tale instrumentum exhibuerint? in negativam propendeo; nam pluries post hoc tempus in libris computorum solutiones pro sepultis Vermatti factae leguntur. Inscriptio in lapide sepulchrali haec est:
Thomae Boringero
priscae bonitatis viro
nec non
Lucretiae natae Rossetin
Conjugi Suae charissimae
Parentibus charissimis
Sibi Suisque posuit
Joannes Boringer.
III. In inferiori Ecclesiae parte sequentes numerantur Cryptae, prima mox infra gradum concamerata, vulgò stellata dicta olim ad D. Leonardum Fabianitsch spectabat, cujus haeredibus demortuis adjudicata fuit familiae Bussetianae, quia haec ab illo per lineam faemininam descendit. Mox infra est Crypta communis, in qua Ill'mi Comites de Liechtenberg promiscue cum aliis sepeliri solent. Ante Aram S. Annae extat Crypta anno 1631. Domino Innocentio Bosio, et suis posteris concessa, nunc autem extincta familia ad Conventum devoluta est. Ante Aram S. Francisci fuit olim Crypta familiae Caraduzianae
313
hac extincta data fuit familiae Widerkerianae loco alterius Cryptae olim eidem familiae sub choro assignatae, supra hanc Cryptam D. Augustinus â Widerkern hanc inscriptionem fecit:
D. O. M.
Siste gradum Viator
et si scire cupis, cujus sit
hoc monumentum lege
est Patritiae Prosapiae
Widerkerianae
Quod Augustinus Ludov. Widerkern
a
Widerspach
Sibi Suisque posteris
F. C.
In Capella Immaculatae Conceptionis Ill'ma D'na Catharina â Schellenburg pro Suis Consanguineis Cryptam unà cum dicta Capella fieri curavit. Ad lapidem aquae lustralis est Crypta communis, sub choro est Crypta olim spectans ad Prosapiam Widerholdianam, quae nunc ad familiam Gandini spectâsse dicitur, supra lapidem sepulchralem haec legitur inscriptio:
Monumentum Prosapiae Widerholdianae
A' o MDCLVII.
IV. Perlustratis Cryptis in Ecclesia sitis, recensendae veniunt Cryptae in ambitu exteriori circa Coemeterium factae, quarum septem sunt, et quidem prima â porta Ecclesiae penes portam, qua ad publicam itur plateam dicitur Scapularistica cum hac inscriptione
Confraternitatis B. V. M. Scapularis
Sequens dicitur S. Francisci cum hac inscriptione
Confraternitatis S. Francisci
Tertia S. Antonii de Padua appellatur cum sequenti inscriptione
Confraternitas S. Antonii Patavini .
In alio ambitu versus statuam S. Antonii sunt Cryptae 4. quarum ultima mox penes statuam praedictam data est Tribui Epiphiariorum, sequentem habuit olim quaedam Aurigarum confoëderatio, sed quia haec cessavit, etiam jus sepulturae abolitum est.
V. Iam inspicienda sunt alia Epitaphia per Ecclesiam quae lapidibus incisa ad parietem admurata sunt, primum Epitaphium occurit Ill'mi D'ni Wilhelmi ab Aursperg, qui in lapide in virili statura elaboratus cernitur ad Aram majorem ex parte Epistolae, in extremitatibus est quaedam scriptura Gothica, quae haud legi potest, secundum fuit paulo infra, ubi nunc Ara S. Margaritae stat, positum, ob novam autem Aram magis versus Capellam S. Antonii remotum, quamvis scriptura ob eamdem causam legi nequeat, probabilius ta-
314
men familiae Comitum de Barbo, quae ibi sepulturam habet, censendum est. Ex parte Evangelii ad Aram majorem cernitur Epitaphium D. Viti Kyssel, supra figuram virilem ejusdem ubi Resurrectio Christi exprimitur, hic Joannis textus legitur
Ich bin die auferstehung, und das Leben, wer an mich
glaubet, der wird leben, ob er gleich stürbe, und wer da
lebt, und glaubt an mich, der wird nicht sterben in ewig-
keit Joan. am 2. Cap.
Infra figuram haec leguntur:
Hie ruhet in Gott weiland der Wohlgebohrn herr herr Veith Khisl, freyherr zum Kaltenbrun, Khislstain, und Canowiz, Pfandt Inhaber der fürst: burgg: Marchpurg, Obrister Erbland Jägermeister in Crain, und der Windishen March, Erbdruchses der fürst. Graffschafft Görz, Römi. Kay. May. auch Ihro fürst: durchl. herrn herrn Ferdinanden Erherzog zu Österreich etc. Rath, und Obrister der Crabatischen, und Meer Gränizen, wie auch Ihr Kay. May. zu Hispania bestölten Obrister, welcher den 17. Aprily des 1609. Jars auß dieser welt Gottseeligklich verschieden, deme, und vnß allen der allmechtig, und barmherzig Gott ein freliche vrstandt verleichen wölle. Amen.
Sub Cathedra concionatoria extat Epitaphium Clarissimi, et doctissimi Domini Joannis Gregorii de Thalberg, cujus auctoritate in hac historia saepius usus fui, cuique multum defero, ex eò, quod Archivia Ducatûs Carnioliae eidem scrutari licuerit. Epitaphium ejusdem his verbis exprimitur:
Siste
Quisquis ades seu incola, seu accola
haeic clauditur Urna
Joannes Gregorius Thalbergius
Carnioliae Patritius, Aemonâ oriundus
Natale solum praeclari calami beneficio
perpetuò sibi demeruit
Rerum antiquarum indagator sagacissimus
pervigil in commune bonum
pene incurius sui
Patriae, ac optimarum artium amantissimus
Quae regnârunt in vivo, deplorantur in mortuo
Hic
Emeritis virtutis praemiis, caeloque maturus
concidit in Autumno Sexagenario major
quinto Nonas Octob. CIƆIƆCCXIX.
Huic hospes
315
Fer opem, quam paulo post ipse petes
pauca petit, multa tibi precatus.
Ex parte adversa pariter in muro intra Capellam S. Antonii, et Aram S. Francisci sequens legitur inscriptio:
Dilectiss: consorti Susannae Margaritae natae Baronissae Paradeiserin defunctae 19. Augusti A' o 1669., ut quos amor thalamo, mors tumulo iterum conjungat: unà cum amantiss: parentibus Leonardo Patri Prov. Carn. Tribunalium Assessori, et peditum Capitaneo mortuo 25. Januarii 1650. aet. 75. Annae Genitrici natae Grovars de Beek, quae 25. Aprilis A' o 1618. Mundo valedixit, Filio quoque primogenito Wolffgango Leonardo, cujus trimatus vitae filum crudelis parca rescidit A' o 1654. suisque fratribus, et sororibus charissimis Leonardo nimirum, qui 10. Maji A' o 1607. vivere coepit, 15. Junii 1610. intempestivè vitâ decessit: Joanni Bartholomaeo nato 15. Junii 1609. denato 1649. Cui Anna Maria nata Baronissa de Egg conjux, et hic consociata quiescit: Francisco Mathiae, cum natus fuisset anno 1629. die 23. Feb. praematurè occubuit 22. Julii A' o 1631. Annae Strassgiek nuptae, quae orta 11. Junii A' o 1612. extincta verò A' o 1681. die 2. Feb. Magdalenae postea Schwabin natae A' o 1614. defunctae 11. Januarii A' o 1682. Ursulae, quam natam 15. Octob. A' o 1615. primo sequenti vere mors abstulit, Mariae Salomae, quae in ipso aetatis flore, necdum vigesimo completo A' o 1644. exaruit: Joanni, et Estrae gemellis natis, quia A' o 1625. secunda Martii ex utero translati ad tumulum.
VI. Penes Scamna ex parte Evangelii portam Ecclesiae versus prostat Epitaphium in lapide in muro posito D. Joannis Baptistae Naüman hujus tenoris
Hic jacet
Perillustris Dominus Joannes Baptista Naüman
cum staret
Inclytae Provinciae Carnioliae Patritius, S. C. M.
Consiliarius, ac Vice Dominatus Assessor
Vectigalium Provinciae Supremus
Quaestor
Quondam Idriae Administrator
Qui
Ad meliora translatus, virtute pari, munerum suorum
dignitatem exaequans, diuturnas corporis afflicti aegritudines
viribus invicti animi superavit.
Diem clausit 1. Septembris Anno MDCLXV. aetatis LVI.
cujus errata sic corrige
Requiem aeternam dona ei Domine
316
Penes portam Ecclesiae in angulo ex parte Evangelii extat Epitaphium D. Conradi Widderholt Medicinae Doctoris, quod sic sonat:
D. O. M.
Mors Janua vitae
Vivens moriturus, sibi, et posteris f. f.
Conradus Widderholt â Weidenhoven
Med. D. Eques auratus
Anno Jubilaei MDCL.
Ex altera parte sub Choro post Scamna virorum est Epitaphium D. Joannis Jacobi Widerkern sequentis tenoris
Hier ligt begraben der Wohledelgebohrne herr Hans Jacob Von Widerkern zum Widerspach der Röm. Kay. May. Landt Rath in Crain, welcher gestorben den 15. Junii 1702.
[ Ut ARP. Antonii Lazari eximiae Virtutes, et singularia in Provinciam merita, quae jam pluries commemoravi, apud posteros semper in recenti memoria manerent, Conventus Labacensis Fratres Minores grati animi monumentum eidem posuerunt hujus tenoris
Lazarus amicus noster mortuus est
Veni, et vide, ubi posuerunt eum.
Nunc lumine clauso dormit
qui vigilans arcus erat.
Hic animo procerior
quo depressior corpore fuit.
Ter geminum dixisses, heu deflendum
Carnioliae Provinc. praefuit, profuit,
quam reformavit, auxit, illustravit
ter Minister semper parens.
Non tam Ord. Min. Coarbiter generalis
quam Orbis et Ordinis splendor,
sed mors, ut tantùm extingueret lumen
Intercutem affudit aquam
In lustralem superinjice
Viro
Qui pro Deo, et Republica fatigavit
precare Requiem
Vixit annos LXV. obiit MDCCV. 9. Cal. Sept.
maerentissimo Patri Antonio Lazari
maerentissimi filii
P. P. ]
VII. Haec sunt Epitaphia, quae in Ecclesia reperiuntur, sunt autem duo adhuc extra Ecclesiam, primum est quondam D'ni Joannis Weber Civis, et Bibliopegae Labacensis eximii hujus Labacensis, Bibliothecae benefactoris, qui non tantùm omnes libros gratis compegit, sed etiam pro iis coëmendis 1000. f. subministravit: Est autem Epitaphium hujus tenoris:
317
In superiori parte:
Quod scivi non speravi, quod speravi modo approbavi
Inferius:
Hie ligt begraben der Ehrenvest, und fürnemb herr Hannß Job Weber gewester Rathsburger, und buchbinter alda sel. sambt seiner geliebten haußfrauen Magdalena, welicher den 25. Feb. 1655, Sie aber den … 16. Jars in Gott seligklich entshlaffen, denen zu ewiger gedächtnuss die Edel, und hochgelehrt, Ehrenvest herr Franz Otto J. U. D. E. E. löb. Land. alhier geshw. Sran. Advocat, und Walthauser Shmeidel Einer lebliche L. in Crein alß testamentalishe Executores haben dieses Epitaphium aufrichten lassen. Der allmechtige wölle ihrer beyder, und aller Christglaubigen abgestorbenen seellen in friden ruhen lassen. Amen.
Hoc Epitaphium, quod ante mortem uxoris, cum annus non exprimatur, factum creditur, positum est in ambitu penes Sacristiam, aliud autem lepidum, et jucundum lectu extat penes portam Conventûs, in quo haec leguntur:
Ego Thomas Sylvester Neff
Saepe vino me delectavi
Sed certe dulce plus amavi
Iucunde me ex natura gessi
Sicque risum multis expressi
In simplicitudine vixi
et beatos omnes dixi
Et quamvis parum sapui
forsan sic caelum rapui
Ideo vivas in aeternum
qui dedisti dulce falernum
Et ne intermittas pro me cave
dicere unum Pater, et Ave.
MDCLXVIII.
§. IV.
Referuntur Personae Nobiles in hac Ecclesia
sepultae.
Praenotandum venit, multò plures esse in nostra Ecclesia sepultos Nobilitate fulgentes, quam quos ego adduxero, ratio est, quia ante tempora Lutheri, et ipsis infaustis temporibus libri, quibus mortui adnotabantur, propter maximam perturbationem, dum omnia sus deque agebantur, perierunt, praesertim dum Fratribus Conventum deserentibus P. P. Societatis Jesu introducti, et post eos Xenodochium Caesareum in eo collocatum fuisset. Postquam verò Fratres in Conventum regressi essent, liber Mortuorum nonnisi anno 1658. factus fuit. Adducam tamen aliquos, qui ante praedictum annum mortem oppetiêrunt ex aliis monumentis. Neque proles septimum aetatis annum non egressas commemorabo.
318
1506. Ill'mus D. Wilhelmus Baro ab Aursperg S. C. M. Friderici III. Consiliarius, Camerarius, et Supremus Ducatus Carnioliae Capitaneus, cujus Epitaphium extat ad Aram Majorem ex parte Epistolae.
Ejus lectissima conjux Margarita D. Andreae de Kreügk filia, relicta Ulrici Comitis de Schaünburg etiam hìc quiescit, quo anno, et die sit sepulta? ignoratur.
1609. 17. Aprilis Ill'mus D. Vitus Khysel L. B. in Kaltenbrun, Khyselstain, et Conowiz, Supremus Venatorum haereditarius Magister in Carniolia, et Marchia Vindorum, haereditarius Dapifer Comitatus Goritiensis, Caes. et Archid. Maj. Confiniorum maritimorum Capitaneus.
1618. 25. Apr. Perill. D'na Anna Fabianitschin nata Grovars de Beek.
1634. 25. Aug. Ill'mus D.' Theodoricus IV. primus S. R. I. Comes ab Aursperg, Supremus haereditarius Carnioliae, et Marchiae Vindorum Mareschallus, et Camerarius.
1644. Maria Salome Fabianitschin ann. 20. obiit caelebs.
1649. Perill. D. Joannes Bartholomaeus Fabianitsch ann. 40.
Ejus uxor Anna Maria L. Baron. de Egg etiam hìc sepulta requiescit, depositionis dies, et annus ignoratur.
1650. 25. Januar. Perill. D. Leonardus Fabianitsch Tribunalium Assessor, et peditum Capitaneus ann. 75.
1658. 1. Apr. Perill. D. Jacobus Gandin de Lilienstein.
1661. 13. Martii Perill. D. Conradus Widderholt â Widerhoven Med. Doct. Eques auratus.
1664. 8. Octob. Ill'mus D. Joannes Andreas S. R. I. Comes ab Aursperg D'nus in Schön- et Seisenburg, Supremus haereditarius Ducatûs Carnioliae Mareschallus, et Camerarius, Herbardi natu major filius.
1665. 1. Sept. Perill. D. Joannes Baptista Naüman S. C. M. Consiliarius, Carnioliae Patricius, Vectigalium Provinciae Supremus Quaestor, et olim Idriae Administrator.
…. 8. Sept. Perill. D. Joannes Georgius â Cirian S. C. M. Consiliarius.
1668. 1. Sept. Ill'ma D'na Anna Elisabetha Comes ab Aursperg, nata Com. â Lamberg.
1669. 16. Mart. Nob. D. Josephus Bosio ann. 83.
…. 19. Aug. Ill'ma D'na Susanna Margarita Fabianitschin, nata Baron. Paradeiserin.
1670. 7. Martii Ill'ma D'na Anna â Scherenburg.
1671. 4. Oct. Nob. D. Wolffgangus Fridericus Pelzhoffer an. 58.
1672. 12. Feb. Nob. D'na Catharina Pelzhofferin.
…. 20. Feb. Praenob. Maria Clara Widerkerin an. 38.
…. 21. Jun. Nob. D'na Maria Salome Pelzhofferin an. 43.
1673. 8. April. Perill. D. Otto Hanibal Isenhausen an. 58.
…. 28. Apr. Ill'mus et Excell'mus D. Wolffgangus Engelbertus
319
S. R. I. Comes ab Aursperg Incl. Ducatus Carnioliae, et Marchiae Slavicae Supremus haereditarius Mareschallus, et Camerarius S. C. M. Consiliarius, Supremus Provinciae Carnioliae Capitaneus, et Deputatorum Praeses, Theodorici IV. filius natu major, obiit caelebs annos natus 63.
…. 28. Decemb. Perill. D. Joannes Gregorius Schmuzenhaus ann. 49.
1674. 10. April. Praenob. D. Joannes Adamus Ziegelfest an. 52.
…. 2. Maji Ill'mus D. Franciscus Albertus Kaysell ann. 40.
…. 14. Dec. Ill'ma Domicella Maria Salome ab Edling ann. 20.
1676. 3. Sept. Praen. D. Rochus Hieronymus de Coppinis ann. 23.
1677. 9. Maji Ill'mus D. Wolffgangus Vincentius Comes â Wazenberg ann. 48.
…. 27. Jul. Ill'ma D'na Maria Martha Ertelmanin nata Caraducin ann. 58.
…. 3. Nov. Perill. D'na Anna Elisabetha â Schmuzenhaus nata Felentschitschin ann. 45.
…. 5. Dec. Ill'mus D. Benedictus B. â Moshaimb ann. 79.
…. 11. Dec. Sereniss. Princeps Joannes Weychardus ab Aversperg D'nus in Schön- et Seisenburg, Ducatus Carn. Supremus haereditarius Mareschallus, et Camerarius, filius Theodorici IV. natu minor, primus ex Ill'ma Prosapia Aurspergica S. R. I. Principum Collegio adnumeratus, obiit Seisenburgi, ac Labaci in Capella S. Antonii â suo fratre aedificata sepultus an. 58
1679. 8. Aprilis Perill. D'na Maria Polyxena Gandinin vid. an. 70.
…. 2. Dec. Nob. D'na Anna Maria Wiserin â Wisenfeld ann. 48.
…. 13. Dec. Perill. D'na Anna Maria Höfferin ann. 80.
1680. 28. April. Ill'ma D'na Anna Barbara Bar. â Moshaimb nata Künigin ann. 47.
…. 18. Aug. Perill. D. Sebastianus â Rerenberg ann. 46.
1681. 23. Jan. Perill. D. Rupertus de Galilaeis ann. 70.
…. 2. Feb. Perill. D'na Anna Strassgiek nata Fabianitschin ann. 69.
1682. 11. Jan. Perill. D'na Magdalena Schwabin nata Fabianitschin an. 68.
1683. 4. Junii Ill'mus D. Joannes Carolus S. R. I. Comes â Turri, et Valsassina an. 42.
…. 28. Jun. Praenob. D. Joannes Baptista Pettenegg ann. 72.
…. 4. Octob. Ill'ma D'na Maria Susanna ab Edling vid. an. 78.
1684. 31. Jan. Ill'mus D. Ernestus Theophilus Comes Barbo de Waxenstein Provinciae Carnioliae Assessor ann. 28.
…. 27. Nov. Ill'mus D. Joannes Herbardus B. Posarelli de Eberfeld ann. 55.
…. 11. Decemb. Ill'ma D'na Eva Maximilla Paradeiserin nata Bar. Apfaltrerin ann. 50.
1685. 7. Aprilis Ill'mus D. Joannes Adamus L. B. de Apfaltrer ann. 49.
320
…. 8. Sept. Ill'mus D. Erasmus Sigefridus Rasp Assessor ann. 22.
1688. 4. Aug. Praenob. D'na Susanna Fierenfeil de Pfeilshaimb nata Destlin ann. 63.
1689. 27. Maji Nob. D'na Maria Frayin de Freydenfeld nata Sarin ann. 55.
…. 1. Aug. Praenob. D. Franciscus de Coppinis Med. Doct. ann. 80.
1691. 1. Apr. Nob. D'na Maria Magdalena de Perizhoff.
…. 14. Dec. Perill. D'na Maria Elisabetha Fierenfeil de Pfeilhaimb ann. 34.
1693. 6. Maji Nob. D. Marius de Perizhoff Incl. Provinciae Registrator ann. 71.
…. 4. Sept. Ill'ma D'na Anna Maria Bar. de Bernek nata Com. ab Aursperg ann. 44.
1694. 2. Jun. Perill. D'na Maria Anna de Sieberau ann. 39.
…. 3. Aug. Praenob. D'na Justina de Coppinis ann. 78.
…. 19. Sept. Perill. D. Dominicus Otto de Rosenbühel ann. 54.
1696. 26. Feb. Ill'mus D. Augustinus Wolffgangus L. B. Paradeiser
1697. 23. Jul. Ill'ma D'na Felicitas Caraduzin nata Com. ab Aursperg
1699. 20. Mart. Ill'ma D'na Anna Christina de Liechtenberg an. 69.
1700. 7. Dec. Ill'mus D. Leopoldus Wilhelmus Lib. Bar. de Moschkon ann. 46.
1701. 4. Octob. Perill. D. Leonardus Fabianitsch ann. 91.
1702. 8. Feb. Ill'mus D. Joannes Georgius L. B. de Rosseti an. 35.
…. 15. Feb. Nob. D. Joannes Bosio ann. 42.
…. 15. Junii Perill. D. Joannes Jacobus Widerkern â Widerspach Assessor
…. 7. Sept. Ill'mus D. Franciscus Antonius L. B. â Moschkon Rhet. Stud. Seren. Principissae ab Aursperg Ephebus an. 17.
…. 16. Oct. Perill. D'na Elisabetha â Rerenberg nata â Schmuzenhaimb
1703. 26. Jan. Ill'ma D'na Maria Catharina Comit. ab Aursperg nata Com. â Draskoviz
…. 31. Mart. Ill'mus D. Carolus Josephus Comes Nostlitz ex Bohemia ann. 20.
…. 18. April. Ill'ma D'na Maria Magdalena Pelzhofferin ann. 63.
…. 29. Dec. Ill'ma D'na Sibylla Constantia Comit. Ursinin de Blagay nata Com. ab Aursperg mortua in Weissenstein
1705. 2. Oct. Nob. D'na Maria Anna Bosyn nata Widerkerin de Widerspach an. 64.
…. 25. Nov. Ill'mus D. Franciscus L. B. de Rigoni an. 73.
1706. 17. Mart. Praen. D'na Anna Catharina ab Hofferstain an. 26.
…. 2. Jul. Celsiss. Princ. Ferdinandus ab Aversperg.
1708. 4. Apr. Perill. D'na Veronica â Petteneg ann. 70.
1709. 24. Mart. Ill'mus et Excel'mus D. Herbardus Engelbertus
321
S. R. I. Comes ab Aursperg Supremus Ducatus Carnioliae, et Marchiae Vindorum haereditarius Mareschallus, et Camerarius ann. 72.
…. 13. Aug. Perill. D. Ernestus Fabianitsch.
…. 30. Nov. Ill'mus D. Waychardus Ferdinandus Comes Barbo de Waxenstein Supremus Vectigalium Provinciae Quaestor an. 48.
1710. 7. Feb. D'na Maria Theresia Orschizin, nata Baron. de Wintershoffen ann. 36.
…. 11. Feb. Ill'ma domicella Maria Juliana Orschizin ann. 13.
…. 4. Maji Ill'mus D. Leopoldus Comes â Liechtenberg in habitu nostro sepultus ann. 16.
1711. 2. Jan. Nob. D. Stephanus â Creüzberg ann. 95.
…. 7. Aug. Nob. D'na Maria Elisabetha Bosyn ann. 77.
1712. 29. Jan. Ill'mus D. Ferdinandus Albertus Comes â Liechtenberg ann. 40.
…. 29. Apr. Ill'ma D'na Anna Elisabetha B. Posarellin nata Bar. Valvasorin ann. 68.
…. 3. Nov. Ill'mus D. Franciscus Rudolphus L. B. â Kayseill ann. 78.
1713. obiit Welsii Celsissimus Princeps Franciscus Carolus ab Aversperg relicto unico filio Henrico, cujus pretiosissima pars cor Capsula argentea inclusum Labaci in nostra Ecclesia post triduanas funebres exequias Antenatum tumulo illatum fuit.
1714. 15. Maji Ill'mus D. Franciscus Sigismundus Comes â Raissig ann. 37.
…. 11. Sept. Perill. D'na Maria Francisca Vermattin nata Gladikin ann. 56.
…. 5. Octob. Ill'mus D. Franciscus Adamus L. B. â Juritsch ann. 43.
…. 7. Dec. Ill'mus D. Josephus Baro Guschitz Syntaxist. an. 14.
1715. 19. Mart. Perill. D'na Claudia Wisenthallin nata Werthentallin ann. 29.
…. 22. Maji Ill'ma D'na Anna Catharina â Scherenburg nata Com. â Liechtenberg ann. 60.
…. 3. Jun. Ill'ma D'na Maria Sidonia Paumgartnerin an. 58.
…. 25. Dec. Nob. D'na Maria Raditschin nata Kappus de Pichelstain ann. 21.
1717. 26. Jan. Praen. D'na Maria Janeshizin nata de Georgin ann. 50.
1718. 25. Maji Perill. D'na Elisabetha Widerkerin de Widerspach nata Topelzerin ann. 63.
…. 15. Junii Perill. D. Joannes Bertholdus ab Höffern Incl. Prov. Carnioliae Assessor ann. 55.
1719. 9. Martii Ill'mus, et R'mus D. Maximilianus S. R. I. Comes ab Aursperg Eques, et Commendator Ord. S. Joannis Melitensis ann. 41.
…. 8. Aug. Praen. D'na Isabella Schemenitschin ann. 50.
…. 3. Oct. Praen. ac. Clar. D. Joannes Gregorius Dolnitscher de Thalperg Carn. Patritius, et Chronologus an. 61.
322
…. 11. Oct. Ill'mus D. Franciscus Bernardus L. B. â Tauffrer ann. 70.
1720. 10. Jan. Nob. D'na Elisabetha Remin ann. 36.
…. 12. Feb. Perill. D. Joannes Jacobus Wermatti an. 67.
…. 14. Mart. Perill. D'na Maria Anna Obtin nata Gallenfelsin ann. 69.
…. 11. April. Perill. D. Josephus Carolus Kappus de Pichelstain ann. 57.
1721. 21. April. Perill. D. Josephus Carolus de Coppinis an. 57.
1722. 1. Maji Ill'ma D'na Maria Constantia Ruspergerin nata Trattmonstorfferin ann. 77.
1723. 17. Feb. Perill. D'na Maria Anna de Coppinis, nata Oblakin ann. 19.
…. 21. Maji Ill'mus Adolescens Josephus L. B. â Semlern Goritiensis ann. 9.
1724. 3. May Perill. D'na Clara Kerschinerin nata Gandinin.
…. 22. Jun. Perill. Anna Catharina Kappusin
…. 18. Nov. Excel'ma D'na Catharina Elisabetha Com. ab Aursperg nata Com. â Trylog.
1725. 14. Jul. Ill'mus D. Carolus Henricus Paumgarten
1726. 22. Jan. Seren. D'na Maria Anna Principissa ab Aursperg nata Com. ab Herberstein
…. 17. Aug. Ill'mus, et R'mus D. Antonius Ernestus â Scherenburg Protonotarius Apostolicus
…. 22. Sept. Ill'mus D. Joannes Josephus Antonius L. B. â Posarelli
1727. 20. April. Ill'ma Domicella Maria Anna B. â Valvasor.
…. 4. Maji Ill'ma D'na Sophia Constantia Bar. â Guschitsch nata Com. â Liechtenberg
1728. 8. Maji Praen. ac R'ndus D. Antonius Kappus de Pichelstain Presbyter.
…. 12. Maji Praen. D'na Maria Anna Kappusin de Pichelstain.
1730. 11. Feb. Nob. D. Laurentius Tombschitsch 15. annis hujus Conventûs Parens Spiritualis.
…. 15. Sept. Perill. D. Joannes Chrysostomus (fors Christophorus) â Guettheimb.
1732. 27. Feb. Ill'ma D'na Maria Catharina Fönekin an. 64.
…. 20. Jun. Perill. D. Joannes Andreas de Coppinis an. 80.
…. 15. Dec. Perill. D. Josephus Dimenich olim Capitaneus Pisinensis
1733. 4. Mart. Ill'ma D'na Maria Theresia Bar. â Posarelli nata Bar. â Moschkon
…. 15. Mart. Perill. D. Joannes Sigefridus ab Höffern.
323
…. 26. Jul. Ill'mus Adolescens Josephus L. B. ab Hochenwarth ann. 11.
…. 4. Aug. Perill. domicella Maria Josepha â Creuzberg an. 20.
1734. 25. Mart. Perill. D. Andreas Nicolaus de Schmuzenhaus an. 56.
1735. 17. Feb. Nob. D'na Catharina Tombschizin de Tennau
…. 16. Maji Ill'mus Adolescens Ignatius L. B. â Wernek an. 12.
…. 23. Oct. Perill. D. Philippus Jacobus Prenner Capitaneus ann. 66.
…. 25. Nov. Perill. D. Andreas â Creüzberg ann. 60.
1736. 27. Jun. Perill. D'na Anna Francisca Waldreichin nata de Stemberg vid. ann. 61.
…. 17. Oct. Perill. domicella Francisca â Creüzperg ann. 29.
…. 25. Nov. Perill. D. Carolus Josephus de Wisenthal ann. 53.
…. 14. Dec. Ill'mus D. Wolffgangus L. B. de Haxhausen Locumtenens apud Regimen Francisco-Starembergianum, natione Westphalus ann. 38.
1737. 27. Apr. Ill'ma D'na Anna Maria Cordula Bar. de Perner nata Seraphinin, olim cujusdam Capitanei conjux an. 90.
…. 4. Maji Ill'ma Domicella Cajetana Com. de Petazzi an. 24.
…. 5. Jun. Perill. D'na Susanna de Coppinis ann. 63.
…. 29. Julii Perill. Domicella Theresia â Guetthaimb an. 21.
1738. 13. Febr. Perill. Domicella Anna Maria â Creüzperg
…. 2. Mart. Ill'ma D'na Isabella Com. Barbo de Waxenstein nata Com. ab Aursperg ann. 22.
…. 20. Mart. Perill. D. Josephus Sigefridus Bonaventura de Werthenthal Burggravius an. 52.
…. 1. Maji Praenob. D. Franciscus Antonius Emanuel Pacher de Creüzsonn ann. 38.
1739. 19. Apr. Ill'mus Adolescens Dismas L. B. ab Apfaltrer ann. 10.
…. 29. Octob. Ill'mus, et Excell'mus D. Adamus Sigefridus S. R. I. Comes ab Aursperg Ducatus Carnioliae, et Marchiae Vindorum Supremus haereditarius Mareschallus, et Camerarius S. C. M. Consiliarius ann. 67.
1740. 8. Mart. Perill. D. Sigismundus Josephus de Coppinis actualis Provinciae Deputatus ann. 55.
…. 29. Aug. Nob. D. Bartholomaeus Garzarolli ann. 78.
…. 21. Oct. Ill'mus D. Franciscus L. B. de Russenstein an. 18.
1741. 17. Apr. Ill'ma D'na Eva Elisabetha Bar. â Tauffrer nata Bar. ab Apfaltrer ann. 77.
…. 18. Aug. Ill'ma D'na Catharina Renata Caraduzin an. 76.
…. 4. Sept. Nob. domicella Maria Catharina Perizhoffin an. 40.
1742. 21. Sept. Praenob. D'na Joanna Zanettin, nata Kappusin de Pichelstain vid. ann. 40.
324
…. 24. Dec. Perill. D. Joannes Domazitovich Capitaneus Segniensis ann. 38.
…. 31. Dec. Ill'ma D'na Maria Theresia Com. â Liechtenberg nata Com. Barbo de Waxenstein ann. 58.
1743. 25. Jan. Ill'ma D'na Maria Anna Com. ab Aursperg an. 21.
1744. 10. Mart. Perill. D'na Anna Maria â Creüzberg ann. 80. circ.
…. 23. Aug. Ad'm R'ndus, ac Ill'mus D. Hermanus Jacobus L. B. â Bernek Presbyter 3’tii Ordinis S. Francisci
…. 24. Sept. Ill'mus D. Sigismundus Comes â Liechtenberg an. 74.
1745. 13. Jun. Perill. Domicella Maria Regina Kappusin de Pichelstain ann. 26.
…. 16. Junii Perill. D'na Maria Cordula de Guetthaimb an. 63.
…. 17. Sept. Perill. D. Antonius Vermatti ann. 60. circ.
1747. 15. Jan. Ill'ma D'na L. B. de Apfaltrer nata Com. ab Aursperg
1748. 24. Feb. Ill'mus D. Daniel L. B. de Schwarzhoffen
…. 27. Feb. Perill. D. Julius Franciscus de Wisenfeld
…. 22. Mart. Ill'ma D'na Anna Maria Com. â Liechtenberg nata â Rasp
1749. 21. Feb. Perill. D. Franciscus Sigismundus Kappus de Pichelstain
…. 7. Jun. Praenob. D. Joannes Jacobus Widerkern de Widerspach
…. 15. Sept. Perill. D'na Maria Ursula de Schifferstain
1750. 24. Mart. Perill. D'na Maria Anna Kappusin de Pichelstain nata Tombschizin
…. 27. Maji Ill'ma D'na Maria Anna Com. Barbo de Waxenstain, nata Com. de Wildenstain
1751. 13. Apr. Nob. D'na Maria Veronica Garzarollin
…. 16. Julii Praenob. D'na Maria Anna de Pettenegg nata de Wisenthal.
…. 30. Julii Ill'mus D. Josephus Lazarini Philosophiae Stud.
…. 19. Aug. Ill'ma D'na Maria Carolina Com. ab Aursperg nata de Kapelhoffen.
1752. 4. Feb. AR. et Perill. D. Leopoldus de Schifferstein Presbyter
…. 5. Oct. Nob. D. Primus Felicianus Walland
…. 26. Dec. Perill. D'na Victoria Josepha de Kossen nata Kappusin de Pichelstain
1753. 13. April. Ill'mus D. Josephus L. B. â Posarelli Poes. Stud.
…. 22. Aug. Perill. D. Franciscus Dominicus â Schifferstain
…. 13. Oct. Ill'mus D. Antonius de Poppen Capitaneus apud Incl. Regimen Braun
…. 29. Dec. Ill'ma D'na Anna Bar. de Bernek
1754. 14. Feb. Ill'ma D'na Susanna L. B. de Catalinski nata de Besi
…. 11. Mart. Perill. D'na Anna Maria Sumrekerin de Liechtenthal nata Kappusin de Pichelstain
…. 20. Mart. Ill'mus D. Leopoldus Zacharias de Rastnern
325
1755. 3. April. Perill. D. Josephus â Karenburg
…. 24. Sept. Ill'mus D. Ferdinandus L. B. Gall de Gallenstein
1756. 6. Febr. Praenob. D. Augustinus Ludovicus Widerkern de Widerspach.
…. 12. Mart. Perill. D'na Anna Margarita Snedizin nata Hoffstetterin vid.
…. 12. Mart. Ill'ma D'na Maria Margarita Schwabin de Liechtenberg nata Schegallin.
…. 26. Mart. Nob. domicella Francisca Romana de Bosio.
1757. 9. Jan. Perill. D. Josephus Antonius de Wolbiz
…. 13. Jan. Ill'ma D'na Anna Margarita Bar. ab Apfaltrer nata de Busset
…. 6. Aug. Ill'ma D'na Anna Maria de Ruessenstain ann. 50.
…. 11. Nov. Perill. D'na Maria Josepha Hueberin de Huebenfeld an. 56.
…. 17. Nov. Ill'mus D. Bernardus Carolus L. B. de Paumgarten an. 70.
1759. 12. Jun. Ill'ma D'na Maria Anna L. B. de Paumgarten an. 70.
…. 3. Feb. Ill'mus D. S. R. I. Comes â Kayserstain in nostro habitu sepultus ann. 34.
…. 3. Oct. Ill'ma D'na Constantia Cordula de Lebenegg nata Bar. de Tauffrer ann. 69.
1760. 13. Jan. Ill'mus D. Josephus Joannes ab Hoffmann S. C. M. Consiliarius ann. 60.
…. 24. Feb. Nob. D. Josephus Hueber de Huebenfeld ann. 70.
…. 8. Mart. Ill'mus Comitellus Carolus ab Aursperg ann. 7.
…. 4. Maji Ill'ma D'na Anna Maria Theresia Com. ab Aursperg nata Com. â Liechtenberg ann. 32.
…. 9. Maji Perill. D'na Constantia de Wolbiz an. 70.
…. 18. Oct. Ill'mus D. Michael Antonius Daskowski de Plumenberg Capitaneus Inclyti Regiminis de Tyllier
…. 20. Oct. Ill'mus D. Josephus Antonius L. B. de Salvay an. 64.
1761. 2. Jan. Perill. D. Franciscus Josephus de Purghard Capitaneus Inclyti Regiminis de Tyllier natione Suevus an. 52.
…. 20. April. Praenob. D. Franciscus Leopoldus Seethal de Sütt, et Altenburg ann. 72.
1762. 20. Febr. Ill'mus D. Comes de Mettland Regiminis Ottochensis ann. 40.
…. 7. Dec. Perill. D. Valentinus Simonetti ann. 78.
1763. 28. Jan. Perill. D'na Clara de Buglioni ann. 74.
…. 25. Mart. Ill'mus D. Franciscus Antonius L. B. de Moschkon an. 72.
…. 13. Apr. Ill'ma D'na Maria Josepha Com. ab Aursperg ann. 36.
…. 1. Jul. Ill'ma D'na Francisca Theresia Bar. de Moschkon.
…. 3. Sept. Ill'ma D'na Maria Anna B. Gall de Gallenstein nat. Com. Barbo de Waxenstein
326
…. 27. Sept. Perill. D'na Francisca Theresia de Wertenthal nata L. B. de Verguz ann. 66.
1764. 29. Apr. Perill. D'na Maria Monica â Schifferstain an. 63.
1765. 10. Apr. Ill'ma D'na Maria Theresia Com. â Liechtenberg nata in Transylvania ex familia Dietrich ann. 24.
1766. 12. Martii Perill. D. Franciscus Salesius Tombschitsch de Tennau annis 36. Parens Spiritualis hujus Conventûs ann. 63.
…. 23. Mart. Ill'ma D'na Maria Josepha Bar. de Rosseti nata Com. â Thurn ann. 87.
…. 28. Maji Ill'mus D. Josephus L. B. â Marenzi
…. 11. Sept. Ill'ma D'na Maria Anna Com. ab Aursperg
1767. 17. Jan. Ill'mus D. Benedictus L. B. de Pallaciis natione Hispanus.
…. 20. Jan. Perill. et Ad'm R'ndus D. Wolffgangus Stemberg Parochus emeritus.
…. 8. Feb. Ill'mus D. Josephus Comes ab Aursperg.
…. 4. Jun. Ill'ma D'na Francisca Xaveria Bar. de Juritsch nata Com. ab Aursperg ann. 42.
…. 16. Jun. Ill'ma Domicella Antonia Bar. de Raunach ann. 34.
…. 4. Dec. Ill'mus D. Sigismundus Rudolphus L. B. de Ruessenstain ann. 64.
1768. 6. Jan. Nob. D. Joannes Thomas Garzarolli Provinciae Carnioliae Secretarius ann. 61.
…. 4. Martii Ill'mus Adolescens Benedictus de Claffenau ann. circ. 11.
…. 22. Septemb. Ill'mus D. Ignatius S. R. I. Comes ab Aursperg Ducatûs Carnioliae, et Marchiae Vindorum Supremus haereditarius Mareschalus, et Camerarius, mortuus in sua Arce Aursperg ann. 53.
1769. 9. Sept. Perill. D'na Elisabetha â Stemberg nata Oggelin ann 36.
…. 25. Oct. Ill'mus D. Josephus L. B. de Piaczovich ex Sclavonia oriundus in habitu nostro sepultus ann. 26.
1770. 9. April. Perill. domicella Josepha de Schifferstain.
…. 21. Apr. Perill. D'na Maria Anna Haymonin nata Garzarollin ann. 30.
…. 26. Maji D. Ladislaus de Ambrosovitsch Nobilis Sclavoniae, Tabulae Posegensis Notarius.
…. 2. Julii Perill. D'na Maria Eleonora de Karenburg an. 85.
1771. 15. April Perill. D'na Maximiliana â Wisenthal nata Gandinin ann. 80.
1772. 9. Feb. Praenob. D'na Maria Susanna Rabenspergin nata â Creüzberg ann. 74.
327
…. 17. Martii Ill'mus D. Franciscus L. B. de Heczer ex Inclyto Regimine Buttler, natione Moravus ann. 20.
1773. 2. Mart. Ill'ma D'na Maria Maximiliana Bar. de Raunach nata Bar. de Rosseti ann. 70.
…. 6. April. Ill'ma D'na Josepha Felicitas Com. â Liechtenberg nata Com. â Thurn ann. 70.
1774. 17. Sept. Ill'ma D'na Maria Anna Bar. Catalinski nata Com. Putterin an. 49.
…. 9. Nov. Perill. D'na Maria Felicitas Kappusin de Pichelstain nata Pollinin vid. ann. 73.
1775. 15. Feb. Ill'mus D. Franciscus Xaverius Carolus Comes de Liechtenberg ann. 74.
…. 20. Maji Ill'mus D. Jodocus Waychardus Barbo S. R. I. Com. de Waxenstein Sac. Caes. Maj. Camerarius ann. 74.
…. 19. Dec. Perill. D'na Maria Elisabetha â Karenburg nata Knesenhoffin ann. 75.
1776. 6. Mart. Perill. D. Joannes Michael Cräss rei tormentariae Capitaneus 3'tii Ordinis S. Francisci, qui se ad hujus Ordinis Regulam servandam sub peccato sponte obligavit, et Cilicium, utut miles, jugiter in suo corpore portavit, ann. 77.
…. 14. Nov. Ill'ma domicella Francisca L. B. â Grimbschitsch
1777. 12. Martii Ill'ma D'na Maria Anna Com. â Liechtenberg, nata Com. ab Aursperg ann. 26.
…. 27. Apr. Ill'ma D'na Maria Josepha Bar. ab Apfaltrer nata Bar. â Guschitz ann. 70. circ.
…. 16. Maji Ill'ma D'na Maria Anna Bar. â Guschitz, relicta Com. Barbo de Waxenstein, nata Bar. de Winterschoffin an. 66.
1778. 20. Jan. Praenobilis D. Maximilianus Narcissus Kappus de Pichelstein ann. 25.
…. 9. Maji Ad'm R. D. Franciscus Xaverius Kunz Parochus ad S. Joannem ann. 42.
…. 29. Maji Ill'ma Domicella Joanna Nepomucena Comitissa â Liechtenberg ann. 16.
…. 11. Sept. Praenobilis Domina Maria Anna de Schubert an. 40.
…. 2. Dec. Praenobilis Domicella Maria Anna de Petteneg
1779. 27. Jan. Nobilis Domina Maria Anna Bosizio nata de Semenitsch ann. 77.
…. 2. Maji. Nobilis Domicella Maria Frankin de Frankenfeld ann. 9.
…. 14. Aug. D. Vincentius Ukassovich Inclyti Regiminis de Thurn Vexillifer ann. 21.
…. 29. Aug. Praenobilis Domina Ursula Kapussin de Pichelstein ann. 57.
…. 4. Oct. Praenobilis D. Sigefridus Kappus de Pichelstain an. 24.
…. 16. Nov. Domina Maria Margarita Weissenthalerin vid. 3. Ord. S. Francisci exemplaris vitae, et mirae abstinentiae faemina, quae ultra 30. annos abstinuit âb omni cibo cocto, in infirmitate duntaxat, sed nonnisi adacta, unum, aut alterum sumpsit ovum, ann. 61.
327b
328
Caput VII.
De Confraternitatibus, et aliis devotionis exer-
citiis in hac Ecclesia institui solitis.
§. I.
De Confraternitate B. V. Mariae Sacri Scapularis,
seu de Monte Carmelo.
I. Neminem latere arbitror, facultatem, et potestatem erigendi Archiconfraternitatem Ss'mi Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo in propriis Ecclesiis residere penes Priores Generales Fratrum sive Calceatorum, sive Discalceatorum Congregationis S. Eliae Ordinis B'mae V. Mariae de Monte Carmelo: potestatem quoque eam in aliis extra Ordinem Ecclesiis instituendi ad praedictum Praepositum Generalem privative spectare, ùt ex pluribus Summorum Pontificum Bullis, et Sac. Congr. declarationibus colligitur. R'mus P. F. Theodorus Straccius Vicarius Generalis Ordinis Carmelitarum dedit facultatem P. Ministro Provinciali, et Gvardianis Provinciae Bosnae Croatiae, nunc S. Crucis Croatiae Carnioliae habitum, seu Scapulare benedicendi, ac illud Christifidelibus imponendi, cum omnibus gratiis, privilegiis, et indulgentiis â Summis Pontificibus concessis dicto Ordini, quod ex originalibus litteris praenominati R'mi P. Generalis uberius clarescit, quae hujus sunt tenoris:
FR THEODORUS STRACIUS
Magister, ac humilis Procurator, et Vicarius Gene-
ralis Ordinis Carmelitarum.
Dilectis Nobis in Christo R. R. Patribus Ministro Provinciali, et Gvardianis Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Minorum de Observantia nunc, et pro tempore existentibus salutem in Domino sempiternam. Qui aliis praesunt, id potissimum considerare debent, ut omnibus prosint; Ideo cum Religio nostra Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo plurimis, et maximis privilegiis â diversis Summis Pontificibus sit cumulata, convenit maxime Nobis, qui ejusdem Religionis curam gerimus, operam dare, ut hujusmodi gratiarum omnes Christi fideles participes reddantur: Quapropter auctoritate nostra, et Apostolica, harum serie vobis R. R. Patribus Ministro Provinciali, et Gvardianis Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Minorum de Observantia nunc, et pro tempore existentibus supradictis, licentiam damus habitum nostri Ordinis benedicendi, ac ipsum omnibus utriusque sexus Christi fidelibus imponendi, cum omnibus gratiis, privilegiis, et indulgentiis â Summis Pontificibus nostrae Sacrae Religioni concessis. In quorum fidem praesentes nostras
329
manu, nostrique Officii Sigillo munitas fieri jussimus. Dat. Romae die XX. Junii 1615.
| Fr' Theodorus Stracius Procr'or, et Vicarius Gn'lis Carmel. | Praesentibus valituris usque ad beneplacitum nostrum Generalis et Successorum. |
II. Vi hujus Generalis Concessionis non reperio fuisse in aliquo Conventu nostrae Provinciae institutam Archiconfraternitatem Sacri Scapularis praeter Conventum Neostadiensem et Segniensem, ut ibi videbitur, sed pro qualibet in nostris Conventibus Confraternitatis Ss'mi Scapularis erectione nova petebatur facultas. Pro hoc Labacensi Conventu anno 1648. data facultas sic sonat:
Jesus Maria
Fr' Laurentius â S. Elia Praepositus Generalis Fratrum
Discalceatorum Congregationis S. Eliae Ordinis B'mae V. Mariae
de Monte Carmelo, ac ejusdem Sancti Montis Prior
Omnibus praesentes litteras inspecturis in Domino
Salutem.
Cum ad Domini Nostri Jesu Christi, et Deiparae Virginis Mariae Matris nostrae gloriam, et devotionem fidelium augendam, Confraternitas ejusdem Beatae Virginis Mariae de Monte Carmelo multis in locis in Provincia Bosnae Croatiae erecta fuerit, ut tantum opus perficiatur, Ad'm R'ndo Patri Alexandro Rampel Provinciali dictae Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Minorum de Observantia, ac R'ndo Patri Gvardiano Divae Virginis Assumptae Labaci, ipsorumque Successoribus pro tempore existentibus facultatem impertimur, ut Scapularia parva â fratribus, et sororibus deferenda benedicant, eaque ipsis imponant juxta auctoritatem nostram. Volumus autem, ut per praedictam concessionem, seu auctoritatem nullum jus, seu possessionem supradicti Patres acquirant, sed tantùm haec facultas ad nostrum beneplacitum duret. Admonentes, ne quaestum, seu lucrum videatur venari, nullam eleemosynam recipi debere, neque â dictis Patribus, neque ab aliquo alio nomine proprio pro habitu, seu impositione, seu receptione ad habitum, sed singulos adscribi optantes sua Scapularia ex laneo scoto taneti coloris debere deferre, ut â supradictis Patribus benedicantur, et eis imponantur cum benedictione, et caeremoniis consuetis. In quorum fidem praesentes dedimus Sigillo nostro majori munitas, ac propria manu subscriptas. Romae in Conventu nostro Sanctae Mariae de Scala die octava Februarii 1648.
Fr' Laurentius â S. Elia
Praepositus Gn'lis
(L. S.)
Fr' Joseph ab Ann' ne
Secretarius.
330comi
III. Cum autem nimis difficile esset, ut P. Provincialis, aut P. Gvardianus habitum in propria persona semper benedicat, et illum ad Confraternitatem recipi cupientibus imponat, ac nomina receptorum Albo Confraternitatis adscribat, fuit anno 1761. supplicatum R'mo Patri Generali Ordinis Carmelitarum, ut praedictas facultate extenderet etiam ad alios Sacerdotes P. Gvardiano Labacensi subjectos, et ab eodem designandos, qui ad majorem Dei gloriam, et B'mae Virginis Mariae cultum promovendum supplicantis precibus libenter annuit, et suam mentem sequentis Scripti tenore manifestavit:
Nos FR' Joachim Maria Pontalti Sacrae Theologiae
Magister, et Doctor, humilis Prior Generalis, nec non
Commissarius, et Visitator Apostolicus totius Ordinis
Fratrum beatissimae, semperque Virginis Dei
Genitricis Mariae de Monte Carmelo anti-
quae Observantiae regularis.
Dilecto Nobis in Christo Patri Ad'm R'ndo Gvardiano pro tempore existenti Conventus Labacensis in Carniolia Ordinis Seraphici S. Francisci Strictioris Observantiae salutem in Domino.
Id â Nobis exposuit Christiana charitas, ut bona quae Nobis Divina largitate contigerunt, et Spiritualia maxime, quae data danti non pereunt, in proximos communicemus. Idcirco cum â Sede Apostolica sit Nobis indulta facultas communicandi fidelibus Indulgentias, et gratias Spirituales Confraternitatis nostri Scapularis ab ea concessas, nedum tibi, sed et cuicunque, vel quibuscunque ê tuis subditis Religiosis Sacerdotibus sive in Conventu morantibus, sive ex obedientia quocunque titulo extra Conventum iter agentibus â Te tamen designando, vel designandis, facultatem facimus (dummodo non sit praesens Sacerdos aliquis Ordinis nostri, vel in loco reperiatur Conventus nostrae Religionis) benedicendi Scapulare, seu habitum S. nostri Ordinis, ipsumque imponendi omnibus utriusque sexus Christi fidelibus eumdem Sacrum habitum quocumque tempore, et loco â Te, vel Tuis Religiosis, etiam in mortis illorum articulo exposcentibus, cum omnibus Indulgentiis, et gratiis Spiritualibus, quibus Confratres nostrae Sodalitatis Scapularis gaudent, et potiuntur: dummodo ab ipso Sacerdote suscipiente, vel â quacunque alia etiam Saeculari persona in libro dictae Sodalitatis in Ecclesia praedicti Conventus canonicè erectae imposterum describantur: declarantes interim ut legitimè adscriptos omnes, et receptos omnes, et quoscumque tam vivos, quam defunctos, qui praeteritis temporibus â non habente facultatem ejusmodi forsan recepti fuerunt, et etiamsi in praefata Sodalitatis libro minime descripti fuissent: quos item nunc pro tunc volumus fieri participes omnium bonorum Spiritualium, quae die, noctuque fiunt â Religiosis totius nostri Ordinis, ac plenariae absolutionis in eorum mortis articulo: ad quam participationem recipiendi fideles, qui habitum benedictum erunt recepturi, eisque Sacrum Scapulare devotè gestantibus plenariam absolutionem in mortis articulo conferendi, Tibi, et cuicumque, vel quibuscumque, ùt supra, â Te designando, vel designandis, concedimus auctoritatem. Praesentibus ad Nostrum, et Successorum
331
beneplacitum valituris. In quorum fidem etc. Datum in Conventu Nostro S. S. Silvestri, et Martini in Montibus de Urbe die 3. Octobris 1761.
FR Joachim Maria Pontalti
Prior Generalis Carmelit.
FR' Joannes Baptista Comandini
Pro-Secretarius R'mi Patris.
IV. Pro Consolatione Confratrum, et Consororum hujus almae Archiconfraternitatis Sacri Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo adducendus esset amplus Indulgentiarum, et Spiritualium gratiarum, quibus iidem Confratres, et Sorores fruuntur, thesaurus; quia verò hae Indulgentiae in Summario Indulgentiarum Carmelitici Scapularis, quod Clemens X. suis litteris incip. Commissae Nobis dat. Romae 8. Maji 1673 adprobavit, per extensum specificatae reperiuntur, eas hic adducere superfluum esse judicavi ex eo, quia illud R'mus P. Aloysius Laghius Generalis Carmelitarum in Instrumento, vi cujus Gvardiano Samaboriensi dedit facultatem in eo Conventu erigendi Confraternitatem Sacri Scapularis B'mae V. Mariae de Monte Carmelo anno 1751. una cum Brevi Clementis X. de verbo ad verbum inseruit, unde eum, qui Indulgentias, et gratias Spirituales Sodalibus hujus Confraternitatis â Summis Pontificibus concessas scire desiderat, et praedictum Summarium prae manibus non habet, remitto ad Conventum Samaboriensem, in quo §. de Confraternitate Ss'mi Scapularis desiderata inveniet.
V. Confraternitas haec, quae nunc etiam suam habet Aram in Capella Sanctae Crucis feriâ V. pro defunctis Confratribus ejusdem Confraternitatis privilegiatam, ab anno 1648. quo instituta fuit, in dies majora accepit incrementa ita, ut propriis erectis vexillis processiones, quae prius dominica secunda cujuslibet mensis per ambitum exteriorem circa coemeterium ducebantur, ad forum publicum extendat. Prima Processio extra territorium claustrale per forum ducta fuit anno 1704. dominica sequente festum diem 16. Julii, seu festum Commemorationis B. V. Mariae de Monte Carmelo, qua Dominicâ quotannis celebratur festum titulare hujus almae Confraternitatis. Quia verò in aliis devotionibus, et processionibus quolibet mense fieri solitis ambitus interior ob crescentem fidelium accursum adeo populo repleretur, ut populus devotus se extendere haud valeret, fuit supplicatum R'mo Officio Episcopali pro licentia etiam alias processiones menstruales extra ambitum ad forum publicum ducendi, quae licentia anno 1723. benignè concessa fuit. Anno 1736. principalis processio prima vice ducta fuit Gymnasium versus, dein revertendo per pontem sutorium novum forum, penes PP. Cappucinos, usque ad PP. Augustinianos, dein per inferiorem pontem ad civitatem, ac demum ad
332
Ecclesiam nostram, unde egressa est, revertitur. Quamvis verò hoc spatium amplum est, tanta tamen accurrit fidelium multitudo, ut, antequam ultimi exeant, primi jam intrant, prout ipsemet per plures annos expertus sum, nec mirum; etenim quolibet anno ad minimum 990. huic almae inseruntur Confraternitati, imo anno 1777. mox elapso 1003. personae huic Sodalitati adscriptae erant.
§. II.
De Confraternitate S. Antonii de Padua.
I. Postquam Capella S. Antonii jam anno 1655. ab Excel'mo D'no Wolffgango Engelberto Comite ab Aursperg Supremo Provinciae Carnioliae Capitaneo, extructa fuisset, erat anno 1660. ut populi devotioni, quâ in hunc Sanctum fertur, fieret satis, erecta Confraternitas S. Antonii Patavini, quam Alexander VII. suis litteris incip. Cum sicut datis Romae 19. Aprilis 1660. confirmavit, et Confratribus, et Sororibus varias Indulgentias, et Spirituales gratias clementissime indulsit, prout in mox adducenda Bulla magis patebit. Pro festo Principali ipsemet Pontifex designavit Dominicam infra Octavam S. Antonii, pro festis minus principalibus, festum Ss. Petri, et Pauli, S. Josephi, ac Nativitatis, et Assumptionis B. V. Mariae. En tenorem litterarum Apostolicarum Originalium.
Alexander P. P. VII.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cùm sicùt accepimus in Ecclesia Assumptionis B. Mariae Virginis immaculatae domus Fratrum Ordinis Minorum Sancti Francisci de Observantia nuncupatorum Civitatis Labacensis una pia, et devota utriusque sexûs Christifidelium Confraternitas sub invocatione Sancti Antonii de Padua non tamen pro hominibus unius specialis artis canonicè instituta, seu instituenda existat, cujus Confratres, et Consorores quamplurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt. Nos, ut Confraternitas praedicta majora in dies suscipiat incrementa de Omnipotentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam, nec non tam eis, et pro tempore describendis, quam jam descriptis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devote invocaverint, etiam plenariam, ac eisdem nunc, et pro tempore existentibus Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac eadem Sacra communione refectis, qui dictam Ecclesiam prima die Dominica infra octavam festi ejusdem S. Antonii de Padua â primis Vesperis, usque ad occasum solis diei hujusmodi
333
singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper dictis Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis dictam Ecclesiam in S. s. Petri, et Pauli Apostolorum, S. Josephi, ac Nativitatis, et Assumptionis B'mae Virginis Mariae immaculatae festis diebus, ùt praefertur, visitantibus, et ibidem orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas. Quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in dicta Ecclesia pro tempore describendis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, et privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum dictae Confraternitatis, quam aliorum ad Sepulturam Ecclesiasticam associaverint, aut quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendas, sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut aliàs ubicunque, aut quomodocunque pro tempore deferetur, comitati fuerint, aut si impediti, Campanae ad id signo dato semel orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies Orationem, et Salutationem praedictas pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum praedictorum recitaverint, aut peccatorem aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcumque pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum sexaginta dies de injunctis eis, vel alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus praesentibus in perpetuum valituris. Volumus autem, quod si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia indulgentia perpetuò, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint, utque etiam si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, seu imposterum aggregetur, vel quavis alia ratione uniatur, seu etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso prorsus nullae sint. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XIX. Aprilis MDCLX. Pontificatûs nostri anno sexto.
S. Ugolinus
Ex Officio Episcopali conceditur licentia, ut hae Indulgentiae pollicentur: absque tamen ullo praejudicio Authoritatis Episcopalis ei per Bullam Clementis VII. editam 24. Decembris 1604. et Sess. 22. c. 8. et 9. Conc. Trid. de Reform. concessae. Actum in Palatio Ep'li Labaci 31. Jan. Anno 1661.
Philippus Terpin
Vic. Gn'lis m'ppa.
334
II. Obtenta facultate sub die 19. Aprilis 1660. â Summo Pontifice Alexandro VII. erigendi Confraternitatem S. Antonii de Padua Orbis Thaumaturgi certis Indulgentiis suprà in litteris Apostolicis specificatis decoratam, et accedente Celsissimi, et R'mi S. R. I. Principis, et Episcopi Labacensis licentia publicandi praedictas Indulgentias sub die 31. Januarii 1661. fuit ad Majorem Dei ter Optimi Maximi gloriam, B'mae V. Mariae honorem, magni Orbis Thaumaturgi S. Antonii Paduani laudem, Sanctae Romanae Ecclesiae incrementum, et animarum Salutem in primum Rectorem hujus Confraternitatis electus die 2. Augusti 1662.
Excellentissimus, ac Ill'mus D. D. Wolffgangus Engelbertus S. R. I. Comes ab Aursperg, et Gottsche, Dominus in Schön- et Seisenberg Inclyti Ducatus Carnioliae, et Marchiae Slavicae Supremus haereditarius Mareschallus, et Camerarius, Sac. Caes. Regiaeque Maj. Consiliarius actualis intimus, Provinciae Carnioliae Supremus Capitaneus, et Deputatorum Praeses.
Assisstentes
Illustrissimus D. D. Fridericus S. R. I. Comes ab Atthimis D'nus ad S. Crucem, Lucaenis, et Podgorae, Sac. Caes. Maj. Consiliarius Aulae bellicus, et actualis Camerarius, Ducatûs Carnioliae Vice-Dominus.
Illustrissimus D. D. Ehrhardus Leopoldus Ursin Comes â Blagay Sac. Caes. Maj. Consiliarius, ac Camerarius.
Secretarius
Nobilis, ac clarissimus Dominus Joannes Röringer â Rörinberg Metropolis Labacensis Civitatis Consul.
§. III.
De Archiconfraternitate Cordigerorum S. P. N.
Francisci.
I. Cum plurimi ex saeculo miranda Virtutum exempla Sanctissimi Patriarchae Francisci imitari volentes, chordam similem, quam S. Franciscus, dum in humanis ageret, portare consueverat, deferre cuperent, eorum pio desiderio Sixtus V. Romanus Pontifex deferre volens, Archiconfraternitatem Cordigerorum in Conventu Assissiensi, in quo Corpus S. Francisci requiescit, instituit cum facultate eidem alias Confraternitates aggregandi, ùt patebit ex ipsius litteris incip. Ex Supernae datis Romae 19. Nov. 1585. Cum autem haec Archiconfraternitas communis est omnibus Provinciae nostrae Conventibus, his ejusdem praerogativas, et Indulgentias â Summis Pontificibus concessas ex ipsis Bullis Pontificiis, quas integras ideo, quia et pro aliis Conventibus inservient, adferam, fusius demonstrabo. En tenorem litterarum Sixti V. hanc Archiconfraternitatem instituentis:
335
N' o 15.
Sixtus Episcopus Servus Servorum Dei
Ad perpetuam rei memoriam.
Ex supernae dispositionis arbitrio gregi Dominico praesidentes inter curas multiplices, quae ex pastoralis Officii ministerio nobis incumbunt, illam libenter amplectimur, per quam omnium Christifidelium, praesertim sub suavi Religionis jugo, et vexillo Altissimo famulantium, animarum Salus cum divini cultus incremento proveniat, ipsosque Christifideles, ut eorum vota ad id facilius concurrant, Spiritualibus muneribus, indulgentiis videlicet, et peccatorum remissionibus in apricum eis adducendo justos variis signis, et miraculis coruscantes, invitamus, et confovemus, ac alias desuper disponimus, prout ad eorumdem Christifidelium Spiritualem devotionem conspicimus in Domino salubriter expedire. Cum itaque B. Franciscus, â quo Ordo dilectorum filiorum fratrum Minorum institutus fuit, quique inter caeteros in numerum Sanctorum cooptatos, signis, et miraculis maxime claruit, ita vixerit, ut penè omnes ad sui devotionem, et imitationem pertraxerit, multique ex ipsis Christifidelibus chordam similem ei, qua ipse, dum in hoc saeculo versaretur, cinctus erat, hodie deferant: quin etiam plures ejus laudabile institutum amplexi, et sub suavi jugo Religionis ab eo institutae, diversisque Sanctae Romanae Catholicae Ecclesiae Praelatis, etiam Cardinalatus honore fulgentibus, et postea ad Summi Apostolatus apicem evectis illustratae, militantes, tantumque virum imitati, in numerum eorumdem Sanctorum relati fuerint. Nos qui etiam â teneris annis singularem devotionis affectum erga ipsum S. Franciscum, cujus corpus sub Altari majori Ecclesiae domus Fratrum Ordinis Fratrum Minorum Conventualium nuncupatorum Assissiensis, quae inibi insignis, maximeque celebris, et diversis privilegiis decorata existit, requiescit, sub habitu dicti Ordinis sui incedentes gessimus, cupientes domum, et Ecclesiam hujusmodi amplius decorari, pietatisque, et Christianae charitatis opera, ubique cum divini cultûs augmento, ac ad ejusdem S. Francisci honorem, et venerationem, animarumque salutem exerceri, fidelesque ipsos ad faciendum ea, per quae ad aeternam beatitudinem valeant facilius pervenire, mediis opportunis excitare, infrascriptum Fratrem Clementem Magistrum Generalem, ac singulares personas Conventus domus praedictae â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis â jure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodati existunt, ad effectum praesentium duntaxat consequendum; harum serie absolventes, et absolutos fore censentes. Motu proprio, non ad alicujus nobis desuper oblatae petitionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate, et certa scientia in Ecclesia domus, et ad Altare hujusmodi unam Archiconfraternitatem utriusque sexûs Christifidelium, qui chordam per ejusdem Ordinis Fratres geri solitam, ex illorum devotione deferant, ac illa cingantur, sub invocatione ejusdem S. Francisci, Apostolica auctoritate tenore praesentium perpetuò erigimus, et instituimus. Ut autem ipsa Archiconfraternitas Confratrum Cordigerorum
336
praefatae Chordae, numero in dies magis ampliata decoretur, ipsique Confratres ad piorum operum exercitium propensiores reddantur, ac ad Ecclesiam, et Altare hujusmodi devotionis causa confluant, quo per hoc se majora Caelestis gratiae dona cognoverint adipisci: de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi omnibus, et singulis utriusque sexûs Christifidelibus, qui verè paenitentes, et confessi, ac praefatam Chordam, quae prius â Superioribus dicti Ordinis benedici debeat, ad reverentiam, et memoriam ejusdem S. Francisci gerentes, Sacraque communione refecti, praefatam Archiconfraternitatem ingrediuntur, die prima illorum ingressus, ac in mortis ipsorum articulo, Nomen Jesu ore, vel corde invocantibus, si etiam verè paenitentes, et confessi fuerint, plenariam omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem. Et insuper eidem Archiconfraternitati, ejusque Confratribus omnes, et singulas indulgentias et peccatorum remissiones, ac relaxationes Archiconfraternitati Confalonis B. Mariae Virg. in Ecclesia Sanctae Luciae de Urbe institutae, nec non praedicto Ordini, ac illius fratribus, et personis quandocumque, et per quoscumque Romanos Pontifices, praedecessores nostros, ac etiam per nos concessas, quoad illas tantum, quae hactenus revocata non fuerunt, motu, et auctoritate, ac tenore similibus etiam perpetuè concedimus, et elargimur, ac communicamus. Postremo dilecto filio Fratri Clementi Bontadosio nunc, et pro tempore existenti dicti Ordinis Generali Magistro Ordinis Fratrum Minorum Conventualium nuncupatorum, quascumque Confraternitates utriusque sexûs Christifidelium Cordigerorum hujusmodi in quibuscumque Ecclesiis, domorum tam Minorum Conventualium, quam Cappucinorum, et de Observantia nuncupatorum Fratrum praedictorum in quibuscumque mundi partibus, et locis pro tempore erigendis, et instituendis, erigendi, et instituendi, illasque, postquam erectae, et institutae fuerint, praefatae Archiconfraternitati per praesentes erectae, et institutae cum omnibus, et singulis Indulgentiis, peccatorum remissionibus, et relaxationibus aggregandi, ac ipsas Indulgentias illis, et earum Confratribus communicandi, pariterque concedendi, plenam, liberam, et omnimodam facultatem, et auctoritatem damus, et concedimus, prout nos easdem omnes Confraternitates ex nunc, prout ex tunc, postquam erectae, et institutae fuerint, ipsi Archiconfraternitati per praesentes erectae, et institutae hujusmodi aggregamus, praefatasque Indulgentias illis, et earum Confratribus communicamus, et concedimus. Decernentes easdem praesentes litteras nullo unquam tempore de subreptionis, vel obreptionis, aut nullitatis vitio, vel intentionis, seu quopiam alio defectu notari, impugnari, vel retractari, aut revocari ullatenus posse, neque debere, sed semper et in perpetuum validas, et efficaces existere, suosque plenarios effectus sortiri debere. Non obstantibus praemissis, ac Regula nostra de Indulgentiis ad instar non concedendis, ac aliis Constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrariis quibuscunque. Nulli ergo etc. Datum Romae apud S. Petrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quingentesimo octuagesimo quinto 13. Kal. Decembris Pontif. nostri Anno primo.
337
II. Ex hac Sixti V. Constitutione patet, quod Confratres Confraternitatis Cordigerorum S. Francisci non tantum sint participes omnium gratiarum, et Indulgentiarum â diversis Romanis Pontificibus Ordini Fratrum Minorum Conventualium concessarum, sed etiam gaudeant omnibus Indulgentiis, quas Gregorius XIII. Constit. incip. Pastoris aeterni data Romae die 12. Octob. anno 1576. Confratribus Confraternitatis Recommendatorum B. Mariae Virginis, Confalonis postea dictae Romae in Ecclesia S. Luciae institutae concessit. Fuit autem haec Confraternitas Romae â nonnullis Patritiis instituta anno 1264. cui S. Bonaventura tunc in humanis agens certas preces Corona nuncupatas praescripsit videlicet, quod ipsi Confratres loco horarum canonicarum, viginti quinquies orationem Dominicam, et toties Salutationem Angelicam cum versu Gloria Patri, nec non septies orationem, Salutationemque hujusmodi cum versiculo defunctorum Requiem aeternam, et ejus Responsorio recitare tenerentur. Hujusmodi igitur preces persolventibus Gregorius XIII. concessit pro diebus Dominicis, et festivis viginti, caeteris vero non feriatis diebus decem annorum Indulgentias concessit. Insuper dictis Confratribus in Nativitatis, et Resurrectionis, ac Pentecostes D. N. J. C. caeterisque tam illius, quam ejusdem beatae Mariae Virginis honorem celebrari solitis festivitatibus, eamdem coronam etiam recitantibus, quo die festivitatum id fecerint, plenariam omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer impertitur. Item indulsit, ut si ipsi Confratres confessi, et contriti singulis secundis feriis cujuslibet mensis, ac etiam die commemorationis defunctorum coronam ipsam cum versiculo, et Responsorio Requiem aeternam genibus flexis pro cujuscunque Confratris anima, quae Deo in charitate conjuncta ab hac luce migraverit, pariter recitaverint, per hujusmodi recitationem anima ipsa Domini nostri Jesu Christi, et beatissimae Virginis Mariae, ac beatorum Apostolorum Petri, et Pauli, aliorumque Sanctorum meritis suffragantibus, â purgatorii poenis liberari valeat. Ùt videre est tom. 2. Bull. Rom. Constit. 28. pag. 305. et sequ.
III. Indulgentias praemissas anno sequenti Sixtus V. non tantum confirmavit, sed etiam ampliavit, ùt ex ipsius litteris incip. Divinae Caritatis dat. Romae Nonas Maji anno 1586. patet, quae hujus sunt tenoris:
Sixtus Episcopus Servus Servorum Dei
Ad perpetuam rei memoriam.
Divinae charitatis altitudo etc. Ne autem de praemissorum validitate ullo unquam tempore dubitari contingat, nostram denuo in praemissis auctoritatem interponere, ipsiusque Archiconfraternitatis auctoritatem extendere, ac pium dictorum Confratrum Chordigerorum propositum amplius promovere, eosque Spiritualibus muneribus, Indulgentiis videlicet, et peccatorum remissionibus, prosequi cupientes, Supplicationibus dicti Clementis hac in parte inclinati, institutionem hujusmodi Apostolica auctoritate praefata, tenore praesentium perpetuò approbamus, et confirmamus supplentes omnes, et singulos tam juris, quam facti defectus, si qui intervenerint in eisdem: ipsam Archiconfraternitatem in caput omnium Confraternitatum Chordigerorum hujusmodi ubilibet institutarum, et instituendarum etiam perpetuo auctoritate, et tenore praemissis erigimus, et instituimus.
338
Omnesque, et singulas Indulgentias, et peccatorum remissiones, et relaxationes Religioni, et Ordini Fratrum Minorum hujusmodi per quoscumque Romanos Pontifices praedecessores nostros, ac nos concessas, quoad eas dumtaxat, quae hactenus non sunt revocatae, nec sunt ullis revocationibus comprehensae eisdem auctoritate, et tenore similiter perpetuò approbamus, et confirmamus, ac illis perpetuae, ac inviolabilis firmitatis robur adycimus. Illasque Archiconfraternitati, et Confratribus Chordigerorum hujusmodi sub eisdem modo, et forma, quibus illae Religioni, et Fratribus praefatis concessae fuerunt, dummodo, ut praefertur, non fuerint revocatae, etiam perpetuò concedimus, elargimur, et communicamus. Nec non de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, utriusque sexûs Confratribus Chordigerorum hujusmodi praeter Indulgentias Religioni praefatae concessas, in mortis articulo, nec non quoties processionibus Archiconfraternitatis Chordigerorum hujusmodi, singulis mensibus fieri solitis interfuerint, eisdem quidem Confratribus plenariam omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem perpetuò concedimus. Aliis verò non Confratribus, qui processionibus hujusmodi interfuerint, centum annos de injunctis eis, vel alias quomodolibet debitis paenitentiis misericorditer in Domino relaxamus. Ac praefatis Confratribus, qui aliis dictae Archiconfraternitatis processionibus, aut dum B. Mariae, vel quodvis aliud officium per ipsos Confratres Chordigeros recitabitur, interfuerint, ac quoties Sanctissimum Christi corpus, dum infirmis defertur, vel defunctum ad sepulturam associaverint, aut alicui miserabili personae subvenerint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu aliquod horum fecerint, toties centum dies de eis injunctis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis etiam misericorditer in Domino relaxamus. Eisdemque Confratribus Chordigeris, ut Indulgentias, et peccatorum remissiones praefatas per modum Suffragii, pro fidelibus, qui in gratia Dei decesserint, consequi, et impartiri valeant. Nec non quascumque Confraternitates utriusque sexûs Christifidelium Chordigerorum hujusmodi in quibuscumque Ecclesiis domorum, tam Minorum Conventualium, quam de Observantia, et Cappucinorum nuncupatorum Fratrum praefatorum, in quibuscunque mundi partibus, et locis, pro tempore erigendas, et instituendas, postquam erectae, et institutae fuerint, Archiconfraternitati illorum aggregandi. Illisque omnes, et singulas eorum Indulgentias, et peccatorum remissiones, et relaxationes communicandi, et concedendi, plenam liberamque facultatem praefato, ac pro tempore existenti Generali dicti Ordinis Minorum Conventualium auctoritate, et tenore praefatis concedimus. Non obstantibus praemissis, ac Regula nostra de Indulgentiis ad instar non concedendis, et quibusvis aliis Constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis caeterisque contrariis quibuscumque praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, quod praesentium transumptis manu alicujus Notarii Subscriptis, et sigillo pro tempore
339
existentis Ministri, vel Procuratoris Generalis Ordinis Fratrum Minorum Conventualium hujusmodi, vel cujusvis personae in dignitate Ecclesiastica constitutae, aut Canonici alicujus Cathedralis Ecclesiae munitis, eadem prorsus fides adhibeatur ubique locorum, et gentium, in judicio, et extra, quae ipsis originalibus adhiberetur, si forent exhibitae, vel ostensae. Nulli ergo etc. Datum Romae apud S. Petrum Anno Incarnationis Dominicae 1586. Nonas Maji, Pontificatûs nostri anno secundo.
IV. Has Sixtinas Indulgentias revocavit Paulus V. et alias concessit, Sixtus V. etiam facultatem dedit Ministro Generali, et Commissario Generali Ordinis Minorum de Observantia in suis Ecclesiis, ubi non extant Ecclesiae, et Conventus Fratrum Minorum Conventualium, erigendi Archiconfraternitatem Cordigerorum S. Francisci. Cum autem Clemens X. in suis litteris incip. Dudum fel. rec. datis Romae 13. Julii 1673. et Indulgentiarum â Paulo V. huic Confraternitati concessarum, quas confirmat, et praedictae facultatis erigendi Confraternitatem mentionem faciat, eas tantum omissis Bullis Sixti V. et Pauli V. adfero, quae hujus sunt tenoris:
Clemens Papa X.
Ad perpetuam rei memoriam
Dudum fel. record. Paulus Papa V. praedecessor noster, qui certas unicuique Archiconfraternitati Indulgentias, et gratias Spirituales, quibus imposterum frueretur, duxerat praescribendas: omnes, et singulas Indulgentias, et peccatorum remissiones ac paenitentiarum relaxationes Archiconfraternitati Chordigerorum in Ecclesia domus Fratrum Sancti Francisci Assisien. Ordinis Minorum Conventualium canonicè erectae, et illius Confratribus per quoscumque Romanos Pontifices praedecessores suos concessas revocans, et annullans, ac nullius roboris, et momenti exinde fore declarans, de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisus omnibus utriusque sexûs Christifidelibus, qui in memoriam ejusdem S. Francisci chordam benedictam ab ejusdem Ordinis Superioribus suscipientes praedictam Archiconfraternitatem de caetero ingrederentur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpsissent, plenariam, ac tam ipsis pro tempore describendis, quam jam descriptis in dicta Archiconfraternitate Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praedictae Archiconfraternitatis Ecclesiam, seu Oratorium in festo principali ejusdem Archiconfraternitatis â primis Vesperis usque ad occasum solis ejusdem festi singulis annis devotè visitâssent, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, et S. Matris Ecclesiae exaltatione, pias ad Deum preces effudissent, etiam plenariam: In mortis quoque articulo eisdem Confratribus, et Consororibus, qui verè paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel qua-
340
tenus id facere nequirent, saltem verè paenitentes nomen Jesu ore si possent, sin minus corde devotè invocarent, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concessit. Nec non ipsis Confratribus, et Consororibus, qui praedictae Archiconfraternitatis Processioni singulis mensibus fieri solitae interfuissent tres annos, et totidem quadragenas, qui verò Officio Beatae Mariae Virginis ab ejusdem Archiconfraternitatis Confratribus pro tempore celebrando, et recitando, aut cuivis alteri officio pariter interfuissent, centum dies, insuper eisdem, qui Sanctissimum Sacramentum, quando ad infirmos deferetur, comitati fuissent quinque annos, et totidem quadragenas. Qui verò pariter verè paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti aliquam ex Ecclesiis dicti Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci, in ejusdem Sancti Francisci, ac S. Antonii de Padua, S. Bonaventurae, S. Ludovici Episcopi, S. Bernardini, et S. Clarae festivitatibus similiter â primis Vesperis usque ad occasum solis festivitatem hujusmodi singulis annis visitavissent, et oravissent, ùt praefertur, quo die festivitatum hujusmodi id egissent, septem annos, et totidem quadragenas. Quoties verò corpora defunctorum tam Confratrum, quam aliorum ad sepulturam comitati fuissent, aut alicujus pauperi personae in ejus necessitatibus subvenissent, aut pacem inter inimicos composuissent, toties pro quolibet praedictorum operum centum dies de injunctis eis, seu aliàs quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxavit. Insuper eisdem Confratribus, et Consororibus, ut supradictas Indulgentias, et gratias Spirituales consequi, et illas animabus defunctorum per modum Suffragii applicare possent, concessit, et indulsit.
Praeterea tunc, et pro tempore existenti praedicti Ordinis Minorum Conventualium Ministro Generali, ut Confraternitates Laicorum utriusque sexûs sub dicta invocatione Chordigerorum S. Francisci in qualibet Ecclesia Fratrum sui Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci erigere, et instituere, servata tamen forma praescripta in Constitutionibus re. me. Sixti Papae V. sub datum XIII. Kalendas Decembris Pontificatus sui anno primo, et Clementis Papae VIII. praedecessorum suorum super hoc editis posset, et valerent, facultatem impertitus est. Quae quidem Confraternitates sic, et postquam erectae, et institutae fuissent, eidem Archiconfraternitati S. Francisci Assisien. juxta praedictam Sixti V. Constitutionem essent, et esse intelligerentur aggregatae, et alias prout in ipsius Pauli praedecessoris litteris desuper in simili forma Brevis die 2. Martii 1607. expeditis, quas perpetuis futuris temporibus durare voluit, continetur. Et subinde cum ex concessione praefati Sixti praedecessoris Ministro Generali, et Commissario Generali Ordinis Fratrum Minorum ejusdem S. Francisci de Observantia nuncupatorum in Ecclesiis eorum Ordinis in locis videlicet, in quibus Ecclesiae, vel Conventus Fratrum Conventualium non existerent, hujusmodi Confraternitates Chordigerorum erigendi, et instituendi facul-
341
tas attributa fuisset, memoratus Paulus praedecessor eisdem Ministro Generali, et Commissario Generali, et eorum cuilibet, ut in Ecclesiis eorum Ordinis tantum in locis, in quibus non extarent Conventus, vel Ecclesiae Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci, Confraternitates Chordigerorum Sancti Francisci utriusque sexûs erigere, et instituere, illisque sic erectis, et institutis Indulgentias, et gratias Spirituales supradictas communicare libere, et licite possent, et valerent, servata tamen forma in praedictis Constitutionibus Sixti, et Clementis praedecessorum tradita, quemadmodum in supradictis Pauli praedecessoris litteris expressum reperitur, facultatem perpetuo duraturam auctoritate Apostolica concessit, et impertitus est, et alias prout in alterius ipsius Pauli praedecessoris litteris pariter in forma Brevis die 25. Septembris ejusdem anni 1607. emanatis, quarum, et priorum ejus litterarum praefatarum tenores praesentibus pro plene, et sufficienter expressis, et insertis haberi volumus, uberius etiam continetur.
Cum autem sicut dilectus filius Franciscus Maria â Bonoia Procurator Generalis dicti Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia nuncupatorum, Nobis nuper exponi fecit, quo firmiora sint ea, quae iterato Sedis Apostolicae patrocinio muniuntur, et aliquod dubium exortum decidatur, an dilectis pariter filiis Ministro Generali, et Commissario Generali ejusdem Ordinis hujusmodi Chordigerorum Confraternitates in Indiis tam Orientalibus, quam Occidentalibus erigendi, illisque Indulgentias, et gratias Spirituales supradictas communicandi facultas per posteriores Pauli praedecessoris litteras praefatas attributa reperiatur. Nobis propterea dictus Franciscus Maria Procurator Generalis etiam eorumdem Ministri Generalis, ac Commissarii Generalis nomine humiliter supplicari fecit, ut in praemissis opportune providere, et ut infra indulgere de benignitate Apostolica dignaremus.
Nos igitur ipsos Franciscum Mariam Procuratorem Generalem, ac Ministrum, et Commissarium Generales Spiritualibus favoribus, et gratiis annuere volentes, et eorum singulares personas â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis â jure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodati existunt ad effectum praesentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes, et absolutos fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, facultatem erigendi, et instituendi Confraternitates Chordigerorum S. Francisci utriusque sexûs in Ecclesiis Ordinis Fratrum Minorum ejusdem S. Francisci de Observantia tantum, nempe in locis, in quibus non extent Conventus, vel Ecclesiae dicti Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium, illisque sic erectis, et institutis Indulgentias, et gratias Spirituales praedictas, sicut praemittitur, communicandi pro tempore existentibus Ministro Generali, et Commissario Generali ejusdem Ordinis Fratrum Minorum de Observantia â memorato Paulo praedecessore concessam, ut praefertur, expeditasque desuper ipsius Pauli praedecessoris litteras praefatas cum omnibus, et singulis in eis contentis authoritate Apostolica tenore praesentium perpetuo confirmamus, et approbamus, ac innovamus, illisque inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus. Sic ad eisdem Ministro, et Com-
342
missario Generalibus, eorumque cuilibet ejusmodi Confraternitates Chordigerorum S. Francisci in Ecclesiis eorum Ordinis tantum ubicunque, etiam in Indiis tam Orientalibus, quam Occidentalibus consistentibus in locis tamen, ubi non sint Ecclesiae, vel Conventus praefati Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium erigere, et instituere, illisque omnes, et singulas Indulgentias, et peccatorum remissiones, ac paenitentiarum relaxationes, aliasque gratias praefatas Spirituales, servata tamen dictarum Constitutionum Sixti, et Clementis, ac litterarum Pauli praedecessorum praefatorum forma, et dispositione communicare licuisse, et deinceps perpetuis futuris temporibus licere auctoritate, et tenore praedictis declaramus. Praeterea Confratres, et Consorores Confraternitatum hujusmodi ubicumque locorum etiam in Indiis Orientalibus, et Occidentalibus per Ministrum Generalem, et Commissarium Generalem dicti Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia pro tempore existentes, seu eorum alterum, hactenus, sicut praemittitur, erectarum, et deinceps quandocunque erigendarum ad Christianae pietatis opera peramplius incitare cupientes, ac de Omnipotentis Dei misericordia, et beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi omnibus, et singulis earumdem Confraternitatum Confratribus, et Consororibus verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui aliquam ex Ecclesiis dicti Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia in ejusdem S. Francisci Sacrorum Stigmatum, S. Didaci, S. Petri de Alcantara, Sanctorum Martyrum ejusdem Ordinis, S. Ludovici Regis Francorum, et S. Elisabethae Reginae Hungariae festivitatibus â primis Vesperis, usque ad occasum solis festivitatum hujusmodi annis singulis devote visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, quo die festivitatum hujusmodi id egerint, septem annos, et totidem quadragenas de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Decernentes easdem praesentes litteras semper firmas, validas, et efficaces existere, et fore, suosque plenarios, et integros effectus sortiri, et obtinere, ac illis, ad quos spectat, et pro tempore quandocunque spectabit, in omnibus, et per omnia plenissime suffragari, et ab eis inviolabiliter observari: sicque in praemissis per quoscumque judices Ordinarios, et delegatos, etiam causarum Palatii Apostolici Auditores judicari, et diffiniri debere: ac irritum, et inane, si secus super his â quoquam quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari. Non obstantibus Constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis, et quatenus opus sit nostra, et Cancellariae Apostolicae Regula de non concedendis Indulgentiis ad instar, aliisque Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis, nec non omnibus, et singulis illis, quae in praefati Pauli praedecessoris litteris concessa sunt non obstare, caeterisque contrariis quibuscumque. Volumus autem, ut ipsarum praesentium litterarum transumptis, seu exemplis etiam impressis manu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo personae in Ecclesiastica dignitate constitutae munitis, eadem prorsus fides tam in judicio, quam extra illud habeatur, quae haberetur ipsis
343
praesentibus, si forent exhibitae, vel ostensae. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die 13. Julii 1673. Pontificatus nostri anno quarto.
J. G. Slusius
V. Ex his Clementis X. litteris facile quivis desumet, quae sint Indulgentiae Confratribus, et Consororibus Confraternitatis Chordigerorum S. Francisci â Paulo V. post priorum revocationem concessae? In specie videre est, quod Indulgentia plenaria Confratribus, qui processioni omni mense fieri solitae interessent, â Sixto V. concessa, sit â Paulo V. reducta ad tres annos, et totidem quadragenas. Verum succedens Clementi X. Innocentius XI. ad augendam majorem in populo Christiano devotionem denuo concessit Confratribus Confraternitatis Chordigerorum S. Francisci, qui processioni omni mense fieri solitae interfuerint, Indulgentiam plenariam die 26. Augusti 1680. quae usque ad haec tempora non fuit revocata. Tenor litterarum Innocentii XI. est sequens:
Innocentius Papa XI.
Ad perpetuam rei memoriam.
Ad augendam fidelium Religionem, et animarum Salutem Caelestibus Ecclesiae thesauris pia charitate intenti, ac supplicationibus dilecti filii Joannis Franchini Mutinen. Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci Conventualium nuncupatorum Procuratoris Generalis nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, omnibus, et singulis Confratribus, et Consororibus Confraternitatum sub titulo, seu denominatione funiculi ejusdem Sancti Francisci, sive Chordigerorum in Ecclesiis dicti Ordinis hactenus erectarum, et in futurum erigendarum verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis, qui, et quae Processioni per easdem Confraternitates semel in mense fieri solitae devotè interfuerint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, qua vice praefatorum id egerint, plenariam omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus, in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut earumdem praesentium litterarum transumptis, seu exemplis etiam impressis manu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo personae in Ecclesiastica dignitate constitutae munitis eadem prorsus fides, ubique locorum habeatur, quae haberetur ipsis praesentibus, si forent exhibitae, vel ostensae. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die XXVI. Augusti MDCLXXX. Pontificatûs nostri anno quarto.
VI. In hac Labacensi Ecclesia qualibet prima Dominica mensis ducitur Processio Confraternitatis Chordigerorum S. Francisci (ad quam multi Confratres, et Consorores confluere solent) post prandium terminata Concione, quae hora prima inchoatur de praerogativis hujus Confraternitatis, per ambitum exteriorem circa coeme-
344
terium cantando Hymnum de S. Francisco: Proles de Caelo prodiit. Quantus sit numerus Confratrum? ex eo facile patet, quod in festo Portiunculae, quo die principale hujus Confraternitatis festum celebratur, ad 2000. Chordarum Confratribus distribuantur, quibus si aliis temporibus per annum distributae adjungerentur, trium millium numerum longè transcenderent. Pro Confratribus, et Consororibus defunctis Chordigerorum Confraternitatis est privilegiata Ara S. Francisci feria II. cujuslibet hebdomadae. Fuit autem haec Confraternitas in hac Labacensi Ecclesia erecta anno 1682.
§. IV.
De via S. Crucis, et aliis pietatis exercitiis in
hac Ecclesia institutis.
I. Via Sanctae Crucis, alio nomine dicta Via Calvarii ex eo, quod repraesentet viam, quam Christus humani generis Reparator ex domo Pilati crucem bajulans usque ad montem Calvariae perfecit, suis Sacris sanctificavit pedibus, et pretioso irrigavit sanguine, quamque B'ma Virgo Maria post mortem Christi ad recolendam ejusdem filii sui Unigeniti passionis memoriam, donec in humanis ageret, frequentissime lachrymosis obibat gemitibus, quatuordecim complectitur stationes, seu moras, quas Christus in hoc ultimo, et maximè arduo suo interposuit itinere: Prima statio repraesentat Jesum ante Pilatum stantem, in quem Pilatus iniquam mortis protulit sententiam, percepta sententia fuit ejus Sanctissimis humeris imposita Crux praegrandis, quam ex amore Redemptionis humanae cordicitus amplexus est, quae fuit statio seu mora Secunda. Tertia statio exhibet primum Christi sub Cruce lapsum. In 4' ta statione Christus obviam habuit suam dolorosissimam Matrem. 5' ta statio indicat Simonem Cyrenaeum, qui cogebatur ad juvandum Christum in portanda Cruce. 6' ta repraesentat Veronicam, quae suo Sudario abstersit faciem Christi sanguine madentem. 7' ma secundum Christi priore graviorem exhibet sub Cruce lapsum. 8' va repraesentat Christum consolantem flentes mulieres. 9' na statio exhibet tertium caeteris gravissimum Christi sub Cruce lapsum. 10' ma exhibet Christum, dum jam ad Montem Calvariae pervenisset, suis vestibus spoliatum, felle, et aceto potatum. 11' ma repraesentat Crucifixionem Christi. 12' ma verò Christi jam Cruci affixi in altum elevationem, ac mortem ejusdem. 13' ma exhibet Christi de Cruce depositionem, et in sinum Matris collocationem. 14' ta tandem ejusdem Sepulturae memoriam excitat.
II. Ad invisenda haec Sancta loca ex omnibus mundi partibus ingens olim fiebat populorum concursus, donec ad ea accessus securus esset. Ad fovendam Christifidelium devotionem, et augendam pietatem erga Dominicam passionem Romani Pontifices loca terrae Sanctae multis Indulgentiis, et Spiritualibus gratiis condecorârunt. Postquam verò loca Sancta Palaestinae Divina ita disponente providentia ad manus Saracenorum devenissent, et via haud amplius ita secura, prout prius, fuisset,
345
aliqui Fratres Minores in suis Conventibus hoc pium exercitium Viae Crucis appellatum instituerunt, quibus hoc exercitium peragentibus Innocentius XII. Const. incip. Ad ea per quae data Romae apud S. Mariam Majorem die 24. Decembris anno 1692. Pont. anno II. varias Indulgentias concessit. Dein verò Benedictus XII. ad preces P. Josephi Maria ab Ebora Procuratoris Generalis Ordinis S. Francisci suis litteris incip. Inter plurima datis Romae V. Nonas Mart. anno 1726. Pont. anno II. concessit facultatem Fratribus Minoribus privativè (ex eo quod illi soli haec Sancta loca ad instantiam Roberti, et ejus conthoralis Sanciae Siciliae Regum ultra 400. annos videlicet ab anno 1342. custodiant) in suis Ecclesiis tantùm erigendi Viam Crucis ad instar Stationum Calvarii Montis, ac praedictam Viam Crucis obeuntibus tam Fratribus, quam aliis utriusque sexus personis easdem Indulgentias concessit, quae a suis praedecessoribus Romanis Pontificibus concessae erant locis Sanctis intra, et extra Hierusalem.
III. Adjungo citatas Benedicti XIII. litteras, quoad eam partem, quae meo proposito magis servitura videtur, et sunt hujus tenoris:
Benedictus Episcopus Servus Servorum Dei.
Ad perpetuam rei memoriam.
Inter plurima etc. Cum autem sicut petitio fratris Josephi ab Ebora subjungebat, praedictum exercitium Viae Crucis in omnibus ferme Ecclesiis Ordinis Fratrum Minorum de Observantia, diebus festis tam pro operi adsignatis religiose peragatur, quamplurimis Christifidelibus Ministro Generali nequaquam subjectis extra Ordinem quoque illuc accedentibus, idcirco iidem Fratres, ut tam Sanctum exercitium pro animarum salute ulterius propagetur, Indulgentias, et privilegia etiam per viam communicationis, ut praefertur, concessa, et utriusque Innocentii Antecessorum nostrorum litteras superius memoratas, atque alias, si quae sunt, idem exercitium respicientes, Decretumque â Ven. Fratribus S. R. E. Cardinalibus olim confectum, ac postmodum auctoritate Apostolica confirmatum, praevia ejus declaratione ad tollendas omnes ambiguitates, super ejus interpretatione forsan exortas, per Nos, et Sedem Apostolicam approbari, et confirmari cupiant, easdemque Indulgentias, et privilegia ad quoscumque Christifideles, etiam dicto Ministro Generali nullo modo subjectos extendi, et ampliari enixe deposcant: Hinc ad dicti Fratris Josephi Mariae preces, praemissis omnibus opportune providere cupientes, Nos, qui omnem operam libenter impendimus, ut omnes Dominicae passionis memoriam saepe animo repetant, et salutarem illius fructum percipiant, eumdem Josephum specialibus favoribus, et gratiis prosequi volentes, ipsumque â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis, si quibus quomodolibet innodatus existit, ad effectum praesentium tantùm consequendum, harum serie absolventes, et absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, Indulgentias etiam pro animabus in Christi charitate defunctorum applicabiles, et privilegia etiam per viam communicationis concessa in litteris utriusque Innocentii
346
in quo Decreto Ven. Fratrum S. R. E. Cardinalium expressa, et declarata, ac quibuscumque aliis litteris Apostolicis idem exercitium Viae Crucis respicientibus, ad tollendam omnem ambiguitatem, alienamque interpretationem, inde quomodocumque ortam, aut fortasse orituram, ut fideles per exercitationem bonorum operum Sacrosanctos Ecclesiae thesauros absque ulla animi haesitatione adipiscantur, declaramus, Fratres, Moniales, ac personas superius memoratas exercitium Viae Crucis hujusmodi peragentes de privilegiis, et Indulgentiis, etiam plenariis sub generali, mutua, et reciproca communicatione per Sedem Apostolicam concessis, verè communicare, et participes fieri, proptereaque frui, et gaudere Indulgentiis, ac privilegiis, quae Romani Pontifices locis Sanctis, ac illorum Stationibus intra, et extra Hierusalem largiti fuerunt, perinde ac si exercitium praedictum ibidem peragerent: atque ita ab omnibus asseri, et censeri debere volumus, ideoque ea omnia hactenus recensita Apostolica auctoritate tenore praesentium perpetuo confirmamus, et innovamus, et perpetuae, ac inviolabilis Apostolicae firmitatis robur iisdem adjicimus, omnesque, et singulos tam juris, quam facti defectus, si qui in eis quomodolibet intervenerint, supplemus.
Insuper, ne in participatione bonorum Spiritualium, quae ab exercitio Viae Crucis provenire speramus, ullus arceatur, de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, Indulgentias, etiam animabus in Christi charitate defunctorum applicabiles, et privilegia superius expressa, etiam per viam communicationis Indulgentiarum, quae locis Sanctis intra, et extra Hierusalem concessae fuerunt, aut alias quomodolibet Fratribus, Monialibus, ac personis jam dictis, quae per Nos approbantur, et confirmantur ad quoscumque Christifideles utriusque Sexus Ministro Generali nullo modo subjectos, qui exercitium Viae Crucis, et alia Christianae pietatis opera eisdem modo, et forma, quae â Fratribus, et personis praedictis peraguntur, pie, ac devote penes Fratres dicti Ordinis privative quoad alios quoscumque peragent, et implebunt, perpetuo extendimus, et ampliamus. Decernentes praesentes litteras nostras, inque eis contenta quaecumque de subreptionis, vel obreptionis, aut nullitatis vitio, vel intentionis nostrae, aut quocumque alio defectu notari, impugnari, invalidari, ad terminos juris, vel facti, aut gratiae remedium impetrari, nec sub quibusvis similium, vel dissimilium gratiarum revocationibus, suspensionibus, limitationibus, derogationibus, aut aliis contrariis dispositionibus, per Nos, vel Successores nostros Romanos Pontifices aut Sedem Apostolicam pro tempore factis comprehendi non posse, semper ab illis excipi, et quoties illae emanabunt, toties in pristinum, et validissimum statum restitutas, repositas, et plenarie reintegratas, ac de novo semper concessas, ac perpetuo validas, et efficaces existere, suosque plenarios effectus sortiri, et obtinere debere. Sicque, et non aliter per quoscumque judices Ordinarios, vel Delegatos quavis auctoritate fungentes, etiam causarum Palatii Apostolici Auditores, ac Sanctae Ecclesiae Cardinales, etiam
347
de latere legatos, Vicelegatos, dictaeque Sedis Nuntios judicari, et definiri debere: et quidquid secus super his â quoquam quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari, irritum, et inane decernimus. Non obstantibus, quatenus opus sit, piae mem. Pauli P. P. V. praedecessoris nostri nonnullarum Indulgentiarum revocatione, sive moderatione aliisque constitutionibus etc. Nulli ergo etc. Datum Romae apud S. Petrum anno Incarnationis Dominicae Millesimo, Septingentesimo Vigesimo Sexto, quinto Nonas Martias Pontificatus nostri anno II.
IV. Suffulti hac Pontificia ampliatione, et extensione Indulgentiarum exercitio Viae Crucis concessarum etiam ad personas Saeculares Ministro Generali Ordinis Minorum de Observantia non subjectas, Fratres Minores Provinciae Carnioliae per singulos Conventus stationes in tabellis depictas superiùs nominata Mysteria Dominicae passionis repraesentantes erigi curârunt. In hoc Labacensi Conventu erecta fuit Via S. Crucis pro publica populi devotione anno 1728. de mandato ARP. Jacobi Hoffstetter iterato Ministri Provincialis in ambitu exteriori circa coemeterium. Quamquam verò huic devotioni populus Labacensis ex naturali compassione erga Christi passionem adeo addictus est, ut tempore diurno vix unquam pertransire licet, quin unus, vel alter non tantum ex plebe, sed etiam ex Nobilibus, ac Ecclesiasticis personis ad aedificationem aliorum, in hoc Sacro exercitio se occupans reperiatur, attamen ad majorem infidelium cordibus excitandam passionis Dominicae memoriam quolibet die Veneris de manè per unum ex Concionatoribus, qui ad singulas stationes mysterium passionis Christi, quod statio repraesentat, perlegit, publice ducitur cum non exiguo populi concursu. In quadragesima verò praeter Carniolicam viam Crucis de mane hora septima fieri solitam, etiam germanica hora 10'ma praemissa praevia exhortatione praeeunte Sacerdote ducitur, cui adesse solent incolae idiomatis Carniolici ignari.
V. Cum autem per erectionem Viae Crucis in Ecclesiis Fratrum Minorum tantùm non fieret satis populi devotioni, nam â Conventibus nostris longius distantes ad hanc obeundam accedere haud poterant devoti fideles, unde P. Bernardus Monterde Procurator Generalis Ordinis Minorum, ne fideles â Conventibus nostris longius distantes tanto thesauro privati existant, Clementi XII. humillimas porrexit preces, quatenus utriusque sexûs Christifideles, qui in Ecclesiis Ministro Gn'li minime subjectis per Fratres Minores erectam viam crucis peragerent, easdem Indulgentias lucrarentur, quas lucrarentur in ipsis eorum Ecclesiis idem exercitium Viae Crucis peragentes, cujus precibus inclinatus Clemens Pontifex sub die 16. Januarii 1731. Constit. incip. Exponi Nobis benignè concessit, quod Fratres Minores de Observantia non tantùm in suis Ecclesiis, et Ministri Generalis obedientiae subjectis, sed etiam in Ecclesiis eidem minime subjectis stationes Viae S. Crucis erigere possint, et quod Fideles eam viam Crucis, ùt dictum, â Fratribus erectam obeuntes easdem Indulgentias, quas in Ecclesiis Fratrum Minorum lucrati fuissent, lucrentur. En ad rem verba Pontificis:
Hujusmodi Supplicationibus (Procuratoris Generalis)incli-
348
nati, quod praedicta loca pia Viae Crucis, seu Calvarii in Ecclesiis, Oratoriis, Monasteriis, Hospitalibus, et aliis itidem piis locis ipsi Ministro Generali non subjectis, nec ab eo dependentibus per Fratres dicti Ordinis nunc erecta, et in posterum erigenda eisdem Indulgentiis, ac privilegiis fruantur, et gaudeant, quibus fruuntur, et gaudent erecta in Ecclesiis, et in locis Ordinis praefati, auctoritate Apostolica tenore praesentium decernimus, et declaramus, ac quatenus opus sit, et de novo concedimus, et indulgemus: ita tamen, ut quoad illa sic deinceps erigenda, modus, et forma serventur, quibus ejusmodi erectiones in Ecclesiis, et locis Ordinis praedicti hactenus fieri consueverunt, et accedat licentia Ordinarii loci, ac consensus Parochi, et Superiorum Ecclesiae Monasterii, Hospitalis, et loci pii, ubi de eis pro tempore erigendis agi contigerit. Hucusque Pontifex.
VI. Solebant primitus cuilibet stationi adscribi certae Indulgentiae, quae olim locis terrae Sanctae â Romanis Pontificibus concessae erant, quia verò experientia docuit, quod saepius una Indulgentia ab una statione ad aliam transposita fuerit, et sic confusio oriebatur adeo, ut nesciretur, quae Indulgentia huic, vel alteri stationi concessa fuerit. Idcirco Sac. Congregatio prohibuit singulis stationibus adscribere determinatas Indulgentias, et solùm permisit populo praedicare, obeuntes Viam S. Crucis easdem Indulgentias lucrari, quas lucrarentur, si hoc exercitium Ierosolymis personaliter peragerent, ùt patet ex monitis ad recte regulandum devotissimum S. Viae Crucis exercitium â Clemente XII. praescriptis, et â Benedicto XIV. renovatis, quae hujus sunt tenoris:
Avvertimenti necessari per regolare il divoto
esercizio della Via Crucis.
Avendo la Santità di N. S. Papa Clemente XII. alle suppliche del Procurattor Generale dell' Ordine de' Fratri Minori di S. Francesco detti dell' Osservanza tanto â nome suo, come del Ministro Generale dello stesso Ordine ampiata l'Indulgenza della Via Crucis con suo Breve in data delli 16. di Gennaro 1731. dal quale restano anche tolti alcuni dubbi, ch'erano insorti dopo il Breve della Santa Memoria di Benedetto XIII. suo Predecessore; si degnò la Santità Sua, mosso dal paterno suo zelo per la salute delle anime, di Ordinare al Cardinal Prefetto della Sagra Congregazione dell' Indulgenze, che nel tempo stesso si fossero stabilite quelle regole, ed avvertimenti, ch' avessero potuto contribuire, accioche un si Santo, e profittevole esercizio, in cui deve meditari quell' atroce passione, che il nostro Redentore s'umiliò â soffrire ob nimiam charitatem, qua nos dilexit, si faccia da' fedeli con quella divozione, e raccoglimento, ch'è necessario â conseguire quell' effetto, che abbondantemente suol derivarne. In esecuzione per tanto degl'ordini, e della pia mente di sua Santità si danno così â quelli, che eriggeranno le Vie Crucis, come alle persone, che vorranno approfittarsi di una tal divozione, gli avvertimenti, che sieguono.
349
1' mo Ch’essendo stata conceduta la facoltà di eriggere le Vie Crucis alli Religiosi soggetti al Ministro Generale de Frati Minori sì Osservanti, che Reformati privativè quoad alios quoscumque, non è lesito ad altri di eriggerle, ed erigendosi non godono le Indulgenze.
2' do Che non possono esser' errette, se non da Superiori locali dell’ Ordine sudetto, ò di loro commissione da un’ altro Religioso dello stesso Ordine, il quale però sia ò predicatore, ò almeno confessore approvato.
3. Che devono eriggersi nella forma consueta, e sin'ora pratticata nell'Ordine sudetto, cioè, che siano quatordici stazioni, e che le croci, ò Cappellette rappresentino i Misteri della Passione. In quei luoghi poi, ne'qualli si volesse eriggere fuori della chiesa, come si usa in molti Conventi del detto Ordine, si procuri sempre di terminare, ò di cominciare dalla Chiesa, ò luogo Sagro, con avvertire onninamente, che le Cappellette siano chiuse con cancelli da non potervi entrare nè persone, nè gl' animali, e che tanto esse, quanto le Croci siano collocate in luoghi non soggetti ad irriverenze, ed in caso, che in progresso di tempo i luoghi, nè quali fossero state errette, divenissero indecenti, debbano i Superiori sospenderle, sopra di che s' incaricano strettamente le loro coscinze.
4. Che nella stessa chiesa, ò luogo pio, quando sia capace, sarà bene eriggere per maggior commodo del Popolo due Vie Crucis una delle quali serva per gli Uomini, e l'altra per le Donne, e quando una si pianti fuori di Chiesa, se n' erigga sempre un' altra nella Chiesa, qual' ora questa sia di tal capacità, che basti per non far confusione, acciò in tempo di pioggia, ò d' altro impedimento si possa non ostante praticare così Santo esercizio.
5. Che questa pratica sia uniforme in tutti i luoghi senz' alterare punto quella, che s' è osservata fin' ora ne i conventi dell' Ordine, cioè ò processionalmente da tutto il popolo sotto la direzione d' uno, ò più sacerdoti, ovvero privatamente da ogn' uno. Quando si faccia la Via Crucis nel primo modo, si disponga la processione in maniera, che gli vomini vadino separati dalle Donne, cioè quelli prima, e queste dopo con uno ò più sacerdoti intermedi, e ad ogni stazione un Chierico, ò Sacerdote legga ad alta voce la considerazione corrispondente ad ogni Mistero, e Stazione, e dopo recitato un Pater, et Ave, e fatto un' atto di contrizione, si tiri inanzi, cantandosi trà una stazione all' altra il Stabat Mater, ò altra orazione, avvertendo tutti di contenersi con somma modestia, silenzio, e raccoglimento, mentre l' esperienza dimostra, che questo Santo eserzicio praticato con pietà, e divozione introduce à poco à poco nè fedeli d' ogni condizione l'uso del meditare, e la riforma de' costumi.
6. Che praticandosi privatamente non è necessario recitare sei Pater, et Ave ad ogni stazione, come alcuni suppongono, mà basti meditare, benche brevemente, la passione del Signore, ch' è l' opera ingionta per far' acquisto Sante Indulgenze, e conforme all' uso introdotto recitare un Pater, et Ave ad
350
ogni croce, e fore un atto di contrizione.
7. Ch'essendo eretta la Via Crucis nella Chiesa, per quel tempo degli Uffici Divini, e della Santa Messa, e quando in Chiesa vi sia tal concorso di Popolo, che possa cagionar tumulto, e disturbo, si astenghino di praticarla, tanto maggiormente, che non essendovi impedimento, si devono visitare ad una ad una tutte le stazioni.
8. Che dovendosi eriggere la Via Crucis in qualche Monastero di Monache, ò Conservatorio, non è necessario entrare nella Clausura, mà basta, che un Religioso del medemo Ordine d' età matura, e qualificato, come s' è detto nel terzo avvertimento, con lizenza dell' Ordinario benedica le Croci alle grate, e faccia una breve istruzione alle Monache, ed altre, che si trovassero in tal Monastero, ò Conservatorio circa il modo, con il quale è necessario di visitare le Croci per partecipare dell' Indulgenze, e riportarne profitto per l' anime.
9. Che non si pubblichi da i pulpiti, ne in altra forma, e molto meno si scriva nelle Cappellette, ò stazioni un numero certo, e determinato dell' Indulgenze, che s' acquistano, poiche si è riconosciuto in più occasioni, che ò per inavvertenza, ed equivoco, ò per trasporto di divozione si altera, ò si confonde la verità dell' Indulgenze perciò basti il dire, che chiunque s' impiegarà a meditare la passione del Signore in questo Santo Esercizio, acquisterà per concessione de' Sommi Pontifici le stesse Indulgenze, che acquistarebbe, se visitasse personalmente le stazioni della Via Crucis di Gerusalemme.
Dato li 3. Aprile 1731.
L. Card. Pico Prefetto
Gio: Arcivescovo di Tiro Segretario.
VII. Quamvis verò Summi Pontifices pietati fidelium sufficienter provisum esse existimâssent, si exercitium Viae Crucis etiam in aliis Ecclesiis Ministro Generali Ordinis Minorum minime subjectis erigeretur, experientia tamen comprobatum est, quod multi ab Ecclesiis, in quibus Via Crucis erecta fuit, nimium distantes, aut aliqua infirmitate detenti, aut iter agentes, aut alio quovis impedimento praepediti hoc Spirituali Solatio se recreare nequirent. Quapropter Clemens XIV. ex Ordine Minorum ad Apostolatus apicem evectus, ne quisquam fidelium â consequendo tanto thesauro removeretur, benignè concessit, ut infirmi, itinerantes, in carceribus detenti, aut alio modo impediti, quo minus Viam Crucis in Ecclesiis, in quibus erecta existit, obire possint, easdem Indulgentias acquirere possent, quas lucrarentur, si easdem stationes Ierosolymis visitarent, dum-
351
modo crucifixum, ex aurichalco, aut alio metallo habentes, et in manibus tenentes, orarent 14. Pater, et Ave, cum Gloria Patri etc. dein 5. Pater, et Ave pariter cum Gloria Patri etc. ac in fine unum Pater, et Ave pro concedente Summo Pontifice hanc gratiam; pro majori notitia adduco Indultum Clementis XIV. Romae in Typographia Reverendae Camerae Apostolicae italico idiomate impressum, quod hujus est tenoris:
Notificazione
La Santità di nostro Signore Papa Clemente IV. di gloriosa memoria, si è degnata concedere di potersi guadagnare le Sante Indulgenze delle stazioni della Via Crucis, â tutti quelli, che si ritrovano nelle tribolazioni dell' infermità, e nelle carceri, ò per mare, ò nelle parti degl' infedeli, ò pure, che siano veramente impossibilitati da poterle visitare, quali con recitare quattordici Pater, et Ave, ed in fine cinque Pater, et Ave, e Gloria Patri, ed uno per il Sommo Pontefice, che concede dette Indulgenze, come si avessero visitate le suddette stazioni personalmente: con questo però, che ognuno, che voglia guadagnarle debba procurarsi un crocefisso d' ottone benedetto però dal Padre Reverendissimo Generale di tutto l' Ordine de' Minori in Aracoeli, ò che sia Provinciale, ò pure Guardiano, soggetto però al suddetto P. Generale, col tenerlo in mano, quando recita i suddetti Pater Nostri. Si esortano â non trascurare un simile tesoro non solo per l' innumerabili Indulgenze, ma molto più per essere la memoria della Divina Passione l'unico mezzo per assicurare la salute, anzi necessaria per salvarsi.
La suddetta grazia fù concessa li 26. Gennaro 1773. ad Istanza de Religiosi dei Minori Rif. del Ritiro di S. Bonaventura di Roma, che conservano il Decreto nel loro Archivio.
VIII. Praeter memoratas Confraternitates, quae in hac Ecclesia erectae existunt, et Viam Crucis, quae indies per Provinciam universam majora sumit incrementa […] habentur etiam omni die dominico, et festivo duae conciones una horâ 10. matutina, altera hora 1. pomeridiana. Fuit olim unicus Concionator usque ad annum 1733. quia verò populus totus matutino tempore solitae concioni interesse haud poterat, fuit concio pomeridiana instituta, et secundus additus Concionator, quorum unus tam diebus dominicis quam festivis matutinas habuit conciones, alter pomeridianas. Quia autem et hi duo Concionatores suo officio ob multiplicitatem concionum pro debito haud satisfacere poterant, erant anno 1741. instituti alii duo concionatores; hinc 4. nunc sunt concionatores quorum unus diebus Dominicis de mane, alter â meridie, tertius
352
diebus festis de mane, et quartus â meridie concionatur.
Fructum, quem seminant Verbi Dei Praecones, metunt non absque grandi cordis sui gaudio zelosi, et seduli Paenitentiae Sacramenti Ministri; etenim quolibet die dominico, aut festivo non exiguus adest paenitentium numerus. Profecto si quis mihi diceret, quod in uno anno 62382. particulae consecratae piis fidelibus ad Sacram Synaxim accedentibus distribuantur, eum risui haberem, nisi propria experientia edoctus, utpote qui particulas consecrandas per integrum annum fideliter numeravi, eidem assensum praebere cogerer. Visis devotionis exercitiis, quae in domestica Ecclesia per Fratres hujus Conventus peraguntur, expendendi sunt Spirituales Labores, qui â Fratribus extra propriam Ecclesiam fiunt. Quare sit
Caput VIII.
De Spiritualibus laboribus, quos Fratres
extra propriam Ecclesiam, et Conventum
faciunt.
§. I.
De Officiatura Castelli, seu Arcis Labacensis.
I. In hujus Arcis Capella S. Georgio Martyri dedicata Fridericus III. Romanorum Imperator pro majori commoditate Supremi Capitanei, qui tunc temporis in arce residere solebat, aliorumque in ea habitantium fundavit Sacrum quotidianum, et perpetuum, pro Capellano assignavit 14. pondo nummorum, et pro illuminatione dictae Capellae 2. pondo, praeter victum, quam illi Capitaneus pro tempore dare obligabatur, prout id ex ejusdem Friderici fundationalibus litteris de dato Labaci in festo exaltationis Sanctae crucis anno 1489. desumitur, quae hujus sunt tenoris:
Wir Fridrich von Gottes gnaden Römischer Kayser, zu allen zeiten Mehrer des Reichs, Zu Hungarn, Dalmatien, Croatien König, herzog zu Öesterreich, zu Steyer, zu Carnten, und zu Crain, Graue zu Tyrol. Bekennen für vnß, unsere Erben, und nachkomben, und thun kundt allermäniklich offentlich mit den brieff. So Wir in unsern Kay. gemüth das menschliche weesen bedenken, so vermerken, und finden Wir nichts nuzer, nach mehr fruchtbahr zu seyn, dan Gott dem Almächtigen zu dienen, und des diensts zu mehren, des wir von angebohrner gütte gern geflissen gewesen, und nach seyn, vnd wan nun in unserer Capellen die in den Ehren Sandt Georgen, Pangrazen, und Sandt Helena gewaicht in unsern Schloss hier zu Laybach, da die haubtman-
353
schaft unsers fürstenthumbs Crain gehalten, und unser haubtleith desselben unsers lands besizen, kein gestifte Meess, das den, so in dem bemelten unsern Schloss wohnen, und andern enden den Gotts dienst zu besuchen, besonder in den kriegs leüffen nicht satlich merklicher mangel ist. Da Wir solchen mangel betracht, und angesehen, und haben darumb zu Lobe Gott dem Almachtigen, seiner Mutter der Jungfrauen Maria, und allen hailigen, auch zu trost unsern, unser Vorfahrer, und Nachkohmen Seelen, mit gutter Vorbetrachtung, zeitigen Rath, und rechten wissen ein Ewige tägliche Meess, in der ermelten Capellen zu halten, zu Stüfften fürgenomben, und darzu von unsern Nuzen, und Rennten unsers Vizdumb Ambts daselbst in Crain jährlich Vierzehen Pfund pfening gutter Landleüffiger münz, und Zway pfund pfenig zu beleichtung derselben Kirchen hiefür alle Jahr zu ewigen zeiten einem Jeden Priester, so Wir, oder Vnser Erben, und Nachkomben solch Beneficium Verleichen, zu der pfrund, essen, und trinken, so imhin Jeder unser Haubtman daselbs, alß ein Priester zugehört, täglich geben soll, Zu Quatembern ohne allen abgang zu raichen geordnet, gewidmet, und gestüfft fürnemben, ordnen, widmen, und stüfften auch alß Römischer Kayser, und regierender herr, und Landsfürst in Österreich, Steüer, Kharndten, und Crain wissentlich in Crafft des brieffs, also das ein jeder Caplan der berürten unsern Capellen, so durch vns, alß vorgemelt ist, darzu geordnet wird, die berührte Meess täglich, und zu ewigen zeiten in derselben Capellen darumb halten, und volbringen, auch dieselbe Meess mit liecht Versezen, und das solches beschehe, darin unser haubtleüth hie [ unser ] Ihr aufsehen von unsern wegen haben sollen. Wir behalten auch Vnß, Vnsern Erben, und Nachkomben fürsten zu Österreich die lehenschaft der bemelten Gotts gab in alweg beuor ungefährlich Vnd gebietten darauf allen, und jeglichen unsern fürsten gaistlichen, und weltlichen, grauen, freyherrn, Rittern, und Khnechten, Verwesern, Vizdomben, Pflegern, Burggrauen, land Richtern, Burgermeistern, Richtern, Renten, burgern, gemeinden, und allen andern Vnsern, und des heiligen Reichs, auch Vnserer Erblichen lande fürstenthumb, und gebüette, Ambtlaüthen, Vnterthanen, und lieben getraüen, und besonder unsern lieben getraüen Wilhelben von Auersperg, Vnsern Rath, Camrer, und haubtman in Crain, oder wer künftiglich unser haubtman
354
und Vizdomb daselbst seyn wirdet, oder werden, Ernstlich, und wellen, das sie die obberürt unser Stüft, der bemelten täglichen Meess, wie vorstehet gänzlich bey kräfften bleiben, und vollbringen lassen auch dieselben die Haubtlaüth, dem Capellan darzu gehörendt die berürt pfrund und Vnser Vizdumb die vorbestimbt gült, auf die gesezte zeit von den Vorgeschrieben unsern nuzen, und Renten darzu ohne abgang raichen, geben, und darwider nicht handlen, noch thuen, noch des Jemands andern zu thuen gestatten, noch in bezahlung derselben gült die Vizdumb saumbig seyn, alß lieb in allen, und Ihr jeden sey unser schwäre Vngnad, und Straff zu Vermeiden, und denselben Vnsern Vizdumben bey ainer Päen, alß offt Ihr ainer, Einen Cappellan des obbemelten beneficium mit solcher zahlung der berürten Gült, über dieselben gesezten zeit Verziegen demselben Vnser Cappellan sechzehen pfund Pfening, allbeeg ohne alles ablassen, verfalen geseyn, die Wir unser Erben, oder Nachkommben, Im alß offt hilflich seyn sollen, Von demselbigen Vizdumben einzubringen, Im soll auch solch zahlung derselben Gült, in Iren Raittungen gelegt, und abgezogen werden, ungefärlich, das meinen Wir Ernstlich mit Vrkundt des brieffs. Geben zu Laybach am Montag des hailigen Creüz tag Escaltationis nach Christi geburth Vierzehen hundert, und in [ nain ] naün, und achtzigisten, Vnsers Kayserthumbs in acht, und drayssigisten, Vnserer Reiche des Römishen in fünfzigisten, und des Hungerishen in ain, und drayssigisten Jahren.
II. Hujus Capellaniae praefectum olim, et ab initio fuisse aliquem Sacerdotem Saecularem, non verò Franciscanos, ex historia hujus Conventus saltem conjecturaliter desumi potest, nam anno 1489. haec fundatio facta fuit, ùt ex mox adductis litteris fundationalibus patet, quo anno adhuc Conventuales in Conventu Labacensi morabantur, qui biennio post, relicto Conventu alio transmigrarunt. Observantes verò in eorum locum suffecti in variis turbulentiis ob haeresim lutheranam, et persecutionibus vivebant, unde non videtur verisimile eos potuisse in Arce officiaturam agere, cum et propriam Ecclesiam deserere coacti fuissent. Quamvis quo anno haec Officiatura ad Patres Franciscanos devoluta fuerit, certi nihil habeatur, Ex Valvasorio tamen lib. 11. pag. 669. desumitur, eos anno 1688. quo ipse scripsit, jam habuisse hanc Capellaniam, eam verò post paucos annos eisdem denuo ablatam fuisse ex aliqua epistola (in qua D. Franciscus Josephus Crabath Burggravius supplicat P. Guardiano, ut ille hanc officiaturam assumeret) de dato 2. Aprilis 1692. non obscure colligitur. […] En
355
epistolam praedicti Burggravii:
Ihro hochwürden!
Hochwürdig in Gott Geistlicher herr!
Das ich mich abermahlen unterfange Eüer hochwürden mit meinen schreiben bey ihren so Viellfältigen geschäfften zu molestiren, ist die Vrsach, weillen mir in diesen meinen Anligen meines bedunken nach keiner besser helfen wird, und kan. Zu deme ist mir auch Eüer hochwürden gütte, und höflichkeit, welche mich auch was freyer macht, in gleichen die mir schon vorhin erwisene gnaden mehr dan bekant, hoffe also sie werden dieses mein Vertrauen nich in Vngnad an- und aufnehmen, gehors. bittend, sie wollen mir in diesen, welches sie auß gegenwärtigen beygeschlossenen Stüftbrieff mit mehrern ersehen könen mit rath, oder that an die hand gehen, auf das ich die tägliche Meess lauth der Stüftung in dem Kay. gschloss haben möchte, weilen Viell Laüth wegen untershidlichen Verhindernussen Jene auch an hohen festtagen zu hören unterlassen müssen, Ich bekenn es, das außgeworffene quantum ist nicht darnach, das sich einer dessen obligiren thät, indeme ein Pfund pfenig nicht mehr dan 1. f. der zeit gangbahrer münz seyn soll, vor die beleichtung aber ist schon von villen zeiten nichts geraichet worden. Eüer hochwürden werden bey disen H. werkh das beste wissen zu thuen, meine wenige mainung wäre unmassgeblich, wan man bey hoff ein anwurff thäte in ansehung dessen, weilen Ihro May. auß Ihr angebohrner Clemenz jederzeit höchst geflissen die Andacht, und den Gottes dienst zu befördern, alß werden höchst gedachte May. kein bedenken tragen die so hochlobwürdige intention, und will ihrer Vorfahrer zu Secundiren, und mit 100. thaller Jährlich auß denen alhiesigen Cammergeföhlen die wohlehrwürdigen Patres, so ohne dem an der hand seynd, zu begnaden, also möchte in etwas den löb. Convent, mir, und denen meinigen aber in villen geholffen seyn, und vor welche hohe gnad ich die zeit meines Lebens Ihro hochwürden, und den löb. Convent obligiert leben werde etc.
| Laybach den 2. April 1692. | Höchst obligiert- und schuldig- ster Knecht Franz Joseph Crabath |
III. Ex praecitata Epistola conjicere licet, quod PP. Franciscani anno 1692. non habuerint officiaturam Capellae S.
356
Georgii in Arce, credibilius tamen est, eos eamdem hoc tempore denuo obtinuisse, ratio est, quia, dum anno 1716. Conventus â sua Caesarea Majestate Carolo VI. adactus fuisset, ut edoceret, quo titulo 144 f. annuatim ex Cassa Camerali percipiat? respondit P. Angelicus Direin, eo tempore Gvardianus Labacensis, Conventum eos percipere intuitu Officiaturae in Arce: prout ex ejusdem informatione ad Suam Caes. Maj. exarata patet, in qua, postquam ea, quae â nobis peragenda sunt, adducit, subjungit haec verba: Vor welche functiones vns von dem Löb. Lands Vizdomb ambt obbemelte 144 f. Jährlichen gereichet werden. Verum, salvo honore tanti Patris, intrepidè assero, eumdem ex eo, quod Archivii Scripturas non lustraverit, falsè assignâsse titulum quotannis percipiendorum 144. f. Officiaturam Arcis; etenim clare constat ex adductis c. 4. §. 2. n. 1. et 2. quod eleemosynam 104. f. Carolus Archidux pro subsidio Fratrum Conventus Labacensis jam anno 1587. ordinaverit, quod confirmavit Ferdinandus Archidux, ùt videre est loc. cit. n. 3. Idem Ferdinandus II. jam Romanorum Imperator sub dato Graecii 22. Aug. 1625. pro subsidio lignorum ex sua Camerali Cassa 20. f. Conventui Labacensi pendi jussit, vid. c. 4. §. 2. n. 7. Ex his clarè colligitur, fuisse Conventui datos quolibet anno f. 124. antequam quispiam somnium habuisse de Capellania Arcis.
IV. Haec sinistra P. Angelici Direin informatio causa extitisse creditur, quod anno 1737. quidam Petrinus, quem 144. f. alliciebant, semet obtulerit erga praenominatum stipendium in Arce habitare, quotidie Missam in ea celebrare, aliaque munia peragere, imo et ipsum beneficium suo tempore adaugere, cujus votis obsecundare volens Excel'mus D. Corbinianus Comes â Saurau pro tunc Ducatus Carnioliae Capitaneus Supremus, informationem ad Aulam Caesaream expedivit, in qua necessitatem quotidie Missae in Arce celebrandae exposuit, adjungendo, quod PP. Franciscani semel tantùm in mense superiùs celebrent (hic mos erat ab immemorabili). Ad ejusdem informationem venit resolutio, ut Patres Franciscani doceant, quo titulo praedictam 144. f. eleemosynam percipiant? et an velint quolibet dominico, ac festivo die praeter alias functiones in Arce celebrare Missam? Quantùm ad secundum Patres se obligarunt dominicis diebus, et festivis de praecepto (quod mox anno 1737. inchoarunt) ad legendum Sacrum in Arce. Quoad primum, Patres demonstrarunt diligentius perlustratis scripturis habito etiam adminiculo Protocolli Graecensis, quod 124. f. alio titulo, ut ex locis num. praec. citatis clarescit, Conventui quolibet anno obveniant, et quod pro Officiatura Arcis Conventus non percipiat, nisi f. 20. Hoc intellecto Sacerdos Saecularis â supplicatione beneficii hujus Capellaniae mox destitit.
357
V. Hâc informatione perceptâ Aug'ma Maria Theresia Regina Hungariae, et Bohemiae, Archidux Austriae clementissimè resolvit, ut Capellania Arcis sub cura PP. Franciscanorum remaneat usque ad suum, suorumque Successorum beneplacitum, sub die 30. Decembris 1741. cum onere, et emolumento consuetis, quae Resolutio Suae [ Caes. ] Reg. Majestatis die 10. Januarii 1742. intimata fuit sequenti Rescripto:
Maria Theresia
Hoch- und Wohlgebohrner, Lieber, getreüer. Auß dem gehorsambsten schreiben Von 31 ten Octobris erst abgewichenen Jahrs erhölet forderist, was gestalten die denen P. P. Franciscanern zu Laybach auß daselbstigen Vicedomb Ambt Jährlich zahlende 144. f. nicht wegen Versehung der aldortigen Schloss Capellen geraichet: sondern das ihnen hiervon 104. f. zu Kleydung, und fasten speisen, dan 20 f. anstatt des Holz titulo eleemosynae, die übrige 20. f. aber wegen der Schloss Capell von altershero entrichtet zu werden pflegen.
Da nun oberwehnte Patres Franciscaner sich freywillig erkläret bey continuirung obgedachter Jähr. 144. f. alle Sonn- und Feyertäg, wie sie schon zeithero Anno 1737. angefangen, in widerholter Schloss Capellen eine H. Meess, dan alljährlich in ferto S. Georgii ein gesungenes Hoch Ambt, Predig, auch Zweyer Vespern, und litaneyen zu halten, dasgleichen die Schloss Soldaten und daselbst befindliche arrestanten beicht zu hören, nicht weniger auf jedesmaliges Verlangen Ihnen in Krangheiten, und todts ängsten mit Christlichen trost beyzustehen, fehrers die absterbende Soldaten gratis außzuleiten, und in ihren freydhoff begraben zu lassen.
Alß mag es bey Vorgemelt Vns zu gnädigsten wohlgefahlen gereichhenden Von mehr ernenten P. P. Franciscanern freywillig beschehenen zu vermehrung Gottes Ehre, und Lob abzihlender erklärung in conformitet obangezogenen Gutachtens, und biß auf etwo Vorkohmende andere Documenten sein guttes bewenden haben, ob derselben befolgung dan auch forth, und forth gehörig zu sehen, und zu halten sein wird.
Dessen nun auß in sachen eingelangter König. allergnädigsten Resolution, und Verordnung de dato Wienn den 30. Xb'ris lezthin, und Int o 2. dits dis hiemit nachrichtlichen erindert werdest. Dan an deme beschicht
358
Vnser gnädigster will, und Meinung. Graz den 10. Jener 1742.
| Commissio Sac. Reg. Mattis in Consilio | |
| J. L. Fr' v' Waitmanstorff Stadhalter, Ambts Verwalter | |
| Joh. Joseph Augustin Wenkh Canzler | Georg Leüttner Joseph Antoni von Lundl |
Das obiges transumptum gegen seinen Original gehalten und von wort zu wort gleichlauthend befunden worden, solches bezeügt meine fertigung.
Datum Laybach den 7' ten April 1742.
(L. S.)
Johann Antoni von Vermatti Einer löb.
La'afft in Crain Ober Secretarius
VI. Ex hoc Regio Rescripto facile patet, fuisse Suae Regiae Ma'tti sufficienter demonstratum, PP. Franciscanos intuitu Capellaniae in Arce non percipere 144. f. sed tantum 20. alii verò 124. ex alio titulo, ut ipsum Rescriptum insinuat, Conventui obvenire dignoscuntur, quos Conventus longo prius tempore, antequam eidem praetacta Capellania concredita fuisset, percipiebat. Quamvis verò in Decreto Vicedominali, vi cujus nobis Regia Capellaniae praedictae confirmatio intimatur, nulla reperiatur divisio 144. f. sed apparet ex eo, quasi omnes 144. f. darentur solummodo propter saepefatam Capellaniam, ast inferioris minimè est superioris menti contrare. Unde si contingeret Capellaniam Arcis in alium transferre, ostendendae erunt priores litterae, ne loco 20. f. omnes 144. floreni amittantur. Litterae verò (quae obligationem ex parte Conventus continent) â Vicedominatu Carnioliae Patri Gvardiano sub die 18. Januarii 1742. intimatae sequentis sunt tenoris:
Mein Grüess, und gutten willen zuvor. Wohl Ehrwürdig, andächtig, auch Ehrwürdige liebe freündt!
Was vor ein König. allergnädigste resolution, und verordnung de dato Wienn den 30. Xber' 1741 Graz den 10. Jener dieses 1742 Jahrs an mich hereingelangt, und was gestalten allergnädigst resolvieret worden, das da nun ihr Patres eüch freywillig erkläret bey continuirung deren auß dem hiesigen Lands Vicedomb Ambt Jährlich zu erhöben habenden 144. f. alle Sonn- und Feyertäg, wie ihr schon Zeithero Anno 1737 angefangen, in der hiesigen Schloss Capellen eine H. Meess, dan alljährlich in ferto S. Georgii ein gesungenes Hoch Ambt sambt Predig, auch Zweyen Vesperen, und Litaneyen zu halten, desgleichen die Schloss Soldaten, und daselbst befindlichen arrestanten beicht zu hören, nichtwenig
359
N' o 16.
auf jedes mahliges Verlangen ihnen in Krangheiten, und todts ängsten mit Christlichlichen Trost beyzustehen, fehrers die absterbende Soldaten gratis außzuleithen, und in eüeren freydhoff begraben zu lassen, alß mag es bey Vorgemelt zum gnädigsten König. wohlgefahlen gereichenden Von eüch freywillig beschehenen zu Vermehrung Gottes Ehre, und Lob abzihlenden erklärung in conformitet des erstatteten guetachtens, und biß auf etwo vorkhommende andere documenta seyn, Guttes bewenden haben, ob derselben befolgung dan auch forth, und forth zu sehen, und zu halten anbefohlen worden, dieses ist auß dem Canzleysch Collat. einschluss des mehrern zu entnehmen.
Dahero wierdet in der zu Hungarn und Böheimb König. May. meiner allergnädigsten frauen, frauen, und Erblandsfürstin Nahmen, dan von Lands Vicedomb-Ambt in Crain wegen, erdeüt König. allergnädigste resolution, und Verordnung eüch in Canzleysch-Collat. einschluss nachrichtlichen nicht allein intimiret, sondern auch anbefohlen, das ihr Eüerer gethannen obverstandenen erklärung forth, und forth nachkhommen sollet, wohingegen eüch auß diesen König. LandsVicedomb Ambt Vorehrwente 144. f. Ambts wehreung nach fehrers hin verabfolget werden, darnach nun ihr Eüch zu richten wissen werdet. Dan an deme beschicht mehr allerhöchst ernenter König. May. allergnädigster will, und meinung. Datum Laybach den 18' ten Jener 1742. Jahrs.
Hainrich des H. Röm. Reichsgraf von Arzon der Röm. Kay. und König. Cathol. May. hinterlassener geheimer Rath, Camrer, und Haubtman zu Flitsch, Lands Vicedomb in Crain.
Johann Hieronymus Marzina von
Merzenheimb J. U. Dr' Lands Viced.
Ambts Secretarius in Crain.
VII. Hanc Capellaniam Arcis cum supra specificatis oneribus obtinent nostri usque in hodiernum diem absque cujuscunque contradictione, excepto, quod milites in nostro Coemeterio non amplius sepeliantur, etenim 12. vel circiter milites domestici, qui Arcem custodiebant, non amplius existunt, qui una cum uxoribus, et prolibus in nostro Coemeterio sepulturam, et compulsationem gratis habebant. E contra praeter duplices Vesperas, litanias, et Sacrum cantatum cum concione in festo S. Georgii, mittuntur etiam alii 6. vel 7. Sacerdotes, qui illo die superius celebrant, imo et alia necessaria puta Pluviale, Dalmaticas, et ornatum Altaris, quamvis ad hoc non obligemur, ex Conventu ad Arcem transportamus pro his functionibus
360
rite obeundis, etiam ad exaudiendas captivorum, et infirmorum confessiones, quando vocamus, incunctanter accurrimus.
§. II.
De Catechizatione in Nosocomio Caesareo.
I. Nosocomium Caesareum â Ferdinando I. Romanorum Imperatore die 8. Martii 1553. fundatum fuit pro 24. personis, prout ex quibusdam litteris […] Caesareae Commissionis instructionem pro gubernando hospitali continentibus patet. Fuit hoc Hospitale â principio collocatum ad S. Jacobum post discessum PP. Augustinianorum (qui erat anno Christi 1553. ùt asserit Valvasorius) ubi ii morabantur usque ad annum 1597. quo anno PP. Societatis Jesu ex hoc nostro Conventu, ad quem anno priori introducti erant, ad S. Jacobum transmigrârunt, et Nosocomium Caesareum ad nostrum Conventum translocatum fuit, in hoc Conventu, quem PP. Franciscani ob graves haereticorum persecutiones ad tempus deseruerant, habitabant. Hospitalarii usque ad annum 1612. ut patet ex c. 3. §. 5. n. 3. Sicque annis quindecim. Cum autem P. P. Franciscanis jam ante annum 1609. restitutus fuisset, signum est, quod Hospitalarii simul cum Patribus Franciscanis in Conventu morati sint usque ad annum 1612. quo anno pro illis aliae duae domus â diametro nostri Coemeterii emptae erant, et mox ad eas translocati, ut ex cit. c. 3. §. 5. n. 4. luculenter constat.
II. Quia itaque Hospitalarii, et PP. Franciscani simul habitabant, fuit â ViceDomino ad parcendum expensis propositum Serenissimo Archiduci Ferdinando, ut loco Capellani Patres Franciscani hanc Capellaniam in se susciperent, et hospitalarios in rudimentis Catholicae fidei instruerent, quae propositio Archiduci placuit, et illam Capellaniam PP. Franciscanis contulit sub dato 11. Augusti 1609. ut ex ejusdem litteris ad ViceDominum datis patet, in quibus praeter alias instructiones circa regimen Xenodochii sequentia ad rem pertinentia verba inseruit: Sonsten lassen Wür vnß auch gnädigst gefahlen, das deinen Laa. Vizdombs räthlich guetachten nach, anstatt des Capellans die Seelsorg, und Gottes dienst, denen ausser dessen in Spital wohnenden Ordensleüthen, zumahl sich einer Kirchen gebrauchen, und solches Zweiffels ohne gern thuen, aufgetragen, und etwas zur ergözlichkeit, oder almosen Jährlich gereicht, hingegen aber die Zweyen, und funfzig gulden, so alle Jahr auf den Caplan, wie auch die 32. f. auf die 2. Vicarien, und 20. f. so auf dem Schulmaister geloffen neben denen in brauch gehabten Mahlzeiten, Thurner Music, und dergleichen überflüssigen Außgaaben, welches alles heres † nur die armen Spitaler entratten müssen, erspart werden … Mitterdorff auf unsern Landgrund den 11. Aug. 1609.
361
III. Ex praerecensito Archiducali Rescripto patet, Capellaniam hospitalis Caesarei nobis attributam fuisse anno 1609. pro laboribus vero fuisse eleemosynam indeterminatam assignatam, quae dein in fixam videlicet 17. f. commutata fuit, quam Conventus adhuc hodiedum quotannis ab Administratore ejusdem hospitalis percipit, excepto, quod ab anno 1737. per Excel'mum D. Corbinianum S. R. I. Comitem â Saurau Capitaneum Carnioliae suspensa fuerit, donec titulum, cur hos 17. f. percipiamus, ostenderimus. Licet verò titulus aliunde toti Civitati patulus erat, eum tamen ostendimus, quo ostenso emanavit Capitaneale Decretum ad D. Venantium Rabensperger provisorio modo positum Administratorem hospitalis, vi cujus eidem injunctum fuit, tam de praeterito solvendi restantes 119. f. quam in futurum quolibet anno dandi f. 17. prout ex ipso Decreto magis patet, quod hujus est tenoris:
[ Mein ] Vnser Gruess etc.
Was gestalten N. Herr P. Guardian, und das Franciscaner Closter alda zu Laybach umb willen dessen, das von der Hochansehnlichen Superintendenza des alhiesigen Landsfürst. Hof-Spitals wegen deren durch die Jährlichen von gedachten Spital empfangenden 17. f. d. w. denen titulum zu produciren ihnen anbefohlen, immitels aber die erfolglassung besagten 17. f. Ihnen eingestellet worden, also, das sie schon 7. Jahr dieses von allergnädigsten herrn, herrn Erblandsfürsten pro Capellania gewidmete almosen entbehren, und nun sie mit der allergnädigsten Resolution de dato Mitterdorff den 11. Aug. 1609 (welche sie auß dem Archiv österreichisher Franciscaner Provinz, dahin diese Provinz (Convent) vormahls incorporirt ware, überkommen) da sonsten lassen wir Vnß p. den titulum, das ihnen diese Caplaney, und Seelsorg des hofspitals allergnädigst aufgetragen worden seye, beybringeten, wo folglich hierüber, und daruor zur ergözlichkeit, oder almosen ob angeführtes quantum biß zu der einstellung richtig geraicht, durch sie auch die Seelsorg Verichtet, auch die in dem Spitall abgestorbene gratis begraben worden, demnoch bey edirten titulo unterthänigst, gehors. gebetten, wir geruheten Eüch jezigen Hofspitalmeister alhier gnädig aufzutragen, damit Ihr Ihnen Supplicanten das Jährliche quantum deren 17 f. t. w. so wohl von denen außständigen Jahren, alß auch in futurum gewöhnlicher massen abführen sollet. Dieses ist auß dem Canzley. Collat. abschrifft hieneben ligenden anbringen des mehrern zu entnehmen.
Immassen nun wir in dem dessentwegen heünt gehaltenen Superintendenz consessu vor billich befunden, und dahero geschlossen haben, das bey vorbemeldt durch sie Supplicanten
362
mittels vorerwehnt allergnädigsten Resolution ihnen allergnädigst aufgetragenen Caplaney dieses Hofspitals edirten titulo, und hierüber erfolgten alten Observanz, vermög welcher ihnen vorberührte 17 f. d. w. von denen jederzeitlichen HoffSpitalmeistern von alters hero abgeführet worden, ihnen P. P. Franciscanern gegen deme (das sie nicht allein die in dem hiesigen HoffSpital befindliche Spitäller besuechen, dieselbe in Christlichen lehren, und in dem Catholischen glauben unterweisen, sondern auch ihnen fürnemblich in ihren Krankheiten treülich, fleissig, und gebührend beystehen, auch dieselbe in ihren nöthen mit geistlich Christlichen Trost nicht Verlassen, nicht minder denen absterbenden mit ihren Clösterlichen gelaith außlaiten lassen sollen , folgsamblich dieselbe in dem freydhoff ihres Closters dem Christcatholishen gebrauch gemäss zur Erden bestatten, auch alles das, was diese in Crafft vorerwehnt allergnädigsten Resolution auf sie Supplicanten übertragen, und respective ihnen übergebene Landsfürstliche HoffSpitals Caplaney, und dießfählige schuldigkeit mit sich bringet, und sonst von altershero üblich ware, unverbrüchlich thuen, halten, und befolgen sollen) der außstand vorbemelte 17. f. d. w. sowohl de praeterito von Eüch guttgemacht, alß auch in futurum von Eüch, und künftigen HoffSpitalmeistern erdeüte 17. f. d. w. Jährlich abgeführt, wie auch in denen dißfähligen Jährlichen Spitals-rechnungen, gleichwie biß anhero vor eine richtige Außgaab passieret werden sollen.
Alß wierdet Ihr in der sodan von tragenden Superintendenza wegen zu gehor. befolgung des unter heünt dato in sachen ergangenen schlusses dessen hiemit nachrichtlichen erinert, anbey aber Eüch anbefohlen, denen Supplicanten nicht allein obgemelte de praeterito außständige Jährliche 17. f. d. w. sondern auch in futurum gegen praestirung vorgemelten Obligationen, und gegen quittung Jährlich abzuführen dan h. Datum Laybach den 20. Feb. 1743.
Ihro Excell. H. H. Landshaubtman in Crain
Antoni Joseph graf von Aursperg.
Ihro Excell. H. H. Heinrich Graf von Orzon
LandsVicedomb in Crain
Von Marzenheimb J. U. Dr. LandsVizdombischer Ambts
Secretarius in Crain m'ppa
363
IV. Quamvis Decretum hoc peremptorium est, tamen Administrator varia effugia quaerebat faciendae tam de praeterito, quam in futurum solutionis, quae etiam in pleno non fuit facta nisi anno 1753. 7. Junii. Obligationes ex parte Conventus in supramemorato Decreto sufficienter expressae sunt, quae etiam in Instructione anno 1749. Administratori hospitalis pro sua directione ab Excelsa in publicis, et politicis instituta Regia Commissione data §. 8. inseruntur iis verbis:
Anbey denen P. P. Francissanern nebst obigen Gottesdienst, auch die Seelen sorg, uti ex actis constat, überlassen worden, diese seelen sorg aber nicht allein in beicht hören, massen sie ein solches Jeden Christen gratis thuen, sondern auch in erforderlicher unterichtung in glaubens sachen, und allen Stüken, welche zu seelen heil nöthig, bestehet, alß werdet hiemit angeordnet, das alle Sonntäg, und hoche festtäge nach vollendter Vesper denen Spitallern insgesambt biß 4. Vhr die Christliche lehr in dem SpitalHauß, in erwegung, das vielleicht ville sehr alte, oder kranke in der Kirchen nicht so lang bleiben, oder gar nicht dahin kommen könten, von einem Patre Franciscano vorgesaget, und sie in allen wohl unterichtet werden, massen mehr dan bekant, das dergleichen alte leüth, besonders die bergwerkhs arbeiter zum öftesten schlechter unterichtet seynd, alß die Kinder: dessen sich nun die PP. Franciscaner um so viell weniger weigern sollen, alß der Nahmen der Ihnen überlassenen Seelsorg ein solches von selbsten mit sich bringet, und gar nicht wohl beschehen, das dieses bißhero unterlassen worden. Pro Primo. Pro Secundo. so ist leicht zu erwegen, das denen Patribus obiges so grosses Jährliches quantum mit 17. f. nicht allein wegen anhörung der beicht etlicher wenigen Kranken, dan wegen begrabung Zwey, oder dreyer Spitaler des Jahrs außgeworffen worden, zuforderist da Ihnen Patribus von dem freydhoff nichts gebühren kan, da solcher denen Spitallern zugehörig, und anfänglich, alß sie nach in selben Closter ihre wohnung hatten, lediglich vor die Spitaller aufgerichtet worden, Wobey sie Patres nach zum überfless von erstgedachten freydhoff ohne einigen Zweiffel ihr ergebig- Jährliches utile haben werden, da sie auf solchen mehr andere leichen, muthmasslich gegen ein proportionirtes Allmosen zu begraben pflegen etc.
V. Cum autem Compilator hujus instrumenti in multis sinistrè instructus fuisse videatur, hinc ea, quae â veritate aliena sunt, exponenda censui: praeprimis supponit, quod Nosocomium Caesareum nunquam fuit apud S. Jacobum ex eo, quod Conventio inter PP. Augustinianos, qui tunc ad S. Jacobum habitabant, et hospitale fieri non potuerit pacifica,
364
ùt desumitur ex initio hujus Instructionis. Ast longe aliter se re habet, nam PP. Augustiniani ad S. Jacobum habitabant usque ad annum 1553, quo anno Monasterium deseruerunt, et Labacô abierunt, in eorum autem locum substitutum fuit Xenodochium Caesareum eo anno â Ferdinando I. Archiduce Austriae fundatum, ùt videre est in Topogr. Carn. D. Valvasorii, erantque ibidem hospitalarii usque ad annum 1597. quo anno ad nostrum Conventum translati erant, ùt saepius memini, praesertim c. 3. §. 4. n. 2. de hoc Conv. ubi testem adduxi omni exceptione majorem Cels'mum Principem, et Episcopum Labacensem Thomam Chrön haereticorum strenuum persecutorem, et indefessum fidei Catholicae propagatorem. In hac nova Instructione fuit nobis, quod antehac non practicabatur, noviter impositum, ut ad domum seu hospitale accedamus ad imbuendos ejus incolas in doctrina Christiana singulis diebus dominicis, et hoc ratione tam magnae eleemosynae videlicet 17. f. quasi haec summa superaret 84. f. quorum 52. prius dabantur Capellano, et 32. f. duobus Vicariis.
VI. Aliud est, quod in hoc Decreto erroneè supponitur, quod nempe Coemeterium pertineat ad hospitale, quod cum veritate cohaerere minime valet, nam in pluribus scripturis antiquis mentio fit Coemeterii, neque ex eo sequitur, quod ibidem sepulturam nacti sint, qui in Conventu morabantur, Coemeterium pertinere ad eos, quia etiam tali modo et Conventus, et Ecclesia ad eos pertinere deberent, quod tamen non asseritur. Deinde cum Conventus nobis traditus fuisset, fuit ille traditus absque aliqua reservatione, unde sicut Coemeterium S. Jacobi (quod fuit in atrio ante fores Ecclesiae) non potest dici proprium hospitalis, licet ibidem plurimi sepulti fuerint, quia nulla reservatio facta fuit in introductione PP. Societatis Jesu sic etiam, quia in restitutione Conventus nostri nulla fuit reservatio facta, Coemeterium ad hospitale pertinere non potest dici, praesertim cum accessorium sequatur suum principale. Denique cum Fratres denuo in Conventum introducti fuissent, petierunt ab Archiduce Ferdinando restitutionem non tantum Ecclesiae, sed etiam Sacristiae, Coemeterii, Bibliothecae, librorum, et fontis, quae sibi Jacobus Vidotius tunc hospitalis Administrator usurpaverat, ut ex iis verbis Ferdinandi patet: Was massen vnß Frater Lucas Franciscaner Ordens aldorth zu Laybach um wieder einantwortung, und restituirung Ihrer Kirchen, sambt der Sacristey, freydhof, Bibliotheken, büchern, und brunens, so der Spitalmaister aldort zu Laybach, bißhero unbefugter weiss ihme vorhalten solle, gehorsambst bittet etc. Si itaque ad preces P. Gvardiani, et Episcopi Thomae Chrön Archidux Ecclesiam, et alias res ibi specificatas eidem restituit, quidni et Coemeterium? Sicut ergo hospitale nullum habet ampliùs jus ad Conventum, et Ecclesiam, ita nec ad Coemeterium. Tandem si Coemeterium propriè spectaret ad hospitale, utique hospitale ejus sarta tecta restaurare, et conservare deberet, ast constat ex libris computorum, quod Conventus anno 1726.
365
in reparationem tecti Coemeterii 59. f. et 9. X. expenderit.
VII. Donec Nosocomium Caesareum in anno 1612. emptis domibus maneret, quolibet die dominico horâ in praenominata Instructione praefixa unus ex Concionatoribus festivis intravit dictum hospitale ad tenendam ibidem doctrinam Christianam usque 1773. quo anno omnia hospitalia sub unum tectum collocata erant, videlicet ad hospitale Civium. Hoc namque anno Ill'mus D. Josephus L. B. de Janeschitsch Caes. piarum causarum Commissionis Praeses cupiens, ut etiam alii hospitalarii expositioni doctrinae Christianae interessent, quod commode fieri haud potuisset, si illa tantum in cubiculo Caesareis hospitalariis exponeretur, petiit â Celsissimo, et R'mo Principe, et Episcopo Labacensi Carolo Comite ab Herberstein licentiam, quatenus P. Franciscanus, qui aliunde Caesarei Nosocomii incolas instruere obligatur, explanationem doctrinae Christianae publicè in Ecclesia S. Elisabeth eidem Xenodochio annexa, proponere valeat, videns Cels. Princeps rem peti honestam, et piam porrectae petitioni lubenti annuit animo cum hac tamen restrictione, ut porta ex causis sibi nobis clausa maneat, qua tamen non obstante cautella populus, qui per lateralem portam, quae ex atrio hospitalariis ingressum ad Ecclesiam praebet, ingreditur, semper Ecclesiam implet. Et hoc modo explanatio doctrinae Christianae adhuc hodie perseverat.
§. III.
De instruendis Orphanis, et in Ergastulo morantibus,
aliisque Spiritualibus laboribus.
I. Inter plurima eximiae pietatis, et Christianae Charitatis opera, quae mirificè in Aug'ma nostra terrae Principe Maria Theresia resplendent, illud non est postremum, quod in Viennensi Civitate piè fundaverit Orphanotrophium, in quo proles utriusque sexûs parentibus orbatae, aut parentibus adeo pauperibus natae, ut ab iis victus, et amictus necessaria haud habere possint, sustentantur, legere, et scribere edocentur, in fide Catholica instruuntur, aliisque in manualibus laboribus, quantum per aetatem licet, exercentur, donec ad eam aetatem perveniant, ut vel Servitio, vel in aliqua arte mechanica addifienda, aut quovis alio honesto modo panem propria industria lucrandi capaces evadant. Hoc piissimum opus, ut in omnibus saltem principalioribus Suae ditionis Civitatibus suum sortiatur intentum, Eadem Aug'ma legem tulit, ut quilibet sub nullitate testamenti in Sua ultima dispositione aliquam eleemosynam suo statui conformem pro sustentandis orphanis leget. Hac lege, vel potius exemplo Aug'mae allecti plures Carnioliae Dinastae pro hujusmodi prolibus intertenendis fundationes perennes fecerunt ita, ut nunc ad 30. circiter proles in hac Labacensi Civitate provideantur. Quamvis verò hae proles suum habeant Orphanotophum, qui eis invigilat, quia
366
tamen is curis oeconomicis implicatus proles in doctrina Christiana instruere minimè valet, imò nec ei, utpote personae Seculari competit catechizare, hinc Ill'mus D. Josephus L. B. de Janeschitsch pro tunc Supremus piarum causarum Commissionis Praeses hujus Coenobii P. Guardianum interpellavit, ut unus Sacerdos designaretur, qui quolibet die Dominico orphanis rudimenta fidei in lingua germanica explicaret cum certa spe pro fatigio alicujus stipendii suo tempore obtinendi. Patres nostri, qui summo desiderio, ut non tantùm in parvulis plantulis fidei Catholicae zelus accendatur, sed etiam ne in succrescentibus tepescat, ac in provectis prorsus, quod timendum est, extinguatur, flagrant, hoc onus sine cunctatione susceperunt, et usque in hodiernum diem; quamquam certa spes, quae aliàs non confundit, alicujus stipendii (dignus est enim operarius mercede sua) obtinendi hucusque nondum affulserit studiosissime continuare pergunt. Ideo sicut eo tempore, quo orphani in hospitali Caesareo habitabant, duo Sacerdotes post Vesperas iverunt ad praedictum hospitale, quorum unus doctrinam Christianam hospitalariis Caesareis in lingua vernacula explanabat, alter vero in separato cubiculo orphanis eam lingua germanica explicabat; ita hoc tempore, quo hospitalarii Caesarei una cum orphanis in hospitali civico morantur, duo Sacerdotes exeunt, quorum unus in Ecclesia pro omnibus doctrinam Christianam explicat, ut §. praec. dictum est, alter verò interea eamdem orphanis in cubiculo germanicè exponit.
II. Alia iterum Capellania â P. P. Franciscanis peragitur in Ergastulo (vulgo Zuchthaus) quod non tantum pro iis, qui in minoribus delictis, quam, ut amissionem vitae, aut ei aequalem poenam mereantur, comprehensi sunt, ad tempus brevius, aut longius, prout majora, vel minora delicta exposcunt, castigandis, et puniendis, sed etiam pro vagabundis, et mendicis, quos vires ad laborandum nondum deseruêre, salubriter institutum est; hoc quippe remedium effrenatam compescendi vitae licentiam multo efficacius est, quam saluberrima Concionatorum, et Confessariorum monita. Quolibet itaque die dominico, et festivo unus Sacerdos ex hoc Labacensi Conventu ibidem Missam celebrat, sub qua Evangelium occurrens praelegit, occlusos ad patientiam in perferendis sibi inflictis poenis exhortatur, et in Christiana instruit doctrina: profecto opus perquam necessarium; experientia enim optima rerum Magistra abunde docet, quod homines hujusmodi etiam ea, quae necessaria sunt ad salutem necessitate medii, plerumque ignorent, nec mirum; etenim ii, qui diversis vitiis sese passim immergunt, suis cupiditatibus habenas laxant, et mundi voluptatibus postposito Dei timore inhiant, parum, aut nihil ea, quae suae animae salutem, et Dei honorem concernunt, curant, sed in malo adeo insordescunt, ut fors nec semel mentem ad Deum, prout oportet, elevent: ii verò, qui mendicando vitam conservare student, magis soliciti sunt de acquirendo pane quam audiendo Verbo Dei, minus ad Cathechesim accedere solent, imo non raro contingit,
367
quod nec diebus Dominicis Missae intersint. Praeter Missae celebrationem, et doctrinae Christianae explanationem etiam nostri Sacerdotes, quando requiruntur, eorum Confessiones audiunt, et si quis infirmatur, eidem in infirmitate assistunt, et ad aeternitatem disponunt. Hoc onus Conventus longo tempore absque aliqua remuneratione sustinuit, nunc verò jam â tribus annis Conventus quolibet anno percipit 28. f. 40. Xr' germ. mon. Hoc onus instruendi in ergastulo detentos anno 1778. translatum est in R. R. D. D. Alumnos noviter vi fundationis quondam D'ni Jacobi Schilling Vicarii Generalis ad S. Petrum introductos.
III. Enumeratis laboribus Spiritualibus, quos Fratres Minores Conventus Labacensis pro salute proximi indefessè extra proprium claustrum impendunt, merito adjungendum est illud, quod ordinariè, praesertim Capellano Castrensi absente, infirmante, aut aliò negotio praepedito, cura hospitalis militaris eorumdem vigilantiae committitur, ut infirmorum militum Confessiones excipiant, iis in ultima infirmitate assistant, et ad aeternitatem disponant. Quod autem infirmos in Civitate, et ejus suburbiis concernit, non est dies, quo non plura paria Religiosorum ad infirmos excurrant, imo vix aliqua nox praeterit, si in qua si non plura, saltem unum par ad infirmum evocetur, saepius quoque ad tria, aut etiam quinque paria excurrere contingit, praesertim post suppressionem Societatis Jesu, cum unicus noster Conventus in Civitate situs sit caeteris extra Civitatem positis. Praeterea saepius in anno â Vicinis Parochis, et Curatis, qui per se, et suos Substitutos non sunt sufficientes praesertim in majori populi concursu, omnium fidelium adventantium excipiendis confessionibus, in auxilium evocamur. Non semel contigisse recordor, quod etiam in una festivitate 8. Confessarii in adjuvamen Spiritualis laboris postulandi fuerint.
IV. Profecto, si quis Spirituales labores tam hoc, quam praecedenti capite â me sincere, et sine fuco adductos, quos Fratres Minores hujus Conventûs tam in propria Ecclesia (ubi non ultimum locum occupat tam diurna, quam nocturna Chori frequentatio) quam extra eam per Civitatem, et loca viciniora pro Salute proximi cum omni zelo impendunt, altius inspexerit, et mente serena expenderit, minimè cum modernis Libertinis, et pseudo-politicis ogganire poterit, Monachos esse inutiles, et onerosos Reipublicae, esse homines otiosos, panem frustra comedere, et his similia. Qui ita dicunt, non perpendunt, benè ordinatam Rempublicam coalescere partim ex bonis corporalibus, partim Spiritualibus, illa respiciunt sapientissimas leges politicas, et incrementum temporalis prosperitatis, haec pro objecto habent bonum Spirituale animae, et augmentum Virtutum, sicut enim membra, quae Rempublicam constituunt, constant corpore, et anima, ita utriusque cura habenda est, unde sicut Politici gubernatores necessarii sunt pro regendo corpore, ita et necessarii erunt pro regenda anima, cum haec sit nobilior hominis portio. Deinde praeterquam, quod hujusmodi Pseudo-politici, et malevoli declamatores imprudentiae arguant tot sapientissimos Monarchas, qui diversos
368
Religiosorum Ordines in suos status admiserint, et insipientiae, ac stultitiae condemnant, tot Reges, et Principes, Regum filios, et filias, qui spretis mundi illecebris monasticae vitae nomen dedêre, quorum plures nunc Sancta Mater Ecclesia ceu Sanctos veneratur, etiam ipsa Evangelica consilia spernere, et enervare videntur; quod enim Christus perfectionem dixit, illi stultitiam appellant, nam Christus dixit Matth. c. 19. vv. 21. Si vis perfectus esse, vade, vende quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in Coelo, et veni, sequere me. Illi verò relinquere saeculo divitias, Monachum induere, et dein panem ostiatim emendicare, stultitiam, et insaniam appellant. Esse autem Monachos ipsis libertinis inutiles, lubens admitto; nam ii conciones audire sibi opprobrio ducunt, super omnia pietatis exercitia nauseam habent, Confessionale magis, quam bos lanienam abhorrent; profecto hi non sapiunt ea, quae Dei sunt, sed ea quae hominum, Spiritus fortes vocitari amant, omnem scientiam possidere se putant, at scientiam Sanctorum, quae unicè ad salutem animae necessaria est, enormiter, et crassè ignorare convincuntur: Non est, ut hi blateratores pluribus perstringantur, sed exorandus est Deus, ut veniat, et illuminet sedentes in tenebris.
Caput IX.
Catalogus Fratrum, quorum notitia
haberi potuit, in hoc Conventu
pie in Domino defunctorum.
Anno
1491. Fr' Petrus de Gottschee laicus.
1494. P. Romanus
.... P. Nicolaus
1495. P. Casparus de Sclavonia
1496. P. Erasmus de Austria
.... P. Alexander de Posonio Magister artium, vir profundae scientiae, magnae pietatis, et singularis exemplaritatis
1497. Fr' Franciscus laicus, et Procurator.
1498. P. Vitus de Norimberga
1499. P. Cassianus de libera civitate
1502. P. Martinus Sacerdos exemplaris
1505. P. Bernardinus de Ellersperg
1506. P. Erasmus de Septem castris.
1510. P. Joachimus de Freinstein actualis loci Gvardianus.
.... P. Ludovicus de Sclavonia in utraque lingua concionator zelosus
369
Anno
1512. Fr' Josephus de Sopronio, laicus devotus
1513. P. Jacobus de Straubing, vir magnae scientiae, Praedicator, lector, ac modestissimae vitae, obiit ùt Vicarius
1514. P. Bernardus de Ratisbona, vir doctus
1524. Fr' Bartholomaeus de Szackaturna, laicus
1529. P. Michael de Achau, loci Vicarius
1530. P. Angelus de Salisburgo, Vicarius, et saepe Guardianus.
1541. 2. Apr. P. Thomas de Salisburgo, Praedicator celebris, inter Anabaptistas saepius disputans: bis â lutheranis graviter vulneratus, et ab his invitatus, accepto veneno occubuit.
1545. P. Bartholomaeus de Rudolphswert, Praedicator.
1548. P. Wolffgangus de Goritia, senex bonus.
1549. P. Joannes Posih, mansuetus, pius, pacificus, post Gvardianatum senex obiît.
1650. 7. May. P. Aegidius Thomiz
.... 30. Nov. P. Ludovicus Camnicensis
1651. 3. Apr. P. Seraphinus Koss
1653. 4. Feb. Fr' Elzearius Haipergar, laicus
1656. 17. Aug. Fr' Stephanus Ray, laicus
.... 22. Oct. P. Leonardus Fornassar
1661. 15. Aug. ARP. Sigismundus Beltram, olim Minister Provincialis, et anno priori Prov'iae Poloniae minoris Visit. Gener'.
.... 27. Sept. Fr' Thomas Sixbaur, laicus
1663. 4. Maji Fr' Seraphinus Apell, laicus
1664. 12. Aug. P. Ivo Koss.
1666. 9. Juli Fr' Bonaventura Monffer, laicus
1667. 1. Febr. Ill'mus et R'mus D. Paulus de Tauris, hujus Provinciae Ex-Provincialis, Commissarius Generalis per Germaniam, dein assumptus ad Episcopatum Petinensem in Istria Austriaca.
1668. 23. Maji Fr' Hermagoras Casparin, laicus
.... 7. Nov. Fr' Pacificus della Flor, laicus
1670. 2. Apr. P. Nazarius Jellerzhizh annorum aetat. physicae 30. Religionis 8.
1673. 5. Oct. Fr' Paschalis Zaidar, laicus
1674. 3. Apr. P. Ivo Nerogel, fuit in Saeculo Sacerd. ann. 38. Rel. 5.
1675. 27. Dec. P. Josephus Fux ann. 28. Rel. 8.
1676. 12. Feb. P. Joannes Haberle, olim Provinciae Diffinitor.
1678. 8. Oct. P. Carolus Presquar.
1680. 31. Mart. P. Capistranus Ozepick, Ex-Diff'or
1684. 21. Jun. P. Joachimus Stross bis Min. Prov. et anno 1671. Prov. Sclavoniae Commiss. Visitator Gener. et Custos actualis.
370
Anno
1687. 29. Jun. P. Elisaeus Geiger. Ss. Theol. lect act. ann. 31. Rel. 13.
1688. 2. Nov. P. Franciscus Mazoll, Ex-Diff'or, et Ex-Minister Provincialis.
1689. 28. Sept. P. Paulus Surian, saepius Gvardianus, et Ex-Diff'or ann. 49. Rel. 29.
1693 4. Maji Fr' Seraphinus Schön, laicus, pictor eximius
.... 25. Nov. P. Alexander Schuebel ann. ... Rel. 36.
1695. 1. Maji Fr' Bonaventura Bobner, laicus ann. 43. Rel. 19.
.... 28. Maji Fr' Sebastianus Ebersman laicus ann. 31. Rel. 11.
1699. 9. Nov. P. Paschalis Mazoll Ex-Diff'or ann. ... Rel. 23.
1701. 23. Jan. P. Silverius Rottman
1701. 1. Martii Fr' Antonius Mondorff, laicus ann. 71. Rel. 47.
1702. 4. Nov. Fr' Melchior Scharnperg, laicus ann. ... Rel. 13.
1703. 7. Jan. Fr' Benignus Rodeschko, clericus ann. 24. Rel. 6.
1705. 24. Aug. P. Antonius Lazari Lect. Jub. ter Minister Provincialis, Reformationis Provinciae auctor, et promotor, Diff'or General. Commissarius Visitator Gen. Provinciae Sclavoniae 1674. Provinciae Venetae S. Antonii anno 1687. et anno 1689. constitutus Commissarius de plenitudine potestatis ad universitatem causarum quoad controversos limites inter Provincias Hungariae, S. Ladislai in Sclavonia, et Bosnae Argentinae. Item anno 1695. Praeses Capituli Provincialis in Provincia Bohemiae. Obiit plenus meritis annos aetat. phys. natus 63. Rel. 48.
1706. 6. Jan. P. Gerardus Pregel ann. 64. Rel. 44.
.... 11. Nov. P. Beatus Zolner ann. 27. Rel. 6.
1707. 4. Sept. P. Victorinus Zegner ann. ... Rel. 27.
1709. 8. Nov. P. Remigius Dernoscheg ann. ... Rel. 10.
1710. 9. Maji P. Mansuetus Stephan olim Capellanus Campestris ann. ... Rel. 24.
1711. 29. Sept. P. Albanus Hueber act. Vicarius Neostadiensis ann. 46. Rel. 24.
1713. 7. Aug. P. Constantinus Kauffman ann. 48. Rel. 28.
1714. 1. Apr. Fr' Felix Dolinscheg ann. 24. Rel. 6.
.... 15. Maji P. Modestus Remus Theol. stud. ann. ... Rel. 8.
.... 28. Jul. P. Hypolithus Weiss ann. 37. Rel. 7.
1715. 23. Febr. P. Adjutus Pacher ann. 45. Rel. 22.
.... 24. Apr. Fr' Silvester Eheman, laicus ann. ... Rel. 26.
.... 11. Maji Fr' Linus Zass, laicus ann. 36. Rel. 10.
1716. 6. Maji Fr' Hermenegildus Copenjager, laicus ann. ... Rel. 6.
1717. 19. Oct. P. Paulus Paur, Chorista insignis ann. 54. Rel. 28.
1718. 7. April. P. Raymundus Dernoscheg ann. 55. Rel. 33.
1720. 17. May P. Franciscus Adelman lect. et Gvard. ann. .... Rel. 32.
371
Anno
1721. 2. Maji. P. Conradus Ziegler, bis Minister Provincialis, qui 40. annis â vino abstinuit ann. 74. Rel. 56.
1723. 4. Mart. P. Damianus Matschig ann. 61. Rel. 38.
.... 4. Aug. Fr' Norbertus Gindhardt, laicus ann. 61. Rel. 38.
.... 29. Nov. Fr' Conradus Trauner, laicus ann. .... Rel. 36.
1724. 15. Jun. P. Seraphinus Vogel, Ex-Diff'or, et Gvard. act. ann. 60. Rel. 40.
.... 15. Aug. Fr' Andreas Fallenitsch, laicus ann. 69. Rel. 52.
1728. 23. Mart. Fr' Erasmus Sparer, laicus ann. .... Rel. 35.
.... 25. Dec. Fr' Jonas Winckler, laicus ann. ... Rel. 39.
1729. 14. Jan. P. Romualdus Mazzoni lect. Theol. ann. 38. Rel. 19.
1730. 28. […] Fr' Urbanus Nusdorffer, laicus, Provinciae litterarius ann. 77. Rel. 57.
.... 8. Sept. P. Constantius Feitel lector gener. Ex-Diff'or, ann. ... Rel. 31.
1731. 29. Apr. Fr' Wenceslaus Chadin, laicus ann. 32. Rel. 7.
.... 24. Sept. Fr' Severinus Samb, laicus ann. .... Rel. 4.
1732. 3. Octob. P. Vitus Juriavitsch Con'or Gn'lis, Secretar. Provinciae, saepius Guadrianus ann. 76. Rel. 56.
1733. 21. Mart. P. Innocentius Seidel Conc. ann. 34. Rel. 17.
.... 8. April. Fr' Eusebius Schöpffer, laic. ann. 35. Rel. 15.
.... 26. April. P. Sebastianus Strussnig ann. 56. Rel. 36.
.... 8. Maji P. Antonius Burchardt lect. Gener. actual. ann. 33. Rel. 15.
.... 5. Jul. Fr' Franciscus Borgias Carpe, Clericus, Theol. stud. ann. 24. Rel. 5.
.... 24. Jul. Fr' Henricus Hirschpök, laicus, fuit per 40. annos Procurator ann. 73. Rel. 47.
.... 30. Jul. Fr' Severinus Pader, laicus, Chyrurgus eximius ann. 72. Rel. 48.
1734. 19. Feb. P. Rochus Finster Carinth. Capel. Campest. ann. 55. Rel. 36.
.... 3. Maji Fr' Anacletus Miller, laicus, ann. 46. Rel. 23.
.... 16. Maji P. Ludovicus Chiolich Philos. lector ann. 28. Rel. 11.
1735. 22. April. P. Coelestinus Stuedler, lect. general. Ex-Diff'or, Custos, et Prov'iae P'r, indefessus Paenitentiae Sacramenti Minister, et Diff'or iterato actualis ann. 71. Rel. 51.
.... 3. Jun. P. Joannes Hoffstetter, saepius Vicarius, et Guardianus ann. 55. Rel. 39.
372
Anno
1737 2. Jan. Fr' Seraphinus Sparer, laicus ann. 54. Rel. 30.
.... 17. Apr. P. Antonius Nusdorffer ann. 41. Rel. 25.
.... 17. Oct. P. Theophilus Zunzer lector gener. et Diff'or act. ann. 44. Rel. 25.
.... 18. Nov. P. Bertrandus Miller, Organista, lector declarat. ann. 26. Rel. 8.
1738. 24. Jul. P. Romanus Schustertschitsch Conc. lect. fuit Vic. et Gvard. ann. 42. Rel. 21.
1739. 31. Mart. P. Anselmus Jagodiz ann. 66. Rel. 44.
.... 28. Apr. Fr' Samuel Grabner, laicus, ann. 60. Rel. 40.
.... 5. Sept. Fr' Venantius Egger, laicus ann. 63. Rel. 39.
.... 24. Sept. Fr' Marcus Unterperger, laicus ann. 77. Rel. 53.
1742. 15. Feb. P. Caelestinus Widiz. Theol. stud. ann. 24. Rel. 7.
.... 11. Jun. Jacobus Borri lect. gen. act. ann. 39. Rel. 18.
1744. 18. Jul. P. Engelbertus Petterman lect. gen. et concion. eximius ann. 39. Rel. 22.
1745. 23. Jan. P. Franciscus Stor Conc. ordinarius actual. ann. 39. Rel. 22.
1746. 16. Maji P. Aurelius Zheuko lect. gen. fuit Guard. et Diff'or act. ann. 47. Rel. 28.
1748. 10. Feb. P. Gualbertus Mekle conc. ann. 33. Rel. 12.
.... 13. Sept. P. Antonius Posel lect. Theolog. Guard. et bis Ex-Diff'or ann. 70. Rel. 52.
1750. 23. Feb. P. Maximus Ruesch lect. Emerit. hujus Conv. 11. annis Gvard. saepius Diff'or, Ex-Provincialis, ac ann. 1716. Prov. Hung. Ss. Salvatoris, et anno 1721. Prov. Hungar. S. Mariae Commiss. Visitat. Gener. ann. 79. rel. 62.
.... 8. Sept. P. Engelbertus Sorre, Theol. stud. ann. 24. Rel. 6.
.... 17. Oct. P. Alphonsus Novak conc. Mission. Apostol. ann. 53. Rel. 34.
1751. 15. Apr. P. Dionysius Karner, Theol. stud. ann. 24. Rel. 6.
.... 27. Jul. P. Sigismundus Kappus Conc. ann. 44. Rel. 25.
1752. 18. Jul. P. Chrysologus Raykeb conc. Vicar. et. Gymnas. Neost. olim Profess. ann. 35. Rel. 18.
1755. 26. Jan. P. Sigismundus Skerpin lect. Emer. bis Min. Pro'alis, iterato Diff'or gener. Theol. Caesar. anno 1730. Provinciae S. Mariae in Hungaria, anno 1732. Provinciae Austriae, anno 1736. Prov. Venetae S. Anton. anno 1737. Prov. Reform. Romanae, ac anno 1738. Provinciae Bavariae S. Antonii Commiss. Visit. Gn'lis. ann. 67. Rel. 51.
.... 27. Jan. P. Florentius Pober Concion. eximius, saepius Vic. et Guardianus ann. 54. Rel. 35.
373
Anno
1756. 5. Apr. P. Guido Persoglia multis annis Sacrista solers, et Vicar. ann. 48. Rel. 28.
1757. 11. Jun. P. Josephus Zaun Sacrista ann. 39. Rel. 21.
.... 24. Dec. Fr' Melchior Maurer, laicus ann. 74. Rel. 54.
1758. 10. Feb. Fr' Adjutus Knoll, laicus devotus, et S'â. simplicitate multum commendabilis ann. 71. Rel. 42.
.... 14. Mart. P. Benedictus Schiffrer Conc. et act. Vicar. Carlostad. ann. 47. Rel. 30.
1759. 2. Apr. P. Achatius Wohinz, dum Neo-militibus in arce contagiosa infirmitate infectis Sacramenta ministraret, eadem infirmitate contracta, charitatis victima occubuit. ann. 44. Rel. 25.
.... 7. Maji P. Deodatus Lubitsch act. Conc. festiv. ê vivis sublato P. Achatio, idem charitatis opus sponte in se suscepit, et pariter eodem morbo correptus piisimè obiît. ann. 31. Rel. 13.
1761. 10. Oct. P. Georgius Gaviz senex bonus, et Sacerdos Jub. ann. 76. Rel. 53.
1762. 8. Jul. P. Antonius Kallan lect. Emer. saepius Gvard. Diff'or, Custos, et Provinciae Pater, fuit anno 1732. Provinicae Bavariae S. Antonii Commiss. Visit. Gn'lis ann. 73. Rel. 56.
.... 31. Dec. P. Thomas Sagar, Mag. Nov. saepius Guard. bis Diff'or Prov. assiduus Sacramenti Paenitentiae Minister, vir mansuetus, et irasci nescius ann. 74. Rel. 54.
1763. 13. Jan. P. Jacobus Kaschutnig, ter Prov. Diff'or et Ex-Custos, vir tam ab oratione mentali, quam vocali multum commendabilis, qui etiam in ultima senectute â frequentatione Chori tam diurni, quam nocturni non destitit. ann. 86. Rel. 59.
1764. 12. Apr. Fr' Seraphinus Prugmiller laicus ann. 50. Rel. 26.
.... 27. Maji P. Augustinus Clementschitsch saepiùs Vicar. ann. 70. Rel. 44.
.... 28. Maji P. Angelus Lubi, in sua infirmitate, â qua per 20. annos in lecto detinebatur, patienti Jobo similis. ann. 70. Rel. 50.
1765. 28. Dec. P. Liebhardus Steffl, declar. lect. gener. mansuetissimae vitae ann. 34. Rel. 16.
1767. 16. Jul. P. Angelinus Coballi lect. Vicar. multis annis Juv. Mag. Asceseos Magister insignis, omni virtutum genere exornatus, ann. 51. Rel. 32.
1768. 15. Mart. P. Cyrillus Makai conc. eximius saepiùs Guard. Ex-Diff'or Provinciae ann. 71. Rel. 53.
.... 14. Apr. P. Josephus Liechtenberg ê Comitum stirpe oriundus, qui relictis in Saeculo multis divitiis, in Re-
374
Anno
ligione pauperis Francisci Deo famulari praeelegit, religiosissimae vitae, praesertim in humilitate excellens in juvenili flore, virtutibus clarus obiit ann. 33. Rel. 6.
1770. 10. Aug. Fr' Franciscus Scheuring, laicus devotus, et humilis ann. 69. Rel. 46.
.... 27. Sept. P. Burchardus Benig Conc. ann. 38. Rel. 20.
1771. 24. Feb. Fr' Didacus Neuhauser laicus, quondam terrae Sanctae incola, multis annis Janitor, orationi multo deditus, qui etiam in ipso agone manus agitabat, quasi precatorios globulos dimitteret ann. 80. Rel. 54.
.... 14. Apr. P. Archangelus Michelitsch lect. Gn'lis, saepius Guard. Ex-Diff'or ann. 58. Rel. 41.
.... 29. Sept. P. Richardus Isenhausen Conc. et Guard. ann. 82. Rel. 64.
1773. 14. Apr. Fr' Joannes Mariaschitsch laicus, multis annis claviger ann. 71. Rel. 45.
.... 27. Octob. P. Adrianus Mraulle ann. 26. Rel. 8.
.... 14. Nov. Fr' Jacoponus Lauritsch, laicus ann. 25. Rel. 6.
1775. 3. Jan. P. Gallus Michelitsch lect. gen. fuit Guard. et Magister ann. 42. Rel. 24.
.... 28. Nov. Fr' Tobias Zaun, laicus ann. 60. Rel. 43.
1776. 3. Nov. P. Bonagratia Battussich ann. 29. Rel. 10.
1778. 26. Dec. Rel. F. Nicolaus Plenck laicus natione Austriacus, professione sutor ann. 69. Rel. 44.
1779. 16. Apr. V. P. Philemon Sauritsch Carn. Neost. act. Conc. fest. ann. 33. Rel. 18.
1780. 24. Aug. Rel. Fr' Evangelista Wurzer laic. Tyr. an. 51. Rel. 23.
.... 1. Dec. MVP. Bertrandus Prettner Carn. Rattmonstorff. Vicar. act. et olim Guard. ann. 54. Rel. 37.
1781. 18. Feb. VP. Abdon Schubitz Con'r act. fest. Carn. Pöllens. ann. 40. Rel. 20.
.... 31. Mart. A.R.P. Otho Spruk Con'or. lect. Gn'lis, Ex-Def'or, Prov'iae P'r, et Cust. act. ann. 57. Rel. 39.
.... 19. Jun. RP. Petrus de Alc. Kramer Carn. Neost. Miss. Apost. ann. 56. Rel. 39.
.... 28. Dec. RF. Alexius Rivalta Laic. Tyrol. statuar. ann. 51. Rel. 30.
1783. 28. Apr. VP. Modestus Fabianitsch Jub. ann. 70. Rel. 52.
.... 20. Maji VP. Faustinus Jovio Theol. stud. an. 26. Rel. 7.
1785. 5. Apr. VP. Benevenutus Philippitsch Carn. Lab. primus ex nostris apud S. Christophorum sepultus an. 34. Rel. 13.
.... 25. Jun. ARP. Hugo Vodnik Carn. Locop. lect. Em. 4'ta Vice-Def'or, Ex-Custos bis Min'r Pro'alis, semel Vicar. an. 69. Rel. 53.
375
Caput X.
Elenchus Patrum Guardianorum â tempore Observan-
tiae, in quorum notitiam deveniri potuit, hujus
Labacensis Conventus.
MVP. Casparus de Rudolphswert, primus Gvardianus post introductionem Observantium anno 1491.
MVP. Joachimus de Freinstein 1510.
MVP. Valerianus de Rust 1516.
MVP. Franciscus de Nova Civitate 1520.
MVP. Michael de Aschau 1527. 1528.
MVP. Joannes Posch 1540.
MVP. Augustinus de Landshuta 1541. Praes.
MVP. Bonaventura N. Conc. germanicus 1587.
MVP. Franciscus de Casteluzzi, multis annis ante annum 1597. hujus Coenobii Guard. sed ignoratur, quibus.
MVP. Lucas N. primus post restitutionem Conventûs Observantibus Provinciae huic Guardianus anno 1609.
ARP. Hieronymus Strasser Provinciae Austriae Alumnus 1612. 1613. 1614. 1615.
RP. Andreas Strakl Custos actualis (ob penuriam Religiosorum per dispensationem saepius actuales Custodes, et Diffinitores Guardianatûs officio fungebantur, ac Guardiani ultra triennium continuarunt) 1617. 1618. 1619.
[ MVP. Gabriel Tonjutto Con'or 1628. ]
AVP. Michael Chumar Diffinitor actualis 1620. 1621. 1622. 1623.
AVP. Jacobus Riccius Con'or Gn'lis, et Diff'or actualis 1629. 1630.
AVP. Theodorus de Mantua Diff'or act. 1631. 1632.
MVP. Petrus Seidetti 1640.
MVP. Archangelus Hervoy 1641. 1642. 1643.
AVP. Leonardus Buttorchich Diff'or act. 1644. 1645. 1647. 1648. 1649.
ARP. Barnabas Schober Prov'ae Austriae Diff'or, et hujus Visitator 1650.
MVP. Hilarion Gorzar 1651. 1652.
AVP. Leonardus Buttorchich iterato Diff'or actual. 1653.
RP. Petrus â Flumine lect. Ex-Diff'or, et Ex-Custos 1654. 1655.
ARP. Patrus Seidetti Provinciae Pater 1656.
AVP. Antonius Posarelli Ex-Diff'or 1657.
376
MVP. Paulus Budimir lect. Gn'lis, elect. 20. Oct. 1657.
AVP. Hilarion Gorzar Ex-Diff'or 1658.
MVP. Joannes Baptista Brulizh Con'or 1659. 1660. 1661.
MVP. Joannes Capistranus Ozepick Con'or 1662. 1663.
MVP. Joannes Baptista Brulizh Con'or 1664. 1665.
MVP. Paulus Langer Con'or Gn'lis, lect. Theolog. 1666.
MVP. Casimirus Dimiakovich Con'or, et lect. 1667.
MVP. Antonius Lazari Conor’, lect. Gn'lis act. 1668.
MVP. Casimirus Dimiakovich Con'or, et lect. 1669.
MVP. Antonius Lazari lect. gn'lis actualis 1670. 1671. 1672.
MVP. Ferdinandus Stadler Con'or 1673. 1674. 1675.
MVP. Casimirus Dimiakovich Con'or, lect. 1676.
MVP. Franciscus Mazoll lect. gn'lis 1677.
AVP. Gabriel Tonjutto Con'or G'lis, bis Ex-Diff'or 1678. 1679. 1680.
MVP. Vitalis Majeritsch Con'or 1681.
MVP. Paulus Surian Con'or gn'lis 1682. 1683.
MVP. Bernardus Perne Con'or, et lect. gn'lis 1684. 1685.
MVP. Bonaventura Spindler lect. et Con'or gn'lis 1686. elect. 10. Feb.
MVP. Bernardus Perne Con'or. et lect. gn'lis 1686. elect. 15. Dec. 1687.
AVP. Paulus Surian Con'or gn'lis, electus in congressu Diff'riali 6. Maji 1688, Ex-Diff'or
MVP. Franciscus Kimerle Con'or elect. 25. Aug. 1688.
MVP. Antonius Kraa Con'or', lect. gn'lis 1689.
MVP. Joannes Baptista Schlibnig Con'or 1690.
RP. Bernardus Perne Con'or, lect. gn'lis, Ex-Custos 1691. 1692.
ARP. Sigismund Sigonius lect. Jubilat. elect. 29. Mart. 1693.
AVP. Vincentius Lampretich Con'or, Ex-Diff'or elect. 26. Nov. 1693. 1694.
MVP. Ludovicus Gallenfels Con'or, lect. gn'lis 1695. 1696. 1697.
MVP. Fridericus Codelli 1698.
MVP. Coelestinus Stuedler Con'or, lect. gn'lis 1699. 1700. 1701.
AVP. Vincentius Lampretich Con'or Con'or, bis Ex-Diff'or 1702. 1703. 1704.
377
MVP. Coelestinus Stuedler Con'or, lect. gn'lis 1705.
AVP. Vincentius Lampretich Con'or, bis Ex-Diff'or 1706. 1707.
MVP. Seraphinus Vogel Con'or 1708. 1709.
MVP. Maximus Ruesch Con'or, lector gn'lis 1710. 1711. 1712.
AVP. Coelestinus Stuedler Con'or, lect. gn'lis, Ex-Diff'or 1713.
AVP. Angelicus Direin Con'or, lect. gn'lis, Ex-Diff'or 1714. 1715. 1716.
RP. Maximus Ruesch Con'or, lect. Emerit. Ex-Diff'or 1717. 1718. 1719.
MVP. Antonius Posel, Con'or, et lect. Theologus 1720. 1721.
MVP. Bernardus Schein Con'or, lect. gn'lis 1722.
AVP. Seraphinus Vogel Con'or, Ex-Diff'or 1723.
AVP. Clarus Pasconi Con'or, lect. gn'lis, Ex-Diff'or 1724. 1725.
RP. Maximus Ruesch Con'or, lect. Emerit. bis Ex-Diff'or 1726. 1727. 1728.
RP. Antonius Khallan Con'or, lect. Emerit. Ex-Diff'or 1729. 1730. 1731.
AVP. Antonius Posel Con'or, lect. Theolog. bis Ex-Diff'or 1732.
ARP. Maximus Ruesch Con'or, lect. Em. bis Ex-Diff'or, Ex-Cust. Prov. Pat. 1733. 1734.
MVP. Cyrillus Makai Con'or 1735.
AVP. Aloysius Mayrhoffer Con'or, lect. gn'lis, Diff'or aggreg. 1736. 1737. 1738.
MVP. Richardus Isenhausen Con'or 1739. 1740.
MVP. Vincentius Mariaschitz Con'or, lect. gn'lis 1741.
MVP. Joannes Nepomucenus Tropper Con'or, lect. gn'lis 1742.
MVP. Aurelius Zheuko Con'or’, lect. gn'lis 1743. 1744.
MVP. Narcissus Kuss Con'or, Ss. Theol. lect. 1745.
MVP. Robertus Skerpin Con'or 1746. 1747.
AVP. Benignus Gerini Con'or, lector gn'lis, Ex-Diff'or 1748.
MVP. Maximilianus Clevisher Con'or 1749.
MVP. Bonavita Dietrich Con'or, Ss. Theol. lect. 1750. 1751. 1752.
AVP. Thomas Sagar bis Ex-Diff'or 1753. 1754.
MVP. Maximus Selderer Con'or 1755. 1756.
378
ARP. Vincentius Mariaschitz Con'or, lect. gn'lis Ex-Diff'or, Ex-Custos, Prov'iae Pat. 1757. 1758. 1759.
MVP. Maximus Selderer Con'or 1760.
AVP. Florianus Tschokl Con'or, lect. Theologus, Ex-Diff'or 1761. 1762.
MVP. Bonaventura Skerpin Con'or, lect. gn'lis 1763. 1764. 1765.
MVP. Otho Sprug Con'or, lect. gn'lis 1766. 1767. 1768.
MVP. Honoratus Vadlau Con'or, lect. gn'lis 1769. 1770. 1771.
AVP. Otho Sprug Con'or, lect. g'lis, Ex-Diff'or 1772. 1773. 1774.
AVP. Simeon Purger. Con'or, Lect. gn'lis, Ex-Diff'or 1775. 1776. 1777.
MVP. Cherubinus König Con'or, lect. gn'lis 1778. 1779. 1780.
MVP. Jordanus Zirrer Con'or, lect. Gn'lis 1781. 1782. 1783.
ARP. Antonius Jeunikar Con'or, lect. Gn'lis 1784. 1785. 1786. 1787. 1788. 1789. 1790. 1791. 1792. 1793. 1794. 1795. 1796. 1797. 1798. 1799. 1800. 1801. 1802. 1803. 1804. quo sinne Parocho a 1ma Octobris esse incepit. 1805. usque ad 20. Maji 1806.
A.R.P. Claudius Meditsch Con'r, per 16 annos expositus Parochus emeritus 1806. 1807. Hoc anno erecta est nova statua B:VM: Lauretanae ad pinnaculum, sive frontispicium Ecclesiae nostrae parochialis.
A.R.P. Gilbertus Martiniz Capellanus expositus per plures annos. 1808. 1809. Obiit 24ta February 1810.
A.R.P. Paschalis Skerbinz qua Praesidens anno 1809. qua Guardianus an. 1810. 1811. 1812. 1813. usque ad 27. Aug. Dein
M.R.P. Vincentius Panze qua praesidens anno 1813. usque 10. Augusti 1814.
A.R.P. Leonardus Kossar electus 10. Aug. 1814. 1815. 1816. 1817. 1818. 1819. 1820. 1821. 1822. 1823. Sub cujus solertissimi viri gubernio plura facta fuere cum in Ecclesia, tum Conventu digna cura ejusdem faventibus partim piorum eleemosinis partim ipso excelso Gubernio, et parochianorum subsidiis. Sunt autem principaliora. 1o Lauretana Capella perfractis 2. fenestris lucida reddita, cum nova Ara tota depicta, imago B. V. nova veste pretiosa ornata. 2. Turris utraque colore tincta, reparatis perticis, ac dealbata cum Ecclesia, ejusque frontispicio. 3tio Horologium repetens horas ad turrim repositum. 4to Reparatae arae S. Luciae adpositis statuis SS. Cos. et Dam. S. Valentini, S. Annae, S. Crucis, Rosariana, B. V. boni Consilii, Item E. H., ac B. V. ad nives, quae omnes ad eum splendorem sunt deductae, in quo nunc visuntur. 5to Novae scalae factae ad Ecclesiam, et ad Portam Conventus, cujus anterior pars submurata fuit quadris lapidibus. 6to Ex 4 magnis Cubilibus facta sunt 8 novis muris ductis.
379
24. Mart. 1778
super nova fornice constructa in cella penuaria. 7mo Nova Bibliotheca protracto aedificio constructa. Insuper 1824. 1825. 1826. 1827. 1828, deinde eligebantur temp. Capituli vel congregationis ordinarie mense Augusto vel Septembri:
a. 1829. M.R.P. Felicianus Rant, Paroch. Adm. 1830. 1831. 1832. 1833. 1834. 1835. 1836. 1837. 1838. 1839. 1840. –
a. 1841 M.R.P. Callistus Omeiz 1842. 1843. 1844. 1845. 1846. 1847., qui fuit simul Parochiae Administrator et. Dftor. Prov.
1847. M.R.P. Aemilianus Stukel, Paroch. Adm. 1848. 1849.
1850. A.R.P. Callistus Omeiz Dftor. Paroch. Adm. 1851. 1852. 1853. 1854. 1855. 1856. 1857. 1858. 1859. 1860. 1861.
1862. M.R.P. Salvator Pintar Parochiae Adm. 1863. 1864.
1865. A.R.P. Benvenutus Crobath Ex.-Deftor. 1866. 1867.
1868. A.R.P. Salvator Pintar, Ex-Deftor, Paroch. Adm. 1869. 1870. 1871. 1872. 1873. 1874. 1875. 1876. 1877. 1878. Mortuus 24/2/78.
1878. R.P. Callistus Medič, Parochiae Adm. 1879.
Sigillum
Conventus Labacensis est figurae rotundae exprimens imaginem B. V. Mariae sine labe conceptae sub pedibus habentis mediam lunam, ex una parte est S. Michael evaginato gladio stans, ex altera verò S. Franciscus genibus flexis. Inscriptio ejus est sequens: SIGIL. CONVENTUS LABAC. ORD. MIN. REGUL. OBS. S. FRANCISCI.
380
[prazna stran]
381
[prazna stran]
382
[prazna stran]
CONVENTUS TERSACTENSIS
383
N' o 17.
II. Conventus
B'mae V. Mariae Gratiarum
Tersacti
In Dalmatia citeriore
Caput I.
De Regno Dalmatiae.
I. Dalmatia, quae Dalmio Principe, vel, ut aliis placet, â Delminio Civitate Illyrica nomen trahere videtur, olim multò latius, quam nunc patebat testante Porphyrogenito, qui c. 30. ait: Vor alters nahm Dalmatien seinen Anfang von den Grenzen Dirrachii oder Antibaris (quam civitatem etiam ex hodiernis Geographis aliqui ad Dalmatiae regnum reponunt, alii Albaniae adnumerant) und reichte biß zu den Histerreichischen Grenzen (etiam hos fines hodie obtinet) der Breiten nach aber strekte sichs biß an den Donau strom . Illyrios et Dalmatas fuisse olim eamdem gentem plures contendunt, qui errore eo, quo quis Carnioliam, Austriam esse assereret, decepti Dalmatiam cum Illyrico confundebant, etenim sub Illyrico olim non tantum Dalmatia, sed etiam Liburnia, Croatia, Sclavonia, Bosnia, et Carniolia audiebant, et ab uno Rege Illyricorum regebantur; Unde sicut nec Carniolia, nec Carinthia nec Styria dicitur ex eo Austria, quia Archiduci Austriae subsunt, ita nec Dalmatia Illyricum dici debet ex eo, quod Rex Illyrii etiam Dalmatiae imperaverit. Sub Gentio vero Illyricorum Rege Dalmitani, seu Dalmatae se in libertatem vindicârunt, vigintique oppida in sua ditione habuerunt, eique Regioni Dalmatiae nomen imposuerunt. Deine aliis sexaginta sibi ascitis, cum ad mare pervenissent Dalmatae Tragurinisque, et Epetinis infecti evasissent, id occasionem praebuit primi belli Dalmatici, et tunc Dalmatia in Provinciam erecta fuit â Comanis. Sed postea Dalmatae Liburnis ab occidente agrum ademerunt, Romanis verò Illyricum proprium, ùt refert Michael Baudrand in lexic. geogr. Antonii Ferrarii tom. 1. pag. 238.
II. De amplitudine antiquae Dalmatiae etiam Sebastianus Münsterus lib. 4. c. 72. fol. 1222. mentionem facit, ubi inter alia haec habet: Dalmatia ist vor Zeiten
384
gar ein mächtig Land gewesen, also das seine Einwohner sich sezten wieder die Römer und verliessen sich auf 50. hübsche Castel, und Stadt, die Kayser Augustus verherget. Es ziecht sich ein berg durch Dalmatiam mit nahmen Adrius, der theilt das Land in Zwey Theil, eines gegen dem meer und das andere gegen Vngerland. Die haubtstadt dieses Lands heist Jadera. oder Zara. und liegt am Meer, die Venediger haben sie oft den Vngarn entzogen. Postquam Agron Rex Illyricorum mortuus esset, et ejus uxor Teuca nomine regni solium conscedisset, illud rapinis, et depraedationibus stabiliri, et augeri posse arbitrata, plures naves ad finitimas Provincias rapinarum causâ destinavit, eapropter Romani conquesti sunt coram ea, et, ut his rapinis, et latroconiis finem imponerent, per duos ad hunc finem emissos legatos eam obnixè obtestabantur, quibus cum illa faemineâ imprudentia, et animi arrogantia respondisset, se velle quidem curare, ut Romanis nil injuriae â suis subditis inferatur, prohibere autem Illyrios, ne quilibet pro suo particulari bono lucrum in mari quaerat, esse contra usum, et consuetudinem Regni, quo aspero responso audito Junior ex legatis indignabundus in haec verba proripuit: Sed ô Teuca, quia Romani etiam istam consuetudinem habent, ut vim, et offensionem privatis factam publicè ulciscantur, conabimur cum auxilio Deorum, ut tu brevi cogaris has regias consuetudines emendare. Quibus verbis vindictae cupida Teuca ita efferbuit, ut contra jus gentium post abeuntes Legatos sicarios mitteret, qui iuniorem in via trucidarent, quo infami facto exacerbatos Romanorum animos, quos placare debuisset, magis contra se concitavit. Quapropter Romani, dum ad eos fama hujus infamis actus pervenit, mox duos Consules C. Fulvium cum 200. navibus, et A. Posthumium cum militia pedestri miserunt in Illyricum, ut de perpetrato contra jus gentium scelere vindictam sumerent. Teuca aliàs grandi tumescens superbia coram Romanis adeo humiliata est, ut ab iis pacem juxta ipsis placitas conditiones petierit, quam autem non aliter, nisi cesso regno obtinere potuit. Romani obtento Illyrico, sub quo etiam Dalmatia comprehendebatur, etiam alias adjacentes Provincias, ut Istriam, Liburniam, Macedoniam, Dardaniam, Moesiam, Thraciam etc. suo adjecerunt Imperio. Licet verò Dalmatae, et Illyrii Romanorum jugum saepius excusserint, tempore tamen Octaviani Augusti Romanorum Imperatoris plane domiti erant.
III. A. C. 817. Dalmatia tota â Slavis habitabatur, qui Dalmatiam maritimam incolebant. Subditi erant Imperatori Constantinopolitano, et Praefecto ejus
385
Jaderae (hodie Zarae) residenti, qui verò Dalmatiam Savo medio subjacentem, Croatis vicinam tenebant, Imperatoribus Romanis Carolingicis Francicis parebant, et per Ducem Foro-juliensem regebantur, in interioribus Dalmatiae erant Sorabi in parte hodiernae Bosniae, et Serviae. Ita habet Cl. D. Joannes Christophorus de Jordan de Orig. Slav. p. 1. c. 23. §. 8. fol. 155. Si verò tempus, quo Dalmatia Hungariae Regno adjuncta fuerit, scire desideras, recole dicta supra p. 1. c. 1. §. 3. n. 1. et 2. â me allata.
IV. Moderna Dalmatia (quae occidentem versus Liburniam, et Istriam pro termino habet, ad septentrionem Croatiam, Bosniam, et Serviam respicit, ad orientem Albaniam tenet, ac ad meridiem mari Adriatico terminatur) hodie valde constricta est, nam si computaretur ejus ab Oriente scilicet â Cattaro usque Flumen S. Viti longitudo, comprehenso etiam statu Ragusino, ac Ducatu S. Sabae, haberet ad 66. germanica milliaria, ast latitudo ejus â mari Adriatico usque ad Bosniam adeo exigua est, ut vix adaequet 10. mill. germ. si tamen ipsas Insulas in mari Adriatico sitas, et ad Dalmatiam spectantes excipias. In Dalmatia nunc descripta plures Supremi Domini ab invicem independentes dominantur, nam aliqua pars Croatiae finibus contermina spectat ad Coronam Hungariae, alteri parti jus dicit Turcarum Imperator, partem Respublica Ragusina occupat, maxima verò paret Duci Venetiarum. Civitates in Dalmatia sunt sequentes sub ditione Austriaca, seu Corona Hungariae, quam Archiduces Austriae portant, Segnia, Buccari, Carlobagum, Venetis subsunt Clim, seu Chnin, Jadera, seu Zara, Sebenicum, Spalatum, et Cataro praeter Civitates in insulis sitas, sub Turcica servitute gemunt Scardona, Zernicza, et Dulcigno, qui praeter totum Ducatum S. Sabbae (qui potius ad Bosniam, quam Dalmatiam spectare dignoscitur) etiam aliquam partem de Comitatu Corbaviensi, et Lika possidet.
Caput II.
De Civitate Fluminensi S. Viti, et Territorio
Tersactensi.
I. Flumen S. Viti, germ. Fiume vel S. Veith am Pflaum, Carn. Reka Civitas Liburniae, ditionis Austriacae, dioecesis Polensis, ad mare Adriaticum, seu Sinum Flanaticum, italis Golfo di Carnero sita est. Olim vocabatur Tarsiae villa, et ùt aliis placet Promona, aut Promina? civitas, ùt innuit Schönleben!citans Appianum. Hodiernam nomenclaturam Civitas â praeterfluente fluvio Fiumara dicto trahere videtur; etenim Fiumara nomen fluvii cum germanico Fiume, aut latino Flumine optime cohaeret; cognominatur autem S. Viti ex eo, quia Civitas hunc Sanctum pro suo veneratur Patrono, et Titulari, licet Civitas magnis et altis domibus exornata consurgat, amoenitate
386
ob angustas plateas, ad quas diversa faeces projiciuntur caret. Multum verò splendoris eidem tribuit suburbium penes mare â praeterfluente fluvio, qui hìc in mare labitur, Fiumara dictum, in quo non tantum multae, et elegantes domus, sed et plures mercatorum officinae extructae conspiciuntur, et novae in dies adjiciuntur. Maximum ornamentum, pariter et emolumentum Civitati, et vicinitati accrevit his postremis temporibus, dum non procul â Civitate 5. fabricae, in quibus Saccharum conficitur, erectae fuerint: multi otiosi, qui suam operam impendere volunt, in his fabricis panem sufficientem lucrari possunt.
II. Huic Civitati olim dominabantur Comites de Valsa, quorum stirpe extincta devoluta fuit ad domum Austriacam, ac Ducatui Carnioliae incorporata, â quo verò circa annum 1541. denuo disjuncta fuit, et a propriis Capitaneis ab Archiducibus Austriae deputatis gubernabatur usque ad annum 1776. quo anno Civitas Fluminensis Regno, seu Coronae Hungariae, â qua prius per fluvium Fiumara dividebatur, annuente Aug’mis Maria Theresia Regina Hungariae, ac Josepho II. Romanorum Imperatore, Archiduce Austriae, et Conregente adjuncta fuit, ut etiam Hungari, quatenus superflua Regni facilius distrahere, et necessaria leviori pretio comparare valeant, portum maritimum habeant, qui ob hanc causam portus liber declaratus fuit.
III. Praeter alias parvulas Ecclesias, est in hac Civitate Ecclesia Collegiata ex Archidiacono, et 6. vel. 7. aliis Canonicis constans. Archidiaconus amplam habet potestatem, utpote, qui non tantum Clero in Civitate praeest, sed suam jurisdictionem in tota Dioecesi Polensi ex parte Imperii quasi episcopalem exercet, puta in Castua, Vapriniz, Lourana, Bersez, et Moschenize; etenim Episcopus Polensis, utpote ditioni Venetae subjectus non admittitur ad visitandas sibi subjectas Parochias ex parte Imperii sitas. Ecclesiam Collegiatam sequitur Coenobium R. R. P. P. Ordinis S. Augustini Eremitarum nuncupatorum, qui ibidem antiquitus, anno mihi ignoto, â Comitibus de Valsa, dum adhuc eidem Civitati praeerant, fundati fuêrunt. Anno 1662. D. Franciscus Chnessich fundavit non procul ab Ecclesia Collegiata Monasterium pro Monialibus Ordinis S. Benedicti, ad quod die 16. Augusti solemniter introductae erant. Hae anno 1751. dum Civitas Fluminensis frequentibus, et horribilibus terraemotibus quateretur, Conventum deseruerunt, et penes PP. Cappucinos in erecto ex asseribus tuguriolo per aliquod tempus habitabant, dum vero terra quievisset â concussionibus, antequam ad Conventum regrederentur, processionaliter B. V. Tersactensem salutaturae, ac gratias acturae ascenderunt, ubi peracta devotione, et sumpto jentaculo Flumen reversae sunt, ac denuo in Conventum introductae. Extra Civitatem anno 1612. â Ferdinando Archiduce Austriae aedificatus fuit Conventus RR. PP. Cappucinorum. Supra Civitatem in monticulo nonnihil eminentiori conspicitur Mons Calvariae.
387
IV. Ferdinandus II. Romanorum Imperator Archidux Austriae suscitavit anno 1627. Collegium, et Gymnasium pro PP. Societatis Jesu, ad quod etiam die 16. Augusti eodem anno introducti erant. Hoc Collegium postea multis redditibus locupletavit, ac Seminarium fundavit, adjudicando ei multa bona in distribus Castuae, Vapriniz, et Moschenicze jacentia, Ill'ma Domina Ursula Comitissa â Thonhausen. Hoc Collegium Patres Societ. Jesu inhabitaverunt annis 146. videlicet ab anno 1627. usque ad annum 1773. quo suppressi erant. In Ecclesia positus est miraculosus Crucifixus multis clarus prodigiis: casus qui hic accidit horrendus auditu est: anno Christi 1296. quidam foliorum lusor nomine Petrus Lonzarich ob sinistram in lusu fortunam, in rabiem actus hunc Crucifixum (qui tunc in platea ante dictam Ecclesiam steterat) pretransiens, eum non modo multis convitiis affecit, et blasphemiis, sed etiam ê terra levatum lapidem in ejus sinistrum latus projecit, jactu lapidis latus aperuit, ex quo copiosus manavit sanguis, ac lapis in latere infixus mansit, qui adhuc hodie crystallo obductus cernitur cum hac subscriptione: Ex hoc Crucifixo hujus lapidis ictus excussit sanguinem. Ad propositum non ineptè quidam Poeta sequens formavit Distichon
Infligunt Solymis Judaei vulnera quinque
augetur sextum Flumine Christe tibi.
V. Sed, quae putas secuta est infelicissimum Christi percussorem poena? horribile dictu! in eo instanti aperuit terra os suum, et devoravit viventem, sola dextera infelix prominebat extra terram manus, quae jussu Domini quondam Baronis de Rauber pro tunc gubernatoris Civitatis per Carnificem ad aliorum exemplum combusta, ac cineres in aera dispersi fuere, in cujus rei perennem memoriam manus lignea sub praedicto Crucifixo suspensa manet. Profecto res horribilis auditu, ast poena justissima; si enim Dathan, Abiron, et Core cum ducentis quinquaginta, quia contra Moysen servum Dei murmurârunt, terra deglutivit viventes, ut habetur Num. c. 16. v. 31. 32. et 33. Dirupta est terra sub pedibus eorum, et aperiens os suum devoravit illos cum tabernaculis suis, et universa substantia eorum, descenderuntque vivi in infernum operti humo, et perierunt de medio multitudinis , quanto aequius debetur haec poena infaustae memoriae homini non contra servum Dei murmuranti, sed ipsius Dei blasphemo injuriatori, ac percussori?
VI. Trans Fluvium Fiumara, qui olim Titius vocabatur, Liburniamque â Dalmatia, seu Croatia secabat, est monticulus quidam acclinis Tersactum, vulgo Tersat dictum Dioecesis olim Corbaviensis, nunc Modrussiensis Segniensi canonice unitae, in quo sita est Arx nunc diruta, olim munitissima Inclytae Familiae Anicianae, â fractione panis, quem Romae in magna populi penuria pauperibus liberaliter erogabant, de Frangepanibus dictae, ex qua non tantùm multi toga, armisque praestantes, sed et sanctitate insignes prodierunt viri, qui multis regionibus,
388
divitiis, possessionibus locupletati erant, dominarunt etiam Segniae, Modrussae, Corbaviae, Clissae, et Vegliae, quae regiones illis â Bela IV. Hungariae Rege ob fidelia sibi praestita beneficia donatae erant. Mox sub arce est Ecclesia Parochialis S. Georgio dicata. Est quoque penes Arcem oppidum itidem Tersactum dictum, quod proprium habet Cancellarium, et Judices, vulgo Sudacz. In fine oppidi consedit domus Nazarethana Angelorum ministerio ê Palaestina huc allata, de cujus mirabili translatione sequenti capite plura adducam. Unde sit
Caput III.
De adventu domus Nazarethanae ê Galilaea Tersactum,
et inde Laurethum discessu.
§. I.
Origo, et excellentia Almae domus Nazarethanae.
I. Domus Nazarethana denominationem trahit âb olim Civitate, nunc oppido Nazareth sito in Palaestina (ab aliis terra Chanaan, terra promissionis, terra Sancta, aut etiam Judaea dicta) in Tribu Zabulon. Haec est illa beatissima ac fortunatissima â Divina Sapientia ab aeterno praeordinata, et prae millibus una electa, in qua cunctipotens Deus praecipua humanae reparationis mysteria peragere dignatus est; hanc etenim, ut Nicephorus Callistus lib. 1. c. 10. Hist. Eccles. affirmat Veteris Testamenti Patriarchae, et Prophetae primitus incoluerunt. Ad hanc Sanctissimi B'mae Virginis Mariae parentes Joachim, et Anna, postquam ex Judaea ob bellicos tumultus transmigrârunt, stabiliter ad dies vitae inhabitârunt. In hac S. Anna, cum viginti annis sterilitatis morbo laboraret, per obsecrationem â Deo accepit, concepit, et in lucem edidit Immaculatam Virginem Mariam, eamque lactavit, ac triennio educavit. Hic Nobilissimum par conjugum Joachim, et Anna ex hac vita migrârunt. Ad hanc, postquam B'mae Virgo, Virginum omnium primiceria, undecim annis in templo commorata fuisset, cum Sancto Josepho castissimo sponso remigravit.
II. Verum magnitudinis hujus almae domus nondum est finis; nam, ùt tradit S. Evodius primus post Divum Petrum Antiochenus Episcopus, in hac aede, quarto post mense â reditu Jerosolymitano, primum redemptionis humanae jactum est fundamentum, quando ex ore Coelestis B. V. Mariae Paranympli illa Sanctis Patribus in limbo redemptionem expectantibus jucundissima, et toti mundo saluberrrima vox intonuit: Ave gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus … Ecce concipies in utero, et paries Filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus, et filius Altissimi
389
vocabitur … Spiritus Sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Luc. c. 1. vv. 28. 32. et 35. Hic Angelus Domini apparuit Divo Josepho in somno dicens: Joseph fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam, quod enim in ea natum est, de Spiritu Sancto est: pariet autem Filium et vocabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet populum suum â peccatis eorum. Matth. c. 1. vv. 20. et 21. In hac domo pariter Christus habitabat, postquam reversus est ex Aegypto, quò â facie Herodis quaerentis ad necem puerum fugere oportuit, testante eodem Evangelista c. 2. v. 23. Et veniens habitavit in Civitate quae vocatur Nazareth. Hic Christus morabatur, edit, et dormivit usque dum Matri suae valedicens, nostrae salutis opus consumaturus Vicos atque Castella obiret praedicando, et miracula patrando. Unde non immerito de hac domo exclamare licet cumPropheta Baruch c. 3. v. 24. Ô Israel, quam magna est domus Dei, et ingens locus possessionis ejus, magnus est, et non habet finem, excelsus et immensus.
III. Augustissimam hanc Nazarethanam domum Apostoli post admirabilem Christi Ascensionem in Templi formam redegerunt, ac Divus Petrus propriis manibus ritu solemni Divino cultui dicavit, ac consecravit, [┬ testante vel ipso Mauro Fajdiga, qui in hac solemnitate caerimoniarium agebat] ibi Princeps Apostolorum erecta Ara lapidea omnium primò Sacrosanctum Missae Sacrificium celebravit: ibi Beatissima Mater, dum in humanis agebat, Sacratissima Communione reficiebatur, ut testatur Metaphrastes: Ad Divina mysteria quotidie accedebat, ut corpus, quod prius in utero gestaverat, saepe visceribus insereret: ibi Apostoli Christi fidelibus Sacram Eucharistiam ministrabant. Ad hanc venerandam saepissimè Divina Mater, comite dilecto Domini Discipulo Sancto Joanne Evangelista Jerosolymis Nazarethum properabat, testante Canisio: Placebat Nazareth civitatula prior, et diuturnior sedes Emanuelis . Ibi Sancti Apostoli et discipuli, testibus Ruperto, Ildephonso, Sophronio primum celebrarunt consistorium [?!* primum erat Hierosolymis, domus Beatae autem erat in civitate Nazareth], et de Divinis arcanis, atque mysteriis â Coelesti Magistra edocebantur.
IV. Post gloriosissimam Beatae Virginis in Coelum assumptionem ex totius Orbis terrae partibus mirabili pietate in dies magis, magisque peregrinationis, devotionisque causa concurrebant ad hanc Sacratissimam domum non tantùm homines vulgares, sed etiam viri Principes, et Matronae singulari memoria dignae. Sane Divam Helenam Constantini Magni Matrem eamdem religiosissima peregrinatione visitâsse, testatur Spondanus in suis Annalibus ad A. C. 1291. Et Nicephorus lib. 9. c. 8. his verbis: Annos salutis circiter tercentesimo Sancta Helena Augusta ex monte Tabor orientem versus descendens pervenit Nazareth, et salutationis Angelicae domo reperta, Dei Genitricis super illud peramoenum Templum excitavit, omni deinceps tempore mira Christiani populi, eò quotidie ventitantis devotione celebratum. Sancta item Paula vidua nobilissima Matrona Romana anno Salutis 338. Comitibus filia sua dilectissima Sancta Eustochio, ac S. Hieronymo celeberrrimo Ecclesiae Doctore, Nazareth Domum Christi nutriculam invisit,
390
et ipsemet S. Hieronymus epist. 27. ad Eustoch. testatum reliquit. Non refero insignem pietatem Goffredi Lotharingiae Domini, et Supremi Gallici exercitus Belliducis, qui anno 1100. teste Paulo Aemilio lib. 4. hanc beatissimam domum non tantum lustravit, sed et donis pretiosissimis locupletavit. Silentio praetereo Tancredum Normanorum Principem, qui circa idem tempus referente Gulielmo Tyro Archiepiscopo Tyriorum lib. 5. cellam Deiparae devotissimè visitavit. Non commemoro Jacobum Vitriacum Patriarcham Jerosolymitanum, ac S. R. E. Cardinalem, qui in descriptione terrae Sanctae de se ipso fatetur, quod crebrò Nazarethum perrexerit, et saepissimè in Aede Beatae Virginis, praecipuè verò in anniversaria Angelicae Salutationis festivitate, divina officia celebraverit. Unicum adduco exemplum Ludovici IX. hujus nominis Gallorum Regis, qui hanc sacram aediculam omni, qua par est, animi submissione visitavit, ut ex Paulo Aemilio refert Jodocus Clichtoveus Serm. de S. Ludovico his verbis: Anno 1245 prima illa Religionis Christianae incunabula perlustrans ex Tabor in Nazareth iter intendit. Et ubi primùm Deiparae aspicit Aedem, desilit ex equo, procumbit in genua, natalem illam Virginis domum, ipsamque salutat Virginem: inde progressus Templum adiit. Aderat Annuntiationis Deiparae festum, in cujus provigilio Rex, cilicio ad carnem indutus, pane duntaxat, et aqua jejunavit. In ipso autem festo Missa in hac Aede regio apparatu celebrata est, in qua magnam vim lacrymarum profundens Sacram sumpsit Eucharistiam. Hujus Sanctissimi Regis vestigia plures et sanguine, et pietate clari viri, et mulieres in visitanda hac domuncula secuti sunt, quos brevitatis gratia omitto.
§. II.
De miraculosa Almae Domus B. V. Mariae ê Civitate
Nazareth in collem Tersactanum translatione.
I. Quamvis soli Deo nota sit causa, ob quam Sacratissimam domum, in qua conceptus, et educatus fuit, ê loco Nazareth, ubi 1200. et ultra annis summa in fidelium veneratione fuit â populis non tantum vicinis, sed et â dissitis mundi partibus utriusque sexus accurentibus quam devotissimè frequentabatur, Angelorum Ministerio levari, et ad hunc Tersactanum collem collocari voluit, ratio tamen congruentialis non omnino spernenda videtur esse, excitati in Palaestina bellorum tumultus; etenim Bendachar Aegypti Sultanus Tripolim primò, deinde Antiochiam, postremo Ptolemaidem Christianis aut caesis, aut captis suo subjugavit imperio circa medium Aprilis anno 1291. quo facto fideles toto eliminati Oriente, et â Christi patrimonio extorres Sancta Canibus derelinquere coacti erant: quapropter Unigenitus Dei Filius sedulus materni honoris zelotes, ejusdem originale domicilium, in quo ille caro factus, et opus Redemptionis nostrae inchoaverat
391
ne quid illo indignum accideret, ex Palaestina funditus abradi, et Angelico succolatu deferri Tersactum jussit, ut sic Deus pacis materna cum aedicula purissima humani generis arca, in qua sine labe conceptus erat, sordes impiorum, et bella fugiens ad eam se Christianitatis partem reciperet, quae sola ex Divina providentia ab omni dissensionis caligine praeservabatur immunis.
II. Itaque anno 1291. die 10. Maji, quae ceciderat in diem Sabbathi infra Octavam Ascensionis Domini, Tersactum sub comitatu Modrussae, Dioecesis item Modrussensis ditionis Frangepanianae in confinio citerioris Dalmatiae, vel (ùt alii volunt) Croatiae ad Hadriatici vulgo Adriatici maris septentrionalem ripam prope Civitatem Flumen S. Viti nuncupatam, in colle utcumque prominenti situm, polo, soloque citra consuetum pacatis, Nazarethana domuncula, ex Palaestina Angelorum ministerio allata, in quadam collis planitie vulgò Raunizza appellata ad latus exiguae vallis vulgò Dolaz, ubi extabat hortus Agathae viduae Tersactensis, obsequenter deponitur: sedente in Petri Cathedra Nicolao IV. Piceno, prius Hieronymo ab Asculo dicto ex Ordine Fratrum Minorum: Clavum R. imperii tenente in Occidente Rudolpho I. ex Augustissima Austriacorum stirpe Caesare, in Oriente vero Andronico I. Palaeologo. In Hungaria Andrea III. Rege, et in Croatia, ac Sclavonia Nicolao de Frangepanibus ex vetustissima Aniciorum progenie Pro-Rege, seu, ut vocant Banno, nec non Castri Tersactensis fortunatissimo Domino, ac jurisdicente.
III. Vix Mons Tersactanus, verè Mons Dei, mons pinguis, mons stillans dulcedinem, Sacratissima Virginis Aulâ fuit mira sorte beatus: ecce! mox adsunt superna prodigia, siquidem beatam domum circumfulsit immensus quidam splendor caelestis, eoque conspecto, incolae rei novitatem admirantes turmatim eò undique festinant, ac rei eventum referunt Parochialis Ecclesiae S. Georgii Curato nomine Alexandro De Georgio ex Modrussia oriundo viro morum innocentia, vitaeque Sanctitate conspicuo, ac devotissimo Virginis cultori. Hic gravissimo, et incurabili hydropis laborabat trium annorum spatio languore absque spe naturaliter recuperandae salutis, ut autem â suis familiaribus intellexerat mirabilia, quae Deus in hoc Monte operari dignatus est, magno coepit ardore flagrare videndi visionem hanc magnam ac aediculam Sacram venerandi. Et ecce! eadem nocte somnum inter, et vigiliam gloriosissima Domina Angelicis stipata choris, de Coelorum sublimitate descendens, Clienti suo miserè decubanti, veste candidissima circumamicta, praesentialiter apparuit, totum cubiculum splendore clarissimo illustravit, de adventu suae sacratissimae Domus edocuit, ac integram sanitatem promisit.
IV. Disparente visione Alexander vehementer obstupuit, miscebat timore gaudium: atque ex gratioso Virginis aspectu sibi tam mirabiliter, quam familiariter apparentis, excessivam quamdam concipiens laetitiam, confestim exiliit ê lecto, ac sublata
392
omni, quae per triennium affligebatur, infirmitate, pristinae sanitati ex integro restitutus, festinus peregrinam aedem accessit, ac humillimis gratiis pro recuperata salute Deiparae actis, oppidanos, ac undique copiosè ad tam mirum spectaculum confluentes populos, sermone de inaestimabili divino acquisito thesauro diserte edocuit, ac ad benedicendum Dominum toto spiritus fervore provocavit, ùt testantur P. Glavinich Hist Tersact. c. 4. dicens: Fuit enim Presbyter Alexander pius licet aegrotus, idcirco simul cum oraculo, ac caelesti odore accepit pectoris gaudium, virtutemque membrorum. Tursellinus lib. 1. c. 3. Bartoli aliique permulti.
V. Certiores proinde redditi de munere caelesti, ac dein mox sparsa per vicinos in circuitu populos tanti mysterii novitate, atque volitante per regna, per Urbes veridica fama, omnes turmatim ad hanc civitatem refugii properabant, ac quibus poterant rebus pro temporum illorum consuetudine, ac facultatum tenuitate eamdem ornare, ac magnificare coeperunt. Etiam ipsemet Nicolaus Comes de Frangepanibus, ut audivit, quod Deus tanto thesauro sibi subjectum solum ditaverit, confestim Modrussâ, ubi tunc residebat, Arce biduo Tersacto distante movit, ac Tersactum ad videndam prodigiosè illuc allatam Deiparae domum iter acceleravit. Vidit ibidem, ubi nuspiam pro priori steterat peregrinam aediculam forma et materia hujatibus inusitatam, et insolito circumfusam splendore de perpetratis subinde miraculis edoctus, et revelata per Alexandrum Curatum revelatione acclinis ingreditur Sacros lares et Augustissimae Caelorum Reginae prostratus pedibus, qua par erat veneratione pro tanto sibi, et in Bona sua collato beneficio Deo ter Optimo Maximo, ejusque Magnae Matri perennes exolvit gratias, dein ut illibatum illud puritatis, et Omnipotentiae Receptaculum â sordibus quibuscumque, tum â temporum, tum ab animantium, quae contiguo in nemore pasci assolebant, praemuniretur injuriis, confestim sacram Aediculam ad Regionis ritum denso trabibus tabulato circumvallari curavit.
VI. Haec Sacratissima Domus non ex muro lateritio, ut aliqui autumant, sed plane lapideo subrufi coloris absque singulari artis industria extructa cernebatur, figuram quadrangulam oblongam praeseferens, cujus longitudo erat quadraginta quatuor, latitudo viginti, et altitudo viginti octo palmorum geometricae mensurae. Parietes verò cubiti unius fermè crassitudinem attingebant. Unicam duntaxat ex parte occasus januam, unicam pariter fenestram habuit. Nullum in ea nec ligneum nec lapideum extitit pavimentum, aderat tamen tectum perbelle laquearibus concameratum, quod ceruleo colore obductum, stellae inauratae honestabant, extra tectum prominebat turricula unius duntaxat campanulae capax. Parietes, ligneos quosdam arculos, asservandis vasis fictilibus ac creteis scutellulis aptos. Unicum intus aderat altare lapideum nonnullis velis, ac mappis decenter vestitum, Antipendioque coloris
393
hyacinthini mira varietate exornatum, quod quamvis singularem elegantiam, quam aut ingenium artis aut materiae raritas praestare solent, non habuerit, mirum tamen, ac insolitum terrorem devotionemque introeuntium cordibus altè imprimebat. Supra Altare Crux lignea quinque circiter palmis alta, et totidem lata cernebatur, in cujus superiori parte hic salutis fulgebat titulus JESUS NAZARENUS REX JUDAEORUM. In Cruce depicta erat imago Crucifixi pedes disjunctos habentis, ex quo apparet, Redemptorem nostrum (ut etiam sentiunt Gregorius Turonensis, et Eusebius) fuisse quatuor clavis Cruci affixum. Paulo infra stabat Mater dolorosa ex una, ex altera verò parte S. Joannes Evangelista, sub quibus majusculis litteris in tabella uno palmo lata, et tribus longa scripta erat Salutatio Angelica: â dextris praefati Altaris adfuit altera effigies, seu statua beatissimae Virginis in ligno citrino fere duorum cubitorum non ineleganti manu efformata: â sinistris Jesus stabat duodecim circiter palmorum altus, sinistra globum aureum, mundum repraesentantem tenens; dextera verò priores digitos in morem benedicentis erectos habens. Tam Jesulus, quam sua Sanctissima Mater ex eadem citrina materia ad instar fimbrium eleganter exornata coronati, candidisque vestibus induti intuebantur. Retro Altare conspiciebatur humilis Caminus, in quo ùt scribit P. Clarus Pasconi in Hist. Tersact. c. 2. n. 4. fol. 18. citans Victorem Briganti, aliosque historicos, humillima Domina fovum excitabat, ac pauperes tenuesque cibos solita erat praeparare, hujus Camini sinistram partem quoddam armariolum intersertum tabulis occupabat. En pie lector, Supremae Coeli Terraeque Reginae ante oculos habes palatium, â quo si id, quod pietas Apostolorum, dum illud in formam Ecclesiae reduxerat, subtrahas, quid aliud, quam altissimae paupertatis, ac profundissimae humilitatis remanet domicilium.
§. III.
De discessu Almae Domus Tersacto Recinetum,
inde Laurettum, deque moderna imagine.
I. Jucundabatur Tersactanus collis tanto ditatus thesauro, ast gaudium, quo incolae hujus montis perfusi erant propter adventum Sacratissimi Virginis domicilium, non duravit longo tempore, post tres enim annos ac septem menses mutatum fuit in luctum, nam anno 1294. die verò 10. mensis Decembris inscrutabili Dei nutu nocturno tempore sedente in Petri Cathedra S. Coelestino V. Adolpho Nassaviae Principe in Occidente imperante, et eodem Andronico Palaeologo ac Rege Hungariae Andrea itidem III. novo prodigio trans mare Adriaticum Recinetum primo, dein eidem anno ter mutata statione, firmiter suam usque ad haec tempora sedem Laurethi stabilivit. Hinc Pius II. Summus Pontifex inquit: Quamvis tua potestas beata Virgo nullis coarctetur finibus, Laurethi tamen tibi placidam se-
394
dem exornas.
II. Quantos hujates accolae lacrymarum imbres fuderint, quam dolenter ingemuerint, quas querelas infinita lamentatione prodiderint, ex hac tanta Sacratissimi pignoris ablatione, ac tam infallibilis praesidii destitutione? fidelium cordibus potius considerandum relinquo, quam calamo exarandum, ut tamen lugentis populi leniret dolorem, et semetipsum solaretur D. Nicolaus Comes de Frangepanibus, ibidem ubi Alma domus steterat, in vestigiis relictis, quae solo impressa cernebantur, Capellam, seu Sacellum superaedificari curavit ad sempiternam tanti prodigii memoriam, quod postea incolae ob loci reverentiam, et sanctitatem antonomasticè Sanctuarium appelarunt. Hanc capellam postea Urbanus V. Romanus Pontifex in tristis ob discessum Almae Domus populi solatium insigni ditavit thesauro. Is enim, dum Avenione Romam iter institueret, ut â Joanne Palaeologo Orientis Imperatore, qui etiam eodem anno 1367. Romam venit fidei professionem exciperet, per Lauretum hanc domum visendi gratia iter accepit: et cùm Laurethanam domum primò ê Nazareth evolatu per triennium, et septem menses Tersacti commoratam fuisse comperisset, ad leniendum Tersactensium dolorem atque ad promovenda erga Virginem Deiparam devotionem anno 1367. Româ, quo 16. Octobris ejusdem anni pervenit, supplicantibus Frangepanis per quemdam Patrem Bonifacium Neopolitanum Concionatorem Apostolicum, ac virum valde devotum Ordinis Fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum transmisit Iconem Beatissimae Virginis Divi Lucae Evangelistae penicillo in tabella cedrina eleganter adumbratam, quae maximo pietatis ardore, ac summa veneratione â populo suscepta, atque in Ara Sacrosanctae Capellae collocata, maximis nunc usque coruscat signis, et miraculis, quorum principaliora alibi recensebo.
III. Notandum est hìc incidenter, quod Urbanus V. creatus fuerit Pontifex absens tunc in Italia degens, Avenione in Galliis die 28. Octobris 1362. dum verò ex Italia Avenionem redux advenisset coronatus fuit die 6. Novembris. Romani autem, aut in Italiam nunquam venit nisi anno 1367. ubi mansit propter dilatum Palaeologi Orientis Imperatoris adventum usque 24. Septembris 1370. quo die iterum Avenionem contendit, ibique 19. Decembris mortem oppetiît, ut habet Sandini in vit. Rom. Pont. fol. 657. et sequ. aliique Scriptores Ecclesiastici. Unde si Urbanus V. eo anno, quo Romam ivit, Iconem B'mae Virginis Tersactum misit, sic factum fuit anno 1367. et non anno 1362. prout in imaginibus cartaceis ejusdem Virginis Tersactensis imprimitur. Neque adhaerendum est P. Francetich, qui in hist. Tersact. c. 6. fol. 15. putat, Urbanum V. hoc anno 1367. sedem Romanam Avenione transtulisse, nam licet Urbanus tribus ferme annis Romae commoratus fuerit, non tamen ibidem stabiliter mansit, sed in Galliam remeavit, ibidem mortuus, ibique ejus Successor Gregorius XI. electus fuit, et
395
coronatus. Hic Pontifex hortatu S. Catharinae Senensis Pontificiam Sedem restituit Romam anno 1377. ùt affirmat Raynaldus §. 17. ad hunc annum, et Spondanus ad ann. 1377. §. 1. diserte ait: Retulit igitur Sedem Pontificiam Gregorius Romam proprium et verum suum locum, septuaginta annis (ut plerique numerant) postquam in Galliam translata fuisset. Consonat etiam Brev. Roman. ad diem 30. Aprilis.
IV. Imago Beatissimae Virginis Tersactensis (quam â S. Luca Evangelista, natione Syro, Patria Antiocheno, professione Medico, ac pictore, atque B'mae Virginis Secretario pictam fuisse non tantum perpetua traditio, sed et Authorum caterva indubitanter asserit) duos habet altitudinis palmos, et unam unciam, seu pollicem, latitudinis tres palmos, et duas uncias, ejusque grossities, seu profunditas ad tres ferme digitos sese extendit. In medio tabulae cedrinae cum Divina Matre, non quidem ad pedes usque expicta, sed ventre tenus, Puer est Deus Homo, quem illa, capite leviter inclinato in sinu fovet, ulnisque gestat, nudato ubere papillam porrigendo, addita ab ipso Evangelista hac graeca insciptione
| ___o___ | ___o___ | ___o___ | ___o___ |
| MH | ΘΥ | x C | ΧC |
id est: Mater Dei Jesu Christi . Facies Virginis non puella, sed ad instar Majoris natu mulieris est effigiata. Facies vero Jesuli in gremio Genitricis suae reclinati, blandulè divinis suis ocellis intuetur intuentes. Medium Sacratissimae Iconis quatuor circumstant latera. Dextera lateris superioris Gabrielem Archangelum Filii Dei Incarnationem Mariae Divino jussu annuntiantem coloribus, quam affectuosissimè exprimit. Inferioris verò Divum Bartholomaeum Apostolum cum duobus ad instar Diaconorum adstantibus repraesentat. Laeva lateris superioris Christum Dominum ê Cruce pendentem, ac ex amorosissimo latere suo pretiosissimum sanguinem ad terram usque profluentem, cum Matre ex una, ac Joanne Evangelista ex alia parte stantibus exponit: Inferioris autem tres praesefert Apostolos, quorum nullus nisi divinando discerni potest, praeter Doctorem Gentium Paulum, utpote manu sinistra gladium tenentem. Haecque Imago usque ad haec tempora magnis corruscat miraculis, inter quae illud maximum est, quod nulla temporis edacitate laesa, sed semper perstiterit, et etiamnum perstat post septendecim saecula incorrupta, et inviolata.
V. Cur porro haec domus Sanctissima triennio, et septem mensibus tantùm Tersacti fixerit stationem? rationem â priori adducere nullam valeo, sed cum Apostolo ad Rom. c. 11. vv. 33. et 34. exclamare cogor: O altitudo divitiarum sapientiae, et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus. Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit? Nam omnipotens Deus, cujus nutui universa, quae in Caelo, in terra, et subter terram sunt, subjacent, Juxta voluntatem suam facit tam in virtutibus Coeli, quam in habitatoribus terrae, et non est, qui resistat manui ejus, et dicat ei: quare fecisti? Daniel c. 4. v. 32 Attamen piè sentiendum est, Divinam providentiam altiori dispositione in solidam
396
Sacrosancti Domicilii sedem minimè Tersactum, sed Italiam praeelegisse, uti habet P. Franciscus Glavinich Hist. Tersact. Utini anno 1658. typis editae part. 1. c. 6. fol. 10. Sicut enim Deus suae dilectissimae Matris domum ê Nazareth Palaestinae ideo elevâsse, et aliò transportâsse voluisse creditur, ne â Saracenis Palaestinam invadentibus profanaretur, ita etiam, ne similem injuriam in Italia pateretur, in prima translatione eam in Italia collocari noluit, sed in loco tuto nimirum Tersacti, tunc ab omni bellorum tumultu libero interim deponi voluit, donec bellici tumultus in Italia sedarentur; ea namque tempestate Guelforum et Gibellinorum factionibus dilaniabatur Italia, et Venetos Genuenses, Galli Neapolitanos impetebant.
§. IV.
Rationibus, et Authoritatibus probatur, Sacram
Aedem Nazarenam fuisse verè prodigiosè primò
ê Palaestina Tersactum, inde in Italiam trans-
latam.
I. Hunc paragraphum neutiquam scribendum assumpsissem cum toti Catholicae Ecclesiae firmiter persuasum sit, quod domus Nazarethana B. V. Mariae primum domicilium ê Nazareth Palaestinae anno 1291. die 10. Maji translata fuerit ad collem Tersactanum in Dalmatia Angelorum ministerio, et eodem anno 1294. die 10. Decembris Tersacto trans mare Adriaticum in agrum Picenum transportata, nisi blasphemi Haereticorum latratus, qui acuentes linguas suas serpentinas, omnia Dei admiranda opera explodunt, subsannant, calumniantur, ejusque Sanctissimae Genitricis domum cavillant, proscindunt, et exterminare contendunt, quorum temerarios ausus hodierni Libertini seu Indifferentistae suis ineptiis non tantùm exaequant, sed etiam superant, me ad id provocarent, ut plurimorum fide dignorum virorum testimoniis detraham velamen caecitatis ab oculis eorum, ut et ipsi videant, et cognoscant magnalia Dei.
II. Praeprimis Alexander presbyter Parochus tum Tersactensis morti proximus, â B'ma Virgine ea ipsa nocte suae Tersactum adventus domûs visitatus, bono animo esse jussus, pristinam, et integram sui languidi, et quasi exanimis corporis sanitatem obtinuit, et sequenti die omnium cum admiratione praelaudatam aediculam invisit Sanctissimae divinarum gratiarum dispensatrici pro obtenta salute immortales rependit gratiarum actiones. Idem Alexander, â Domino Nicolao de Frangepanibus jurisdicente Tersactensi, ut certior fieret, an re ipsa foret Aedicula illa Nazarena, quae in Tersactano colle cunctis stupentibus noviter apparuerat? una cum tribus aliis spectata Nobilitatis viris, inter quod (ut ajunt aliqui) numerabantur Domi-
397
nus Liber Baro Sigismundus Orsich, et Dominus Joannes Greguroczi) in Palaestinam ad perquirendam omnem veritatem ablegatus fuit. Omnibus proinde necessariis ad iter tam arduum abundanter provisi, Flumine navim conscendunt, ac aura secunda mare Adriaticum, Creticum, ac Cyprium transmeantes, Jerosolymam sospites pervenerunt. Ibi adorato Sanctissimo Christi sepulchro, Nazarethum veluti praefixam itineris metam, recta properantes, summa animi contentione â Barbaris adaequatam totius rei seriem acceperunt. Omnium primò asserebant, Sanctissimam domum Arcano mysterio aliò transmigrasse: ostenderunt dein recentia ejus vestigia, imo et patentis Templi â Diva Helena extructi ruinas, per quas mira Angelorum potentia, perrupto fornice fuerat asportata. Dimensis demum vestigiorum reliquiis, secundùm longitudinem, et latitudinem, nec non de tempore discessus plenissimè eruditi, singula ad unguem fortunatissimae Aediculae Tersactum divinitus translocatae, uniformia compererunt. Strenuè igitur suo munere perfuncti, quatuor mensium intervallo, prospero cursu ad patrios lares revertuntur, cuncta per ordinem laetanter exponunt, ac collatis mensuris, caeterisque adminiculis, citra dubium aediculam illa Nazarenam Tersactum fuisse translatam, unanimi calculo concluserunt.
III. Ut veritas clarius elucescat, adjungo bis repetitae priori similis peregrinationis, et veritatis investigationis testimonia; Quam primum enim Nazarena B'mae Virginis domus Tersactô in Marchiam Anconitanam inperscrutabili Dei judicio translocata fuit, mox Picentes pari studio, ac ardore, ut fecerat Nicolaus Frangepanus, ex agro Piceno sexdecim viros lectissimos (inter quos praecipui erant quatuor Recinetenses, videlicet Politus, filius Comitis Martii de Politis, Matthaeus filius Comitis Simonis Raynaldi, Lucius Rainaldus J. U. Doctor, Cicottus Monaldutius de Monaldutiis pariter Juris Doctor) Tersactum delegarunt, ut ibi investigarent, quae fama de adventu Sacrae domus Tersactum per universam Europam promulgavit. Illuc igitur pervenientes sine mora aptatis mensuris secum allatis, ac notata die aliisque indiciis tam admirabilis translationis, cuncta concordia, ac simillima compererunt. Tandem Palaestinam navigantes, et ibi haud aliter, quam Tersacti correspondentia sunt admirati. Tandem Clemens VII. anno 1523. in Petri Cathedram evectus, ut tandem obseraret ora malignantium Haereticorum, qui non cessabant sua fulmina in Divam ejusque Sacram Habitationem, corde plus, quam Sathanico ejaculari, res singularis devotionis viros, qui sibi â secretis erant, divino afflatus Spiritu selegit, eosque ut refert Tursellinus Balthasar Bartoli et Petrus Peraglia Tuscus, omnium primò Tersactum, dein Nazarethum in Palaestinam destinavit, ut ibidem omni circumspectione cuncta perquirerent. Tersactum igitur veniunt, Sacrae domus mensuras Lauretho asportatas studiose, ac diligenter adaptant, inde Nazarethum Galilaeae urbeculam advolant, ubi omnia adamussim conformia reperientes, laeti rei veritate compertâ, Romam ad pedes Summi Pontificis festinârunt.
398
IV. Praeter tam diligentes veritatis saepius institutas inquisitiones, adest caterva Scriptorum Ecclesiasticorum, qui unanimiter affirmant Sanctissimam Deiparae domum fuisse in prima sui ê Palaestina translatione ab Angelis in colle Tersactano depositam. Sic Petrus Canisius in Comment. de Maria Deipara lib. 5. c. 25. ait: Sacellum hoc ex Palaestina primum in DALMATIAM translatum, circa oppidum FLUMEN consistit. Franciscus Suarez tom. 2. disp. 9. sect. 5. Eadem illa domus, in quam Annuntiatio facta est: ministerio Angelorum primum in ILLYRICUM, postea in Italiam translata est. Baronius tom. 1. Annal. ad A. C. 1291 inquit: Porro domus illa, in qua de Verbi Incarnatione, Beatissima Virgo Coelestem accepit Nuntium: adhuc magno miraculo, non tantum integra perseverat, sed Angelorum ministerio ab Infidelium manibus vindicata, in DALMATIAM primùm, inde in Italiam translata est. Odoricus Raynaldus in suis Annal. ad A. C. 1291 ait: Claudimus hunc annum insigni prodigio saeculorum omnium futurorum admiratione, et praedicatione celebrando. Eodem hoc anno, quo amissam Syriam luximus, contigit, Sacram illam domum, in qua salutante Angelo Beatissima Virgo Spiritus Sancti virtute conceperat, olim ab Apostolis in Sacelli formam redacta, in Europam ministerio Angelorum translatam fuisse, atque TERSACTUM inter, et FLUMEN Dalmatiae oppida in Montis leniter assurgentis imminentisque Adriatico mari aequata planitie collocatam. Spondanus ad. A. C. 1291. ait: Hoc denique anno, qui fuit suprema Palaestinae clade insignis, Deo dilecta Domus Beatissimae Virginis Nativitate et Incarnatione Domini Nostri Jesu Christi illustris ê Syria pariter cum Religione discessit, Angelorum manibus ex Civitate Nazareth, et ex Templo ab Helena Augusta olim Sacrae Domui circumdato avulsa, et in Dalmatiam, monticulum TERSACTUM inter, ac FLUMEN oppida leniter acclivem Adriatico imminentem mari maximo miraculo translata etc. Si suiquam adductae authoritates non sufficiunt, illum saltem plurimorum Summorum Pontificum commovebunt oracula.
V. Imprimis Julius II. in Bulla de Domo Laurethana rem his verbis explanat: Nos attendentes, quod in Ecclesia de Lauretho non solùm est Camera, sive Thalamus, ubi ipsa Beata Virgo concepta, ubi educata, ubi ab Angelo salutata, Salvatorem saeculorum Virgo concepit, lactavit, et educavit. Ubi, quando de hoc saeculo nequam ad Sublimia assumpta extitit, orando quiescebat: quamque Apostoli Sancti primam Ecclesiam in honorem Dei et ejusdem B. Mariae consecrarunt; Ubi prima Missa celebrata fuit. Ex Nazareth, Angelicis manibus, ad partes Sclavoniae, ad locum FLUMEN nuncupatum primò portatam, inde per eosdem Angelos ad nemus Laurethae mulieris, ipsius Beatae Virginis devotissimae: â dicto nemore, propter homicidia et alia facinora, quae perpetrabantur, in Colle duorum Fratrum: et postremò ob rixas et contentiones inter eos exortas, in Vicum publicum Territorii Recanatensis translata extitit. Pariter Leo X. Julii praedicti immediatus Successor in prooemio Bullae
399
de Dom. Lauret. inquit: Gloriosissima Virginis Matris Dei Mariae, â cujus laudibus, sicut neminem cessare fas est, ita ad illas explendas neminem sufficere arbitramur …… Cum enim Beatissima Virgo, ut fide dignorum comprobatum est testimonio, ê Nazareth imaginem et cubiculum suum Divino nutu transferens, postquam apud FLUMEN DALMATIAE oppidum primò, et deinde in Agro Recanatensi in loco nemoroso, ac rursus quodam in Colle ejusdem Agri particularibus personis addicto posuit. Demum in via publica, ubi modo constitit, illud Angelicis manibus collocando sibi delegit, et in eo assiduè miracula innumera illius meritis operatur Altissimus. Clemens VIII. Pontifex Maximus in lapide marmoreo Laurethana in Aede etiamnum visibili, sequentia incidi curavit: Christiane Hospes! qui pietatis votique causa huc advenisti: Sacram Laurethanam Domum vides Divinis mysteriis et miraculorum gloria toto orbe terrarum venerabilem. Hic Sanctissima Dei Genitrix Maria in lucem edita. Hìc ab Angelo salutata. Hìc aeternum Dei Verbum caro factum est. Hanc Angeli primum ê Palaestina in ILLYRICUM advexêre ad TERSACTUM oppidum anno Salutis 1291. Nicolao IV. Summo Pontifice. Triennio post initio Pontificatûs Bonifacii VIII. in Picenum translata prope Recinetum Urbem, in hujus collis nemore, eadem Angelorum opera, collocata est. Ubi loco intra anni spatium ter commutato, hic postremò sdem divinitus fixit. etc. Tandem Clemens XI. gloriosissimae memoriae Pontifex Maximus, ne memoria translationis Almae Domus ê Nazareth ad locum Tersacti ulla unquam oblivione deleretur, benigne die 23. Septembris anno 1709. indulsit, ut Officium, quod pro die 10. Decembris Innocentius XII. concessit pro Provincia Picena, sub ritu duplici majori die 10. Maji tam â Clero Saeculari, quam Regulari Dioecesis Segniensis, nec non ab omnibus Religiosis Strictioris Observantiae S. Francisci Conventus Tersactensis, ac totius Provinciae Croatiae Carnioliae, quotannis recitari possit de Translatione Almae Domus una cum Missa. Ad Sextam lectionem ejusdem Officii de consensu ejusdem Summi Pontificis sequentia addita sunt: Quam gratiam Clemens XI. extendit ad Conventum, et locum TERSACTI, universamque Provinciam Fratrum Minorum Strictioris Observantiae Sancti Francisci Croatiae et Carnioliae, nec non ad totam Dioecesim Segniensem tam pro Clero Saeculari, quam Regulari die 10. Maji, qua recurrit translatio dictae Sanctae Domus ê Nazareth Galilaeae ad praedictum locum TERSACTENUM.
VI. Neminem fore putaverim, qui ex his luculentis testimoniis veritatem translationis Almae Domus Nazarenae in Collem Tersactanum non evidenter eruat. Si quis vero praeter spem his authoritatibus ad credendum tantum Divinae Omnipotentiae prodigium non moveretur, is consulat Georgium Holsteum, Ludovicum Centoflorenium, Franciscum Turrianum, Petrum Roestium, Ludovicum Rubeomum, Hieronymum Angelitam, Theophilum Raynaudum, Joannem Baptistam Mantuanum, Bartoli, Horatium Tursellinum, Gulielmum Gumppenberg, Antonium Sandini,
400
Franciscum Glavinich, Petrum Francetich, Franciscum Xav. Marotti, Clarum Pasconi, qui omnes historiam Laurethanam et Tersactensem fusius pertractant. Imo et ipsi Haeretici id ipsum fatentur, prout D. Dapper, quem citat Erasmus Franciscus in Topographia Carnioliae D. Valvasor in itin. Palaestinae fol. 79. et seqq. hanc miraculosam translationem agnoscit, licet nonnihil timidè, ne offensam apud suos incurrat, nam, ne veritatem fateatur aperte, utitur his terminis: fertur, dicitur, sic credunt Catholici. Hoc quippe modo Haeretici etiam agnitam veritatem ne forte intellegerent, et converterentur, impugnare solent, quos cum nec ratio nec authoritas movet; igitur te ô Diva Thaumaturga appello, hostibus tuis spontaneam caecitatis larvam detrahe, ut veritatis radios aspiciant, et tua nobiscum admiranda suscipiant, resipiscant, teque, tuumque Filium in hac Sacra Tersactana Domo unicè colant, adorent, venerentur.
Caput IV.
De aedificatione Ecclesiae, et Conventûs,
ac introductione Fratrum Minorum.
I. Insinuavi cap. praec. §. 3. n. 2. quod Ill'mus D. Nicolaus Comes de Frangepanibus post discessum Almae Domus Nazarenae in agrum Recinetensem supra vestigia, quae solo impressa remanserant, ad consolationem maestissimi ob ablationem tam pretiosi thesauri, populi prorsus priori, et originariae Capellae consimilem superaedificari curaverit, quae multis coepit clarere miraculis, praesertim postquam Urbanus V. Romanus Pontifex imaginem â S. Luca Evangelista depictam Tersactum exmiserat, et obinde non tam â Vicinis, sed et remotioribus populis copiosè frequentari: Cum autem Cappellula nimis angusta videbatur capiendo toti ex diversis mundi partibus affluenti populo, meditabantur Frangepani Nicolai Successores in Sacrosantis illis Nazarethani Domicilii vestigiis grande quoddam venerationis specimen edere, ast publicis, aut bellicis negotiis continuo distracti pia eorumdem desideria Posteris ê vita decedentes commendabant.
II. Martinus tandem â Frangepanibus Segniae, Vegliae, Modrussiaeque Comes Antecessorum memoria, paterni voti, nec non propriae devotionis stimulo commotus non tantum Ecclesiam Sanctuario, seu Capellae adjungere, sed et Conventum pro Fratribus Minoribus Provinciae Bosnae excitare statuit ipsamque Ecclesiam certis suis bonis dotare, eo quod propria prole, cui bona relinqueret, careret, ut ex ipsius litteris, quas ex Copia authentica produco, nam originales in incendio Conventûs Tersactensis anno [Iterum! Talis historicus, qui omnibus sapientior esse voluit, nec sibi consequens esse potesse.] 1626. exorto periise creduntur, de dato in Castro Novi die 7. Aprilis 1431. clarius patebit, quae hujus sunt tenoris:
Nos Martinus de Frangepanibus Divina miseratione Segniae, Veglae, Modrussiaeque etc. Comes, Universis, ad quorum
401
manus pervenerint, Christifidelibus praesentes litteras inspecturis praesentium, et futurorum notitiam, ad perpetuam rei memoriam significamus, quibus expedit omnibus, quod Nos Divina gratia existentes in bona sanitate mentis nostrae, una cum Consorte nostra Charissima Domina Ursia = = = = = = Comitissa, considerantesque, quod sobole ex utero nostro careamus, quam possessionibus nostris relinqueremus haeredem, elegimus pleno affectu, animo deliberato, ac tota voluntate habere sub Deo Patre, et Christo ejus Filio, Beatam gloriosam Virginem Mariam pro nostra, haeredumque nostrorum Patrona, et Domina, ipsamque specialiter elegisse, eidemque nos tota devotione adstringi. Et quia affectus gloriam respicit, ad laudem Omnipotentis Dei, et Beatae Virginis Mariae honorem, ac Christiani populi utilitatem, decrevimus aedificare ê fundamento aedificium, et Ecclesiam in honorem Intemeratae, et gloriosissimae Dei Genitricis Virginis Mariae ob specialem devotionem, quam eidem gerimus saepedictae Ecclesiae Beatae Mariae Virginis in districtu de Vinodol prope Castrum nostrum vocatum Tersath: in qua quidem Ecclesia per nos extructa (ut jam dictum est) in honorem Virginis Mariae ad canendum laudes, et psalmos Omnipotenti Deo in remissionem peccatorum nostrorum, et pro salute animarum Praedecessorum nostrorum, statuimus, imo deliberando decrevimus viros Deo devotos Fratres Minores Ordinis Sancti Francisci de Observantia Vicariae Bosnae, cui Ordini specialem devotionem gerimus, eisdemque dictam Ecclesiam commendare regendam, more aliorum Monasteriorum dicti Ordinis, et nunc, et perpetuis temporibus: Ut igitur ipsi Fratres in ipso Monasterio degentes, temporalibus subsidiis sufficienter adjuti, liberius Deo serviant, et ipsius misericordiam pro salute animarum nostrarum assiduis ipsorum orationibus valeant impetrare, illis pro animae nostrae remedio, et omnium praedecessorum nostrorum possessiones nostras sub praefato Castro nostro Tersath concedimus, ponendo metas, videlicet: lapis triangularis in litore maris et deinde ascendens versus partem orientalem ad primam semitam, vulgariter vocatam Praekrishie Podgerz: deinde ascendens per viam publicam confinium ad secundam semitam vulgariter vocatam Praekrixich: deinde vergit ad manum sinistram per viam publicam ex boreali parte ad tertiam semitam in planitiis, semper quidem ascendens per viam publicam, per quam curribus ad Castrum nostrum Tersath ascenditur ad arborem vocatam Kopriva: deinde per viam publicam ad angulum Capellae nostrae S. Georgii penes Castrum ex parte Orientali: deinde directè descendens per montem incultum ad Flumen, quae quidem dividit Recham cum Castro nostro Tersath, per medium fluminis longitudinis 33. passuum per medium laci maris versus partem occidentalem, et deinde venit per lacum marinum ad meridiem, et terminatur in prima meta supradicta, cum terra, et latitudine canarum, seu stangarum Croatarum mensura, simul cum cunctis earum pertinentiis terrisque videlicet, arabilibus cultis et incultis, agris, pratis, pascuis, faenilibus, sylvis, nemoribus, vineis, aquis, aquarum decursibus, molendinis, molendinorum locis, et generaliter cum quibus-
402
cumque integritatibus, utilitatibus, usuifructibus, proventibus et emolumentis, qualitercumque vocatis sub earum, vel eorum veris metis ad eosdem, seu easdem spectantibus, et pertinentibus, seu spectare, et pertinere praefato Monasterio Beatae Mariae Virginis fundato prope dictum Castrum Tersath: et Fratribus in eo familiariter Deo servientibus in perpetuam eleemosynam dedimus, donavimus, adjudicavimus, et contulimus. Ac dedimus insuper dicto Monasterio Vadum nostrum, unum molendinum, e tunam stuppam in fluvio Recha , nec non faenilia in valle dicta Draga cum veris metis, et terminis ejusdem sine aliqua diminutione, quae ad nos spectabant. Ex quibus omnibus supra nominatis possessionibus elegimus esse dotem dictae Ecclesiae pro victu, et usibus Fratrum ibi commorantium: et pro reparatione, et utilitate Ecclesiae praenominatae convertantur. Ante nostrum ex hac luce decessum aliis dotationibus dictam Ecclesiam dotabimus. Idcirco per praesentes legavimus, dedimus, et contulimus confidentes de Salvatoris promissione, qui ob <…> pollicitus est restituere centena pro uno, et etiam vitam aeternam daturum, ut etiam nos cohaeredes facere dignetur: propterea ipsum Salvatorem Dominum Nostrum Jesum Christum, et suam benedictam Matrem Virginem Mariam possessionum praefatarum tenore praesentium haeredes instituimus, creavimus, et fecimus jure perpetuo, et irrevocabiliter imprecantes omnes, et eorum conscientias onerantes, quod huic nostrae voluntati, donationique ausu temerario non contradicant, nec quidquam minimum usurpando, vel Christum Dominum nostrum, et ejus Matrem exhaereditare praesumant, et si fecerint, tales temerarii tenentur respondere coram Tribunali D. N. J. C. in die judicii, noverintque justè Divino judicio ipsos exhaereditandos de Regno Caelorum. Idcirco omnes tales, cujuscunque status, conditionis, et praeeminentiae exstant, qui hanc nostram donationem, et concessionem infringere studuerint, vel operam dederint, maledictionem, et indignationem Dei Omnipotentis, beataeque Virginis Mariae, beatorumque Apostolorum Petri, et Pauli, et totius Coelestis curiae, nec non excommunicationem Summi Pontificis eo facto incurrant: prohibentes autem, ut nulli Fratrum nostrorum, aut Nepotum, haeredumque eorum hanc donationem liceat violare, frangereque in perpetuum: seu quomodolibet impedire, cum et ex eorum voluntate, et consensu processerit. Ut autem praefata donatio nostra perpetuum robur, et firmitatem obtineat, praesens instrumentum fecimus, mandavimusque sub appensione nostri majoris sigilli roborandum. Datum in Castro nostro Novi die 7. Aprilis Anno Domini millesimo quadringentesimo trigesimo primo indictione septima.
Ego Joannes Bap'ta Aqueus Tergestinus publicus Sacra Imperiali auctoritate Notarius, ac Judex Ordinarius supradictam privilegii, concessionis, ac donationis copiam ex authentico sigillato solito majori sigillo intacto, et illaeso praefati quondam Ill' mi Comitis Martini de Frangepanibus etc. de verbo ad verbum prout jacebat, nil addens, vel minuens fideliter extraxi ad instantiam, et requisitionem R'mi Patris Fratris
403
Francisci Jayczensis Ministri Croatiae et Bosnae . Ideo me in fidem subscripsi, signo cum nominibus meis appositis consuetis in fidem et testimonium omnium praemissorum etc.
Iudices Ordinarii S. Viti terrae Fluminis
universis, et singulis has praesentes nostras inspecturis, fidem facimus suprascriptum D. Joan. Bapt. Aqueum esse Notarium legalem, et authenticum, ejusque Scripturis publicis plenam hìc ab omnibus adhiberi fidem, et ubique merito adhiberi posse. In quorum fidem etc. Datum Flumine S. Viti die 21. Martii 1567.
(L. S.)
Bartholomaeus Manlius
Cancellarius de mandato.
III. Ut suum desiderium ad effectum deduceret Martinus de Frangepanibus, Romani Pontificis Eugenii IV. hoc eodem anno 1431. electi assensum requisivit, quia autem post electionem Eugenii Romana Sedes civilibus Urbis armis, aliisque gravibus vicissitudinibus oppressa adeo erat, ut Eugenius monastica veste contectus fugam capessere coactus fuerit, haec facultas obtineri non potuit, nisi post viginti duos annos â Nicolao V. fortunatiori Eugenii Succesore, qui praememoratae petitioni subscripsit quarto Idas Julii anno 1453. litteris sequentis tenoris:
Nicolaus Episcopus Servus Servorum Dei
Dilecto filio Nobili viro Martino de Frangepanibus
Segniae, Modrussiae, Veglaeque Comiti salutem, et Aposto-
licam benedictionem.
Exigit devotionis tua probata sinceritas, ut piis votis tuis, illis praesertim, per quae cum Divini cultus augmento, et Christifidelium animarum Salute, Religionis Sacrae propagatio procuratur, quantum cum Deo possumus, favorabiliter annuamus. Cùm itaque, sicut exhibita nobis nuper pro parte tua petitio continebat, tu singulari devotione motus, et ut etiam votum per quondam Nicolaum Patrem tuum, dum vixit, factum, adimpleatur, propè Ecclesiam Sanctae Mariae super Tersath Corbaniensis (supple Corbaviensis)Dioecesis, ad quam Christi fideles illarum partium propter diversa miracula, quae Omnipotens Deus intercessione praelibatae Virginis Mariae retroactis temporibus demonstravit, singularem gerunt devotionis affectum, unam domum cum claustro, dormitorio, refectorio, hortis, hortalitiis, et aliis necessariis officinis pro usu, et habitatione Fratrum Minorum de Observantia de novo fundari, construi, et aedificari facere ferventer exoptes, dummodo tibi super hoc per Sedem Apostolicam licentia concedatur, pro parte tua Nobis fuit humiliter supplicatum, ut tibi praedictam licentiam concedere, aliasque super hoc oportere providere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur tuum pium, ac laudabile propositum hujusmodi in Domino plurimum commendantes, tuis, nec non Venerabilis Fratris nostri
404
Episcopi Corbaniensis, ac Christifidelium praedictorum in hac parte supplicationibus inclinati, tibi unam Domum cum Claustro, Dormitorio, Refectorio, hortis, hortalitiis, et aliis necessariis officinis prope dictam Ecclesiam cujusvis alterius super hoc licentia minimè requisita de novo fundandi, construendi, et aedificandi, seu fundari, construi, et aedificari faciendis nec non Fratribus dicti Ordinis MInorum de Observantia Domum ipsam pro eorum usu, et habitatione recipiendi, tenendi, inhabitandi plenam et liberam licentiam auctoritate Apostolica tenore praesentium elargimus.
Et insuper universis Fratribus Ordinis Minorum de Observantia in dicta Domo pro tempore commoraturis, quod omnibus, et singulis privilegiis, libertatibus, exemptionibus, immunitatibus, gratiis, quibus aliae Domus dicti Ordinis, ac Fratres in eis degentes in genere gaudent, et utuntur, uti valeant pariter et gaudere, eadem auctoritate concedimus per praesentes. Non obstantibus fel. record. Bonifacii Papae VIII. Praedecessoris Nostri prohibitione, ne Fratres Ordinis Minorum in quovis Castro, loco, vel villa ad inhabitandum loca de novo recipere, vel eatenus recepta mutare praesumant absque Sedis praefatae licentia speciali, facientes plenam, et expressam de prohibitione hujusmodi mentionem et aliis Apostolicis Constitutionibus, caeterisque contrariis quibuscumque, jure tamen Parochialis Ecclesiae, et cujuslibet alterius, alias in omnibus semper salvo. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam Nostrae largitionis, et concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire, si autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei, et beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romae apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quadringentesimo, quinquagesimo tertio. Quarto Idus Julii Pontificatus nostri anno septimô.
(L. S.) CFideli.
IV. An Conventus anno 1431. vel verò anno 1453. post obtentam licentiam Romanam aedificari coeperit? omnino certum non est. Pro priori anno pugnare videtur Martinus de Frangepanibus, qui in supra citatis suis litteris quaedam bona sua legat Ecclesiae Tersactensi, et Fratribus Minoribus pro eorum victu, ubi non tantum de praesenti illis verbis: possessiones nostras sub praefato Castro nostro Tersath concedimus. Suam donationem significat, sed etiam jam factam, et ad effectum deductam demonstrat illis verbis: Idcirco per praesentes legavimus, dedimus, et contulimus. Pro anno 1453. militant mox allegatae litterae Apostolicae, quae illis verbis: Cum …. tu …. unam domum cum claustro etc. pro usu, et habitatione Fratrum Minorum de Observantia de novo fundari, construi, et aedificari facere ferventer exoptes , potius votum, et desiderium aedificandi Conventum denotant, quam factum, prout etiam ipsemet Martinus
405
praecitatis litteris non dicit aedificavimus, sed decrevimus aedificare . Etiam in posterioribus litteris ipsius Martini de Frangepanibus postea adducendis continetur, quod ipse habita Pontificia licentia Conventum construxerit, ait enim ibi: Locum, et Claustrum …. per annuentiam Sanctissimi in Christo Patris, et Domini D'ni Nicolai Papae quinti in ejus vera Bulla plumbea ipsis Fratribus de Observantia concedere, et construere curavimus. Quid enim prohibet Ecclesiam dotari potuisse, ante constructionem Conventûs? Unde Salvo meliori judicio puto Conventum fuisse post obtentam Romanam licentiam aedificari coeptum.
Caput V.
De reliquis fundationibus Frangepanianis Romano-
rum Imperatorum, et Hungariae Regum confirma-
tionibus ac Summorum Pontificum dispositio-
nibus, et Familia Frangepaniana.
Cum Martinus de Frangepanibus in suis primis priori C. allatis fundationalibus litteris de dato in Castro Novi die 7. Aprilis 1431. promiserit, quod velit ante suum ex hac vita decessum Ecclesiam B'mae Virginis Mariae Tersacti et aliis bonis dotare, hinc ob connexionem materiae eas praeseti capite adducendas assumpsi. Ut autem omnia clariora evadant, praesens Caput in 4. partiar paragraphos, in quorum primo ulteriores fundationes â Comitibus de Frangepanibus Ecclesiae Tersactensi factas commemorabo. In secundo Romanorum Imperatorum et Hungariae Regum diplomata, Bona Ecclesiae Tersactensi legata concernentia adducam. In tertio Romanorum Pontificum Bullas quantum ad has fundationes attinet, proferam. In 4 to ' denique Encomia Inclytae Frangepanianae Familiae depraedicabo. Unde sit
§. I.
De ulterioribus fundationibus â Comitibus de Frange-
panibus Ecclesiae Tersactensi B. V. Mariae factis.
I. Videns piissimus Fundator Martinus de Frangepanibus, crescente furia, et invasione Turcarum Provincias adeo vastari, et spoliari, ut Fratres puris eleemosynis, ut moris eorum erat, vivere, et ipsum claustrum pro debito Divini cultus augmento absque alio subsidio gubernare, et officiare nequeant, aliam donationem fecit aliquorum suorum bonorum in mox ex ipso Originali adducendis litteris Specificatorum, quorum haeredes instituit ipsum Christum Dominum, ejusque dilectissimam Matrem, ut ex sequentibus litteris magis clarescet, quae hujus sunt tenoris:
Nos Martinus de Frangepanibus Veglae, Segniae, Modrussiaeque Comes. Ad perpetuam rei memoriam tenore praesentium notum fecimus, quibus spectat universis. Quod nos considerantes futura praemia bonis temporalibus redimi, et aeterna supplicia evitari posse. Etiam integrae fidei, et sincerae devotionis affectum
406
quem hactenus, et in antea ad Minorum Ordinis de Observantia nuncupatos Fratres propter fructus uberes, quos eorum exemplari vita, et ammonitionibus circa salutem animarum Christifidelibus afferunt, gessimus, et habuimus, ac de praesenti gerimus, et habemus in eo, quod ad honorem Dei Omnipotentis, et ejus gloriosissimae Matris Virginis Mariae, et Sancti Francisci locum, et claustrum Ecclesiae ipsius Beatae Mariae Virginis prope Castrum nostrum Tersathi Modrussiensis Dioecesis per annuentiam Sanctissimi in Christo Patris, et Domini, Domini Nicolai Papae quinti in ejus vera Bulla plumbea ipsis Fratribus de Observantia concedere, et construere curavimus, et quaedam pie de Bonis nobis â Deo concessis, et largitis in nostra ultima voluntate testamentaliter dictis Fratribus de Observantia pro ampliatione, et fabrica suarum domorum praedictae Ecclesiae Beatae Mariae, ipsorumque Fratrum necessitate vitae legare, pro Divini cultus augmento, et nostrae animae, nostrorumque Genitorum, et haeredum salute animarum proposuimus, quod ob meritum consequendum ex admissione, et speciali gratia ipsius Summi Pontificis praedictum Claustrum, et Ecclesiam, quae antea Capella fuit, cum paramentis, calicibus, libris, crucibus, turribulis, ornamentis, et Reliquiis, ac omnibus aliis pertinentiis, praedictae Ecclesiae, ipsis Fratribus Sancti Francisci de Observantia Vicariae Bosnae dedimus, et contulimus, imo per praesentes damus, et conferimus, ipsosque Fratres Vicariae Bosnae in ipso Claustro vivere, et disponere, sicuti faciunt de aliis Conventibus sibi antiquitus collatis. Praeterea considerantes, quod in dies crescente furia, et invasione Turcarum adeo sunt Provinciae circumquaque desolata, et spoliatae, quod eleemosynis, ut moris eorum est, vivere et ipsum claustrum pro debito cultu Divino absque alio subsidio gubernare, officiareque nequeant: ideo ne temporibus nostris, aut nobis ab hac luce decedentibus, ipsum Claustrum Beatae Mariae Virginis propter defectum rerum necessariarum ad hoc deveniret, quod sustentari, et reformari, cultusque Divinus exerceri non posset pro sustentatione praedicti claustri de Bonis nostris tale facimus sublevamen. Primò proventus et emolumenta omnium apothecarum fieri solitarum in circuitu ipsius Ecclesiae Beatae Mariae in omnibus ipsius Virginis gloriosae festivitatibus, simul cum medietate totali proventuum, et emolumentorum, nundinarum celebrandarum annuatim sub praedicto Castro penes mare in festo Assumptionis Virginis Mariae indifferenter. Item unam Capellam Sancti Laurentii sub praedicto Clasutro penes mare constructam cum horto, pergulis, prato, et ipsius cunctis utilitatibus, eleemosynis, et emolumentis. Item totalem medietatem provenientem ex duobus molendinis et una Ztuppa vulgariter nuncupata constituta super fluvium dividens Reckam , et ipsum Castrum nostrum Tersath. Item unam villam nostram Kottor vocatam in pertinentiis Vinadoli habitam cum omnibus ipsius Villae cessionibus, jobagionibus, possessionibus, pratis, silvis, terris arabilibus, cultis, et incultis, vineis, rubetis, aquis, aquarumque decursibus, mollendinis, et eorum locis ad ipsam villam Kottor pertinentibus, et ex ipsa provenire de jure
407
N' o 18.
debentibus, nil juris, nilque proprietatis in ipsa Villa, et ejus attinentiis (medietate quoque ipsorum duorum molendinorum, et Ztuppae praedictae, ac pertinentiis ipsius Capellae Sancti Laurentii, et emolumentis omnium apotecarum fieri solitarum in ambitu Ecclesiae Beatae Mariae in omnibus festivitatibus ipsius, nec non medietate totali, et indifferenter praefatarum nundinarum) pro nobis, et posteris nostris, successoribusque ipsorum reservantes, neque reservamus, sed omne jus, et omnem authoritatem, quod, et quam in ipsis in anima habuimus, et in posterum habere speraremus, ipsis Fratribus de Observantia Vicariae Bosnae parte ad vestitum, et habitum, parteque ad victûs eorum sustentationem dedimus, et donavimus, et assignavimus jure perpetuô, et irrevocabili: medietatem autem provenientem ex medietate nundinarum praefatarum ad habitus ipsorum Fratrum, aliam autem medietatem ex praemissa medietate provenientem ad auxilium lampadum, et provisionem olei, ac librorum Ecclesiae Beatae Mariae Virginis praedictae. Item de pertinentiis, et redditibus Castri nostri Bacchar centum libras solidorum, et decem spodia vini mensurae ipsius loci una cum quatuor domibus Morlachorum per nos eis constitutorum, quae quatuor domus ipsis Conventui, et Fratribus cum his, cum quibus nobis, et Castro nostro Bacchar fideliter serviebant, servire teneantur, et de caetero sint obligati. Nosque, nec quempiam Officialium nostrorum, et haeredum aspiciant, nisi ipsos Guardianum, et Fratres ipsius loci Beatae Mariae. Item de pertinentiis, et redditibus Castri nostri Bribir dicti sexaginta libras solidorum et decem spodia vini mensurae ipsius loci. Item de pertinentiis et proventibus Castri nostri Novigrad dicti centum libras solidorum et viginti spodia vini mensurae illius loci cum duabus domibus duorum Morlachorum de pertinentiis ipsius Castri Novigrad per Nos cum his servitiis, cum quibus ipsi Castro, et nobis serviebant, constitutorum, et ad servitia ipsius Claustri, et Ecclesiae, ac Fratrum praedicti loci cum omni fidelitate deputatorum. Item de pertinentiis, et proventibus Castri Nostri Othočac , quantum ad partem nostram sexaginta staria tritici, decem millii, et alia decem staria ordei. Item de pertinentiis, et proventibus Castri nostri Okić dcem porcos annuatim. Item de pertinentiis, et proventibus Castri nostri Costajniza decem porcos: cujus quidem donationis nostrae has ducentas, et sexaginta libras solidorum omni anno provenire debent ex inserta assignatione Castrorum nostrorum praefatorum assignamus, et volumus eas assignari, et dari ad coopertorium, et reformationem Claustri, et Ecclesiae praedictorum: Victualia autem ex praescriptis Castris nostris provenientia, et hic consignata videlicet Vina blada, et porcos damus, et assignamus annuatim praetactis Fratribus pro victu eorumdem, et aliorum pauperum inibi Deo servientium perpetuè, et irrevocabiliter, ac pleno jure, quo usi sumus in aliis donationibus ex Bonis, et possessionibus nostris nobis a Deo collatis, possidendas, extrahendas pariter, et habendas damus, donamus, assignamus, et tenore praesentium fundamus. Et quia praedicti Fratres, cum sint de Observantia, Nobis pro hujusmodi Testamento resistebant, nec volebant acquiescere, ut acceptent: Nos quos zelus Domus Dei comedit, et praesertim ipsius Ecclesiae Sanctae Mariae, ubi et sepulturam praeelegimus eis Fratribus litteris Apostolicis silentium imposuimus, ac eos consentire fecimus, prout in eisdem litteris, et Bullis videlicet S'mi Patris, et Domini, Domini Sixti P. P. IV.
408
expressè continetur. Volumusque quod ipsae pecuniae, et victualia provenientes, et provenientia ex proventibus praefatorum Castrorum nostrorum, qui redditus vulgariter nuncupantur Bir , per ordinarios, quos pro tunc videbitur ipsis Fratribus procuratores congregentur et recolligantur, ad manusque praedictorum Guardiani, et Fratrum realiter, et cum effectu absque omni subterfugio, et dilatione deponantur. Et quia confidentes de Salvatoris promissione centena, qua his, qui temporalia ob sui amorem relinquunt bona, pollicitus est etiam insuper vitam se daturum aeternam, ut ipse nos sibi cohaeredes facere dignaretur, eum ipsum Salvatorem nostrum Dominum Jesum Christum, et suam benedictam Matrem Virginem rerum omnium praefatarum, atque legatarum tenore praesentium haeredes constituimus, et fecimus jure perpetuo, et irrevocabiliter. Imprecantes omnibus, et eorum conscientias onerantes, qui huic nostrae voluntati, et testamento ausu temerario contraire, aut de his quid imminuere usurpando vel infringere, vel Christum Dominum nostrum et ejus Matrem Benedictam his quoquomodo exhaereditare praesumpserint, ac ipsi tales temerarii praesumptores respondere coram Tribunali ejusdem Domini Nostri Jesu Christi in die judicii cogantur seque noverint justo Dei judicio exhaereditandos de regno Coelorum. Quoniam in omnes tales cujuscumque statûs, conditionis, et praeeminentiae extiterint, vel existunt, qui hanc nostram ultimam voluntatem, et testamentum infringere studuerint, vel operam dederint efficacem excommunicationis sententiam, et anathematis ultionem â Christi Vicario, qui quod solvit in terris, solutum est in Coelis, et quod ligat in terris, ligatum est in Coelis, per Bullas plumbeas, uti expressè in eis litteris patet, procuravimus, quam largitionem, voluntatem, legationem, et Testamentum nostri majoris sigilli roboravimus, et firmavimus appensione. Datum in Castro nostro Tersati 12. mensis Augusti Anno Domini MCCCCLXVIII.
(L. S.)
II. Joannes Comes de Frangepanibus Martini sui Apatrui haeres confirmat omnes donationes, legationes, et concessiones tam factas, quam faciendas Ecclesiae B. V. Mariae in Tersath â praedicto Martino Comite, ut videre est in suis litteris, quas ex ipso originali desumptas adduco, suntque hujus tenoris:
Nos Hans de Frangepanibus Veglae, Segniae, et Modrussiae Comes.Memoriae commendamus tenore praesentium quibus incumbit universis. Quod consideratis animae nostrae, Progenitorum et Parentum nostrorum salute etiam his, quibus tempore vitae ipsorum Parentes, et Apatrui nostri testamento Ecclesiis dederunt, et de bonis eorum piè legârunt, manutenere, et adimplere pro posse velle. Proinde ad universorum notitiam harum serie volumus pervenire, quod spectabilis, et Magnificus Dominus Martinus de eadem Frangepanibus similiter Veglae, Segniae, et Modrussiae Comes Apatruus noster existens sanus tam corpore, quam mente pro salute animae suae ad honorem Dei Omnipotentis, et Gloriosae ejus Genitricis Mariae, et beati Francisci de bonis, et possessionibus sibi â Deo collatis tam in Vinodolo, quam alias dedit, donavit, et concessit, imo dat, donat, et perpetuo concedit, auxilium quoque, et adjutorium Ecclesiae Beatae Mariae Virginis prope Castrum Tersathi dictum super Reckam
409
et Fratribus Sancti Francisci de Observantia Vicariae Bosnae inibi commorantibus per annuentiam Summi Pontificis praestitit, et fecit, praestatque, et imposterum facit, prout plenius continetur in litteris suis authenticis superinde confectis, pro quibus quantum ad ea, quae nobis ipse magnificus Comes Martinus Apatruus noster adhuc tempore vitae suae post mortem suam assignavit, sive, quae etiam post decessum suum ad manus nostras quoque modo devenire possent et succedere, ubi praenotatus Comes Martinus aliquos proventus, et redditus, sive servitia praefata Ecclesiae Beatae Mariae Virginis, et Fratribus Sancti Francisci testamento, et in sua ultima voluntate dimisit, aut imposterum dimittet, affirmamus, concedimus, et de omnibus pariter per ipsum Comitem Martinum Apatruum nostrum piè legatis contenti sumus, ita, quod omnia, et singula per jam fatum Dominum Comitem Martinum praedictae Ecclesiae beatae Mariae et Fratribus Sancti Francisci de Observantia Vicariae Bosnae piè, ut praemittitur pro suae, et haeredum suorum animarum salute, ad honorem Dei, et ejus gloriosissimae Matris Mariae legata, donata atque concessa, sive imposterum concedenda tam in pecuniis, vinis, bladis, jobagionibus, Villis, et possessionibus, quam etiam aliis bonis mobilibus, argentariis, ornamentis, et generaliter quibusvis rebus aliis, et bonis suis, ùt de suis possessionibus provenientibus, manutenere, conservare, et praeservare, ac ipsam Ecclesiam beatae Mariae Virginis, et ipsos Fratres Sancti Francisci de Observantia Vicariae Bosnae ab omnibus impetitoribus toto posse nostro, et contra quosvis hanc ultimam donationem infringere nitentes se sublevare, defendere, et protegere volumus. Pecunias autem, et Victualia, quas, et quae praenotatus Dominus Comes Martinus Apatruus noster pro reformatione praedictae Ecclesiae, et sustentatione Fratrum ibidem Deo famulantium super Bacchar, Bribir, et aliis Castris suis dimisit, et assignavit, ac perpetuo fundavit, et potissimè in his, quae jam ad manus nostras assignata sunt post mortem suam, aut casu quo devenire possent, volumus, et promittimus per nostros Officiales recolligi, et adunari, et ad manus ipsorum Guardiani, et Fratrum praedictorum, aut ipsorum Procuratori deponi, et assignari annuatim realiter, et cum effectu; spondemusque Deo et ejus gloriosae Matri Mariae, et sub animae nostrae salute, fide quoque nostra Christiana, mediante qua promittimus omnia, et singula pariter per ipsum Magnificum Comitem Martinum, aut alios Apatruos, et fratres nostros concessa, aut imposterum concedenda praescripta Ecclesiae beatae Mariae, et Fratribus absque subterfugio, et occasione adinventa per Nos, et nostros observare, et tenere, omnesque haeredes, et Successores nostros petimus propter Deum, et ejus gloriosam Matrem, ut hanc fundationem, et donationem toto posse manuteneant, et ipsos Fratres defendant, et si in contrarium suggerente maligno spiritu, quod Deus avertat, contraierint aliqui haeredum, et successorum nostrorum, maledictionem, et indignationem Dei, Gloriosae Virginis Mariae, beatorumque Petri, et Pauli Apostolorum ejus, et nostram, ac totius Coelestis Curiae, nec non ex-
410
communicationem Summi Pontificis eo facto incurrant. Datum in Bacchar vigesima secunda die mensis Februarii Anno Domini Millesimo quadringentesimo septuagesimo quarto sub sigillo nostro impendenti consueto.
(L. S. Stephanus Francigna Cancel'rius
pen.) in praemissis ex speciali commisione
ipsius Magnifici Comitis Hans.
III. Eodem hoc anno 1474. Martinus de Frangepanibus dactis prioribus donationibus supperaddit alios proventus ex Villa Grishane quotannis Ecclesiae Beatae Mariae Virginis Tersacti pendendos, prout ex ejusdem Originalibus litteris in Archivio Tersactensi etiamnum conservatis patet, quae hunc continent tenorem:
Nos Martinus de Frangepanibus Divina miseratione Segniae, Veglae, Modrussiaeque etc. Comes. Ad perpetuam rei memoriam per praesentes significamus, quibus expedit omnibus. Quod nos Divina gratia existentes in bona sanitate mentis nostra considerantesque, quod Mundus iste transit cum concupiscentia sua, consequenter Divino, aeternorumque tracti amore pro eorum quibusdam, quae dono modo, justoque jure, ut homines in terris possidemus, caelestia mercari cupientes, ùt praefertur, sana mente ultima nostra voluntate testamentaliter legamus, et legavimus Monasterio, quod nos aedificavimus, pro salute nostra Sanctae Mariae Virginis Genitricis Dei prope Castrum nostrum Tersath, Villam Grishane, de qua annuatim, quoadusque Deo dante vivimus, centum libras praefatae Ecclesiae, et Monasterio beatae Virginis dedimus, et damus. Postque nostrum ex hac luce decessum, dictam Villam Grishane totam, ac integraliter, cum veris terminis, et metis ejusdem sine aliqua diminutione cum omnibus servitiis, proventibus, ac utilitatibus, quae de ipsa Villa ad nos spectabant. Quam Villam, ut magis liberum, et tutius, ac efficacius hoc Testamentum nostrum fieret, eminus â Generosa Domicella Margaretha sorore quondam Magnifici Comitis Bartholomaei, Nepoteque Nostra, prout in ejusdem litteris expressè continetur. Et quia ipsi Fratres Vicariae Bosnae, cum sint de Observantia habentes scrupulum conscientiae, nolebant nobis in hoc consentire, nec acceptare, Nos eam Villam, et alia, quaecumque legavimus, ita fecimus, ut dominium Sedi Apostolicae immediatè subeat per Ejusdem Sedis litteras bullatas: usus verò solùm tum ipsius Villae, tum Monasterii, tum aliarum rerum legatarum quarumcumque ipsis Fratribus praefatis etiam per praesentes legavimus, dedimus, et contulimus. Et quia confidentes de Salvatoris promissione centena, qua his, qui temporalia ob sui amorem relinquunt bona, pollicitus est etiam insuper vitam se daturum aeternam. Ut ipse Nos sibi cohaeredes facere dignaretur, eum ipsum Salvatorem nostrum Dominum Jesum Christum, et suam benedictam Matrem Virginem Villae praefatae Grishane tenore praesentium haeredes constituimus,
411
et fecimus jure perpetuo, et irrevocabiliter. Imprecantes omnibus, et eorum conscientias onerantes, qui huic nostrae voluntati, et testamento ausu temerario contraire, aut de his quid imminuere usurpando, vel infringere, vel Christum Dominum nostrum, et Ejus Matrem benedictam his quoquo modo exhaereditare praesumpserint, quod ipsi tales temerarii praesumptores respondere coram Tribunali Ejusdem Domini Nostri Jesu Christi in die judicii cogantur: seque noverint justo Dei judicio exhaereditandos de regno Coelorum, quoniam in omnes tales, cujuscumque status, conditionis, vel praeeminentiae extiterint, vel existunt, qui hanc nostram largitionem, voluntatem, et testamentum infringere studuerint, vel operam dederint efficacem excommunicationis sententiam, et anathematis ultionem â Christi Vicario, qui, quod solvit in terris, solutum est in Coelis, et quod ligat in terris, ligatum est in Coelis, per Bullas plumbeas, uti expresse in eis litteris patet, procuravimus. Quam largitionem, voluntatem, legationem, et testamentum nostri majoris sigilli roboravimus, et firmavimus appensione. Datum in Castro nostro Novi die 17. mensis Decembris Anno Domini Millesimo quadringentesimo septuagesimo quarto.
(L. S.
pen.)
IV. Praeditas donationes etiam confirmavit Stephanus frater carnalis Martini de Frangepanibus cum suo filio Bernardino sub dato Modrussiae die 20. Julii 1475. Cum autem harum litterarum tenorem Ferdinandus Imp. suis confirmatoriis litteris inseruerit, §. sequenti adducentur, eas huc transferre non judicavi esse necessarium. Unicè adhuc ex ipso Originali adferam litteras ultimas Martini de Frangepanibus, quas uno anno ante suum ex hac vita decessum signavit, in quibus litteris Ecclesiae B. V. Mariae Tersacti donat, seu potius donationem Villarum Kottor, et Grishane confirmat, suntque hujus tenoris:
Martinus de Frangepanibus Segniae, Veglae, Modrussiaeque Comes etc. Omnibus Christifidelibus praesentibus, et futuris, praesentium notitiam habituris salutem in salutis largitore. Licet Plasmator omnium, de cujus munere venit, ut sibi â fidelibus dignè, et laudabiliter serviatur, â juventutis nostrae primitiis illam cordi nostro benignè infuderit gratiam, qua ad sui nominis gloriam, et honorem cunctas in dominiis nostris constructas Ecclesias, favoris continuatione duxerimus confovendas, taliter, ut ipsius diligentiae nostrae studio eis provisio fructuosa, et salubris condecenter â nobis provenire videatur. Cum igitur videamus Progenitores nostros pro remedio animarum suarum in diversis locis Comitatuum nostrorum diversa Monasteria fundâsse, et ea possessionibus, libertatibus, aliisque bonis dotâsse. Nos tum eorum exemplis imbuti, tum etiam propriae devotionis voto moti, ad Monasterium beatae Mariae Virginis Ordinis beati Francisci Fratrum Minorum de Observantia in districtu Vinodol prope Castrum nostrum Tersath vocatum in honorem Intemeratae, et Gloriosissimae Dei Genitricis Virginis Mariae ob specialem devotionem, quam ad eamdem gerimus, per nos denuo fundatum, et constructum. Ut igitur ipsi Fratres in ipso Monasterio
412
degentes temporalibus subsidiis sufficienter adjuti liberius Deo vacent, ipsique serviant, et ipsius misericordiam in districto examine nobis assiduis ipsorum orationibus valeant impetrare, illis pro animae nostrae remedio, et omnium Progenitorum nostrorum totales possessiones nostras Grishane, et Kottor vocatas in praefato districtu de Vinodol existentes, et habitas, simul cum cunctis earumdem pertinentiis, terris videlicet arabilibus, cultis, et incultis, agris, pratis, pascuis, faenilibus, silvis, nemoribus, vineis, vinearum promontoriis, aquis, aquarum decursibus, molendinis, molendinorumque locis, ac generaliter quarumcumque utilitatum integritatibus, usibus, fructibus, fructuositatibus, proventibus, et emolumentis quibuscumque, et qualitercumque vocatis, sub earum veris, et antiquis metis: de jure, et ab antiquo ad easdem spectantibus, et pertinere debentibus, praefato Monasterio Ecclesiae beatae Mariae Virginis prope dictum Castrum nostrum Tersath fundato, et Fratribus in ipso Deo famulantibus in perpetuum eleemosynam dedimus, inscripsimus, donavimus, et contulimus: Addidimus insuper dicto Monasterio quomdam Capellam B. Laurentii sub dicto Castro nostro Tersath sitam cum uno horto, una vinea, quae vulgo Braida nuncupatur, ac uno faenili ibidem penes vineam existente, nec non unum molendinum, et unam stuppam in fluvio Recha decurrentem. Praeterea unam planitiem terrae incipiendo juxta dictum Monasterium, et terminando penes hospitale dedimus, donavimus, et contulimus, imo damus, donamus, in perpetuamque eleemosynam inscribimus, et conferimus jure perpetuo, et irrevocabiliter tenendi, possidendi pariter, et habendi, nil juris, nilque proprietatis, et dominii in eisdem possessionibus, portionibus, ac omnibus supradictis, pro nobis, fratribus, fratruelibusque, et cognatis nostris reservantes, sed totum jus omnemque juris, et dominii proprietatem, quod, et quam, in eisdem quomodocunque, et qualitercumque hactenus habuimus, in praefatum Monasterium beatae Mariae Virginis de Tersath, ac Fratres Ordinis B. Francisci de Observantia in eodem commorantes transtulimus pleno jure. In cujus rei memoriam firmitatemque perpetuam praesentes sigillo nostro majori, et authentico impendenti communitas memoratis Fratribus duximus concedendas. Datum in Castro nostro Novigrad secundo die festi Assumptionis Virginis gloriosae Anno Domini Millesimo quadringentesimo septuagesimo octavo.
(L. S. 9o. m'ppa D'ni
pend.) Comitis.
V. Hae sunt piisimae fundationes â Magnifico Domino Comite Martino Anicio de Frangepanibus Monasterio, et Ecclesiae b'mae Virginis Mariae Tersacti factae: Quas ut lectori citius in conspectum cadant, succincte refero. Primò legavit territorium Tersactense juxta terminos in suis primis litteris assignatos cum Molendino, stuppa, et piscatione ad 33. passus in Fiumera et mari; secundò faenile in Valle Draga nuncupata. 3' tio Capellam S. Laurentii cum horto, et vinea dicto Braida. 4' to Vadum, et emolumenta nundinarum. 5' to certos redditus ex suis castris Bacchar,Bribir,Novigrad,Othozaz,Okich,
413
et Costagniza. 6' to Villas Grishane, et Kottor, de quibus infra plura dicentur.
§. II.
Hungariae Regum, et Imperatorum diplomata bona funda-
tionalia concernetia.
I. Quamvis Domini Comites de Frangepanibus multis bonis â Deo locupletati erant ab antiquis temporibus, eis tamen Bela IV. Hungariae Rex multa alia bona ad mare Adriaticum sita pro praestitis eidem fidelibus servitiis donavit. Bela Andreae II. Hungarorum Regis filius, et frater S. Elisabethae Hungariae Regina,e post mortem sui Patris Rex Hungariae salutatur, et de more coronatur, quod regnum multis afflictus incommodis moderabatur: ejus enim tempore trecenta Asiaticorum Tartarorum millia, Duce Cadano eorum Rege, totam Hungariam, ferro, caedibus, ac incendiis crudelissimè devastârunt adeo, ut etiam ipse Rex fuga sibi consulere coactus fuerit, qui se penes Mare intra Segniam, et Flumen abscondebat, qui locus ab eo tempore portus Regius, vulgo Kraljevicza nuncupari coepit. Pars Tartarici exercitus fugitivum Regem insecuta, in Grobnicensi planitie fixerat stationem: ac interim barbari totam ferme viciniam suis excursionibus depraedantes, timidorum inimicorum aggerem contemnebant. Comites Frangepani tantis malis opportunam medelam adferre volentes, congregato selectorum militum exercitu copioso, unà cum Hungaris residuis, tanto bellici furoris impetu, Tartaros aggrediuntur, ut in Campo Grobnicensi iis omnibus caesis, celeberrima, ac memoranda potiti victoria, immortale sibi nomen comparaverint. Propterea ad haec usque tempora, locus ille Slavo idiomate intitulatur Grobnik denominatione desumpta od Grobu tartarskih, id est â loco Sepultura Tartarorum.
II. Profligato exercitu, ac prostratis residuis Barbarorum reliquiis, Comites de Frangepanibus Fridericus, et Bartholomaeus Belam Regem in Hungariae Regiam iterum collocârunt, qui memor tanti beneficii Frangepanianos non tantum multis privilegiis, sed etiam amplissimis bonis munificentissimè ditavit. Et quia inter haec bona multa sunt, quae dein â Martino de Frangepanibus Ecclesiae Tersactensi legata erant, hinc, ne lector eorum originem ignoret, litteras donationales Bellae IV. Hungariae Regis de verbo ad verbum licet ex copia tantùm illegali adduco, quae hujus sunt tenoris:
Bela per misericordiam Dei Rex Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Ramae, Gribsiae, Galitiae, et Lodomeriae. Omnibus veris Christianis inspecturis hanc litteram, salutem in illo, per quem Reges regnant, et Domini tenent terram. Dei et Majestatem Regiam providere hac lege omni nationi, et omni linguae, qui se cordialiter submittunt, ut alii, qui post ipsos venient, per eruditionem eorum fiant hilares, et plenè, et majori amore, majorique virtute attendant facere opera,
414
et verba, et ea, quae pertinent fidelitati Regiae. Ideo per hanc humilitatem volumus, ut veniat ad cognitionem omnibus illis, qui nunc sunt, et post nos erunt, siquidem cum jam congregata sit multitudo peccatorum, et malorum ab omnibus habitantibus in Regno nostro propter violationem, et tentationem illius antiqui inimici Diaboli generis humani, et cum jam multiplicatum sit malum et peccata, plus quam arena in littore maris, nolente amplius Deo, ut mala eorum ultrò progrediantur, sine paenitentia, et punitione ejus, elevavit Tartarorum iram contra Christianos, per quos Tartaros, ut cognoscerent virtutem suae Divinitatis contra homines plenos omni malignitate, et ut transportaret eos de terra: propter quae peccata Omnipotens Deus, ut â nobis averteret misericordiam suam hac conditione, ut nos dimicantes cum Tartaris in campo, in tantùm, ut nos victi omni via, et lege, et caesi ab illis. In fine videntes nos non habere ullum auxilium, solùm fugere, fugimusque ad partes maritimas, quaerentes locum abscondendi nos penes mare: ubi nos plorantes velut Rachel recogitantes miseriam, et mortem crudelem nostrorum fidelium hominum, quia fuimus desolati propter eorum desolationem. Ast Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur omnes fideles in omni angustia, et tristitia, aperuit nobis fontem misericordiae suae, et misit, uti ex Coelo consolare Nos, Perillustres viros Fridericum, et Bartholomaeum Frangepani, fideli lege excogitârunt, et ostenderunt nobis in scyphis aureis, et argenteis plus quam 20000. Marcharum in pecunia, et in scyphis uno verbo magnae existimationis, suae nominationis, et in fine cum avertisset Dominus Deus iram suam â nobis, recogitantes nos servitutem, et honorem praedictorum Perillustrium Dominorum, donavimus unum nostrum locum, qui est penes mare, Vinodol, et Segniam cum omnibus suis pertinentiis, mercaturis, quae ad ipsam pertinent, dictis Friderico, et Bartholomaeo, eorumque Successoribus in perpetuum, ita, ut numquam possit ab illis dimoveri, et ut dicta loca dominentur illa virtute, et potestate, uti et nos antea dominabamur. Annuntiantes etiam hoc, quod si unus ex illis decederet sine prole, Successor alterius possit dicta loca dominari, quorum confinia sunt ex parte Aquilonis imprimis penes aquam dictam Recha , et Civitatem Fluminensem, in monte maris incipiendo, et nostra libera aqua vulgò Reczina usque ad pontem penes Grohovo trans aquam, primus terminus in uno lapide, in quo est littera incisa A. Aqua sequitur libera nostra, quae exit ex confinio nostro Grobnicensi, Murus desuper Zuir supra Siglievicz , quod est ultra murum, murus in arenario, versus Praprutischie ex illa parte Tirstenich , dictum. Tirstenich autem remanet liber noster: ex Praprutishie versus rubum lapidem dictum â lapide Rubo versus pollitum lapidem dictum, â polito lapide versus Albam aquam in declivio Praeputnich , a declivio Praeputnich versus summitatem Pirinshiach , â summitate Pirinschiach versus acervum lapidum ab acervo lapidum versus metam in campo Babino dicto. Ista sunt vera confinia â Monte usque ad campum dicto Babino: et in confir-
415
mationem dictae donationis, et in perpetuam memoriam dedimus dictis Friderico, et Bartholomaeo hanc nostram litteram apertam duplici nostro sigillo obsignatam per datam per manus docti viri Magistri Farkassa Electi in Alba dilecti, et fidelis nostri, Supremi Cancellarii in Bonis nostris. Anno Domini 1260. Regni vero nostri 20.
III. Ut donationes Ecclesiae Beatae Mariae Virginis in Tersath â Martino de Frangepanibus factae firmiores essent, ac perpetuum robur obtinerent, petiit, et obtinuit assensum, et confirmationem â Mathia Corvino Hungariae Rege, cui etiam idem Martinus 6. Castra donaverat, prout ex ipsius litteris desuper confectis clarè patet, quae hujus sunt tenoris:
Vos Mathias Dei gratia Rex Hungariae, Bohemiae etc. memoriae commendamus per praesentes, quod nos consideratis imprimis fidelitatibus, et fidelium servitiorum gratuitis meritis fidelis nostri Spectabilis, et Magnifici Martini de Frangepanibus Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comitis, tum verò gratum habentes responsum ad illam dispositionem, quam nobis super devolutione sex Castrorum suorum post mortem suam ad nostram Majestatem fieri debentium, vigore litterarum suarum inscriptionalium fecit: quorum praetextu cupientes ipsum Comitem Martinum favore nostro prosequi gratioso, ut ejus humillimae supplicationis instantiam nobis propterea oblatae, id ei gratiosè duximus annuendo, et concedendo, imo annuimus, et concedimus praesentium per vigorem, ut temporum in processu, si quid donationis, fassionis, vel collationis ipse de bonis, et possessionibus suis, quae justo juris titulo possidet, cuipiam familiarium suorum pro servitiis ipsorum fecerit, vel etiam si aliquid de Bonis, et possessionibus suis ob refrigerium animae suae in perpetuam eleemosynam Ecclesiis, et Altaribus largitus fuerit, demptis solummodo praefatis sex Castris, quia Nobis simul cum omnibus eorum pertinentiis per litteras suas inscripsit, et sine praejudicio juris nostri Regii, liberè fateri, donare, et conferre valeat, atque possit; Cui quidem fassioni, collationi, et donationi sive largitioni per dictum Comitem justè, atque rationabiliter fienda eximit, et ex tunc, sicut eximit, Nostrum Regium consensum praebuimus, imo praebemus benevolum pariter et assensum, salvis semper juribus alienis, harum litterarum nostrarum vigore, et testimonio mediante. Datum Budae feriâ secunda proxima post Dominicam Quasi modo . Anno Domini Millesimo quadringentesimo septuagesimo septimo. Regnorum nostrorum Hungariae anno jam vigesimo, Bohemiae verò octavo.
IV. Hic inserendae essent litterae Maximiliani II. Romanorum Imperatoris, et Hungariae Regis, mediantibus quibus omnia bona â Martino de Frangepanibus Ecclesiae Tersactensi B. V. Mariae donata confirmat, ac de novo donat, quia autem praefatas litteras Leopoldus I. suis confirmatoriis inseruit, utrasque infra adducam. Hic tantùm litteras Ferdinandi III. licet nulla legalitate donata sint, adducam, in quibus Bona â Comitibus
416
de Frangepanibus Ecclesiis Tersactensi, et Ordinis S. Pauli primi Eremitae sub Novigrad confirmat, quae quidem hujus sunt tenoris:
Nos Ferdinandus tertius Dei gratia electus Romanorum Imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniaeque etc. Rex, Arcidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae, Carnioliae, Marchio Moraviae, Dux Lucemburgae, ac superioris, et inferioris Silesiae, Witembergae etc. Princeps Sueviae, Comes Habspurgi, Tyrolis, et Goritiae etc. Memoriae commendamus tenore praesentium, significantes, quibus expedit, universis: Quod pro parte, et in persona fidelium nostrorum Venerabilis Pauli Ivanovich Prioris Generalis, nec non caeterorum Religiosorum Fratrum Ordinis S. Pauli primi Eremitae, exhibitae sunt Nobis, et praesentatae cartae quaedam litterae spectabilium, ac magnificorum q' m Stephani de Frangepanibus, et Bernardini filii ejusdem, Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comitum in pargameno patentes confectae, sigillisque eorumdem, ac manus propriae subscriptione communitae, et in anno videlicet Millesimo quadringentesimo septuagesimo quinto, et in Civitate Modrussiae emanatae, quibus mediantibus spectabilis, ac Magnificus quondam Martinus de eadem Frangepanibus similiter Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comes, frater utpote eorumdem carnalis, et uterinus, pro singulari affectu, et zelo, quo erga dictum Ordinem S. Pauli primi Eremitae ferebatur, aliisque specialibus respectibus totales, et integras possessiones suas Kottor , et Belgrad nuncupatas, inque districtu Vinodol existentes, et habitas, cum omnibus earumdem utilitatibus, et pertinentiis quibuslibet ad easdem de jure, et ab antiquo spectantibus, et pertinere debentibus, Monasteriis Ecclesiarum Beatae Mariae Virginis, et Fratribus in eisdem degentibus, ipsorumque Successoribus in Tersath, et sub Novigrad situatis, et fundatis, sub modis, et conditionibus in praetactis litteris conditionalibus, seu possessionibus clarius denotatis, et expressis, jure perpetuo dedisse, donâsse, et inscripsisse, per manusque tradidisse, et assignâsse dignoscebatur tenoris infrascripti: Supplicatum itaque extitit Majestati nostrae, Nominibus, et in personis antelatorum fratrum debita cum instantia humillimè quatenus praescriptas litteras praefatorum Comitum de Frangepanibus, omnia, et singula in eisdem contenta rata, grata, et accepta habenda, litteris nostris inseri, et inscribi facienda, praemissis perennalibus dationi, donationi, collationi, per manusque traditioni, et assignationi, aliisque omnibus, et singulis in iisdem litteris clarius denotatis, et expressis, Nostrum Regium consensum benevolum pariter, et assensum dignaremur: Quarum quidem litterarum tenor est talis: »Nos Stephanus de Frangepanibus, et Bernardinus filius ejus Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comites. Memoriae commendamus tenore praesentium significantes, quibus expedit universis. Quia spectabilis, et Magnificus Dominus Martinus de eadem Frangepanibus similiter Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comes frater noster Carnalis ob honorem intemeratae, et Gloriosissimae Dei Genitricis Virginis Mariae, et ob spem salutis animae suae, et Progenitorum nostro-
417
rum, quasdam possessiones suas videlicet Kottor, et Belgrad vocatas, in districtu Vinodol existentes, et habitas, cum universis, et singulis earum pertinentiis, proventibus, utilitatibus, metisque, et confinibus ad easdem possessiones ab antiquo, et de jure spectantibus Monasteriis Ecclesiarum Beatae Mariae Virginis in Tersath, et sub Novigrad fundatis, in perpetuam eleemosynam subscripsit, et donavit: Quare et nos ipsi pium, et saluberrimum opus considerantes, eidem inscriptioni, et donationi nostrum benevolum praebuimus consensum, imo praebemus pariter, et assensum, promittentes bona fide nostra Christiana, quod nos nullo umquam tempore dicta Monasteria in ipsis possessionibus, vel ipsarum pertinentiis, proventibus, confinibus, ac metis impediemus, et neque haeredes nostri impedient, sed pro posse nostro contra ipsorum impetitores defendemus, ubi verò nos dicta Monasteria in ipsis possessionibus, vel ipsarum pertinentiis, proventibus, confinibus, ac metis impediremus, molestaremus, aut turbaremus, sive haeredes nostri impedirent, aut turbarent: Ex tunc nos in quinque millibus florenorum auri contra Serenissimum Dominum Regem Nostrum, vel suos Successores Reges scilicet Hungariae ac dicta Monasteria, et Fratres in eisdem pro tempore degentes convincamur, et haeredes nostri convinci debeant ipso facto: de quorum quinque millium florenorum auri una medietate Serenissimus Dominus Rex noster, vel Sui Successores Reges Hungariae immediatè solum vigore praesentium sine strepitu alicujus Judicii, juxta probabilia tamen documenta ipsorum Fratrum irremissibiliter Suae Majestati, sive Fisco Regio satisfacere, et de altera medietate dictarum pecuniarum eisdem Monasteriis, ac Fratribus ex parte nostri, et haeredum nostrorum valeant, atque possint. In cujus rei robur, et testimonium praesentes litteras nostras sigilli nostri majoris appensione fecimus communiri. Datum in Nostra Civitate Modrussia die 20. Julii Anno Domini 1475.« Nos itaque hujusmodi humillima supplicatione pro parte praefatorum Religiosorum Fratrum praementionati Ordinis S. Pauli primi Eremitae Nostrae modo, quo suprà porrecta Majetati, Regia benignitate exaudita, clementer et admissa per insertas litteras dictorum Comitum Stephani, et Bernardini de saepe fata Frangepanibus, non abrasas, non cancellatas, neque in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus vitio, et suspicione carentes, praesentibus litteris nostris de verbo ad verbum sine diminutione, et augmento aliquali insertas, et inscriptas, quoad omnes earumdem continentias, clausulas, et articulos eatenus, quatenus eaedem rite, et legitimè existunt emanatae, viribusque earum veritas suffragatur, ratas, gratas, et acceptas habendas praemissis perennalibus donationi, dationi, et inscriptioni, per manusque traditioni, et assignationi, aliisque omnibus, et singulis superius in iisdem litteris clarius denotatis, et expressis Nostrum Regium consensum praebuimus, imo praebemus benevolum pariter et assensum. Et nihilominus, cum â nonnullorum fidelium nostrorum humillimam supplicationem Nostrae propterea factam Majestati, tum verò moti pietate, et singulari Clementia, atque benignitate nostra Regia, qua ergo praelibatum Ordinem afficimus, totum item
418
et omne jus Nostrum Regium, si quod in praetactis totalibus, et integris possessionibus Kottor , et Belgrad nuncupatis, et in Comitatu Vinodol existentibus habitis, etiam aliter, qualitercumque haberemus, aut eaedem nostram ex quibuscumque causis, viis, modis, et rationibus concernerent Majestatem, simul cum cunctis suis utilitatibus, et pertinentiis quibuslibet, terris videlicet arabilibus, cultis, et incultis, agris, pratis, pascuis, campis, faenilibus, sylvis, nemoribus, montibus, vallibus, vineis, vinearum promontoriis, aquis, aquarum decursibus, fluviis, piscinis, piscaturis, pisciumque clausuris, Molendinis, et eorum locis, generaliter verò quarumlibet utilitatum, et pertinentiarum suarum integritatibus, quovis nominis vocabulo vocitatis, sub suis veris metis, et antiquis limitibus existentibus ad easdem possessiones de jure, et ab antiquo spectantibus, et pertinere debentibus, memoratis Fratribus in dictis Monasteriis Ecclesiarum Beatae Mariae Virginis in Tersath, et sub Novigrad fundatis, degentibus, ipsorumque futuris Successoribus universis dedimus, donavimus, et contulimus, imo damus, donamus, et conferimus jure perpetuo, et irrevocabiliter, tenendas, possidendas pariter et habendas slavo jure alieno. Harum nostrarum secreto sigillo Nostro, quo ùt Rex Hungariae utimur, impendendas communitarum vigore, testimonio litterarum, quas in formam privilegii Nostri redigi faciemus, dum Nobis in specie fuerint reportatae. Datum in Civitate nostra Vienna Austriae, die undecima mensis Julii Anno Domini Millesimo Sexcentesimo quinquagesimo primo. Regnorum nostrorum Romani decimo quinto, Hungariae, et reliquorum Vigesimo Sexto, Bohemiae verò vigesimo quarto.
Ferdinandus
V. Maximilianus II. etiam, prout jam memini, speciali diplomate omnia Bona Ecclesiae Tersactensi â Martino de Frangepanibus donata confirmavit, quod etiam praestitit piissimus Imperator Leopoldus I. qui, cum in suo Diplomate inserat litteras Maximiliani, ambas simul ex ipso Originali depromptas transcribo, quae hujus sunt tenoris:
Nos Leopoldus Dei gratia electus Romanorum Imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. Rex: Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae, Carnioliae, Marchio Moraviae, Dux Lucemburgae, ac superioris, et inferioris Silesiae, Wirtembergae, et Thekae, Princeps Sueviae, Comes Habspurgi, Tyrolis, Ferreti, Kyburgi, et Goritiae etc. Memoriae commendamus tenore praesentium significantes, quibus expedit universis, quod pro parte fidelium nostrorum Religiosorum Fratrum Ordinis Sancti Francisci Confessoris Minorum Reformatorum in Conventu, seu Monasterio Ecclesiae beatissimae Virginis Mariae, Matris gratiarum, prope Castrum Tersath vocatum, in annotato Regno nostro Croatiae, Dioecesique Modrussiensi extructo commorantium, et consequenter ipsius etiam Conventûs, sive Monasterii exhibitae
419
sint Nobis, et praesentatae certae quaedam litterae Sacratissimi olim Principis, ac Domini Maximiliani Secundi Romanorum Imperatoris, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, etc. Regis, Praedecessorisque nostri felicissimae memoriae desideratissimi, novae donationis privilegiales, in Civitate nostra Vienna Austriae, die decima octava mensis Aprilis in anno Domini Millesimo, quingentesimo septuagesimo quarto dudum evoluto, de, et super totalibus ipsorum Bonis, quocumque nomine censendis, ad praenotatum monasterium ab antiquo spectantibus, ac per Comitem olim Martinum de Frangepanibus eorum piè, et in perpetuum applicatis confectae, et emanatae tenoris infrascripti. Supplicatum itaque extitit Majestati nostrae nominibus, et in personis praefatorum Religiosorum Fratrum Ordinis Sancti Francisci Minorum Conventualium debita cum instantia humillimè quatenus Nos praetactas litteras donationales, omniaque, et singula in iisdem contenta, ratas, gratas, et acceptas habentes, litterisque nostris privilegialibus inseri, et inscribi facientes, authoritate nostra Regia approbare, roborare, ratificare, ac pro jam fatis Religiosis Fratribus, ipsorumque Successoribus, et consequenter praememorato Conventui, seu Monasterio perpetuò valituras, gratiosè confirmare dignaremur. Quarum quidem litterarum tenor sequitur hunc in modum: Nos Maximilianus Secundus Dei gratia electus Romanorum Imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae etc. Rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Comes Tyrolis etc. Memoriae commendamus tenore praesentium, significantes, quibus expedit, universis. Quod Nos, cum ad nonnullorum fidelium Religiosorum nostrorum humullimam supplicationem nostra pro parte fidelium Religiosorum nostrorum Fratrum Ordinis Sancti Francisci Confessoris in Monasterio Ecclesiae Beatissimae Virginis Mariae prope castrum Tersath vocatum, in Regno scilicet nostro Croatiae, ac in Dioecesi Modrussiensi extructo commorantium nostrae Majestati factam, tum vero ex zelo, et devotione nostra, quibus erga ipsam intemeratam Deiparam Virginem Mariam afficimur, ejusque cultores, et Ministros in Ecclesiae Dei jugiter, sineque intermissione famulantes complectimur, totalia ipsorum Bona, quocumque illa nomine censeantur ad praefatum Monasterium ab antiquo spectantia, districtum videlicet, sive territorium contiguè ipsum Monasterium circumadjacentia, unà cum Vado, nec non Molendino, et stuppa super fluvium Recha extructis, nec non faenilibus in Valle Draga habitis, dictis scilicet Fratribus olim per Magnificum quondam Comitem Martinum de Frangepanibus piè, et devotè collatis, eodemque pro refrigerio animae suae in perpetuum applicatis, in quorum omnium quieto, et pacifico dominio, atque usu iidem Fratres sese ab antiquo perstitisse, et modò quoque pacificè persistere, litterasque, et litteralia instrumenta superinde sufficientia habuisse, ea tamen sub praeteritis disturbatis temporibus ab ipsis quodam malo casu deperdita, et abalienata esse asserunt: Totum item, et omne jus nostrum Regium, si quod in praetactis totalibus Bonis, nimirum districtu, sive territorio circa praedictum Monasterium adjacentibus, nec non vado, molendino, et stuppa supra dictum fluvium Recha extructis: item faenilibus in Valle praescripta Draga vocata habitis,
420
etiam aliter, qualitercumque haberemus, aut eadem nostram ex quibuscumque causis, viis, modis, et rationibus concernerent Majestatem simul cum cunctis suis utilitatibus, et pertinentiis quibuslibet, terris scilicet arabilibus, cultis, et incultis, agris, pratis, pascuis, Campis, foenetis, sylvis, nemoribus, montibus, vallibus, vineis, vinearumque promontoriis, aquis, fluviis, piscinis, piscaturis, aquarumque decursibus, Molendinis, et eorumdem locis, generaliter verò quarumlibet utilitatum, et pertinentiarum suarum integritatibus, quovis nominis vocabulo vocitatis sub suis veris metis, et antiquis limitibus existentibus ad eadem de jure, et ab antiquo spectantibus, et pertinere debentibus, praemissis, sicut praefertur, stantibus, et se habentibus memoratis Fratribus Ordinis Sancti Francisci, ipsorumque Successoribus universis, novae nostrae donationis titulo dedimus, donavimus, et contulimus, imo damus, donamus, et conferimus jure perpetuo, et irrevocabiliter tenendi, possidendi pariter, et habendi salvo jure alieno. Harum nostrarum vigore, et testimonio litterarum, quas in forma privilegii nostri redigi faciemus, dum Nobis in specie fuerint reportatae. Datum Viennae decima octava die Aprilis Anno Domini Millesimo quingentesimo septuagesimo quarto. … Maximilianus = = = Joannes Listhius Jauriensis = = = Nos itaque hujusmodi humillima praerecensitorum Religiosorum Fratrum Ordinis Sancti Francisci Minorum Reformatorum memorati Conventûs prope Castrum Tersath situati pro nostro etiam, quo erga intemeratam Dei Genitricem Virginem Mariam, ejusque Cultores, et Ministros ferimur zelo, pientissimoque studiô, et affectu praeinsertas donationales litteras non abrasas, non cancellatas, nec in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus vitio, et suspicione carentes, praesentibus litteris nostris privilegialibus de verbo ad verbum sine diminutione, et augmento aliquali insertas, et inscriptas quoad omnes earumdem continentias, clausulas, et articulos eatenus, quatenus eaedem rite, et legitimè existunt emanatae, viribusque earumdem veritas suffragatur, et in quantum in continuo earumdem usu praenarrati Religiosi, et Conventus perstitissent, et etiamnum persisterent, ratas, gratas, et acceptas habentes, authoritate nostra Regia approbavimus, roboravimus, ratificavimus, proque praefatis Fratribus, et Successoribus eorumdem universis, ac ipso pariter Conventu, seu Monasterio supra specificato, perpetuo valituras gratiosè confirmavimus. Harum nostrarum secretô sigillô nostrô, quô ut Rex Hungariae utimur, impendenti communitarum vigore, et testimonio litterarum. Datum in Civitate nostra Vienna Austriae die vigesima mensis Aprilis Anno Domini Millesimo Sexcentesimo nonagesimo quarto. Regnorum nostrorum Romani trigesimo sexto, Hungariae, ac reliquorum trigesimo nono, Bohemiae verò trigesimo octavo.
Leopoldus
(L. S.)
Comes Franciscus Keri m'ppa
Franciscus Somogy m'ppa
421
VI. Ex praememoratis Maximiliani, et Leopoldi Romanorum Imperatorum, et Hungariae Regum gloriosissimae memoriae litteris facile patet, quod vigore earumdem confirmata sit donatio Martini de Frangepanibus in suis primis fundationalibus de dato in Castro Novi die 7. Aprilis anno 1431. tantùm contenta videlicet territorium Tersactense cum Vado, Molendino, stuppa, et aquis, nec non faenilia in Valle Draga, ratio est, quia harum donationum litterae Originales, nescio, quo casu deperditae sunt, et solum una copia authentica tamen superest: posteriorum verò donationum litterae Originales etiamnum extant, hinc non erat opus eas novis litteris confirmare, quia litterae Originales in quocumque judicio quibusvis aliis praevalere debent. Unde si nunc nullae extarent litterae fundationales praetactas fundationes continentes, sufficerent litterae Maximiliani Imperatoris, quia praedicta Bona non tantum confirmat, sed etiam de novo dat, donat, et confert, omneque jus Regium, si quod in illa Bona haberet, transfert in ipsos Fratres Minores, et Conventum Tersactensem.
§. III.
Summorum Pontificum circa Bona fundationalia
dispositiones.
I. Quantam curam adhibuerit pyssimus Coenobii, et Ecclesiae Tersactensis fundator Martinus de Frangepanibus, ut bona â se praedictae Ecclesiae donata contra omnes injustos impetitores, et usurpatores iniquos firmam, et stabilem protectionem haberent, patet ex §. praec. n. 2. ubi insinuavi Mathiae Hungariae Regis consensum, et ratificationem ab ipso Martino Ecclesiis factorum legatorum: ast Regia confirmatione non contentus Martinus, etiam Pontificiae potestatis robur, et firmitatem interpellavit. Quapropter Paulus II. Romanus Pontifex ad ejusdem preces, omnes iniquos usurpatores Bonorum Ecclesiis Beatissimae Virginis in Tersath Ordinis Minorum, et sub Novi Ordinis S. Pauli primi Eremitae donatorum, nisi moniti intra 30. dies restituant, excommunicationis sententia innodavit, ut ex ejusdem litteris datis Romae tertio decimo Kalendas Julii Anno Domini 1467. quas ex Originali transumptas adduco, suntque hujus tenoris:
Paulus Episcopus Servus Servorum Dei
Dilecto filio Nobili viro, Martino de Frangepanibus Vegliae, et Segniae, Modrussiaeque Comiti salutem, et Apostolicam Benedictionem.
Constantis fidei integritas, et sincerae devotionis affectus, quibus Nos, et Romanam Ecclesiam, quam Dei Filius Jesus Christus auctor ipse pietatis instituit, revereris, non indignè promeretur, ut vota tua, ex quibus Divini cultus augmentum salusque provenire speratur animarum, pii Patris affectione prosequamur, et ut optatum sortiantur effectum plenis favoribus confoveamus. Sane pro parte tua Nobis nuper exhibita petitio
422
continebat, quod tu, qui ad Minorum de Observantia nuncupatos, et Sancti Pauli primi Eremitae sub Regula Sancti Augustini Ordinum Fratres propter fructus uberes, quod eorum exemplari vita, et admonitionibus circa Salutem animarum Christifidelibus afferunt, specialem geris devotionis affectum in eo, quod condere proponis de Bonis tuis in tua ultima voluntate, testamento dictis Fratribus pro ampliatione, et fabrica suarum domorum Sanctae Mariae extra Tersath prope Flumen, et ejusdem Sanctae Mariae sub Novi oppida Modrussiensis Dioecesis, et ad alios licitos eorumdem Fratrum usus, nec non aliis Ecclesiis, et piis locis, ac alias ad pias causas, et pro remuneratione tibi fideliter servientium, quaedam piè legare, ac alias disponere, et ordinare pro Divini cultus augmento, ac tuae, et Progenitorum tuorum animarum salute proponis, vereris tamen, ne haeredes, et successores tui, quae piè disposueris, seu hactenus disposuisti, exequi malitiosè, seu negligenter omittant, aut ipsi, et alii tuum laudabile propositum hujusmodi, quod Dei, et Gloriosae Virginis praefatae laudem, et animarum salutem concernit, effectum sortiri sine rationabili causa propria eorum temeritate defacto impediant. Quare pro parte tua Nobis fuit humiliter supplicatum, ut talia praesumere tentantibus resistere, et ne id faciant, sub poena excommunicationis ipso facto incurrenda inhibere, aliasque in praemissis opportune provide tibi de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur votis tuis in hac parte favorabiliter annuentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, volumus, et Apostolica authoritate decernimus, quod quicumque haeredum, et successorum tuorum, ac aliorum quorumcumque ad implendum ea, quae de Bonis ad te legitime pertinentibus valide, et servata formâ juris in ultima voluntate tua ad commodum praedictarum domorum, et Ecclesiarum quarumlibet, ac aliorum piorum locorum, se pro decenti remuneratione praemissa quomodolibet piè disposueris, et ordinaveris pro tempore obligatorum per Fratres praedictos, vel alios, quorum intererit, desuper debitis loco, et tempore requisitus infra triginta dies tunc immediate sequentes, vel si qualitas negotii longius tempus exposcat, infra tempus, infra quod arbitrio boni viri id fieri poterit, ea, ad quae tenetur, efficaciter implere, studiosè, vel negligenter distulerit, et quicumque alius, qui quominus dispositiones, et ordinationes hujusmodi debitum sortiantur effectum, directe, vel indirecte impedire praesumpserit, et requisitus, ut desistat ab impedimentis, infra triginta dies immediatè sequentes non destiterit, cujuscunque dignitatis, statûs, vel conditionis existat, sententiam excommunicationis incurrat, â qua, nisi, quae piè disposueris, et ordinaveris, ùt tenetur, impleverit, et ab omni impedimento, et molestia cessaverit cum effectu, ab alio, quam Romano Pontifice, praeterquam in mortis articulo constitutus, nequeat absolutionis beneficium obtinere. Non obstante, si haeredibus, et successoribus, ac obligatis, et aliis impedientibus praedictis, vel quibusvis aliis communiter, vel divisim â Sede Apostolica indultum existat, quod interdici, suspendi, cel excommunicari non possint per litteras Apostolicas, non facientes plenam, et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem, et qualibet
423
alia dictae Sedis indulgentia generali, vel speciali, cujuscunque tenoris existat, per quam praesentibus non expressam, vel totaliter non insertam effectus earum impediri valeat quomodolibet, vel differri, et de qua, cujusque toto tenore habenda sit in nostris litteris mentio specialis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae voluntatis, et constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contraire: Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei, et Beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romae apud S. Marcum Anno Incarnationis Dominicae Millessimo quadringentesimo sexagesimo septimo. Tertio decimo Kal. Julii Pontificatus nostri anno tertio.
IC. de Urbino
II. Inserendae hìc fuissent litterae Sixti IV. incip. Romanus Pontifex dat. Tibure anno 1473. et Julii II. litterae, in quibus citatas Sixti litteras confirmat, quae incipiunt Hodie emanârunt dat. Romae apud S. Petrum anno Christi 1511. decimo Kal. Februarii. Ast quia hae litterae, in quibus Fratres Minores dispensantur, et habiles redduntur ad possidenda bona immobilia, non tantum Conventum Tersactensem, licet eumdem maxime concernunt, respiciunt, sed totam Bosnae Croatiae Provinciam, eas hìc non adduco, sed lectorem ad p. 1. c. 12. §. 2. n. 3 remitto, ubi eas integras insertas reperiet. Solùm hìc ex Annalibus P. Luccae Waddingi ad an. 1500. adduco litteras Alexandri VI. incip. Divini cultus dat. Romae apud S. Patrum anno 1500. tertio idus Septembris, in quibus omnia, quae Martinus de Frangepanibus Conventui, et Ecclesiae Tersactensi donaverat, confirmat, eaque ad serenandam Fratrum conscientiam Sacristiae dictae Ecclesiae applicat, prout ex ipsis litteris clarius patet, quae hujus sunt tenoris:
Alexander P. P. VI.
Ad perpetuam rei memoriam
Divini cultus augmentum etc. sane pro parte dilectorum filiorum Guardiani, et Fratrum domus Castri Tersacti Ordinis Minorum Fratrum Modrussiensis Dioecesis Nobis nuper exhibita petitio continebat, quod alias cum quondam Martinus de Frangepanibus Vegliae, Segniae, Modrussiae Comes licentia Sedis Apostolicae sibi super hoc per litteras fel. record. Nicolai Papae V. Praedecessoris Nostri concessa, ad Dei laudem, et ipsius Religionis propagationem, Divinique cultûs ejusdem augmentum, et suae, ac Successorum, et antecessorum suorum animarum salutem in dicto Castro ad ipsum Martinum Comitem pertinente, domum praedictam pro usu, et habitatione perpetuis Fratrum dicti Ordinis Regularis Observantiae cum Ecclesia, Campanili, Campana, Coemeterio, claustro, dormitorio, refectorio, hortis, hortalitiis, et aliis necessariis officinis, propriis sumptibus, et expensis construi, et aedificari fecisset, et in eam Fratres dicti Ordinis Regularis Observantiae introduxissent, con-
424
siderans, quod dictum Castrum confinibus Turcarum proximum existebat, et quod forsan contingere posset, quod Fratres in dicta domo pro tempore habitantes necessarias eleemosynas, ac subventionem pro eorum victu, et vestitu, quam etiam dictae domus constructione, et aliis eorum necessitatibus â Christifidelibus dictum Castrum, seu prope illud inhabitantibus, recipere non possent, ac volens in praemissis eorumdem Fratrum necessariae subventioni, dictaeque Domus constructioni opportunè providere, et consulere, etiam quibusdam litteris piae mem. Sixti Papae IV. praedecessoris Nostri, ut dicti Fratres Bona eis per dictum Martinum concedenda recipere possent, sufficienti facultate muniti proventus, et emolumenta omnium apotecarum fieri solitarum intuitu ipsius Ecclesiae in omnibus gloriosae Virginis Mariae, festivitatibus scilicet cum medietate omnium proventuum, et emolumentorum, nundinarum celebrandarum annuatim sub claustro dictae domus penes mare, et in festo Assumptionis ejusdem Beatae Mariae Virginis, ac unam Capellam, sive Oratorium, quae, seu quod proprium Rectorem habere non consueverat, cum illius horto, pergulis, prato, et aliis emolumentis, quae ipse Martinus Comes percipere consueverat, nec non certas alias possessiones, et Bona, et certos redditus annuos, et mensuras vini ad praefatum Martinum Comitem legitime pertinentia, domui, ac illius Fratribus tam pro sustentatione Guardiani, et Fratrum dictae domus, et eorum necessitatibus, quàm domus, et Ecclesiae, ac Officinarum praedictarum conservatione, et aliis piis operibus tunc expressis perpetuò, et inviolabiliter donavit, concessit, et assignavit, prout in quibusdam litteris dicti Martini Comitis desuper confectis, et ejus sigillo munitis plenius dicitur contineri. Quare pro parte eorumdem Guardiani, et Fratrum Nobis fuit humiliter supplicatum, ut donationi, concessioni, et assignationi pro illarum subsistentia firmiori, robur Apostolicae confirmationis, ac pro potiori cautella praedicta omnia eisdem Guardiano, et Fratribus donata, et concessa Sacristiae ejusdem domus perpetuò applicare, appropriare, aliàsque in praemissis opportunè providere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur etc. Bonorum, et emolumentorum situationes, denominationes, quantitates, ac illorum, et dictae Sacristiae veros annuos valores praesentibus pro expressis habere volentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, donationem, concessionem, et assignationem praedictas authoritate Apostolica praesentium tenore approbamus, et confirmamus, et singulos defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem, supplemus: dictisque Guardiano, et Fratribus, quod redditus, et Bona hujusmodi pro praemissis absque alicujus conscientiae scrupulo percipere, et retinere liberè, et licitè valeant, eadem authoritate concedimus, et indulgemus, et nihilominus potiori pro cautella illa omnia Sacristiae dictae domus pro praemissis, eisdem authoritate, et tenore perpetuo applicamus, et appropriamus. Non obstantibus Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romae apud S. Patrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo, quingentesimo tertio idus Septembris Pontificatus nostri Anno nono.
425
III. Sicut Julius II. anno 1511. commendavit Archiepiscopo Colocensi, et Episcopo Quinque Ecclesiarum, ac Primicerio Ecclesiae Chasmensis, ut Fratres Minores Conventus Tersactensis contra injustos vexatores, et Bona eidem Conventui â Martino de Frangepanibus donata contra iniquos usurpatores defendant, preotegant, et tueantur, ùt suprà p. 1. c. 12. §. 2. n. 3. visum. Ita ejus Successor Leo X. anno 1515. ut Fratres ab omnibus vexationibus liberi quietam vitam ducere valerent, scripsit Episcopis Modrussiensi, et Albanensi, ut Fratribus contra Praedonum, raptorum, et invasorum audaciam defensionis praesidio assistant. Quia autem contra hujusmodi iniquos Bonorum Beatissimae Virginis invasores non tantum in litteris fundationalibus Martini de Frangepanibus, sed etiam Romanorum Imperatorum Rescriptis, ac Pontificiis scilicet Pauli II. et Julii itidem II. Diplomatibus sufficienter provisum est, superfluum esse putaverim Leonis X. adducere litteras.
IV. Cum pietas fidelium indies magis cresceret erga Thaumaturgam Matrem Tersactensem, multi in suis ultimis voluntatibus, et testamentis vineas, et hortos pro refrigerio animae suae Fratribus, et Ecclesiae B. Virginis legare voluerunt: quia autem Fratres similia adventitia bona acceptare sibi non fidebant, recurrerunt ad Urbanum VIII. supplicantes, ut is de plenitudine Apostolicae potestatis in his providere benignissimè dignaretur, qui ad Fratrum humillimas preces etiam indulsit, ut vineas, hortos, aliaque bona stabilia, si iisdem legata fuerint, sine conscientiae remorsu securè recipiant, ac receptis fruantur, prout ex ejus litteris incip. Sacri Apostolatus datis Romae die 21. Julii 1625, quae ex ipso Originali transumptae sic sonant:
Urbanus P. P. VIII.
Ad perpetuam Rei memoriam
Sacri Apostolatus ministerio meritis licet imparibus superna dispositione praesidentes votis illis benevolum praestamus assensum, per quae felici domorum Regularium quarumlibet, praesertim prope infidelium terras, et dominia existentium successui, ac personarum in eis Altissimo famulantium manutentioni consulitur, et his, quae ad eum effectum â Christifidelibus donata esse dicuntur, ut firma perpetuò, et illibata persistant, nostrae confirmationis robur, cum â Nobis id petitur, libenter adjicimus, prout in Domino conspicimus salubriter expedire. Sane exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii Guardianus, et Fratres Domus regularis Castri Tersati Ordinis Fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum Modrussiensis Dioecesis, quod cum alias videlicet de anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo octavo, postquam Regnum Bosnae, in quo triginta sex, et forsan plura loca, sive domus regulares dicti Ordinis existebant, in ditionem Turcarum pervenisset, et necessè fuisset tunc existenti Vicario, et Fratribus Provinciae Bosnae dicti Ordinis â dicto regno recedere, et praedicta triginta sex loca deserere, ac ad citeriora loca ditionis fidelium hinc inde dispersos proficisci, fel. record. Paulus Papa II. praedecessor Noster tunc existentibus Vicario, et Fratribus praedictis, ut sex domos, sive loca in partibus Dalmatiae, Croatiae, Carinthiae, atque Istriae, si illa sibi pia fidelium largitione pro ipsorum usu concederentur, recipiendi, illaque cum Ecclesiis, aliisque necessa-
426
riis Officinis construi, et aedificari faciendi, ac perpetuò inhabitandi licentiam concessit, et subinde cum tunc in humanis agendi Martinus de Frangepanibus Vegliae, Segniae, Modrussiaeque Comes licentia Sedis Apostolicae sibi super hoc per litteras fel. record. Nicolai Papae V. etiam praedecessoris Nostri concessa ad Dei laudem, et ipsius Religionis propagationem Divinique cultus ejusdem augmentum, ac pro Suae, et Successorum, ac antecessorum suorum animarum salute in dicto Castro ad ipsum Martinum Comitem pertinente Domum praedictam pro usu, et habitatione perpetuis Fratrum dicti Ordinis Regularis Observantiae cum Ecclesia, Campanili humili, campana, claustro, dormitorio, refectorio, ac aliis officinis necessariis propriis sumptibus, et expensis construi, ac aedificari fecisset, et in eam Fratres dicti Ordinis regularis Observantiae introduxisset, considerans, quod dictum Castrum in confinibus Turcarum proximum existebat, et quod forsan contingere posset, quod Fratres in dicta Domo pro tempore habitantes necessarias eleemosynas, ac subventiones tam pro eorum victu, et vestitu, quam et dictae Domus conservatione, et aliis eorum necessitatibus â Christifidelibus dictum Castrum, seu prope illud inhabitantibus recipere non possent, ac volens in praemissis eorumdem Fratrum necessariae subventioni, dictaeque Domus conservationi opportunè providere, bona nonnulla, proventus, domos, et praedia, certosque redditus annuos, ac mensuras Vini, et alias res ad praedictum Martinum Comitem legitimè pertinentia dictae Domui, ac illius Fratribus tam pro sustentatione Guardiani, et Fratrum dictae Domus, ac eorum necessitatibus, quam domus, et Ecclesiae conservatione, ac aliis piis operibus tunc expressis perpetuò et inviolabiliter donavisset, concessisset, et assignavisset: recolendae memoriae Alexander Papa VI. etiam Praedecessor Noster eisdem Guardiano, et Fratribus tunc existentibus, ut Domos, bona, terras, praedia, ac alia sibi per dictum Martinum Comitem, sicut praefertur, donata, concessa, et assignata recipere, et retinere possent, concessit, et indulsit, illorumque omnium donationem, concessionem, et assignationem Apostolica sua authoritate approbavit, et confirmavit, ac pro potiori cautella illa omnia Sacristiae dictae Domus applicavit, et appropriavit, prout in singularibus litteris Apostolicis desuper expeditis plenius continetur. Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, temporum injuria, et Turcarum, ac aliorum illarum partium infidelium, et Haereticorum saevitia potior pars Bonorum Domui praedictae per dictum Martinum Comitem donatorum ablata, distracta, et occupata reperiatur, cumque recuperari non valeat, nonnulli Christifideles earumdem partium quaedam alia Bona, praedia, terras, et redditus annuos pro manutentione Domus, et Fratrum praedictorum etiam perpetuò donaverint, concesserint, et assignaverint, seu donare, concedere, et assignare parati sint. Nos dictarum litterarum Apostolicarum, nec non Instrumentorum donationis hujusmodi tenorem, ac dat. etc. bonorumque, et possessionum qualitates, quantitates, confines, vocabula, et denominationes, ac annuos illorum valores praesentibus pro expressis habentes ipsosque exponentes specialibus favoribus, et gratiis prosequi vo-
427
lentes, nec non Guardianum, et Domus regularis hujusmodi singulares personas â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis â Jure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodati existunt, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes, et absolutos fore censentes, porrectis Nobis pro eorum parte super hoc supplicationibus inclinati eisdem Guardiano, ac Fratribus, quod redditus, et Bona jam donata retinere, seu donanda hujusmodi pro praemissis absque alicujus conscientiae scrupulo acceptare liberè, et licitè valeant, Apostolica authoritate tenore praesentium concedimus, et indulgemus, et nihilominus pro potiori cautella illa omnia Sacristiae dictae Domus pro iisdem praemissis eadem authoritate Apostolica similiter ex nunc, prout postquam donata fuerint, applicamus, et appropriamus, ipsosque exponenter desuper â quocumque quovis quaesito colore, vel ingenio, molestari, inquietari, aut quoquo modo impediri non posse. Irritum quoque, et inane decernimus, si secus super his â quocumque quavis authoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari non obstantibus constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis, nec non Domus regularis, et Ordinis praedictorum etiam juramento, confirmatione Apostolica, aut quavis alia firmitate roboratis statutis, et consuetudinibus, privilegiis quoque, indultis, et litteris Apostolicis, eis, eorumque Conventibus, Superioribus, et personis, sub quibuscumque tenoribus, et formis, ac cum quibusvis clausulis, et decretis in genere, vel in specie, aut alias in contrarium forsan quomodolibet concessis, confirmatis, et innovatis. Quibus omnibus etsi de illis illorumque tenoribus specialis, specifica, et expressa mentio in praesentibus facienda foret, illis aliàs in suo robore permansuris, latissimè hac vice dumtaxat specialiter, et expressè derogamus, caeterisque contrariis quibuscumque. Per praesentes autem non intendimus donationem factam approbare, sed licentiam tantum donandi, et acceptandi in usus dictae Sacristiae tantum, et non aliter insumenda, aliàs praesentes nullae sint eo ipso, concedere. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 21. Julii 1625. Pontificatus nostri anno secundo.
Joseph Anselm
A. Bondonatus.
V. Si quis omnia in his tribus paragraphis contenta bene, et attento animo perpenderit, vix sibi in animum inducere poterit, posse aliquem tam deperditae esse vitae, ac eo temeritatis devenire, ut violentas manus immiteret in haereditatem Domini Nostri Jesu Christi, ac Beatissimae Matris ejus Virginis Mariae, cùm omni possibili, et excogitabili firmitate roborata existat: Nam Bona â Martino de Frangepanibus Conventui, et Ecclesiae Tersactensi donata, ab eodem non iniquè acquisita, sed propter fidelia praestita servitia â Bela IV. Hungariae Rege eidem donata fuere: ut Ecclesiae ea donare valeret, obtinuit consensum Mathiae itidem Hungariae Regis, Ipse Martinus in suis fundationalibus litteris, eos, qui iniqua usurpatione Dominum Nostrum Jesum Christum, ac ejus dilectissimam Matrem ausu temerario exhaereditare praesumpserint, â regno Caelorum justo Dei judicio, exhae-
428
reditandos comminatur, Maximilianus II. Romanorum Imperator, ac Hungariae Rex omnia Bona Ecclesiae Tersactensi donata non tantum confirmat, sed et de novo donat, quod Leopoldus I. etiam confirmavit Paulus II. Romanus Pontifex injustos invasores, nisi intra 30. dies moniti restituerint, fulmine Apostolicae potestatis perculit. Quis, quaeso, majus robur, aut â quo in mundo desiderare poterit? Sed eheu! vix Martinus piisimus Coenobii Tersactensis fundator oculos clauserat, jam insurrexerunt viri iniqui, qui postposito omni timore Dei tamquam lupi rapaces irruerunt in haereditatem Christi, et ejus dilectissimae Matris, nec desunt similes raptores etiam hodierno tempore, quod sequenti Capite per extensum ostendam.
§. IV.
De vetustissimae et Inclytae Frangepaniae
Prosapiae encomiis.
I. Cum Martinus Comes de Frangepanibus, ut in praecedentibus paragraphis ostensum fuit, Conventus et Ecclesiae Tersactensis non tantùm piissimus fundator, sed etiam munificentissimus dotator fuerit, hinc in debitum gratitudinis argumentum erga eumdem piissimum fundatorem Martinum de Frangepanibus Segniae, Vegliae, Modrussiaeque Comitem (qui originem suam ex vetustissima, et gloriosissima familia, olim ANICIA, postmodum Frangepana nuncupata, traxit: siquidem, ùt meminit Spondanus ad A. C. 717. citans Anastasium, et Bedam de sex aetatibus, cum anno 717. Urbs Roma ingenti Tyberis alluvione per septem dies fuisset afflicta, adeo, ut in via lata ad unam, et semis staturam excreverit, domos plerasque everterit, agrosque dissipaverit, hinc Flavius Anicius misericordia motus, populo Romano, maxima rerum omnium penuriae depresso, naviculis hinc inde discurrens, panem unicuique domui, ut ita dicam frangendo distribuit, ac larga munificentia distribuendo Frange-panium agnomen adeptus est, et ad posteros transmisit) Genealogiam, magnificentiam, militares glorias, et heroica facta Domus Anicianae, seu Frangepanianae, quantum ex historicis eruere licuit, texere statui.
II. Itaque Illustrissima haec familia, juxta veriorem Historicorum sententiam, primordia sua recognoscit ab inclytis, ac magnanimis Ducibus Aenea Trojano, et Turno Urbis, et Orbis Patritiis, ac inter antiquissimas, et nobilissimas Quiritum propagines connumerata, virtutibus singularibus florida, divitiis immensis abundans, Mater Heroum faecundissima, palmis, et trophaeis ubique, ac semper extitit gloriosissima. Nam, ut refert Carolus Sigonius tom 1. de Occidentali Imperio lib. 3., fol. 127. commisit A. C. 326. Constantinus M. Imp. Praefecturam Urbis Anicio Juliano, quam idibus Novembris capessivit. A. C. 331. Roma pridie idus Aprilis Anicius Paulinus flos Romanae nobilitatis, Urbis Praefecturam inivit: huic statuam inauratam, Senatus populusque Romanus posuit cum hoc meri-
429
torum ejus elogio. Anicio Paulino Juniori V. C. Procons. Asiae et Hellesponti Consuli ordinario, Praefecto Urbis, vice Sacra judicanti ob meritum nobilitatis, eloquii, justitiae, atque censurae, quibus privatim, ac publicè clarus est, petitu populi Romani, testimonio Senatus, judicio D. D. N. N. Triumphatoris Augusti, Caesarumque florentium statuam secundam auro superfusam locari sumptu proprio placuit. Ita idem Sigonius.
III. A. C. 371. Sextus Anicius Petronius Probus Romanorum suae aetatis facile Illustrissimus, nobilitate, opulentia, dignitatibus nulli cedens (cujus Pater, et Avus (ùt loquitur Claud. Fleurÿ Hist. Eccles. tom. 4. §. 60. fol. 1067) consulari dignitate fulserant) fuit Consul ordinarius sub Valentiniano I. Imperatore (non Gratiano, ut aliqui contendunt) fuit olim Proconsul Africae, tum quater praetorio modo in Italia, modo in Galliis Praefectus, qua potestate praeditus S. Ambrosio Aemiliae, et Liguriae Praeturam contulit, eique Româ Mediolanum proficiscenti quasi divinans dixit: Vade, age, non ut Judex, sed ut Episcopus. Hic Sextus Anicius Probus (qui primus cum universa familia Catholicam fidem suscepit) Pater extitit trium Consulum ordinariorum, Anicii scilicet Probini, et Anicii Olybrii, qui anno 395. Consules fuêre, quod nunquam hucusque auditum, ut duo Fratres consulatum simul gererent: tertius filius Anicius Probus Consul fuit tempore Honorii Occidentis Imperatoris anno 406. De Proba praedictorum Consulum Matre S. Hieronymus epist. 8. ita scribit: Probâ illâ omnium dignitatum, et cunctae nobilitatis in Urbe Romana nihil illustrius, cujus Sanctitas, et in universos effusa bonitas etiam apud barbaros venerabilis fuit . Olybrius sibi Julianam uxorem delegit, et brevi tempore viduam cum filia, cui nomen Demetriades, quae virgo permansit, reliquit. Haec est illa Juliana, cui S. Augustinus librum de bono viduitatis dicavit, quam etiam Augustinus epist. 176. ad ipsam directa his verbis dilaudat: Quis verbis explicet? quis digno praeconio prosequatur? quantum incomparabiliter gloriosius, ac fructuosius habeat ex vestro sanguine faeminas Virgines Christus, quam viros Consules mundus? generosius quippe elegit Aniciana posteritas, tam illustrem familiam beare, nuptias nesciendo, quam multiplicare pariendo: et in carne tam imitari vitam Angelorum, quam ex carne adhuc numerum adhuc augere mortalium …… Virgines, quae sibi optant Aniciorum claritatem eligant Sanctitatem. Illud enim quando assequentur? hoc autem si plenè cupierint, mox habebunt. Ad Demetriadem verò S. Hieronymus tractatum de modo servandi Virginitatem scripsit. Tam famosa erat Aniciorum familia, ut Zosimus lib. 6. non dubitaverit asserere: solam Aniciorum familiam, omnium prope modum Romanorum divitias possedisse. Proinde non immerito Claudianus, et Honuphrius Panvinius asserunt: Ex ea, tamquam ex equo illo Trojano, omnibus saeculi praeclari domi forisque belli, ac pacis artibus plerique viri prodiêre . Et D. Hieronymus epist. 130. ad Demetriadem ait: Illustre Anicii Sanguinis decus, in quo aut nullus, aut rarus fuit, qui non meruerit consulatum . Vide de his Claud. Fleury loc. cit. Carol. Sigonium tom. 1. de Imperat Occident. lib. 10. fol. 383., et Clar. Pascon. Hist. Tersact. c. 12. fol. 186, et seqqu.
430
IV. Ex hac Illustrissima Aniciorum gente fuit S. Felix II. Romanorum Pontifex, qui Cathedram S. Petri conscendit A. C. 483. cui Joannes Palatius sequens subscribit elogium: Nomine, Omine, Gente, Genere, Felix, Felicis filius, Sedem occupat Romanam. Si avos respicis praeteritos? de genere Caesarum. Si futuro de Sanctorum Prosapia . E Gente Anicia, Magni Gregorii, Magnus Atavus. de quo etiam ipsemet S. Gregorius Magnus lib. 4. Dialog. c. 16 testatur: Strenue contra Haereticos orientales decertavit. Summa laude Pontificatu perfunctus, in Coelis recipitur mortalibus venerandus . Ex hac S. Gregorius Magnus Ecclesiae Doctor, Gordiani Anicii Senatoris, et Silviae Sanctissimae Matronae filius. Hic in Pontificatu, ad quem A. C. 590 evectus fuit, multa successoribus doctrinae, et Sanctitatis exempla relinquens, nunc ut Sanctus ab omnibus Christicolis adoratur. De S. Gregorio, ejus Patre Gordiano, et Matre Silvia, ac amita Tarsilla Palatius sequens adnectit elogium: Gregorius ê Senatorum, et Sanctorum Prosapia: Gregorii Pater, Mater, Amita, Magni omnes, et domestici Dei, Nil mirum, tot magni, Natum nacti sunt maximum. P. Clarus Pasconi refert in sua Historia Tersact. citans Anastasium, Cieconium, Platina, et Panvinium fuisse â S. Bonifacio I. creatum Presbyterum Cardinalem Felicem Anicium tit. Fasciolae, qui fuit Pater S. Felicis II. Papae, et atavus S. Gregorii Magni. Nec mireris, dum dixi Felix Presbyter Felicis II. Pater, quid enim prohibet, mortua conjuge, Felicem Felicis Patrem, fieri potuisse Presbyterum. Nota, quod S. Felix II. ab iis, qui Felicem II. Antipapam contra Liberium Summum Pontificem in Catalogo Romanorum Pontificum collocant, dicatur Felix III. sed Perperam, cum et alii Pseudo-Pontifices ê Catalogo verorum Pontificum excludantur.
V. Ex hac Inclyta Prosapia ortum trahit S. Demetrias Anicii Olybrii filii, Virgo nobilissima, ac Christianae pudicitiae decus admirabile, cum enim esset oppignorata aeque nobilissimo sponso, appropinquante nuptiarum die de repente mutato habitu, professa est vitam monasticam, Matre Juliana, ac Proba Avia gaudio exultantibus, eò quod virgo nobilem familiam virginitate sua faceret nobiliorem: quam enim Sponsam hominis, ut tantum Provincia noverat, Virginem Christi totus Orbis audivit cunctis ubique admirantibus, et quam plurimis aliis exemplum ejus imitantibus: quae et praeparatam ei â parentibus ingentem dotem, ac pretiosissimum ornatum, dispersit pauperibus. Ejus generosissima facta egregiè describit, et mirificè laudat S. Hieronymus epist 8. de eadem re postea ad ipsam Demetriadem scripta. Eamdem quoque alloquendo eximiè depraedicat S. Augustinus epist. 143. dicens: Sola quippe praestitisti generi tuo, quod longa retro aetate non habuit. Licet ediderit virilis sexus memorabiles Consules, et amplissimi Ordinis status, illustris familia saepe audierit, nihil unquam tamen in genere vestro, hoc tuo honore fuit praestantius, quia non corporali albo, sed in libro memoriae immortalis insertus est. Cum exceperint illi theatrales toto orbe plausus, miraque acclamandi conspiratione, insignia Con-
431
N' o 19.
sulum merita laetum vulgus expresserit: longe tamen tui honoris est gloria major, quae gaudium in Coelis fecit Angelisque laetitiam. Ad Consulatum eorum diversae totius Orbis Provinciae, ad quas domus vestrae potentia extenditur, peregrinas feras, et ignota animalia transmiserunt, quae Crudelis arena solum, vel suo, vel hominum sanguine cruentarent. Ad te verò electae quaeque Virgines mittuntur, quas tu pretiosissimum munus offeras Deo, tuoque exemplo ad perpetuam provoces Sanctitatem, non tibi, sed tecum Deo servituras etc.
VI. Si omnes Martyres, Virgines, et Sanctos viros ex Aniciana Prosapia ortum trahentes, quique Anicianam familiam ingentibus splendoribus, et virtutum meritis illustrârunt, commemorare vellem, tomum implerem integrum; Unde, ut brevitati consulam, eas breviter, et succincte recensebo. Ex hac illustri Aniciorum propagine ortum traxerunt Sancti Martyres Cantius Cantianus, et Cantianilla, de his Martyrologium Romanum piam facit commemorationem his verbis: Pridie Kalendas Junii Aquilejae Sanctorum Martyrum Cantii, Cantiani, et Cantianillae fratrum, qui cum essent ex illustri Aniciorum familia, sub Diocletiano, et Maximiano Imperatoribus ob Christianae fidei constantiam una cum Paedagogo suo Proto capite plexi sunt . S. Georgius miles, et Martyr Anicius, ut ex Divo Gaudentio, Giselberto, Francisco Zazzera scribit Cornelius â Lapide c. 15. in Apocal. Martyrio coronatus est in Persia Anno Domini 295. ut meminit Martyrologium Romanum nono Kalendas Maji. Sancti Martyres, et fratres Placidus, Eutychius, Victorinus, et soror Sancta Flavia Virgo, et Martyr, qui, ut advertit Philippus Gottus In Praef. de invent. Ss. Placidi etc. et Leguile de rebus Austriae fol. 194. Romae Patre Probo Tertullo Anicio nati, postmodum Messanae in Sicilia, ut cantat idem Martyrologium tertio nonas Octobris anno 539. immarcescibilem Martyrii coronam adepti sunt. S. Ambrosius Anicius Patritius Romanus, Ecclesiae Doctor, Archiepiscopus Mediolanensis filius Ambrosii Anicii. SanctusUranius Satyrus Anicius, magnarum virtutum vir, germanus Frater Divi Ambrosii, et Sanctae Marcellinae. Ejus Sanctitatem Martyrologium Romanum quinto decimo Kalendas Octobris decantat. SanctusPaulinus Anicius (quem Anicium fuisse probat Baronius ad annum Christi 394) Consul Romanus, qui quadragesimo primo aetatis anno abdicato Consulatu, una cum Therasia conjuge monasticae vitae institutum arripuit, atque in agrum Nolanum recessit. Episcopus creatus se ipsum pro liberandis captivis tradidit, obiit A. C. 451. S. Avitus Anicius, ùt scribit Christophorus Broverus in notis ad Carmina Fortunati lib. 3. carmine 26. temporis Zenonis Imperatoris ê Senatore Romano, Episcopus Viennensis in Gallia creatus. Sanctus Otho Anicius nobilis Romanus, et Civitatis Ariani in Regno Neopolitano patronus praecipuus, ùt notat Ferdinandus Ughellus tom. 8. Italiae Sacrae fol. 202. Ejus dies natalis 23. Martii ritu solemni in Beneventana Ecclesia, ad quam corpus illius Ariano delatum fuerat, celebratur. Si quis de hoc Sancto plura scire desiderat, consulat Fabium Barberium in Catalogo Episcoporum Arianensium. Sanctum Tho-
432
mam de Aquino Ordinis Praedicatorum, Doctorem Ecclesiae dictum Angelicum, e gente Anicia fuisse, perhibet Cornelius â Lapide c. 15. in Apocal. S. Maurus, patronus meus, nobilis Romanus, fuit quoque ex gente Anicia, ùt testatur Arnoldus Wion Belga Benedictinus citans antiqua donationis instrumenta Monasterii Cassinensis, discipulus fuit S. Benedicti, quem pariter ex Aniciana Prosapia descendisse, sicut et Seraphicum Patriarcham Sanctum Franciscum Assissiatem, pluribus probat P. Clarus Pasconi in historico progressu Triumphi Mariani c. 12. § 9. ad quem lectorem remitto.
VII. Plures etiam faeminae Sanctitate florentes, et Martyrio coronatae ex hac Aniciana Frangepana Prosapia prodierunt, ùt Sancta Caecilia Virgo, et Martyr Aniciae familiae Decus, et ornamentum teste Leguile de reb. Aust. fol. 194. et Szent-Ivanii tom. 1. dec. 1. part. 3. Synop. Chronolog. quae sponsum suum Valerianum, et Fratrem ejus Tiburtinum ad credendum in Christum perduxit, et ad Martyrium invitavit. Securi percussa fuit decimo Kalendas Decembris A. C. 230. sub Severo Imperatore. Sancta Victoria Virgo, et Martyr ê domo Anicia, ùt probat idem Szent-Ivanii tom. 1. dec. 1. p. 3. §. 7. Hujus triumphales glorias cantat Romana Ecclesia, celebratque decimo Kalendas Januarii. In persecutione Decii Imperatoris Martyrium subiit A. C. 251. Sancta Christina Virgo, et Martyr Anicia, ùt advertit Alphanus Archiepiscopus Salernitanus inquiens: Christina gloriosissima Virgo Gente Patritia Aniciorum exorta etc. Et Cardinalis Baronius in notis Martyrol. Romani ad diem 24. Julii de ea ita sermocinatur: In Nostra Bibliotheca habemus acta Sanctae Christinae fusius scripta, quorum exordium est hujusmodi: Erat quaedam Sacra, et Sancta puella ex Aniciorum perillustri familia etc. Ejus Martyrium Nono Kalendas Augusti Tyri in Tuscia Martyrologium indicat Romanum. Martyrio coronata A. C. 297. Sancta Soteris Virgo, et Martyr Anicia, ex cujus se ortum prosapia Sanctus Ambrosius lib. 3. de Virginib. ingenuè fatetur. Hujus Virginis agonem pia Mater Ecclesia colit quarto idus Februarii. Sancta Marcellina Virgo Anicia soror S. Ambrosii Episcopi, quae Romae n Basilica S. Petri â Liberio Papa in die Natali Christi velum Religionis accepit, cujus etiam Sanctitatem beatus Ambrosius scriptis suis testatam voluit. Sancta Scholastica Virgo Monialis Anicia, soror S. Benedicti, cujus vitam S. Gregorius Magnus lib. 2. dialogor. c. 33. conscripsit. Sancta Sylvia Anicia Divi Gregorii Magni Mater. De ea tertio Nonas Novembris Martyrologium Romanum sic canit: Romae Sanctae Sylviae Matris Sancti Gregorii Papae. Sancta Tharsilla Virgo Anicia Amita ejusdem Sancti Gregorii Papae, cujus Sanctitatem idem Sanctus Hom. 38. in Evang. et lib. 4. Dialogor. amplius exponit dicens: Tharsilla Amita mea … virtute continua orationis, gravitate vitae, singularitate abstinentiae ad culmen Sanctitatis excreverat. Huic per visionem Felix Atavus meus hujus Romanae Ecclesiae Antistes apparuit, eique mansionem perpetuae claritatis ostendit dicens: Veni! quia in hac te lucis mansione suscipio, quae sequenti
433
mox febre correpta ad diem pervenit extremum. Et sicut nobilibus faeminis, virisque morienibus multi conveniunt, qui eorum proximos consolentur, eadem hora exitus ipsius multi viri, et faeminae ejus lectum circumsteterunt, inter quas Mater mea quoque adfuit. Cum subito illa sursum respiciens Jesum venientem vidit, et cum magna animadversione coepit circumstantibus clamare dicens: Recedite, recedite, Jesus venit. Haec et alia plura de ea idem Sanctus. Sancta Aemiliana Virgo Anicia pariter Amita S. Gregorii migravit ad Dominum Nonis Januarii, ùt commemorat Romana Ecclesia in Martyrologio Romano. S. Juliana Anicia Justiniani Imperatoris affinis, scripsit ad Hormisdam Pontificem una epistolam, obiit Constantinopoli A. C. 527. Beata Sophia Anicia Romana, ùt habet Bollandus tom. 2. ad diem 23. Januarii fol. 469. n. 4. et. sequ. Heroina religiosissima, orationibus, et obsecrationibus semper intenta, Dei colloquio jugiter fruebatur. Beata Jacoba de septem soliis Anicia, Vidua inter Romanas Matronas omni nobilitatis, et divitiarum genere abundans. Seraphicum virum S. Franciscum, et Sodales ejus hospitalitatis, et charitatis officiis prosequebatur. Obiit Assissii A. C. 1239. De ea Martyrologium Franciscanum sic canit: Assisii in Umbria beatae Jacobae de Septem soliis Viduae Tertiariae, quae genere, et virtutibus nobilissima, nec non â Seraphico Patre Sancto Francisco de rebus caelestibus edocta splendidioribus radiis in orbe refulsit .
VIII. Praeter S. Ambrosium jam supra nominatum plures ex Anicio-Frangepana prosapia, qui Infula, et Pedo condecorati coruscârunt, exorti sunt: signanter; Tunnius Anicius Romanus Anno Domini 351. Sedem Episcopalem Eugubinam in Umbria obtinuit, ut asserit Ughellus tom. 1. Probinus Anicius Patriarcha Aquilejensis trigesimus primus, ut scribit Joannes Franciscus Paladius lib. 1. Hist. Foro-Julien. fol. 23. Hic Sedem Patriarchalem A C. 573. uno quidem anno sibi commissam gubernavit, verum heroicis factis explevit tempora multa, sepultusque in Aede Metropolitana Gradensi cum sequenti Epigraphe: Anicius Probinus Justiniani Imperatoris Consanguineus, Sanctissimis Vestigiis Paulini insistens, uno anno, quo Aquilejensi praefuit Ecclesiae, perpatuae felicitatis recuperandae Aquilejensi populo spem fecit. Archius, seu Artucius Anicius Frangepanus, Dominus Caselli, seu Propeti, et Trecenti teste Ughello tom. 5. primis annis militiam secutus est, mox defuncta Uxore Deo sacratus in Episcopum Concordiensem fuit assumptus, mortuus est 15. Martii Anno 1331. Nicolaus Anicius Frangepanus Romanus (Ughellus tom. 1) Canoncus Basilicae Lateranensis â Clemente VI. Anno 1342. decimo quinto Kalendas Augusti in Episcopum Anconitanum fuit electus, e vivis sublatus est Anno 1343. Julianus Mirtus Anicius Frangepanus â Sixto IV. Anno 1472. secundo idus Maji in Episcopum Calatinum, seu Cajacensem Campaniae Provinciae electus est.
434
Postea ad Tropejensem translatus est, quam cum 19. annis eximie rexisset excessit ê vita Tropeae Anno 1499. 26. Septembris. Idem Ughellus tom. 6. Georgius Anicius Frangepanus Comes Segniae, Filius Bartholomaei Fratris Martini Coenobii Tersactensis fundatoris, vir gravissimus Ordinis Minorum S. P. Francisci Anno 1522. mense Aprili ad Archiepiscopatum Colocensem fuit evectus, ut scribit Nicolaus Isthuanssius lib. 7. Hist. Hung. Franciscus Anicius Frangepanus Joannis secundi Comitis Vegliae Filius, Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia, qui cum Romae in Ecclesia S. Mariae de Ara Coeli habitum Sacrae Religionis assumpsisset Anno 1533. Archiepiscopus Colocensis postmodum eligitur, dein â Paulo III. die 30. Maji Anno 1539. Episcopus Agriensis fuit renunciatus. Joannes Anicius Frangepanus Frater praedicti Francisci Anicii (latius lib. 6) Archiepiscopus Colocensis, qui mementosas, et arduas obivit legationes tempore Joannis Vaivodae, et Ferdinandi Austriaci Hungariae Regis. Fabius Mirtus Anicius Frangepanus, ut ait Ughellus tom. 7. maxima vitae integritate, et ingenio pollens â Cajacensi Ecclesia Anno 1572. die 18. Octobris ad Nazarenam transferri meruit. Qualis, ac quantus fuit hic Ecclesiae Dei Praesul, Caspar Rencius sororis ejusdem filius sequenti expressit Epitaphio: Fabio Mirto Frangepano Neopolitano, Archiepiscopo Nazareno antiquae virtutis, et sapientiae viro, qui bis civitatem Bononiam, bis Umbriam, et Picenum Provincias bonis legibus rexit. Qui dudum â Pio V. deinde â Gregorio XIII. ad Carolum IX. nuper â Sixto V. ad Henricum III. bellorum civilium componendorum, et Religionis Catholicae toto Regno retinendae causa legatus. Demum Lutetiae Parisiorum in sexta sua legatione anno aetatis 73. vitam exercitam, et laboriosam placida tandem, et quieta in Christo pace mutavit. Caspar Rencius Sororis filius bene morienti, bene merenti, bene maerens posuit XVI. Kal. Aprilis MDLXXXVII. Octavius Mirtus Anicius Frangepanus, Fabii Mirti Nepos ex Abbate S. Benedicti de Capua die 19. Novembris anni 1572. ad Episcopatum Cajacensem fuit promotus virtutibus, et prudentia clarus nomine Gregorii XIII. Civitatem Bononiam gubernavit. Dein â Sixto V. ad Superiorem Germaniam, omnesque Belgii Provincias cum potestate legati â latere destinatus est Nuntius. A Clemente VIII. anno 1592. ad Episcopatum Tricariensem, mox ad Sedem Archiepiscopalem Tarentinam translatus est. Decessit Nono Kalendas Sextilis, id est Augusti anni 1612. ùt habet Ughellus tom. 6. etc. sepultusque in Cathedrali cum hoc in tabula marmorea inciso Epitaphio: D. O. M. Octavio Mirto Frangepano Neapolitano, Viro humanissimo, atque eruditissimo primo Calatiarum, tum Tricariensi, Episcopo tandem Tarenti Archiepiscopo apud octo Pontifices, Principesque Austriacos gratiosissimo, legationibus alibi, atque alibi summa cum fide, et laude functo Diomedes Capuanus avunculo amantissimo posuit. Vixit an. LXXVIII. obiit IX. Kal. Sextilis MDCXII.
Hoc tibi figo Nepos, mi dulcis avuncule marmor
Caetera det, quem jam spero dedisse Deus .
435
Scipio Anicius Frangepanus de Tolpha Neapolitanus Pauli filius Dominus (Ughellus tom. 7. Italiae Sacrae) â Gregorio XIII. Tranensis Archiepiscopus die 10. Decembris 1577. renuntiatur: exinde ad Archiepiscopalem Sedem Acheruntinam translatus est die 20. Decembris 1593. diem extremum clausit 24. Februarii 1595. Hyacinthus Anicius Frangepanus Forojuliensis de Castello Episcopus Tergestinus. Praeerat juxta Ughellum tom. 5. Anno Domini 1578. Ast Valvasorius ejus mortem reponit ad annum 1574. quod ex sequenti sepulchrali inscriptione demonstrat: Hyacintho Frangipani de Castello summâ Caroli Archiducis Austriae providentiâ ad Episcopatum assumpto, praeveniens mors rapere non potuit, quae ipse tanti Principis judicio, animi pietate, Religionis curâ, ac generis antiquitate fuerat consecutus. 1574. die 8. Novembris.
IX. Anno Domini 833. Quatuor Germani Fratres Anicii â Frangepanibus, videlicet Elisaeus, Ugo, Nicolaus, et Michael, ut suae, avitaeque gloriae consulerent incremento, eamque per totam pene Europam dilatarent, ab Urbe Romana demigrârunt. Elisaeus Florentiam petens familiam Elisaeam, sive Aldigheriam fundavit. Ugo Helvetiam se contulit, quo loci Comes creatus, Serenissimae familiae Ducum initium dedit. Nicolaus in Dalmatia, et Sclavonia stabiliens domicilium, clarissimae gentis auctor fuit, ac Majorum suorum exempla imitando Frangepanam Domum novis honoribus cumulavit. Demum Michael Venetias tenens, familiam suam heroicis factis opibus, honoribus propagavit, et avitum splendorum constanter retinuit. Ex eo namque pullulavit nobilissima Venetorum gens Michaelia cognominata prout Annales Veneti teste Arnoldo Wion asserunt his verbis: Michaelii ex Urbe Roma, et vocabantur Frangipanes. Fuerunt Tribuni antiqui, homines splendidi, quorum unus, cui nomen erat D. Michael, venit Venetias cum magnis divitiis, et fecit aedificari sibi, et suis Vicinis Ecclesiam Sancti Cassiani, et Sancti Joannis Novi. Porro nota, Michaelios primos gessisse pro insignibus Leones, quemadmodum hodie gerunt Frangipanes: sed Magnificus Dominus Michael Dux Venetiarum, cum in bello contra Turcas Capitaneum ageret Generalem, et inopia pecuniae laboraret, monetam ex corio fieri fecit, quae vocabatur MICHELETA, quam unius aurei nummi expendebat, ea conditione, ut deinde reversus Venetias, pro qualibet ejusmodi moneta ex aerario nummus aureus redderetur, quod et factum est. Ex hac ergo occasione dictus Dux mutavit gentilitia arma sua, et pro Leone gessit praedictam Monetam: qui cum â Siculis electus esset in ipsorum Regem, nullo modo assensum praebuit, sed maluit esse Dux Venetiarum, quam Rex Siciliae. Ita Annales Veneti.
X. Haec Michaelia Familia serenissimae Reipublicae Venetae tres dedit praeclarissimos Duces videlicet A. C. 1096. Vitalem I. Michaelium, qui classem ducentarum navium sub filio suo Joanne Michaelio in Syriam misit ad redimendum Christi Sepulchrum. Secundus fuit Dominicus Michaelius A. C. 1117. in Ducem electus, qui ducentis diversi generis instructis navigiis in Syriam accurrit, Barbaros vicit, Tyrum expugnavit, propterea Servator Terrae Sanctae fuit proclamatus. Tertius Vitalis
436
II. Michaelius electus Dux Venetiarum A. C. 1155. Quinque praeterea Patriarchas Gens Michaelia procreavit 1' mum Dominicum Patriarcham Gradensem. 2' dum Vitalem Michaelium Patriarcham Venetiarum. 3' tium Vitalem itidem Michaelium Patriarcham Venetiarum. 4' tum Vitalem quoque Michaelium Patriarcham Venetiarum.5' tum Joannem Michaelium Pauli II. Romani Pontificis ex sorore Nepotem, Cardinalem S. R. E. Tit. S. Angeli, Patriarcham Constantinopolitanum Episcopum Veronensem, dein Patavinum, tandem Praenestinum, quibus accedit Franciscus Michaelius Archiepiscopus Ravennatensis. Haec eadem Familia produxit undecim Procuratores S. Marci, Equites verò ejusdem Sancti innumeros: quorum agmen postremis hisce temporibus claudit Joannes Michaelius, qui ob sua, ac Hieronymi, et Pauli Michaelium praeclarissima mavortia merita â Senatu 9. Novembris Anno 1695. Eques Sancti Marci, cum omnibus honoribus praerogativis, et praeeminentiis fuit creatus.
XI. Nicolaus de Frangepanibus, postquam Regalem ferme in Dalmatia, et Sclavonia fixisset habitationem, clarissimum sanguinem suum per plures generationes sic propagavit, ut continuata serie plures viros toga, et armis inclytos protulerit. Et quia ex hoc Frangepanio ramo fundatores hujus Tersactensis Coenobii, et Ecclesiae prodierunt, eorum genesim, quantum ex Historicis eruere fas erat, hic adnecto. Igitur
1. Nicolaus I. Henrici de Frangepanibus filius, miles intrepidus, Comes in Vinodol, ac potens Dominus in Carniolia, et ideo dictus fuit Regulus in Carniolanis, ut habet Ludov. Schönleben. Hic familiam Frangepanicam in Illyrico, et Croatia propagavit. Simeon frater ejus, ab aliis dictus Thiemo, et â Venetis Doimo gentem Frangepaniam in Insula Veglia stabilivit. Udalricus verò pariter Frater Nicolai, Dominus Propeti, et Castelli in Foro-Julio prima sui stemmatis jecit fundamenta.
2. Dionysius Frangepanes Comes Vegliae, et in Vinodol ejus frater erat Guido primus Frangepanes.
3. Guido Primus Frater praedicti Dionysii I.
4. Fridericus I. qui cum Fratre suo Bartholomaeo de Frangepanibus filio dicti Guidonis, congregato triginta millium selectorum bellatorum agmine in campo Grobnicensi Tartaros profligarunt, et Belam IV. Hungarorum Regem in sua Regia restituerunt; ob quod servitium idem Rex eisdem Civitatem Segniensem cum aliis locis donavit, ut ex ejusdem Diplomate supra §. 2. n. 2. allato patet.
5. Nicolaus III. de Frangepanibus Comes Vegliae, Segniae, et Modrussiae, Croatiae, Sclavoniae, et Dalmatiae Prorex, seu, ùt vocant Bannus. Singularis ejus gloria resplenduit in hoc, quod Rudolphum I. Habspurgicum Comitem Domus Austriacae fontem, cum Stephano II. de Frangepanibus eousque egregie adjuverit, donec debellato Ottocharo Bohemiae Rege sceptrum Imperii ad eandem Augustam Domum fuerit devolutum. Sub hoc Nicolao Domus Nazarena B. V. Mariae ê Galilaea Angelicis humeris ad Collem Tersactanum 10. May 1291. adportata fuit, ùt jam ostensum est.
437
6. Stephanus II. de Frangepanibus Comes Vegliae etc. Matrimonio copulatam habuit Catharinam de Petau, filiam Comitis Petri Inclyti Ducatûs Styriae Aulae Praefecti.
7. Stephanus III. Frangepanes Comes Vegliae etc. desponsatam habuit in uxorem Catharinam de Carara filiam Francisci de Carara. Advertendum hìc est, quod P. Clarus Pasconi in Historico progressu Mariani Triumphi fol. 89. dicat, Stephani fratrem fuisse Mathiam, â quo descendit Sigismundus primus de Frangepanibus. Ast salvo honore tanti viri, id impossibile esse, ex ejusdem verbis ostendo; etenim mox infrà adducit epistolam, quam Mathiae de Frangepanibus scripserat Joannes Muscardus de dato Budae 9. Maji 1516. Et fol. mox seq. dicit de ejus filio Sigismundo, quod anno Domini 1461. indictione 9'na die verò 24. mensis Februarii Episcopatum Ottochensem fundaverit. Amabo! quomodo Filius potuit jam anno 1461. fundare Episcopatum, cum Pater ejus 77. circiter annis vixerit posterius filio, etenim filius Sigismundus, dum Episcopatum fundavit, utique habere debuit liberam suorum bonorum dispositionem, hanc autem filii non habent, nisi adveniente debita â jure praescripta aetate: Unde dicendum est, aut Sigismundum non fuisse filium Mathiae, aut errorem intercurisse in signando anno epistolae ad Mathiam datae, et loco anni 1516. scribi debuisse annum 1416. quod verisimilius est.
8. Nicolaus IV. Frangepanus Comes Vegliae, etc. et Banus Croatiae, Sclavoniae, et Dalmatiae, cognomento Magnus. Uxorem habuit filiam Regis Bosniae Ludovici Hungariae Regis Consanguineam. Hic Cirquenicza monasterium pro Patribus S. Pauli primi Eremitae fundavit, et variis possessionibus dotavit, ùt patet ex ejus litteris fundationalibus datis Modrussiae die 14. Augusti 1412. meditabatur etiam aedificare Tersacti Ecclesiam, et Conventum pro Fratribus Minoribus, sed morte praeventus Filio id exequendum comisit.
9. Bartholomaeus secundus Frangepanus Comes Vegliae etc. Filius Nicolai IV. uxorem duxerat Catharinam de Scala, filiam Dominorum Veronae. Fratres ejus fuerunt Nicolaus V. Martinus II. Ecclesiae, et Conventus Tersactensis Divae Virginis Gratiarum fundator clementissimus, Andreas, qui obiit caelebs, Damianus, et Stephanus IV. Â Damiano descendit Michael II. bellicus Commendans sub Maximiliano I. Imperatore, et Anna nupta Pancratio ab Aursperg. Â Michaele II. descendit Georgius I. Mathias II. et Dorothea nupta Stephano Ursini Comiti de Blagay. Â Georgio I. descendit Franciscus I. Porro â Stephano IV. descendit Bernardinus II. Â Bernardino II. Ferdinandus I. qui desponsavit Mariam Brankovich filiam Joannis Serviae Regis. Item Christophorus I. Matthaeus, et Beatrix nupta Joanni Liptoviae Duci. Â Ferdinando I. descendit Stephanus V. dictus Ozaljczki. Martinus II. sine haerede decessit die 4. Octob. 1479. Bartholomaeus verò 22. Martii 1474. Ambo Tersacti sepulti.
10. Joannes II. de Frangepanibus Comes Vegliae etc. et Banus Croatiae, Sclavoniae, et Dalmatiae, filius Bartholomaei II. duxit Beatricem Corvini Mathiae Hungarorum Regis consanguineam
438
Fratres habuit Georgium II. Ord. Min. S. Francisci, dein Archiepiscopum Colocensem, Bernardinum II. â quo descendit Christophorus II. tres verò habuit sorores Helenam nuptam Lazaro Principi Russiae. Dorotheam nuptam Comiti Barbariae, et Annam junctam Pancratio alteri Comiti Barbariae. Hic Joannes se, suamque Insulam Vegliensem sub protectionem Reipublicae Venetae commisit, quem etiam Respublica suscepit tamquam suum Commendatum die 19. Junii 1452. cum conditione, ut idem Joannes elevet vexillum, et insigne S. Marci, ùt ex instrumento, cujus simplicem copiam vidi, patet, quod hujus est tenoris:
In Christi Nomine Amen.
Anno Nativitatis Ejusdem 1452. die 19. Mensis Junii, Indictione 15. Ill'mus Princeps, et Excel'mus D'nus D'nus Franciscus Foscari Dei gratia Dux, et Inclytum dominium Venetiarum servata solemnitate consiliorum suorum, quae ad talia requiruntur, ex una parte: et Magnificus, et potens Dominus Comes Joannes de Frangepanibus, Dominis Civitatis, et Insulae Vegliensis, natus quondam quondam Magnifici Domini potentis Nicolai Comitis Segniae, Modrussiae etc. in praesentia Ill'mi D'ni Ducis, et Duc. Dom. personaliter constitutus ex altera: ad infrascriptas Conventiones, et pacta sponte, liberè, et ex certa scientia, animoque deliberato, solemniter, et concorditer devenerunt. Et primo namque Idem Ill' mus Dominus Dux, et Duc. Dom. pro se, et Successoribus suis nomine, et Vice ipsius Dominii, et Communitatis Venetiarum accepit, acceptat, recipit, et admittit praefatum Dominum Joannem de Frangepanibus Comitem, et Ducem Civitatis, et Insulae Vegliae in protectionem, et recommendisiam ipsius Domini Ducis, et Duc. Dominii Veneti pro dicta Civitate, et Insula Vegliae, ejusque subditis, et habitatoribus dictae Civitatis, et Insulae Vegliae. Et idem Magnificus Dominus promisit elevare vexillum, et Insigniam S. Marci, promittitque Idem Dominus Dux, et Duc. Dominium habere, tenere, et tractare, et protegere ipsum Magnificum Dominum Joannem tamquam bonum, et verum recommendatum suum pro dicta Civitate, et Insula Vegliae, et vice versa praefatus Magnificus Comes pro se, et haeredibus suis sponte, liberè, et ex certa scientia, animoque deliberato acceptat dictam protectionem, et recommendisiam, ac pro se, et haeredibus suis, interveniente solemni stipulatione se obligat, et promittit esse verus, et bonus recommendatus praedicti Domini Ducis, et Successorum suorum, et Inclyti Dominii Veneti, ac omnia dicere, facere, et operari, quae boni, et veri adhaerentes, et recommendati facere tenentur, specialiter, et expressè promittit pro se, et haeredibus suis, esse verus amicus amicorum, et inimicus inimicorum Domini Ducis, Dominii, et Communitatis Venetiarum, et cum ipsa Civitate, et Insula, ejusque subditis, in omnibus casibus, et opportunitatibus, ad omnem requisitionem, et voluntatem praedicti Dominii Venetiarum, ac terrarum, locorum, et subditorum suorum. Quae omnia, et singula suprascripta praedictus Ill'mus Dominus Dux, et Dominium Venetiarum etc. et idem Magnificus Dominus Comes Joannes sibi invicem, et vicissim
439
una pars alteri, et altera alteri pro se, et Successoribus suis, et haeredibus promiserunt, et promittunt attendere, adimplere, et observare, et in nullo contrafacere, vel venire, sub obligatione omnium bonorum suorum praesentium futurorum, et de praedictis ambae dictae partes voluerunt, et rogaverunt, fieri debere publicum infrascriptum , et authenticum Instrumentum unum, et plura, in eodem tenore similia, sicut fuerit apportunum per me Notarium infrascriptum, Bulla plumbea Ill' mi Domini Ducis , et sigillo, seu Bullâ terreâ praedicti Magnifici Domini Comitis pendentibus communiri. Actum Venetiis in Ducali Palatio in sala duarum Napp. praesentibus egregiis, et prudentibus viris & Hieronymo de Nicolà & Alexandro â Fornalibis & Bertuccio Nigro & Joanne de Reguardatis Duc. Secretariis & Tisolugano de Justinopoli Familiari Secreto praedicti Magnifici Domini Comitis Joannis, et aliis testibus ad haec vocatis, habitis, et rogatis etc.
Cum Martinus II. ut assensum Regium obtineret legandi quasdam possessiones Ecclesiae Tersactensi, Mathiae Regi Hungariae sex Castra donâsset, ut ex litteris Mathiae suprà §. 2. n. 3. allatis patet, mortuo Martino Joannes tamquam ejusdem haeres armata manu praedicta Castra tamquam spectantia ad Familiam Frangepanam occupavit. Audiens id Mathias cum amaritudine misit Capitaneum suum nomine Blasium Mayer, qui postquam praedicta Castra occuparet, et â vexationibus Joannis Frangepani liberaret, apposuit, ut occuparet etiam Insulam Vegliensem tamquam ad Regnum Croatiae spectantem, Joannes ad angustias redactus reflectens se esse sub protectione Reipublicae Venetae, ejusdem auxilium, et defensionem imploravit, quae illico dedit in mandatis Antonio Loredano Capitaneo exercitus navalis in Golfo, ut Frangepano succurreret, quapropter non tantùm Antonius Loredano misit ad Capitaneum Hungariae Jacobum Veniero, sed etiam Respublica ablegavit Vegliam Antonium Vinciguera Nobilem ê Senatu Veneto, qui cum Capitaneo Blasio Mayer amicabiliter rem componerent. Blasius nil audire volens de amicabili compositione se posuit ante Civitatem Vegliam: hinc Joannes Frangepanus desperavit, se posse amplius defendere Insulam, Loredano, Veniero, et Vinciguerra insinuant Joanni, unicum esse remedium liberandi Insulam, si eam totaliter cum omnibus juribus renuntiaret Dominio Veneto, placuit Joanni Consilium, fecitque juxta illud. Facta renuntiatione Respublica mox misit Victorem Soranzo Capitaneo in Golfo, qui Loredano successit, cum aliquibus navibus ad liberandam Insulam, quibus advenientibus timens Capitaneus Hungaricus, ne ab iis circumdaretur, et sibi via ad terram firmam praecluderetur, reliquit Insulam Venetis, et rediit in Hungariam. Et ab hoc tempore Insula dicta semper manet sub Dominio Veneto. Joannes Frangepanus una cum uxore, et prolibus abiit Venetias, qui â Senatu inter Nobiles Venetos coaptatus, eique annua pensio assignata fuit, Filiae verò ejusdem pro dote 4000. Ducati. Non multo post tempore Joannem immaturi facti paenitere coepit, Insulamque rehabere cupivit, ast nil effecit: quapropter in Germaniam ad Fridericum tertium confugit, sub quo pro Domo Austriaca in bello Hungarico contra Turcas Anno Domini 1480. gloriosè occubuit, ac vitae suae terminum imposuit. Vide Sabellicum in Hist. Venet.
440
11. Bernardinus II. Stephani IV. filius, Comes Segniae, Vegliae, et Modrussiae, â quo descendit Ferdinandus I. et Christophorus.
12. Christophorus de Frangepanibus Comes Segniae, Vegliae, et Modrussiae Bernardini filius duxit Annam Langin Matthaei Cardinalis, Gurcensis Episcopi, et Archiepiscopi Salisburgensis sororem. Fratres habuit Ferdinandum II. et Wolffgangum I. Hic ob bellicas virtutes, et operam, quam in recuperanda Arce Jaiczensi navavit, fuit â Ludovico II. Hungariae Rege nuncupatus Defensor Sclavoniae. Obiit circa annum 1527. et Modrussae sepultus, qui cum sine haerede decessisset, suorum Bonorum haeredem reliquit suum fratrem Ferdinandum II.
13. Ferdinandus II. de Frangepanibus frater Christophori Comes Segniae, Vegliae, Modrussiaeque.
14. Nicolaus VI. de Frangepanibus Comes Vegliae etc. Dapifer Archiducis Ferdinandi desponsavit sibi Elisabeth Ursini Comitissam â Blagay.
15. Casparus de Frangepanibus Comes Vegliae etc. in thori sociam accepit Catharinam natam Comitissam de Lenkovizh. Fratrem unicum habuit Stephanum nempe septimum.
16. Wolffgangus Christophorus de Frangepanibus Comes Vegliae etc. filius Caspari. Matrimoniali foedere junctas habuit primò Mariam Comitissam de Berislavich: secundò Mariam Comitissam Inkofferin, et tertiò Dorotheam Paradaiserin viduam Joannis Georgii Haller de Hallerstain. Fratres quoque habuit Georgium III. Wolffgangum II. Nicolaum VII. et VIII. Fuit Wolffgangus Generalis, et Commendans Carlostadiensis, miles egregius, de quo Ferdinandus III. Imper. ajebat: Ille bonus, et fidelis est servitor noster, et vir magnus. Obiit anno 1654.
17. Franciscus Comes Segniae, Vegliae, Modrussiaeque vinculo conjugali sociavit sibi anno 1660. mediante Cardinale Antonio Barberini Juliam Marchionissam de Naro Romanam. Fratres habuit Casparum II. Vice-Generalem Croatiae, cui uxor fuit Eleonora Juditha Comitissa Forgatsch, et anno 1652. mortuus est absque prole, et Tersacti sepultus. Item Georgium IV. Vice-Generalem post obitum Fratris, qui uxorem duxit Sophiam Forgatsch, â quibus descenderunt Nicolaus Nonus in infantia sublatus ê vivis, et Maria Juliana uxor Ferdinandi Ernesti Comitis de Traun, et Abensperg, Fundatrix Conventus Runensis. In hoc Francisco de Frangepanibus Inclytum Frangepanianae stirpis genus in Regno Croatiae die 30. Aprilis 1671. sub invictissimo Imperatore Leopoldo I. Neostadii in Austria ob defectum fidelitatis Supremo Monarchae debita ┬ extinctum est. Ast unius minor ex posteris claritas splendidissimam Anicio-Frangepanam gentem obfuscare haud poterit! etenim, si nec soli Ecclipsis, nec Lunae macula, nec luci derogat umbra: si Sanctorum Patrum degeneres filii eorum splendorem non minuunt, si ipsamet Christi Domini Genealogia maculosos patres admittit: si Sacer Apostolorum Senatus â Juda praevaricante non coinquinatur: si Deus denique in Angelis suis reperit pravitatem: profecto nec lapsus unius integerrimos natales deturpat. Sat laudis Frangepana Genesis habet, quod Caelum Sanctis cumulaverit, Vaticanum Herarchis, Urbem, et orbem Augustis, Ecclesiam Praesulibus, Ducibus Martiales arenas.
441
Caput VI.
De fundationibus seorsim sumptis.
Superiori Cap. ostendi varias donationes ab Inclyta Familia Frangepaniana Conventui, et Ecclesiae Tersactensi B. V. Mariae factas fuisse, cum autem successu temporis eaedem fundationes multas vicissitudines pati debuerint, hinc est, quod de singulis separatim tractare proposuerim. Unde sit
§. I.
De Territorio Tersactensi.
I. Donec familia Frangepana Dominium, et jurisdictionem Castri, et teritorii Tersactensis exercuissent, Fratres Minores erant in pacifica possessione bonorum Ecclesiae, et Conventui Tersactensi â piae memoriae Martino de Frangepanibus Comite Vegliae, Modrussiae, et Segniae donatorum. Postquam verò dictum Castellum cum pertinentiis aliis conductoribus elocatum fuisset ┬ a regibus ex domo habsburgica originem trahentibus Fratres saepius in suis juribus turbabantur, et â pacifica possessione bonorum circa Conventum adjacentium in litteris Martini de Frangepanibus de dato Novi die 7. Aprilis 1431. contentorum deturbantur: praecipuè verò â Casparo Chnessich, cui Castrum Tersactense cum bonis, et proventibus ad illud pertinentibus anno 1601. elocatum fuit. Is enim non obstante reclamatione Fratrum iniqua usurpatione nihili pendens comminationem Fundatoris, nec respiciens excommunicationem â Paulo II. Romano Pontifice in injustos raptores bonorum Ecclesiae Tersactensi legatorum latam non tantùm proventus Molendini, Vinearum, quae vulgo Braidae nuncupatur, et Vadi, sed etiam alia emolumenta ex Tersactensi territorio, Conventui, et Ecclesiae obvenire debentia ad se trahebat. Quia verò Fratres pauperes suis protestationibus nihil efficiebant, coacti erant â Serenissimo Ferdinando auxilium implorare.
II. Ferdinandus Religiosissimus Princeps, cui Divini cultus augmentum, Catholicae fidei propagatio, Lutheranae haeresis extirpatio, Ecclesiarum Dei conservatio, ac Ministrorum earumdem debita sustentatio maximè cordi erant, ut indemnitati Fratrum, et Ecclesiae consuleret, constituit duos Commissarios videlicet Ill'mum D. Stephanum L. B. de Ruvere, et Perillustrem D. Joannem Siukovitsch possessorem Dominii Marenfels, ut ad locum Tersactensem se conferrent, confinia reviderent, ac Fratres in possessionem praetensorum bonorum immitterent, prout ex sequenti Archiducali Rescripto ex ipso originali desumpto patet, quod hujus est tenoris:
Edl Vest Liebe Freündt. Ihr habt auß denen beylagen nachlengs zu vernemen, was für Güetter und Einkhommen die Franciscaner Ordens Leuth zu Tersath, innen durch Weillandt Martinum Frangipan testiert und donirt, von bemelter
442
Irer Fürst. Durch. aigenthumblichen Herrschafft Tersath praetendirn und Innen widerumben einzuantworten begehrn.
Derowegen, und weilen sein Für: Dur: so woll auß angeborner Erzherzoglichen Milde alß dem zu diesem Orden tragenden eüffer, denselben bey dem seinigen vilmehr zu schüzen, alß Ihres unfüeglich entziehen zu lassen gedenkhen, So haben sich höchst ernente Für: Dur: auf sollich obangedeüt nebenligende sowoll gemeltes Ordens Provincials alß des Jenigen Innhabers angedeiter pretendirenden Thersattischen Gütter gegen einander eingebrachten Schrifften und darunter fürgelofnen Handlung, wie nit weniger sonnsten auß erheblichen Vhrsachen, auf ein gemesne Comission genedigst resolviert, und eüch, hierzu fürgenombnen Commissarien nachfolgende Verichtung aufzutragen, bey uns mit Gnaden verordnet. Alß in derselben Namen unser ferer bevelch hiemit ist, das Ir euch eines fürderlichen zusammenkhunfft, Tag miteinnader vergleichen, super locum erscheinen, beeden denen Ordensleüthen, oder Iren Intervenienten und dem PfandtInhaber Tersath Casparn Khnessizz solliches zeitlich ankhünden, so dan dits orts von beeden Thaillen dieser strittigen Gütter willen genugsamen bericht und information einziehen, die Differenz und aigendliche geschaffenhait so woll in acht nemben, und in omnem eventum, darauf obgedachten Franciscaner Orden, in ernantes Frangipans Donation begrüffene, durch sy pretendirende, und bis her nit Innhabende Güetter zu Irer Satisfaction hierauf einantworten, und wie Ir es allerseits vericht, uns mit eüerer außfürlichen Relation sambt angeheften Rathlichen guetachten zuschreiben wellet, dan hieran erstattet Ir mehrhöchsternenter Für: Dur: genedigen willen und mainung.
Dat. Gräz den Neündten January Anno im Sechzehenhundert, und zwelfften.
N. Der Für: Dur: Herrn, Herrn Ferdinanden
Erzherzogen zu Oesterreich etc. Verordnete U. Ö.
Camer President und Räthe.
III. Hac Archiducali regia authoritate munitus Ill'mus D. Stephanus L. B. de Ruvere Capitaneus Fluminensis cum suo ConCommissario Perillustri D. Joanne Siukovich citavit pro die 3. Februarii anni praedicti 1612. tam D. Casparum Chnessich, quam P. Guardianum, aut ejus Procuratorem ad decidendam controversiam inter Conventum, et Castrum ratione confinium vertentem. Quapropter praedicta die in territorio Tersacti ante Ecclesiam Parochialem dicti loci, coram D'nis Commissariis Archiducalibus convenerunt D. Casparus Chnessich, et ARP. Franciscus Glavinich Minister Provincialis, et P. Seraphinus â Sehio Guardianus Tersactensis cum suo Procuratore.
443
Quibus praesentibus decreverunt Archiducales Commissarii se conferre oculata fide ad recognoscendum confines in donatione descriptos juxta mentem suae serenitatis. Et praeprimis fuit recognitus Lapis triangularis ad littus maris, qui fuit recognitus ab ipsis Dominis Commissariis, et majori parte populi Tersacti, vulgariter lapis Fratrum, Illyricè Fraterszka sten, et hoc ad praesentiam partium videlicet ARP. Provincialis, et Guardiani dicti Monasterii, et etiam ipsius Chnessich. Deinde ascendentes versus partem orientalem ad primam semitam vulgariter vocatam Praecrixih podgerz, ubi inventa fuit quaedam Crux incisa super lapide in terra fixo. Deinde ascendentes per viam publicam ad secundam semitam vulgariter dictam Praecrixih, quo in loco etiam inventa fuit, quaedam Crux sculpta in lapide fixo in terra. Deinde vergentes ad manum sinistram per viam publicam confinium ex boreali parte ad tertiam semitam in planitiis, semper quidem ascendentes per viam publicam, per quam curribus ad Castrum Tersati ascenditur ad arborem vocatam Kopriva. Deinde per viam publicam ad angulum Capellae, sive Ecclesiae Parochialis S. Georgii penes dictum Castrum Tersath ex parte orientali. Deinde directè descendentes per montem incultum ad flumen Zuir, quod dividit Recham â Castro Tersath per medium fluminis, per medium laci maris versus partem occidentalem, et deinde venit per lacum marinum ad meridiem, et terminatur in prima meta supradicta, videlicet lapide triangulari. Quibus peractis Ill'mus D. Capitaneus, et Perillustris D. Joannes Siukhovitsch Archiducales Commissarii, visa dicta Frangepanica donatione, ac confinibus in ea descriptis, et nominatis, recognoverunt illos, quos viderunt esse eosdem in dicta donatione nominatos, et propterea obtulerunt suis loco, et tempore, mentem suae Ser'mae Celsitudinis executuros.
IV. Eadem die, et loco post Vesperas coram praedictis Commissariis Archiducalibus comparuit ARP. Minister Provincialis cum suo Procuratore, et cum res jam fuisset peracta juxta dictas Archiducales Commisiones, institit Minister Provincialis Joannem Vitum Zancum Procuratorem ipsius Conventus, et Guardianum poni in realem, et corporalem possessionem bonorum donatorum, et dotalium dicti Conventus, praecipiendo ipsi D. Caspari, et mollendinariis, quod ipse se ingerere non audeat in dictis bonis, et mollendinis, sed recognoscat ipsos RR. PP. Provincialem, et Guardianum in Dominos, et Patronos ipsorum molendinorum. Quia verò D. Casparus Chnessich sibi tempus ad sua jura adducenda expetebat, Domini Commissarii decreverunt, et assignarunt terminum ipsi D. Chnessich usque ad octavam horam sequentis diei ad demonstrandum alia confinia, aliter devenietur per illos ad executionem mentis, et Commissionis suae Celsitudinis.
V. Die 4. Februarii ejusdem anni 1612. in territorio itidem Tersati ante Ecclesiam Divi Georgii coram Ill'mo D. Capitaneo Fluminensi, et Perillustri D. Joanne Siukovitsch Commissariis Archiducalibus comparuit horâ octava D. Casparus Chnessich producens quasdam Scripturas sibi favorabiles: ast, quia in Archiducali Rescripto non demandabatur praedictis Commissa-
444
riis, quod Scripturae recipiantur de novo, sed solummodo sufficientem informationem in Frangepanica donatione contentis, capiant, et accipiant, prout hesterna die ab eis factum fuit, ad praesentiam ambarum partium, producta non admiserunt, et decreverunt ARP. Provincialem, et Guardianum dicti Conventûs, sive D. Procuratorem illius in realem, et corporalem possessionem bonorum hesterna die recognitorum, ad praesentiam ambarum partium inducendos, et immitendos esse, prout illos immittunt juxta Commissionem Archiducalem, non prohibendo tamen dicto D. Chnessich, ne recurrat ad suam Ser'mam Celsitudinem.
VI. His actis Ill'mus D. Capitaneus, et Perillustris D. Joannes Siukovitsch Commissarii Archiducales, unà cum ARP. Provinciale, et Guardiano, ac D. Joanne Vito Zanco Procuratore dicti Conventûs devenerunt ad primum confinium, scilicet saxum triangulare ad litus maris, vulgariter dictum saxum Fratrum, et dederunt prae manibus ipsi D. Joanni Vito Procuratori, sic eum ponendo pro dicto Monasterio, ac ARP. Provincialem, et Guardianum in realem, ac corporalem possessionem dictorum bonorum in Frangepanica donatione contentorum, praesentibus D. Francisco Juvancovich, et Valentino Avich Fluminensibus, testibus ad haec specialiter rogatis, ac majore parte populi Tersath. Deine ascendentes versus partem Orientalem ad primam semitam vulgariter vocatam Praecrixih Podgerz, ubi inventa fuit quaedam Crux sculpta in lapide fixo in terra, et mandarunt aliam incidi ad perpetuam rei memoriam. Deinde ascendentes per viam publicam ad secundam semitam vulgariter vocatam Praecrixih, quo in loco etiam inventa fuit alia Crux sculpta in lapide fixo in terra, et similiter mandarunt aliam Crucem incidi. Deinde vergentes ad manum sinistram per viam publicam confinium ex boreali parte ad tertiam semitam in planitiis, quo in loco ipsi Ill'mus, et Perillustris D. D. Commissarii mandarunt aliam crucem incidi pro signo, semper quidem ascendentes per viam publicam, per quam curribus ad Castrum Tersath ascenditur, ad arborem vulgariter vocatam Kopriva. Deinde per viam publicam prosequentes ad angulum Capellae S. Georgii, sive Parochialis Ecclesiae penes Castrum ex parte Orientali. Deinde directè descendentes per montem incultum ad flumen dictum Zuir, quod quidem dividit Recham â Castro Tersati per medium fluminis, per medium laci maris versus partem occidentalem, et deinde venientes per lacum marinum ad meridiem, et terminarunt in prima meta, videlicet lapide triangulari, vulgariter dicto Lapide Fratrum.
VII. Quibus peractis ipsi D. D. Commissarii se receperunt unà cum me Philippo Jacobo Zana Tergestino Archiducali S. Viti Fluminis Cancellario ad litus maris ad palificatam prope Flumen, et ad praesentiam supradictorum testium, ac
445
majoris partis populi Tersati, cum pervenerint ad finem executionis Archiducalium Commissionum, ad instantiam praedictorum R. R. P. P. S. Mariae de Tersath, gubernatorum Conventûs dictae Ecclesiae Tersath, ac denuo verbis claris, et expressis posuerunt in realem, et corporalem possessionem omnium bonorum, vinearum, proventuum molendini, Jurium, et jurisdictionum contentorum in supranominata Frangepanica donatione dicto Monasterio, et Conventui facta per quondam Ill'mum D. Martinum de Frangepanibus cum omni honore, et onere, juxta tenorem dictarum Archiducalium Commissionum, antescriptum Dominum Joannem Vitum Zancum Procuratorem dicti Conventûs ibidem praesentem, et vice, ac nomine dicti Conventûs, dantes ei in manibus terram fructus, arbores, claves Molendini, praecipiendo Molendinario, quod debeat recognoscere dictos R. R. Fratres in Dominos, ac omnia alia facere, quae in similibus de jure, vel consuetudine fieri solent, et debent. D. verò Joannes Vitus Zancus Procurator vice, et nomine ARP. Provincialis, et Guardiani, ac dicti Conventûs promisit dicta bona, Molendinum, vineas tenere in bono statu, et conditione, illaque gubernare, et coli facere, ac diligenter custodire, ne aliquid de bonis, vel Juribus sibi vice, et nomine dicti Monasterii consignatis, quovis modo alienare, obligare, seu in pignus dare, imo usurpata, et alienata recuperare, ac omnia alia facere, ad quae de jure tenetur. Insuper ipsi D. D. Commissarii mandarunt in faciem ipsi D. Casparo Chnessich, quod sub poena Hung&. bis mille non debeat nec per se, nec per interpositas personas molestare praedictos ARPP. Provincialem, et Guardianum, aut eorum D. Procuratorem, sed permittere illos pacificè frui, et gaudere, quod eisdem concessum fuit per suam Ser'mam Celsitudinem juxta donationem Frangepanicam, de quibus bonis fuerant per ipsos Dominos Commissarios hodie positi in realem, et corporalem possessionem mediante persona D. eorum Procuratoris.
VIII. Hucusque de recensita desumpta sunt ex Copia legali (nam Originale asservatur in Cancellaria Fluminensi) in Archivio Conventus Tersactensis contenta ipsius processus â praedictis D. D. Commissariis Archiducalibus facti occasione bonorum fundationalium Territorii Tersactensis, quae D. Casparus Chnessich possessor Castri Tersath usurpaverat. Pro perpetua rei memoria extra portam Coemeterii, quae patet ad oppidum, erectum est ex muro in via, quae ducit in Ecclesiam S. Georgii, et dividit jurisdictionem Ecclesiae ab illa Castri, signum quoddam, in cujus superiori parte immuratus est lapis, in quo incisa sunt sequentia verba: Termi. ni Fund. is Eccle. B. V. in anno MCCCCXXXI. Lap. s pos. s anno MDCXII. sub S' mo A. Ferd.' o . Id est: Termini fundationis Ecclesiae Beatae Virginis in anno 1431. Lapis positus anno 1612. sub Serenissimo Archiduce Ferdinando. Non procul ab hoc signo ad partem sinistram fuit anno 1627. â Conventu aedificata pistrina, quia verò Fratres ob plurimas incommoditates panem in Conventu pinsere decreverunt, fuit haec domus conversa in habitaculum, et diversorium Peregrinorum â longinquis partibus hanc Thaumaturgam Virginem venerandi gratia adventantium. Haec domus stat â diametro opposita domui muro Coemeterii contiguae, â qua per exiguam viam intermediam disjungitur.
446
IX. Auditâ sententiâ D. D. Commissariorum Archiducalium in favorem Conventûs Tersactensis lata, nullum non movit lapidem D. Casparus Chnessich, ut eam everteret: quamobrem nova argumenta emendicabat, quibus persuasit Archiduci Ferdinando, ut novam Commissionem instituerit, qui etiam anno sequenti videlicet 1613. constituit in Commissarios Archiducales Ill'mum, et R'mum D. Antonium Zara Episcopum Petinensem, et Ill'mum D. Josephum Panizollo Vice Dominum Carnioliae, ut revideant, et videant, an Commissio praecedens justitiae legibus innixa sententiam in favorem Conventus tulerit. Hi, ut in re non exigui momenti (agebatur enim de gravi damno alterutrius partis) securè procederent, petierunt â P. Guardiano Conventus Tersactensis omnia monumenta, et Scripturas praedictam fundationem concernentes sub die 13. Aprilis anno 1613. in Originali sibi extradita. Dein die 27., et 30. Augusti erant Seniores populi Tersactensis signanter Joannes Matterglian annorum circiter 90. J. Georgius Vidossich ann. 70. circiter. Thomas Matterglian ann. 35. Nicolaus Jessich 68. ann. circiter. Et Nicolaus Matterglian ann. circiter 55. vocati, ut supra sequentibus articulis respondeant videlicet:
1' mò An Molendinum ab antiquo spectaverit ad Fratres Tersactenses?
2' dò An in dicto Molendino unquam fuerit Molendinarius Nicolaus Smogliam?
3' tiò An vadum, et Piscatura ab antiquo pertinuerint ad Monasterium Fratrum Minorum?
4' tò An lapis triangularis positus in littore maris, fuerit ab antiquo vocatus lapis Fratrum?
5' tò Utrum audierint, quod Fratres habeant Scripturas supra bona controversa â Comitibus de Frangepanibus?
Ad 1' mum. Articulum praemisso prius juramento de dicenda veritate omnes responderunt, ut â suis praedecessoribus audierunt, praedictum Molendinum semper fuisse dictum Molendinum Fratrum, excepto Nicolao Jessich, qui dixit se audivisse â suis antentatis, quod alia molendina spectabant ad Fratres, quae modo sunt destructa.
Ad 2' dum. Nullus recordabatur, quod unquam in dicto mollendino fuisset Mollitor nomine Nicolaus Smogliam.
Ad 3' tium. Responderunt, se audivisse ab Senioribus, quod Trajectus, et Piscatura ab antiquis spectaverint ad Fratres Conventus Tersactensis, exceptis Georgio Vidossich, qui respondit: Io non so di questo cos'alcuna, mà addimandarete lui, che vi sappia dir. Et Nicolao Jessich, qui asseruit, se non audivisse, Trajectum, et piscationem spectare ad Conventum Fratrum Minorum.
Ad 4' tum Unanimiter responderunt, quod lapis triangularis in littore maris semper fuerit vocatus Lapis Fratrum.
Ad 5' tum pariter unanimi voce responderunt, quod semper audierint, quod Fratres habeant Scripturas Comitum de Frangepanibus supra praedicta bona, et confines controversos.
X. Visis Scripturis, et receptis testium depositionibus Archiducales Commissarii censuerunt, Oppositiones Caspari Chnessich non esse sufficientes, ut Fratres Conventûs Tersactensis dejicerent â possessione bonorum ipsis â prioribus Commissariis Archidu-
447
calibus assignatorum, decreveruntque Fratres Monasterii Tersactensis esse manutenendos in possessione bonorum ipsis in fundatione Frangepanica donatorum: et non abs re; etenim si benè perpendere velimus oppositiones â praefato Casparo Chnessich factas, eae omnino cuilibet viro prudenti leves apparebunt. Opponit ille 1' mo quod illae litterae Martini de Frangepanibus de dato die 7. Aprilis anni 1431. sint in simplici copia, et quod Joannes Baptista Aqueus Imperiali authoritate Notarius praedictas litteras in formam publicam redigens, nec diem, nec annum apposuerit. Fateor, prout jam fassus sum litteras Originales praedicti dati in Archivio Tersactensi non esse reperibiles, reperiuntur tamen in forma legali, quae in quolibet judicio sufficiens est ad quamcunque litem dirimendam. Profecto si Apostolicae Constitutiones sive pro toto mundo, sive pro aliqua tantùm Provincia emandatae obligant fideles, dummodo ad illos sub signo, et subscriptione alicujus personae in Ecclesiastica dignitate constitutae perveniant: sicut etiam Decreta Regia in originali non exhibentur populo, sed â respectivis Capitaneis Provinciarum eidem promulgata obtinent vim legis. Eccur! Subscriptio Joannis Baptistae Aquei Imperiali authoritate Notarii vocaretur in dubium, de quo etiam ipsi Judices Fluminenses testimonium perhibent, eum esse talem, qualem se esse dicit. Diem, et Annum signationis Joannis Aquei facile reperiîsset D. Chnessich, si oculos conjecisset ad testimonium Judicum Fluminensium mox infra Aquei Notarii publici subscriptionem appositum, ubi reperiet signatam diem 21. Martii 1567.
XI. Deinde in iisdem praecitatis Martini de Frangepanibus litteris inserta est donatio faenilium in Valle Draga existentium, et tamen de his nulla lis mota fuit, sed Fratres permittebantur in pacifica eorum possessione. Iterum: D. Casparus Chnessich agnovit confines Ecclesiae Tersactensis duos videlicet ad angulum Ecclesiae S. Georgii, et illum infra montem incultum dictum Zuir. Quaeso! Si faenilia in Draga ad Fratres legitime pertinere dignoscuntur: et confines tantum aliqui pro veris terminis jurisdictionis Ecclesiae B. V. in Tersath approbantur, cur Fratres â possessione aliorum bonorum excludi? et cur alii confines non agnoscerentur pro veris? cum tamen, et alia bona, et alii confines in una, eademque littera signata reperiantur. Illud quoque ineptissimum est, quod 2' do opposuit, quod Fratres Conventus Tersactensis, cum sint de Observantia non potuerint acceptare bona â Martino de Frangepanibus eisdem anno 1431. donata, quia tunc temporis nondum erant per Sedem Apostolicam dispensati, et habiles redditi ad possidenda bona immobilia, sicque praedicta donatio suum effectum sortiri haud potuit. Verum est, quod Fratres tunc temporis bona praedicta vi Regulae eorum possidere nequiverint, et ideo etiam noluerunt acceptare, sed ea omnino repudiarunt, prout ipsemet Martinus in aliis suis litteris de dato Tersati, die 12. Augusti 1468. fatetur, dum dicit: Et quia praedicti Fratres, cum sint de Observantia, Nobis pro hujusmodi testamento resistebant, nec volebant acquiescere, ut acceptent . Sed restat ad probandum, quod Fratres non acceptaverint praedicta
448
bona obtentâ dispensatione Apostolica, quod D. Chnessich non probavit, nec quisquam probare poterit, cum mox in contextu dicat Martinus de Frangepanibus in praecitatis litteris: Nos, quos Zelus Domus Dei comedit, et praesertim ipsius Ecclesiae Sanctae Mariae, ubi et sepulturam praeelegimus eis Fratribus litteris Apostolicis silentium imposuimus, ac eos consentire fecimus.
XII. Tandem asserit, quod Maximilianus II. Fratribus Minoribus per suas litteras nil contulerit, cum ille litteras Martini de Frangepanibus sub conditione confirmaverit. Si ita est, quod extiterint, et deperditae fuerint, verum si diploma Maximiliani penitius inspiciatur, patet, voluntatem Maximiliani fuisse non tantum sub ea conditione, sed absolutè confirmandi bona Monasterio Tersactensi â Martino de Frangepanibus donata, imo, si etiam donata prius non fuissent, censenda sunt spectare ad Conventum vi novae donationis eidem Monasterio â Maximiliano factae. En! verba illius: Totum item, et omne jus nostrum Regium, si quod in praetactis bonis, nimirum districtu, sive territorio circa praedictum Monasterium adjacentibus, nec non Vado, mollendino, et stuppa supra dictum fluvium Recha extructis: item faenilibus in Valle praescripta Draga nuncupata habitis, etiam aliter, qualitercumque haberemus, aut eadem nostram ex quibuscumque causis, viis, modis, et rationibus concernerent Majestatem, simul cum cunctis suis utilitatibus, et pertinentiis quibuslibet ……… memoratis Fratribus Ordinis Sancti Francisci, ipsorumque Successoribus universis novae nostrae donationis titulo dedimus, donavimus, et contulimus, imo damus, donamus, et conferimus jure perpetuo, et irrevocabili tenendi, possidendi pariter et habendi salvo jure alieno. Ubi notanda sunt verba: Novae nostrae donationis titulo dedimus etc. Profectò, si Maximilianus nudè donationem confirmare voluisset, frustra, et in vanum praedicta verba adjunxisset, quae majorem efficaciam Frangepanicae donationi additam esse significant, ut injusti usurpatores tantò magis ab impugnatione praefatae donationis absterrerentur, ac Fratres pacificè bonis sibi â Martino de Frangepanibus donatis frui sinerent.
XIII. Hoc territorium Tersactense, quod Conventus â dicto tempore imperturbatè possidet, adfert emolumenti Ecclesiae, et Conventui (exceptis Molendino, ponte, et vineis, de quibus infra) f. germ. mon. circiter 105. X. 16. Etenim in hoc territorio sitae sunt domus comprehensis quatuor novis his ultimis temporibus aedificatis 21. quarum aliquae solvunt de censu f. 1. X. 8. aliae dant unam urnam, seu, ut hic dicitur, spodium vini, item alii 6. Inquilini solvunt medietatem tantum, quod simul exportaret f. 32. X. 44. Census domus penes vineam dictam Braida ordinariè importat f. 20. X. 24. Sunt quoque ad 57. proprietarii, qui in fundo Ecclesiae habent proprias vineas, vel hortos, qui per modum census, qui hic livelli nomine audit, aliquid exigui solvunt, quod exportaret f. 20. X. 24. Sunt item 14. proprietarii in fundo Ecclesiae terras fructiferas habentes, qui contribuunt Ecclesiae olei lb. 62. facitque f. 11. X. 20. Sunt denique in fundo Ecclesiae per proprietarios implantatae 12. vineae, ex quibus Conventus percipit quartam partem vini in circa spodia 9. quae faciunt circiter f. 20. X. 24. Sicque tota summa emolumentorum, quae territorium Tersactense adfert Ecclesiae, est f. 105. X. 16. circiter.
449
§. II.
De Molendino, et piscatura in aqua Fiumara,
ac mari.
I. Quod Molendinum cum quatuor rotis, et vulgò dicta stuppa ad Conventum, et Ecclesiam ab antiquo pertinuerit, non tantùm constat ex processu §. 1. hujus cap. sed etiam ex testimoniis antiquioribus; etenim adest in originali de anno 1549. in Scriptura glagolitica testimonium populi Grobnicensis, quod Molendinum sub Castro Tersactensi situm semper spectaverit ad Fratres Conventûs Tersactensis, quam Scripturam in linguam Latinam vertit D. Joannes Barkevich Presbyter Notarius publicus, quae hujus est tenoris:
Millesimo quingentesimo quadragesimo Nono. die 2. mensis Februarii die Dominico. Contulit se huc ad Grobnick Pater Guardianus Tersati ante Ecclesiam Sanctorum Philippi, et Jacobi ad praesentiam Comitis Michaelis Dessych, coepitque interrogare dictus P. Nicolaus, si quis aut senex vir sciret de nonnullis molendinis, qui fuerunt super fluvium Rezina [┬ Rečina = Fiumara ] sub castro videlicet Thersato, quae molendina dederat Comes Martinus de Frangepanibus Ecclesiae Sanctae Mariae, quae est apud Thersatum, et Monasterio, et Fratribus, prout continetur in testamento, et privilegio supranominati Comitis Martini de Frangepanibus , ibique apparens Martinus Juricich, et Habriamus (fors Abrahamus)Maycich … quod sciunt, cum Fratres ipsa molendina tenebant, et quod fuit eorum Molendinarius (quem ipsi posuerunt in ea) nomine Andreas Sezich. Ubi quidem in loco Comes Michael Dessych, cum esset ad praesens Capitaneus Grobniki et totius Vinodoli, examinavit hos viros duos Martinum Juricich, et Habriamum Maychich sub eorum fide, et conscientia, quod debeant rectè dicere, quod sciunt in hoc: et ipsi dixerunt, et juraverunt, quod sciunt hoc benè, et quod est ita sicut enarraverunt, ut supra continetur. Et hoc fuit publicè coram toto populo Grobniki, ubi praesens fuit Dominus Georgius Plebanus Buccari, et Dominus Bartholomaeus Blaskovich, et Cosmus Rolla testes ad hoc evocati.
Et ego Presbyter Joannes Vunucich Plebanus, et Tabellio Grobniki rogatus scripsi, prout audivi, dum sic agerentur, et dicerentur coram testibus.
(Loc. Et ego Presbyter Joannes Barhevich natus q'ndamMagistri Petri
Sign.) Tonsoris Civis Fluminis, publicus Imperiali authoritate Notarius
suprascriptam depositionem testium ex litteris illyricis manu Tabelli-
onis suprascripti in litteris Latinis fideliter translatam de verbo ad verbum nil addendo, vel minuendo, quod sensum mutet, vel variet intellectum: Et hoc ad preces, et instantiam R'ndi Patris Fratris Nicolai Guardiani Monasterii Fratrum Minorum de Observantia Thersati: et per manus fidas me subscripsi nominibus meis, praemisso signo mei Notariatus, ùt facere semper consuevi.
450
II. Saepius erant exortae futuris temporibus circa hoc Molendinum lites, non quidem quantum ad jurisdictionem, sed â potiori ex eo, quia alii ex adversa parte positi Molendinarii aquam ad sua molendina trahebant in praejudicium hujus molendini, quae tamen semper decisae erant, ut aqua cum proportione dividatur: Tum etiam, quia aliqui nova molendina construere moliebantur, ut D. Joannes Bono anno 1650. Patres Societatis Jesu Collegii Fluminensis anno 1717. et D. Andreas Calli anno 1727. quorum tamen conatus etiam authoritate Regia repressi erant, propter praejudicium, quod aliis jam praeexistentibus Molendinis adferri posset; sufficiunt enim haec Molendina, ut territorio, et populo vicino satisfaciant. Emolumentum, quod Molendinum una cum vinea, dicta Luciza, et duobus horticellis, quae â potiori Molinario colenda extraduntur, adfert, Conventus annuè percipit in natura circiter f. 456. X. 52. qui tamen valor non est aequalis, sed pro diversitate contractuum cum Molinariis, nunc decrescit modo augetur.
III. Quantum ad jus piscandi in fluvio dicto Recha, aut ut hodie vulgariter nominatur Fiumara, licet id â Martino de Frangepanibus in suis litteris signatis 7. Aprilis 1431. Conventui Tersactensi traditum fuit illis terminis: Per medium Fluminis (Recha) longitudinis 33. passuum per medium laci maris versus partem occidentalem etc. tamen saepius exortae sunt lites, et controversiae â Civitate Fluminensi, quae totum jus piscandi sibi attribuit, excitatae. Cum autem decisiones, et decreta Caesarea desuper emanata non tantùm serviunt pro firmando jure piscationis, quod Conventus habuit, sed etiam ad absterrendos homines ab iniquis ausibus, et injustè perturbandis Fratribus, ea hìc adducere, et manifestare volui. Praeprimis jus piscandi in Fiumera nobis adimere, et impedire tentavit Ill'mus D. Petrus L. B. de Argento Capitaneus Fluminensis, qui Molendinarium praesentibus duobus Religiosis Coenobii Tersactensis in Vigilia Assumptionis B. V. Mariae in dicto fluvio piscantem capi, et Flumine incarcerari jussit anno 1680. Contra hoc factum tam crudele, quam iniquum protestatus est Guardianus cum Conventu, atque apud suam Caesaream Majestatem Leopoldum I. patrocinium quaesivit. Ut autem Fratres tanto securius apud Aug'mum Imperatorem exaudirentur, et patrocinium impetrarent, submiserunt illi praeter alia monumenta etiam attestationem tam R'mi D. Parochi Tersactensis Joannis Cucich, quam Ill'mi, et R'mi D. Francisci Cychulini Episcopi Scopiensis, et Electi Segniensis, ac Modrussiensis Ecclesiam.
IV. Attestatio R'mi D. Parochi, et Cancellarii Tersactensis Joannis Cucich sic sonat: In Dei Nomine Amen. Ego infrascriptus attestor annorum 70. aetatis perque optimè recordor, et sic etiam indubie in Domino testor Patres Sancti Francisci Ordinis Min. Regularis Observ. Conventus Divae Virginis miraculosae Tersactensis, dum ego officium Parochi per plures annos in eadem terra tempore Capitaneatûs Ill'mi Domini Patri Cicciolini, et in simul Cancellarium agebam, semper piscaturam ad eorum libitum in fluvio Recha vulgo dicto usque ad Zuir exercuisse, et in tali piscationis imperturbato exercitio, dum ad meliorem Parochiam videlicet Clanensem promotus discesseram, illos reliqui, dum vero elapsis
451
aliquot annis nempe 25. iterum Tersactum redux fui pro Parocho, et Cancellario sub officio Capitaneatûs Ill' mi Domini Petri Baron. de Argento, praefatos Patres Franciscanos pariter in antiquo possessu, et continuatione piscationis in praedicto fluvio, et Fiumara reperi, et ad praesens usque tempus non solùm ab aliis audivi, sed et ipsemet â mea Parochiali domo praedictos A. R. PP. cum illorum famulis piscari vidi. In cujus rei fidem praesentes propria manu quaesitus extradedi, subscripsi, et meo solito sigillo roboravi. Tersacti die 18. mensis Septembris Anno Domini 1680.
(L. S.) Ego Joannes Cucich Parochus, et Canc'rius Tersactensis.
V. Testimonium, seu attestatio Ill'mi, et R'mi Episcopi Scopiensis, et Electi Segniensis, quod Fratres S. Francisci Conventus Tersactensis semper piscaturam exercuerint in fluvio Recha, seu Fiumera sic sonat: Ego infrascriptus Episcopus Segnien. etc. in conscientia, et verbo honoris indubiè attestor, me anno proximè praeterito in Majo, ad instantiam, et preces Ill'mi D. Baronis ab Argento Capitanei in Terzatt, eò de industria contulisse, ut ortas quasdam controversias inter ipsum, et Ad'm R. R. P. P. Ordinis Sancti Francisci strict. Observ. ad B. V. ibidem in Terzatt meae dioecesis, de pleno componerem, quas, et annuente Deo pacis, charitatisque auctore feliciter composui, transegique inter caetera et illud, et quando, et tempore mei Domini Parentis piae mem. pariter Capitanei in Terzatt, et semper Venerab. illud Coenobium vi fundationis D. D. Comitum proprietariorum Arcis, et Bonorum Terzatt, tum et usus immemorialis piscationem exercuerint in proximo fluvio territorium coram, et molendinum praeterfluente, et porro exercere. Hocque jure uti iis liberum esto. Quod et jus, secuto inde tempore Ad'm R. P. Guardianus liberè exercuit, atque imperturbatè. Datum Flumine die 24. Septembris Anno 1680.
Abb's Cychulini lob. Baro
E. Episc. Segn. et Modruss. (L. S.)
VI. Visis praefatis attestationibus, et litteris fundationalibus Martini de Frangepanibus I. A. Camera sententiam tulit pro Fratribus Minoribus Conventus Tersactensis, cujus decretum antequam adferam, lubet adducere litteras D. Christophori Surian I. A. Camerae Consiliarii, et Logographi ad D. Capitaneum Fluminensem Baronem de Argento scriptas, quae huju sunt tenoris:
Ill' mo Sig' r Sig' r Pron'e Col'mo!
Mi dispiace grandemente, che Vs' a Ill' ma habbi prohibito alli M' to Rndi Padri di Tersatto la pesca nella Fiumara, la quale più compete à loro, che ad'un Cap' o di Fiume per la confermatione, et privilegi, che hanno dalla Majestà di Massimiliano 2' do Imperatore, il quale ha anco cesso tutto il suo gius pescandi oltre la metta, che godevano prima, mediante il Gius. datogli dal primo Fondatore
452
Conte Martino de Frangepani, et potrà essere, che per l'avenire li Sig' ri Cap' i goderano poche trutte, poiche trovo, che il Sig' r Baron della Rovere ne doveva mandare delle somme immarinate, et alla Corte, et all' Ecc' sa Camera, et facil' te si dara l'incombenza al Sig' r Antonio Troyer: il decreto Camerale parla, che Vs' ra Ill' ma dovere ricercare dalli P. P. la editione de loro privilegi, et quelli manda fora alla Camera, et non simplicimente fare la prohibitione, poiche sua M' ta , et l' Ecc' sa Cam' a non pretende cose ingjuste, et levare il Gius, ch' ad altrui aspetta, massime à N. S. Giesu Christo, et la beat' ma Vergine, che furono sostituiti per Erede, et consequentemente hora in loco d'essi li M' to R'ndi Padri comprehendendosi fra questa fondatione anco la mittà della Fiumara, che poi Massimiliano 2' do li rinontio anco la sua portione, et Gius pescandi, chi vorrà levare alli Religiosi il suo, non haverà mai fortuna, bisogna viver, et lasciar vivere, et non ingiustamente impedire il prossimo il suo Gius, che godevano piu di 200. Anni in quà, però staremo addendo quello Vs' a Ill' ma risponderà, et informerà sopra il qui annesso memoriale, nel mentre farebbe bene di accommodarsi, et lasciar godere pesci, a chi tocca. Nel tempo delli Sig' ri Baroni della Rovere, et godevano le trutte li Sig' ri Cap' i , et anco li PP. conforme il Bisogno, et ne mandavano ancora fori, et era la benedittione di Dio, hora, che si vole mangiar solo, et levare alli P. P. il suo Gius, cessa la benedittione, et per questa causa facil' te sentirà altri sinistri progressi nei suoi Interessi, il che grandemente mi dispiacerebbe, restando per altri.
Di VS' ra Ill'ma
Graz li 11. Marzo Obl'mo , et devot'mo Serv're
1681. Christophoro de Surian.
VII. Duobus mensibus nondum elapsis hanc epistolam ab Amico ad amicum scriptam secuta est Cameralis in favorem Conventus, et Ecclesiae Tersactensis facta resolutio, quam ex Originali in Archivio Tersactensi asservato huc transcribo, et hunc continet sonum:
Wohlgebohrner Freyherr, besonders Lieber Freünd und Herr. Dem Herrn ist ohne dem bewust, was nit allein der P. Guardian und Convent der Franciscaner zu Tersath wider denselben der Ihnen unlengst eingestelten Vischerey halber in der dasselbstigen Fiumara, oder Fluss Recha beschwert: sondern was derselbe auch auf dern Vernembung unter dato 13. April negsthin hierüber für einen bericht, und zwar neben anführung anderer derenthalben beschehenen Vischerey einstellungs Vrsachen dergestalten erstattet hat, das wan sie Patres Franciscaner ihre Privilegien vorhero edirt hetten, Ihen das Vischen daselbsten niehmalen verwehrt worden noch noth gewesen were derenthalben alhero zu recursiren, und der Herr dahero darwider weiter nichts zu moviren habe, und gleich wie Wir nun auch mittels anderer in sachen eingezogener Information Ihnen Patribus Franciscanern Crafft ihrer Fundation bedeutes Vischen an gedachter Fiumara nit absprechen können, alß wolle der Herr Sy Patres bey Ihrer habendten, und docirten uralten Vischens gerechtigkeit, deren sich die selben mit ihren bedienten und Mühlleithen auch fürohin praevaliren khünnen, in ruhiger possess lassen und Sie weiter nit turbiren. Vnd
453
weillen auch vorkhumbt, das die Fiumaner widerumben anfangen von denen armen KirchFahrten, so zu unser lieben Frauen auf Tersath und über die Pruggen des gemelten WasserFluss Recha gehen miessen, von jeden einen sold alß gleichsam ein Mauth zu erzwingen, da doch diese Pruggen nur auß Ihro Kay. May. Peitel, nemblich auß der neünen sein anlag erbauet, und Ihnen Fiumanern solche schon vor diesen ainigstmahl auch angemaste sold praetension von vnsern Anno 1678. darinen in loco gewesten Commissarien gemessen inhibirt worden, und weilen durch dergleichen neüe zohl erpressung die andacht verhindert und geschmellert, auch denen armen geistlichen gleichsam das allmusen benumben wurde, alß befehlen wir dem Herrn hierauf, das derselbe Ihro der Stadt zu Fiume auch diese anmassende abforderung des solds von denen über die Pruggen gehenden KirchFahrtern bey betrohenden Entziehung der nova imposta ganz ernstlich einstellen, und verbietten solle. Dan hieran beschicht Ihr Kay. May. allergnedigster will und Mainung. Graz den 5. May Anno 1681.
N. der Römisch. Kay. auch zu Hungarn, und
Böheimb König. May. etc. Verordnete I. Ö.
HofCammer Praesident, und Räthe.
VIII. Ex hoc Caesareo Rescripto patet, quod Ill'mus D. Petrus L. B. de Argento Capitaneus Fluminensis excusabilis sit, quod Patribus Franciscanis piscationem in Fiumara interdixerit, quia ignorabat, ùt semel asseruit, privilegia Fratrum Conventûs Tersactensis: Ast excusabilis minimè est D. Dominicus L. B. de Montanari Capitaneus pariter Fluminensis, et Tersactensis, quia privilegia jam edita, et decisionem Camerae I. A. factam anno 1681. scire debuit, et secundum illam se dirigere, et non caeco impetu Fratribus Piscationem interdicere. Contigit quippe, quod Fratres die 28. Junii in Vigilia Ss. Petri, et Pauli anno 1720. piscarentur, quod advertens D. Josephus Antonius Zanchi locumtenens (nam D. Capitaneus tunc Vienae erat) misit milites Arcis Persactensis cum duobus lictoribus Fluminensibus, ut tollant retia, et piscationem impediant: milites non tantùm mandatum Capitanei executi sunt quoad retia, sed etiam famulum Conventûs nomine Joannem Callin sequenti die arctae Custodiae in Arce Tersactensi mancipârunt, ubi 11. diebus incarceratus detinebatur. Videns Conventus violatam jurisdictionem Ecclesiae B. V. recurrit pro remedio ad Excelsam I. A. Cameram; haec et in re controversa securè procederet, exquisivit non tantùm â Conventu Fratrum Minorum, ut sua instrumenta litteralia pro suo jure firmando ostendant, sed etiam, ut D. Capitaneus suas praetensiones, et responsiones ad objecta Fratrum palam faciat.
IX. Quaelibet pars suas praetensiones adferebat, et quaevis victoriam reportare voluit: consideratis verò, et benè perpensis utriusque partis documentis, et rationibus (quas hìc brevitatis causa omitto)
454
Excelsa I. A. Camera in favorem Conventus Tersactensis contra Ill'mum D. Capitaneum Fluminensem Dominicum Bar. Montanari tulit sententiam sub die 18. Julii 1722. quae ex Originali desumpta sic sonat:
Ehrwürdig Geistlich Liebe Freünd. Demnoch Wür die von dem H. Haubtman zu Fiume Baron von Montanari denenselben strittig gemachte Fischensgerechtigkeit reiflich haben überlegen lassen, und befunden worden, das die Fundationales ganz Clar und unwidersprechlich sich befinden und das Ihnen gnädig zuegegeben worden seyn, das Fischen biß Helffte des Fluss Reka oder Fiumara auf 33. Passus zu exerciren.
Als hat man sub hodierno dem H. Haubtman zu Fiume rescribiert, und aufgetragen, das selbiger Sye P. P. in der Fischensgerechtigkeit in bemelten Fluss Reka oder Fiumara bis auf 33. passus zu verstehen, gleiches beyliegender § us des mehrern erweiset, unperturbiert lassen, da hingegen darob seyn solle, damit sie P. P. mit dem Fischen sich ultra limites fundationis et concessionis Sub poena privationis nicht extendiren. So Wir thuen P. P. solches hiemit zur Nachricht und fehrern direction in Gnaden erinnern. Dan es beschicht auch hieran Ihrer Kay. und König. May. etc. allergnedigster Will und Mainung. Graz den 18. Julii 1722.
N. der Römisch. Kay. auch zu Hispanien, Hun-
garn und Böhaimb König. May. etc. Verordnete
I. Ö. Hoffcammer Praesident und Räthe.
X. Litterae verò Excelsae I. A. Camerae sub eodem dato ad Ill' mum D. Dominicum L. B. de Montanari Capitaneum Fluminensem, et Tersactensem scriptae hujus sunt tenoris:
Wohlgebohrner Freyherr, besonders Lieber Freynd und Herr. Über die von dem Herrn denen P. P. Franciscanern zu Tersath strittig gemachten Fischensgerechtigkeit auf der Fiumara, oder so genanten Reka geben wir demselben so viell zu verstehen, wass massen die Fundationales ganz Clar und der de anno 1681 ergangenen Resolution ganz conform, craft welcher denen P. P. Franciscanern zu obbesagten Tersath die Fischensgerechtigkeit erkenet und confirmiert worden seye, auch der erste Frangepanische Fundations-Brieff von der Reka oder Fiumara meldet, cum additione das dieser Fluss, in welchen obbenante P. P. Franciscaner auch zu fischen berechtiget seyn, Fiume von Tersath scheidet, das Ihnen P. P. aber auch vermög des anderten Fundations Brieff etwas donirt worden, so ist doch solches ex post erfolgt und damit die erste Fundation nicht gehoben, sondern nur nach sein des Fundatoris vor seinen Todt gethane Erklärung augmentiert und
455
N' o 20.
verbessert worden, consequenter bleiben beede Fundationes in ihren Vigor und weilen sie Franciscaner nicht allein den in claris terminis lautenden Frangepanischen Fundations brieff, sondern auch den über die vorhin schon Ehemahlig in Disput gezogene Fischens Gerechtigkeit in favorem erhaltenen Hoff-Cammeralischen Ausspruch vor sich haben; alß finden Wir in der billichkeit zu seyn, das Ihnen P. P. Franciscanern zu Tersath solche gestüfte Fischensgerechtigkeit lauth deren producirten claren Instrumenten rechtmässig gebühret und solche mit guetten Fueg nicht abgesprochen noch benomben werden kan. Diesem nach Wir ihme Herrn hiemit auferlegen, das derselbe so wohl vigore gedachter claren Documenten als auch der ergangenen Judicatum oftermelte P. P. Franciscaner zu Tersath in der Fischensgerechtigkeit auf die Helffte des Fluss Reka oder Fiumara, und zwar nach Innhalt beyfündigen § auf die 33. Passus weith hinauß (nicht aber weiter zu verstehen) unperturbirter lassen und ihnen das abgenohmene Näz, fahls er Herr solches annoch beyhanden und Sie Franciscaner intra triginta trium passuum gefischet haben, alsogleich vertituiren, hingegen darob seyn solle, damit sie P. P. Franciscaner mit dem Fischen ultra limites fundationis et concessionis sub poena privationis sich nicht extendiren. Dan hieran beschicht Ihrer Kay. und König. May. etc. etc. allergnädigster Will und Mainung. Graz den 18. Julii 1722.
N. der Römisch. Kay. auch zu Hispanien, Hun-
garn und Böhaimb König. May. etc. etc. Verordnete
I. Ö. Hoffcammer Praesident und Räthe.
XI. Paragraphus in supra allatis litteris allegatus desumptus est ex litteris primis fundationalibus de dato Novi 7. Aprilis 1431. Martini Comitis de Frangepanibus, et sic sonat: Deinde per viam publicam ad angulum Capellae nostrae Sancti Georgii penes Castrum ex parte orientali: deinde directè descendens per montem incultum ad Flumen, quae quidem dividit Recham cum castro nostro Tersath per medium fluminis, longitudinis 33. passuum per medium laci maris versus partem occidentalem . Hunc genuinum Frangepanicum textum D. Dominicus Montanari Capitaneus Fluminensis cum sibi adhaerentibus in alienum â mente fundatoris sensum interpretari conatus est; ajebat enim, confinium Ecclesiae Tersactensis esse per montem incultum ad Flumen (id est Zuir, seu â scaturigine fluvii Fiumarae) per medium Fluminis longitudinis 33. passuum. Quasi diceret: Patribus Franciscanis esse licitum piscari usque ad medietatem Fluvii incipiendo â confinio Zuir usque ad longitudinem 33. passuum: Sicque piscatis illis nec penes eorum Molendinum licita esset: Verum enimverò si textus praedictus penitius consideretur, ita intelligendus erit: confinium Ecclesiae Tersactensis incipere â flumine dicto Zuir per medium fluminis (Fiumarae) usque ad mare, dein vero per mare longitudinis 33. passuum per medium laci maris versus partem
456
occidentalem , sicque Fratres per integrum fluvium Fiumaram usque ad medietatem fluvii jus piscandi habent, quia fundus Ecclesiae se extendit â Zuir usque in mare, et deinde piscatio in mare se extendit ad 33. passus usque ad lapidem triangularem. Ista interpretatio firmatur aliis rationibus; nam antequam pons extructus esset, habebant Fratres naves, quibus deducebant Fluminenses volentes, ex territorio Tersactensi ad alteram aquae partem: ponte verò extructo Excelsa Camera omnia emolumenta ad se traxit, Conventui verò loco praedictorum proventuum ex telonio Fluminensi annuè tribuit f. 165. g. m. dein quando cadaver ex Civitate Tersactensi effertur, illud nos in medio pontis excipimus, quae omnia non fierent, nisi Fratres etiam ibidem jus haberent in medietatem aquae.
XII. Cum toties, ut visum, Dominorum Fluminensium Fratribus jus piscandi in Fiumara adimere volentium iniqui conatus repressi fuerint, putabant Fratres se praedicto jure imperturbate futuros, ast spes eos fefellit, nam anno Domini 1735. Domini Fluminenses denuo Fratres â suo jure deturbare conabantur, voluerunt enim strenui, et fideles jurium Excelsae Camerae defensores videri, quasi verò Excelsa Camera alios suo jure privare vellet, cum tamen pronissima est ad jus suum cuilibet tribuendum, ut ex ejusdem declarationibus patet: et ideo etiam in hoc casu demandavit sub die 30. Julii 1735. Ill'mo D. Capitaneo Buccarensi, et Tersactensi sartori, ut jura Fratrum Minorum Conventus Tersactensis sarta tecta conservare studeat, eosque ab omnibus injustis impetitoribus defendat, ùt colligitur ex Originali Rescripto Ex' ae Camerae ad P. Guardianum Tersactensem eadem die dato, quod hujus est tenoris:
Ehrwürdig, Geistliche, Liebe Freünd. Gleichwie Wir in ersehung deren Fondations brieffen und vorhin in Sachen von vns ergangenen Verordnungen die Ihnen P. P. mit allen Rechten zuhabende Fischerey auf der Fiumara oder Reka 33. passuum in der ??-ge in der Halbscheidt gedachtes Flusses kheines weegs zu benemben, sondern viellmehr hierbey zu schüzen gesinnet: übrigens aber solche an Vns zu lösen nicht willens seynd.
Alß haben Wir auf die von Ihen P. P. bey uns eingeraichte beschwärde, das solche Fischensgerechtigkeit von einigen turbiert werden wolte, an unsern mittels Rath, und Haubtman Ambts Verwalter zu Buccari, und Tersath Herrn von Sartori unter heüntigen Dato die Verordnung erlassen, das selber sothane gerechtigkeit 33. passus auf der Halbscheidt gedachter Fiumara fischen zu könen keines weegs beentrechtigen lassen, sondern diese viellmehr wider alle diejenige, so etwas entgegen handeln wolten, handhaben solte.
Das also diese Clag hiemit ex officio aufgehöbt und solches demnoch Ihnen P. P. zur nachricht bekhant gemacht würdet. Dan hieran beschicht Ihrer Römisch. Kay. May. allergnädigster Will und Mainung. Graz den 30. Julii 1735.
N. der Römisch. Kay. auch zu Hispanien, Hungarn und
Böhaimb König. May. Verordnete I. Ö. Hoffkammer
Vice-Praesident und Räthe.
457
XIII. Mirandum sane est, quod D. D. Fluminenses tam zelosi fuerint in tuendo jure Camerali circa piscationem in fluvio Fiumara, non attendentes ad piscationem in mari, in qua possessione Fratres imperturbatè semper reliquerunt, cum etiam piscatio in mari pertineat ad jus Camerale: Ratio hujus rei in promptu est, nec aliena â veritate quamvis fors aliquibus minus accepta: nam D. D. Fluminenses saepius viderunt Fratres in Fiumara piscantes, nunquam verò in mari: quia Fratres ob defectum retium in mari per proprios famulos nunquam piscati sunt, sed facultatem piscandi dederunt, sicut et hodie fieri assolet, piscatoribus Fluminensibus erga annuam aliquorum pisciculorum recognitionem: hinc contigit, quod Fluminenses jus piscandi Fratribus in controversiam vocaverint tantùm tunc, quando ipsis praedentibus piscatio instituta fuit, non autem tunc, quando ipsis absentibus eadem instituebatur.
§. III.
De Trajectu, seu ponte suprà Fiumaram, et
domo penes Braidam.
I. Ex Litteris piae reminiscentiae Martini Comitis de Frangepanibus exaratis die 7. Aprilis 1431. clarè patet, quod praeter alia bona Ecclesiae Tersactensi donata etiam Vadum, seu Trajectus comprehendatur, prout illa verba indicant: Ac dedimus insuper dicto Monasterio Vadum nostrum. Habuerunt Patres nostri ex parte territorii Tersactensis unam naviculam, in qua homines Flumen ire volentes trans aquam Fiumaram deducebant, alteram navim habebant ex parte adversa Domini Fluminenses, qui Flumine ad Tersactense territorium euntes transportarunt. Conventus emolumenta Trajectus semper aliis erga annuum censum, elocare consuevit, qui juxta hanc Tariffam â transeuntibus solutionem exigebant:
| Tariffa. | Per Entrata Soldi | per Uscita Soldi |
| Per una somma d'oglio ………………………………… | –˶ | 2. |
| …… Mielle ……………………………………………. | 6˶ | – |
| …… Sale ………………………………………………. | –˶ | 2. |
| …… Legname …………………………………………. | 3˶ | – |
| per un Manzo .…………………………………………. | 4˶ | – |
| …… una Vacca .………………………………………. | 3˶ | – |
| …… un porco .………………………………………… | 4˶ | – |
| …… tre Castratti .……………………………………… | 2˶ | – |
| Per tre Agnelli, ô Capretti .…...………………………… | 1˶ | – |
| Per una somma di Cera ………………………………… | 12˶ | – |
| Per un fagotto compreso l'huomo, che lo porta ………. | 2˶ | 1. |
| Per una somma di vino da forastieri …………………… | 4˶ | 2. |
| Li Paesani sono franchi. | ||
| Per una persona foresta ………………………………… | 1˶ | – |
| Et ciò s'intende, quando anco viene con il cavallo voto. |
458
| Per ogni somma di rasse ………………………………. | –˶ | 3. |
| Per un rodolo di rasse …………………………………. | –˶ | 1½ |
| Per una somma di frumento, ò altro, li suditi di Grobnicho ……………………………………………… | 2˶ | – |
| Gl'altri ..………………………………………………… | 3˶ | – |
| Per un carro di legname ……………………………… | 3˶ | – |
II. Cum autem saepius naves nauffragium passae sunt, et multi homines submersi, prout etiam quidam P. Joannes Ferlanich actualis Guardianus Tersactensis anno 1584. submersus fuit, decrevit Communitas Fluminensis ad evitanda tot mala pontem suprà Fiumaram suis expensis sine aliquo dispendio Fratrum Conventus Tersactensis aedificare anno 1638, prout se Communitas declaravit his formalibus:
Si dichiara con la presente scrittura, qualmente questa Magnifica communità di Fiume s'e risoluta di fabricar un Ponte sopra la Fiumara per scarico della sua conscienza per non haver da render conto â Dio di tante anime, che annualmente si sono somerse in questa aqua senza poterseli dare ajuto alcuno, senza spesa, ne intacho del Monasterio delli R. R. P. P. della Madona S' ma di Tersatto dei Minori Osservanti di S. Francesco, et á spese della sud' ta communità perpetuamente mantenerlo, come fà del Porto senza spesa alcuna de sudetti P. P. facendosi il Ponte levadore della parte di Fiume, et della parte delli Padri vicino al ponte, si facci un rastello, acciò tanto questo della parte di Fiume, quanto della parte delli Padri possino tenere serati unitamente, et unitamente aprire, che perciò li moltò R. R. P. P. il P're Leone Magliavaz Provinciale, et P're Francesco Glavinich per la autorita, che tengono dal R' mo P're Michaele Chumar Com' rio Generale per Germania, si contentano, et accosentono â questa Santa opera, come giurisdicenti della parte della Fiumara verso Tersatto, che la sudetta Magnifica Communità possa edificarvi il detto Ponte nella loro giurisdittione, come fà del Porto senza spesa del sudetto Monasterio. La qual Scrittura per corroboratione delle sudette cose sarà sottoscritta, et sigillata d'ambe le parti ad perpetuam rei memoriam facendosene due simili per tenere una per parte, cosi, et con ogni meglior modo etc.
III. Circa annum 1663. cum pons prior ex ligno fabricatus ruinam minaretur, proposuerunt DD. Rectores, et Judices Civitatis Fluminensis novum ex lapide pro perpetua perrenitate aedificare. Quem in finem Fratribus Conventus Tersactensis quaedam puncta proposuerunt, et quidem primò, quod vellent ipsi suis expensis aedificare pontem hac adjecta conditione, ut Conventus renuntiet omni juri, et emolumentis, ex ponte provenientibus. Secundò, quod â Peregrinis sive processionaliter, sive individualiter ad Thaumaturgam Virginem Tersactensem accurentibus nil praetendere vellent, neque quidpiam exigere â transeuntibus Fratribus famulis, aut res sive emptas, sive mendicatione acquisitas pro Conventu ducentibus. Quia verò Fratres emolumentis pontis tamquam ad Ecclesiam spectantibus renuntiare non poterant, petierunt D. D. Fluminenses
459
ut Conventus aequè concurrat ad expensas, ast quia hoc repugnat Contractui ante hac (ùt suprà insinuavi) cum Communitate Fluminensi inito, Fratres, ut ab hoc onere liberarentur, ad suam Caesaream Majestatem Leopoldum I. recursum fecerunt, â quo favorabile obtinuerunt Rescriptum, ut ex ejusdem Originalibus litteris ad Judices Civitatis datis die 4. Junii 1663 patet, quae hujus sunt tenoris:
Leopold von Gottes Gnaden Ehrwehlter Römischer
Kayser, zu allen zeiten Mehrer des Reichs.
Getreüe, Liebe. Waß gestalt sich N. Guardian, und Convent S. Francisci zu Tersath beschwären, umb das die Communitet alda zu St. Veith am Pflaumb, die Prukhen über den Fluss Fiumara alleinig auß ihren Mitteln nit auferbauen, sondern dem Closter gleichfahls ihres Theils Vncosten darzugeben auftragen, oder aber ihres Theils gebaü bey solcher Prukhen verichten solten; welches Begünen dem zwischen Ihnen theiln aufgerichten Contract gestrakhs zu wider seye, danenhero demüthigst gebetten, Wür geruheten die Communitet zu völliger auferbaung und continuirlicher erhaltung solcher Prukhen, wie auch der schranken: reihen: oder schlagprukhen, alß der Contract vermöge, ernstlich anhalten und Sie zu ainichen Vnkosten nit betrangen lassen wolten, das alles gibt der Einschluss des aigentlichern zu ersehen. Sintemalln ermelte Supplicanten sich auf getroffenen claren Contract bezüegen thuen, und derentwegen sich hierzue kheines weegs verstehen können. Diesemnach ist unser gnädigster bevelch hiemit, das Ihr diesen Ihren Begehrn statt thuen, es wären dan erhebliche bedenkhen, solche Vnserer I. Ö. Regierung fierderlichen eröffnen sollet. An deme beschicht Vnser gnädigster Willen und Mainung. Graz den 4. Junii Anno 1663.
| Commissio Sac. ae Caes. ae Majestatis in Consilio. | |
| Max. G. von Herberstein Vice Stadthalter | G. Gottfrid G. Kolonitsch |
| Valentin Webern Canz. Ambts Verwalter | Wolffg. Markovitsch |
IV. Non obstante hac Caesarea regia Resolutione Judices Fluminenses â Conventu praetendebant annuè 12. f. pro reparatione pontis, quos Conventus aliquot annis tribuebat: obtulit quidem V'Diff'rium die 4. Oct. 1668. semel pro semper dandos f. 200. ast D. D. Judices Fluminenses non videbantur fuisse contenti, cum praedicti f. etiam annis posterioribus contributi legantur: Cùm autem deficiente Fluminensi aerario, Pontem sua Caes'a Maj. ex Caes'o aerario videlicet ex proventibus
460
novae supra vinum impositionis fabricari curâsset, dicta 12. fl. pensio etiam cessavit. Quamvis verò Pons ex Camerali cassa aedificatus erat, tamen D. D. Fluminenses â Peregrinis per pontem transeuntibus unum solidum exigere coeperunt, quorum conatum non tantùm Leopoldus I. die 5. Maji 1681. cohibuit, sed etiam renovatum Carolus VI. totaliter suppressum voluit, ut ex ejusdem litteris ad Judices Civitatis die 30. Januarii 1715. datis patet, quae hujus sunt tenoris:
Carl ec. ec.
Welcher gestalten bey Vns P. Petrus di Fiume Guardian wie auch das Sambentliche Convent deren P. P. Franciscanern zu Tersath umb abermahligen gnädigsten Befelch an daselbstigen Haubtman, und selbige Communitet ergehen zu lassen, damit sie der untern 5. ten May 1681 erlassener Verordnung gehorsambist nachleben, mithin die Pilgramb, und wahlfarter, welche so wohl einschichtig alß Trouppen, oder Procession weis die Pruggen bey der Fiumara passieren, unaufgehalten übergehen lassen, und von Abforderung ungebührender biß dato eingenohmen Zoll eines Solds abstehen und sich enthalten sollen, und zwar um soviell mehrers, weil diese Pruggen nicht von der Communitet gefällen, sondern von der Nova imposta und auß den Landsfürst. Aerario erhalten wurde, solches verstendiget der einschluss des mehrern.
Worauf Vnser gnädigster befelch hiemit ist, das Ihr ingestelten deren Supplicanten Begehrn statt thuen, fahls aber erhöbliche bedenkhen dargegen, selbe alsogleich zu Handen Vnserer I. Ö. Regierung und Hoffcammer berichten sollet. Dan etc. Graz den 30. ten Jener 1715.
V. Cum autem Carolus VI. Romanorum Imperator Flumine Carlostadium usque viam Regiam fieri curâsset, voluit etiam omnia particularium personarum telonia, et vectigalia titulo emptionis suae Camerali aerario incorporare, in hunc finem Excelsa Camera Aulica requisivit P. Guardianum Tersactensem, ut praefata emolumenta pontis, suae Caesareae Majestati cederet, et quemdam Plenipotentiarium Grecium amandaret ad concludendum Contractum: tergiversabatur Guardianus, non quod pontem alienare non velit (cum jam V'Diff'rium A'o 1672. illum Camerae Graecensi erga annuam eleemosynam, ut â vexationibus Fluminensium liberaretur, cedere voluerit), sed quia id absque Sedis Apostolicae consensu facere non potuit. Cum autem Excelsa Camera Graecensis morae impatiens fuisset, amandatus fuit Grecium D. Franciscus Laurentius Fraccassa J. U. D. Syndicus Apostolicus Conventus Tersactensis, qui die 4. Junii 1727. sequentem cum Excelsa Camera contractum inivit:
Zu Wissen, das an heünt zu Ende gesezten Dato zwischen der hochlöb. I. Ö. Hoffcammer an einen: dan Francesco Lorenzo Fraccassa Syndico Apostolico, als von N. Guardian und Convent des Franciscaner Ordens zu Tersact abgeordneten Plenipotentem
461
des andern Theils nachfolgender respectivè Kauff- und Verkauffs Contract abgeredet und unwiderruflich geschlossen worden, wie folgt.
Primò. Nachdeme seine Röm. Kay. und König. Cath. May. etc. etc. anoch unter Dato 17. ten April und 21. ten 7ber verwichenen 1726. Jahrs sich dahin allergnädigst resolvirt haben, die in dero I. Ö. Erb-Fürstenthumben und Landen auf denen HaubtCommercialstrassen sich befindende particular Maüth kauflichen an sich zu bringen, einfolglich auch crafft hereingelangten besondern Kay. Resolution von 18. ten Jener instehenden Jahrs allergnädigst anbefohlen haben, das auch die an der Fiumara zu Fiume befindliche, und von bemelten P. P. Franciscanern zu Tersact besizende Mauth bey dasiger Pruken abgelöset werden solle, mithin zu dessen gehor. befolgung sie P. P. Franciscaner zu Tersact vermittels ihren Syndicum Apostolicum und ad tractandum abgeordneten Plenipotentiarium Francesco Lorenzo Fraccassa remonstrirt haben, das sie vorbesagte Mauth allein ohne darzu gehöriger behausung und der Pesca, oder Fischfangs, vermög producirten Original-bstands Contract D. 6. Jener 1701 von ihren Bstands Inhaber Vicenzo Pillipich von anno 1701 biß anhero Jährlichen dem Bestand in paaren geld mit 100 Ducati oder 113 f. 20 Xr teütscher weh. dan 200 lb. frischer Fisch, so in ordinari pretio 20. f. t. W. betragete, nicht allein richtig eingenohmen und genossen hätten; sondern das auch bemelter Ihr Mauth Bestand Inhaber Vicenzo Pillipich vi contractus verbunden worden wäre, wochentlich â parte 2 lb. frischen Fisch dem Convent zu reichen und das ganze Jahr hindurch ein eigenes Schiff auf Ihre requisition so wohl zu überführung der Convent Geistlichen und deren bedienten, als auch ihrer Victualien, und eingebrachten allmosen zu halten, und nebst deme auch bey jedmahliger arrivirung deren Commercial, und andern Schiffen dem Convent die alsobaldige Notiz zu geben, damit sie ihre allmosen hieruon haben einbringen könen: Vnd wie nun bey der Tractation auch vor diese 3 leztere contractmässige Dienstbahrkeiten 31, f. 40, kr. versprochen und andern Theils angenohmen, mithin die völlige ertragnuss dieser Mauth auf Jährliche 165. f. aestimirt worden ist. Als verkaufft hiemit an sie Hochlöb. I. Ö. Hoffcammer vorbemelter Francesco Lorenzo Fraccassa im Nahmen des N. Guardian, und des Convent Franciscaner Orden zu Tersact solche seine bey Fiume an der Fiumara possidirende, und mit keinem onere belegte Mauth ohne der Behausung, und des Fischfangs (als welche zwey leztere weitershin in futurum wie biß anhero selbigen Convent in aigenthumb verbleiben solle) so gestaltig, wie solche Mauth vorhero von gemelten Convent zu Tersact, so dan aber von dem Ihrigen Bstand Inhaber vermög extradirender Tariffa eingenohmen und genossen worden oder vor Rechts und billichkeit wegen hätte eingenohmen und genossen werden können, mögen, und sollen mit dieser expressen Bedingnus, das offt bemeltes Convent Franciscaner Ordens zu Tersact sich künftig hin keines ersinlichen Mauth oder derglei-
462
chen Rechts, und Einnahms von der Pruken an der Fiumara zu Fiume betragen, praevaliren, oder einnehmen könne, massen gedachter Fraccassa alß Plenipotentiarius all sein anhabendes Recht und Befugnuss an Sie hochlöb. I. Ö. Hoffcammer in optima juris forma übergeben, und verkaufft haben will. Dagegen und weilen
2. dò bemelte Mauth an der Fiumara bey Fiume alljährlichen in contanti, oder in paarer Gelt mehrer nicht alß 113. f. 20 kr. teütscher weh. dem Convent abgeworffen und der übrige Genuss von jährlichen 200 lb. und respectivè 104, lb. frischen Fisch, dan des dienstbahren schiff und der schuldigen ansagung deren ankommenden schiffen sich aus erhöblichen motiven nicht zu Capital anschlagen lasset, als verspricht sie hochlöb. I. Ö. HoffCammer offt bemelten Fraccassa Bevollmächtigten von N. Guardian und dem Convent Franciscaner Ordens zu Tersact zu einen wahren und realen Kauffschilling, das von dem zu 5 pr cento angeschlagen und respectu des jährlich vorgegebenen bestands pr 113 f. 20. Xr. teütscher weh. in Capitali 2266. f. 40. Xr. betragen den Quanto abfallend, und eben auf 113 f. 20. Xr. calculirte Interesse zu 5 pro cento annuè zu entrichten. Weillen aber
3. tiò besagtes Convent Franciscaner Ordens zu Tersact sothanes Kauffschillings Capital pr' 2266 f. 40. Xr' teütscher wehrung nicht zu erheben, sondern solches mit der Hypothec auf die verkauffte Mauth an der Fiumara zu Fiume bey dem Kay. Aerario auf Interesse ligen zu lassen verlanget, so obligiert sich auch hochgedachte I. Ö. Hoffcammer Ihme Convent Franciscaner Ordens zu Tersact das hiervon auf 5 pr' cento fallendes Interesse mit 113 f. 20. Xr' teüt. we. in quatemberlichen ratis jährlich und auf ewig (so lang dieses Kauffschillings Capital bey dem Kay. Aerario ligen verbleibet und bemelten Convent nicht etwo bey vorgefahlener Bedürftigkeit mit vorhörigen allergnädigsten Consens S. r Kay. König. und Cath. May. etc. etc. entweders in partem vel in totum außgefolget werden müste) bey dem Kay. Mauth OberEinnehmer Ambt zu Fiume gegen Quittung paar und ohne abgang bezahlen zu lassen. Was folglichen und pro
4. tò dem contrahirten Betrag vor die alljährlich â parte in Zweyen Posten genossene 304. lb. frischen Fisch, wie auch gehabte Dienstbahrkeit des Schiffs und der schuldigen ansagung deren ankommenden Schiffen anlanget, da verspricht und obligiert sich gleichmässig sie hochlöb. I. Ö. Hoffcammer bemelten Francesco Lorenzo Fraccassa Syndico Apostolico et Plenipotentiario des Convent Franciscaner Ordens zu Tersact jährlichen mit 51. f. 40. Xr' auf ewig zu quotemberlichen Ratis gegen besonderer Quittung bey obgemelten Kay. Mauth Ober Ambt zu Fiume paar und richtig abführen zu lassen. Nebst deme pro
5. tò Will wohlgedacht hochlöb. I. Ö. Hoffcammer auch in Gnaden zugelassen und concedirt haben, das nicht allein die Convent Geist-
463
Lichen, und ihre Leith, sondern auch ihre allmosen, Victualien und andere nothwendigkeiten, wie sie Nahmen haben mögen, wan selbige würklichen dahin, und für das Closter allein ohne Verkauff oder Handels gehören, es mögen hernach getragen, oder geführt werden: wie dan auch die Procession weiss dahin nacher Tersact gehende Peregrini, oder Kirchfahrter, so viell die Persohn derselben anlanget, von der Mauth, wie biß anhero auch fehrnershin in futurum gänzlichen befreyet sein sollen. Hingegen, und gleichwie pro
6. tò bey der Tractation vorgestellet worden, das oft gemelte Mauth nicht allein mit keinem onere belegt, sondern auch, das die Stadt Fiume so wohl vermög des mit Ihro Stadt stipulirten Contract alß crafft Fundations Privilegien auf ewig schuldig seye, die völlige Pruken über die Fiumara auf eigene Vnkösten beständig, und in wandelbaren stand zu erhalten, also will sie hochlöb. I. Ö. HoffCammer sich auch dessen mit dem expressen Vorbehalt versichern; allenfahls es in futurum über kurz, oder lang heraußkommen möchte, das das Kay. Aerarium zu dieser Pruken erhöb-, reparir- oder unterhaltung selbes etwas contribuiren müste, so dan befuegt seyn solle, den darzur ausgelegten Vnkosten von dem Jährlichen zu bezahlen habenden Kauffschillings Capital Interesse per 113. f. 20. Xr', und da solches nicht erkleklich sein möchte, auch von denen übrigen bey N. o 4. to Jährlich abführenden 51. f. 40. Xr' zu defalciren. und sich damit zu regressiren. Endlichen und pro
7. mo verspricht besagter Francesco Lorenzo Fracassa, alß Syndicus Apostolicus und Plenipotentiarius des N. Guardian, und des Convent Franciscaner Ordens zu Tersact, Sie Hochlöb. I. Ö. Hoffcammer dabey allerdings zu schüzen, schirmen und schadloss zu halten. Alles getreülich, und ohne gevärde, auch mit und bey Verbindung des allgemeinen Landschaden bunds in Steüer. Zu Vrkund dessen seynd zwey gleichlautende Exemplaria, jedoch auf allergnädigste ratification seiner Römisch. Kay. und König. Cath. May. etc. etc. aufgesezt, beeder seits gefertiget, und gegen einander außgewechselt worden. Actum Gräz den 4. ten Junii 1727.
J. C. G. von Leslie
(L. S.) (L. S.) (L. S.) (L. S.)
Commissio Sac. ae Caes. ae Regiaeque
Majestat. in Consil. Cam. ae Aul. ae I. A.
Jo. Joseph Gr. v' Stainbeiss
Max. Joseph Gv' Schrattenbach
Carl Ignaz von Rudolphsstall
Das gegenwartiges Transumptum gegen seinen Original gehalten und in allen gleichlautend befunden worden, bezeigt solches mein Fertigung. Datum Laybach den 3. ten November 1742.
(L. S.) Johann Antoni von Vermatti, einer löb. Laafft in Crain
Ober Secretarius.
464
VI. Praetacta copia, ut videre est, non est originalis, sed ad formam legalem redacta. Fors Scriptura Originalis anno 1747. juxta mandatum Caesareum extradita, amplius restituta non fuit, quod probabilius est. Cùm, ut suprà insinuavi, Conventus pontem, utpote ad Ecclesiam spectantem alienare non potuit absque Sedis Apostolicae consensu, nec Excelsa Camera expectare voluit, ut dictus consensus obtineatur, hinc D. Syndicus Apostolicus tunc Graecii existens mox subscripto Contractu videlicet die 12. Junii 1727. supplicuit Ill'mo et R'mo D. Nuntio Apostolico Vienae residenti, ast hic D. Syndicum direxit Romam pro obtinenda approbatione. Postquam Syndicus suum supplicem Romam misit, fuit is denuo Viennam pro Informatione ad Nuntium Apostolicum remissus. Nuntius Apostolicus denique requisivit attestationes tam Vicarii Generalis, quam Episcopi Segniensis, et Modrussiensis, quod alienatio pontis cedat ad majorem utilitatem Ecclesiae. En praedictas attestationes:
Attestatio
Vicarii Generalis
Testor infra scriptus, Pontis Flumini penes Tersactum impositi, qui ad Sacrarium Tersactense spectâsse dignoscitur, ad Excelsam Caesaream Cameram translationem cedere in majus commodum, et emolumentum, ùt assequor, tum boni publici, cum privati ejusdem Sacrarii. Excelsa enim Camera facilius, citiusque aut collapsum erigi, aut reparationis indigum refici curabit, atque appellatum Sacrarium absque gravi cura, et sumptibus in Pontem indies exponendis, centenos ex aequivalenti compensatione hujusmodi translationis fructus trahet. In quorum fidem me subscribo usuali sigillo apposito Segniae 14. Martii 1736.
(L. S.) Georgius Wolffgangus Chiolich de
Lewensperg Vicarius Generalis.
Attestatio
Ill' mi , et R' mi Episcopi Segniensis
Joannes Antonius de Benzoni Dei, et Apostolicae Sedis
Gratia Ecclesiarum Segniensis, et Modrussiensis, seu Corba-
viensis Episcopus etc. Sac. Caes. Reg. Cath. Maj. Consiliarius etc.
Notum facimus, atque testamur: Vectigal pontis Civitati Fluminis proximi, quod hactenus ad Ecclesiam B. V. Tersactanae Ord. S. Francisci Min. Reform. Dioecesis nostra Modrussiensis pertinuit, hujus alienationem ab Excelsa Caesarea Camera publicas ob causas expetitam, in evidens ejusdem Ecclesiae emolumentum vergere. In quorum fidem etc. Datum Flumine 23. Aprilis 1736.
(L. S.) Antonius Benzoni Segniensis, seu
Corbaviensis Episcopus
Ad mandatum Ill'mi, et R'mi D'ni Episcopi
P. Antonius Drassich Cancellarius Episcopalis
465
VII. Captis attestationibus praedictis fuit anno 1737. supplex Sanctissimo porrectus, â P. Ministro Provinciali subscriptus, ad quem Romae primò anno 1743. suum consensum dedit Benedictus XIV., ac ut executioni mandetur, Episcopo Segniensi comisit, ut ex sequenti patet Originali supplici, qui hujus est tenoris:
Beatissime Pater!
Augustissimus Noster Romanorum Imperator Carolus VI. postquam jam anno 1726. die 17. Aprilis, et 21. Septembris ejusdem anni omnia vectigalia in suis Provinciis haereditariis Interioris Austriae ad vias Regias, et communes sita, ac ad particulares personas hactenus spectantia justo emptionis beneficio sua facere universaliter decreverat, singularibus, ac specialibus litteris die 18. Januarii 1727. emanatis vectigal quoque ad pontem Fluminis vulgò Fiumara extra Civitatem Flumen positum, quod in interrupta serie de speciali S. Sedis Apostolicae licentia, et clementissima signanter facultate fel. record. Urbani VIII. Pontificis Maximi per singulare diploma datum Romae ad S. Mariam Majorem Anni 1625. 21. Julii Pontificatûs sui anno secundo ad Ecclesiam Beatae Virginis Gratiarum Tersactensem (ad quam olim Alma Domus Nazarethana ministerio Angelorum ex Palaestina translata fuit, atque â Fratribus Minoribus strictioris Observantiae Provinciae S. Crucis Croatiae, et Carnioliae jam â tribus, et ultra saeculis incessanti Officiorum Divinorum diu, noctuque peractione celebratur) pertinuit, atque â Syndico Apostolico ejusdem Conventus nostri Tersactensis requisivit, offerendo, quod quidquid fructus, et utilitatis per modum purae eleemosynae nominatae Ecclesiae, et Conventui obvenisset, sed eadem ratione, et titulo in aequivalenti perpetuis futuris temporibus sese recompensaturum.
Ad gratiosum porro mandatum Supremi terrae Principis, Sacrae videlicet Caes' ae Regiaeque Majestatis memoratus Syndicus noster Apostolicus legaliter demonstrare debuit, quod dictum Vectigal cum annexis emolumentis Ecclesiae Tersactensi quotannis flor. 165. utilitatis partim in parata pecunia, partim in comestibilibus ad usum Fratribus applicandis tulerit. Eadem Sacra Majestas totidem pariter florenos 165. in denariis effectivis quotannis ex aerario suo Ecclesiae, et Conventui Tersactensi tribuere adpromittit puro pariter duntaxat eleemosynae titulo.
Quia verò recensitum Vectigal ad Bona Ecclesiastica pertinet, adeoque absque speciali S. Sedis Apostolicae consensu, ac licentia alienari communi jure prohibetur, è contra autem alienatio illius nedum Ecclesiae, et Conventui Tersactensi plurimum utilitatis, et statui nostro conformior, sed etiam ipsi bono publico proficua (uti ex annexis R'ndissimi Ordinarii loci, ejusque Vicarii Generalis testimoniis videre licet) dignoscitur, praesentibus S. Sedi Apostolicae humillime supplicatur, quatenus attenta quoque Clementissima Regnantis Augustissimi nostri Monarchae voluntate, et instantia, ut ad realem, et legalem hujus Vectigalis, ejusque jurium alienationem interventu praenominati nostri Syndici Apostolici deveniri possit, gratiosum consensum, et licentiam impertire dignare-
466
tur. Pro qua gratia etc.
Et quod omnia in hoc supplici libello exposita sic revera se habeant, prout referuntur, Ego fide Sacerdotali, ac Provincialatus mei, quo fungor, officio cum appositione signi Provinciae, propriique manus subscriptione testor. Datum in Conventu nostro Montis Sancti B. Virginis Gratiarum die 23. Januarii 1737.
(L. S.) Humillimus, et indignus Filius
Fr. Casparus Pasconi Provinciae
S. Crucis Carnioliae Minister Provin-
cialis p. t. m'ppa
Die XI. Decembris 1743. Sanctissimus Dominus Noster audita relatione Episcopi Segniensis, et Modrussiensis, eidem benignè comisit, ut veris existentibus narratis, facultatem cedendi supradictum Vectigal juxta petita, cum pacto tamen regressus ad primitiva Jura in casu inexigibilitatis oblatae pecuniae illius loco, pro suo arbitrio, et conscientia Oratori gratis impertiatur. –
A. Card. Gentili
(L. S.)
gratis etiam quoad Script'ram
I. A. Funettus Secret' rius
Commisione Nobis â Ss'mo D'no Benedicto XIV. per Decretum XI. Decembris 1743. data, concedimus facultatem D. Syndico Conventus Tersactensis alienandi Vectigal Ponti Fluminis vulgo Fiumara dicti adnexum, atque ad Ecclesiam B. V. Tersactanae pertinens, nec non desuper contractum stipulandi cum Exc' a Camera Graecensi S. S. R. Mat'tis cum conditione tamen regressus Ecclesiae ad primaeva jura in casu cessationis oblati annui quanti. Sic etc. Datum Segniae ex Palatio Nostro Ep'pli 3. Feb. 1744.
(L. S.) I. Ant' us Segniens. Mod. seu Corv. Ep'pus m'ppa
Gregorius Stipkovich Cathed'lis Eccl'ae
Modrussen. Can'cus Buccari, Cancel'ius Ep'palis
VIII. Visis iis, quae circa Vectigal Pontis ventilata, acta, et tractata erant, restat, ut pauca de domo penes Braidam ad littus maris sita, tanquam de accessorio ad ipsum pontem spectante, disseram; Fuit namque haec domus ex ligno aedificata pro commoditate nautarum Conventûs, qui homines ante extructum pontem trans Fiumaram deducebant; quo tempore aedificata fuerit, memoriae non est proditum, id scio eam anno 1662. fuisse ruinae proximam. Haec Domus, sicut caetera bona fundationalia erat D. D. Fluminensibus semper spina in oculis, volueruntque omnem jurisdictionem in eam exercere, prohibuerunt enim, ne in ea vinum delucidetur, et cum illis non erat obtemperatum, etenim in alieno territorio jus dicenti impune non paretur, ausu te-
467
merario praesumpserunt anno 1695. in domum irrumpere, ac duo vasa vini perforare: ast quid utilitatis inde habuerint? Vinum, quod non biberunt, aliaque causata damna, solvere, ac cum proprio damno resarcire debuerunt. Haec Domus fuit anno 1662. ex lapidibus aedificata, contra quam aedificationem Domini Fluminenses coram sua Caesarea Majestate Leopoldo I. conquesti sunt, asserentes, quod in domo hac dafraudatores telonii suum refugium habeant, et tempore alicujus emergentis belli praejudicio esse posset, fortalitio, et Civitati.
IX. Leopoldus Imperator, ut in re securè procederet, petiît informationem â tunc existente Capitaneo Fluminensi, Ill'mo D'no Ferdinando L. B. de Rovere, quâ capta sub die 17. Junii 1662. sequentem dedit Resolutionem ad dictum Capitaneum:
Wohlgebohrner Freyherr, besonders Lieber Freünd und Herr. Sintemahlen Wir vernemmben müssen, das denen P. P. Franciscanis allda, Ihr an den Traghetto gehabtes hilzenes Haüsel mit gemauer zu bauen, und aufzuführen wohl könne zugelassen, und verstattet werden, also und obschon zwar die Communitet darwider Strezitiert vorwendendt, das solches etwo künftig nit allein der Stadt, und ihren Fortezen gegenüber möchte zu schaden geraichen, sondern auch zu Verübung der Contrabant Vrsach geben, so haben Wür doch dergestalten darin willigen wollen, damit allezeit die gebührliche Vorsichtigkeit gebraucht werde, das der Herr Ihnen Interessirten solches gebey zwar verstatten, herentgegen aber ein Revers (das so offt wahrgenohmen solte werden, das solches Haüsel bemelten Fortezza, oder der Stadt bey besorgender Feinds gefahr auf ein, oder andere weiss nachthailig fallen, wie auch ander seits denen Contrabanden Vorschub oder Vnterschleiff geben solte, das sie daselbige auf solche Ereignung alsobalden widerumben auf eigen Vnkosten abwerffen zu lassen schuldig und verbunden seyn sollen) begehrn, und würklich abfordern wolle. Wie nun der Herr hierauff der sachen schon rechts würdet zu thuen wissen, wir auch dessen besagte Communitet gleichfahls nachrichtlich erindert, also beschicht hieran Ihro Kay. König. May. allergnädigster Will und Meinung. Graz den 17. Juny Anno 1662.
N. der Römisch. Kay. auch zu Hungarn und
Böhaimb König. May. verordnete I. Ö . Hoffcammer,
Praesident und Räthe.
X. Haec sunt, quae de alienatione pontis, deque adjacente domo, quae nunc ad 25. f. de censu importat, adducere pro aeviterna rei memoria, necessarium esse putaveram. Si quis verò majorem notitiam habere desiderat, consulat Archivium Tersactense.
468
§. IV.
De eleemosyna 40. f. germ. mon. ex Telonio Flumi-
nensi quotannis Conventui tribui solita.
I. Haec 40. f. eleemosyna â Dicasteriis Caesareis semper respicitur tanquam donum gratuitum ┬ et ex pura benevolentia domus Austriacae Conventui Tersactensi assignatum, ex quo tamen Memoriali Conventus Tersactensis in fine adducendo eruitur hanc eleemosynam Conventui obvenire titulo fundationis Frangepanicae. Primum hujus eleemosynae vestigium reperitur in Ferdinando I. Romanorum Imperatore. Is enim sub dato Viennae die 29. Decembris Anno 1559. mandavit Exactori Fluminensi, ut Conventui Tersactensi quotannis 32. f. tribuat, ut ex sequenti illius gratioso Rescripto patet:
Ferdinand
Wir haben auf Hannsen Lenkovitsch gehorsamestes anbringen, und dan der brüder St. Franciscen Parfüsser Ordens in Closter Tersath demüthiges Suppliciren genedigst bewilligt, Inen den Geistlichen Personen in ansehung Ihrer armuth zu dessen stättlicher irer Vnterhaltung järlich Zwey und dreysig gulden in Münz, jeden Gulden zu funffzehen Pazen, oder 60. Xr' gerehnet, von, und aus, den gefällen Vnsers Aufschlages zu St. Veith an Pflaumb Jetziger deiner Verwaltung erfolgen zu lassen. Vnd ist derhalben unser genedigster beuelch an dich, du wöllest ernenten Ordensleüten nun von eingang negst kumbendes 60. Jars anzufahen, und hinfiro Järlichen, und Jedes Jars besonder angezeigte 32. f. berürter wehrung von geherten Gefällen deiner Ambts Verwaltung Vnsers Aufschlags zu St. Veith am Pflaumb, bis auf Vnser genedigst wolgefallen und wideruffung ordentlich raichen, und bezallen. Solche Außgab sollen dir auf diesen Vnsern beuelch und gebürlichen Quittungen, in künfftiger deiner Ambtsraittung für guett angenomben, gehegt und passiert werden. Es geschicht auch daran Vnser gefälliger Willen und Mainung. Geben Wien den 29. December 1559.
II. Haec eleemosynae largitio diversas passa est vicissitudines, nam ea fuit commutata in eleemosynam olei, quo verò anno? ex Scripturis Conventus erui non potest, id certum est, id fuisse factum ante annum 1624. et post annum 1621. Quod enim praedicta eleemosyna anno 1621. nondum fuerit commutata in oleum, patet ex hoc Originali Scriptura Carnioliae Deputatorum die 29. Martii 1621. ad D. Carolum Wasserman Exactorem Fluminensem data, ut assignatos 32. f. tam de praeterito (fuit enim aliquo tempore praedictae eleemosynae praestatio ommissa) quam de futuro
469
Conventui Tersactensi fideliter pendat. Scriptura praedicta ex Originali desumpta hujus est tenoris:
Vnsern Gruess in genaigten Willen zuvor. Edler vester
lieber Freündt!
Was der Römisch Khay. May. Vnsers allergnädigsten Herrn und Landsfürsten verordnete Hoffcammer Praesident und Räthe vns sub dato 17. Martii jüngsthin wegen Jährlichen 32. f. Denen Franciscaner Ordens Leütten zu Thersat, so ihnen zusambt deme, so bißhero daran hinterstöllig verbliben, hinfüro alß lang khein einstöllung beschicht, geraicht werden sollen, für ein intimation gethan, habt ihr solches aus hierinligender Abschrifft mehrers Inhalts zu vernemben, vnd beuelchen eüch darauff, das Ihr solchem allen volstendige Laistung geben, eüch umb jedesmahls ihnen Patribus beschehende Außgaab bescheinen lassen wollet. Das soll eüch bey raittung für richtig passiert werden. Laybach den 29. Marty A o 1621.
Einer Ersam. Landsch. in Crain
Verordnete etc. etc.
III. Quod autem anno 1624. petita fuerit commutatio olei in eleemosynam 12. stariorum tritici, patet itidem ex Originali Scriptura Deputatorum Carnioliae de dato 13. Decembris 1624. in qua exquirunt informationem ejusdem Domini Exactoris Caroli Wasserman. Literrae praedictae sic sonant:
Vnsern Gruss sambt genaigten Willen zuvor. Edler vester, besonders lieber Freünd. Von dieser Einer Ersamben Landschafft, und deroselben Verordneten Ambts wegen ist unser beuelch hiemit, das Ihr vns über hierinligend, bey Ihrer Khay. May. durch die Franciscaner zu Tersath eingebrachtes gehorsambistes Suppliciren, umb Commutation des Ihnen Jahrlich raichenden Öels in ein Monathlichen Stair waiz, der sachen beschaffenheit, sambt Eüeren räthlichen guetachten, und zurukhsendung des OriginalEinschluss ehist zue fürdern sollet. Gott ob vns allen. Laybach den dreyzehenden Decembris A o Im Sechzehenhundert, Vier und Zweinzigisten.
N. Einer Ersamben Landschafft des
Herzogthumbs Crain Verordnete etc.
IV. Commutatio praedicta fuit anno sequenti 1625. resoluta Graecii die 30. May, dein verò â Carnioliae Deputatorum consilio fuit communicata die 12. Septembris nulla facta mentione olei, sed tantum 30. f. licet prius 32. dari consueverunt. Litterae Originales ad D. Carolum Wasserman Exactorem Fluminensem sic sonant:
470
Vnsern Gruss in geneigten Willen Zuvor.
Edler Vester, besonders Lieber Freündt.
Was für ain resolution an Vns über der Ordensleüthen des Closters zu Tersath hieuor gethannes begehrn, das man Ihnen anstatt der Jährlich raichenden 30, f. Zwelf Stär waizen geben wölle, das eröffnet der abschrifftliche Einschluss mit mehrern. Danenhero von dieser Einer Ersa. Landschafft wegen, Vnser beuelch an eüch, das Ihr dieser resolution nachkhomben und volständige Laistung thuen sollet. Gott ob Vns allen. Laybach den Zwelfften Septemb. Anno Sechzehenhundert, und Fünf und Zwainzigisten.
N. ainer Ersa. Landschafft der Herzog-
thumbs Crain Verordnete etc.
V. D. Telonarius Wasserman anno 1625. dedit quidem Conventui Tersactensi 12. staria tritici, sed mensurae tantum Fluminensis, quae multò minor est Labacensi, hinc, ne Fratres damnum paterentur, recurrerunt ad Inclytum Provinciae Carnioliae Deputatorum Collegium pro declaratione hoc, ut ex Originalibus litteris constat, resolvit favorabiliter pro Conventu in hunc modum:
Vnsern Gruess in geneigten willen zuvor.
Edler Vester, besonders Lieber Freündt!
Hie unerwarth beschwärn sich vor Vns N. Guardian, und das Convent zu Tersath, das Ihr Ihnen die Verordneten Zwelff Stär waiz nit nach hiesiger, sondern nach der St. Veitherischen Staritsch mas reichen wöllet. Dieweilen aber bey Vns khain andere meinung, alß auf gemelte Laybacher mass seyn khan. Also ist Vnser beuelch, das ihr die armen Ordensleüth in Ihrem begehrn contentiren, oder da ihr hiewider ander erhöbliche bedenkhen einzuwenden, uns dieselben eheist eröffnen sollet. Gott ob Vns allen. Laybach den 22. May 1626.
N. Einer Ersa. Landschafft des Herzog-
thumbs Crain Verordnete etc.
VI. Circa annum 1644. fuit haec Tritici eleemosyna denuo commutata in annuos 40. f. Quod autem prius loco 32. aut 30. f. 12. staria tritici data fuerint, nunc autem in altius pretium videlicet f. 40. commutata, ratio est, quia pretium Tritici hoc tempore in valore auctum fuit. Cum autem anno 1644. ex mandato Caesareo ex provisionibus, et pensionibus Caesareis quarta pars defalcari debuit, etiam ex hac eleemosyna 40. f. D. Adamus Suppanitsch Exactor Fluminensis quartam partem detrahere voluit: ast I. A. Camera Graecensis benignè resolvit, hanc eleemosynam non subjacere praedicto Decreto, sequenti Rescripto:
471
Wie die Herrn auß Inligendten Memorial des mehrern zu ersehen, so haben N. die Franciscaner zu Tersath so vill bey vns angebracht, wasmassen Ihnen vermüg ainer hievorderisten lengst allergenedigst beschehene Landsfürst. Concession, auß dem Ober Einnember Ambt daselbst zu St. Veith am Pflaumb monathlichen ain: und also das ganze Jahr hindurch 12. Stayr Waizen. zu derselben bösserer Lebens Sustentation jederzeit geraicht worden.
Vmb das aber denenselben anjezo durch den Herrn aldorth haltenden Ober Einnembern Adamen Suppanitsch, von diesen jährlich zu genüessen habenden getraydt (welches sonsten auf 40, f. angeschlagen worden) auch der Vierte Thail, Immassen es mit denen Ordinary Besoldugen, Provision, und Pensionen beschicht, abgezogen, und innen behalten werden will. Also bitten dieselben, Ihnen diese Vnterhaltung, wie hievordisten, ohne ainiche Deffalcirung völlig eruolgen zu lassen. Da nun solhes ein pur lauteres almosen, und den abzug gedachten Vierten Thails Ihrer Kay. May. etc. allergenedigsten Intention nach kheines weegs unterworffen. Derowegen so haben Wir die Herrn hiemit freündlichst ersuchen wollen, an gedacht Ihren Einnembern zu St. Veith am Pflaumb die unbeschwärte Verordnung zu thuen, auf das denen armen Supplicanten an statt behrürten 12. Stair waizen, die ausgeworffenen 40, f. nunmehr fürtershin Jährlich ohne ainichen abzug, völlig geraicht und bezalt werden. Vns denen Herrn beynebens zu angenember Dienstlaistung hiemit freündlichst offerirend. Graz den 12. Augusti A o 1644.
VII. Cùm anno 1705. Leopoldus I. gloriosissimae memoriae Romanorum imperator ex hac mortali vita emigrâsset, ejus Filius, et in Romano Imperio Successor Josephus I. petiit informationem de omnibus piis legatis, pensionibus, et eleemosynis, quae ex aerario Caesareo solvebantur, jussitque produci titulum, et onera, ob quae praedictae eleemosynae tribuuntur sub poena ammissionis dictarum solutionum. Hoc Caesareum mandatum fuit, propter istos 40. f. â Domino Josepho Vincentio de Marotti Supremo Exactore Fluminensi die 1. Septembris 1705. etiam P. Guardiano Tersactensi intimatum. Ad hoc Caesareum mandatum P. Guardianus quantum ad rem ita respondit ……
40. fiorini ci venivano corrisposti ex condigno, perche le due fiere dell' Assunta, è dell'Annuntiata, che erano nostre, è si facevano da nostra parte di Tersatto, l' Eccelsa Camera le hà trasferito in Fiume, et in compenso si fece la sudetta assegnazione di f. 40. annui commutati in vece di formento etc.
Quod enim nundinae celebratae fuerint sub Castro Tersactensi ad mare, et emolumenta inde provenientia Conventui Tersactensi Fratrum Minorum â Martino de Frangepanibus legata, patet ex ejusdem fundationalibus datis Tersacti 12. Augusti 1468. ubi sic loquitur: Pro sustentatione praedicti claustri de bonis nostris tale facimus sublevamen. Primò: proventus, et emolumenta omnium apothecarum fieri solitarum in circuitu ipsius Ecclesiae Beatae Mariae in omnibus
472
ipsius Virginis gloriosae festivitatibus, simul cum medietate totum proventum, et emolumentum nundinarum celebrandarum annuatim sub praedicto Castro penes mare in festo Assumptionis Virginis Mariae indifferenter. Quidquid demum sit, sive hi 40. f. ex debito, sive ex pura gratiosa Caesarea benevolentia per modum eleemosynae Conventui tribuuntur, id certum est, quod Conventus hanc eleemosynam percipiat jam annis 220. nec dubitandum est, eam semper in suo vigore permansuram eo vel maximè, quod qualibet septimana ad Aram Thaumaturgae Virginis Mariae pro conservatione, et incremento Aug'mae Domus Austriacae unum Sacrum cantetur, et diebus Sabbatinis Vesperi Litaniae Lauretanae absque alia aliqua eleemosyna Conventui ex Aerario Caesareo obveniente.
§. V.
De Vineis in Territorio Tersactensi sitis, quae
vulgo Braida major, et minor nuncupantur.
I. Has vineas spectare ad Conventum, et Ecclesiam Tersactensem, patet, quia intra fines â Martino Comite de Frangepanibus in suis litteris de dato Novi 7. Aprilis 1431. assignatis, et anno 1612. revisos continentur. Has Braidas, quarum maior sita est ad littus maris muro circumdata, minor â Molendino pontem versus ad ripam Fiumarae protenditur, erant anno 1726. venditae pro 14000. f. societati privilegiatae Orientali, cum autem post duos annos contractus rescissus fuisset, eae denuo ad Conventum devolutae sunt. Anno 1729. Domini Fluminenses ad Braidam majorem homines unius turcicae navis contagionis suspectos, una cum mercibus collocare attentarunt, et sic ex Vinea locum contumaziae facere: ast Carolus Imperator alias fecit dispositiones, ut ex ejusdem Originali Scriptura patet, quae hujus est tenoris:
Carl von Gottes gnaden Erwehlter Römischer Kayser,
zu allen Zeiten Mehrer des Reichs.
Ehrsambe, Geist., Liebe, Andächtige. Was an Vns von Vnserer I. O. Regierung und HoffCammer ratione Eüers demüthigst übereicht bitt. recurs (das Euer weingarten zu Tersatto vor das Contumaz orth respectu deren in dem alldorten zu Fiume angelangt, so genanten schiff Sanct Saverio sich befindenden leüthen, und waaren nicht assigniert werden möchte) nach unter 9. ten hujus für eine unterthanigste bericht. Vorstellung gemacht worden, solches ware vns in ein: so andern des mehrern gnädigst zu vernemben gewesen.
Immassen nun vermittels vnserer untern 14. dits herein gelangt: und Sub hodierno alda bey Vnserer I. O. Reg. und HoffCammer erledigten Kay. gnädigsten Resolution wegen besagten Schiffs S. Saverio und dessen Contumaz machung bereit andere dispositiones verordnet worden seynd, das nemblichen die in gleich besagten Schüff vorhandene waaren und leüth in
473
das Lazareth alldorten zu Fiume zu Haltung der Contumaz und auslüffterung des Tobäkhs ungeachtet deren diessfällig gemachten Difficultäten eingenomben werden sollen.
Alß werdet in crafft Vnserer herabgelangten gdsten Hoff Verordnung von 17. ten hujus Ihr dessen hiemit nachrichtlich gnädigst erinneret. Dan an deme beschicht Vnser gnädigster Will und Mainung. Graz den 20. 7ber 1729.
| J. J. Gr. zu Lewenberg Stadthalter a. V. | Commissio Sac. ae Caes. ae et Cath. cae Ma'ttis in Consilio |
| J. H. Gr. Ortenhoffen Cänzler | Dismas Jos. Gr. v. Dietrichstein |
II. Circa vineam penes Fiumaram, vulgo dicta Braidiza, seu Braida minor, plures controversiae exortae erant, nam Civitas Fluminensis jam ante annum 1659. pro reparatione et majori securitate portus in Fiumara ex sua parte incipiendo â ponte ad 214. circiter passus molendina versus penes dictam aquam murum erigere coepit, quia autem per hujusmodi muri erectionem aqua constringebatur, et damnum in Vinea nostra ex adversa parte sita causabatur abradendo successivè terram dictae Vineae Bridiza. Voluit Conventus indemnis servari, protestatus fuit contra dictum aedificium; quapropter, ut portus aedificium publico bono multò proficuum non tardaretur, Magnifica Communitas Fluminensis se obligabat ad indemnem servandum Conventum, ut ex sequenti Originali contractu patet, qui sic sonat:
In Dei aeterni Nomine Amen.
Per interpositione dell' Ill' mo Sig' re Ottavio Lib' o Bar. de Terzi di sua Majestà Cesarea Consig' re et Capit' o di Fiume, et Tersatto furono sopite, et agiustate le diferenze trà la Mag.' ca Communità di Fiume, et tra li Molt o R'ndi Padri di Tersatto per causa del riparo, che la Mag' ca Communità andava facendo in beneficio publico, et in buon servigio di sua Majestà Cesarea, et dell'Eccelsa Aulica Camera dell'Austria Interiore del Porto di Fiume nel modo infrascritto.
1' mò Il Molto R'ndo Padre Pietro Franzetich Guardiano di detto Convento facendo con il consenso, et presenza del Sin' re Claudio â Marburg Syndico del Convento, con permissione, et Licenza del R'do Padre Provinciale, et â nome di tutto il venerabile Convento per zelo di buon servigio di sua Majestà Cesarea dell'Eccelsa Camera dell'Austria Interiore, per la buona osservanza, che tutta la Religione professa alla Mag' ca Communità, et â tutta la città in publico, et privato, cede, et renuntia alli Nobili, et Molto Ill' ri Sig' ri Antonio Rastelli, Seferino Augustino Osbatich Giudici, et Rettori rapresentanti tutta la Mag' ca Communita d'ordine della medema con l' assistenza del Nobile, et moltò Ill' re Sig' re Gio: Giacomo Giuliani de Jabochetis, come Vic' o , et locotenente della Città, tutta quella parte di Braida sita sopra la Fiumara verso il Scoglietto, che sarà dissegnata per servizio, et riparo della medema Fiumara, et Porto.
2' dò Dissegnato il pezzo del Braida nel modo, che piacerà
474
alla Mag' ca Communità, dourà stimarsi il pezzo dissegnato da di † periti, confidenti d' ellegersi uno per parte.
3' tiò Fatta la stima, secondo quella promettano li molto Ill' ri et Spe'bli Sig' ri Giudici, et Rettori con obligazione publica di pagare in denari contanti il stimato valore, il quale promettano sodisfare alla più lunga al ritorno dell' Ill' mo Sig' re Bar. Capit' o mediatore.
4' tò Quel spazio di Braida, che sarà convertito nell' uso publico perche la ripa restante non senta danno, per quanto s' estende il detto spacio, s' obligano li Sig' ri Giudici in Nome publico di reparare perpetuamente la medema ripa â parte del Venerabile Convento.
5' tò In questa forma restaranno le parti d' accordo con promessa d'inviolabil'ta tutto il contenuto di questa scrittura sotto obligatione in forma etc. Havendo l'Ill' mo Sig' re Bar. Cap' o é come Representante Cesareo, et come Mediatore interposto la sua authorità, con la sua sottoscrittione, et sigillo, essendosi fatte due simili sottoscritte, e sigillate d'ambe le parti.
In quorum fidem etc. Datum Flumine S. Viti etc. die 25. Augusti 1699. In Arce Cesarea.
| (L. S.) | Ottavio B'ne de Terzi Cap. m'ppa |
| (L. S.) | Antonio Rastelli Giudice affermo, quanto di soprà m'ppa Agostino Seff' no Osbatich affermo, quanto di sopra m'ppa |
| (L. S.) | Frà Pietro Francetich Guard' o di Tersatto. Frà Filippo Colombichio Deff' re habituale, e discreto |
| (L. S.) | Claudio â Marburg Conseg' re Cesareo, e Syndico Apo- stolico del Convento. |
| (L. S.) | Gio. Antonio de Franceschi Synd' o Ces' o Seg' o , et delle leggi Dottore scrissi, e sottoscrissi, e posi il mio sigillo |
III. Ex hoc tanta solemnitate stipulato contractu Conventus optimam spem concepit, se fideliter ab omni damno praeservatum iri, ast Conventus in sua opinione delusus fuit, nam Domini Judices et Rectores Civitatis fideliter promissa turpiter observare neglexerunt, ac Fratres inani spe lactabant, ac interim in Braida multa damna causabantur: Videns igitur Conventus, se supplicationibus, et precibus ad Magnificam Communitatem porrectis nihil efficere, ad Excelsam Aulicam Cameram confugere debuit ibidem auxilium quaesiturus. Multoties fuit demandatum Civitati Fluminensi ab Aulica Camera, ut damna causata resarciat, ast nil actum, ut ex sequenti Camerali Rescripto ad Capitaneum Fluminensem die 11. Octobris 1721. dato patet:
Durch hienebenfündiges mit Litt. A. biß inclusivè M. instruirtes anbringen hat bey Vns Francesco Lorenzo Fracassa Syndicus Apostolicus der Kirchen, und des Convents Vnserer lieben frauen zu Tersatto sich wider die Judices und Rectores zu Fiume in deme sehr beschwäret, das ungehindert so wohl
475
von Vns gehaimben Räthen alß auch der I. Ö. Regierung zu verschidenen mahlen gemässen hirein verordnet und anbefolhen worden, das in Conformitet des den 25. ten Aug. 1699 errichteten und von gedachter Regierung bestättigten Contracts das darinige Publicum die stipulierte Währ bey Invermelten des Convents Braida auf aigne Vnkhosten repariren und anmit allen in widrigen darauf zu besorgen habenden schaden verhietten solle. Deme Jedoch biß anhero nicht in mindesten nachgelebt worden seye, mit beygeheffter Inständigster bitte, das solchem nach auf den gehorsamisten volzug des vorhin hinein anbefohlenen per arctiora gedrungen werden möchte.
So nun Ihme Herrn Haubtman zu dem Ende hiemit beygeschlossen wirdet, auf das derselbe inhaerendo prioribus die ggth† mit zulänglichen Ernst zu würklicher nachlebung denen in sachen ergangenen vorigen verordnungen verhalten und mithin die Kirchen, und das Convent zu Tersat dits Fahls ausser allen schaden sezen lassen solle. Dan an deme etc. Gräz den 11. 8ber 1721.
IV. Putâsses, ad hoc Caesareum mandatum Judices, et Rectores Civitatis Fluminensis perterritos praetensioni Conventus Tersactensis illico satisfecisse, ast longè abest, quinimo Cameralibus Decretis renitentes perseverabant usque ad annum 1746. quo anno Augustissima Imperatrix, Regina Hungariae, et Bohemiae, ac Archi-Dux Austriae Maria Theresia feliciter regnans seriosissimè praecepit Capitaneo Fluminensi tamquam instituto Commissario, ut Judicibus, et Rectoribus Fluminensibus Scriptationes (quibus per 47. annos benignorum Decretorum executionem devitabant) interdicat, ad sententiam definitivam procedat, ac in tergiversantes Contumaciae poenam ferat. Perterriti hoc Caesareo, Regioque Decreto de dato 27. Julii 1746. saniora consilia capere volentes, decreverunt D. D. Judices emere Braidam minorem: melius, et magis proficuum existimabant, ut vinea ematur, quae fructum adfert, quam sine fructu in perpetuum vineam indemnem servare, prout se in suprà allegato contractu obligarunt.
V. Quapropter, ut vineam Braidiza ad suam traherent potestatem, sequentem sub conditione tamen inserta cum Syndico Apostolico Conventus Tersactensis inierunt conventionis contractum:
Nel Nome di Dio Amen.
L' Anno della Umana salute 1747. Indizione Romana X.
il giorno veramente di sabbato, che fù li 7. del Mese
Gennaro, fatto nel Cesareo, e Regio Castello di Fiume etc.
Vertita già da molti anni la causa avanti l' Eccelsi Dicasterio dell' A. I. ed inanzi le delegate Commissioni in Fiume trà la Vn'ble Chiesa, e Convento di Tersatto, come Attrice d'una, e la Magnifica Communità di Fiume rea Conventa d'altra parte
476
â motivo d'un contratto, che si sosteneva celebrato frâ le sud' e parti sotto li 25. Agosto 1699. col quale la praenominata communità obligata esser voleva alla perpetua diffesa, e reparatione della Braida essistente dall'altra parte dello Scoglietto, et aspettante alla Chiesa, e Convento di Tersatto. E sicome per mancanza della diffesa di più anni tal Vigna, ò Braida restò della Corrente della Fiumara corrosa, diede il motivo alla parte Attrice di agire non solo per il danno causato, ma eziandio â cautella de' ulteriori temuti pregiudicii, qual pretesa fù anche con ponderosi fondamenti accompagnata. All'incontro della parte rea † conventa con li rivelanti ragioni oppugnata, con che finalmente provedersi poteva tal litiggio se non eternato, almeno con grave dispendio d'ambe le parti per molti anni sino alla total decisione protraibile. Per troncar dunque una volta tal scabroso litiggio ed oviare all' ulteriori spese per interposizione, e mediazione da Ill' mo Sig' re Francesco Carlo Signore d'Hochenwarth ora Ces' o Reg' o Rappresentante, e Capitanio, e delegato in causa Regimentale † Commissario, e coll'assistenza de Nob' e Ecc' mo Sig' re Giulio Cesare della Porta Vicario di Fiume, e Con-Commissario furono li progiettati ponti dai sottoscritti Autorisati Intervenienti matura' nte ' ponderati, ben essaminati, ed alla fine li sequenti con vincendevol espresso consenso â Nome de Principali preliminariter per transactionem pattuiti, accordati, e per norma dell' ulterior vincendevol Contegno sàlva la ratificazione, à chi spetta fermamente colle sottoscrizioni stabiliti.
Primò : Che la Braida dannificata aspettante alla Venerabile Chiesa, e Convento di Tersatto sia da quatro disinteressati, e periti stimatori d'elegersi due per parte â spese communi stimata, ed ogni qual volta l'eletti non convenissero nell' estimo, allora dalla sopranominata Ill' ma , e Nob.' e Commissione sia nominato il quinto ad ambe le parti confidente stimatore, di qual stima ambe le parti s' obligano colla renuntia dell'ulterior estimo d' esser contente.
2' ò : In Ordine alla pretesa de danni per la corrosione d'aqua che si dice, esser sulla sud' a Braida causata, la Magnifica Communità s' obliga à proporzione del terreno corroso à misura della stima soprad' ta con bezzi contanti bonificarli.
3' ò : Sequito, e publicato l' estimo debba devenirsi alla stipulazione del solenne Instromento di vendità, e comprità coll'effetivo esborso del Denaro contante da farsi per parte della Magnifica Communità verso la tradizione della Braida, e di tutte le scritture in Copia autentica concernenti il Dominio, proprietà, e prerogative di d' ta Braida, cosi pure il beneplacito Pontificio, e Regia Ces' a permissione. E per fine per sopire ancora le differenze delle spese giudiciali, le quali pretende il Syndico Apostolico del mentovato Venerab' e Convento, l' Eccell' mo Sig' e Giuseppe Cavalieri J. U. D. resta convenuto, che ambe le parti si rimettano alla giusta determinazione della Intervenuta Ill' ma , e Nob' e Commissione, senza che nessuno possa sotto qual si sia pretesto aggra-
477
varsi, ò reclamare. Il che tutto dalle parti accettato, approvato, e con buona fede concluso, remota qualunque simulazione s' obligano, e vincendevolm' te vinculano inviolabilm' te mantenere, ed osservare, né mai à quello contradire ne per se, ne per altri, con obligo espresso de evictione, e manutentione d'essa Braida, e delle sue prerogative, renunciando à qualunque eccettione di ragione, e di fatto, che potrebbe rinfringere la presente transazione, che anzi hanno pregato l' Ill' mo Sig' re Ces' o Reg' o Rappresentante, e Cap' o di ratificarla come ed ambe le parti proficua, e per maggior cautella siano tre uniformi Essemplari formati, delli Intervenienti sottoscritti, e da Principali ratificati: de quali sia uno al Venerab' e Convento di Tersatto, ed l'altro alla Magnifica Communità estradato, ed il terzo nell' Archivio Capitaniale custodito.
Actum Flumine S. Viti in Caes' a , e Reg' a Arce septima mensis Januarii 1747.
Michiele Gl'mo Franul di Weissenthurn affermo quanto di soprà salva la ratifica
della Mag'ca Communità m'ppa
Gio: Teod. o Suilacossi de Giurcovich Giud' ce Rett' e affermo, quanto
di sopra salva la ratifica della Mag' ca Communità m'ppa
Antonio Spingarolli come Deputato affermo m'ppa salva la
ratifica della Magnifica Communità m'ppa
Gio. Giuseppe Cavalieri delle L. L. Dottore, Sindico Apostolico
della Veneb. Chiesa, e Convento di Tersatto affermo
quanto di sopra, salva la ratifica della Santa Apo-
stolica Sede, e di S. M. I. e Regia, e del Rev' mo Pa-
dre Ministro Provinciale col suo Veneb. Deffinitorio.
In fede di che etc. m'ppa.
VI. Hac praeliminari Conventione facta constituti erant aestimatores dictae Vineae â Communitate Fluminensi D. D. Josephus Ignatius Rastelli, et Antonius Spingarolli, ex parte Conventus erant deputati D. Franciscus Xaverius de Orlando Syndicus Apostolicus, et D. Casparus Rendel Architectus. Qui convenientes die 26. Martii 1748. aestimârunt Vineam una cum domuncula Lib. 10749. quae faciunt Ducatos 1791. L. 3. ac germanicae monetae f. 2030. X. 22. Damnum autem causatum seorsim aestimatum fuit L. 1086. quae exportant Ducatos 181. in computatione verò germanica f. 205. X. 8. Sicque tota aestimatio est f. 2235. X. 30. Quia verò D. Syndicus Apostolicus ducto calculo proventuum â 4. annis, et emolumentorum reperit, Conventum quolibet anno damnificandum, si Vinea juxta praedictam aestimationem venderetur computando Interesse ad rationem 4. p'ro cento / pro f. 36. X. 32 hinc praedictus Syndicus requirebat de Capitali f. 913. X. 20. ad indemnem servandum Conventum: Quos cum Communitas dare recusabat, Syndicus verò prudenter praevidere potuit, se ab Episcopo non obtenturum attestationem, hanc alienationem cedere in evidentem utilitatem Ecclesiae, et sine hac attestatione Apostolica sedes non solet consentire in alienationem bonorum Ecclesiasticorum, Contractus hic quoad venditionem rescissus fuit, quoad damnorum resarcitionem caeteroquin in suo robore permansurus.
478
Quamvis verò damnum aestimatum fuit L. 1086. quae faciunt ducatis 181. et f. germ. mon 205. X. 8., tamen Magnifica Communitas non dedit nisi Ducatos 150. id est f. 170. germ. mon. Quis verò damnum posse ab eadem aqua causatum, et quotidie causandum, solvere, et impedire teneatur? facile conjicitur ex suprà n. 2. h. §. adducto Contractu.
§. VI.
De Villis Grishane , et Kottor in districtu
Vinodolensi sitis.
I. Quantum ad Villam Kottor attinet, eam fuisse â Martino de Frangepanibus Conventui, et Ecclesiae Tersactensi donatam, patet ex ejusdem Litteris datis Tersacti 12. Augusti 1468, quas suprà c. 5. §. I. ex Originali adduxi: ibi enim sic habet: Item unam Villam nostram Kottor vocatam in pertinentiis Vinadoli habitam cum omnibus ipsius Villae cessionibus, jobagionibus, possessionibus, pratis, silvis, terris arabilibus, cultis, et incultis, Vineis, rubetis, aquis, aquarumque decursibus, molendinis, et eorum locis ad ipsam Villam Kottor pertinentibus, et ex ipsa provenire de jure debentibus, nil juris, nilque proprietatis in ipsa Villa, et ejus attinentiis …… pro nobis, et posteris nostris, successoribusque ipsorum reservantes, neque reservamus, sed omne jus, et omnem authoritatem, quod, et quam in ipsis in anima habuimus, et in posterum habere speraremus ipsis Fratribus de Observantia Vicariae Bosnae parte ad vestitum, et habitum parteque ad victus eorum sustentationem dedimus, et donavimus, et assignavimus jure perpetuo, et irrevocabili. De VillaGrishane nuncupata, et Conventui Tersactensi donata, Martinus de Frangepanibus in suis postremis litteris de dato in Castro Novigrad, secundo die festi Assumptionis Virginis gloriosae anno 1478 ita loquitur: Ut igitur ipsi Fratres in ipso Monasterio degentes temporalibus subsidiis sufficienter adjuti, liberius Deo vacent, ipsique serviant, et ipsius misericordiam in districto examine nobis assiduis ipsorum orationibus valeant impetrare, illis pro animae nostrae remedio, et omnium Progenitorum nostrorum totales possessiones nostras Grishane, et Kottor, vastas in praefato districtu de Vinodol existentes, et habitas, simul cum cunctis earumdem pertinentiis, terris videlicet arabilibus, cultis, et incultis, agris, pratis, pascuis, faenilibus, silvis, nemoribus, vineis, vinearum promontoriis, aquis, aquarum decursibus, molendinis, molendinorumque locis, ac generaliter quarumcunque utilitatum, integritatibus, usibus, fructibus, fructuositatibus, proventibus, et emolumentis quibuscumque, et qualitercumque vocatis, sub earum veris, et antiquis metis, de jure, et ab antiquo ad easdem spectantibus, et pertinere debentibus, praefato Monasterio Ecclesiae Beatae Mariae Virginis prope dictum Castrum nostrum Tersath fundato, et Fratribus in ipso Deo famulantibus in perpetuam eleemosynam dedimus, inscripsimus, donavimus, et contulimus . En! quid Clarius hac Martiniana donatione, in qua omne jus, quod ipse habuit in praenominatas Villas, transtulit in Fratres Minores: et tamen vix oculos clauserat piissimus fundator, jam aderant iniqui invasores: eapropter sicut Discipuli B. Martini Turonensis Antistitis in ejus morte exclamabant: Cur nos Pater deseris, aut cui nos desolatos relinquis? invadent enim gregem tuum lupi rapaces
479
N' o 21.
canit Ecclesia in Brev. Roman. ad 11. Nov. ita pusillus Minoriticus Grex Coenobii Tersactensis in obitu Martini de Frangepanibus suo jure eundem tonum edere potuit; etenim vix Martinus oculos clauserat, jam insurrexerunt lupi rapaces, qui praedicta bona Vinodolensia rapiebant, et ad se trahebant, ùt mox clarius apparebit.
II. Post mortem Martini de Frangepanibus Marinus Soviko nuncupatus, et post ejus mortem, ejusdem frater Hieronymus pariter Soviko dictus Capitanei Segnienses bonum Grishane ad se trehebant, asserentes, quod Mathias Rex Hungariae ipsis bonum Grishane possidendum tradidisset, sed, amabo! quomodo Rex Mathias eisdem hanc Villam donavit? si ille Martino de Frangepanibus liberam cum bonis suis disponendi facultatem tribuit in suis Litteris signatis Budae anno 1477. exceptis 6. Castris, quae ipsi Regi Mathiae jam antea donaverat: quod autem intra haec castra Villa Grishane non contineatur, nullus tantae temeritatis erit, qui Martinum de Frangepanibus eius levitatis arguet; quod anno 1477. Mathiae Regi jam donatam Villam Grishane anno mox sequenti videlicet 1478. Conventui Tersactensi legâsset: Quapropter, ut P. Martinus de Rachoviza Guardianus Tersactensis, qui Scripturas donationales prae manibus habuit, injustos usurpatores, qui nullas litteras ostendere poterant, sed tantùm vivae vocis oraculum se habere jactabant, ab iniqua possessione abigat, recurrerat ad D. D. Casparum Bodo, et Joannem de Korotna, ut Judices delegatos â Mathia Rege Hungariae in Regnis Sclavoniae, Croatiae, et Dalmatiae supra complanandis quaerimoniis cunctorum Incolarum praedictorum Regnorum constitutos pro restitutione praefati Boni Grishane dicti.
III. Praefati Commissarii delegati audita utraque parte, et revisis Scripturis, et diligenter examinatis rationibus repererunt, Marinum, et Hieronymum Fratres injustè Grishane possidere: unde eosdem ad restitutionem dicti Boni, ac Conventui Tersactensi cessionem compulerunt per hanc definitivam sententiam:
Nos Gaspar Bodo de Gyurgy Magister Janitorum Reginalis Majestatis, et Comes Tholnensis, ac Magister Joannes de Korothna Comes Symigiensis, et Protonotarius Palatinalis, in Regnisque Sclavoniae, Dalmatiae, et Croatiae pro exaudiendis providendisque, complanandis, et distinguendis quaerimoniis cunctorum incolarum dictorum Regnorum per Regiam commissionem Judices cum plena authoritate deputati. Memoriae commendamus, et tenore praesentium significamus, quibus expedit universis. Quod nobis Sabbato proximo post festum omnium Sanctorum in Civitate Segnensi ad audiendum, et discutiendum quaerimonias coram Nobis quaerulando sedentibus Martinus Croatus de Rachoviza pro Religiosis Fratribus Custodiae Guardianus, ac certis Fratribus Ordinis S. Francisci de Observantia in Ecclesia, seu Claustro Beatae Virginis Mariae in districtu de Vinodol prope Castrum Tersath vocatum fundato degentibus cum procuratoriis litteris eorumdem, de medio caeterorum quaerulantium in iram exurgens puram contra Jeronimum Sovicko dictum, personaliter comparentem proposuit eo modo: Quomodo Superioribus temporibus quondam Marinus similiter Sovicko generalis Capitaneus Segnensis, Novi et Bribir, certorumque Castrorum Regalium tempore sui Capitaneatûs
480
quamdam possessionem, seu villam praedicti Claustri Beatae Virginis Grishane vocatam in districtu Vinodol habitam cum suis cunctis litatibus, et pertinentiis quibuslibet injustè, et indignè pro se ipso occupâsset, occupatamque, quamdiu supervixisset, illicitè tenuisset. Tandem vocatione Divina ipso ê saeculo decedente idem Jeronimus Soviko frater dicti Marini sic indebitè occupatam teneret, et conservaret de praesenti in praejudicium, et damnum praedicti Claustri, et Fratrum in eodem degentium valde magnum.
Quo audito jam fatus Jeronimus Soviko, ùt praefertur, personaliter in eamdem iram exurgens puram, respondit ex adverso: Quod praefatis quondam Marinus Soviko frater ejus, praedictam possessionem Grishane injustè non occupâsset, nec ipse Jeronimus eamdem indebitè conservaret de praesenti; nam eadem possessio Grishane simul cum Castro Bribir , et ejusdem pertinentiis per Serenissimum, et invictissimum Principem Dominum Mathiam Dei gratia Hungariae, Bohemiae videlicet Regem, Dominum nostrum gratiosissimum pro certa pecuniaria summa ipsis Marino , et Jeronimo dictis Soviko fuerat impignorata, sicque ipse eamdem ex hujusmodi impignoratione Regia conservaret, et ex eo, in totali praemissa actione, et acquisitione dictorum actorum innocens esset, purus, et immunis.
In contrarium praelibatus Martinus propter dictos fratres in personis eorumdem subjunxit hunc in modum: quomodo praetacta possessio praedicti claustri Beatae Virginis, et Fratrum in eodem degentium Grishane appellata, per quondam Magnificum Dominum Martinum de Frangepanibus ob remedium salutis animae ejusdem memorato Claustro, et Fratribus in eodem degentibus ex promisso, bona voluntate, ac consensu dicti Domini Regis in perpetuam eleemosynam donata, et ex ejusmodi donatione consensuali per Fratres ejusdem Claustri per nota tempora pacificè possessa extitisset, et ideo idem Dominus noster Rex, ex cujus scilicet consensu dicta possessio Grishane eidem Claustro donata extitit, eamdem per fratres Marino, et Jeronimo Soviko, aut alteri nunquam impignoratam, vel aliter quoquo modo donatam videlicet habuit, neque de jure potuit ab eodem claustro alienare. Et ibidem in horum verborum suorum declarationem, et verificationem quasdam duas litteras, et ipsius Domini Martini Comitis, et aliam Capituli Ecclesiae Zagrabiensis, ambas privilegialiter emanatas, Nostrum produxerunt in conspectum, quarum prima scilicet dicti Martini Comitis littera privilegialis majori authentico sigillo ejusdem impendenti communita , hunc tenorem continebat: (Hic inserta est littera Martini de Frangepanibus suprà c. 5. §. 1. n. 4. allata)Altera vero ipsarum videlicet dicti Capituli Zagrabiensis littera similiter privilegialis hanc verbatim servabat continentiam: Nos Capitulum Ecclesiae Zagrabiensis notum facimus tenore praesentium significantes, quibus expedit universis, quod Religiosus Frater Martinus Guardianus Conventus Ecclesiae beatae Mariae Virginis in Tersath Ordinis S. Francisci de Observantia, in sua, et universorum suorum Fratrum Conventus ejusdem personis, nostram personaliter venerat in praesentiam, exhibuit, et praesentavit nobis quasdam litteras po† in in pargameno confectas, Serenissimi Principis Dei gratia Regis Hungariae, et Bohemiae videlicet Domini nostri Naturalis Gratiosissimi
481
Sigillo ejusdem ab intra impresso, uti facie apparebat, consignatas tenoris infrascripti, petens nos debita cum instantia, ut tenorem earumdem de Verbo ad Verbum in transcripto litterarum nostrarum privilegialium similiter patent, eidem dare, et concedere dignaremus, juris sui ad cautellam: quarum tenor est talis: (Hic insertae sunt litterae Mathiae Regis Hungariae allatae suprà c. 5. §. 2. n. 3. quas ibi vide)Nos igitur petitionibus dicti Fratris Martini Guardiani annuentes, praedictas litteras Serenissimi Domini nostri Regis de verbo ad verbum sine diminutione, et augmento aliquali transumi, et transcribi, praesentibusque litteris nostris privilegialibus inseri fecimus, dicto Fratri Martino Guardiano, ac universis fratribus supradicti Conventus duximus concedendo juris ipsorum ad cautellam. Datum feria quinta proxima post festum beati Mathiae Apostoli. Anno Domini 1481.
Ipsis itaque litteris praesentatis, tam praefato possessore antelatorum Fratrum Ordinis praedicti eisdem, quam etiam praenominato Jeronimo Soviko, sibi per nos in praemissis judicium, et justitiam praeberi postulantibus, cum nos per eumdem Soviko litteras Regales impignoratitias in facto impignorationis praetactae possessionis Grishane , quam per Regiam Clementiam sibi, et dicto fratri suo impignoratam fore asserebat, si quas pro sui parte haberet emanatas, coram Nobis exhiberi voluissemus, et legitimè requisivissemus. Idem ad nostram juridicam requisitionem nullas litteras impignoratitias superinde coram nobis producere, et exhiberi posse; sed ipsam impignorationem dictae possessionis Grishane sibi factam fore solummodo simplici verbo, referebat.
Quibus perceptis, tenoribusque praetactarum litterarum pro parte, et in personis dictorum Fratrum modo praemisso productarum, praesentibusque in superioribus verbaliter insertarum, tenoribus, et continentiis perlectis, et sane videlicet saepetactam possessionem Grishane applicamus in dicto districtu Vinodol habitam, ex praemissa donatione memorati quondam Domini Martini Comitis consensu Regio roborata, tamquam merum, et sincerum jus praetacti claustri beatae Virginis, et Fratrum praedictorum Claustro in eodem degentium, eisdem cum cunctis suis utilitatibus, et pertinentiis quibuslibet jure eis ex praemissis incumbente adjudicamus, et decernimus, reliquimus, et comisimus perpetuo, ac in sempiternum possidendam, tenendam pariter, et habendam, imo relinquimus, et committimus, ipsosque Fratres per Dominum Petrum Capitaneum Segniensem in dominium, et possessionem ejusdem Villae introducere, et eamdem eisdem restituere comisimus, praemissa authoritate Regia Nobis in hac parte attributa, et justitia mediante. Datum in dicta Civitate Segniensi quarto die termini praenotati. Anno Domini 1486.
IV. Post aliquos annos, videlicet circa annum 1574. cum multa bona Frangepanica successione haereditaria ad familiam Zrinianam devoluta fuissent, D. Georgius Comes â Zrinio Lutheri haeresi infectus etiam Bona Eccclesiae Tersactensis in Valle Vinaria vulgò Vinodol sita usurpabat. Mortuo Georgio D. Stephanus Sennyey Episcopus Jaurinensis tutor Orphanorum Georgii Zrinii anno 1630. dicta bona Ecclesiae Tersactensi usque ad legitimam praefatorum Orphanorum aetatem restituit, ut ex Originalibus ejudem litteris patet, quae hujus sunt tenoris:
482
Nos Stephanus Sennyey Episcopus Jauriensis, locique ejusdem Comes perpetuus, Sacratissimae Romanorum Imperatoriae ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae etc. Regiae Majestatis Consiliarius, per Hungariam Cancellarius, et Nomine suae Majestatis Sacratissimae Orphanorum Domini Comitis quondam Georgii â Zrinio tutor primarius. Damus in memoriam, quibus expedit universis, quod cum ex benigno Majestatis suae Sacratissimae mandato post excessum ê vivis dicti piae memoriae quondam Comitis, Comissionem revisionis bonorum Orphanorum ejusdem celebrâssemus, praesentatum est nobis in Valle Vinodol dicta, ad sinum maris Adriatici existente, privilegium quoddam super certis bonis Fratrum Franciscanorum Monasterii B' mae Virginis Lauretanae in Tersatto commorantium, quod quidem privilegium, Dominis adhuc terrestribus ante in haeretica pravitate existentibus, dum in abusum deductum fuisset. Nos tunc rei veritate, et dicti privilegii robore comperto, ex opinione etiam Officialium memorata bona pro fatis Fratribus possidenda concessimus, dedimusque, imo et in pacifico dominio eorum, authoritate nostra eos constituimus. Cum autem dictum Monasterium B' mae Virginis in Tersath ignis detrimentum passum sit, si, quod in tali casu facile contingere potest, praefatum privilegium quoquo modo amissum esset, aut amitteretur, super ejus visione, ratificatione, contentorum in eo executione bonorumque pacifica possessione usque ad legitimam praefatorum Orphanorum aetatem, quorum deinde favore utentur, dictos Fratres super eo assecurantes harum nostrarum vigore, et testimonio litterarum recognoscimus. Datum Viennae die 15. Mensis Decembris, Anno MDCXXX.
(L. S.) Stephanus Sennyey
Episcopus Jauriensis m'ppa
V. Postquam Orphani Zriniani ad legitimam aetatem pervenerunt, bonum Grishane denuo possederunt, et iniquè usurpabant, usque ad annum 1679. Ob mortem enim Petri Comitis â Zrinio, dum Bona Zriniana Fisco adjudicata erant, institit P. Franciscus Uzollini Guardianus Tersactensis apud D. D. Commissarios Caesareos sibi, et Conventui restitui bonum Grishane, qui visis Instrumentis, et litteris fundationalibus, justis Guardiani postulationibus deferre volentes, eidem praetensum bonum Grishane denuo restituerunt, ut ex sequenti processu originaliter patet:
Anno Domini 1679. die 30. mensis Junii in territorio Villae Grisan, et quidem intra muros ibidem per modum Arcis, seu Civitatis conservatoriae aedificatae, per nos infra scriptos Commissarios ex benignissima Resolutione, et voluntate Sacr'mae Caesareae Regiaeque Majestatis D'ni D'ni nostri Clementissimi, Nomine autem, et in Persona Excel' mi , et R' mi D'ni, D'ni Comitis Leopoldi
483
Kollonich Inclytae Camerae Posoniensis Hungariae Praesidis, et altetitulatae Suae Majestatis harum partium Supremi Commissarii.
De manibus Ill'mi D'ni Comitis Adami â Zrin (titulus)ad manus R'ndi in Christo Patris Fratris Francisci Uzollin Ordinis Sancti Francisci Minorum Observantiae Provinciae Bosnae et Carnioliae Conventus Tersactensis Guardiani, ac consequenter ejusdem Conventûs penes clausulas privilegiorum ejusdem Ordinis Patrum, et Conventus (nihil juris, nihilque proprietatis, et dominii in Villa Grisan pro se, Fratribus, fratruelibus, quam et cognatis suis reservando) indicant. Et primò quidem de utilitate hujus villae Grisan ipsi Monasterio per familiam olim Frangepanam virtute privilegiorum superinde habitorum, Jure perennali cum omnibus, usibus, fructibus, fructuositatibus, proventibus, et emolumentis, quibuscumque, et qualitercumque vocatis, sub ejusdem Villae veris, et antiquis metis de jure, et ab antiquo ad eamdem spectantibus, et pertinentibus, optimo jure collatis, nihil tamen propter potentiam Zrinianam exinde hactenus possessis. Secundò. Siquidem praetacta Civitas conservatoria, alias majori ex parte per ipsos subditos in territorio Villae hujus Grisan , una cum adjuncto Castello dicti Domini Comitis Adami aedificata essent, tamen ipsi Monasterio nullus census, nullaque utilitas exinde proveniebat. Proinde Nos uti supra totum, et omne jus illud, quod penes privilegia sua in hoc territorio praefati Patres, et Conventus se habituros posse sperabant, vigore praesentium, exequimur: coram Ad'm R'ndis Dominis Mathia Turina Ill' mi , et R' mi Domini Episcopi Segniensis in Spiritualibus Vicario Generali, ac praefati Domini Comitis Adami â Zrinio universorum bonorum maritimorum Administratore, Gregorio Papich loci, Martino Martes de Belgrad, Matthia Grubischich Hrelinensi, Nicolao Antonich Tersactensi Parochis, Francisco Ulcztolich Canonico Bribirensi; Egregiis item, et Nobilibus Francisco Kukulievich, Petro Sussich, Stephano Marich Officialibus, et Georgio Oblachich Castellano loci. Providis itidem Gregorio Marsilio Judice, Mathia Gasparovich, et Joanne Marussich Juratis: Joanne Czuitkovich, Georgio Ballacz, Nicolao Ztipanich, Joanne Juniore Marussich Senioribus populi, aliisque quam plurimis ibidem existentibus.
Ibidemque suprascriptus Franciscus Kukulievich Officialis Nominibus, et in personis Ill' mi Domini Comitis D'ni Nicolai Draskovich perpetui de Tzakostyan , uti tutoris, et curatoris testamentarii praefati Domini Comitis sui Adami â Zrinio, nec non etiam ipsius Domini Comitis Adami surrexisset, solemnissimeque protestando dictam resignationem, et executionem nostram reclamâsset, inhibuisset, neque in eamdem dictos Dominos Comites quoquo modo consentiendos, sed omni meliori modo obviandos fore allegâsset. Addendo insuper nunquam in Dominio, aut possessu aliquo dictae Villae Grisan eosdem Patres Franciscanos neque Conventum Tersactensem praefuisse, quinimo toties, quoties in talis qualis Inscriptionis, aut colationis praetensione juxta Articulum 71. Decreti Sexti Mathiae Regis praescripsisse asseruisset. Populus insuper universus, et Seniores populi de dicta Villa Grisan palam, et publicè praemissae resignationi, et executioni contradixissent, et reclamâs-
484
sent testimonialesque super praemissis universis idem Franciscus Kukulievich sibi extradari postulâsset.
Franciscus quoque Uzolin Guardianus Ordinis, et Conventûs totius praescripti, Nominibus, et in personis super protestatione, reclamatione, inhibitioneque dicti Domini Francisci Kukulievich Populi, Seniorumqie Villae Grisan pariter protestatus extitisset, Executorumque reexecutionem sub poena reoccupationis in legibus Regni sancita inhibuisset, testimonialesque superinde per Egregium Christophorum Znika Judlium dicti Comitatus Zagrabiensis sibi extradari postulâsset.
Nos tamen infrascripti Commissarii praesentes protestationes, reclamationes, et inhibitiones hisce prothocolari fecimus, ac insuper Nomine praefatae suae Majestatis Sacr'mae tam praefatos Dominos Comites, quam Officiales, et subditos, eorumdem quoslibet sub poena reoccupationis, ab omni praemissorum reoccupatione, Patrumque praefatorum, et Conventus Tersactensis qualicunque turbatione contra benignissimam altetitulatae suae Majestatis Sacr'mae mentem, et resolutionem inhibimus, et inhibemus.
Eodem itidem anno, et die praemissis adhuc continuata est Executio in facie Villa Kottor in Area Ecclesiae Beatorum Simonis, et Judae Apostolorum per nos infrascriptos Commissarios ex benignissima Resolutione, et voluntate Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis, Domini, Domini nostri Clementissimi, Nomine autem et in persona suprascripti Excel'mi, et R'mi Domini, Domini Praesidis Camerae (titulus)de manibus praefatorum Dominorum Comitum Tutoris, et alterius Adami, ad manus praedictorum Patrum, Fratrum Franciscanorum, et Conventus Tersactensis infrascripti executio, et resignatio in tantum, in quantum nimirum dicti Patres, et Conventus virtute privilegiorum suorum sub clausula suprascriptis in hac Villa Kottor in possessu, et dominio ad praesens non essent. Et primò quidem si subditi in dicto territorio Kottor commorantes in aliquo delinquunt, aut annuè aliquos census non praestant, ex tunc non ipsi Patres, verùm Officiales dicti D. Comitis Adami eosdem juxta velle suum punire, e mulctare, prouti et Officiales iisdem incolis pro libitu suo perficere, et constituere consuevissent. Secundò. Quod dum lepore in dicto territorio Kottor pro dictis Patribus hactenus coepissent, quod alias in signum Dominii iisdem Patribus dare tenerentur, mulctae eapropter scutatos 50. ab iisdem Officiales de Grisan extorsissent. Tertiò, quod de novis terris proventum Bir dictum ipsis alias â dicta Villa Kottor , et Chabar cedentem, iidem Officiales pro dominio suo accepissent. Quartò. Quod se variis modis in jurisdictiones eorumdem Patrum, et Conventus ibidem habitas immiscerent. Quae restitutio, et executio coram R'ndis Mathià Grubissich Hrelinensi, Francisco Marsilio loci, Nicolao Antonich Tersactensi Parochis: Egregio item Francisco Kukulievich, ac providis Joanne Kattinich Judice, Joanne Krajach, et Mathia Zorichich Juratis, Mathia Breniacz, Cosmo Kullentich, Andrea, et Petro Suppan Senioribus populi de dicta Kottor , aliisque quam plurimis ibidem existentibus subsecuta est.
485
Praefatus itidem Franciscus Kukulievich modo quo suprà protestando reclamavit, inhibuitque Nominibus, quorum supra, petiîssetque uti suprà.
Idem quoque Pater Frater Guardianus pari modo, Nomine quorum suprà protestatus extitisset, postulassetque uti suprà.
Nos itaque infranotati Commissarii praemissas universas protestationes, reclamationes, et inhibitiones praesentibus nostris inseri, et prothocolari curavimus, ac insuper nomine, et in persona altetitulatae suae Majestatis Sacratissimae, tam dictum Dominum Comitem Tutorem, quam alterum Dominum Comitem Adamum â Zrinio, Officialesque, et homines suos quoscumque ab omni, et totali praemissorum reoccupatione, et damnorum aliquorum hominibus dicti Conventus in Villa Kottor commorantibus illatione sub poena quinque millium florenorum auri, toties quoties incurrenda, dominiique contra benignam suae Majestatis Sacr'mae voluntatem interturbatione inhibuimus, et inhibemus praesentium per Vigorem. Datum in Monasterio Czirkuenicza die 30. Junii Anno 1679. Suprascripto.
| Georgius Pavessich in praemissis Commissarius m'ppa. | (L. S.) |
| Joannes Fridericus Geiseler ab Eylau similiter Commissarius m'ppa | (L. S.) |
| Johann Michael Hoppert m'ppa | (L. S.) |
| Joannes Octavianus Lumaga de Millecron Capitaneus, et Commendans militae Caes' ae m'ppa | (L. S.) |
| Coram me Christophoro Znika Judlium dicti Cot'tûs Zagrab. pro testimonio Idem m'ppa. | (L. S.) |
VI. Ex praefato processu pro eruditione plura eruuntur, primò, constat, quod Villa Grishane quoad omnes suas pertinentias occupata fuerit â Comitibus â Zrinio, Villa verò Kottor nonnisi quoad aliquas jurisdictiones, quae quidem ad Conventum Tersactensem de jure spectabant, ab Officialibus tamen Grisanensibus usurpatae, puta, quod Rusticos Kottarenses delinquentes ipsi puniêrint, quod lepores in signum Dominii Fratribus dari solitos sub poena 50. scutatorum ipsis dare interdixissent, et quod de terris noviter excultis Officiales Grisanenses proventus traxissent. Secundò: quod, cùm praedicta Caesarea Commissio inhibuerit, ne subditos Kottarenses delinquentes puniant, et declaraverit id pertinere ad Fratres Conventus Tersactensis, manifestum sit, quod etiam Rustici Territorii Tersactensis, qui in fundo Ecclesiae habitant, quoad correctionem caeteraque omnia subsint Guardiano, et Conventui Tersactensi: etenim, quod Fratribus jurisdictio temporalis supra rusticos Kottarenses adjudicata fuerit, id desumptum est ex Litteris Martini de Frangepanibus datis 1478. in quibus, postquam Villas Grishane, et Kottor Conventui Tersactensi in perpetum eleemosynam donâsset, subjunxit sequentia: Totum jus, omne juris, et dominii proprietatem, quod, et quam in eisdem quomodocunque, et qualitercumque hactenus habuimus, in praefatum Monasterium Beatae Mariae Virginis de Tersath, ac Fratres Ordinis B. Francisci de Observantia in eodem commorantes transtulimus pleno jure. Sed etiam, dum territorium Tersactense anno 1431. Ecclesiae Tersactensi donâsset, donavit illud cum cunctis earum pertinentiis … et generaliter, cum quibus
486
cumque integritatibus, utilitatibus, usufructibus, proventibus, et emolumentis qualitercumque vocatis. Deinde si etiam haec verba von probarent jurisdictionem supra Rusticos territorii Tersactensis, sufficerent verba Maximiliani Imperatoris, qui, postquam bona â Martino de Frangepanibus in territorio Tersactensi Conventui Fratrum Minorum ejus loci donata confirmâsset, subjunxit haec formalia: Totum item, et omne jus nostrum Regium, si quod in praetactis totalibus Bonis, nimirum districtu, sive territorio circa praedictum Monasterium adjacentibus …… haberemus …… memoratis Fratribus Ordinis Sancti Francisci, ipsorum Successoribus universis novae nostrae donationis titulo dedimus etc. Verba praecitata hunc obtinent sensum, quod si Martinus de Frangepanibus aut non donâsset praedictum territorium, aut potestatem donandi non habuisset, ac consequenter jus in dictum territorium ad suam Caesaream Majestatem devolutum fuisset, sic hoc jus totum regium de novo donat Ecclesiae Tersactensi. Quisquis ergo sive Martinus de Frangepanibus, sive Maximilianus Imperator jus in territorium Tersactense habuit, ambo illud in Conventum Tersactensem transtulerunt: proinde cum certum sit, utrumque potuisse in subditos jurisdictionem exercere, et cuilibet eorum justitiam administrare sive puniendo malefactores, sive praemiando bonos: consequens est, quod et Conventus Tersactensis idem jus habeat, et jurisdictionem. Tandem accessorium sequitur suum principale, nugatoria enim esset donatio alicujus territorii cum omnibus proventibus, fructibus, emolumentis, et utilitatibus, si Donatarius non haberet jus ad compellendum subditum, qui cunctaretur praedicta emolumenta pro suo debito sibi praestare, ad plenam satisfactionem. Hoc jus in subditos fundi, et territorii Ecclesiae Tersactensis pluribus probare possem, sed haec incidenter dicta sufficiant.
VII. Postquam Comes Adamus â Zrinio ex Hungaria ad sua bona maritima venisset, reoccupavit Villas Grishane, et Kottor, retinuitque usque ad suam mortem, quae accidit anno 1691. Cum autem cum morte Adami â Zrinio etiam familia Zriniana interiît, erant bona tam Zriniana, quam Frangepaniana, quae Zriniani possederant, Fisco adjudicata: hinc erant ab Inclyta Camera Hungarica ablegati duo Commissarii videlicet D. D. Georgius Ladislaus Nagy, et Balthasar Patachich, ut bona Zriniana conscriberent, coram quibus P. Petrus Francetich Guardianus Tersactensis protestationem interposuit, ne bona Grishane, et Kottor ad Ecclesiam Tersactensem de jure spectantia Fisco subjiciantur, supra factam protestationem ab iisdem D. D. Commissariis sub die 3. Novembris 1691. obtinuit litteras testimoniales. Quia verò sua Caesarea Majestas Leopoldus I. praedicta bona Camerae Interioris Austriae incorporare per summum nefas voluit, eidem Caesareae Majestati Patres Tersactenses supplices erant, quatenus pro sua Clementia praefatas Villas aut Conventui restituere, aut erga annuam eleemosynam redimere dignaretur: Sua Caesarea Majestas, ut bona Maritima fiscalia indivisa manerent, de consilio I. A. Camerae praedicta bona emere, et I. A. Camerae incorporare decrevit. Hunc in finem delecti erant quatuor aestimatores, duo ex parte I. A. Camerae videlicet D. D. Franciscus Francolini, et Joannes Franciscus
487
Peri, et duo ex parte Conventus scilicet D. D. Claudius â Marburg, et Antonius Carina.
VIII. Convenientibus praedictis aestimatoribus die 20. Septembris anno 1692. in loco Grishane, appretiarunt dictam Villam Grishane f. 14094. germ. m. Villam vero Kottor f. 1874. X. 4½. quod simul exportat f. 15968. X. 4½. Cum autem in revisione Urbariorum, Scripturarum, et testimoniorum populi repertum fuerit, quod 80. L. quae exportant f. 15. X. 6. Dpf. 2⅔. ad Ecclesiam S. Nicolai spectantes, ac eidem Ecclesiae quotannis tribui debentes â Comitibus Zrinianis, dum Ecclesia S. Nicolai ob sepulturam cujusdam haeretici Smaylovich dicti Officialis Zriniani violata extitisset, usurpatae fuissent, ac Bono Grishane incorporatae, easdem 80. L. praedicti Aestimatores dictae S. Nicolai Ecclesiae restituerunt. Pariter quaedam Vinea valoris 80. ducatorum, seu germ. mon. f. 90. X. 40. ad eamdem Ecclesiam spectans â Zriniis occupata, et dicto bonello Grishane incorporata itidem eidem Ecclesiae restituta fuit. Unde, quia praedicta 80. annuae L. una cum Vinea, quae in praedicta aestimatione Grishane continentur, Ecclesiae S. Nicolai restitutae erant, fuerunt in aequivalenti â praedicta summa f. 14094. quibus Villa Grishane appretiata erat, detracti f. 412. X. 31. Sicque totum Capitale praedictae Villae remansit f. 13681. X. 29. quod cum Capitali Villae Kottor f. 1874. X. 4½. unitim facit f. 15555. X. 33½. uti videre est in aestimatione dictarum Villarum, aliisque Scripturis desuper emanatis.
IX. Facta aestimatione Bonorum Grishane, et Kottor initus fuit Contractus venditionis, et emptionis intra Excelsam I. A. Cameram, et Syndicum Apostolicum Conventus Tersactensis die 1. Junii 1694. qui etiam die 28. Februarii 1698. â Sua Caesarea Majestate Leopoldo I. glor. [famosae] mem. confirmatus fuit. Cum autem praedictum Contractum Leopoldus suis litteris inseruerit, illum seorsim adducere omitto, sed Imperatoris tantum diploma ex ipso Originali adferam, estque hujus tenoris:
Wir Leopold von Gottes Gnaden erwöhlter Römischer Kayser, zu allen zeiten Mehrer des Reichs, in Germanien, Hungarn, Böhaim, Dalmatien, Croatien, Sclavonien König, Erzherzog zu Österreich, Herzog zu Burgund, Steyer, Carnten, Crain, und Würthenberg, Graff zu Tyrol und Görz. Bekennen für Vns, Vnsern Erben und Nachkommben am Reich offentlich mit diesen Brieff: Als auf vorhergehend unß gehorsambist gethanen Vortrag wegen herumblassung an Vnser Inner Österreichische Hoffcammer beeder in der Graffschafft Vinodol liegenden Güettel Grisane und Kuttor, welche noch hiebeuor dem würdigen Gottshaus Beatae Virginis Gratiarum und dem Closter Ord. is s. ti Francisci Reformatorum zu Tersath durch den abgeleibten Graff Martin von Frangipan per modum fundationis eigenthumblich überlassen, solche auch von Vns alß dero die gesambte Zrin- und Frangipanische Güetter theils durch Vnsern Königlichen Hungarischen Fiscum eingezogen worden, theils aber ex defectu Seminis heimbgefallen, gemeltem Closter nach eingelangten bericht und Rathlichen guttachten gnädigst zuerkennet worden seynd, zwischen obge-
488
dacht vnserer I. O. HoffCammer an einem: so dan zwischen den Syndicum Apostolicum ermelten Gottshaus und denen besagten P. P. Franciscanern alda andern Theils nach derselben aufgewürkhten Pabstlichen Consens ein ordentlicher Contract aufgerichtet, und geschlossen worden folgenten Innhalts.
Erstlichen: Hochgedachter Löb. HoffCammer nicht allein das Güttel Grishane, wie bißero noch fehrners hie in dero ruhiger Possess verbleiben, sondern deroselben auch das dermahlen durch Sie P. P. Franciscaner selbsten Innen habende Güettel Kuttor cum omnibus habentiis, et pertinentiis, juribus, et jurisdictionibus realibus et corporalibus in omni meliori modo, et forma validi contractus ebenmässig, und zwar dergestalten überlassen, das Sie eine Löb. Hoffcammer solche beyde Güetter ruhig Innenhaben, und selbige dem daselbstigen Lands gebrauch nach ohne mänikliche einred oder hindernuss nuzen und geniessen könne, und möge. Da hingegen, und für das
Anderte: obligiret sich erst wohlgedachte Löb. HoffCammer für angeregte Güetter Fünfzehen tausend Gulden zu geben und selbige auf besagten beeden Gütteln beständig so gestalten ligen zu lassen, das hiervon wohl ermelten löb. Convent daselbst zu Tersath, und dessen Syndico, das Interesse mit Jährlichen Fünf pr' Cento gereichet, und von Quartal zu Quartal durch jezigen und jeden künftigen Directorn der Hoffcammeralischen Meer und Croatischen Land Gütter auf jedmahlig beschehendes anmelden ohne einzige Verzeigerung oder suchende ausflucht, noch entschuldigung mit ein Hundert, Siben, und achzig Gulden, dreyssig Kreüzer paar, und richtig, auch in guter gangbahrer münz gegen quittung dergestalten bezahlt, das hingegen von Ihnen wohlehrwürdigen P. P. nicht allein vor die Familia der Graff von Frangipan See. alß Stüffter, die vermög Stüfft und Fundations Brieff (welche der Hochlöb. I. Ö. HoffCammer in authentica forma mit, und neben diesen Contract zu extradiren seyn werden) schuldige Obligationes ohne Unterbruch fort unf fort treülichen verichtet, sondern auch vor Ihro Kay. May. etc. als Supremum Fundatorem et Protectorem, wie auch das gesambte hochlöblichste Erzhaus von Österreich ex motivo debitae gratitudinis deroselbst eigenen demüthigsten erbieten gemäss wochentlich alle Sambstag aldort zu Tersath vor dem Gnadenbild Beatae Virginis des hohen Altars ein H. Meess celebriert und neben dem täglichen gebett und H. Meessopfer auch in der Lytaney, so alle abends vor gedachten wunderthätigen Gnadenbild gehalten wirdet, die Collecta unaussezlich beygesezet werden solle. Da zum Fahl aber
Drittens: obgemeltes Interesse (von welchen sie P. P. gleichsam leben müssen, und die Kirchen versehen wirdet) über Jahr und Tag nicht entrichtet werden solte, solle dieselbe befuegt seyn, sich ipso facto in die Possess erholter beyder Güetter sezen und so lang darinnen zu verbleiben, biß ihnen solch außständige Interesse völlig bezahlt und abgetragen. Ihnen
489
auch genugsame Versicherung wegen künftiger richtigeren zuhaltung gegeben worden seyn wirdet.
Viertens thut offtgedachtes würdiges Gottshaus und das Löb. Convent Ord. is S. ti Francisci Reformatorum ihnen hiemit per expressum, et in optima juris forma reserviren, und in Specie vorbehalten, das wan gemelte Hoffcammeralische Meer, und Croatische Landgütter wider alles besseres Verhoffen über kurz oder lang abalienirt oden in frembde Hände kommen solten, berührte Zwey Güttel Grisane und Kuttor keines weegs mit verkaufft, noch hindan gegeben werden sollen, noch mögen: sondern es sollen in eo casu solche Güttel dem würdigen Gottshaus und dem löblichen Convent zu Tersath eben dergestalt und auf jene weis, wie solche hierüber gelassen worden, widerumb heimgestelt und cum omni jure, et jurisdictione ohne geringsten Reservat zurug gegeben werden.
Fünftens. Ist auch dieses abgeredet, und verglichen worden: das auf die etwo beschehende wider abtrettung die meliorationes sowohl, alß die deteriorationes von einem Theil dem andern nach unparthayscher schäzung guttgemacht werden, und damit solches umb so viel füeglicher geschehen könne, sollen zwey gleichlauthende Urbaria neben denen dermahligen schäzungen aufgerichtet, und jeden contrahirenden Theil ein geförtigtes Exemplar zugestelt werden.
Sechtens und schliesslichen verspricht eine Löb. HoffCammer offt gedachten würdigen Gottshaus und des Löb. Convents desto mehrern Versicherung diesen Contract gegen Hereingebung eines von Ihnen unterschribenen, und producirung des Päbstlichen Consens von Ihro Kayserlichen Mayestät selbsten confirmirten zuzustellen.
Alles getreülichen, ohne gevörde, auch bey Verbindung des Landschaden Bunds in denen I. Ö. Landen wie auch gemäss der allgemeinen Rechten des Königreichs Croatien.
Actum Gräz den Ersten Juny des Sechzehenhundert Vier und Neünzigisten Jahrs etc.
Vnd Vns nun solcher Contract in Originali zu dem Ende gehorsambist fürgebracht worden, auf das Wir selbigen alß der so wohl Vns, und Vnserer I. Ö. HoffCamemer, alß auch erwehnten Gottshaus und Closter deren P. P. Franciscanern zu Tersath Convenient und vorträglich ist, umb mehrer würde- und kräfften willen selbst gnädigst zu ratificiren, und zu confirmiren geruhen wolten. Als haben wir hierauf mit wohlbedachten Muth, guten Rath und rechten wissen, aus Kayser: König: und landsfürstlicher Machtsvolkommenheit diesen obstehenden Contract, gnädigist ratificirt, confirmirt und bekräfftiget: confirmiren, ratificiren und bekräfftigen denselben auch hiemit wissentlich in krafft diß Brieffs, und mainen, sezen, und wollen, das solcher in allen und jeden Puncten, Clausule, Innhalt und Begreiffungen gänzlich bey Kräfften bleiben, von beeden contrahirenden Theillen vestiglich gehalten, und von keinen darwider gethann noch gehandlet,
490
sie auch krafft diser unserer gnädigisten ratification und confirmation darbey allerdings geschuzt und gehandhabet werden sollen. Gnädigist ohne gefährde. Mit vrkund diß Brieffs besiglet mit vnsern anhangenden Kay. Insigel. Der geben ist in vnserer Stadt Wienn, den acht, und Zwainzigisten Februarii im Sechzehenhundert, acht und neünzigisten, Vnserer Reiche des Römischen in Vierzigisten, des hungarischen in drey und vierzigsten, und des böheimbischen in zwey und vierzigsten Jahre.
| Leopold. | Ad mandatum Sac. ae Caes. ae Majestatis proprium Joh. Ferd. von Weissenberg | |
| Julius Fridrich Graff Bucceleni | (L. S.) pend. | |
X. Cum certum sit, quod Bona Ecclesiastica immobilia, aut mobilia pretiosa sine consensu Sedis Apostolicae alienari non possint, ideo P. Antonius Lazari tunc Minister Provincialis Provinciae Croatiae Carnioliae cum V'Diff'rio pro obtenendo Apostolico beneplacito ad Innocentium XII. humillimè recurrerat. Pontifex rem commisit Nuntio Apostolico Viennae residenti Em'o D. Cardinali Tanario, quia autem is paulo post Viennâ discesserat, ejus Successor Ill'mus, et R'mus D. Andreas Santacrucius Archiepiscopus Seleuciensis negotium ad effectum deduxit, ut ex sequenti ex authentica copia desumpto Instrumento, quod hujus est tenoris, clarescit:
ANDREAS SANTACRUCIUS Dei, et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopus Seleuciensis S. D. N. D. INNOCENTII Divina providentia Papae XII. Praelatus Domesticus, et Assistens, Ejusque, et dictae Sanctae Sedis apud S. Caes. Matt' em Leopoldum in Imperatorem electum, nec non per Germaniam, Hungariam, Bohemiam, Croatiam, Austriam, Styriam, Carinthiam, Carnioliam, Tyroliam, Goritiam, universumque Romani Imperii districtum, cum facultate Legati de latere Nuntius.
Dilecto Nobis in Christo Ad'm Rev' do P'ri, F'ri Bernardino Gregoritsch Ordinis Minorum Sancti Francisci Reformatorum Provinciae Carnioliae, Min'ro Pro'ali, salutem in Domino sempiternam.
Petitio pro parte tua nomine etiam Ecclesiae, et Conventus Tersactensis, totiusque Provinciae, nuper Nobis humiliter porrecta continebat, quod cùm aliàs Ss' mus D. N. D. Innocentius Divina providentia Papa XII. ad praesens felicissimè regnans per Breve Apostolicum, tenoris, ùt infrà, Em' mo ac R' mo D'no Cardinali Tanario, tunc temporis ad Aulam Caesaream Nuntio Apostolico, Antecessori nostro commiserit, quatenus ad approbationem cujusdam contractus ineundi, inter dictam Ecclesiam, et Conventum, ac Inclytam Cameram Interioris Austriae super quibusdam Bonis, olim per D'num Comitem Martinum de Frangepani eidem Ecclesiae, et Conventui donatis, et postmodum per Eamdem Cameram possessis, deveniret, dictus verò Em' mus Dominus Cardinalis Tanarius contractu nondum approbato, ex his Regionibus discesserit, ac aliàs multum intersit, ut
491
dicti Contractûs approbatio sequatur, Nobis in eodem munere Apostolico succedentibus, supplicandum duxerit, quatenus ad supradicti Brevis executionem, ac praefati Contractus approbationem devenire dignaremur. Nos propterea supplicationibus hujusmodi inclinati, petitioni tuae satisfacere, et dictae Ecclesiae, ac Conventus Bono, quantum in Domino possumus, consulere volentes, viso dicto Brevi in Originali , coram Nobis producto, ac antea dicto E' mo D'no Cardinali oblato, ac porrecto tenoris, ut sequitur. Videlicet:
INNOCENTIUS PAPA XII.
Venerabilis Frater, salutem, et Apostolicam benedictionem.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti filii Antonius Lazari Minister Provincialis, Paschalis Mazoll, Petrus â Flumine, Henricus Fabiani, et Zacharias Bartig Diffinitore, ac Sigismundus Sigonius Custos Provinciae Carnioliae Ordinis Fratrum Minorum Sancti Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum, quod aliàs â quondam Marchione Martino Frangepani, pro fundatione Conventûs oppidi, seu loci de Tersato Provinciae, et Ordinis praedictorum, assignata fuerunt nonnulla bona stabilia, ad hoc, ut ex eorum redditibus ejusdem Conventus, illiusque Ecclesiae necessitatibus subveniri posset, verum progressu temporis bona hujusmodi de Zrinio usurpata fuerunt, ac postea cum Camera Imperialis Viennensis, et Grecensis extinctâ dictorum Comitum familiâ, eorum bona Fisco addixissent, inter haec etiam ista sub praetextu, quod iidem Comites omnium, quae possidebant, seu detinebant, Domini essent, comprehensa remanserunt: Quamobrem cum ipsi Exponentes Charissimo in Christo Filio nostro Leopoldo Romanorum Regi, in Imperatorem electo, rem hanc pluries exposuissent, enixè postulantes, ut Bona pro fundatione praetacti eorum Conventûs, sicut praemittitur assignata restituerentur, dictus Leopoldus Rex, comperta praemissorum veritate mandavit, ut loco restitutionis eorumdem Bonorum, factâ aestimatione illorum valoris, annuus redditus, ad rationem quinque pro singulo centenario, â Cameris Imperialibus praefatis Conventui supradicto solvi debeat, accedente ad hoc Ejusdem Leopoldi Regis promissione Bona hujusmodi nunquam alienandi. Cùm autem sicut eadem expositio subjungebat, praemissa si fiant, in evidentem Conventûs, et Ecclesiae praedictorum cessura sint utilitatem, ac proinde exponentes praedicti, ut se miseriis, in quibus plurimis ab hinc annis reperiuntur, eximere valeant, contractum desuper inire posse, plurimum desiderent. Nobis propterea humiliter supplicari fecerunt, ut sibi in praemissis opportunè providere, et ut infra indulgere de benignitate Apostolica dignaremur: Nos igitur eosdem exponentes specialibus favoribus, et gratiis prosequi volentes, et eorum singulares personas â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis censuris, et poenis â Jure, vel ab homine quavis occassione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodata existunt, ad effectum praesentium dumtaxat, consequendum, harum serie absolventes, et absolutas fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium negotiis, et consultationibus Episcoporum, et Regularium praepositorum consilio, et attenta relatione tua super praemissis ad eosdem Cardinales transmissa, Fraternitati tuae per praesentes committimus, et mandamus, ut veris existentibus narratis, et servata in caeteris formâ litterarum fel. record. Urbani Papae VIII.
492
Praedecessoris nostri desuper in simili forma Brevis de XXII. Julii MDCXXV. expeditarum, Contractum praefatum, Auctoritate Nostra Apostolica pro tuo arbitrio, et Conscientia approbes, atque confirmes, ita tamen, ut pecunia ex annuo redditu praetacto proventura, Syndico Apostolico solvatur, et per ipsum in usus in litteris hujusmodi praescriptos erogetur: non obstantibus praemissis, ac fel. record. Pauli II. et aliorum Romanorum Pontificum, Praedecessorum nostrorum de rebus Ecclesiasticis non alienandis, aliisque Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis, nec non Conventus, Provinciae, et Ordinis praedictorum etiam juramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate aliâ roboratis, statutis, et consuetudinibus, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die III. Julii MDCXCIV. Pontificatûs nostri Anno tertio.
I. S. Cardinalis Albanus.
Venerabili Fratri Sebastiano Antonio Archiepiscopo Damasceno apud charissimum in Christo Filium nostrum Leopoldum Romanorum Regem in Imperatorem electum, Nostro, et Apostolicae Sedis Nuntio.
Viso alio simili Brevi fel. record. Urbani Papae VIII. inibi emandato, viso instrumento donationis dictorum Bonorum per supradictum Dominum Martinum Comitem Frangepani, favore dictae Ecclesiae, et Conventus Tersactensis factae, viso itidem documento aestimationis eorumdem Bonorum Grisane, et Kottor nuncupat. viso tandem contractu cum supradicta Camera circa eadem Bona Grisane, et Kottor inito, mediante quoque conventum est, ut eadem Camera, penes quam dicta Bona remanent, pro summa quindecim millium florenorum, ad quem valorem Bonorum Grisane, et Kottor, juxta aestimationem factam ascendere compertum fuit, dictae Ecclesiae, et Conventui, sive verius ejus Syndico, Interesse ad rationem quinque pro quolibet centenario, quolibet trimestri absque ulla excusatione, vel dilatione solvere teneatur: ita, quod in casu retardationis hujusmodi solutionis per diem, et annum, liceat eidem Ecclesiae, ac Conventui, ipso facto, nulloque servato juris ordine praefata utraque Bona recipere, et occupare, et tamdiu detinere, quousque ex integro, eidem satisfiat: nec non Conventum, ut eadem Bona Grisane, et Kottor, ullo umquam tempore, vel casu vendi, vel alio modo alienari possint, sed si praefata Camera illa amplius retinere non vellet, dictae Ecclesiae, et Conventui eo modo, et forma, quâ fuerunt recepta, cum omni jure, ac Jurisdictione absque ulla minima reservatione (salvo tamen jure meliorationum) restitui, ac reddi debeant, ac aliàs, prout fusius in eodem contractu continetur: Visis videndis, ac consideratis considerandis, ad executionem dicti Brevis Apostolici, eâ, quâ par est reverentia, ad approbationem praefati Contractus deveniendum esse duximus, prout hisce praesentibus nostris, Authoritate, ut suprà delegata devenimus, ac in Dei Nomine, omni meliori modo, ac formâ approbamus: ita tamen, ut pecunia ec annuo redditu praetacto proventum
493
Syndico Apostolico solvatur, et per ipsum in usus in dicto Brevi fel. record. Urbani Papae VIII. praescriptos erogetur: non obstantibus omnibus iis, quae Ss' mus Dominus Noster in dicto Brevi Apostolico voluit non obstare, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Viennae ex Palatio Apostolico Nostrae solitae Residentiae die IV. mensis Februarii Anno Domini MDCXCVIII.
(L. S.) A. SC. Seleucien. Archiep.
Fran'cus Bentinius Aud'r Gn'lis, et Cancel'us
Quod praesens copia juxta suum Originale collationata, et de Verbo ad Verbum consentiat, testor hac mea subscriptione, et consueto sigillo. Graecii 17. Februarii 1698.
Joannes Ernestus Milpforth
(L. S.) Sac' ae Caes ae Mat'tis I. A. Regminis
Registrator.
XI. Ex contractu inter Excelsam Cameram, et Syndicum Apostolicum Conventus Tersactensis Fratrum Minorum constat, quod ibidem non sit posita totalis summa pretii, sed tantum f. 15000. quod ex inadvertentia contingere potuit, nam Camera Graecensis fideliter exolvit f. 15681. X. 29. qui 681. f. 29. X. comprehendunt sub se f. 555. X. 33½. ac quasdam silvulas, quae aestimata non erant. Quod enim f. 15681. X. 29. exoluti fuerint â Camera Graecensi, patet ex testimonio Generalis Cassae Administratoris, quod hujus est tenoris:
Ich Philipp Valentin Paul der Römisch. Kay. May. Rath und General HofzahlAmbts Administrator, und Ich Johann Fridrich Wurzer Contralor bekennen hiemit, das wir von allerhöchst ernant Ihrer Kay. May. I. O. HofCammerRath und Pfening Meistern dem Wohledelgebohrnen Herrn Sebastian Hayd von Haydegg zu Weyer: Königsfeld, und Wartemhaimb etc. auß seinen vnterhabenden Ambtsgefällen, in specie aber an den Buccarischen Kauffschilling rest, benantlichen fünfzehen tausend, Sechs Hundert, achzig ain gulden, neün und zwainzig Kreüzer rein. und die zu handen des Ehrwürdigen Conventus Ordinis Minorum Sancti Francisci zu Tersath wegen Ihrer auf das der orthen gelegene Güettel Grisane habender praetensionen in das vns der zeit anvertraute Kay. General Hof Zahl Ambt richtig empfangen haben. Vrkund dessen etc. Wienn den 15. Tag April A o 1694.
Pro 15681 f. 29. kr.
(L. S.) Philipp Valent. Paul
(L. S.) Johann Fridrich Wurzer
Contralor.
494
XII. Anno 1698. die 4. Martii ab Excelsa I. A. Camera demandatum fuit Administratori Bonorum Maritimo fiscalium, ut â 15000. f. â 5. pro Cento, tamquam annuum Interesse ex proventibus Buccarensibus solvat Conventui Tersactensi fl. 750. Quia verò Viennae primitus â Camera Graecensi depositi erant, ùt suprà visum fl. 15681. X. 29. hinc Eadem Camera ad plenam satisfactionem Conventui ex iisdem Buccarensibus proventibus solvi curavit f. 681. Xr. 29. quorum nunc f. 680 Viennae denuo investiti sunt, nam f. 1. X. 29 non erant accepti, qui tamen restituendi essent in casu, quo praedicta Excelsa Camera Conventui Tersactensi bona Grisane, et Kottor reddere vellet.
§. VII.
De eleemosyna pro Conventu Tersactensi â Martino
de Frangepanibus in suis Castris Bacchar , Bribir ,
Novi , Othoczacz , Okich , et Castagniza fundata.
I. Quae, et quanta sit eleemosyna, quam Martinus Comes de Frangepanibus ex proventibus praedictorum suorum castrorum Conventui Tersactensi quotannis pendi jussit? Ex ipsius Originalibus litteris supra c 5. §. 1. n. 1. adductis facile pervideri potest: in quibus ad rem sequentia leguntur: Item de pertinentiis, et redditibus Castri nostri Bacchar centum libras solidorum, et decem spodia Vini mensurae ipsius loci una cum quatuor domibus Morlachorum …… Item de pertinentiis, et redditibus Castri nostri Bribir dicti sexaginta libras solidorum, et decem spodia Vini mensurae ipsius loci. Item de pertinentiis, et proventibus Castri nostri Novigrad dicti centum libras solidorum, et viginti spodia Vini mensurae illius loci cum duabus domibus duorum Morlachorum …… Item de pertinentiis, et proventibus Castri nostri Othocac quantum ad partem nostram sexaginta staria tritici, decem milii, et alia decem staria ordei. Item de pertinentiis, et proventibus Castri nostri Okich decem porcos annuatim. Item de pertinentiis, et proventibus Castri nostri Castagniza decem porcos. Consistebat ergo totalis eleemosyna in libris 260. et 6. domibus Morlachorum, ac 40. spodiis Vini quantum ad Castra Bacchar, Bribir, et Novi. Ac 20. S. V. porcis ex Castris Okich, et Castagniza. Ex Castro verò Othoczacz proveniebant 60. staria tritici, 10. milii, et 10. hordei. Ex his postremis tribus Castris, quia ad alienas manus pervenerunt, nam Othoczacz est sub militari jurisdictione, Castagniza sub jugo Turcico gemit, Conventus nil percipit amplius.
II. Castra verò Bacchar,Bribir, et Novi, quamvis in districtu Vinodolensi sita sint, varias tamen vicissitudines passa sunt. Etenim praedicta bona haereditaria successione ad Comites â Zrinio devoluta erant, qui sua praepotentia freti, praesertim dum haeresi Lutherana inficerentur, non tantum bona Grishane, et Kottor, ut visum, injusta usurpatione occuparunt, et Ipsum Dominum nostrum Jesum Christum, ac ejus beatissimam Matrem sua haereditate spoliarunt. Sed etiam
495
eleemosynam suprà Castra Bacchar, Bribir, et Novi fundatam tribuere recusarunt, quos tamen Maximilianus II. ad contribuendam praedictam eleemosynam Conventui Tersactensi denuo obligavit, ut ex ejus Originalibus litteris signatis Viennae die 20. Aprilis 1574. patet, quae hujus sunt tenoris:
Maximilianus secundus Dei gratia electus Romanorum Imperator semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae etc. Rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae etc. Fideli nostro, Spectabili, et Magnifico Comiti Georgio de Zrinio Tavernicorum nostrorum Regalium in Hungaria Magistro, et Consiliario nostro salutem, et gratiam. Expositum est Majestati nostrae in personis fidelium nostrorum Religiosorum Fratrum Ordinis Sancti Francisci Confessoris de Observantia in Regno nostro Croatiae commorantium. Quod licet Magnificus olim Comes Martinus de Frangepanibus Avus tuus maternus, eisdem in ultima testamentaria dispositione de Castro Bakar libras centum, et decem spodia Vini, et quatuor domos Marlachorum: de Castro Bribier libras sexaginta, ac decem spodia vini, et de Novo Castro libras centum monetae Venetae, viginti spodia vini, et duas domos Marlachorum in toto quadraginta florenos hungaricos facient. quot annis in perpetuam eleemosynam dari, et erogari debere commissiset: hujusmodi tamen eleemosynae usus jam per Succesores dicti quondam Martini de Frangepanibus, Praedecessores videlicet tuos omnino ê medio esset sublatus, supplicantes Nobis humiliter, dignaremus eis in restituendo pio hujusmodi Majorum tuorum instituto, de opportuno remedio clementer providere: quorum supplicatione benigniter exaudita, quum injustum, â pietateque alienum sit tales dispositiones ad pios usus factas aboleri, Fidelitati tuae harum serie firmiter committimus, et mandamus, quatenus acceptis praesentibus, et praemissis sic, ut praefertur, stantibus, et se habentibus praedictam Eleemosynam dictis exponentibus juxta Testatoris institutum, et ultimam voluntatem imposterum haud gravatim dari, et persolvi facere debeas. Secus non facturus. Praesentibus perlectis exhibenti restitutis. Datum Viennae vigesima die mensis Aprilis. Anno Domini Millesimo quingentesimo septuagesimo quarto.
Maximilianus
(L. S.) Jauriens. m'ppa
III. An Comes Georgius de Zrinio huic Caesareo mandato obttemperaverit? dubius haereo, et sum in partem negativam proclivior, nam eamdem sortem haec eleemosyna cum Bono Grishane, quod etiam Zrinii injustè occupaverant, habuisse putatur: De Grishane autem constat, quod illud Conventus tempore contractûs cum Excelsa I. A. Camera initi non possederit. Tum quia, postquam post annum 1671. potiora bona Zriniana Fisco adjudicata fuissent, Excel'mus et R'mus D. D. Leopoldus Comes â Kollonitsch Camerae Hungaricae Praeses, et partium maritimarum Supremus Commissarius demandavit die 16. Dec. 1679. D'no Joanni Friderico Geisler ab
496
Eylau Bonorum maritimo Fiscalium, et Portûs liberi Buccarensis Administratori, ut Conventui Tersactensi specificatam eleemosynam ex praedictis Castris tribui faciat. Certò hoc mandatum non fuisse exaratum, ei Georgius Zrinius mandato Caesareo obsecundâsset. Etsi verò dictus Comes Georgius praedictam eleemosynam fideliter exolvisset, id tamen certum, ejus solutionem fuisse â suis Successoribus denuo intermissam. Mandatum Excel'mi, et R'mi D'ni Leopoldi â Kollonitsch est hujus tenoris.
Nomine Sacrae Caesareae, Regiaeque Mat'tis, Inclytae Camerae Hungaricae Generoso Domino Joanni Friderico Geisler ab Eylau Bonorum Maritimo-Fiscalium, et Portûs Liberi Buccarensis Administratori, et Successoribus ejus intimandum. Perlustrata, et debita consideratione perpensa esse pia legata Conventui Sanctae Mariae in Tersactt Ordinis Minorum S' ti Francisci de Observantia, anteactis temporibus ab Ill' mo quondam Comite Martino de Frangepanibus mediante certo diplomate ejusdem, per Notarium authoritate Pontificia, et Caesarea Publicum ex Originali suo verò transumpto, nobis ad perlustrandum communicato, et hic copialiter annexo, fundamentaliter instituta, et ab Invictissimo quondam Imperatore Maximiliano Secundo glorioss' mae reminiscentiae ratificata, tenore quorum nonnulli redditus, et annui proventus dicto Conventui in subsidium intertentionis familiae ejus, pendendi veniunt, videlicet ex Castro Buccari centum librae solidorum, et decem spodia vini ejus loci mensurae: Ex Castro verò Novi centum pariter librae solidorum, et viginti spodia vini, quibus per lapsum tempus ob contrarietatem Comitum quondam Zriniorum injustè privatus, hucusque carere debuit, pro reobtinendis verò iisdem apud Inclytam Cameram mediante demissa ejusdem instantia, hic in origine adjecta, se decenter insinuavit, quatenus mentionata fundationalia pia legata per vestram dominationem, et Successores ejus in praetactis Castris suprafati Conventûs Tersactensis Patribus de novo designari, et imposterum annuatim iis administrari cameraliter ordinentur.
Et cum praerepetiti Conventus instantia hoc in passu, justitiae, et aequitati consentanea: Praetereaque Inclytae Camerae Regiae, ac Fisco parvo sit futura incommodo, seu, quae per talem piorum legatorum inconscientiosam detentionem nemini detrimentosa, bene autem in effectuandis, et promovendis similibus bonis operibus pro Dei honore, et incremento Religionis per se facilis, et prompta esse desiderat.
Quapropter Vestrae Dominationi, quam et Successoribus suis diligenter committitur per praesentes, quatenus praememoratos redditus ex Castro videlicet Buccari centum libras, et decem spodia Vini: Item ex Castro Novi centum itidem libras solidorum, et loci viginti spodiorum Vini, alias centum, et quinquaginta libras solidorum ex instituto legato suprafati quondam Comitis Martini de Frangepanibus attacto Conventui Tersactensi Ordinis Minorum Sancti Francisci de Observantia annuatim deputatos, â die primo Januarii anni proximè futuri, seu praesentationis hujus commissionis computando, imposterum quotannis statis temporibus sine procrastinatione ulla ex mediis, et proventibus eorumdem Bonorum
497
Fiscalium curae, et administrationi VDna'tois concreditorum, in subsidium intertentionis Patrum Conventualium erga eorumdem Patris Guardiani quietantiam in Camera acceptandam exactè, et sine defectu exolvat, cui ordinationi sese in omnibus accomodare sciverit D'natio vestra, Successoresve sui, quam in reliquo diu felicem supervivere cupio. Datum Neostadii die decima sexta Decembris Anno millesimo sexcentesimo septuagesimo nono.
(L. S.)
Leopoldus Comes â Kolloniz
Ep'pus Neostadiensis Eques.
IV. Cum autem anno 1691. mortuo Adamo â Zrinio ultimo ex stirpe Zriniana bona maritimo-Fiscalia, inter quae etiam Castra Bacchar, Bribir, et Novi comprehensa erant, Excelsa I. A. Camera ad se traxisset, fuit eidem â Conventu Tersactensi supplicatum, quatenus eleemosynam 260. librarum, et 40. spodiorum vini supra dicta Castra â Martino de Frangepanibus fundatam Conventui elargiri dignaretur. Excelsa Camera justae Fratrum petitioni deferre volens, assignavit loco praedictorum solidorum, et vini emolumentorum ex Proventibus Buccarensibus annuatim Conventui f. 86 X. 15. dandos, prout ex litteris ejusdem ad Ill'mum D. Ludovicum Comitem Coronini Supremum Directorem Buccari patet, quae hunc continent tenorem:
Hoff Cammer.
Demnoch wir den P. P. Franciscanern zu Tersath eingeraichtes demütiges anbringen und vermög des zwischen vnß und der daraustigen HofCammer aufgerichteten und von Ihro Kay. May. allergnädigst bestättigten Vergleichs in gnaden gewilliget, das das jenige quantum, so in gelt, wein und andern effecten von denen überlassenen fisalischen Meer güttern theils ex fundatione theils per modum eleemosynae denen P. P. Franciscanern zu Tersath von alters hero alljährlichen geraicht worden, denenselben auch führohin anoch der vnß zugestelten Verzaichnus geraicht werden solle, und sintemahlen das Jährliche Quantum so theils in gelt theils in wein bestanden, und entrichtet, anjezo aber völlig zu gelt geschlagen und Jährlich für all und jedes 86, f. 15, Xr' außgesezt worden ist. Alß haben wir untern heüntigen Dato vnsern vnterhabenden Rendmaister, und Inspectorn daselbst Carl von Dopp anbefohlen, das derselbe solches bey seinen anvertrauten Ambt gehörig ad notam nehmen, und besagten Patribus Franciscanern zu Tersath zu solchen Ende à dato ersten Januarii dieses Jahrs und hinführo, so lang kein widriges anbefolchen wurdet, alljährlich 86. f. 15. kr., und zwar die gebühr jedesmahl von Quartal zu Quartal or-
498
dentlich krafft dieses gegen quittung bezahlen solle, so ihme H. Graffen gleichmässig zur nachricht in gnaden angedeütet würdet. Dan es etc. Graz den 4. Marty 1698.
Hoc transumptum concordat in omnibus cum suo originali.
Ita testor infrascriptus. Graecii die 22. Martii 1698.
Jacobus Andreas Catharin
Sac. Caes. Maj. Int. Aust. Camerae
Secretarius, et Registrator
V. Praerecensita Summa f. 86, Xr' 15. quae Conventui in vicem pro 260. librarum solidorum, et 40. spodiorum vini ex praetactis Castris virtute fundationis Frangepanianae quot annis obveniebant comportata cum f. 750., qui Conventui ratione Bonorum Grishane, et Kottor obveniunt, facit summam f. 836. X. 15. quae usque in hodiernum diem ex proventibus Buccarensibus fideliter solvuntur. His si adjungitur ex 680. f. qui pariter propter Bonum Grishane Viennae investiti sunt, proveniens annuum â 5. p'ro Cento Interesse f. 34. erit totalis summa, quam Conventus, et Ecclesia ex bonis fundationalibus in districtu Vinodolensi sitis percipit f. 870. X. 15.
§. VIII.
De Thesauro Ecclesiae Tersactensis.
I. Paragraphum hunc ex singulari affectu, quo in auri, argentique amatores, et thesaurorum fossores feror, pertractandum assumpsi, ut eis veram viam ad inveniendum Tersactensem Thesaurum ostendam: Communis quippe vox est circa Tersactum habitantis populi, et falsa persuasio, quod Ill'mus D. Comes Martinus de Frangepanibus piissimus Conventus, et Ecclesiae Tersactensis fundator, ingentem thesaurum Fratribus reliquerit: quem Fratres ob majorem securitatem partim in Arce Tersactensi, partim in sepulchro Frangepanico custodiebant. Hoc communi praejudicio non tantum plebs, sed etiam ipsa Suprema Caesarea Intendenza imbuta erat, quae obinde, an jussu Supremae terrae Principis, an motu proprio? ignoro, delegavit quatuor conspicuos viros, quos reverentiae ergo silentio involvo, ut se Tersactum conferrent, Sepulchrum Comitum de Frangepanibus aperirent, thesaurum quaererent, inventum tollerent, ac Flumen deportarent. Obtemperantes viri delecti mandatis supremis venerunt Tersactum die 11. Decembris anno 1775. sub collatione Vespertina Fratrum stipati caterva militum, qui Ecclesiam, et portam Conventus circumdederunt, ne fors aut Fratres thesaurum reconditum asportarent, aut populus thesauri particeps fieri desiderans importunè irrueret. Horum jussu revolutus est lapis ab ostio monumenti Frangepanici, quo revoluti omnes, an Divinus, vel naturalis horror? non decido, adeo perculit, ut nullus primus, qui intraret, esse voluerit, quamvis se ad invicem exhortarentur, hinc P. Colmanum Mulei eo tempore loci Guardianum intrare compulerunt, qui intrante alii reassumpto nonnihil
499
spiritu, unus ad primum, alius ad tertium gradum descendentes â longè introspexerunt, alii introeuntes in monumentum, cum non invenirent thesaurum, quem diligebat anima eorum, conturbati, et conterriti, ac rubore suffusi recesserunt â monumento, imponentes P. Guardiano, ut nec per se, nec per suos subditos rem propalaret: ast nunquid factum celari poterit? quod tota vicinia vidente, et admirante contigit. Non multos post dies haec Caesarea Intendenza obolita, et suppressa fuit, cum Civitas Fluminensis una cum territorio Tersactensi Regno Hungariae incorporata fuerit, hinc haec Intendenza in sepulchro Frangepanico propriam sepulturam invenit: quare non immeritò quidam Poeta cecinit
In tumulis auri cumulum Intendentia quaeris?
Non aurum, tumulum laesa sepulchra dabant.
II. Ut itaque homines â falsa opinione de hoc Tersactensi thesauro concepta liberem, clarè ostendam, cui fundamento haec opinio innixa sit, et in quo praedictus thesaurus hujus Reformatae Croatiae, Carnioliae Provinciae. Visum est supra part. 2. c. 1. §. 2. et c. 2. §. 1. n. 2. et 3. quod Provincia nostra in sui divisione â Vicaria Bosnae habuerit 29. [31.] Conventus, qui ob Turcarum continuas excursiones aut destructi, aut deserti erant exceptis tantum duobus Conventibus videlicet Tersactensi, et Segniensi, fugientes Fratres â facie inimicorum, asportarunt ex Conventibus res facilioris portaturae, puta Calices, turibula, cruces, Reliquias, aliasque, quantum per tempus licuit, et ad loca securiora domui Austriacae subjecta, factâ ad id eis licentia â Ferdinando Archiduce Austriae anno 1540. ùt suprà part. 2. c. 12. §. 1. n. 8. visum, transportârunt. Cum autem Conventus Tersactensis immunis erat ab omnibus Turcarum invasionibus, Fratres res Sacras â potiori ad hunc Conventum ex Conventibus desertis transtulerunt. Quia autem Christiani Nominis inimicus semper his locis magis, magisque appropinquaret, timuerunt Fratres, ne Conventus rebus Sacris spoliaretur, ideo petierunt â D'no Casparo Rab tunc temporis Arcis Tersactensis possessorem, quatenus ipsis in Arce unum locum assignaret, in quo suis expensis unum cubiculum per modum Sacristiae pro conservandis paramentis, calicibus etc. aedificare possent.
III. Fratrum petitioni Cl. D. Casparus Rab libenter annuit, ut ex hoc publico instrumento patet, quod hujus est tenoris:
Al Nome d'Iddio Amen.
L'Anno della Natività del nostro Salvatore Jesu Cristo 1582. nella indittione decima, il giorno veramente de Giovedi à 19. di Luglio fatto nel Castello di Tersatto posseduto al presente dal Cl. Sig.' r il Sig' r Caspare Rab Cavalliere etc. del Ser' mo Prencipe Carlo Arciduca d'Austria etc. Cons.' e et Cap.' o di Segna etc. con il tenor della presente se dechiara, et fa fede indubitata à chiunque sarà presentata. Qualmente il molto Ven. P. Frà Bernardino dell' Ordine di San Francesco dell'Osservanza Ministro,
500
et Provinciale de Bosna, Croatia etc. et il Ven. P. Frà Georgio Guardiano del Convento di Sa' ta Maria di Tersatto intervenendo per nome loro, et dell'altri Padri del detto Convento considerando, che li confini di Croatia, et altri luoghi maritimi tutta via pii † si van restringendo, et il Turcho nemico della Santa fede Christiana si va approssimando â danni, et ruine della Christianità, et di questi confini, et volendo provedere, che le cose sacre, gioje, et altri paramenti donati, et lasciati da persone pie, et devote alla detta Chiesa per servitio d'Iddio dall'invasione del detto nemico siano salve, et poste in luoco securo, et non siano depredate, et con disprezzo di quelli strassinate, et abbrugiate, hano determinato de commun consenso â nome di tutto il Convento ricorrere dal predetto Cl' mo Sig' r Rab possessore del detto Castello di Tersatto, et espostoli il predetto pericolo, che sopra sta al detto povero Convento pregar S. S. Cl' ma , che per servigio d'Iddio li vogli concedere per reponer, et conservar le dette cose sacre paramenti, gioie, et altre cose pretiose un loco nel detto Castello, et fortezza di Tersatto, dove à spese del detto pover Convento possano fabbricarsi un lochetto, et Sacristia per salvar quelle sotto diligente custodia. Nel che oltra che farà cosa molto grata à Iddio, propria à un vero, et Cattolico Sig' re , et Cavall' e che la è, essi Padri non mancarano con le loro humil orationi pregar' Iddio per S. S. Cl ma e li suoi.
La qual dimanda il detto Cl' mo´ Sig' r Rab havendo à pieno intesa, et giudicando quella esser giusta, pia, et S' ta , et tendente alla conservatione delle cose Sacre di detta benedetta casa, et Chiesa di S' ta Maria, et essendo sempre stato peculiar costume di S. S. Cl' ma â tutto suo potere, favorire, et ajutare la detta Chiesa, et Convento di sua spontanea, et libera voluntà, si è contentato, et si contenta con il tenor della presente, et concede per se etc. alli detti Ven. P. P. Ministro, et Guardiano per nome proprio, et di tutto il Convento intervenendo presenti, et accetanti etc. un luoco in questo Castello, et fortezza di Tersatto, al quale da una banda confina la torre grande, dall'altra il Pozzo, dalla terza la sala del Castello, et dalla quarta le mura del Castello etc. accio che à lor piacere sopra que † si possano fabricar' un luoco, et Sacristia per reponere, et salvare li paramenti, gioie, et altre cose sacre della Chiesa, et Convento loro, et che di quella debbano tenere, la chiave loro, et possano entrarvi à ogni lor piacere, et volere. Promettendo S. S. Cl' ma per se etc. detta concessione haver sempre grata, et ferma, ne contravenir mai à quella, mà più presto sempre prestargli ogni aiuto et favore etc. Et in fede della verità, et per fermezza delle cose sopradette esso Cl' mo Sig.' r Rab di sua propria mano si sotto scriverà et metterà il suo solito maggior sigillo etc.
IV. Quamvis D. Casparus Rab promiserit liberum accessum ad dictam Sacristiam, de qua ipsi Fratres clavim habebant, ejus tamen
501
anno 1601. Successor D. Casparus Chnessich aliam seram ad portam praedictae Sacristiae apposuit cum non levi praejudicio, et incommodo Conventus, quia Fratres non poterant pro libito intrare, saepius enim occurentibus majoribus per annum festivitatibus Fratres aliqua Sacra vasa, ac paramenta ex dicta Sacristia accipiebant, et denuo reportabant. Ut igitur Fratres ab hoc incommodo liberarentur, recurrerunt ad Ill'mum, et R'mum D. Antonium Zara Episcopum Petinensem, et Commissarium Archiducalem pro remedio, qui visa justa petitione Fratrum praecepit die 21. Julii 1605. D. Casparo Chnessich sub poena 25. Ducatorum, ut suam seram â porta Sacristiae aufferat, ac Fratribus liberum ingressum admittat prout ex sequenti ex originali descripto mandato patet hujus tenoris:
Antonio Zara per gr'a d'Iddio, et della Sede Apl'ca
Vescovo di Pedena, Sig.' r di Gollagorizza Consigl' re
et Commissario Arciducale speciale delegato etc.
À Voi Sig' r Gasparo Chnesich Affituale di Tersatto, salute nel Sig' re . Poiche gli R. R. Padri Franciscani osservanti, commoranti nel Monasterio di Tersatto hanno à proprie spese fabricato, et erretto una Camera nel detto Castello di Tersatto per gratioso Consenso Arciducale, nato alli 13. 7'bre 1600. per poter più securamente conservar in quella le robbe, et il thesoro della loro Chiesa, sopra la porta della quale è stato posto un luchetto, ò una seratura, in grande, et grave loro pregiudicio, disturbo, et danno, à quali, à grande instanza, et preci delli sudetti R. R. Padri, per oviare, ancora l'anno passato, quando dal Serenissimo Arciduca Ferdinando Sig' r Sig' r nostro Clement' mo per questi, et altri negotii fossimo destinati Commissario, in viva voce ve ammonissimo, et ordinassimo à levare sudetta seratura. Hor poi, che per effetuare una parte della passata gratiosa Commissione, et un'altra della presente si siamo qui transferiti, vi comettiamo in nome di S. A. S. Sig.' r Sig' r nostro gratios' mo , che per tutto dimani habbiate à levar, et quella seratura, et le robbe non pertinenti à questo Monasterio, che forsi in quella si ritrovano, et ciò vi si comette à esseguire sotto pena di 25. Ducati à essere applicati à questa Chiesa, et sotto l'istessa pena, et per l'avvenire qualsi voglia seratura non dobbiate, ne vogliate ponere, ne impedire, che li R. R. Padri non possino haver accesso, et regresso da quel luoco, contrafacendo etc. etc.
Datum in Monasterio D. Virginis Tersatti die XXI. Julii MDCV.
Antonio Vesc.' o di Ped' a Comes' o m'ppa
(L. S.) Canc.' Ep'lis de mand.
V. Thesaurus in Arce Tersactensi custoditus, ut ex Inventariis anno 1604. et 1653. factis constat, consistebat in Calicibus argenteis N'o 31. patenis pariter argenteis N'o 32. quatuor paribus Urceolorum argenteorum tribus Reliquiariis, 9. Paramenta majoris pretii, cum nonnullis Pluvialibus, humeralibus, Amictibus, crucibus argenteis, aliaque paramenta Ecclesiastica majoris valoris, cum pleraque auro, argentoque texta, aut unionibus, et lapillis pretiosis
502
ornata erant. Ex hoc thesauro die 28. Aprilis 1664. P. Paulus Budimir Minister Provincialis accepit inter reliquas minutias argenti 5. Calices. 12. patenas. 1. antiquam lampadem, unum thuribulum cum duabus naviculis, ex quibus Venetiis fieri curavit, tres novas lampadas ex argento, et quatuor Calices, prout originaliter in Archivio Tersactensi adnotatum reperitur. Cum autem et reliquae vestes Sacrae corruptioni, ac destructioni proximae essent, P. Antonius Lazari tempore sui primi Provincialatûs anno 1688. lapides, et uniones ex vetustis paramentis detractos aliasque res vetustate attritas, et usui non amplius servientes de Summi Pontificis consensu auferri, et divendi mandavit, pretium inde acceptum â potiori pro fabrica Conventus Tersactensis applicuit, partim verò aliorum Conventuum indigentiis subveniebat: non enim omnes res ad Ecclesiam spectabant Tersactensem, sed etiam, ut jam dixi, ex aliis Conventibus illuc custodiae gratia comportata erant. Aliqua verò, ut duo calices una monstrantia, unum thuribulum et Pax, quae antiquitatem indicant, adhuc in Sacristia Tersactensi videri possunt.
VI. Audiens Ill'mus, et R'mus D. Martinus Braikovich Episcopus Segniensis, et Modrussiensis, Thesaurum Ecclesiae Tersactensis esse ex Arce ejudem loci ablatum, ad Summum Pontificem, dum ei informationem, et statum suae Dioecesis misisset, rem detulit, ùt refert P. Daniel Farlato tom. 4. fol. 152 his verbis: Beatissime Pater. Sacra Domus Nazaretana Tersacti in Dioecesi Modrussiensi tribus annis, et 6. mensibus quieverat, unde Lauretum translata fuit: in cujus locum ejusdem magnitudinis, et formae Sacellum extrui curaverant Comites Frangepani ejus loci tunc Domini, uti et Monasterium Patribus Observantiae modo Reformatis datum. Reperitur etiam in eodem Sacello celebris Imago B. Mariae Virginis â S. Luca depicta, atque ab Urbano V. pro solatio illarum partium transmissa Sacellum hoc ex pia fidelium liberalitate, ac erga Dei Matrem devotione magnum thesaurum acquisierat, qui tamen non adeo pridem valde imminutus, et absumptus est, â quo autem ablatus, aut in quid insumptus fuerit, facile resciri posset, si Sanctitas Vestra per qualificatas personas inquisitionem fieri demandaret. Pars aliqua adhuc ex illo thesauro remansit, sed haec pari periculo non caret, ejus tamen securitati provideri posset, si Sanctitatis Vestrae mandatis sub triplici clavi custodiretur etc. Hucusque praedictus Episcopus (qui anno 1704. ad Ecclesiam Zagrabiensem translatus fuit) apud Farlatum loc. cit. Sed haec informatio nullum sortita est effectum, quia Roma jam prius informata erat circa hunc thesaurum â P. Antonio Lazari Ministro Provinciali, et Diffinitore Generale.
VII. Fors non aberrarem â veritate, si dicerem, quod quispiam praejudicio communis rumoris jam aliqualiter captus, ex lectione hujus informationis in sua opinione confirmatus in thesaurum inquirere coepit, cumque ab uno audiisset thesaurum fuisse in Castello conservatum, alius narâsset, eum esse reconditum in sepulchro Frangepanico, taliter etiam Caesaream Intendentiam informavit, quae, ut securius propter diversitatem sententiarum thesaurum invenire queat, et in Castello terram fodiendo, et in sepulchro Frangepanico lapidem removendo
503
N' o 22.
illum quaesivit. Minimè hunc thesaurum in sepulchro quaesivisset, si legisset annotationem, quam pro memoria P. Franciscus Glavinich de hoc sepulchro scriptam reliquit, dum enim eidem Ill'mus D. Comes Christophorus Wolffgangus de Frangepanibus Generalis, et Commendans Carlostadiensis notificâsset, quod suus Frater Nicolaus die 16. Aprilis 1647. Viennae mortuus sit Tersacti tumulandus, jussit P. Glavinich tunc Guardianus Tersactensis amovere lapidem, et quid intus repererit? audi verba ejus: Feci io subito, quanto egli (Cristoforo Wolffgango conte de Frangepan): mi scriveva, e fatta amovere la lastra marmorea, trovassimo il tumulo pieno di terra, la quale dopo cavata in giù un passo in circa, trovassimo doi casse di legno, ma già dal tempo marzite. Nella destra erano l'ossa del condam Martino Frangipano, haveva in capo nella parte sinistra segni de doi ferite, riceute forsi in qualche battaglia, in mezo la fronte haveva una valleta, e frà le ciglia sopra il naso un segno naturale di saturno, che divideva la fronte, indizio di prudenza, e pietà, dalla sinistra erano l'ossa del condam Conte Bartolomeo suo fratello, e da parte settentrionale giaceva la condam contessa Ursola, Moglie de condam Conte Martino Frangipano, teneva nelle mani una croce di legno d'ebano, al collo una croce = En thesaurum!
Caput VII.
De ampliationibus, et notabilibus reparationibus
Conventûs, et Ecclesiae, de Altaribus, de eorum
consecrationibus, et inscriptionibus, de viris
conspicuis in hac Ecclesia sepultis, eorumque
Epitaphiis, ac Coemeterio adjacente.
Nec non de Capellis et gradibus.
§. I.
De aedificatione et ampliatione Conventus.
I. Conventus Tersactensis Ordinis Fratrum Minorum in citeriore Dalmatia, vel, ùt aliis placet in Croatiae finibus, ad occidentalem plagam, in confiniis Liburniae aedificatus fuit ab Ill'mo Domino Comite Martino de Frangepanibus, et ejus Consorte Ursia, seu (ùt habet R'mus D. Balthasar Kerczelich) Dorothea Ursini â Blagay Anno Domini 1453. sedente in Petri Cathedra Nicolao V. Imperante in Occidente Friderico IV. alias dicto III. Hungariae Rege Ladislao Posthumo, ac clavum Seraphicae Religionis tenente R'mo Patre Angelo Serpetri â Perusio Provinciae S. Francisci alumno. Cogitavit, et proposuit, ac decrevit laudatus Martinus de Frangepanibus jam anno 1431. erigere Conventum, et Ecclesiam, ast ab Eugenio IV. Nicolai praedecessore immediato ob turbulenta tempora, ob quae et ipsemet Pontifex sub ementita veste Roma exulare compulsus erat, licentiam, sine qua tunc nullus Fratrum Conventus erigi potuit, obtinere haud potuit, unde res dilata erat usque ad Nicolaum V. Eugenii Successorem.
504
II. Tam P. Glavinich, quam P. Petrus Francetich, ac P. Clarus Pasconi in suis historiis Conventus Tersactensis, fatentur, quod Conventus aedificatus fuerit ab ipso Fundatore Martino Comite de Frangepanibus, ast nemo determinat, quae pars Conventûs tunc aedificata, et quae postea adjecta. Cùm autem in quolibet Regulari aedificio Conventus connecti soleat cum Ecclesia, dicendum est, quod Conventus quadriangularis fuerit primus, cujus una pars eadem est cum muro Ecclesiae, alia â moderno Bibliotheca usque ad infirmariam protenditur, quae probabilius olim 7. constabat cellis, nam Guardianatus nunc habet cellas duas, cumque moderna Bibliotheca posterior sit ipso Conventu, utpote unacum Sacristia interiore aedificata post decretum â V'Diff'orio anno 1660. latum videtur stetisse una cella in illo atrio ante Bibliothecam, tertia pars, quae respicit Clericatum, sub qua antiquum Cellarium erat, continet 5. Cellas, quarta verò pars, qua ad Chorum itur, et Coemeterium, ac hortum respicit, continet Cellas 6. Sicque totus antiquus Conventus constabat 18. Cellis: quia verò P. Franciscus Glavinich in quodam Manuscripto asserit, quod anno 1629. fuerint 22. Fratres in Conventu, quorum tamen nullus ab igne illo anno in Conventu exorto laesus fuerat, sequitur, quod Conventus amplior fuerit, quam est nunc hic quadriangularis, videturque protractus fuisse usque ad scalas, seu gradûs ambitûs longi, quod innuere censetur P. Glavinich, in cit. MS., ubi dicit, quod post incendium reparaverit post annum 1644. octo Cellas cum libraria, et communitate supra refectorium, videlicet 4. Cellas ex parte Orientis, et 4. ex parte meridiei.
III. Anno 1629. die 5. Martii hora tertia noctis exorto in Arcularia Saecularium Arculariorum incuria incendio vehementissimi venti borealis tunc flantis impulsu trium circiter horarum spatio totum conflagraverat Monasterium irreparabili damno, praesertim conspicuae Bibliothecae, aliorum memorabilium monimentorum, inter quae connumerabatur etiam itinerarii series conscripta ab Alexandro de Georgio Parocho, qui cum aliis sociis â Nicolao III. Anicio Frangepano ad investigandam realem Nazarenae Almae domus translationem in Galilaeam ablegatus fuit. Non tamen B'ma Virgo ob tanta damna maestissimos Fratres consolari, et saltem ex parte eorum dolorem lenire intermisit, cujus patrocinio Capella Sancto Nomini suo dicata, Ecclesia, Sacristia, universaque ejus sacra supellex una cum fundationalibus litteris, summorumque Pontificum, et Caesarum diplomatibus non absque manifesto miraculo â vastatricibus flammis praeservata erant. P. Francetich in sua Hist. Tersat. ponit hoc incendium ad diem 26. Martii, et annum 1628. P. Glavinich in cit. MS. ad diem 23. Martii, et annum pariter 1628. Mihi ┬ tamen verosimilior apparet opinio P. Clari Pasconi, qui illud accidisse die 5. Martii 1629. asserit, quod etiam Urbarium Conventus anno 1630. factum confirmat, in quo legitur, incendium contigisse die 5. Martii 1629. Deinde certum est, quod Fratres mox post incendium, ut ipsemet P. Francetich scribit, hinc inde exmissi fuerint ad diversos benefactores pro subsidio, et acquirenda eleemosyna ad citius restaurandum saltem quoad magis necessaria Conventum, id autem contigisse anno 1629. patet ex Origi-
505
nalibus litteris Wolffgangi Christophori Comitis de Frangepanibus Commendantis Carlostadiensis datis Carlostadii die 6. Sept. 1629. in quibus non tantum Officialibus, sed etiam universis Christifidelibus Fratres commendat, quatenus eorum indigentiis adjutrices liberaliter porrigerent manus.
V. Cupientes igitur Fratres Minores hujusmodi incendii restaurare ruinas, conquisito hinc inde â benefactoribus Sacri Ordinis opportuno subsidio pro congrua, et commoda Fratrum habitatione, ac sustentatione Monasterium eodem in loco reaedificari curarunt. Praecipuus porro hujus novi aedificii restaurator, et promotor extitit A. R. P. Michael Chumar ê Comitatu Goritiensi tunc Minister Provincialis, ac Diffinitor Generalis actualis, cujus rei memoria etiamnum reservatur â tergo imaginis Sancti Michaelis Archangeli, â Fratre Seraphino Schön Ordinis Seraphici laico industriose depicta, sequentibus verbis registrata: Sub A. R. P. Michaele Chumar Generali Diffinitore, et Provinciae Ministro hujus Conventus restauratore Frater Seraphinus Schön laicus professus pinxit anno 1631. Quamvis verò Patres omnem possibilem navarunt operam in reaedificando Conventu tamen aedificium hoc ob sterilitatem illius Regionis, et defectum Benefactorium valdè lente exurgebat, ita ùt P. Franciscus Glavinich, qui anno 1644. ibidem factus fuit Guardianus, nonnisi novem cellas nec has undequaque perfectas invenerit, qui dein benefactorum auxilio, inter quos speciali memoria dignus est Ill'mus D. Nicolaus VIII. de Frangepanibus, cui idem P. Glavinich â Sacris Confessionibus fuit, adhuc alias novem Cellas supra modernum Refectorium aestivale adjunxit, ut ipsemet in jam saepe cit. MS. testatur.
VI. Dein circa annum 1686. hic ambitus suprà Refectorium magis protractus fuit versus orientem, prout hodie visitur, sub Guardianatu P. Francisci Uzollin, patet id ex quodam Decreto Diffinitoriali, vi cujus praecipitur, ut culina Tersactensis ad remotiorem locum transferatur, et Refectorium in hyeme propter Juventutem calefieri procuretur . Ex hoc Decreto etiam desumitur, quod Culina prius partem Refectorii aestivalis occupaverit, et hoc tempore ad locum remotiorem posita, ac dein aliud Refectorium hyemale, quod calefieri solet, extructum fuit ex altera parte Culinae. Hoc aedificium anno 1686. vel sequenti inchoatum, fuit absolutum ad annum 1694. sub Guardianatu P. Petri Francetich, quod desumitur ex Contractu inter Conventum, et D. Leonardum Paccassi lapicidam inito de erigendo Lavatorio, et novo pulpitu in Refectorio aestivali, imo, quoad omnem sui perfectionem vix anno 1705. absolutus fuit, ut patet ex imaginum subscriptionibus in Refectorio aestivali collocatarum. In hoc tractu Conventus sunt praeter Clericatum, pro commoda Religiosorum habitatione cellae 16.
VII. Praecipuus hujus Fabricae promotor extitit A. R. P. Antonius Lazari Minister Provincialis hujus Carnioliae Provinciae, qui ex pretio, et pecunia divenditarum unionum, aliarumque
506
rerum Sacristiae Tersactensis, seu thesauri vulgò nuncupati maximam partem pro aedificio hujus partis Conventûs applicuit. Alius singularis benefactor extitit hujus fabricae Excel'mus D. Adamus Comes â Zrinio, qui praeter majorem partem lignorum pro tecto jam datorum, dum ejus bona D. Baroni Androcha in Arendam data fuissent, isque absque novo Decreto ejusdem Comitis reliquam partem assignatam subministrare detrectaret, ad supplicem libellum P. Petri Francetich Guardiani Tersactensis assignavit ex suis bonis pro subsidio fabricae f. germ. mon. 300. ut ex resolutione dicti suplicis libelli patet, quae hujus est tenoris: Magnifico Domino Arendatario bonificantur floreni Aehenenses trecenti, quos in fabricam Aedificii, et Monasterii Tersactensis Eleemosynae loco impendet. Actum Czakturniae die 21. mensis Junii 1691. Comes Adamus â Zrinio. Haec eleemosyna non fuit exoluta hoc anno 1691. sed anno posteriore 1692. mense Octobri post mortem Comitis Adami â Zrinio, ùt patet ex quadam Epistola dicti Baronis ab Androcha, in qua â P. Guardiano petit supplicem libellum cum decreto praefati Comitis sibi extradi, simulque suggerit, quomodo sit facienda quietantia de perceptione 300. f. his in lingua italica verbis: Io sottoscritto hò ricevuto dal Baron Androcha fiorini trecento allemani [ švabski ] per una eleemosyna fataci dal q' m Ill' mo Sig' r Conte Adamo Zrino in tempo † che parti all' Armata, dove in servicio di S. M. C. hà perso gloriosamente la vita combattendo contro li Turchi, et per verità hò fatto la presente sigilata col sigillo di questo nostro Monastero etc. Tersacti 6. Octobris 1692. Frà Pietro Francetich Guardiano .
VIII. Singularis benefactoris titulo condecorari promeretur Aulica Camera, quae de debito 400. f. quod Conventus Buccari emendo ligna pro aedificio contraxit, remisit, et donavit Conventui f. 200. ut ex ejusdem Excelsae Aulicae Camerae gratioso Rescripto ad D. Comitem Ludovicum Coronini Directorem Buccarensem die 24. Februarii 1696. dato patet, quod ita sonat:
Hoff Cammer
Nachdeme wir in puncto der von N. Guardian, und Convent Fratrum Minorum S. Francisci zu Tersat demütigist angesuchten nachsehung des von dem Herrn Graffen zur reparirung Ihrer Kirchen und Convents genombenen Pau Holzes per vierhundert gulden, die Nottdurff naher Hoff gehor. remonstriert und Ihro Kay. May. solche nachsehung gehor. anhaimbs gestölt, haben höchst gedacht Ihr Kay. May. vntern 9. dits Ihnen Patribus Franciscanern hierauf die Hälffte von gemelten Pau Holz in Gnaden nachgesehen, welchem nach Ihme Herrn Grafen dan solches zu Seiner Nachricht, vnd zu dem Ende
507
anerindert würdt, das derselbe dieses zu beobachten und diese nachgesehene 200. f. in die außgab zu bringen wissen und haben möge. Dan etc. den 24. Febr. 1696.
IX. Tandem anno 1732. sub Provincialatu ARP. Sigismundi Skerpin, et Guardianatu P. Henrici Duger fuisse Clericatum ex muro erectum, nam prius semiligneus fuit, ex Conventu majori intratur ad Clericatum, in quo praeter Scholam 7. reperiuntur Cellae. Hoc eodem anno fuisse inchoatum aedificari Cellarium, et supra illud Infirmaria, constat ex actibus Diffinitorialibus, ubi delineatio approbatur his verbis: Approbatur delineatio Infirmariae, et Cellarii in Conventu Tersactensi, dummodo suis sumptibus eam erigere posset. Continet Infirmaria praeter Capellam cum cella Fratris Chyrurgi cellas 5. quo verò anno hoc aedificium terminatum erat, adnotatum non reperio. Et sic successive Conventus per ultimam additionem Infirmariae ad hanc formam, quam hodie habet, pervenit. Totus Conventus modernus habet in superiori ambitu Cellas 44. Oportuit itaque Conventum extendi non tam propter commoditatem Fratrum, quorum ordinariè 36. aut 37. hic habitare solent, sed etiam propter Sacerdotes Saeculares, aliosque hospites conspicuos, qui in majoribus anni festivitatibus in magno numero devotionis gratiâ ad hunc Thaumaturgum locum convenire solent.
§. II.
De erectione Ecclesiae, ejusque ampliatione.
I. Postquam anno 1294. die 10. Decembris Alma Domus Nazarethana Tersacto trans mare Adriaticum primò Recinetum, dein Laurethum Angelorum ministerio translata fuisset non sine ingenti incolarum luctu, Nicolaus III. de Frangepanibus ad leniendum ob amissionem tanti thesauri maestissimi populi dolorem supra vestigia, quae solo impressa remanserant, Almae domus, aliam Capellam ad instar Laurethanae superinstrui curavit. Posteaquam verò Martinus de Frangepanibus pro Fratribus Minoribus tam Conventum, quam Ecclesiam aedificare, quod sui Antecessores ob bellorum tumultus facere nequiverant, proposuerit, et in effectu fecerit, Capellae Nazarenae, quam prius per 159. annos Clerus Grobnicensis, Buccarensis, et Fluminensis officiaverat, adjunxerat aliud Corpus Ecclesiae immutata Capella usque ad aram S. Nicolai extructis praeterea duabus aris S. Michaelis, et S. Catharinae, ùt §. sequ. dicetur, Ita quod Ecclesia conclusa fuerit intra murum, qui ducebatur â latere sinistro Arae S. Michaelis directè versus portam, ubi nunc columnae extant, et murum Conventus, quo etiam hodie cingitur. Sicque in introductione Fratrum Minorum ad Conventum Tersactensem tres tantum Arae extabant videlicet B'mae V. in Capella Laurethana, ac Arae S. Catharinae Virginis, et Martyris, atque S. Michaelis Archangeli, quibus non multum post adjuncta fuit Ara S. Nicolai ab Ill'mo D. Comite Nicolao V. de Frangepanibus fratre fundatoris.
508
II. Quoniam verò haec Sacrosancta Aedicula â Nicolao III. Comite de Frangepanibus, et regnorum Dalmatiae, Sclavoniae, ac Croatiae Bano fundata, non erat per omnia similis Almae domui Recinetum translatae, sed medietatem dumtaxat longitudinis, et magnitudinis ejus attingebat, dimensâ itaque Piceni Alma Domo, P. Franciscus Glavinich anno 1614. quà actualis Conventûs Guardianus eamdem reformavit, ac tam quoad longitudinem, quam latitudinem, et altitudinem Domui Laurethanae piorum eleemosynis similem construi curavit. Capellae adjunxit etiam Sacristiam exteriorem, cujus fundamenta dum operarii foderent, media orgia sub terra recondita Campanula reperta fuit, cujus rei licet nullum appareat indicium, aut vetus monimentum, piorum nihilominus opinione virorum supponitur efformata tempore, quo Alma Domus Nazarena triennalem ibidem fixerat stationem: ab anno autem supra citato ad haec usque tempora inde extracta atque in turricula Sacrae Capellae collocata stat, sonituque suo constanter invitat populum ad Cultum Divinum, et Marianas fundendas laudes, sicut et ad coercendas aëreas tempestates, experientia teste, admirandum in modum conducit.
III. Excrescente verò magis, magisque confluentium devotorum, et Clientum Marianorum numero, Tersactana Basilica angusta nimis pro capienda populi multitudine dignoscebatur, atque adeo Dei miserentis auxilio, Nicolaus VIII. de Frangepanibus Regnorum Croatiae, Sclavoniae, et Dalmatiae Prorex, nec non trium Comitatuum, Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comes Proavorum suorum laudabilissima imitari contendens vestigia, eamdem Ecclesiam inchoativè ab Ara Divi Nicolai Episcopi protendi, sicut et alteram Ecclesiae partem ad Aquilonem versus â gradu, quo ad Capellam S. Antonii itur, usque ad finem suis sumptibus noviter aedificari curavit, cujus primum lapidem solemni ritu benedixit, et posuit die 24. Augusti S. Bartholomaeo Apostolo Sacra anno 1644. Illustrissimus, et R'mus D. Petrus Mariani Episcopus Segniensis, et Modrussiensis sub Pontificatu Urbani VIII. et Ministro Generali totius Ordinis S. P. Francisci R'mo Patre Joanne Merinero Hispano, Ministro Provinciale Provinciae Bosnae Croatiae ARP. Candido Barbaritio â Pisino, ac Guardiano Conventus existente ARP. Francisco Glavinich Praedicatore Apostolico, ter Ministro Provinciale.
IV. Idem P. Franciscus Glavinich statuam ligneam B. V. Mariae, quam P. Bernardinus Lupossinich ex Conventu Sluinensi anno 1583, dum ille â Turcis depraedaretur, acceptam Tersactum transportavit post Aram B. V. Mariae, quae prius in medio Ecclesiae consistens prospectum ad Aram majorem impediebat, collocavit supra Caminum ubi â transeuntibus devota excipit oscula. Liberum ad Sanctuarium ingressum ferrea vetat crates, quae ex Ill'mi, et R'mi Domini Martini Braikovich quondam Zagrabiensis Episcopi liberalitate affabrè connexa, prout irruentes arcet populos, ita duplici partita lare eosdem sensim excipit, et exmittit. Dein elapso
509
30 jam decimo septimo saeculo, aut reparata, aut noviter erecta fuit â Perillustri Domino Jacobo Orlando, quondam parente Spirituali Conventûs. Supra cratem afforis amplum semiovale spatium interiorem veteris Ecclesiae prospectum exhibens Annunciatae Virginis, cum Almae domus è Galilaea Tersactum, et hinc trans mare Picenum migrantis, Historia celebri Christophori Tasca pictoris Veneti manu expressa piè simul, et totum occupat, atque Illustrissimum D. Franciscum Ignatium lib. Bar. de Androcha, unà cum Maria Isabella Henrica ex Comitibus â Windischgraz conjuges operis hujus Maecenates Deo, et Gratiarum Virgini commendat. Extat in hac Ecclesia sub Crucifixo in prima ab Ara S. Michaelis columna Imago Cartacea B. V. Tersactensis, quae in incendio Conventus Clanicensis in Sclavonia in cela triduo flammante intra ignitos Cineres ex latere nonnihil adusta, non tamen combusta crystallo obducta servatur, cum sequenti subscriptione:
CartaCea IMago DeIparae VIrgInIs
ab Igne serVata
In Croatia in Conventu nostro Clanicensi Minorum Reformatorum, ab irrestinguibili incendio in vicina domo suborto, omnibus prope igne consumptibilibus in favillas abeuntibus, haec imaguncula in Cela triduo flammante candentes inter clavos, et ignitos cineres mirabiliter reperta est. Imburi Virgo Tersactana permisit, quod naturaliter comburi debuit, ut prodigii magnitudo manifestior evadat, ipsa tamen, ut semper fuit, prorsus intacta. Hoc si potuit typus in Carta, quid non Architypus possit in Ara? Tu vide, et vade.
V. Campanile Ecclesiae Tersactensis est supra Chorum Religiosorum elevatum non aut rotundum, aut quadrum, fabricatum, ut in Germania fieri solet, ita ut campanae intra muros continerentur, sed tres pendent in ea Campanae mediocris molis quasi intra fenestras, quarum major caeteris antiquior apparet, cum jam anno 1480. facta fuerit, ut ex ejus inscriptione patet hujus tenoris: Rosetus me fecit Anno MCCCCLXXX. Est in hac Ecclesia consuetudo sub Cantico Magnificat in Vesperis dandi campana minore aliqua signa. Communis traditio fert, quod sub hoc Tempus Turcae Tersacto appropinquassent, animo spoliandi templum B. V. Mariae. Quibus appropinquantibus campana divinâ virtute pulsabatur, audito pulsu Turcae nec pro uno gressu procedere poterant, unde virtute, et potenti B. V. Mariae auxilio confusi non sine dedecore retrocedere coacti erant: proinde ob tanti prodigii memoriam semper hoc tempore ad Magnificat certa signa dantur: interim traditio haec fidem humanam non transcendit. Organum, quod adhuc hodie extat, factum fuit sub Guardianatu A. R. P. Petri Francetich, ut ex his litteris in Organo sculptis patet: S. G. A. R. P. P. F. A. F. P. P. Id est Sub Guardianatu A. R. P. Petri Francetich â Flumine Provinciae Patris . Cùm autem praedictus P. se nominat Prov'iae Patrem et anno 1705. Pro'alis electus fuit, et ultima vice Guardianum egit anno 1722. Organum intra hoc tempus fieri debuit.
510
VI. Bina devotos suscipit Janua, quarum una Veteris Ecclesiae, novae altera nuncupantur, haec Divi Antonii Paduani Capellam, in Deiparae Sanctuarium aperiunt in prospectu. Tota Templi machina solido firmatis muro fornicibus tecta in duas naves veterem, et novam dividitur, verum duobus in medio arcubus in simul adcompaginata. Pavimentum, quod prius ex tegulis ordinarii stratum fuit, anno 1762. lapide quadro sterni coeptum fuit, qui labor una cum quatuor cryptis (nam antea homines aliqui plebei habentes sepulturam in Ecclesia effossa, et superinjecta humo sepeliri consueverunt, unde ne stratum damnum patiatur, aliquot Cryptae factae sunt) anno 1765. terminatus fuit. Quando, et â quo Ecclesia sive nova, sive antiqua consecrata fuerit? memoria non est proditum, probabilius memoriam consecrationis incendium ê medio sustulit. De consecratione Ecclesiae tamen nullum superest dubium, cùm ea quotannis ab immemorabili dominica proxima post festum B. V. Mariae in Coelos absumptae suae consecrationis recolat memoriam. Totum Corpus Ecclesiae comprehensa utraque parte hodie habet interclusa etiam Alma Domo in longitudine orgias 19. et 1. pedem Viennenses, in latitudine orgias 8. et 1. pedem.
NB 1. Qualibet Dominica, et festiva die fit concio in idiomate Illyrico ad populum domesticum, pro populo autem quolibet anno ex Carniolia copiosè confluente, institui solet tertius Concionator, qui eidem Verbum Dei in idiomate Carniolico proponit.
NB 2. Quae autem circa Altaria, Sepulturas, aliaque memorabilia enarranda occurunt, ea sequentibus paragraphis pandam.
§. III.
De Altaribus, eorum Consecrationibus, et
inscriptionibus.
I. Inter Aras hujus celeberrimae Basilicae Tersactensis tam antiquitate, quam dignitate principem meritò occupat locum Ara B'mae Virginis Mariae Gratiarum nuncupatae, in Sanctuario, seu Capella Nazarena sita, de qua patrocinium quotannis in festo B. V. Mariae in Coelos Assumptae solemni memoria recolitur; Etenim haec prima fuit, quae post Almae domus Tersacto Recinetum translationem â Nicolao III. de Frangepanibus erecta est, ad quamque reposita fuit Imago B'mae Virginis Mariae â Sancto Luca Evangelista depicta, ac ab Urbano V. Summo Pontifice Româ in consolationem Populi Dalmatiae, et Liburniae Tersactum transmissa. Ara haec primitus ê ligno elaborata cum ruinam minaretur, eam Nobilis, ac Spectabilis Dominus Joannes Uzollini annis superioribus Zagrabiensis Civitatis Gubernator, et Rector novam ex marmore variis lapidibus, et divitioso aere comparatam erexit anno Domini 1692. prout inscriptio â tergo ejusdem in latere dextero apposita sequentibus indicat verbis:
Nobilis, ac Generosus Dominus Joannes Uzollini Judex L. R. C. Z. ac Regni Sclavoniae Fisc. et olim Exactor, in honorem B. V. Mariae, Aram hanc majorem erigi curavit anno MDCLXXXXII.
511
II. Cum ad apponendam Aram marmoream necesse fuerit Iconem Sacram B. V. Mariae â S. Luca depictam ad tempus ad alium locum transferre, unde Patres nostri quoddam armariolum in Sacristia pro temporanea habitatione deligentes, Beatae Virginis Iconem cum hymnis, et canticis accensisque luminaribus ad praedictum locum deferre decreverunt. Sed quis rerum eventus? Sane non sat admirandus! Siquidem B'mae Virginis Iconem ê sua sede Patres dimovere conantes, omnes suos conatus irritos conspiciebantur admirabundi, nam tanto eam pondere Virtus Divina fixit, ut nulla humana virtute ê loco potuerit dimoveri: etenim, quo magis Patres nostri eamdem levare conabantur, tanto firmior, immobiliorque reddebatur. Verùm cum eidem semper humilium deprecatio placeat, ad preces humillimi cujusdam Religiosi Sacerdotes Provinciae Croatiae Carnioliae, Conventûs hujus incolae se dimoveri permiserat; nam is Aram Virgineam pedibus nudatis accesit, atque ad Altaris crepidinem provolutus oravit dicens: Augustissima Domina, quoniam Dominus respexit humilitatem tuam, respice et tu humillimam deprecationem nostram. Rogamus te Virgo gloriosa, et benedicta, ut alio ad tempus te sinas transferri, donec Arâ marmoreâ tuum in honorem elaboratâ rursus pristinum in locum reponaris: mens enim nostra non est, te alio transferre ad permanendum. Ita promittimus, ita spondemus. Mirum dictu! Completa hac brevi oratiuncula praedictus pius Sacerdos absque ulla difficultate, aut resistentia Sacram B'mae Virginis effigiem ê loco levavit, quam in actu translationis splendida quaedam nubecula circumdedit, ac ipsum armariolum splendor quidam praefulgidus illuminavit.
III. Appositâ Arâ novâ B. Virginis Imaginem Patres nostri juxta promissionem eidem factam suae pristinae sedi restituere decreverunt. Proinde, ut actus tam solemnis omni possibili decore, et honore perageretur, fuit ad Pontificalia exercenda â R. P. Petro Francetich pro tunc Guardiano humanissimè invitatus Reverendissimus Dominus Nicolaus Salon Titularis Episcopus Macariensis, Abbas Infulatus, ac Parochus Ternoviensis, qui congenita teneritudine, humillimae annuit invitationi, ac protinus arrepto itinere, Tersactum incolumis salutavit. Dispositis itaque omnibus necessariis die 24. Junii S. Joanni Baptistae consecrata anno eodem 1692. Pontificaliter indutus praefatus R'mus D. Nicolaus ad locum Sacristiae, ubi hic, pretiosissimus conservabatur thesaurus, accessit, aperto armariolo, ecce rem miram! ab Icone Virginea rursus splendidissima quaedam nubecula egressa totum Sacristiae spatium mirabiliter illuminavit, omnes circumstantes ad tanti splendoris contuitum ingenti gaudio replevit, et in eorum cordibus maxima devotionis, et adorationis suspiria excitavit. Moxque in allato portatili throno, ea, qua par est, veneratione collocata fuit, quam quatuor nostri Sacerdotes levitico apparatu amicti ê loco levantes, et praeeuntem processionem (in qua 175. Cruces, seu Sacra Vexilla â populo undique confluente allata numerabantur)
512
sequentes per Ecclesiam, et Coemeterium, inde circa murum, et silvam Conventui adjacentem circumtulerunt. Personabant interim omnes Campanae non tantum Tersacti, sed etiam Flumine, â fixis etiam in portu Fluminensi navibus, praecipuè verò Melitensibus Sacratissima Icon bellicis salutabatur machinis, potiori ex parte, qui processionem hanc solemnem comitabantur, cereis, et facibus accensis B. Virginem laudabant. Durante processione quatuor factae fuerunt stationes, quibus quatuor vicibus praedictus Pontifex ad quatuor mundi plagas conversus universum propemodum Orbem Sacratissima Virginea Icone benedixit. Postquam verò ad conspectum Ecclesiae nostrae perventum fuit, nubes illa perlucida ad instar aurei coloris, quae in depositione ad armariolum, et in ejus elevatione, ac durante processione gloriosissimam B'mae Virginis Iconem circumdederat, sensim sinu sensu ad Coelum ascendendo mirum in modum evanuit, plurimis id probè intuentibus. Quis, et quantus populi tam copiosi tanta prodigia cernentis Jubilus, ac propemodum montis excessus fuerit? quot devotissima suspiria ad hanc Sacratissimam Iconem emissa? quot tenerrimi affectus eliciti? et quanta interna consolatione ex longinquis etiam partibus tam copiosi Mariani cultores repleti ex hoc gratiarum monte ad sua reversi sint? facilius mente comprehendi, et intellectu percipi, quam aut verbis enarrari, aut littera exprimi potest. Tandem dicto Hymno Ambrosiano cum consuetis Ecclesiae orationibus decantato, Divina Mater ê throno portatili summa Religione levata in nova Ara, prout nunc est conspicere, fuit collocata.
IV. Praeter Aram B. V. Mariae in Capella Nazarena sitam sunt adhuc [9.] 8. Arae laterales videlicet 1. S. Catharinae Virginis, et Martyris. 2. S. Michaelis Archangeli. 3. S. Joannis Nepomuceni. Martyris. 4. S. Nicolai Episcopi. 5. S. Antonii Patavini Orbis thaumaturgi. 6. S. Petri Apostolorum Principis. 7. S. Annae Matris B'mae Virginis Mariae. 8. Seraphici Patriarchae S. Francisci Confessoris. Priores 4. in antiqua Ecclesia, posteriores verò 4. in nova Ecclesia sitae sunt. Ara S. Catharinae Virginis, et Martyris Dominorum Comitum de Frangepanibus munificentia in ipso initio fundationis, et introductionis Fratrum Minorum ad hunc Marianum Collem extructa dignoscitur ex ipsis Conventûs veteribus monumentis, quia verò edacitate temporum proximam minabatur ruinam anno 1628. piis fidelium eleemosynis novum fuit erectum Altare sub Ministeriatu A. R. P. Michaelis Chumar. Tandem Praenobilis Domina Anna Sorsiana ê Regno Croatiae suam trahens originem peculiari devotionis affectu erga eamdem Virginem, et Martyrem aliud marmoreum suo aere construi curavit anno 1694. P. Clarus Pasconi hanc Aram consecratam dicit â R'mo Episcopo Segniensi Joanne Smoglianovich, cum autem dictus Episcopus jam mortuus erat, quando Ara erecta fuit, et certum est, quod tunc fue-
513
rit jam Episcopus R'mus D. Sebastianus Glavinich, dicendum est Aram fuisse ab hoc Episcopo consecratam. In medio Arae sequentia verba incisa leguntur:
Generosa Domina Anna Vidua Sorsiana Nata
Petrekovich in honorem Sanctae Catharina fieri
curavit MDCXCIV.
V. Ara S. Michaelis Archangeli pariter mox sub initio aedificatae Ecclesiae â Comitibus de Frangepanibus erecta fuit, quam vetustate obsoletam A. R. P. Michael Chumar piorum fidelium sumptibus restaurari curavit anno 1625. Demum Illustrissimus, et Reverendissimus D. Sebastianus Glavinich Dioecesis Segniensis, et Modrussiensis Antistes novam ex marmore liberali manu ad perennem ejusdem Sancti gloriam, et honorem fieri fecit, quam die 26. Augusti anno 1706. solemni ritu consecravit Ill'mus, et R'mus D. D. Benedictus Bedekovich Episcopus Segniensis, et Modrussiensis. Haec Ara erecta est extra crates ferreas Capellae Laurethanae ex cornu Evangelii Arae S. Catharinae, quae est ex Cornu Epistolae diametraliter opposita. In media Ara sequens legitur incisa inscriptio:
Positum munificentia Reverendissimi Domini
Domini Sebastiani Glavinich Episcopi Segni-
ensis, et Modrussiensis MDCCI.
VI. Capella S. Antonii perfracto, et dejecto muro novae Ecclesiae (nam prius erat murus directè ab ara S. Michaelis ad aram S. Petri ductus, ubi altera navis Ecclesiae terminabatur) in hortum orientem versus extensa est, quam D. Franciscus Frankulini Capitaneus Grobnicensis in debitae gratitudinis argumentum ex eo, quod gravi pressus infirmitate ejus patrocinio pristinae restitutus sit sanitati propriis sumptibus anno Domini 1691. fieri curavit, quod ex inscriptione in lapide in pariete laterali visibili incisa patet, quae sic sonat:
Spectator
Cuilibet ne fideris sorti
Maximas tum numero, tum duratione mea,
Mihi culpae inscio texuerat vexas.
Ast Divi Antonii Patavini ope fiducialiter
imploratus palam adjutus, nexus illarum
publicè justificatus dissolvi,
Et beneficium pietate, gratitudineque
litaturus, sacelli hujus dotata erectione solvi
Franciscus Frankulini MDCLXXXXI.
Haec Ara lignea post 70. annorum curriculum ruinam mi-
514
nabatur, quare Patres decreverunt in ejus locum novam ex marmore substituere, quae etiam piis diversorum benefactorum eleemosynis sub Guardianatu R. P. Francisci Corradini Ex-Custodis anno 1761. quae constitit f. 720. praeter pavimentum, et unum gradum ad introitum Capellae, quae D. Andreas Kollenz Architectus propriis expensis pariter ex marmore fieri curavit, erectaque Antiqua Ara erat consecrata die 26. Augusti 1706. unà cum Ara S. Michaelis Archangeli ab Ill'mo, et R'mo D. D. Benedicto Bedekovich Episcopo Segniensi, et Modrussensi. Ara verò nova consecrationis beneficio donbata fuit ab Ill'mo, et R'mo D. D. Pio Manzador pariter Episcopo Segniensi, et Modrussiensi die 29. Novembris 1770. impositis Reliquiis Sanctorum Martyrum Flori, Fausti, et Secundi.
VII. Extra Capellam S. Antonii extat Ara Divo Petro, Apostolorum Principi dedicata, extructa fuit perfracto muro, quia eo tempore altera navis Ecclesiae nondum erat facta, ab Ill'mo D. Petro Crussich Equite aurato, Lupoglavi in Istria Domino, ac Civitatis Clissae in Dalmatia Supremo Commendante jam ante annum 1530. Is enim proeliaturus adversus Turcarum tyranidem in Dulmae planitie, ut incertam belli aleam redderet securiorem, tota animi teneritudine in clientelam Matris Tersactensis Gratiarum sese concredidit, editoque in hunc finem voto, illustrem victoriam reportavit. Hanc Aram vetustate prope consumptam, anno 1723. D. Petrus de Denaro S. C. Regiaeque Majestatis Portis Maritimi Buccarensis Administrator, et Excelsae Camerae Graecensis Consiliarius noviter ex ligno tamen, propriis sumptibus extrui curavit, in quam expendit f. 566. X. 40. De consecratione hujus Arae posteritati scripto nihil relictum est, si tamen fors antiquitus memoria hujus consecrationis extabat, ea in sequenti incendio facile perire potuit. Si verò mensa in appositione novae Arae amota fuit, credendum est, eam cum aris S. Nicolai, et S. Joannis Nepomuceni consecratam fuisse anno 1727. â R'mo Episcopo Nicolao Pohmajevich.
VIII. Paulò infra Aram S. Petri est Ara S. Annae Matri Divae Virginis Mariae honoribus extructa anno 1624. ab Ill'mo D. D. Stephano L. B. de Ruvere Capitaneo Fluminensi fuit in aedificatione hujus Capellae etiam murus Ecclesiae antiquae perforatus, et Capella Aquilonem versus protracta, infra quam, et Aram S. Petri murus erat medius, qui in aedificatione alterius partis Ecclesiae dejectus fuit. Lapsu tandem temporis, et haec Ara vetustate corrosa ruinam minabatur, atque adeo ad excitanda corda fidelium, ut eo ferventius Sanctissimae Dei Genitricis Matrem colerent, supra eamdem mensam lapideam jam pridem consecratam novum fuit erectum Altare industria A. R. P. Petri Francetich p. t. Guardiani quo anno? nil prostat. Ex his verbis P. Clari Pasconi claret, novam Aram non indiguisse consecratione, cum mensa prior immota, et integra perstiterit. Quod D. Stephanus L. B. de Ruvere anno 1624. hanc Aram aedificaverit, patet ex sequenti monumento, quod praedictus Dominus
515
ad laevam ejusdem Altaris affigi curavit, sub hujusmodi tenore:
D. O. M.
Sacrum hoc ad gloriam Divae Annae dicatum, sibi vero
et suis Monumentum Stephanus de Ruvere Sac.
Rom. Impr. lib. Bar. et C. Invict. Impe. Fer-
dinandi II. Consiliar. Cubicularius, et S. Viti
Fluminensis Capitaneus aere proprio erigi, et
decenti dote fulciri curavit Anno Domini
MDCXXIIII.
IX. Aram S. Annae sequitur Ara S. P. N. Francisci munificentia Illustrissimi, et Reverendissimi Domini Domini Francisci Czikulini lib. Bar. et Domini de Somseduar, et Stubiza Episcopi Scopiensis, et electi Segniensis circa annum 1686. ex marmore erecta. P. Clarus Pasconi in Hist. progr. Marian. Triumphi c. 5. §. 6. pag. 49. Hoc Altare consecratum dicit die 16. Augusti 1706. ab Illustrissimo, et Reverendissimo Domino Benedicto Bedekovich Episcopo Segniensi, et Modrussiensi, quod mihi verosimile non paret, etenim idem P. Pasconi de Aris S. Michaelis, et S. Antonii Patavini dicit, quod consecratae fuerint die 26. Augusti 1706. â citato Episcopo Benedicto Bedekovich, ex quo sequitur, quod idem Episcopus eodem anno, et mense intra 10. dies duas consecrationes in eadem Ecclesia tenuerit, quod vix credibile est: dicendum proinde est, hìc aut errorem calami, aut typi irrepsisse, et loco diei 26. Augusti, positam, aut scriptam fuisse diem 16. Augusti.
X. Aram Sancti Nicolai Episcopi Myrensis Nicolaus V. de Frangepanibus Vegliae, Segniae, ac Modrussiae Comes Frater Martini de Frangepanibus fundatoris hujus Coenobii munificentissimi mox ad initium introductionis Fratrum Minorum extruxit: decursu verò temporis Anno videlicet 1625. A. R. P. Michael Chumar Minister Provincialis instauravit, et in meliorem formam redegit: demum anno 1726. A. R. P. Theodoricus Lucich pariter Minister Provincialis novam ex integro aedificari fecit, hancque anno immediate sequenti Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Nicolaus Pohmajevich Segniensis, et Modrussiensis Episcopus consecravit, prout ex fide publica, quam in terminis appono, liquet
Anno MDCCXX. die IX. Mensis Julii: Episcopus Nicolaus Pohmajevich consecravi Altare hoc in honorem Sancti Nicolai: et reliquias Sanctorum Martyrum Donati, Deodati, et Fortunati in eo inclusi: et singulis Christi fidelibus hodie unum annum, et die anniversario consecrationis hujusmodi ipsum visitantibus, quadraginta dies de vera Indulgentia in forma consueta Ecclesiae concessi.
XI. Tandem sequitur Ara S. Joanni Nepomuceno Sacramentalis sigilli invictissimo Custodi, et fama periclitantium
516
patrono dicata. P. Clarus Pasconi dicit, quod in hoc loco nulla praeextiterit Ara, et primò anno 1726. â P. Theodorico Lucich Ministro Provinciali erecta fuerit, verum inter Scripturas Conventus Tersactensis reperi memoriam cujusdam Arae in honorem S. Thomae Apostoli, et S. Didaci Ordinis Minorum laici professi â diametro Arae S. Petri constructae ab Ill'mo D. Comite Thoma Erdoedy Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Bano anno 1598. quae alibi esse non potuit, nisi in hoc loco. <…> Haec Ara in honorem Joannis Nepomuceni erecta consecrata erat anno 1727. ab eodem Antistite Pohmajevich, prout ex illius distincta attestatione pariter colligitur tenoris, ut sequitur:
Anno MDCCXXVII. Die IX. mensis Julii: Episcopus Nicolaus Pohmajevich consecravi Altare hoc in honorem Sancti Joannis Nepomuceni: et reliquias Sanctorum Martyrum Maximi, Victorini, et Columbae in eo inclusi, et singulis Christi fidelibus hodie unum annum, et in die anniversario consecrationis hujusmodi ipsum visitantibus quadraginta dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta concessi.
XII. His adnumeranda venit Ara S. P. N. Francisci Sacra Stigmata â Christo recipientis erecta anno 1647. â Reverendo Domino Matthaeo Rechamarich in quadriangulari Conventûs ambitu orientem versus, ùt ex apposita laterali inscriptione patet. In hac Capella Archiconfraternitas Chordigerorum teste P. Francisco Glavinich erecta fuit. Praeterea extat in Choro Fratrum quaedam Ara B. V. Mariae, ad quam reposita est Imago ejusdem Virginis multum devota, ubi quolibet die Sabbatino unum Sacrum, et tempore concursuum plura celebrantur. De hac imagine est traditio, quod prius fuerit sita in scalis in media Capella, cujus amore quidam peregrinus nauta captus eam devotionis causa sustulit animo ejusdem devotionem in sua patria promovendi, sed en! dum navim solvisset nullo modo adhibitis omnibus mediis â portu Fluminensi eam amovere potuit obstupescentibus cunctis. Mox agnovit bonus vir causam sui irriti conatus esse hoc pium furtum quapropter Imaginem Tersactum retulit, et rei seriem sincerè enaravit, facta Sacrae Iconis restitutione facile â littore movit: Imago verò ad extructam in Choro aram collocata fuit.
§. IV.
De Viris conspicuis in hac Ecclesia sepultis,
eorumque Epitaphiis.
I. Inter viros illustres, qui in Ecclesia Tersactensi tumulari voluerint, principem sibi vendicat locum Illustrissimus Dominus D. Martinus de Frangepanibus Vegliae, Segniae, Modrussiaeque Comes Coenobii Tersactensis piissimus fundator, qui plenus meritis, et bonis operibus anno 1479. die 4. Octobris, ipsa videlicet die Seraphico Patri Divo Francisco Sacra Superna dispositione diem clausit extremum. Corpus ejus ritu solemni Tersacti in Capella Divae Virginis, et tumulo Bartholomaei fratris sui germani quin-
517
quennio prius videlicet anno 1474. die 22. Martii vita functi reconditum fuit cum sequenti sepulchrali monimento:
Hic tumulo jacent ossa, comitesque illustres
Segniae, Modrussiae, totiusque Croatiae dominarunt
Martinus, et Bartholomaeus
per orbem nomina ejus illustrant
Conventus Mariae fautores, Seraphicique
fuêre.
| Obitus Martini MCCCCLXXIX. Octobris IIII. | Obitus Bartholomaei MCCCCLXXIIII. Martii XXII. |
In hac crypta pariter sepulta est Illustrissima Domina Ursia, quam R'mus D. Balthasar Kerscelich nominat Dorotheam Ursini Comitissam â Blagay. In eadem crypta jacent Ill'mus D. Nicolaus VIII. de Frangepanibus ampliator Ecclesiae Tersactensis, qui 16. Aprilis anno 1647. Viennae Austriae demortuus in urna cuprea Tersactum, ut in vivis ordinaverat, deferri voluit, ac inter suos Majores tumulari. Supra urnam extat quaedam tabella cuprea, et deaurata, in qua incisa sunt sequentia:
Nicolaus Comes de Frangepanibus â Tersacz, ac Segniae,
Vegliae, Modrussiaeque perpetuus S. Caes. Regiaeque
Majestatis Consiliarius, cum bene, et pie obiisset
Viennae Austriae die 16. Aprilis 1647. aetate
verò sua propè septuagenarius: hac tandem
urna requiescit.
In hac eadem Crypta est alia tumba holoserico nigri coloris obducta clavis argenteis firmata, ad pedes tumbae est annus pariter ex argento formatus videlicet 1652. In hac tumba requiescit Illustrissimus D. Christophorus Wolffgangus Comes de Frangepanibus frater Nicolai VIII. generalis, et Commendans Carlostadiensis, qui ibidem obiit die 15. Martii intra horam 8. et. 9. matutinam anno 1652. ut ex originali intimatione mortis â Comite Georgio de Frangepanibus ejus filio, et Vice-Commendante Carlostadiensi Patri Guardiano Tersactensi facta patet. Supra hanc tumbam erat quaedam parvula cujusdam prolis, et in medio alia lignea, quae unius ex tribus uxoribus praedicti Christophori esse creditur.
II. Extra crates Capellae erant duo lapides sepulchrales ante Aram S. Michaelis, in quorum uno efformata erat effigies Nicolai V. de Frangepanibus fratris ipsius fundatoris, in alio effigies ejus Conthoralis Elisabethae cum his in extremitate inscriptionibus:
| Hic jacet Dominus Nicolaus de Frangepanibus, Vegliae, Se- gniae, Modrussiae Comes | Hic jacet Elisabeth Petuhi Consors spectabilis, et Magnifici Dni Nicolai de Frangepanibus, Vegliae, Segniae, Modrussiaeque Comitis etc. quae obiit die 18. Dec. anno MDXII. |
518
Hi duo lapides anno 1762. dum Ecclesia lapide quadro sternebatur, quia multi transeuntes praesertim peregrini propter eorum cavitates cadebant, translati erant ad aram S. Petri, lapis Nicolai positus est ex parte Evangelii, et Elisabethae ex parte Epistolae.
III. In Capella S. Antonii de Padua Dominus Franciscus Frankulini Capitaneus Grobnicensis, qui etiam ipsam Capellam suis sumptibus aedificavit, pro se, et suis posteris sepulturam selegit, ac in hunc finem cryptam etiam erexit cum lapide sepulchrali, cui hanc apposuit inscriptionem:
Monumentum Hoc
Nobilis, ac Generosus Dominus Franciscus Frankulini
S. C. M. Portus Buccari, et Grobnicensis Vice-
Capitaneus pro se, et suis fieri fecit.
MDCLXXXXII.
IV. D. Petrus Crussich Dominus Lupoglavi in Istria, et Commendans Civitatis Clissae in Dalmatiae fundator Arae S. Petri, post reportatam in Dulmae planitie contra Turcas illustrem Victoriam in Urbe Croja in Albania legionibus militum iterato praefectus fuit, ut eam ab inimicorum insultibus tueretur, capta â Turcis Urbe amputatoque ejus capite in obsequium fidei amisit temporalem vitam, ut aeternam mereretur accipere: redemptoque mille nummis â Catharina sorore sua corpore, terrae fuit mandatum in hac ipsa Divi Petri Capella â se extructa, relicto posteritati sequenti erudito rescripto:
Hoc Petri Crussich marmor tegit ossa perempti
Proh dolor! â Turcis, quos Segnia, Clissaque nunquam
Vivente timuit. Mors corpus, Spiritus astra
possidet: at gestas celebrat res fama perennis.
Elogium pie appositum Mausoleo Clarissimi
Equitis aurati Petri Crussich MDXXXVII.
Hoc Epitaphium non amplius extat, quia anno 1764. dum Crypta repararetur, lapis fractus fuit, et novus sine praefata inscriptione positus.
V. Prope hujus tumulum mox ad gradum versus medium Ecclesiae extat et alius, in quo trium Episcoporum Segniensium corpora solemni ritu sepulta requiescunt videlicet Illustrissimorum, et Reverendissimorum Dominorum Joannis Baptistae Agatich Ordinis Eremitarum S. Augustini, Petri Mariani Fluminensis, et Joannis Smolianovich Buccarensis, qui sibi invicem in Episcopatu succedebant. Prior obiit die 30. Octobris 1640. secundus die 30. Julii 1665. et tertius anno 1677. Prioris Epitaphium in ipso lapide sepulchrali incisum hujus est tenoris:
D. O. M.
Frater Joannes Baptista Agatich Fluminensis Sacrae Religio-
nis Augustinianae Alumnus, Episcopus Segniensis, hunc locum
519
usque ad novissimum tubae sonitum adhuc vivens sibi elegit,
cujus anima sit reposita in fasciculo viventium. Obiit die XXX.
Octobris Anno F. O. F. MDCXXXX.
Secundi vero Epitaphium (quod tertius fieri non curavit) in lapide marmoreo excisum, et ad cornu Evangelii penes Aram S. Michaelis immurato legitur sequenti sub tenore:
EPITAPHIUM
Illustrissimi, et Reverendissimi Domini Petri Mariani
Sac. E. S. et M. S. G. R. O. M. C.
Petri scire viam forsan cupis ô pie lector
En tibi scissura saxea ritè notat.
Te duce lustrato loca plena silentibus umbris
reddit attonitum coelica turba Patrem
Una est cunctorum prima, et genialis origo
Sola, potest mentes demeruisse, probas
Moribus, et vita decus Marianus abivit
Ad Sedis aeternae, et Regna beata poli
Rubini Marianus habet, nomenque Sacratae
Jaspidis ex opere, ac actibus ipse tenet
At si plura cupis scire hic tibi lucida dicto
Nomina: scala via, et porta secura poli est
Unus voce, habituque fuit per singula nobis
Susceptus, Patriae gloria, laus et honor.
Obiit Anno
A LM a DI es VI tae n I tet, Í ergo Petre q VI es C e
die XXX . Julii.
VI. Capellam S. Annae cum Ara aedificavit, suprà dixi, Illustrissimus D. Stephanus L. B. de Ruvere Capitaneus Fluminensis, antequam jam anno priori videlicet 1623. extrui curavit unam Cryptam pro se, et Suis posteris. In hac crypta sepultus requiescit ipse Stephanus fundator cum tota fermè familia sua, in qua ultima ex familia nempe Illustrissima Domina Beatrix Comitissa de Fonfogna nata lib. Bar. de Ruveree tumulata fuit circa annum 1768. Lapis sepulchralis hanc brevem exhibet legendam inscriptionem
Sibi, et suis
Stephanus de Ruvere lib. Baro MDCXXIII.
Ad dexteram Arae Sanctae Anae, cujus imaginem pinxit percelebris pictor â Pomis dictus, seu ex parte epistolae extat Epitaphium Stephani de Ruvere Consortis, ac filiae eorumdem cum sequenti in marmore ad murum lateralem imposito inscriptione
520
D. O. M
Annae Liberae Baronissae De Ruvere
Natae Lib. Baron. â Par
cujus Religio, pietas, et mores
insignem generis virtutem
aequarunt, ornaruntque,
Prudentiam, obitum, et laudes
nemo non coluit, non luxit, non extulit.
Stephanus de Ruvere lib. Bar. pos.
Maritus maestiss: conjugi fidiss:
Quae obiit in Arce Civitatis Flum. Sanc. Viti
XXIII. Augusti Anno MDCXXIIII.
nec non
Leonorae filiolae
cui vix mortalis illuxit diecula
cum Stephano Genitore
Laura parens â Turri, et Valli-Saxinae
Comes, primo suo germini posuit.
Non obiit, abiit ex eadem Arce
die XXX. Junii MDCXXVII.
VII. Aram S. P. N. Francisci suis sumptibus erexit Ill'mus, et R'mus D. Franciscus Czikulini Episcopus Scopiensis, et electus Segniensis unà cum crypta ante dictam Aram, in qua etiam tumulatus fuit. Post ejus mortem anno 1699. ejusdem haeredes cum permissione Superioris Conventûs hanc â dextris Altaris in marmoreo lapide incisam reliquerunt memoriam
Quod Unicum superest
Sepulchrum Illustrissimi, et Reverendissimi Domini
Domini Francisci Czikulini lib. Bar. de
S. D. M. S. E. D. U. A. R. et Stubiza
S. C. M. Consiliarii, et Episcopi Scopiensis
Salvo meliori judicio puto, lapicidam in incisione hujus Epitaphii errorem comisisse, dum litteras majusculas S. D. M. S. E. D. V. A. R. posuit seorsim, quasi quaelibet singularem denotaret significationem, quae meo videri conjugi deberent, et unicum nomen efficere, mutata tamen prima littera D. in litteram O. quae per iniuriam lapicidae facile corrumpi potuit, et taliter legi deberet: Lib. Bar. de Somseduar, et Stubiza Sac. Caesareae Majestatis Consiliarii, et Episcopi Scopiensis . Si quis verò perspicacioris ingenii ex praedictis litteris alium eliciet sensum, aut litterarum significationem sine tamen coactione, eidem libenter subjiciam debile meum judicium.
521
VIII. Sunt praeter ennumeratos plures personae Nobiles in hac Ecclesia sepultae, quarum obitûs dies, et anni non reperiuntur notati ob iniuriam eorum, quorum adnotare intererat, inter quas numeratur quidam Casparus de Frangepanibus, Petrus de Argento Lib. Bar. de Silberberg Capitaneus Fluminensis, Casparus Chnessich Arcis Tersactensis gubernator, aliique quamplurimi. In medio Ecclesiae anno 1711. intra portam, qua ex Conventu ad Ecclesiam itur, et aram Sanctae Annae, duae factae sunt Cryptae, in quarum una sequens inscriptio est:
Sepoltura Commune MDCCXI.
In altera vero sequens incisa legitur inscriptio italica
Sepoltura per li confratelli, e sorelle di questa
Sanctissima Vergine, e Madre delle gratie
MDCCXI.
In lapidis lustralis superiori circulo haec verba exprimuntur:
D'nus Joannes Baptista Episcopus curavit fieri anno 1689.
infra vero penes terram iste notatur annus: MDLIX. Ex quo apparet, quod primus lapis pro aqua benedicta factus fuerit anno 1559. et dein anno 1689. alius factus fuerit remanente pede â praedicto Episcopo Joanne Baptista.
IX. In medio Ecclesiae sub Crucifixi simulacro sequens legitur sepulchralis inscriptio:
Haec Requies mea (dein carmina duo, quae legi am-
plius haud possunt, dein sequitur)
Petrus L. B' o ab Argento Caesareus Consiliarius,
Fluminensis, Tersactique Capitaneus Constantiae
Rosaliae ab Herberstein uxori, sibi posterisque
posuit 1677.
Sub Hexedra, seu pulpitu concinatorio est quaedam Crypta, in cujus lapide haec incisa sunt verba
Anno Domini 1543. hoc sepulchrum fecit fieri
Nicolaus Noscicih Nobilis Segniensis pro se
Suisque. Hic jacet conjux cum Matre sua.
Ex qualibet parte primae Ecclesiae penes portam majorem sunt Cryptae duae cum hac inscriptione
O. A. M. D. G.
Hoc sepulchrum fecit fieri Georgius Valich sibi, et suis 1666.
522
In posteriori verò leguntur verba sequentis tenoris
Monumentum hoc fieri curarunt fratres Mathias,
et Petrus Matergliani pro se, suisque
Anno 1690.
§. V.
De Coemeterio ante fores Ecclesiae sito,
Caeremoniis, et Consuetudinibus sepeliendi.
I. Coemeterium Tersactense sat magnum muro circumdatum est communis sepultura non tantum Tersactensium, sed etiam popuki in Draga, et Podvessiza habitantis, nec non majoris partis Costrenensis. Hoc Coemeterium si non praecessit introductionem Fratrum, saltem hoc tempore unà cum Conventu, et Ecclesia erectum creditur. Duas habet portas, per unam, quae ad oppidum Tersactense est, ingreditur populis vicinus putà Tersactensis, Grobnicensis, Buccarensis, aliusque ex Valle Vinaria, ac Croatia, altera excipit populum Fluminensis Civitatis, Liburniae, Istriae, et Carnioliae, hanc portam anno 1762. P. Jacobus Kukaina p. t. Guardianus reparari curavit, in cujus summitate appositus est lapis, cui incisus est S. Pauli ad Romanos textus hujus tenoris: Salutate Mariam, quae multum laboravit in nobis ad Rom. 16. v. 6.
II. Mos sepeliendi mortuos in hac patria multum differt ab illo in Germania nam mortui cadaver portatur ad tumulum in tumba ex tribus asseribus compacta, cooperculum unus distinctus portat in capite post cadaver, quo cadaver cooperitur, dum jam ad tumulum ponitur. Mortuus ex Draga, aut Costrena deponitur penes quoddam signum extra septa Conventus, ubi cadaver manet, donec Religiosi cum cruce, Officiatore pluviali, et levitis Dalmaticis indutis adveniant, quorum quilibet accipit unam, duas, aut tres candellas unius, aut duorum solidorum valoris. Facta aspersione, et recitatis solitis precibus elevatur cadaver, et deportatur ad Ecclesiam, ubi aliae Ecclesiasticae peraguntur Caerimoniae. Antequam elevatur cadaver ad tumulum deportandum omnes Consanguinei turmatim accurrunt, et defuncto non sine magno ejulatu ultima infigunt oscula. Praeterea conducuntur una, aut duae vetulae pro una libra, seu 20. solidis, quae penes defunctum manent, donec sepeliatur, quarum officium est, ut penes defunctum vigilent, fleant, ululent, et vociferentur, quae etiam, ut suam mercedem promereantur, flent sine tamen lachrymis; etenim est fletus artificiosus, et vociferantur usque ad raucedinem, recitantque quasi ex tripode omnia bona, quae in vita gessit, totamque possessionem minutim enumerant, qua ennumerata increpant defunctum, quod mortuus sit, cum sufficientem habuerit substantiam, unde diutius vivere potuisset. Si verò in oppido Tersactensi quis moritur, vadunt Religiosi cum Officiatore, et Ministris Sacris vestibus induti usque ad domum defuncti, ubi una cum Parocho, aut ejus Substituto simul funus benedicunt, elevant, et ad Ecclesiam deportant cum suprà
523
memoratis Caerimoniis. Si verò ex Civitate Fluminensi aliquis Tersacti sepelitur, eo tempore descendunt Religiosi pariter cum Officiatore, et levitis, Sacris respective vestibus amicti, quos Parochus loci associare solet, ibique in medio pontis benedicunt cadaver, elevant, et Tersactum deportant.
III. Alia adhuc in hoc Conventu viget consuetudo, quae in aliis Conventibus non observatur, videlicet quod in Adventu quotidie cantetur Rorate, in qua Missa Epistola, et Evangelium canitur in idiomate Illyrico, sicut etiam in tribus Missis Nativitatis D. N. J. C. item Passio Domini dominica Palmarum, ac in Parasceve, nec non quatuor initia Evangeliorum in processione Dominica infra Octavam Corporis Christi duci solita. Processiones ex hac Ecclesia usque ad primam Capellam supra gradus redeundo infra Coemeterium ducuntur sequentes videlicet in festo S. Marci, tribus feriis Rogationum (nota feria 3tia vadit usque ad Ecclesiam S. Georgii) Dominica infra Octavam Corporis Christi, et in festo S. Laurentii ad Capellam penes mare eidem Sancto dedicata: Has processiones, excepta ultima, semper aut Parochus, aut Capellanus Coota, et Stola indutus comitari debet, vaditque mox post Officiatorem. Imo olim Parochus in Processione Dominica infra Octavam Corporis Christi Dalmatica indutus canere debuit quatuor Evangelia, sicut etiam Passionem dominica Palmarum, et in die Parasceves, nec non in tribus Missis Nativitatis Domini agere levitam, quod onus jam dudum excusserunt.
IV. In hoc usu Stolae extra Septa Monasterii Patres Tersactenses imperturbati erant usque ad annum 1693. Hoc enim anno, cum D. Petrus L. B. de Argento Capitaneus Fluminensis extremum clausisset diem, et Tersacti sepeliri voluisset, Ill'mus, et R'mus D. Sebastianus Glavinich Episcopus Segniensis absentiam D. Parochi Tersactensis supplere, ac funus magis condecorare volens, in persona illud in medio pontis excepit, ubi etiam P. Guardianus p. t. Petrus Francetich cum Ministris Sacris vestibus indutis comparuit, ut ab antiquo moris erat. Contra hunc actum tamquam violativum jurium Parochialium protestatus est dictus D. Episcopus, ac litem movit contra P. Guardianum Viennae apud Sacram Nunciaturam, ab ea autem prosequenda, cum sententiam sibi minus favorabilem eventuram praesentisset, destitit. Aliam querelam deposuit apud suum Episcopum Martinum Braikovich Parochus Tersactensis Justus Chrismancig contra Guardianum Tersactensem, quod quoddam Cadaver Tersacti elevaverit sine sua praesentia anno 1702. Anno 1738. ARD. Mathias Paravich denuo movit causam coram R'mo D. Antonio Benzoni Episcopo Segniensi contra Conventum Tersactensem, quod ejusdem Conventus Religiosi pro elevandis mortuorum corporum cum stola, et cruce elevata ad suam Parochiam veniant. Tandem anno 1755. cum ex praecedentibus querelis Parochus Tersactensis nil juris, contra PP. Franciscanos obtinere potuerit, insurrexit totum Capitulum Buccarense, cum Procho Tersactensi, cui se etiam adjunxit Capitulum Grobnicense, non quod in sua jurisdictione laesum
524
fuisset, cum rarò demortuâ Familiâ Frankulini aliquis ex Parochia Grobnicensi Tersacti sepeliatur, sed ut causa junctis viribus fortior evadat, contra Conventum Tersactensem querulando coram Excelsa Ministeriali Aulica Banco-deputatione, quod P. P. Franciscani Stolâ extra Septa Monasterii utantur, cadavera sine praemonitione D. D. Curatorum elevent, quartam funeralium Parochis non solvant, et quod collecturam musti faciant ante collectionem decimarum. Quid sententiae ex hac proposita causa evenerit? ignoro, id unicum scio, Conventum in antiqua consuetudine immobilem existere.
V. Ut autem res clarior evadat, jura, quibus Conventus innititur, in medium adducere decrevi. Fateor de Jure communi Regularibus prohibitum esse processiones extra Claustra ducere, aut Stolâ extra Septa Monasterii uti, cui autem juri praescribi posse, nemo est, qui ignoret. Imprimis loquendo de processionibus certum est, quod consuetudo praesertim immemorialis obtineat vim legis, et ipsa Decreta Sacrae Congregationis, dum processiones Regularibus inhibent, excipiunt consuetudines, sic enim Sacra Congregatio die 28. Feb. 1628. apud La Croix lib. 6. p. 2. Num. 2055 decrevit: Extra ambitum Ecclesiae non licet Regularibus facere Processiones, nisi de licentia, et consensu Parochi salvis privilegiis, et consuetudinibus, si quae sunt. Eadem Sacra Congregatio in una Leopoliensi die 14. Feb. 1642. ad instantiam mendicantium decrevit hoc modo: Oratores, quando habeant ad ipsorum favorem, consuetudinem legitime, praescriptam faciendi Processiones extra ambitum ipsarum Ecclesiarum, atque Conventuum, non posse prohiberi â Parochis, seu locorum Ordinariis, ne de caetero ipsas Processiones, sicut praemittitur faciant sine ipsorum licentia, prout hactenus facere consueverunt praemissis, caeterisque contrariis quibuscumque non obstantibus. Quantum attinet Processionem Dominica infra Octavam Corporis Christi, S. Pius V. concessit Ordini Praedicatorum facultatem ducendam cum Sanctissimo Processionem aliqua die infrà octavam Corporis Christi, quam facultatem ad omnes Regularium Ordines extenderunt Gregorius XIII. in Bulla incipiente Cum interdum contingat, Clemens VIII. Bulla: Ratio Pastoralis, et Paulus V. Bulla Injuncti Nobis, ùt videre est in Bullario Cherubini tom. 2. 3. etc. Idipsum concessit Innocentius XII. Fratribus Minoribus, et quidem specialiter pro Dominica infra Octavam Corporis Christi Bullâ incip. Sua Nobis data Romae V. Kalendas Martii anno 1696. quam refert Matthaeucci tom. 2. Verb. Officialis quoad Processiones . Deinde Decreta Sacrae Congregationis inhibentia Regularibus Processiones extra ambitum instituere communiter allegant causam, quia Regulares non praesertim mendicantes non habent proprium territorium; ast Ecclesia, et Conventus Tersactensis habent proprium Territorium extra Claustrum, et quidem in specie illud, in quo, et per quod fiunt Processiones, est Territorium spectans ad Jurisdictionem Ecclesiae Tersactensis, ùt videre est in litteris Martini de Frangepanibus de dato 7. Apr. 1431. suprà allatis.
525
VI. Quod Patres Conventûs Tersactensis sive Parocho Tersactensi, sive Buccarensi in tumulandis cadaveribus mortuorum tum Tersactensium, cum Dragensium, et Kostrenensium, mortem eorum iisdem prius non denuncient, aut elevent, et tumulent sine eorum praesentia, praetensio ridicula nimis est; Etenim si rustici Dragenses, et Kostrenenses suorum mortuorum cadavera sine scitu, et associatione proprii Parochi Tersactum tumulanda deferant, conquerantur, et compellant Domini Parochi ipsum populum, aut filialium Ecclesiarum aedituos, ut cujuslibet Parochiani mortem denuncient, et si non denunciatur, in Conventum culpam non conjiciant, cum ad id Conventus nullo jure teneatur. Neque Parochus Tersactensis quidquam solidi opponere potest contra immemorialem consuetudinem, quod enim ad benedicenda cadavera ex aliena Parochia Tersacti sepelienda non accedat, quis hoc unquam prohibuit? quod vero subinde Tersacti contigerit, quod Fratres cadavera in ipso oppido Tersactensi elevaverint sine praesentia Parochi, id factum fuit, dum Parochus vocatus comparere renuerat, quod licite facere potuerunt conformiter ad declarationem Sacrae Congregationis confirmatam ab Alexandro VII. in Bullâ incip. Alias pro parte, quam Lantusca in Theatro Regularium pag. 535 refert sub his verbis: Sacra Congregatio Cardinalium negotiis Episcoporum, et Regularium praeposita censuit defunctorum cadavera in Ecclesia dictorum Fratrum (videlicet Minorum) sepelienda ab aedibus defunctorum ad eorumdem Fratrum Ecclesias recto tramite deferri licitè posse, monito tamen prius, et requisito (utique ab ipsis Parochianis, ut praxis universalis docet) ac expectato proprio defunctorum Parocho, â quo benedictionem, vel ultimum vale recipere possent, quô venire recusante, possent iidem Fratres etiam ipso invito dicta cadavera ad suas Ecclesias transportare. Si quae verò immemorialis consuetudo in contrarium super praemissis praetendatur, legitimè probetur.
VII. Ex hac Sacrae Congregationis Resolutione plura eruuntur in favorem Regularium, et quidem primò, quod defunctorum corpora non sint deferenda prius ad Ecclesiam Parochialem, et dein primò ad Ecclesiam Regularem, prout aliqui Parochi praetendebant, sed via recta ê domo defuncti portanda sunt ad Ecclesias Regularium, si sibi ibidem sepulturam elegerunt. 2' do Quod si Parochus requisitus venire renuat, possint Regulares cadaver levare, et ad suas Ecclesias deferre, etiam invito Parocho. 3' tio Si aliqua immemorialis consuetudo in contrarium vigeat, illa legitimè probari debeat. Iam loquendo de Conventu Tersactensi immemorialis viget consuetudo, quod Fratres cum stola, et pluviali exeant pro levandis cadaveribus Dragensium, ad domum verò defuncti, quantum ad cadavera Tersactensia, ac ad medium pontis pro levandis cadaveribus Fluminensium Tersacti sepeliri volentium, quae consuetudo jam dudum legitime probata fuit ex authentica attestatione Judicum, Seniorum, et
526
populi Tersactensis, nec non ipsius Parochi ejusdem loci, quae in Originali sigillo Communitatis Tersactensis munita, ac subscriptione publici Notarii roborata reperitur in Archivio Conventus Tersactensis sequentis tenoris:
Noi infrascritti Parocho, e Seniori del popolo di questa terra, ò Sy Villa di Tersatto faciamo certa fede, et in conscientia nostra attestiamo, â chiunque perveniranno le presenti, come li M' to R. R. P. P. Min. Rif' ti di S. Francesco di questo Convento di Tersatto, dovendo sepelirsi nella loro Chiesa, ô Cemiterio qualcheduno de' nostri morti dal principio della loro venuta in questo luoco, sempre vi siano intervenuti processionalmente con loro Croce, aparati Relig. o Pad. e Sacerd. te con stolla, e piviale, ò senza questo, conforme richiedeva la qualita delle persone, parenti, ò casa del defonto, e tal volta sono andati sino al luoco, che è in publica strada, ove sogliono secondo antichissimo costume delli convicini del nostro Territorio deporsi tutti li corpi morti, et aspettare li sudetti P. P. R. R. acciò venghino levarli, qualche volta nelle nostre case, mentre sono stati chiamati, cosi pure, sopra il ponte della Fiumara, ove confina la Giurisdittione della loro chiesa, e sempre vi benedicevano, ricevevano, e levavano li corpi morti, e facevano attorni quelli tutte le cerimonie, e necessarie fontioni † anchorche vi fosse stato presente il nostro Parocho, nulla s † ingeriva in tal cerimonia, ò fontione, che veniva fatta solamente dal Padre di sagre vesti vestito, ma il nostro Parocho solo si † incaminava con li medemi Padri per accompagnare il defonto sino la loro Chiesa. Cosi lo manteneremo esser stato sempre e dalla memoria nostra, e de nostri Vechi, perciò volontieri, benche ricarcati, habbiamo fatto il presente attestato, e con nostro Commune consenso sigillato col Sigillo de Publico. In Tersatto 4. Gen' ro 1694.
(L. S.)
Com. Sic rogatus â Judicibus, Senioribus, et Populo
Tersactensi Ego Joannes Antonius Urbani
Imperiali Auc'te Notarius Publicus praemissam
attestationem subscripsi, meoque sigillo munivi
(L. S.) ac eorumdem Judicum, et Seniorum Nomina ipsis
Not. poscentibus retro extendi, die 6. Januarii 1694.
Georgius Sercoch Joannes Chaus
Georgius Sporarich Antonius Materlian
Matthaeus Zachan Joannes Berncich
Petrus Maracz Matthaeus Sercoch
Joannes Gersapich Stephanus Covacz
Thomas Matcovich
(L. S.) Ego Georgius Chop electus Parochus, et Cancellarius
Par. Tersactensis testor, ùt suprà m'ppa
527
N' o 23.
VIII. De solutione quartae partis funeralium, satis mirari nequeo, quod D. Parochus Tersactensis, et V. Capitulum Buccarense mentionem aliquam faciant. Verum est de jure communi secundum Clementinam = Dudum, dum corpora non in Parochiali, sed aliena Ecclesia sepeliuntur, quartam partem de omnibus rebus, et emolumentis, quae illi Ecclesiae introitu funeris obveniunt, deberi Parocho, sive ejus Ecclesiae, quod debitum stringit ipsam Ecclesiam, in qua corpus Parochiani sepelitur. Attamen omnino certum est, et evidens, Ecclesias Regularium fuisse jam olim ab hoc onere, seu praestatione quartae funeralium exemptas, nimis molestus essem, et rem actam agerem, si Pontificias Bullas hanc exemptionem nobis concedentes numerare, et adducere vellem, satis est Bulla Alexandri VI. incip. Sacra Religionis edita 5. Febr. A' o 1501. et reperitur apud Rodericum in Collect. Privileg. Apostol. in ea siquidem Summus Pontifex non tantum confirmat cuncta privilegia Ordini Fratrum Minorum concessa, sed insuper expressè eximit illum â solutione quartae hujus partis his verbis: Etiam quoad exemptionem â solutione quartae locorum Ordinariis, et Parochialium Ecclesiarum Rectoribus debita, â qua vos potiori pro cautella (supponit enim nos jam prius fuisse exemptos) eximimus . Tandem decisio S. Concilii Tridentini sess. 25. cap. 13. de Reformat. decernit, ut omnia loca, quae 40. annis ante publicationem hujus Decreti solvere solebant quartam funeralium, eamdem postea integro jure, sicut prius consuetum erat, persolvant, non obstantibus quibuscumque privilegiis etc. Plures declarationes Sac. Congr. Cardinalium hujus Concilii Interpretum apud Gallemarth, et alios passim videndae, ac receptae habent, in vim hujus decreti Monasteria, quae 40. annis ante illius publicationem primùm erecta sunt, ad ejus solutionem non esse obligata. Jam ad propositum de Conventu Tersactensi loquendo, erectus ille est anno 1453. Concilium verò Tridentinum publicatum est anno 1563. stetit proinde Conventus 110. annis ante publicationem Tridentini. Illis 110. annis, aut saltem 40. annis praevie ad publicationem, si quaestio est, utrum Conventus solverit quartam funeralem, dico constanter, nec uno anno solvisse. Si verò id D. Parochus Tersactensis, aut Vn'ble Capitulum Buccarense contrarium asserere auderet, illis, non nobis id probare incumbit. Cum itaque querulantes non sint capaces aliquando id probandi, nescio quo fundamento exsoletam hanc querelam de non soluta quarta funeralium, de cujus solutione alii Domini Parochi in aliis locis, sive quoad nos, sive quoad alios Regulares nunquam cogitent amplius, opponere ausi fuerint?
IX. Quid causae sit? quod Parochus Buccarensis sui Parochiani funus usque ad terminum suae Parochiae, quod de jure potest facere, nec nos umquam aliquod impedimentum posuimus in contrarium, non comitetur, facile, et sine injuria dici potest, causam esse duo decreta Capitanealia, unum latum 10. Octobris 1724. et aliud die 9. Septembris 1732. et vi quorum ad instantiam V. Capituli Buccarensis deman-
528
datur Populo Dragensi, et Costrenensi sub poena arbitraria, ut annuncient mortem cujuscunque defuncti Tersacti tumulandi D. Parocho Buccarensi, Parocho liberum permittitur associandi cadaver illis verbis: se poi il capitolo vorrà accompagnare il cadavere sino al confinio di Tersatto, lo farà gratis . quid porro causae est? quod his Decretis Capitulum Buccarense non utatur, ac anno 1755. denuò causam innovaverat ipse haec Decreta Vice-Capitanealia causa erunt: videtur enim D. Parochi, et V. Capituli Buccarensis desiderium tendere in emolumentum aliquod temporale, ut nimirum Parochianis demandaretur solutio stolae illis praestanda, aut saltem admitteretur, ut eam pro funebri cadaverum comitiva exigere valeant. Jam verò cum eam solutionem, quam Parochiani nunquam ab immemorabili praestiterunt, exigere in illis Decretis vetitum erat, addita praedicta clausula, ut Vn'ble Capitulum suam Comitivam funeris gratis, seu absque mercede, inspecta hujus loci populi pauperie, exhibeat, nec quidquam praetendat titulo sepulturae, dum Parochiani apud B. Virginem Tersacti sepeliuntur, verosimile est, quod V. Capitulum Buccarense praecisa illa spe lucri, et mercedis temporalis nullam curam gerere voluerit, sive in inquirendo obitum, et sepulturam alicujus, sive in comitiva funebri defunctis danda, dum Tersactum ad sepulturam deferuntur.
X. Quod verò D. D. Capitanei prohibuerint, ne quidquam â Parochianis solvatur, inhaeserunt consuetudini immemoriali cum nunquam nec minimum quid solverint, considerarunt etiam statum subditorum, quibus nimis durum, et grave foret, novum solutionis onus et quidem lib. 33. et 3. solid. ut habet specificatio Capituli Buccarensis, imponere, postquam ab immemorabili ab illo exempti erant, et sepulturâ in nostro Coemeterio semper gaudebant absque eo, quod vel Parocho, vel Nobis quidquam illius intuitu praestitissent; etenim qui ex illis apud nos sepeliri volunt, pro solemni quidem Sacro tribuunt parenti nostro Spirituali f. 1. X. 8. et Ecclesiae, ac Religiosis exiguam cerae quantitatem (caeterum pro pulsu saepius repetito cum omnibus campanis, pro comitiva funeris, cantato) Libera, pro loco Sepulturae plane nihil pendunt, nec quidquam ab illis petimus, sed omnia haec absque ullo lucro temporali ex mera charitate proximi exhibemus. Et revera multum facilius, et commodius nobis esset, ad portam nostri Coemeterii, aut Ecclesiae cadaver ad nos delatum exspectare, quam absque ulla eleemosyna per pluvias, per frigus, per ventum in maritimis illis partibus satis polentem extra Septa Conventus cum vestibus Sacris ad excipiendum cadaver, illudque comitandum pergere. Facilius, ajo, id foret nobis, et commodius nisi nos urgeret antiquissima consuetudo, et spiritualis consolatio populi, quam certè habet, videndo pauperes subditos sine ullo onere, et solutione tam honorificè, et cum tam solemni comitiva
529
sepeliri, possetque meritò dubitare, an ejusmodi Spiritualia obsequia gratis, et absque praestatione stolae sperare posset â Parocho, qui nec funeri simpliciter adesse vult, dum ei nil tribuitur, ùt visum est.
XI. Quid dicet Parochus Tersactensis, aut V. Capitulum Buccarense? si asseruero, quod olim Ecclesia S. Georgii fuerit sub nostra Jurisdictione, haecque nostra Ecclesia principalior fuerit illa? Ut rem ab ovo enarrem, revertendum est ad priora tempora. Nam, quando Domus Nazarena Tersactum allata fuit, erat tunc Tersacti quidam Presbyter Alexander nomine, quem licet P. Franciscus Glavinich in sua Hist. Ters. in uno loco propter erga hunc locum magis conciliandum populi devotionem, et miraculi credibilitatem nominat Parochum, tamen c. 4. ejusdem hist. eum simplicem nominat Presbyterum illis verbis: Fuit enim Presbyter Alexander pius, licet aegrotus, idcirco simul cum oraculo, ac Coelesti odore accepit pectoris gaudium, virtutemque membrorum . Deinde P. Clarus Pasconi in Triumph. Hist. Ters. ait: quod ante introductionem P. P. Franciscanorum Clerus Grobnicensis, et Buccarensis officiaverint hanc Capellam, quod Parochus, si tunc fuisset, vix admisisset. Addo ego, aliquos fuisse, ùt testificatur R'mus D. Franciscus Xaverius de Marotti in sua dissertatione historica pro Deipara Tersactana p. 1. fol. 17. qui asseruerunt praefatum Alexandrum fuisse Episcopum; Balthasar Bartoli in Hist. Laur. c. 2. fol. 31. vocat eum Praepositum. numquid propterea fuit Episcopus, aut Praepositus: aut Capella S. Georgii fuit Episcopatus, vel Praepositura? nullus hoc asseret, ergo etiam ex eo, quod P. Glavinich vocet Alexandrum Presbyterum Parochum, et Capellam S. Georgii Parochiam, non sequitur, quod ita fuerit. Deinde: inspiciantur, quaeso, litterae fundationales Ill'mi D. Martini de Frangepanibus de dato Novi 7. Aprilis 1431. suprà c. 4. n. 2. allatae, in quibus gloriosae memoriae Martinus Ecclesiae, et Conventus Tersactensis piissimus fundator, Ecclesiam S. Georgii suam Capellam, non Parochiam nominat dicens: Deinde per viam publicam ad angulum Capellae nostrae Sancti Georgii. Apparet ex hoc textu, quod Ecclesia S. Georgii sita sit intra terminos, limites, metas, et fundum, prout etiam hodie omnes fatentur, â fundatore nobis data, et â Summis Pontificibus, ac Augustissimis Imperatoribus Austriacis confirmata, sequitur itaque, quod Ecclesia illa spectaverit ad Conventum nostrum, cum accessorium sequatur suum principale.
XII. Dein: quilibet ratione praeditus, ac ab omnibus praejudiciis immunis, si consuleretur: an Paulus subjectus sit in aliqua re Petro, ex eo, quod Paulus obligatus sit Petro annuatim certas servitutes praestare? respondebit indubitanter: Paulum esse subjectum Petro saltem quoad aliqua. Ast ita est, quod Ecclesia S. Georgii semper in aliquo fuerit subjecta Ecclesiae B. V. Mariae Conventûs Tersactensis; nam Curatus tenebatur in festo Nativitatis Domini Nostri Jesu Christi venire ad nostram Ecclesiam, et tamquam Diaconus assistere in omnibus tribus Missis cantatis nostro Guardiano: Item Dominica infra Octavam Cor-
530
poris Christi in Processione fieri solita tenebatur Guardiano assistere, ut Diaconus, et cantare omnia quatuor Evangelia: Ita in Dominica Palmarum, et feriâ sextâ Parasceves assistebat pariter Guardiano, et cantabat Passionem Domini in Cathedra concionatoria. Vivebant adhuc anno 1738. duo venerandi seniculi nempe Thomas Bacarchich aetatis 90. annorum judex vallis Dragensis, ultra 40. annos, et Nicolaus Bartolovich aetatis circiter 70. annorum, qui testificati sunt se propriis oculis vidisse, et auribus audivisse Ad'm R'ndos Dominos Parochos Nicolaum Antonich, Joannem Cucich, Georgium Chop, et D. Zdurca praefatis diebus solemnibus nostro P. Guardiano in nostra Ecclesia adstitisse, ut Diaconos, et praememorata cantâsse. Idipsum etiam de tribus posterioribus Parochis Mathias Stipcovich Judex plagae Dragensis asseruit, et confirmavit, se fuisse testem de proprio visu, et auditu. Profecto nunquam D. D. Parochi hoc onus subiissent, nisi ex aliquo titulo obligati fuissent, titulus verò alius assignari non potest, nisi quia Ecclesia S. Georgii sita est in territorio Conventus Tersactensis, sicque sub jurisdictione ipsius Conventûs. Etiam hodie in festo S. Marci, tribus feriis Rogationum ac Dominica infra Octavam Corporis Christi venit D. Parochus cum vexillo S. Georgii ad nostram Ecclesiam, et comitatur nostras Processiones Stola quidem, et Superpelliceo indutus, semper tamen â sinistris nostri Officiatoris. Deinde Parochus Tersactensis se nominat Parochum Caesareum, consequenter et Parochia Caesarea est. Si Caesarea, ergo â Caesare, seu Imperatore Romano fundata, et dotata: vix verò credibile est, eam ab Imperatoribus fuisse prius fundatam, seu erectam, antequam Regnum Chrovatiae, in quo haec Parochia sita est, ex domo Austriaca sibi elegerat reges, praesertim cum fundatio hujus Parochiae consistat in bonis immobilibus, super quibus antiquitus reges nullam jurisdictionem habuerunt. Jam verò Corona Regni Chrovatiae mortuo Ludovico II. Chrovatiae Rege imposita fuit 28. Octobris 1527. Ferdinando Archiduci Austriae, qui anno 1556. sub nomine Ferdinandi I. Romanorum Imperator salutatus fuit, proinde Parochia haec post annum 1556. fundata fuit, sicque 103. annis post introductionem Fratrum Minorum ad Conventum Tersactensem. Nec valet dicere, quod Parochia Tersactensis prius extiterit quidem, sed primò, postquam Regnum Chrovatiae ex domo Austriaca reges acceperat, Caesarea vocitari coeperit, nec valet, inquam, dicere, quia taliter omnes Parochiae Regni Chrovatiae dicerentur, Parochiae Caesareae in sensu stricto, quod falsum est; de sensu enim largo sermo non est.
XIII. Dicendum proinde est, Parochialem S. Georgii Ecclesiam fuisse olim tantùm simplicem Capellam, prout loquitur Martinus de Frangepanibus, in qua Sacellanus Arcis pro familia Frangepaniana Missam celebrare consueverat. Dum verò Conventus, et Ecclesia pro Fratribus Minoribus Provinciae Bosnae extructa esset, illique Ecclesiae territorium Tersactense juxta confinia in litteris fundationalibus Martini de Frangepanibus datis Novi 7. Apr. 1431. contenta donatum fuisset, Patres in hoc territorio, in quo etiam praedicta S. Georgii Ecclesia sita est, exercebant non tantum jurisdictionem temporalem, sed etiam Spiritualem. Successu temporis circa tempora Lutheri cum
531
Fratres ob defectum Candidatorum valde ad exiguum numerum redigerentur, iique pauci, qui supertites erant, ad eam senectutem devenerant, ut gravioribus laboribus sufferendis impares essent, comiserunt partem Spiritualis solitudinis Capellano, qui â Familia Frangepaniana intertenebatur, praesertim quoad Sacramenta infirmis ministranda, reservatis iis, quae per Fratres etiam debiles, et senes perfici poterant, puta Sepulturis, Processionibus etc. Penes Capellanos mansit dein continuo praedictorum Sacramentorum administratio. Cùm autem bona Frangepanica, ad Domum Austriacam devoluta fuissent, et praedicti Capellani congrua sustentatione privati extitissent, Romani Imperatores, qui tunc ex domo Austriaca erant, assignarunt ex praedictis Bonis pro honesta sustentatione Curati certos annuos redditus, et obinde Parochos se nominarunt Caesareos, quales etiam in hodiernum diem persistunt.
§. VI.
De Gradibus, et Capellis per eos extructis.
I. Ut etiam de gradibus, et Capellis Collis Tersactensis aliqualis saltem habeatur memoria, eam in hoc §. posteritati transmitto. Scalam omnium primus proprio aere â Summo usque deorsum 118. gradibus distributam ê saxo montano anno Domini 1531. fieri fecit D. Petrus Crussich Lupoglavi in Istria olim Dominus, ac Clissae in Dalmatia Supremus Commendans, ut sic commodior pateret devotis peregrinis accessus, et ascensus ad adorandam Domini Matrem, et Sanctam ejus domum. Hanc Scalam anno 1726. Illustrissimus Dominus Gabriel Franciscus ab Aichelburg Provinciarum Styriae, Carinthiae, et Carnioliae Nobilis Patritius, et Caesareus Commendans Briniensis, Seraphici Instituti fautor eximius, in honorem Deiparae Virginis de novo â pede usque ad verticem montis 417. gradibus circumscriptam ex lapide polito construi curavit cum hac votiva, et Chronographica lapidi incisa inscriptione:
| Vt tVtIor aD SVperos pertIngat hanC VIaM sIbI feCIt | 1726 |
| Ill'mus D. D. Gabriel Franciscus ab Aichelburg Inclytarum Provinciarum Styriae Carinthiae, et Car- nioliae Nobilis Pro'alis S. Caes. Cat. Majest. Commendans Brigniensis etc. harum scalarum et viae reparator. |
II. Capellae penes gradus in colle Tersactensi, per quos Flumine Tersactum, aut ê contra euntibus iter praebetur, numerantur quinque. Prima in summitate graduum primitus anno videlicet 1531. extructa erat in honorem S. Nicolai Episcopi â Domino Petro Crussich supra nominato. Cum enim bellicorum negotiorum causa per mare Flanaticum, seu Adriaticum navigare frequenter compelleretur, et ejusdem Sancti intercessione omnibus metuendum evaderet nau-
532
fragium, eamdem Capellam e quadrato lapide propriis sumptibus fabricatam erexit. Hanc Capellam (penes quam secundum Evangelium Dominica infra Octavam Corporis Christi canitur) ruinae proximam anno Domini 1744. D. Philippus Cherne de Chernentel renovari, ac S. Cruci dedicari curavit.
III. Alteram Capellam descendendo Flumen versus Sanctissimo Nomini beatae Mariae Virginis, et Sancti Caroli dicatam construi fecit Dominus Carolus Wasserman Tergestinus tunc Supremus quaestor Caesareus Flumine Sancti Viti, Praesidii Segniensis, et adjacentium maritimorum confiniorum annonae Praefectus, cum Joanna Schaurera conjuge sua anno Domini 1628. uti denotat in cornu sinistro sequens in tabula lapidea incisa inscriptio:
Ad Domus Nazarenae B. V. M. Angelico Ministerio
hìc olim positae, Sancti quoque Caroli tutelaris sui
honorem
Carolus Wassermann Tergestinus S. C. Ma' tis Supre-
mus Quaestor Flumine Sancti Viti, et Praesidii Segnae,
horumque Maritimorum Confinium annonae Praefectus
Joanna etiam Schaurera ejus lectiss' ma
Conjux
Hanc aediculam suae in Divam Virginem pietatis
Monumentum fieri fecit Anno Domini 1628.
IV. Tertiam Capellam erexit Nicolaus III. de Frangepanibus Vegliae, Segniae, Modrussiaeque Comes mox post discessum Almae Domus Tersacto Recinetum: ne autem ulla temporis edacitate prodigiosi Almae Domus ad oras Tersactenses Adventûs, et discessûs memoria deleretur, â diametro hujus Capellae in pervetusto lapide, idem pientissimus Mariophilus, et Dominus in italico idiomate arcanae hujusmodi translationis metamorphosim jussit incidi his verbis:
Venne la Casa della beata Vergine da Nazareth
à Tersatto l'anno 1291. alli 10. di Maggio,
e si parti alli 10. di Decembre 1294.
V. Quartam Capellam in honorem Beatae Virginis Annuntiatae posuit pietas, et munificentia Domini Gabrielis Francisci ab Aichelburg, qui et scalas, ut suprà innui, fieri curaverat, Commendantis Briniensis, et Thaumaturgae Virginis Tersactensis devotissimi Clientis. Supra cujus crates sequens chronographica legitur inscriptio:
LiberaLItate, VtI eXCe Lsa pIetate FranCIsCI GabrI-
eLIs ab AICheLbVrg haeC CapeLLa fVnDIt Vs ereCta,
pICta, atqVe eXornata fVIt.
533
VI. Quinta, seu ultima tandem Capella in pede Montis Christo, et dolorosae Matri ejus sacra piorum Eleemosynis operam navante P. Eustachio Rusconi tunc hujus Conventûs incola erecta fuit anno 1745. quam demum anno 1762. suis sumptibus restauravit, et exornavit D. Andreas Kollenz Architectus. In frontispicio hujus Capellae Flumen versus sub marmorea statua Matris Gratiarum in lapidea tabula sequens legitur Chronographicum:
FVLget In hoC SaCro VIrgo TersaCtICa CoLLe
ProtegIt aVXILIIs Virgo MarIa sVIs
Caput VIII.
De privilegiis, et gratiis, ac Indulgentiis
â Romanis Pontificibus Ecclesiae Ter-
sactensi concessis.
I. Quoniam benignissimus Dominus Deus noster Sanctissimae suae Genitricis intuitu tot sacramentis, rarissimisque prodigiis (de quibus sermo suo loco institueretur) Collem Tersactanum providentia quadam singulari clarificare voluit, et magnificare: hinc etiam Summi Pontifices, ut Supremi Numinis, ejusque Sanctissimae Matris gratiam sibi conciliarent, Tersactanae Virginis aedem redderent celebriorem, ac Deiparae cultum magis promoverent, plurima ê thesauris suis elargiti sunt, munera, gratias, privilegia, et Indulgentias. Non referam hic ea, quae Religionibus Mendicantium sunt communia, nec quae universo Ordini Seraphico sunt propria: sed quae singillatim, ac individualiter Ecclesiae, et Conventui Tersactano per Summorum Pontificum munificentiam concessa sunt, et impertita omissis iis, quae suprà c. 5. et alibi jam attuli.
II. Imprimis Calixtus III. mox ab initio nostrae ad hunc locum introductionis Tersactanae Virginis aedem, ut fideles ad venerandam majori cordis affectu hanc miraculosam imaginem magis alliceret, et excitaret, Spiritualibus gratiis locupletare voluit, dum omnibus Christi fidelibus confessis, Sacra communione refectis, et praedictam Ecclesiam in festivitatibus Nativitatis, Ressurectionis, et Pentecostes Domini, in festis B. V. Mariae, omnium Apostolorum, ac in dedicatione Ecclesiae, nec non singulis Dominicis per annum visitantibus 7. annorum totidemque quadragenarum Indulgentias concessit in perpetuum, prout ex ejusdem litteris patet, quae hujus sunt tenoris:
Calistus Episcopus
Servus Servorum Dei
Universis Christifidelibus praesentes litteras inspecturis salutem, et Apostolicam Benedictionem. Dum praecelsa meritorum insignia, quibus Regina Coelorum, Virgo Dei Genitrix gloriosa Sedibus praelata sidereis, quasi stella matutina praerutilans devotae considerationis indagine perscrutamur, dumque infra pectoris arcana
534
revolvimus, quod ipsa utpote Mater misericordiae, gratiae, et pietatis amica, ac humani generis consolatrix pro salute fidelium, qui delictorum onere praegravantur, sedula exoratrix, et pervigil ad Regem, quem genuit, intercedit, dignum quin potius debitum arbitramur, ut Ecclesias in honorem sui Nominis dedicatas gratiosis remissionum prosequamur impendiis, et Indulgentiarum muneribus decoremus. Cupientes igitur, ut Ecclesia B' ae Mariae apud Flumen Tarsii, et prope Tersadis oppidum Corbavien. Dioecesis sita congruis honoribus frequentetur, ac in suis structuris, ornamentis, et Caerimoniis augeatur, ac conservetur, et ut Christifideles eò libentius devotionis causa confluant ad eamdem, ac ad augmentum, et conservationem hujusmodi manus promptius porrigant adjutrices, quo ex hoc ibidem dono Coelestis gratiae uberius conspexerint se esse refectos: Dei Omnipotentis Dei misericordia, et Beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus verè paenitentibus, et confessis in etc. Domini Nostri Jesu Christi Nativitatis, Resurrectionis, et Pentecosten, ac ipsius gloriosae Mariae Virginis, nec non omnium Apostolorum, et Dedicatione Ecclesiae memoratae festivitatum, singularumque Dominicarum diebus â primis Vesperis usque ad secundas Vesperas Ecclesiam praefatam devotè visitaverint annuatim, ac ad augmentum, et conservationem praedictam manus adjutrices porrexerint, ut praefertur, septem annos, et totidem quadragenas in singulis festivitatibus, et Dominicis praedictis de injunctis eis paenitentiis misericorditer relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus duraturis. Datum Romae apud S. Petrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo, quadringentesimo, quinquagesimo octavo, tertio Nonas Junii, Pontificatûs nostri anno quarto.
N. Ferrari
C. de Luca
III. Gregorius XIII. anno 1578. Arae Divi Petri Apostolorum Principis sitae in Ecclesia Tersactana concessit privilegium perpetuum, ac quotidianum, ut quotiescumque aliquis Sacerdos sive Regularis, sive Saecularis ibidem immaculatam Hostiam Deo litaret, toties animam â piacularibus flammis liberare, ac ad caelestem patriam evehere possit, ac valeat, ut ejusdem litterae desuper emanatae ex ipso Originali transumptae indicant, quae ita sonant.
Gregorius
Episcopus Servus Servorum Dei
ad perpetuam rei memoriam.
Omnium saluti paterna charitate intenti inter tam multa pietatis officia, quae nos pro munere nostro convenit exercere, Sacra interdum loca speciali privilegio insignimus, ut inde fidelium defunctorum saluti amplius consulatur. Quocirca, ut Ecclesia Domus B' ae Mariae Gratiarum Oppidi Tersati Ord' is Fratrum Minorum de Observantia Modrussiensis Dioecesis
535
simili usque adhuc privilegio minimè decorata, ac in ea Altare sitam in Capella Sancti Petri Apostoli hoc speciali dono illustretur, auctoritate nobis â Domino tradita concedimus, ut quoties Missa ad praedictum Altare celebrabitur pro anima cujuscumque fidelis, quae Deo in Charitate conjuncta ab hac luce migraverit, ipsa de thesauro Ecclesiae Indulgentiam consequatur, quatenus Domini Nostri Jesu Christi, et beatissimae Virginis Mariae, beatorum Apostolorum Petri, et Pauli, aliorumque Sanctorum omnium meritis suffragantibus â Purgatorii poenis liberetur. Datum Romae apud S. Petrum, Anno Incarnationis Dominicae 1578. quarto Nonas Julii, Pontificatûs Nostri anno septimo.
Cca' Glorierius.
IV. Innocentius XII. cuilibet Christifideli Confraternitati adscripto B. V. M. Ecclesiam Tersactanam semel in anno visitanti verè paenitenti, confesso, ac Sacra Communione refecto, plenariam indulgentiam, ac peccatorum veniam indulsit. Idem Pontifex etiam Confraternitatem B. V. Mariae confirmavit, ac variis Indulgentiis decoravit, ut ex ejusdem litteris datis Romae die 24. Januarii 1692. patet, quae hujus sunt tenoris:
INNOCENTIUS Papa XII.
Ad perpetuam rei memoriam
Cum, sicut accepimus, in Ecclesia Conventus Tersactensis Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci Reformatorum nuncupatorum Modrussien. Dioecesis una pia, et devota utriusque sexûs Christifidelium Confraternitas sub invocatione B. M. V. Gratiarum nuncupatae (non tamen pro hominibus unius specialis artis) canonicè erecta, sive erigenda existat, cujus Confratres, et Consorores quamplurima pietatis, et Charitatis opera exercere consueverunt. Nos ut Confraternitas hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressûs, si verè paenitentes, et confessi Ss' mum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam: Ac tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra Communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam: Nec non eisdem nunc, et pro tempore existentibus dictae Confraternitatis Confratribus, et Consororibus verè etiam paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis, qui praedictae Confraternitatis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium die festo principali dictae Confraternitatis per eosdem Confratres semel tantùm eligendo, et ab Ordinario approbando â primis Vesperis usque ad occasum solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces fuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum
536
Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper dictis Confratribus et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis, Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium hujusmodi in quatuor aliis anni festis, vel non festis diebus per memoratos Fratres, semel tantùm etiam eligendis, et ab eodem Ordinario approbandis, ùt praefertur, visitantibus, et orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas, quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in dicta Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio pro tempore celebrandis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam, qui corpora defunctorum, tam Confratrum, et Consororum, ùt praefertur, quàm aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascunque Processiones de licentia Ordinarii faciendas, Ss'mumque Eucharistiae Sacramentum tam in Processionibus, quam ad infirmos, aut alias ubicumque, et quomodocunque pro tempore deferetur, comitati fuerint, aut si impediti Campanae ad id signo dato semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies Orationem, et Salutationem easdem pro animabus Confratrum, et Consororum, ùt praefertur, recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcumque aliud pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet piorum operum exercitia sexaginta dies de injunctis, seu aliàs quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuò, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint, utque si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, aut etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso nullae sint. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die XXIV. Januarii MDCLXXXXII. Pontificatus nostri anno primo.
Il. Card' lis Albanus.
V. Clemens XI pro die decima Maji, qua contigit translatio Almae Domus Nazarenae ad Collem Tersactanum anno 1709. die 23. Septembris benignè concessit, ut â Clero tam Saeculari, quam Regulari Dioecesis Segniensis, nec non ab omnibus Religiosis Strictioris Observantiae Sancti Francisci Conventus Tersactensis, ac totius Provinciae Croatiae Carnioliae, recitari possit Officium unà cum Missa Almae domus, prout in
537
Provincia Marchiae ex concessione Innocentii XII. die 16. Sept. 1699. recitatur, et celebratur, prout ex Originali S. R. C. Decreto colligitur, quod ita sonat:
Segniens.
Ad humillimas, supplicesque preces Cleri Saecularis, et Regularis Civitatis Segnien. et P. P. Strict. Observantiae Sancti Francisci Provinciae Carniolae ab Eminentissimo, et R' mo Domino Casdina le Berberino relatas, Sac. Rit. Cong' o gratiam extendendo posse concedi censuit, ut â Clero Saeculari, et Regulari, et totius Dioecesis Civitatis Segnien. nec non ab omnibus Religiosis Strictioris Observantiae S. Francisci Conventus Tersactensis, ac totius Provinciae Carniolae recitari possit singulis annis Officium Almae Domus Lauretanae aliàs â Sac. Rit. Congreg. ad relationes E'mi, et R'mi Domini Card' is Colloredi, die 16. Septembris 1699. pro Provincia Marchiae approbatum, si Sanctissimo Domino Nostro placuerit die 7. Septembris 1709.
Et facta per me Secretarium de praedictis Sanct' mo Domino Nostro relatione, Sanctitas Sua benignè annuit die 23. Septembris ejusdem anni 1709.
(L. S.)
GCard. Carpineus
B. Imghirami Sac. Rit. Cong. Secret.
VI. Idem Clemens XI. benignè indulsit Indulgentias septem Altarium Basilicae Principis Apostolorum de Urbe, ita videlicet, ut quilibet Christi fidelis, qui septem Altaria infra numeranda sita in Ecclesia Tersactensi, ab Ordinario loci designanda duodecim vicibus pro quolibet anno per eumdem Ordinarium specificandis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, et Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces fuderit: qua vice id fecerit, eas omnes, et singulas Indulgentias, peccatorum remissiones, et paenitentiarum relaxationes consequatur, sicut si septem Altaria in Basilica Principis Apostolorum de Urba sita, ad id designata specialiter, et personaliter visitaret. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die 18. Julii anno 1710. Pontificatus sui anno decimo. Altaria ab Ordinario loci ad hunc effectum designata sequentia numerantur 1' mum S. Catharinae Virginis, et Martyris. 2' dum Sancti Michaelis Archangeli. 3' tium Sancti Antonii de Padua. 4' tum Sancti Petri Apostolorum Principis. 5' tum Sanctae Annae Matris Sanctissimae Dei Genitricis. 6' tum Sancti Patris Nostri Francisci. 7' mum Sancti Nicolai Episcopi. Dominica demum tertia cujuslibet mensis totius anni deputata est ab eodem Ordinario pro lucrandis hujusmodi Indulgentiis.
538
VII. Singulare fuit Clementis XI. Pontificis Maximi promovendi erga Thaumaturgam Tersactensem Virginem cultum, et devotionem studium, qui praeter supra specificatas gratias huic Tersactensi Ecclesiae concessas, etiam pro die 10. Maji, in quam incidit miraculosa translatio Almae Domus Nazarenae ê Nazaretho Palaestinae ad Collem Tersactensem, omnibus Christifidelibus confessis, ac Sacra Communione refectis, Ecclesiamque Tersactanam devotè visitantibus, ibique pro exaltatione Sanctae Matris Ecclesiae haeresum extirpatione, ac concordia Principum Christianorum orantibus anno 1717. die 24. Aprilis, Pontificatus sui anno decimo septimo, plenariam omnium delictorum veniam clementer indulsit.
Caput IX.
De Gratiis, et Miraculis intercessione B. V. Mariae
obtentis, de Populi concursu, ac Reliquiis
in hac Tersactensi Ecclesia asservatis.
§. I.
De Gratiis, et Miraculis per intercessionem
B. V. Mariae Tersactensis â diversis
Marianis Clientibus obtentis.
I. Non est meae mentis omnia prodigia, et miracula, ac gratias per intercessionem B. V. Mariae Tersactensis obtentas hìc referre; si enim omnia adducere vellem, integrum replerem volumen, aliqua igitur tantùm delibabo, ut cunctis pateat, quam misericors, quam pia, quam benigna, quam prona si Ss'ma Mater Dei ad succurendum suis Clientibus, qui sincero cordis affectu eam invocant. Anno 1599. in Civitate Fluminensi tanta grassabatur pestis, totque incolas enecabat, ut Civitas vacua remansisse videretur. Audiamus de hac lue P. Franciscum Glavinich in legenda Sanctorum Slavo idiomate Venetiis anno 1628. impressa sic disserentem: Aes campanum non pulsabatur, et fores templorum claudebantur, quia nemo erat, qui veniret ad Solemnitatem. Viae Civitatis lugebant, et in plateis ejus gramen crescebat, quoniam nullus aderat, qui tereret eas. Parvuli petebant panm, et non erat, qui frangeret eis. Maritus vitabat uxorem, filius Patrem, frater sororem declinabat, Sacerdotes ejus gementes, Virgines ejus squalidae, et ipsa Civitas oppressa amaritudine. Ad placandum proinde Supremi Numinis iram, communi consensu, opem Tersactanae Matris invocarunt, ut flagella Divinae iracundiae, quae pro peccatis infligebantur, averteret. Et ecce! mox exauditae sunt eorum preces; etenim horâ diei sexta, in aere supra Ecclesiam Tersactanam apparuit Crux valde lucida albi coloris; quae
539
suavissimo quodam motu, versus Civitatem Fluminensem descendens, ibidem media circiter hora mansit immobilis, cunctis eam probe intuentibus, ac simul ad tam insolitum signum attonitis, Dei, et Sanctissimae ejus Genitricis clementiam implorabant. Disparens itaque visio, confestim cessavit contagiosa lue, residuique superstites viribus reassumptis, indicta Processione solemni debitas Deiparae grates lachrymabundi persolverunt. Quod etiamnum 5. Augusti in festo Beatae Mariae ad Nives, gratissima Civitas quotannis fidelissimè praestat, nam congregatis Clero Saeculari, et Regulari Judicibus, ac Nobilibus, Civibus, ac plebeis, montem devotissimè ascendentes Sacrum solemne decantant, ac Aram gratiosissimae liberatricis accedentes eidem sex Cereos, ac duas faces offerendo, in haec verba prorumpere consueverunt: Votum fecimus, gratiam acepimus.
II. Anno 1710. Agnes Stembergarin Parochiae Ternoviensis molendinum accedens, subito casu corruit infra ejusdem rotas, certae mortis victima ab omnibus judicata. Superno illustrati lumine circumstantes, ocyus nostrae gratiarum Matri devoto mentis affectu commendarunt infelicem. Res sane stupenda, Mulier ab aquis defensa, et â rotarum currentium laesione praeservata, nullo insuper madefactionis signo in vestibus apparente, ad ripam torrentis fuit delata, quae postea Tersactum veniens meritos persolvit honores, ac argenteo voto delato Matrem Domini adoravit.
III. Eodem anno simili infortunio, non absimilem gratiam intercessione B. V. Mariae Tersactensis consecuta est Maria Starsena; ea enim Molendinum accedens, deambulavit incautè circa extrema Canalis, quo gurges profundus copioso defluebat influxu: hinc lubricante pede cecidit in profundum, absque dubio aquarum copia naturaliter absorbenda. Cum igitur omnis auxili humani expers, supina jaceret in undis, Mariam Tersactensem vocavit in auxilium, cujus virtuosam dexteram mox experta, de ventre gurgitis sine ullo nocumento, aut madefactionis indicio, ad terram fuit transportata. Post aliquot dies Tersactum advolavit; relatâque per ordinem miraculi veritate, fidelium corda ad colendam Dominam nostram ferventius inflammavit.
IV. Anno 1711. Georgius Zalnar Moravicensis, Dominica Paschatis adeo coeperat balbutire, ut â domesticis vix perciperetur, feriâ dein tertiâ vocem, viresque totaliter amiserat. Quid consilii? Suadente Parocho loci, â sua consorte, et germano fratre Tersactum ducitur, ut â Sanctissima Matre, prodigiosa omnium miraculorum officina, juvamen reciperet, et loquelam. Vix pedem hujus felicissimi collis attigerat, mutus audita Sacrae Capellae campanula, crebra edidit suspiria, et valvis Ecclesiae appropinquans die 13. Aprilis hora circiter nona matutina intelligibili voce exclamavit: Jesus, et Maria juvate me, Maria Mater gratiae miserere mei: perveniensque ad Sacrarium, multo magis clamabat, attonitis omnibus, qui tunc aderant circumstantibus, quibus, cum ante Aram magnae Dominae, mirabile prodigium per Ordinem enarrâsset, prae nimia cordis teneritudine in devotissimas lachrymas resoluti, benedixerunt Dominum, et beatissimam Matrem
540
ejus. Ipse verò Georgius, Sanctissimis Ecclesiae Sacramentis confortatus, ac gratiis pro debito peractis, domum est reversus jucundus, pariter et facundus.
V. Eodem anno Dominus Joannes Josephus Cavalieri Juris utriusque Doctor, incidit quadam die in manus inimicorum, vitae ejus longo jam tempore insidiantium, qui bestiali crudelitate vulnera vulneribus superaddentes, ac saepè saepius gladiis confodientes, per violentas manus violentam mortem ipsi inferre moliebantur. Domum deportatus, totus proprio in sanguine volutabatur, â mortiferis plagis aliud non expectans, quam animam exhalare. Inter lethales hasce angustias Virgini Tersactanae, Divo Antonio de Padua, ac animabus purgantibus sese votivè commendans rogat, ut adversus inimicorum tela, caelestem afferrent opem, et medelam. In ipso articulo, qui brevi extinguendus videbatur, vivus remansit, ac ingentes dein Beatae Mariaed referens gratias, votivam tabellam hìc affixit, cum sequenti inscriptione: Ex voto Joannis Josephi Cavalieri Pisinensis J. U. D. qui â gravi mortis periculo, per intercessionem B. V. et S. Antonii, ac animarum Purgatorii liber evasit, et sanitati fuit restitutus. Anno Domini 1711.
VI. Anno 1721. exundante fluvio Gurk in inferiori Carnioliae in Dominio Strugensi inversa navicula tres personae submersae erant, quae tamen, postquam â quadam pia, et devota persona Coronata Virgo Tersactensis invocata fuisset, omnes tres vivae, et incolumes emerserunt, ut constat ex Epistola P. Paulini Rutter Vicarii Neostadiensis, et testis ocularis, quam de hoc infelici casu Tersactum scripsit, estque hujus tenoris: Notifico, quod die 14. hujus (Decembris 1721) circa nonam matutinam sub dominio Strugensi in exundanti Gurka tres personae naufragium passae sint: nam submersa navicula per semialterum quadrantem potiori ex parte aquis totaliter fuerunt immersae. Quamprimum autem â quadam pia, ac devota persona invocata fuit Coronata gratiarum Mater Tersactensis, illico omnes tres vivae, et incolumes emerserunt, cujus Miraculi ego Paulinus Rutter Vicarius, ac Concionator Ordinis Minorum Reformatorum Provinciae S. Crucis Croatiae Carnioliae ocularis testis sum. Hactenus litterae.
VII. Supra modum stupendum est, quod contigit anno 1722. mense Julio in pago Chernizze Parochiae Mamuranensis Dioecesi Polensi in Istria subjecto. Ibidem namque Georgius Skabich incidit in gravem mentis amentiam: proinde quadam die furtive se domo subducens profugus per loca silvestria vagabatur, tandem elapsis undecim diebus, eum Pastores in silva, milliari â germanico â praedicto loco distante nudum inter dumeta invenerunt, inventum domum reduxerunt. Loci Capellanus nomine Philippus devotis Ecclesiae precibus miserum benedixit, ac benedicendo Tersactanae Matri prodigiis clarissimae cum universo populo devovit, nil haesitans, quod ipsa intercedente sanitati sit restituendus. Conductis ergo sex
541
fortibus ruricolis, qui Georgium probè custodirent, â Fratre germano, et cognata Tersactum adducitur. Vix templi Mariani fores attigerant, en subito infelix exclamat: Ô Maria gratiarum Mater, adjuva me, inde ad Aram Virgineam pervenientes, extemplò Georgius â mentis delirio liberatus, sanus, en incolumis in haec verba prorupit: Gratias tibi ago Virgo Sanctissima, quoniam â tenebrarum principe in Angelum lucis se transfigurante liberâsti me. Seductor ille ad silvam me conduxit male suadens, ut ad instar Divi Joanis Baptistae viverem in eremo, ibi amaris herbarum radicibus alebam miseram vitam meam, decepit me foetidissimus tenebrio, vafre, promittens beatitudinem aeternam, si per trimestre desertum inhabitavero. Tandem Georgius â malo genio liberatus, unà cum asseclis Sacrosanctis Ecclesiae Sacramentis munitus, laetus ad propria regreditur. Et ubicunque Fratres Minores habuit sibi obvios, ad hospitium nedum invitarit, sed et amanter adstrinxit, narrans jugiter mirabilia, quae fecerat Dominus Matre sua semper benedicta patrocinante.
VIII. Anno 1723. 15. Augusti. Inter insignia Virginis miracula numeratur et illud, quod in Urbe Albonensi in Istria patrare voluit Dominus ejusdem interventu: siquidem Dominica Renvich â Medicis incurabilis declarata apud dulcissimam Matrem Tersactensem gratiam inire studuit, bonae spei plena, quod quidquid molimine casso petivit â Medicis, acciperet â Maria. Quid igitur fecit mulier devota? votive se Tersactum ire dixit, et intrepida confidentia, Virgini curationis onus imposuit. Prudenter sane, et felici eventu! in momento, in ictu oculi pluribus praesentibus sana e lecto surrexit, perfectam corporis sospitatem recuperavit, et magno devotionis affectu Tersactum venit, votum peregrinationis solutura. Haec res, Marianum cutum erga beatissimam Virginem Tersactensem illis in partibus valde promovit, et fiduciam omnium ad ejus implorandum auxilium mirificè excitavit.
IX. Anno 1726. Non minus stuporis, et admirationis habet, quod sequitur miraculum Siquidem Andreas Oreshitsch ex Carniolia integro quinquenio caecus sedebat in tenebris, et lumen Caeli non videbat toto videndi usu destitutus. Divino Spiritu afflatus fervidè admodum beatae Virgini Tersactanae se totum concredidit, votive promittens in proximo, Sacram ejus Aediculam visitare. Virgo nostra dulcissima, cujus natura est miseris succurrere, votum benignè suscepit, discussisque tenebris Clienti suo devotissimo lumen oculorum restituit, ac ipse 9. Maji Tersactum venit tanto pro munere gratias acturus.
X. Eodem anno 1726. accidit prodigium nulla unquam oblivione delendum. Mulier siquidem Vipacensis Dioecesis Aquilejensis nomine Helena Mohortschitschin ex utero Matris suae clauda, triginta quinque annorum spatio bajulabatur, nec unquam gressum figere poterat. Magno propterea maerore, et angustia afflicta, ad Virginem Tersactanam omnium miserorum advocatam misera, plena fiducia recurrit. Die igitur 17. Maji â domesticis Tersactum deportatur, ut â Maria integram reciperet sanitatem, quam et natura negaverunt, et ars nullatenus poterat
542
reparare. Vix ad radices Sacri Montis pervenerat, ô res perquam stupenda! Mulier paululum sese coepit erigere: Ecclesiam dein subintrans extemplò surrexit incolumis, ac gressu festino ad Aram Virgineam accurens, perfectè sana, Sacratissimae Matri grates egit quamplurimas.
XI. Anno 1727. 24. Maji Lucia Terchovich immedicabilis morbi magnitudine victa brevi de hoc saeculo esse migrandum, indubitanter judicabat. Quare omnibus Ecclesiae Sacramentis communita, ac extremo Vale cunctis domesticis tenerrimè dicto, lacrymis, precibusque Tersactanae Matri, morientium exhilaratrici singulari, animam jam ê corporis ergastulo egredientem devotissimè commendabat. Advocatur Dei Sacerdos, qui Luciam mortis angustiis pressam consoletur, piisque Ecclesiae orationibus adjuvet, et suffragetur. Adest Sacerdos, salubria suggerit consilia, ut anima illa pretioso Christi sanguine redempta, salutem aeternam consequatur. Sed ecce! memorabile portentum. Dum Curatus tam Sancto occupatur ministerio, moribunda se sola ê strato surrexit, et sonora voce exclamans in sequentia verba prorupit: Ah sit semper laudata, et benedicta Sanctissima Virgo Tersactensis Maria, quae me â morbo lethali sanavit, et ab ipsa morte tam misericorditer liberavit. Tersactum ergo 1. Junii rectà petiit, egitque Deo, et beatae Virgini gratias, totiusque rei gestae seriem fideliter exposuit.
XII. Praenobile inter alia miracula est illud, quod per Deiparam Tersactensem in districtu Vipacensi in pago Verhpolle (germ. Oberfeld) dicto fuit patratum. Ibidem namque â 1. Novembris anni 1728. usque ad 21. Julii 1729. Agatha Premerlin lecto affixa lethaliter decumbebat: tamque dira fuit vehementia languoris, ut pedes ejus omni penitus Spiritu Vitali destituti, aridis arborum radicibus simillimi apparerent. Pastor loci de animae salute solicitus, quoniam de corporali omnes jam desperaverant, Agatham omnibus Ecclesiae Sacramentis, Domino commendabat. Ad sic afflictam quidam vicinus advenit: heus tu! inquit: cur non uteris magno illo remedio, et Divam Virginem Tersactanam non invocas? Scito, me consimili morbo pressum, medicinam praesentem illicò accepisse. Movit faeminam ea vox attentè ausculat, ruminat, ac statim corde, et ore vovet peregrinationem Tersactanam. Edito voto ad domesticos conversa, Tersactum, inquit, pergam ad Virginem exhilaratricem. Tunc Tersactum? replicant illi, ad sepulchrum te brevi deportandam potius judica, ac firmiter tene. Ibo, repetiit Agatha, viam carpam, sana perveniam. Quid plura? Omnibus stupore attonitis, surgit ê strato, intra biduum festina Tersactum appulit, ac 23. ejusdem mensis Julii gratiosae gratiarum Matri, gratias egit demissimas.
543
XIII. Alius devotus Marianus Cliens per intercessionem B. V. Tersactanae jam jam moriturus, ê mortis faucibus clementer fuit ereptus, et sanitati restitutus, prout dein ipsemet elegantibus versibus totam rei seriem enarravit, ac ipsam elegiam in laudem Virginis concinnatam in Capella ejusdem Virginis Mariae pro aeviterna memoria appendit. Sic verò sonat
Elegia
Tersacti colles! Summo loca chara Tonanti
Nazareâ quondam, terra beata domo.
Parcite tam sero, si vestra ad limina gressu
accedo, voti conscius ipse mei.
Non ego Virgineo fueram male gratus amori
qui mihi coelestem detulit unus opem
Non alio vitam hanc media de morte reductam
quam vestro tantum munere sospes ago.
Agnosco superum donum. Matrisque beatae
auxiliatricem pronus adoro manum.
Sic est ô Virgo! lachrimis haec scribere laetus
gestio, vel potius sanguine firmo meo.
Aeger eram, sensimque meos invaserat artus
intima delapsus saevus ad ossa dolor.
Lapsus ad ossa dolor, quem vel minuisse medentum
arte omni frustra cura, laborque fuit.
Jam mihi vis morbi nigram descripserat horam
objiciens animo fata suprema meo
Jam gelidus toto prorumpit corpore sudor
et tristi exangues irrigat imbre genas
Jam cervix prope fracta labat, jam brachia languent
nec cruor in venis est, nec in osse vigor
Lingua suâ sine voce silet, suspiria tantum
et rari gemitus arida membra movent.
Ipsi oculi jam luce carent, tenebrisque sepulti
ingeminant tacitè: terra caduca vale!
Ipsa anima haec tandem corpus fugitiva relinquens
nuntiat haud longe mortis abesse diem.
Hanc ubi non dubius venientem expecto, repente
nescio, quae in afflicta, vox sonat aure mihi?
Pone, inquit, vir, pone metum, melioraque sume
pectora, nec mortis tela inimica time.
Est superis tua chara salus, Matrisque beatae
auxilio toto corpore sospes eris.
Inspice Tersacti augustas in vertice Sedes
inspice prodigiis, templa stupenda suis
Hic Coelo devota cohors devota Mariae
turba Patrum in Christo, quod tibi junxit amor
544
Illa tui tristem casum miserata jacentis
te menti impressum nocte, dieque gerit
Illa tui intuitu supplex caelestibus aris
adstat: et excelsa â Virgine poscit opem
Pro te vota facit, pro te suspiria fundit
pro te sollicitas mittit ad astra preces
Annuit his precibus Virgo, votisque Clientum
annuit, et temet vivere posse sinit.
Vive ergo, aeternique Dei pro munere Matrem
obsequio studeas promeruisse pio.
Utque sciant homines, qui in una Virgine possint
in te oculos, in te lumina fixa ferant.
Vix finem vox ista dedit, mihi corpore sensim
languor abit, sensim pristina vita redit.
Miror, vivaces artus, firmata stupesco
tam subito casu singula membra mihi.
Nunc oculos, nunc tango manus, nunc ora resolvo,
nec facile corpus nosco vel ipse meum.
Sic primaeva salus, sic munere Matris amatae
reddita vita mihi est, quâ prope rapta die.
Quis non ô Virgo? tua nunc benefacta per orbem
sparget? quis poterit non memor esse tui?
Ah quoties pia Diva tui reminiscor amoris!
ah quoties recolo praestita dona mihi!
Lingua haec prae lachrymis propriam confusa loquelam
perdit, et in solo muta stupore silet.
Ast quamvis nec lingua loqui, nec scribere dextra
sat valeat laudes optima Virgo tuas,
Te tamen ista colet, te terris illa loquetur
dum Coelum stellas, dum mare habebit aquas.
Te posthac cunctis mea mens memorabit in oris
(usque adeo ô Mater! mentio grata tui est)
Assidueque tuum meriti non immemor unquam
nomen in arcano pectore dulce geram.
Interea haec pia vota, Sacras prostratus ad aras
appendo pedibus Magna Maria tuis.
Quod si parva fero, vitam cum sanguine votis
addo, meque ipsum consecro Virgo tibi.
Haec vita, hic sanguis, gratique haec vota Clientis
De mihi collato munere testis erunt.
Ex V.
XIV. Plurima alia adsunt, prodigia interventu gloriosissimae Virginis Tersactanae patrata, quae studio, et ex proposito omitto, ne molles hujus historiae contra intentam, cui studeo, brevitatem, in immensum excrescat. Si quis plura Thaumaturgae Virginis Tersactensis omnium gratiarum fontis Ma-
545
tris, is inspiciat historiam Tersactanam â P. Claro Pasconi conscriptam, ibi enim inveniet plurimos, qui naufragium passi sunt, intercessione Virginis Tersactanae ê mediis spumantis maris undis mirabiliter ereptos, claudorum bases solidatas, caecorum oculos apertos, surdis auditum restitutum, aliosque diversorum morborum generibus vexatos, sanitati restitutos. Fons enim misericordiae Mariae, ut cum Idiota loquar, vivus, et indeficiens est, nunquam diminuitur, nunquam siccatur, omnibus potabilem se reddit, nulli clauditur, nec negatur. Haurit ex eo bonus, haurit etiam malus: omnibus prodest, nemini nocet, omnes recreat, omnibus dulcis est, omnes juvat, curat debiles, sanos confortat, miseros laetificat, justos provehit, injustos purificiat, aegros sublevat, bellantes tuetur, anxios consolatur, peccatores justificat, peccata prosternit.
§. II.
De Peregrinis tum voti, tum devotionis causâ
ad Divam Tersactensem confluentibus.
I. Deum, qui per infinitam suam immensitatem est ubique praesens, ubivis pariter adorari posse in spiritu, et veritate, ac ab eo beneficia impetrari, nullus est, qui possit inficiari. Attamen in uno loco magis, quam alio beneplacitum est Domino, holocaustis, et sacrificiis â fidelibus honorari, res ex Sacris litteris est explorata. Sic filiis Israel olim praeceperat Dominus Deut. c. 16. Non poteris immolare Phase in qualibet Urbium tuarum, quas Dominus Deus tuus dabit tibi, sed in loco, quem elegerit Dominus Deus tuus, ut habitet nomen ejus illic. Sic de parentibus Samuelis Elcana, et Anna testatur Scriptura 1. Reg. c. 1. Et ascendebat Elcana de civitate sua diebus statutis, ut adoraret, et sacrificaret Domino exercituum in Silo. Sic Act. 8. Eunuchus Candacis Reginae Aethiopiae confecto longo itinere venerat adorare Dominum in Jerusalem. Sic doctor Gentium Divus Paulus Act. c. 20. Mileto Jerosolymam festinavit, ut festum Pentecostes ibidem celebraret, Deumque adoraret. Sic parentes pueri Jesu, ut scribit S. Lucas c. 2. quotannis Nazarethô ad Templum Jerosolymitanum peregrinabantur, ut devotione peculiari, ac religiosissimo cultu solemnia Paschalia celebrarent. Sic denique ipsamet Incarnata Aeterni Patris Sapientia, ut idem perhibet Evangelista, cum esset annorum duodecim Comite Sanctissima Genitrice, ac fidissimo Nutritio pariter Nazaretho profectus est Jerosolymam ad Patrem adorandum. Si ergo Jesus, Maria, Joseph unum locum alteri pro colendo Deo praetulerunt: quid aliud indigitare voluêre? quam ut suo exemplo nos informarent, aliqua Sacra loca esse â Deo praeelecta, ut ea peregrè invisentibus ibidem,
546
et non alibi velit inexhaustos gratiarum fontes misericorditer mortalibus dispensare.
II. Et sane! Peregrinationes Sacras ad Basilicas, et Aras gloriosissimae Matris, et Virginis Mariae, fore Deo prae aliis gratissimas, et acceptissimas, perspicuè patet, tum ex innumeris miraculosis beneficiis, idcirco liberalissimè collatis: tum exemplo virorum nobilitate, doctrina, ac sanctitate clarissimorum, ex perpetua Ecclesiae consuetudine ab Apostolorum tempore ortum ducente, id devotissime omni saeculo practicantium, ùt testatur Eusebius lib. 6. Hist. c. 9. et 12. Et ut de aliis taceam Ecclesiis, Aedes Tersactana â sui origine usque in hodiernum diem semper magno populi concursu extitit frequentata; Nullum enim est anni tempus, nullus mensis, imo vix ulla dies abit, quin â pluribus exteris, et domesticis celebretur. Praecipuè vero in certis anni festivitatibus, tanta est accurentium populorum frequentia, ut templi moles aliàs ampla, ac coemeterium ei contiguum, nec non claustri pars inferior excipiendis hominibus vix sufficiat. Accedunt passim omnes tanto pietatis ardore, ut saepissime in hoc Sacro delubro audiantur gemitus, suspiria, ac compunctionis lachrymae. Conspiciuntur frequenter supplices palmae, genua repentia, extensa brachia, contusa pectora, prostrata corpora. Alius beneficia poscit, alius gratias agit, alius misericordiam implorat, alius alios pios amoris, et doloris actus elicit, ad quos eliciendos Divina Mater fortiter movet, et ut foris appareant, suaviter promovet, et impellit.
III. Audiatur, quaeso, qui de populorum concursu ad Thaumaturgam Virginem Tersactanam, Sanctissimo Domino Clementi XI. Pontifici Maximo testificatus fuerit Ill'mus, et R'mus D. D. Adamus Benedictus ê Comitibus de Rattkay, perpetuus de Nagy, et Kiss Tabor Episcopus Segniensis, et Modrussiensis, Sac. Caes'ae Regiae, et Catholicae Majestatis Consiliarius. Postquam enim enarrâsset, Domum Nazarenam ex Palaestina ad Montem Tersactanum fuisse translatam, sequentia subjungit: Ego infrascriptus religiosissimè testor, quod ad praefatam Ecclesiam (nempe Tersactanam) non solum ex adjacentibus Territoriis Civitatis Fluminensis, Castuae, Vinodol, Buccari, Dragae, Grobnitii, Costrenae quotidie, specialiter autem diebus festivis copiosissimus populus confluat: verum etiam ex remotioribus Provinciis, ut ex Croatia, Bosnia, Carniolia, Dalmatia, Istria, Styria, Comitatu Goritiensi quamplurimi Peregrini etiam processionaliter, praesertim in majoribus anni solemnitatibus, praefatam prodigiosam imaginem veneraturi concurrunt, adeo, quod infra anni spatium circiter centum millia animarum in dicta Ecclesia confiteantur, et communicentur … In quorum fidem me propria manu subscripsi, et praesentes solito Episcopali sigillo munivi. Datum Buccari die 12. Maji Anno Christi 1715.
(L. S.)
Comes Adamus Rattkay
Episcopus Segniensis
547
IV. Plures numerantur Parochiae, quae partim ex antiqua consuetudine, partim ex voto hanc Thaumaturgam Virginem processionaliter visitare solent. Sic Civitas Fluminensis processionaliter cum Clero Saeculari, et Regulari singulis annis bina vice salutat Virginem Tersactanam videlicet feriâ 6ta in Parasceve, et 5. Augusti in festo B. V. ad Nives. Bina quoque vice Civitas, et Capitulum Castuanense instituit ad gratiarum Matrem Tersactensem in anno Processionem videlicet feria 6'ta in Parasceve, et die 15. Junii in festo Sanctorum Viti et Modesti. Feriâ secunda Paschatis quolibet anno advenit Processio ex Parochia Veprinensi. In festis Pentecostalibus plures advenire solent Parochiae, et quidem ex Istria quatuor videlicet Bollugnensis, Praspergensis, Urainensis, et Lupoglavensis, item Lauranensis, ac ex Carniolia Slavinensis. Capitulum quoque Grobnicense binas ad hunc prodigiosum locum instituit quotannis Processiones, unam feria secunda Pentecostes, et alteram die 5. Augusti. In Vigilia Sanctissimae Trinitatis venit processionaliter populus Parochiae Ureunensis in Carniolia. Pariter ex Carniolia adveniunt, sed quolibet secundo anno Parochiae Bresovicensis, et ex Cruschiza. Die 2. Augusti in festo Portiunculae adveniunt processionaliter omnes Parochiae sitae in territorio Vinodolensi. Die 16. Augusti in festo S. Rochi quolibet anno advenit votiva propter depulsam interventu gloriosissimae Virginis pestem Processio Buccarensis. Die 8. Septembris tres ex Carniolia advenire consueverunt processionaliter Parochiae scilicet Ternoviensis, Jelshanensis, et Coshanensis, sed ultima nonnisi quolibet biennio. Quolibet itidem triennio advenit in festo Sanctissimi Nominis Mariae cum processione Parochia Laassensis in Carniolia. Tandem Scholares Fluminensis Gymnasii mense Novembri cujuslibet anni, ordinatè procedunt ad Matrem Divinae Sapientiae eam suppliciter deprecantes, ut litterarum studia feliciter possint inchoare, progredi, ac terminare. Anno Scholastico terminato, rursus consimili modo Tersactum properant, gratias agentes Virgini, quod ea intercedente litterariis laboribus ter faustè supremam manum imposuerint.
V. Advertendum venit, quod post Caesaream prohibitionem, fiant peregrinationes processionaliter ad loca dissita ad impedienda mala, quae â scelestissimis hominibus etiam in locis Deo Sacratis postposito omni timore Dei perpetrari solent, illae omnes processiones emaneant, quae uno die venire, et redire nequeunt non sine magno Ecclesiae, et Conventus detrimento. Eapropter etiam concursus hominum ad hunc Sacratissimum locum valde diminutus est, et quidem adeo, ut, ubi olim ad centena millia hominum, ut ex suprà allata attestatione Ill'mi, et R'mi Domini Ordinarii patet Sacra Synaxi quolibet anno refecta fuerint, hodie vix quarta pars in hoc Sacratissimo loco respectivè ad numerum praedictum Sacra communione reficiatur, prout me pro-
548
pria experientia docet; etenim dum anno 1763, hìc loci Sacristae munere perfunctus essem, fideliter per integrum annum numeravi particulas consecrandas, et reperi, fuisse particulas consecratas, et populo devoto ad Sacram Communionem accedenti distributas, numero 27391. Ecce! quanta differentia? Populus multiplicatur, devotio minuitur, non quod abbreviata esset manus Domini, aut Sanctissima Virgo Tersactensis, munificentissima gratiarum elargitrix esse desiêrit, sed quia multorum refriguit charitas, ac sincera, et vera in Divos devotio.
§. III.
De Sacris Reliquiis in hac Ecclesia asservatis,
et anathematibus voti causa oblatis.
I. Inter Sacras Reliquias in hac Ecclesia asservatas principem obtinet locum argenteum quadripalmare circularis longitudinis, et latitudinis Reliquiarium, continens in se triginta sex Sanctorum Reliquias, Cyrillico caractere conscriptas, quod anno 1570. Barbara Desputovizza Rassiae Princeps de sua, suorumque corporis et animae Salute solicita ex voto amabilissimae Matri, ac Reginae nostrae dicavit, ac in Ara Majori pro augenda fidelium devotione curavit collocari addita sequenti subscriptione: Voluntate Patris, juvamine Filii, directione Spiritus Sancti Domina Barbara Desputovizza hoc Reliquiarium, sive Tonagia ad Dei gloriam fecit: quod sit in gloriam purissimae Virginis, et omnium harum S. S. Reliquiarum, ut quatenus misereatur illi, et defendat illam ab omni malo in Saecula Saeculorum in hoc, et in futuro vitam impetrent. Amen.
Catalogus autem Reliquiarum est sequens:
| 1. Andreae Apostoli | 18. Incerti |
| 2. Mariae Magdalenae | 19. Theodori Tyronis |
| 3. Georgii Martyris | 20. Stephani Protomartyris |
| 4. Apolloniae Martyris | 21. Incerti |
| 5. Tyrsi | 22. Theodori Tyronis |
| 6. Clarae Virginis | 23. Athanasii Episcopi |
| 7. Theodosii Martyris | 24. Philippi Martyris |
| 8. Demetrii Martyris | 25. Cosmae, et Damiani |
| 9. Andreae Apostoli | 26. Jacobi Apostoli |
| 10. Michaelis Martyris | 27. Pelagii Martyris |
| 11. De Rubo Moysis | 28. Ursulae Virginis, et Martyris |
| 12. Stephani Martyris | 29. Areti Martyris |
| 13. Ignatii, qui Christum portavit. | 30. Bartholomaei Apostoli |
| 14. Theodori Stratilae | 31. Matthaei Apostoli |
| 15. Jacobi Martyris | 32. Stephani Protomartyris |
| 16. Procopii Martyris | 33. Incerti |
| 17. Damiani Martyris | 34. Joannis Chrysostomi |
| 35. Petri Apostoli | |
| 36. Diversae incertae Reliquiae |
549
II. Anno 1636. die 2. Augusti D. Ferdinandus Comes â Porcia, ejusque Illustrissima Conjux Anna Elisabetha ab Auersperg, omnem felicitatem suam patrocinio Virginis Matris attibuentes, ut eam etiam in futurum sibi redderent propitiam, et amicam, visitato Sanctuario Tersactano, pedem unius ex Sanctis Innocentibus Martyribus argentea inclusum capsa religiosissimè obtulerunt cum hac inscriptione: Deiparae Virgini in Tersacto, Joannes Ferdinandus Comes Purciliarum, et Anna Elisabeth Comitissa av Aversperg conjuges 2. Augusti 1636. Cruci, seu paci, qua utimur in majoribus anni festivitatibus in Sacris cantatis, auro intexta est particula ferri ex clavo Domini Nostri Jesu Christi cruci affixi. Anno 1779. sequentes tres Reliquiae cum suis authenticis dono datae sunt 1. de velo B. V. Mariae. 2. ex ossibus S. Petri Apostoli. 3. ex ossibus S. Laurentii Mart.
III. Magnus ille totius Orbis, ac suimet gloriosus domitor Carolus V. Romanorum Imperator, et Hispaniarum Rex, ut tamquam Aquila magnarum alarum, provocaret Austriacos Successores ad colendam Thaumaturgam Tersactanam Matrem, huic circa annum 1536. dono obtulit, Aquilam ex purissimo auro fusam, ac pretiosis adamantibus miro ordine hinc inde dispersis ornatam, quae etiamnum intuentibus patet, dum velatae Virginis effigies amovetur.
IV. Anno 1597. Illustrissimus Dominus Comes Thomas Erdeody Dalmatiae, Croatiae, ac Slavoniae Banus ob restitutam per intercessionem Virginis Tersactanae Filio Sigismundo sanitatem, tripalmarem, ac trium unciarum ex purissimo argento, statuam B'mam Virginem sine labe conceptam repraesentantem, quae infra Octavam Immaculatae Conceptionis Virginis Deiparae publicè in Ara majori exponi solet, votiva gratitudine consecravit sequentibus verbis: Thomas Erdeodi Comes Monti Claudii, et ejus uxor Anna Maria Wgnud (seu Ungnud) Comitissa, Deo, et Beatissimae Virgini Mariae pro filio Sigismundo gravissimè aegrotante supplices humiliter voverunt. Anno 1597. Ejusdem Comitis Thomae Erdeodi alter filius Stephanus tristem agebat sine lumine vitam. Ut igitur visum ademptum recuperaret, pii parentis exemplo, ad Matrem Tersactanam pro remedio recurrit. Protinus vidit, stupentibus, qui aderant, praeibat exultans, viam carpens, et viae ducem ulterius non requirens. Pro optatâ gratiâ impetrata, aureum Coelesti Auxiliatrici Calicem consecravit anno 1615.
V. Anno 1693. die 27. Januarii Reverendissimus Dominus Nicolaus Salon titularis Episcopus Macariensis, Abbas infulatus, ac Parochus Ternoviensis, cujus memoria in benedictione sit, tenerrimus Pater pauperum universalis peregrinorum susceptor, Religiosorum omnium sincerus amator, verbo: Vir secundum cor Dei pluribus Charismatibus â Tersactana Virgine locupletatus, au-
550
reum annulum, argenteam pectoralem Crucem, Pedum cum infula, Immaculatae Virgini Mariae ex voto libavit.
VI. Eodem anno 1693. die 29. Augusti Leopoldus I. invictissimus Romanorum Imperator, palmis, et trophaeis gloriosissimus in contestationem suae erga Deiparam Tersactanam devotionis per Reverendissimum Dominum Stephanum Ladinich Fluminensem Vienna submissa bina argentea candelabra, marmoreis columnis Arae majoris appensa, quorum unum suimet, alterum Josephi felicissimae memoriae personas repraesentat. Item terna Turcis vexilla, ac versicoloris equi caudam, Othomannis erepta in expugnatione Budae in Hungariae, fortunatissimè â Leopoldino exercitu, sub potentissimo Mariae praesidio triumphatae. Quae omnia processionaliter, praesente Illustrissimo, et Reverendissimo Domino Sebastiano Glavinich Segniensi Episcopo Tersactum allata sunt, ac beatissimae Virgini gratiarum, nomine piissimi Imperatoris ex voto praesentata. Hujus ter Sancta vestigia imitari volens Augustissima Imperatrix Elisabetha Christina per Reverendum patrem Stephanum Dinarich suum Confessarium, ac Provinciae Austriae S. J. bis Praepositum Provincialem obtulit Beatae Virgini Tersactanae magnum aureum numisma, etiamnum inter caetera Cimelia videndum, ad impetrandam diu suspiratam prolem masculam.
VII. Anno 1734. Domina Theresia Constantia Baronessa â Vinicin adeo in suo Castello Stubicensi in Regno Croatiae luctuosa infinitate oppressa erat, ut ultimos vitae periodos etiam physicorum judicio attigisse crederetur. Aderat quidam virtute clarus, qui coram devotissimae Virginis Icone in genua provolutus votivum donum Teresactensi Advocatae, si aegrota â praesentis mortis periculo liberaretur, obtulit. Constantia sanitati restituta, immemor, quod displiceat Deo, infidelis, et stulta promissio juxta monitum Sapientis Ecclesiast. c. 5. Si quid vovisti Deo, ne moreris reddere, votum â suo amico factum persolvere distulit. Eapropter in pristinam lethalem infirmitatem divina dispositione, ut clariora fierent prodigia Virginis Tersactanae, incidit, quae, licet suae culpabilis procrastinationis conscia, reassumpto tamen fiduciali animo iterato pulsat ad Januas misericordiae ejusdem Matris Clementissimae pro impetranda firma valetudine. Cum verò Sanctissima Virgo nullum ad se confugientem despiciat, Constantiae preces etiam secundò exaudivit eamque integrae sanitati restituit. Quae proinde in Duplicis beneficii contestationem die 26. Sept. anni 1734. Tersactum migravit, et affectuosissimis liberatrici suae repositis gratiis argenteam trecentorum ferè florenorum lampadem obtulit Coronatae Matri pii illius, qui voverat nomine cum sequenti inciso Epiphonemate:
Reginae Coeli sine naevo Tersactensi, hac phiala lucis
gerula sua suspiria effectuata, Veteranus insinuat Vasallus
prostratus, ut lux perpetua luceat ei, aggregeturque
perenni fati lege suis Clientibus.
551
N' o 24.
VIII. Adest itidem plurima pene inter gemmea, et aurea monilium dona munus pretiosum in Rosarii forma ex Capillis constructum: et undequaque pretiosissimis unionibus obvolutum, quo personaliter praesens Excellentissima Domina Maria Magdalena Comitissa Draskovich, ut sese â voto facto explicaret, imaginem hanc miraculosam ornavit mediante R'mo Patre Emerico Esterhasi suo Nepote pro tunc actuali Generali Ordinis Sancti Pauli primi Eremitae, et postea Episcopo Zagrabiensi. His, et innumerabilibus sane votorum anathematibus tam Sanctuarii, quam totius fermè Templi amiciuntur parietes: ita ut vel ad ingressum Sacri laris tantis quivis excitatus miraculorum testimoniis ad quamcunque impetrandam â Virgine Matre gratiam nemo sit, qui non confidat. Videt hic aegros valetudine, caecos luce, claudos gressu, surdos auditu, dementes consilio, steriles foecunditate, errantes via, exules patria, vinctos libertate, tempestatibus actos felici portui, mortuos ipsos planè dixerim, vita donatos. Videt hic ut cuncta uno verbo complector, perpetuam miraculorum originem, inexhaustum prodigiorum fontem, perennem gratiarum oceanum Deiparam Tersactanam.
Caput X.
De Solemni Deiparae Tersactanae Coronatione.
§. I.
De origine solemniter coronandi in terris Sacras Ima-
gines beatissimae Virginis Mariae, et promotore
Coronationis Virginis Tersactensis.
I. Quamvis beatissimam Virginem Mariam praeter unicum, et unigenitum suum filium Jesum Christum humani generis Reparatorem nemo pro dignitate laudare queat, hominum tamen ingenia diversos invenerunt Deiparam Virginem honorandi, et venerandi modos, inter quos vix ullus magis ingeniosus poterat in cor hominis descendere eo, quem conceperat Illustrissimus, et Reverendissimus D. D. Comes Alexander Sforzia Basilicae Sancti Petri in Urbe Canonicus. Is namque Mariam Matrem Dei, quam in vivis singulari prosequebatur amoris affectu, ut etiam post mortem sibi specialissimam Advocatam apud Filium constitueret, potiorem portionem suae substantiae publico instrumento suam ultimam voluntatem declarante in hunc dumtaxat finem applicuit, ut ex annuis proventibus tot aureae conficiantur Coronae, iisque omnes illae statuae, vel
552
Icones Matris Sanctissimae, antiquae, prodigiosae, atque â populorum concursu specialiter frequentata coronetur.
II. Ne autem haec sua piissima intentio, exoptato frustraretur effectu, Illustrissimum, et Reverendissimum Capitulum S. Petri in Vaticano, suae postremae dispositionis executorem nominavit, et instituit, â quo praehabita authentica fide praedictarum conditionum, uti fidelissimè aureae dispensatur Coronae, ita omnium, quae in tam solemni actu peragi debeant promptissimè debita communicatur instructio. Quid ingeniosius, vel ad honorandam in via Matrem Dei, vel ad capessenda â Christifidelibus infinita propedum merita excogitari potuit? liberum quippe erat piissimo fundatori suam substantiam vel ad alendos pauperes, vel alios pios usus convertendi, attamen iis relictis meliora aemulando charismata voluit Mariam, quae in Coelis coronata triumphat, in terris quoque non semel, sed iteratis vicibus in suis prodigiosis Imaginibus coronatam habere. Praevidit, quod hujusmodi piae coronationes quemadmodum sint futurae innumeris occasio proxima maximi meriti, ita majoris cultus, et ferventioris devotionis erga beatissimam Virginem efficax indubiè sint evasurae incitamentum.
III. Primus Promotor Virginis Tersactensis Coronationi fuit Illustrissimus, et Reverendissimus D. D. Joannes Franciscus Barbadico Veronensis pro tunc, postea Brixiensis Episcopus. Is enim Tersactanum Sanctuarium, et miraculosam ejus imaginem cum pluribus fulgere prodisiis inaudiisset, solito amore succenditur videndi, quae vulgabantur: unde pietatis suae zelo veluti quodam Sancti Spiritus adactus afflatu tam exemplaris peregrinationis itineri sese concredidit, ac anno 1709. die 23. mensis Aprilis gratiosus hospes Tersactum advenit, ubi absolutis pietatis suae officiis, cum de praerecensitis erudiretur ad vota, et singula vel ipso relatu majora comperisset, primus, Deo sic ordinante, Vaticanas hasce coronas Patribus Conventus ad captum dedit, eosdem informando, qualiter per Capitulum Vaticanum certa pii aeris administretur summa olim â Domino Alexandro Sforzia vel maxime ad id legata, ut ex ejus annuali proventu Illlustrissimae Deiparae, quae authenticis clarerent miraculis, aureis distinguerentur coronis: quare ut et Tersactana Imago hoc decoraretur ornamento efficacissimis verbis Patribus persuasit, ut nulli parcant laboti in tam pio, et Sancto promovendo opere, quod ut securius optatum attingat exitum se quoque futurum spopondit adjutorem.
IV. Peracta exemplarissimè sua triduana devotione ardentissimis Patrum votis, et efficacissimo Deiparae patrocinio associatus 26. Aprilis movit Tersacto Infulatus Cliens, et Veronam sui Episcopatus Metropolim brevi temporis intervallo redux incolumis salutavit. Inde memor promissionis suae sine mora suas justissimas promovit instantias, et mediante
553
suo in Urbe Agente apud Illustrissimum, et Reverendissimum Capitulum in Vaticano pro aureis ê legato Sforziano comparandis Coronis supplicando institit. Reverendissimum Capitulum formato super expositis authentico processu, compertaque relatorum mirabilium veritate, nec non pervetusta Sanctuarii hujus celebritate ac Imaginis â Divo Luca pictae miraculosissima indole ter benigni praetitulati Episcopi supplici subscripsit, qureaque pro Deipara Tersactana, Jesuloque Ulnis ejus adpicto ex praetacta summa quantocyus conficienda diademata relaxavit.
§. II.
De facultate solemniter Coronandi Virginem
Tersactanam.
I. Confectae aureae Coronae â Capitulo Vaticano transmissae erant die 17. Julii 1713. Illustrissimo, et Reverendissimo D'no D. Joanni Francisco Barbadico, Episcopo Veronensi, cui etiam ipsa Coronatio tamquam singulari Mariano Zelatori demandata fuit, cum facultate tamen subdelegandi in casu impedimenti alium Episcopum. Verum, dum cuncta necessaria ad tam solemnem actum indefesso labore, et Zelo parabantur, exortae in nonnullis Germaniae partibus pestilentiali lue, â Serenissima Republica Veneta arctissimè undique passus occlusi remanserant, hoc inopinatè excitato impedimento, praelaudato Antistiti etiam accessus Tersactum praeclusus erat, ipsa Coronatio solemnis ultra annum suspensa mansit. Suspendit ille coronationem, quia huic actui praeesse optabat, quod etiam nos ferventer efflagitabamus, sed irritò, nam cessata in remotioribus Provinciis lue, in Carinthia saevior reviviscens utriusque deperdebat desideria.
II. Ne verò Miraculosa Icon suis ultrò fraudaretur Coronis, Religiosissimus Praesul per Cancellarium Nuntii Apostolici apud Serenissimam Rempublicam Venetam juxta facultatem sibi â Reverendissimo Capitulo Vaticano impertitam loco sui substituit Illustrissimum, et Reverendissimum Dominum, Dominum Adamum Benedictum ê Comitibus Rattkay Episcopum Segniensem, et Modrussiensem, utpote in cujus dioecesi Sanctuarium Tersactanum veneratur, Instrumentum cum Coronis, ac Instructione sibi Roma missis Patri Petro Francetich Guardiano Tersactensi extradidit. Est autem Instrumentum, prout in Originali jacet, hujus tenoris:
In Nomine Domini Amen.
Cum sit, quod Ill' mo , et R' mo Domino Joanni Francisco Barbadigo olim Episcopo Veronensi, et de praesenti â summa clementia Sanctissimi Domini Nostri D. Clementis Divina providentia Papae XI. translato ad Ecclesiam Brixiensem usque sub die 17. Junii anni 1713. â Venerabili Capitulo, et Canonicis Sancti Petri Almae Urbis remissae fuerint Coronae aureae, et concessa facultas coronandi Sacras Imagines
554
Jesu, et Beatae Mariae Virginis existentes in Ecclesia R. R. P. P. Reformatorum Sancti Francisci loci Tersatti in Dalmatia, prout constat ex epistola missiva tenoris sequentis videlicet = ab extra = All' Ill' mo , e R' mo Sig' re e Padrone osservandiss. Monsig' r Barbarigo Vescovo di Verona. = Intus verò = Ill' mo , e R' mo Sig' re e Padrone osserv. = Essendosi benignamente esibita V. S. Illustrissima andar â Tersatto in Dalmatia â coronare con le corone d'oro le Sac. Imagini del Bambino Giesù, e Santissima Vergine esistenti nella Chiesa de' P. P. Francescani Riformati di quel luogo, accettiamo con questa † di lei favori mandandoli le sudette corone, con tutte le facoltà, ed Instruzzioni necessarie per far la sudetta coronazione: Ed havendo rincontri della pietà, e zelo di V. S. Ill' ma medianti le gratie compartite al nostro Capitolo in altra simil' incombenza, speriamo anche in questa ce ne darà nuovi argomenti accrescendo le nostre obligationi in compire con il maggior decoro possibile questa sacra funzione. Mà perche dal suo Agente ci vien detto che il timor del mal contagioso in quelle Parti potrebbe forse ritardarvi la sua andata, in tal caso diamo facoltà à V. S. Ill' ma ò di differire à tempo più oportuno la sua partenza. ò di sostituire altro Vescovo atto à poter adempire tal funzione senza il sudetto timore, à cui è pregata communicar la sopradetta Istruzione, che qui annessa le mandiamo baciandole divotamente le mani = Di V. S. Ill' ma , e R' ma = Roma 17. Giugno 1713 = Dev' mi , et Osserv' mi Ser' vi Il Capitolo, e Canonici di S. Pietro = Giacinto Sacripante Can' co Sec' io = Nella coronazione dà farsi della Sacra Imagine della Santissima Vergine si dovrebbe cantare la Messa avanti, e forse sarebbe meglio doppo fatta la coronazione, alla quale devono assistere due per testimonii con il Notaro, oltre il popolo, che si suppone interverrà per sua divotione. Le due corone, cioè una per la Santissima Vergine Maria, e l'altra per il Bambino Giesù si devono collocare sopra le teste delle loro Imagini, e farle ben fermare da un prattico Artefice. Ciò fatto si devono dire l'infrascritte preci, cioè inginochione, e con canto l' Ave Maris Stella , et in fine si dichino i sequenti versetti = Ꝟ = Corona aurea super caput ejus = ℞. = Coronasti eam Domine, et constituisti eam super opera manuum tuarum = Oremus = Famulorum tuorum quaesumus, Domine, delictis ignosce, ut qui tibi placere de actibus nostris non valemus, Genitricis Filii tui Domini nostri intercessione salvemur. Per eumdem Dominum nostrum = Quale detta immediatamente si reciti senza canto il Salmo De profundis per l'anima dell'Institutore, e benefattore di questa pia Opera, et in fine l'oratione Deus Veniae largitor, et humanae salutis amator, quaesumus clementiam tuam, ut animam
555
nostri Benefactoris Alexandri, quae ex hoc saeculo transiit, beata Maria semper Virgine intercedente ad perpetuae beatitudinis consortium pervenire concedas etc. Post Requiescat in pace . E finalmente si dica sotto voce un Pater , et un' Ave per il Capitolo, e Canonici di S. Pietro, quale finita si dica: Retribuere dignare Domine omnibus nobis benefacientibus propter nomen tuum vitam aeternam. Amen. = Compita tutta la sudetta funzione, alla quale, come si e detto, dovranno haver assistito il Nodaro, e due testimonii, esso Notaro si roghi dell'Instromento da farsi con l'Amministratori, ò Rettori della Chiesa, in cui sono le sudette Sacre Imagini, della consegna delle medeme corone con l'obbligo <…> , delli medemi di mantenerle sempre sopra le teste delle Sacre Imagini sudette, e del detto Instromento di detta consegna, et Obligo, se nè facia fare Copia autentica in publica forma, e si mandi in Roma al Capitolo di San Pietro; al quale si sogliono mandare i ritratti delle medeme Sacre Imagini per tutto il Clero della Basilica Vaticana, cioè 32. per l' Eminentissimo Arciprete, e Canonici in seta, ed un centinaro in Carta =
Cumque usque adhuc tum ob timorem luis contagiosae, tum etiam ob graves in sua Dioecesi habitas occupationes sibi demandatis incumbentiis satisfacere non potuerit, et in praesentem diem adhuc vigeant in illis partibus suspiciones luis contagiosae; hinc est, quod anno â Nativitate Domini Nostri Jesu Christi Millesimo septingentesimo decimo quarto, Inductione septima, die verò Veneris, decima quarta mensis Septembris, Pontificatus autem praelibati Ss'mi D. N. D. Clementis Papae undecimi, Anno decimo quarto, praefatus Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Joannes Franciscus Barbadicus olim Episcopus Veronensis, et ad praesens ad Ecclesiam Episcopalem Brixiensem translatus mihi benè notus, et cognitus in mei Notarii, et Cancellarii publici, testiumque infrascriptorum praesentia praesens, et personaliter constitutus sponte etc. ac omni meliori modo etc. utendo facultate in supra registrata epistola missiva sibi attributa, fecit, et substituit ad supplendas loco sui vices sibi, ùt suprà commissas, Illustrissimum, et Reverendissimum Dominum Episcopum Segnensem, et Modrussensem, in cujus Dioecesi praedicta Ecclesia R. R. P. P. Reformatorum S. Francisci loci Tersati reperitur, ad coronandas coronis aureis in supradicta Epistola missiva nominatis (quas ipse Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Episcopus Barbadicus ad dictum effectum consignavit Rev. Patri Guardiano supradicti Conventus Reformatorum de Tersatto, eidem Ill'mo, et R'mo Domino Episcopo Segnensi, et Modrussensi deferendas) Sacras Imagines Jesu, et Beatae Mariae Virginis existentes in Ecclesia dictorum R. R. P. P. Reformatorum, dictamque Sacram functionem faciendam, et complendam in omnibus, et
556
per omnia, ac juxta formam, et tenorem Instructionis pariter supra registratae, et supra praemissis faciendum, gerendum, et exercendum, ea omnia, quae dictus Ill'mus, et R'mus Dominus Episcopus Segnensis, et Modrussensis pro majori pompa, et decore dictae coronationis facere, gerere, et exercere necessaria judicaverit. Dans etc. promittens etc. relevans etc. Sub obligatione etc. Super quibus etc. –
Actum Venetiis in Palatio Apostolico apud S. Franciscum â Vinea Anno, Indictione, die, Mense, et Pontificatu, quibus suprà. Praesentibus ad praemissa Ad'm Rev. et Excellente Domino Joanne Antonio ab Abaco sub Canonico Ecclesiae Ducalis Sancti Marci Venet. et Reverendo Domino Antonio Picoli Presbytero Veronensi â Secretis praefati Ill'mi, et R'mi Domini Episcopi substituentis, testibus habitis, vocatis atque rogatis etc.
Ego Laurentius Bosetti Notarius Apostolicus Ill'mi, et R'mi Domini D. Nuncii Apostolici Venet. ejusque Curiae causarum Cancellarius praemissis rogatus interfui, praesens Instrumentum confeci, subscripsi, et solito mei Tabellionatus signo munivi, in fidem etc.
(L. Si-
Gni)
Alexander Aldobrandinus Dei, et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopus Rhodiensis Ssmi' D. D. Papae Praelatus Domesticus, et Assistens, ac in toto Serenissimo D. D. Venet. Dominio Nuncius Apostolicus. Universis attestamur contrascriptum Dominum Laurentium Bosetti esse talem, qualem se fecit, cujus Scripturis, et Instrumentis hic, et ubique plena fides adhiberi potest. In quorum etc.
Datum Venetiis in Palatio Apostolico apud S. Franciscum â Vinea die 22. Septembris 1714.
(L. S.)
Stephanus Carreta Curiae
Apostolicae Venet. Coadjutor m'ppa
III. Dispositis itaque in hunc modum rebus matura deliberatione illicò consulebatur, quaenam aptior foret dies ad tam insolitam, et necdum in ditionibus Austriacis practicam solemnitatem peragendam? tandem post diuturnas discussiones, et habito consilio Ill'mi, et R'mi Episcopi Segniensis D. Adami Benedicti Rattkay determinata fuit dies octava Septembris anni 1715. Nativitati ejusdem Virginis Sacratissimae Sacrata, quatenus ortus ille ineffabilis, quo ab incunabulis Immaculata Caelorum Heroina originalis innocentiae hostem in totius humani generis salutem, et gloriam triumphatrix devicerat, fausto novo hujus triumphi specimine recoleretur â devotis. Dein generales typis impressae Invitatoriae, non modo per Caesareas haereditarias ditiones, verum etiam per externas, dissitasque plagas ab Ecclesiarum Curatis ê suggestibus publicandae circulariter dispergebantur tenoris sequentis:
557
I N VI TAT I O
Pro
C oronan D a VI rg I ne M atre Tersa C tana
Venerata
In celeberrimo Sanctuario Tersactensi â R. R. P. P.
Franciscanis Reformatae Provinciae Sanctae
Crucis Croatiae Carnioliae officiato
Quod
In Monte supra Civitatem Flumen S. Viti ad Adriatici
Sinus septentrionalem ripam in Inclyti Regni
Croatiae confinibus situm
ob
Sacratissimae Domus Nazarethanae ê Galilaea ab Angelis
mirabiliter illuc primò translatae, ibidemque annis
tribus, et septem mensibus commorantis singularem
reverentiam, et Sanctitatem magno populo-
rum concursu, ac pietate colitur
Atque
Miraculosissima Imago Beatissimae Virginis ab Urbano
V. Summo Pontifice anno 1362. illuc missa, et â Sancto
Luca depicta de Illustrissimi, et Reverendissimi Capi-
tuli S. Petri Vaticani consensu, specialique
Indulto duabus coronis aureis Roma trans-
missis (unâ Mater, alterâ Filius)
prima extra Italiam ritu So-
lemnissimo
Die octava mensis Septembris coronabitur.
Ut amplius, et distinctius omnibus, et singulis Christifidelibus hujus Sacrae futurae Solemnitatis in honorem Augustissimae Reginae Caelorum peragendae innotescat ratio, quilibet persuasum sibi habeat, quod Sacer Mons Tersactanus supra Civitatem Flumen S. Viti nuncupatam, in extremis confinibus Inclyti Regni Croatiae situatus, mirabili Sacratissimae Domus Nazarethanae (in qua VERBUM CARO FACTUM EST) ê Galilaea anno reparatae Salutis 1291. die 10. mensis Maji translatione, ac ejusdem fortunatissima trium annorum, et septem mensium mora, et subsistentia, inter omnes alios montes, et loca (Deo sic providente, atque volente) primò condecoratus fuerit, et per consequens tum propter confluentiam populorum, tum propter affluentiam gratiarum, celeberrimus effectus, ad cujus amplius augendam devotionem, et tanti prodigii perpetuandam memoriam, insigne Sanctuarium in ipso constructum non solùm Originali Sacratissimae Deiparae miraculosa Imagine â S. Luca depicta fel.
558
mem. Urbanus V. aliique Summi Pontifices pluribus, et quidem singularibus privilegiis, quae referre nimis prolixum foret, dotârunt: verum etiam praesens felicissimè gubernans Papa Clemens XI. benignissimè indulsit, ut in die tam prodigiosae translationis, 10. videlicet Maji, Officium, et Missa propria in perpetuum celebrentur, et omnes Christifideles utriusque sexus confessi, et Sacra refecti synaxi, plenariam omnium delictorum suorum Indulgentiam consequi queant.
Porro Benedictus Deus, qui in Sanctis suis mirabilis est, semper mirabilior in sua Sanctissima Matre, specialiter in Sanctuario Tersactano, uti indubiam praestant fidem tot, tantaque innumera vota, quae sunt manifesta signa â Christifidelibus obtentarum gratiarum, videri voluit, iis namque tamquam efficacibus motivis, eam, quae in Coelis coronata refulget, in terris quoque Solemnissimo ritu coronatam habere decrevit: Nam anno 1709. suavi sua vi ex alto emissa adeo accendit animum Illistrissimi, et Reverendissimi D. D. Joannis Francisci Barbadico Episcopi pro tunc Veronensis, nunc Brixiensis, ut relicta ad tempus sua Dioecesi praefatum Sanctuarium unà cum dicta miraculosa Imagine devotionis gratia visitaturus accesserit, ubi peractis exemplarissimè Christianae pietatis officiis, et maturè ponderatis cunctis illius Sanctuarii mirabilibus, ita ejus piissimus animus succensus remansit, ut prodigiosam illam Imaginem, specialiori quodam honore hucusque necdum extra Italiam practicato, dignissimam judicaverit. Quare feliciter redux omni zelo, et efficacia unà cum Seraphico Ordine coram Illustrissimo, et Reverendissimo Capitulo S. Petri in Vaticano institit, ut praefatam Sanctissimam Imaginem auctoritate speciali, qua fungitur, coronare dignaretur: quare post longam temporis moram fatum Ill'mum, et R'mum Capitulum agnita per formalem authenticum processum supradictae Miraculosae Imaginis virtute, resolvit per Eundem Ill'mum, et R'mum D. D. Joannem Franciscum Barbadico Antistitem Brixiensem, vel eo legitime impedito, per alium Episcopum ab ipso substituendum coronandam esse, hinc ad hunc effectum duas coronas aureas, unam pro Matre, alteram pro Filio Roma transmisit, ut hoc singulari honore, quo sola felix Italia gloriabatur, etiam faustissimi status Augustissimae Domui Austriacae subjecti condecorarentur. Ne autem ullum cujuscunque gradus, et conditionis praefixa dies hujus futurae insignis Solemnitatis latere possit, praesentibus declaratur, stabilitam esse diem Octavam mensis Septembris anni currentis 1715. durabitque integro triduo, cum plenaria Indulgentia concurrentium.
Quapropter, ut iste memorabilis Caelorum Reginae Triumphus excellentiori plausu, ampliorique Jubilo (ut tantae Solemnitatis ratio, dignitasque deposcit) celebrari possit, omnes utriusque sexûs Christifideles, non duntaxat adjacentium Regio-
559
num, sed et remotiorum Provinciarum ad hanc Solemnissimam Augustissimae Reginae Coelorum Coronationem quàm humanissimè quàmque humillimè invitantur, ut nova hac singularissima Institutio, quò fusiori populorum confluentia, eò profusiori gaudio, auctiorique Spirituali fructu, ad Dei ter Optimi Maximi ejusque illibatae Genitricis majorem honorem, et gloriam peragatur. Quare Excellentissimi, Illustrissimi, et Reverendissimi D. D. Dioecesani, locorum Ordinarii, Praelati etiam Regulares Conventuum Superiores demississimè rogantur, quatenus per eorumdem subalternos Dominos Parochos, Vicarios, Curatos, et Concionatores concreditos sibi populos, ad hanc triumphalem Divinae Matris, ejusque Filii Coronationem Sacris ê suggestibus efficacissimè dignarentur exhortati, ut hanc Sacram peregrinationem, quo par est, et fieri potest, unanimi zelo, ac pietate suscipiant, ut hic gloriosissimus Deiparae triumphus universali plausu, jubilo, et devotione ita in via celebretur, ut per intercessionem ejusdem Sacratissimae Virginis omnes, et singuli eam Coronam, quam Deus diligentibus se compromisit, in Patria consequi possint, et valeant.
Fr. Petrus â Flumine Guardianus
cum Conventu Tersactano Ordin. Min.
Sancti Francisci Reformatorum
IV. Facta promulgatione, ac caeteris, quae ad hunc Coronationis actum solemnius, ac majori cum pompa peragendum videbantur necessaria, rite dispositis. Ecce! imminente jamjam Coronationis die tristis nimis ab Illustrissimo Ordinario amandatus advenit nuncius, qui gravem, ac prorsus periculosam infirmitatem Episcopi coronaturi aegre nunciavit 27. Augusti ad serum, atque ob totalem virium destitutionem ad determinatam Coronationis diem impossibilem sui Praelati adventum significavit. Unum erat, quod consolabatur maestissimos Patres, quod P. Guardianus ab Ill'mo, et R'mo D. D. Episcopo Brixiensi Joanne Francisco Barbadico, cui â Capitulo Vaticano Coronationis munus commissum fuit, aut alium loco sui Episcopum delegandi facultas data, ut suprà visum, sub die 24. Julii 1715. provisorio modo facultatem obtinuerit, in casu, quo Episcopus Segniensis, qui â praetitulato Episcopo Brixiensi pro coronanda Virgine delegatus fuit, impeditus esset, quemcunque Catholicum Antistitem subdelandi, ut ex sequenti Originali Instrumento patet:
In Christi Nomine Amen.
Anno ab ejusdem Nativitate Millesimo septingentesimo quintodecimo, Indictione octava, die vigesima quarta mensis Julii, Pontificatus autem Sanctissimi Domini Nostri Domini Clementis Divina providentia Papae XI. anno XV.
560
Usque sub die 17. Junii 1713. Ill'mo, et R'mo D. D. Joanni Francisco Barbadico tunc Episcopo Veronensi, ac de praesenti Apostolicae Sedis gratia ad hanc Brixiensem Ecclesiam translato, ab Ill'mo Capitulo, et Canonicis S. Petri Almae Urbis expeditae fuerunt Coronae aureae, et demandata facultas coronandi Sacras Imagines Jesu Christi, ac B. V. Mariae existentes in Ecclesia R. R. P. P. Reformatorum S. Francisci loci Tersati in Dalmatia, prout elucescit ex Epistola missiva tenoris sequentis (cujus tenor hic omittitur, utpote suprà n. 2. una cum Instructione R'mi Capituli Vaticani allatus, dein sequitur)Cumque hactenus tum ob metum luis contagiosae in illis partibus, tum etiam ob quamplurima, eaque gravia negotia, quae pastoralis solicitudo postulat, praecipue in translatione praefata ad hunc Episcopatum Brixiensem demandatis sibi incumbentiis satisfacere non potuerit, et actu nequeat ob incrementum suspicionis luis praefatae: hinc praelibatus Ill' mus , et R' mus D. D. Joannes Franciscus Barbadicus Episcopus etc. mihi etc. benè notus, et cognitus etc. in mei Cancellarii, testiumque infrascriptorum praesentia praesens, et personaliter constitutus etc. sponte etc. ac omni meliori modo etc. facultate sibi in praeinserta Epistola missiva attributa fecit, et substituit ad supplendas loco sui vices, sibi, ùt suprà, comissas, Ill' mum , et R' mum D. D. Episcopum Segnensem, et Modrussensem, in cujus Dioecesi praedicta Ecclesia R. R. P. P. Reformatorum Sancti Francisci de Tersato sita reperitur, seu eô aliquo impedimento detentô alium Illustrissimum, et Reverendissimum Catholicum Episcopum, arbitrio Ad'm Rev. P. Guardiani dictorum R. R. P. P. Reformatorum Sancti Francisci Tersati eligendum, ad coronandum coronis aureis, in praememorata Epistola missiva nominatis (quas ipse Ill' mus , et R' mus D. D. Episcopus Barbadicus ad dictum effectum consignavit Rev. P. Guardiano suprafati Conventus, eidem Ill' mo , et R' mo D. Episcopo Segnensi, et Modrussensi, vel alteri, ut supra eligendo deferendas) Sacras Imagines Jesu Christi, et beatae Virginis Mariae existentes in Ecclesia dictorum R. R. P. P. Reformatorum, dictamque Sacram functionem faciendam, et complendam in omnibus, et per omnia, et juxta formam, et tenorem praeinsertae instructionis, et super praemissis faciendum, gerendum, et exercendum ea omnia, quae dictus Ill' mus , et R' mus D. D. Episcopus Segnensis, et Modrussensis, vel alter, ut suprà, eligendus, pro majori pompa, et decore dictae Coronationis facere, gerere, et exercere necessaria, et opportuna judicaverit. Dans etc. promittens etc. relevans etc. sub obligatione etc. Super quibus etc.
Actum Brixiae in Palatio Episcopali, Anno, Indictione, Mense, Die, et Pontificatu supradictis. Praesentibus Admodum Reverendo Domino Antonio Picoli â Secretis, et Domino Joanne Daniele Cubiculario suae
561
Dominationis Illustrissimae, et Reverendissimae testibus etc.
Aloysius Margarita J. U. D.
Cancellarius Episcopalis rogatus etc.
Antonius Soncini J. U. D. Canonicus Praepositus Cathedralis Brixiae, ac in ejusdem Episcopatu Vicarius Generalis. Universis testamur suprascriptum Excell' mum Dominum Aloysium Margarita, qui antescriptum substitutionis documentum subscripsit, esse talem, qualem se facit, et ideo etc. In quorum fidem etc.
Fatum Brixiae ex Episcopali Palatio die 25. Julii 1715.
(L. S.)
Hieronymus Benalen. Nota-
rius Episcopalis Brixiensis m'ppa
V. Hac fretus delegativa facultate P. Petrus Francetich Guardianus Tersactensis angustia pressus temporis illico ablegavit unum Patrem Sacrosanctae Theologiae lectorem Rudolphswertum ad Illustrissimum, et Reverendissimum Dominum, Dominum Georgium Xaverium de Marotti Praepositum ibidem, Dardaniae Episcopum, et Coadjutorem Petinensem, humiliter deprecando, ut Coronationis Virginis Mariae munus in se susciperet, qui congenita teneritudine auditis expositis, ne sua Advocata, pro qua suis doctissimis Dissertationibus anno 1710. Romae impressis coram Urbe, et Orbe strenuè dimicaverat, hocce honore privaretur, generosa resolutione humillimae invitationi annuit: hunc relicta, in qua actu reperiebatur, Diocesana visitatione, contemptis ardui itineris periculis, 4'ta Septembris hora octava matutina prono in Deiparam affectu molestissimo se itineri commisit, ac 6'ta ejusdem mensis ad serum incolumis Tersactum salutavit, proxime Deiparae, ac ejus Filii peracturus Coronationem, de qua, antequam plura disseram, praeferendus est.
§. III.
De apparatu actum Cronationis praecedente,
cùm in tum extra Ecclesiam.
I. Ut rem ab ovo exordiar, ea, quae in Capella Virginea conspiciebantur, commemorabo. Altare majus Sacris lipsanis, floribus, aliisque ornamentis, quantum facultas tulerat, amiciebatur. Ad dextrum Sanctuarii, seu Capellae latus Thronus, et Faldistorium cum impendente Baldachino Episcopo Coronaturo paratum erat, in cujus Throni medium hoc elogium appensum est
Illustrissimo, ac Reverendissimo D. D. Georgio
Francisco Xaverio de Marotti, Dardaniae
Episcopo, Praeposito Rudolphswertensi
Tersactanam Deiparam
Coronanti
562
Primam prodigiosarum Mariae Iconum
obriza Vaticani Corona
Primus Germanico sub Imperio
Solemnissimè coronâsti
satis dixi
Accessorium est
Quidquid vel virtus, vel sanguis adjiciat
dehinc
Non videris pro Styge quadrare
Quid?
Daemonum unguibus calcabitur
cujus venerandae manus super caput Mariae
Ascenderunt?
Irrefragabili divinitus promisso sancitum est,
ut qua mensi fuerimus
illa nobis mensura remetiatur
Ergo
Et tu coronaberis
Quid si coram tot Angelis
Nostram coram quot hominibus Theotocon
Pontificio decore spectabilis
illacrymantibus prae laetitita populis
coronâsti
Ignose affectui
Si Marianus iste Franciadum Coetus
vovet,
ut tui in Coelis Coronatio
In saeculum differatur.
II. In eadem Thaumaturgae Virginis Capella multis elegantibus lemmatibus, et versibus â P. Athanasio Haffner Ord. Min. singularissimo Mariani cultus Zelatore compositis, exornata fuit, qui et reliqua Elogia, Lemmata, et Inscriptiones non levi cum labore compilavit. Imprimis in Sanctuario octo fuerunt affixiones symbolicae cum suis lemmatibus, et versibus praecipua Beatissimae Virginis mysteria repraesentantes, et quidem
I.
Nativitas Divinae Matris eleganter, cujus anima seu lemma fuit
Lemma: Omnem ab ortu
Substratum Distichon
Non abit, ac tutum, mox ut Pallantias exit
Sic mundo in tenebris Nuncia Solis eras.
II.
Nomen Virginis Mariae in radianti Alveari.
Lemma. Hybla Divum.
Distichon.
Mella, favumque super Mariae Venerabile Nomen,
stillula Tersacti, ter satis una foret.
563
III.
Praesentatio
Lemma. Omnia dedit
Distichon.
Trimula se Triadi, quasi filia, Sponsa, Parensque
obtulit. Et versa se vice Summa Trias.
IV.
Annuntiatio
Lemma. Dictum factum
Distichon.
Hic fuit illa domus Coelis Augustior ipsis
Hic Verbum Caro fit, Matre loquente fiat .
Adverte pie lector in gratiam acuminis necesse fuit corripere lyfiat.
V.
Desponsatio.
Lemma. Mens una duobus.
Distichon.
Cur sola, et simul est desponsa Maria duobus,
Nempe puella duum, bis quoque Virgo fuit.
VI.
Visitatio.
Lemma. Venit, et praevenit.
Distichon.
Nos quoque digneris, quo Agnata favore beata est,
quem si invises, quam benè visus eris.
VII.
Assumptio
et
Coronatio.
Lemma. Redimiris, ut redimas
Distichon.
Serto cincta supernè iterum redimiris in orbe,
Da Carolo sobolem, cingat ut ipse suam.
VIII.
Purificatio
Lemma. Mundo, non mundor.
Distichon.
Cur te purificas ô Caelis mundior ipsis?
Te post, et Natum nil sine labe viget.
III. Praedicta in ipsa Capella, seu Sanctuario Tersactensi videbantur. Per Ecclesiam verò hinc, et inde per columnas, et parietes viginti quatuor extabant Mariana Symbola cum suis lemmatibus, et versiculis, quae ad Coronationem Divae Virginis alludebant, ut sequitur.
564
I.
Depicta fuit Nazarethana Sanctissima domus in aere pennis Angelicis volans: suprà hanc quartam Zodiaci partem, sub quo penniger Genius Indice manus signavit Geminos, qui signum sunt mensis Maji: altera manu ferebat schedulam, in qua signabatur numerus X. Decima quippe Maji beatissima Aedicula ê Galilaea Tersactum venit.
Lemma. Redde, quod debes
Cum decima Maji nostros pia Virgo Penates
invisit, decimam nonne tenemur Ei?
II.
In alio visebatur eadem Lauretana Domus hinc avolans subtus venientem nostram Miraculosam Imaginem ab Urbano V. missam videre fuit.
Lemma. Immobilis abit
Hinc dum decedis, nobis Te Papa remittit
Urbanus V ir erat: Nomen, et omen habet.
III.
Sanctus Lucas Evangelista actu pingens Virginem nostram illam in nube sedentem aspicit, ut Originale ad vivum copiet.
Lemma. Opus â Manu
Te Medicus fecit: si mirum si Virgo mederis?
Te lucem Lucas pinxit, ab inde nitor.
IV.
Deiparae Coronatae multa luce refulgens pro Basi, vel quasi scabello duo scuta habuit, Insignia Religionis, et fidelissimae Civitatis Fluminensis referentia.
Lemma. Honorificentia populi nostri. Judith. 15
Quantus honor nostris Virgo es sanctissima terris!
Jam nos insignis fama per ora feret.
V.
Extensè, et naturaliter picta fuit Civitas Fluminensis: retro eandem in edito Colle Conventus noster Tersactanus, supra Civitatem Corona firmabatur quinque radiorum, in quorum apicibus, quot Margaritae erant, tot Mariani Nominis continebant.
Lemma. Corona inclyta proteget Te. Prov. 4.
Quandoquidem INVITOr, Sacram non vito Coronam,
Flumen ait: Posthac Regia nunquid erit?
Nota: Fluminensis Civitas alio nomine dicitur Sancti Viti.
VI.
Hìc super eandem Civitatem, ejusdem pingebantur Insignia â Sanctis Protectoribus Vito, et Modesto Martyribus sustentata, supra quae radiabat Deiparae nomen.
Lemma. Omnia concordant.
Crederis, ô Mater, viventum flumen aquarum
Urbis, et arma geris, Vita Modesta fuit.
565
VII.
Virgo Coronata stelligero circumdata paludamento Draconem per Filium lancea crucifera figit: ê cujus dextera in prospectiva projectabatur Rachel Jacobo blandiens: â sinistra itidem in prospectiva Jahel Sisarae tempora clavo transadigens.
Lemma. Amat, et odit.
Pectore nos medio geris: at sub calce Dracones,
hinc modò Jahel eris, quae modò Rachel eras.
VIII.
Hìc scuto grandi Mariae Nomine signato veluti tecto Turba Clientum muniebatur: clypeo huic supervolitabant Daemones protectos spiculis impetentes, quae casso vulnere â coronato scuto excepta sunt.
Lemma. Clypeus salutis
Quà data porta ruens rabidus dum frendet Avernus
Hoc scutum obversâ spicula cassa cadent.
IX.
Fons altè saliens, seseque latè diffundens Coronam loco corporis, seu Conchae praesetulit.
Lemma. Sitienti dabo. Apoc. 21.
Deliciis fontana fluit, quia turgida donis,
pellet, si biberis, guttula quaeque sitim.
X.
Hortus pensilis, ê quo sol oriebatur, cujus sphaerula Jesu Nomine signabatur: supra hortum Corona, cujus umbram sol oriens in Caelum jaciebat.
Lemma. Hortus ab ortu
Estnè Virginei cultor Deus ipse Vireti?
Clausus hic hortus erit, clausus ut ortus erat.
XI.
Concha Margaritifera mari innatans, quam apertam, et margarita gravidam Sol in sphaerula corpore columbam referens irradiabat caeteris minoribus conchis in coronae modum circumfluis.
Lemma. Foecunda supernè
Sola â sole tuo foeta es faecunda Virago!
Nulla parem gemmam Gangis arena tulit.
XII.
Templum rotundum tricupulatum duodenis fultum columnis pro pomo Pinnaculi Coronam referens.
Lemma. Omnia plena Deo
Tu Templum es Virgo, Tu Victima Summa Sacerdos,
Ignis et Ara simul: omnia plena Deo.
XIII.
Coronatum Virginis Nomen fulgidum sydus referens, ac Mundum perpendiculariter irradians.
Lemma. Et distantissima juxta est
Haud propius quidquam terrae, aut distantius isto
Sidere; nam radios, quà patet Orbis, habet.
566
XIV.
Terrae, marique depictis periculis Coronata Deipara ex aethere praesens.
Lemma. Sola soror
Huc oculos! fatis quisquis jactaris iniquis:
Omnia si desint, Una levamen erit.
XV.
Mensa phrygio tapete strata, super quo Cufrinum pretiosum, cui Aurea Corona insedit.
Lemma. Invictae
Nunquam devictae tantum si praemia restant;
Uni, Virgo, Tibi cusa corona fuit.
XVI.
In lucida, et radiante nube Virgo in sinu Filii sinistram supponentis Coronato Capiti, et dextera amplexantis: subtus omnis populus Virgini supplex.
Lemma. Poli, Solique Decus
Virgine sat digni nunquam pendentur honores
qui veneranda homini, quam colit ipse Deus.
XVII.
Iris imbrifera agros, et hortos veluti Corona complectens, quae ê reflexis Divini Solis radiis in nube rorida resultans ferebat.
Lemma. Arentia solor
Arida dum terrae facies sine rore gemebat,
Tu Virgo afflictis imber, et iris eras.
XVIII.
Pyramis super coronata Basi â Divino Sole perpendiculariter irradiata.
Lemma. Umbra procul
Pyramis es jugiter, quam lux Divina coronat:
undique colluces, naevus et umbra procul.
XIX.
Fons signatus corona veluti muro cinctus.
Lemma. Unda munda
Ne mihi te claudas Mariani dulcor Abyssi,
qui te Virgo sitit, da quoque Virgo, bibat.
XX.
Virgo fulgida, Majestate decora duodecim stellis coronata.
Lemma. Majori lamine clarent.
Te Divum fulgor, duodenaque sidera cingunt,
lumen mendicant, lumina: tu tribuis.
XXI.
Malum punicum coronatum tribus ramusculis impendens â manu in nube exhibita.
Lemma. Ô bonum Malum
Anne malus Deus, ut, qui Mala coronat? at absit,
Non malus ille fuit: Malus at illa fuit.
567
XXII.
Regina coronata Divino amictu sole mundum illuminans.
Lemma. Intus et extra nitet.
Tu Divini oculi radius praefulgida Virgo
omnia sunt tenebrae lumine cassa tuo.
XXIII.
Foederis Arca in nube repraesentata, et Choro Sanctorum in modum Coronae cincta, quam Sancti Joseph, et David ferebant: subtus Daemones, et haeretici fulminibus petiti.
Lemma. Foederis Arca
Foederis Arca nitet, foedus discede Viator,
aut, ut ameris, ab hoc foedere, foedus ama.
XXIV.
Januae Coeli coronata, eique Mariae Nomen inscriptum, quod quaquaversum radiabat: ante fores stabat Cherubin flammeo gladio armatus: subtus Mariani Clientes suspicientes in eam.
Lemma. Janua Coeli
Janua Virgo bonis, et Janitor Angelus: ergo
qui cupit hac recipi, ferveat esse bonus.
IV. A medio pontis fluminis Recca dicti, quod Fluminense territorium â Tersactano dividit, hinc, et illinc virentes Pini plantabantur, quarum corpus chartaceis variorum colorum involucris vestiebatur. Hujusmodi arbores per totam viam figebantur ad usque pedem graduum Sacri Montis, ubi porta ascensus laureatum praefigebat arcum similibus coloratis vestitum spiris, supra quem amplum in tela Quadrum locabatur primum continens Elogium, quo devoti peregrini ad ascensum Coronationem visuri invitabantur tenoris, ut sequitur
Ad Sacri Montis hujus pedem
firma pedem
Mariane Viator
Quisquis Magnae Virgini litatum es ascensurus:
locus, ad quem tendis, Sanctus est
quem proinde decet Sanctitudo.
Hìc
Angeli non dominantur, sed serviunt
Viden'
Quid te adoraturum oporteat
qui â Caelestium candore Spirituum
infinita propemodum intercapidine distas,
Attamen
Solatus ascende peccator, ad Refugium properas
quidquid necessitudinum occurrerit
Accipies
Si bene petieris:
Prostant hiantibus tibi valvis
568
Promptuaria Gratiarum
Totius universitatis â Saeculis Imperatrix
ut in gratiae solio
Auctiori quodammodo Majestate sedens
Tanto te promptior, quò sublimior audiat
Aureo Diademate coronabitur
In Excelso.
Ascende igitur
Quò te Angeli, quinto jam saeculo praecessere,
iterum sequentur
si bene praeieris
V a D e
I b I VI rg I ne M C oronar I C ernes.
V. Supra portam Coemeterii aliud erat Elogium per modum suasoriae, ut Peregrini ad recipiendas gratiarum thesauros sese pro posse dignos reddant, quod sic sonabat.
Accede Peregrine
Domi es
Domus enim, in qua renasci coepisti
Triennio hìc, et septimestri quievit
Haec prima est Christiadum plaga
Quae Divinae familiae Originali Domicilio
decorata est.
Ter potentissima Creaturarum Monarcha
Cum Dei, et suo Filio
In Throno coronandi sedent
Non judicaturi pro tribunali.
Si quis alterum accusabit, non audietur
qui se ipsum deferet, gratias referet.
Thesauri aperti sunt,
Accipies, quantum petes
Si feceris, quantum potes:
Solemnem, et publicam
Triduo
Dabit omnibus aurem
fidenter itaque, et securus
Aedi.
VI. Retro hanc portam, quae faciem Ecclesiae respicit, tertium erat Elogium, quo recessuris ominosus abitus augurabatur in hunc sensum.
Recedis
Mariane Viator?
Vade proinde in viam pacis
spectasti hocce in Sanctuario
pictam Virginem coronari
sic posthac vivas
569
Ut vivam
In perpetuum coronatam intuearis
Hoc perpetim, si servare satages
et picta, et viva
Eos
Quorum Filia, Mater, et Sponsa est
ut
Gloria, et honore coronatus
facie ad faciem
In perpetuas aeternitates contemplari queas
indubiè experto adlaborabit studio
Quia Mater gratiarum:
Quid hac sorte beatius?
Quid hac usura sanctius in terra?
Modico nempe obsequio tantum lucrum facere,
solertissimè si inquires
Reperies
Nihil.
Viden' quantum tibi profuit, et prodest
solemnis Thaumaturgae Tersactanae Coronatio
imò vix amplius prodesse potuit
quam profuit:
Itaque si dives, ita pergito ad tua
ut nunquam hinc absens videaris,
utrumque si volueris, facere poteris,
fac ergo
coronaberis.
VII. Ante valvas Ecclesiae Porta Triumphalis erecta erat, quae constabat duobus corporibus proportionaliter sibi commensis: latitudo ejus viginti sex, altitudo verò pedum circiter triginta fuit. Apex Caelestem Coronationem Virginis in Gloriae nube praesetulit, in qua Filius â Patre, Mater â Spiritu Sancto coronabantur, subjecto lemmate CORONATA TRIUMPHAT. Sap. 4. Modicum infrà hinc, et hinc quatuor erant Evangelistae, ê superna parte majoris corporis quatuor Prophetae. Inferius quatuor Reges, â quibus Regiam descendisse Virginem Sacrae paginae testantur. Intra portam introitus ad Ecclesiam Virgo Nostra Originali consimilis praestabatur, quasi Regina Angelorum â Coelestibus Spiritibus coronata, lemmatis loco chronographicum sequens adstabat
HonorI CoronanDae InDVLgentIa pLenar Ia TrIDVo
Ex utraque parte Triumphalis Machinae suis super basibus duo stabant Pontifices: ad dextram Urbanus V. quod Sanctuarium hocce submissa prodigiosa â S. Luca picta Imagine honoraverit: ad laevam Clemens XI. quod Officium, et Missam propriam pro die 10. May, in quam incidit Translatio Almae domus, concesserit, nec non Coronationis Solemnitatem triduana, eaque plenaria Indulgentia auxerit. Utriusque Basibus hi versus
570
quorum quilibet sui Pontificis Nomen subaudit, inserti fuêre:
Basis Urbani
 Luca pictam, te misi URBANA Virago
Basis Clementis
Te Missâ, ô CLEMENS, officioque colo
Supra illorum statuas, quae liberae cum porta triumphali prostabant, Ecclesiae muro suum cuique Elogium affixum erat:
Elogium Urbani
Urbanus hujus Nominis quintus
hujus ominis nulli secundus:
lugentibus ob Almae Domus discessum
Liburniae populis
Gaudium misit universae terrae
Nempè
Cedro dignam, in Cedro pictam
(De Libano quippe venit)
Gratiarum Matrem.
Prodigiosus Lucae penicillus hoc maturavit
Opus
Quod inopibus dietetim confert
Opem
Et oculis, et mente viderit Virginem
necessè est:
Quam adeo ad Gratiam compositam auxit
Usque adeo est Originali, sine Originali
Analoga
lactentem expressit
ut fortius imprimat.
Et benè
Pro perditissimo licet rogetur Deus
Debet Filius Patri aperire latus, et vulnera
Cui Mater protendit pectus, et ubera,
His solis potentiis
Omnipotentia vincitur, et vincìtur.
Hic ergo
Ne quaere miracula,
Mirum non est
quod quotidie accidit.
Quidquid igitur hìc evenit
Sive ad Virginis, vel Filii gloriam
Totum tibi transcribitur.
Tibi proinde
Orbis, et Urbis
Urbanissimo quondam Patri
Et Maximo
posuêre
Minores Filii
571
Elogium Clementis XI.
Urbinas Urbanum sequeris
Clementissime Clemens!
Ille, si Virgini officiosus fuit,
tu officio non defuisti.
Ab illo Virgo missa est,
Missam tu Virgini misisti.
Sacratissimae universitatis Imperatricis
Triumphum, et Jubilum
quasi Jubilaeum fecisti.
Cunctorum cùm delictorum veniam
Triduo concessisti.
Dividite Vobis
Honorem, et meritum
Maximi Pontifices.
Mariam
Urbanus Reginam veneratus est,
Tu Urbinas coronâsti.
Trilustri jam Regimine
portas Orbem.
Nemo fortè Pontificum
Tuos rectè speraverit annos
Quos tua tibi promittunt merita, et animus
Assequendos
longè vegetior virtute, quam annis
bis Saecularis appares
Pontifex Jubilatus:
Sin ita te Caeli servabunt
uti tu terras
Pauci te succedent,
cedent multi
Vale.
VIII. Superius ad laterales Chori fenestras duo erant Elogia, â dextris potentissimi, ac Augustissimi Domini, et Monarchae Caroli tertii Hispaniarum Regis, ac Romanorum Imperatoris sub nomine Sexti. Â sinistra Illustrissimi, et Reverendissimi Capituli Vaticani, quod aureas Jesulo, et Virgini coronas submisit.
Elogium Imperatoris
Carolo III. et VI.
Monarchae et Imperatori
Patriae Patri
Serenissimo, Augustissimo, Optimo
Ob Incarnatae Deitatis Originale Domicilium
Primitus hùc in Sacratissimae Majestatis terras translatum
ob primam itidem prodigiosarum Deiparae Imaginum
572
In Altefatae Majestatis Regnis
Aureis ê Vaticano transmissis coronis inauguratae
Solemnem Coronationem
ominosè gratulatur
Maxima obstrictus observantia
Strictioris Observantiae
Conventus Tersactensis
Primus ex Ordine
Coronata Virgine dignatus.
Elogium Capituli Vaticani.
Illustrissimo
Sacrosanctae Basilicae Vaticano Capitulo
Clarae item memoriae Alexandro Sforziae
ultima voluntate
Regibus invidenda pietate caventi,
Ut
Ê fructu relictae ad hoc amplae substantiae
De dignè fati Capituli arbitrario sentimine
Thaumaturgae Deiparae Imagines
Veluti prodigiorum Reginae
Aureis inaugurarentur Coronis
ob Tersactanam nostram tali honore ditatam
summae gratitudinis ergo posuit
Conventus Tersactensis Minorum Reformatorum.
IX. A dextris Valvarum, ubi porta lateralis Castrum respicit cum Religionis Insignibus suffigebatur Elogium de Virginis nostrae, ac Sanctuarii excellentia hujus tenoris:
Miraris! prodigiis prodigam Mariae Sedem
Gratiarum exuberare fluentis?
Semi nempe Paradisus Tersactum est
Ab illo enim quatuor exivere flumina
Tersacto duo manant.
Calcem Sacri jugi Flumen reverenter lambit,
quod jumenta potat, et homines.
Beatus verò vertex disruptis undique cataractis
Flumen projicit Gratiarum
quod Angelos dulcedine mergit, et homines
ebria hic potest esse sitis non satur:
laxatis, quicunque sitis, pulmonibus hauri!
Et Mariano Flumini lemma inscribe
Nunquam sufficis
Tu stella, tu flumen
Tu mare, tu lumen
Ad quid enim genuinam Originis Aulam
In prominenti hoc, quod mare aluit, fastigio
Nazarena Virgo locâsset,
Ni terra, marique euntibus veluti Cynosura lucere cupida
573
Populos ab Oriente, et Occidente
Ad suam trahere Septentrionem statuisset?
Tu igitur hìc
Magnes esto
Respice stellam
Despice terram
Maria si sydus est
Elevare!
Si flumen
mergere!
VoVere SIDerI SCIntILLae MInores.
X. Alteri portae ad Ecclesiae Valvarum sinistram, qua aditus ad Conventum patet, Martini Comitis de Frangepanibus, quâ fundatoris sequens videbatur Elogium.
Martinus Comes de Frangepanibus
Vicinarum quondam partium
Marchio
Hujus Sancti loci, ac Territorii
Jurisdicens, ac Dominus
Prodigioso huic Sacello praesentem induxit Ecclesiam
Necessario quippe haerede carens
Gratiarum Matrem
Bonorum suorum haeredem inscripsit.
Hìc
Ne soli Angeli perennibus melodiis fatigentur,
Seraphicis Spiritibus Seraphicos homines junxit
Quaeris!
Cur Sacrarium Maximae Virginis
Minoribus crediderit?
Nempe
De observantia
cura fuit,
ut rite omnia peragantur.
Recte Frangepanis audit comissimus Comes
Parvulis quippè, imò Minoribus panem petentibus
Ab annis jam CCLXXXIIII
frangit panem
ut beatitudini suae adhuc in cinere praeluderet.
Hìc surgere voluit ad judicium,
ubi viam sibi stravit ad misericordiam
Sin adhuc piacularibus flammis ustularetur
(quod de ipsius pietate non ausim metuere)
In die Coronatae Haeredis
quis ambigat liberandum?
MartInVs FrangepanI TersaCtensI CoenobII fVnDator
XI. His accedebant alia duo Elogia ad valvas pariter Ecclesiae apposita: Â dextris unum Ill'mo, et R'mo D. D: Joanni Francisco Barbadico Episcopo Brixiensi, quà Sacrae hujus Coronationis primo Motori, ac Promotori: â sinistris alterum Ill'mo, et R'mo D. D. Episcopo Segniensi, Adamo Benedicto Comiti â Rattkay, in cujus Episcopatu Thaumaturga
574
nostra auro Vaticano prima in Imperio coronata est.
Elogium Episcopi Brixiensis
En Sacra dignum purpura Barbadicum!
Vis genus, et Proavos?
Volumen Consule non folium.
De progenie Sanctorum est.
Quid cuperet meliori origine descendisse?
Patruus tuus Gregorius
Sanctitate, et merito Eminentissimus,
cujus intemerata modestia etiam in murice palluit
Romana gyratur in Rota.
Recte quidem
Vivens enim Sanctissimus esse noluit
Post facta igitur communi Ecclesiae consensu beatum audiat.
Tu adeo non abludis, quod patruizare dicaris
Ad Gallicanae Theatrum gloriae
 Sapientissimo Venetorum Senatu
Secundam personam sublimi pede facturus
Unanimis destinatus renuisti.
Timebas, opinor
Ne tot talentorum in Mundi pompam profusione
Pauperibus, qui tui ex Asse haeredes sunt, praejudicetur.
Cogita Viator!
Quanti ponderis in Alati Leonis bilance haec gemma fuerit
quae ad primogenitum Ecclesiae coronam
â tanta Republica destinabatur.
Episcopus creatus
Thaumaturgam tuam Virginem Veronae clarentem
Vaticanis Coronis redimisti.
Nostrae quoque sic honoratae praecipuus Auctor,
cui tantum cum Coeli Regina negotium
Mirum si terrenis Regibus servire recuset?
Veronâ
Quam Sacris Institutis, et exemplo sanctificâsti
Brixiam Papali Authoritate amandatus es
Ut plures Dioeceses Pastoralis fulgore solicitudinis
Illustres.
Nos itaque
Tui et professione, et merito Minores ex Reformatis
Ob Deiparam nostram Te primo, et praecipuo Motore
Vaticanis auctam Coronis
Auguramur:
ut et Tu aliquando
Post Patruum Sacram in Rotam agaris
Votum est
Non imprecatio.
Elogium Episcopi Segniensis
Virum tibi Viator
congenita claritate fulgentem
suo in Thabor ostendo:
Primus Rattkajiorum
Apostolicam siti arentem Majestatem
575
N' o 25.
Vita potiori lympha refecit,
Dum per medium secto exercitu
Putei situlam
Valido Machaerae libramine â catena vindicans
Regis vitam, et suam tot exemit periculis,
quot aquae guttas per inimicas acies
truculenti virtute portavit.
Tu Magni Herois genuina Propago
Trium Episcopatuum Peda una manu coerces.
Quin
(Quod magnorum Ecclesiae Praelatorum meretur invidiam)
Beati illius Episcopus es Territorii
Quo inscrutabili Dei ordinatione
Nazarethana Domus Originali fundo sublata
mirabiliter translata fuisse dignoscitur:
Atque ideo
Caelicae Reginae nostrae
Quae prima prodigiosarum Deiparae Imaginum
Romano in Imperio clarentium
Vaticanis aureis coronis
famosa solemnitate inaugurata est.
Supremus Aulae Praefectus
felici praerogativa salutandus
De Mariani porro Valle Paradisi es
Benedictus Adam.
Vallis enim Mariae hilaritatum est, non lachrymarum,
Nunquam igitur de hoc Paradiso ejiciaris Adam,
sed in Mariana Gratiarum Valle
Aeternum Vale.
orDInarIo s Vo
str ICt: obserVantIae MInores saCrabant
§. IV.
De prima die Sacri Tridui Coronatae
Virginis Tersactensis.
I. Rebus omnibus in rem paratis, ac rite dispositis, congesta etiam tam in Conventu pro benefactoribus, quam oppido pro Peregrinis annona, quâ Civitas quoque Fluminensis opportunè sese instruxerat, Magnifico ibidem Magistratu providè cavente, ut de locandis Cameris adventatum multitudini pro toto posse provideatur: Ad moenia item eductis machinis bellicis quindecim, praecipiebatur Mercatoribus tam domesticis, quam exteris (nundiae quippe erant) ut hoc triduo officinas clausas teneant. Cavebatur etiam ab Ecclesiastica potestate, ut triduum illud solemne habeatur, et ab operibus servilibus abstineatur: dabatur proinde toto hoc triduo omnium Campanarum integrâ horâ signum, quod apud nos quoque, et Parochiam observatum erat. Septima itaque Septembris 1715. post tertiam pomeridianam primae Pontificiales Vesperae inchoabantur, quas solemniter tenuit Ill'mus, et R'mus D. D. Joannes Paulus Schwenk Abbas Infulatus Divae Virginis Vallis Hungariae, Protonotarius Apostolicus, et Parochus Imperialis in Laas.
576
Musicae facultatis praestantiam totum per triduum cum plausu exhibuerunt octo in hac facultate peritissimi, ad humilem nostram Instantiam ab Excellentissimo D. D. Comite Generali, et Commendante Carlostadii, Domino Josepho Rabatta, submissi. Quibus finitis primus sermo Carniolicus habebatur, huic litaniae in Musica succedebant.
II. Die 8'va Septembris, videlicet in die Coronationis B'mae Virginis Mariae mane horâ media quinta, quidam ex nostris Concionatoribus Sermonem Carniolicum habuit. Panegyrim verò Croaticam quidam Societatis Jesu Ecclesiastes tenuit. Hora octava Ill'mus, et R'mus D. Episcopus Dardaniae de Marotti descendit cum Clero, ac Senioribus Patribus initium Coronationis facturus. Sed ea tanta erat populi multitudo (numerabantur enim triginta millium hominum multitudo) ut Antistiti via ad Sanctuarium non pateret; unde consultò conclusum erat, ut Coronatio, quae in Capella perfici desiderabatur, ante portm triumphalem peragatur. In quem finem duodecim armati Valachi, qui ad Coronationis actum processuro Episcopo cum Clero, et Nobilibus viam aperiebant. Adveniens Ill'mus Antistes ad Capellam Lauretanam, et elevata Imagine Sacratissimae Virginis in throno portatili procedebat praeeunte nostro, et Saeculari Clero praetitulatus Episcopus Pontificio decore fulgidus ad portam Triumphalem extra valvas Ecclesiae erectam, quem sequebatur ARP. Guardianus Petrus Francetich in Bacili, ut vocant, argenteo Vaticanas aureas coronas subtili candido Bisso contectas ferens: illum utriusque sexus Nobilitas comitabatur. Episcopi dextrum latus Mitra, Pedoque ornatis stipabat R'mus D. Joannes Paulus Schivenk Abbas, et Parochus Laassensis, sinistrum R'mus D. Joannes Fattori Abbas Infulatus, et Praepositus Pisinensis, nec non ex parte Imperii Parentinae Dioecesis Vicarius Generalis. Dum ê Claustro ad Coemeterium, inde ad Portam, seu Arcum triumphalem ventum esset, ad stratam infra Arcum mensam Sacrum pignus deponebatur. Dein P. Guardianus facta Episcopo reverentia, reducto â coronis aureis velo easdem praesentavit eidem Episcopo. Posthac universo populo indicto silentio concessionis, delegationis, et subdelegationis Instrumenta, quae jam suprà adduxi, legebantur.
III. Quibus inteligibili voce lectis Episcopus Veni Creator Spiritus intonuit succinente Clero: dein recitatis ab eodem ad Vaticanae Instructionis praescriptum precibus, excipiebatur ex portatili suo throno Regina Universi, cujus Sacratissimo Capiti auream aptavit coronam, alteram verò minorem Dei, et Virginis Unigenito. In rem vocatus Aurifaber, Sacrae tabulae cochleas fixit argenteas, quae â tergo Sacrae Effigiei intortae Coronas solidè firmârunt: Coronatam cum Filio Virginem suo Throno repositam assistentium adminiculo elevavit Episcopus, Terrae, populoque benedicens, turmatim, et impetuosè prostratum populum ejulatu totis visceribus edito, dixisses saxa movisse! Huic â tergo fuit Clerus noster. Praelati deinde Ecclesiasticorum, item et Saecularium praecipui ad osculum Sacrae Imaginis
577
ad praetextam argenteam reticulam admittebantur. Quibus finitis Te Deum intonuit ter Augustissimae Reginae Coronator, sub quo clangentibus tubis, mortaria probè gravata solvebantur, quem fragorem Campanarum tam Conventus, et Parochiae, quam omnium Ecclesiarum Fluminensis Civitatis clangor secundabat. Recitabantur deinde aliquot Orationes â Coronante Antistite pro Summo Pontifice, Ecclesiae, Caesare, Sforziana domo, Sanctuarii Fundatore, ac nostra familia.
IV. Finita Hymno Ambrosiano incipiebatur per Conventus districtum mediae circiter horae gyro processio. Praecedebat Hasta Crucis cum duobus Vexillis Tersactensis Parochiae S. Georgii: hanc sequebatur decem Parochiae forenses cum octuaginta expansis Vexillis, quibus succedebat nostrum Vexillum, post illud diversarum partium copiosissimus Clerus, Dignitatum superpelliceis, et albis cereis provisus (ducenti circiter numerabantur) retro hos R'mus D. Hieronymus Genua Protonotarius Apostolicus, Archipresbyter, Vicarius Generalis Modrussiensis, ac Parochus Tersactensis, qui coordinandarum rerum â Patribus rogatus, director fuit, incedebat. Hunc immediate secuti sunt Excell'mi D. Comitis Josephi Rabatta Generalis, et Commendantis Carlostadiensis octo praestantes Musici. His successit Caeremoniarius Episcopi cum domesticis ejusdem, ac Dominorum Abbatum Assistentes. Post hos Episcopus, cujus utrumque latus mentionati Domini Abbates, et ipsi pontificaliter amicti stipabant: sequebantur deinde duodecim elegantes Juvenculi pretiosè amicti, qui caelestis Reginae, quasi Ephebi anteibant, odorifera florum folia copiosè prosternentes in via: post hos in pretioso portatili Throno Augustissima Caelitum Imperatrix suo cum filio obrizo Diademate fulgida succolantibus quatuor habitu Levitico vestitis Sacerdotibus ferebatur. Cantabatur haec inter alternantibus modulis â nostro, et Saeculari Clero Hymnus: Ave Maris Stella. Strophis interjiecebatur musicus concentus.
V. Dum redeunte processione Coronata Caeli Regina Coemeterio inferebatur, iterum viginti quatuor mortaria tonabant Divinam Marem festivo fragore salutantia: ad Ecclesiam dum perventum fuisset, collocato super Tabernaculum cum Virgine Throno, circa mediam decimam Missa Pontificalis à Coronante Episcopo habebatur, sub qua praeclarissimae quondam Societatis Jesu Concionator, italicam dixit Panegyrim. Ad elevationem viginti quatour mortaria insigni tonitru Coronatae Filium adorabant. Tota res Sacra ad mediam secundam pomeridianam protrahebatur. Hora quarta hujus diei Pontificales Vesperas tenuit Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Abbas Joannes Paulus Schwenk Parochus in Laass, sub quarum Canticum duodecim mortaria solvebantur, quibus musicaliter cantatis, litaniis successit Concio Croatica in laudem Virginis, quae primam Solemnitatis clausit diem.
578
§. V.
De secunda die Sacri Tridui Coronatae
Virginis Tersactensis.
I. Hac die 9. scilicet Septembris Sacratisima Coronata Virginis Icon ad Civitatem Fluminensem (cui â P. Guardiano ante bimestre id honoris delatum fuit) processionaliter deportabatur. Mane itaque horâ 5'ta Croatica fiebat Panegyris. Circa septimam incipiebat solemne Sacrum, cui pontificaliter operatus est R'mus D. Joannes Paulus Schwenk Abbas, et Parochus in Laass. Peracto Pontificali Sacro ordinabatur solemnis Processio, dum Beatissima Virgo ex Arae suae Tabernaculo levata Ecclesiae valvas egressa est, mox viginti quatuor Mortaria totius Universi Reginam salutarunt: Patefacta per quinquaginta milites Via Flumen versùs ordinatè processum est, nisi quod per scopulos, arbusta, vepresque devotus populus uno non satur intuitu Virginis, iterum visendae gratiâ praecucurrerit, ut iterum, atque iterum videat. Ad pontem fluminis Recca praestolabatur Virginem Tersactensem Nobilitas Fluminensis cum Magnifico Magistratu. Vix medium pontis Caelorum Monarha superavit, tum ecce! ab utroque Flumine, Civitate videlicet, et unda cognomine â fixili in ostio navibus, tremente terra, excipitur bellicis machinis Sacratissima Icon, e moeniis Urbis quindecim currulia tormenta gravissime luserunt, ê portu aliquot centeni ictus audiebantur. In Civitate durante tota Processione omnis campana personuit, Domus omnes fermè vacuae remanserant, plurimi impransi egerunt diem sola laetitita pasti, â ponte fluminis ad usque portam Civitatis tota Processio uno in igne movit, cui festivo, et innocenti incendio restinguendo lacrymae totis Cataractis effundebantur.
II. Postquam verò ventum ad prospectum Civitatis Januae, cujus interior facies per binos Aureum Diadema gestantes, tubasque inflantes Angelos hoc incitamento obvium Coronatae Virgini evocaverat populum:
Egredimini, et Videte Reginam Sion in DIADEMATE,
Quo coronavit illam Deus in die laetitiae cordis tui. Cant. 3.
III. Adstabat altera triumphalis porta magno artis, et aeris dispendio comparata, cujus frontispicium argenteo scuto palmas inter, et lauros ingeniosissime composito, et sequenti Ritmico in rem sane apto, ac perfacili Chonographico aureis litteris illinitis adventantem adsalutabat Deiparam.
| AVe VICtrIX HeroIna | ………………………… | 123 |
| AVe VIrgo absqVe spIna | ………………………… | 17 |
| AVe GenItrIX DIVIna | ………………………… | 524 |
| Mater pLena gratIae | ………………………… | 1051 |
| 1715 |
IV. Utrumque Triumphalis Portae latus geminae fulciebant columnae, inter quas Divi Fabianus, et Sebastianus, velut Urbis Advocati Coronatae Virgini ejus adnucleabant ingressum: Fabianus a dextris:
579
Salve Regina delicium cordis mei. Ephrem. Syr. Serm. de Virg.
Ecce dedi coram te Ostium apertum. Apoc. c. 3.
Surge igitur formosa, et circumi Civitatem per Vicos, et plateas. Cant. 3.
 laeva verò Sebastianus
Salve solamen Cordium Caelorum Imperatrix! D. Math. Serm. de Virg.
Tu nunquam sine dulcedine divinitus tibi insita piae memoriae Portas ingrederis. S. Bonav. in Ruth. 4. n. 11.
Ô gaudium ergo super omne gaudium, cum intrabis in me. S. Cyril.
V. Columnis Iris in Arcum innixa sublimiori succollabat Machinae, hac notata inscriptione
Irim de Caelo misit Sapientia Patris. Pulchar. paneg de Nat. Virg.
Et hoc erit signum foederis, quod do inter me, et Terram. Gen. 9.
Praebete ergo corda vestra, et animas vestras, ut introducatur Arca Foederis Domini. Paral. 1. c. 22.
Iridis in medio varios inter Genios prostabant Civitatis Insignia hoc circumdata lemmate.
Sub umbra Alarum tuarum sume arma mea, et ingredere. Reg. 3. c. 22.
Per iridem volitabant Geniorum Coetus cum lemmatibus.
Viam itaque facite, praebete iter.
Aufferte offendicula de via. Isaj. c. 57.
Et ingredietur Civitatem. Josue c. 20.
VI. Arcum suprà serpebat Flumen, vulgò Fiumara, in quo Thetis concha sua Coronatae Virginis Imaginem, Puppis Rectricem Tersactano â Margine ad Fluminensem oram suffragio Charitum transmetabat. Ab ore Virginis legebatur lemma.
Fluvius meus es tu: idcirco ecce ego ad te, et ad Flumina tua. Ezah. 29.
Thetis verò subscripto diserta Epigrammate sorti suae aggratulabatur.
Trans mare solicitus vehat aurea vellera Jason
Dives, et Jonias sulcet Arion aquas!
Altera Divini mulcet me vena thesauri,
Dum mea transnatat, Viscera Gemma Poli.
Hâc sinè vilescunt pretiosa pericula Gazae,
Hâc sinè sunt inopes, quas colit orbis, opes,
Una ergo posthac, satis haec mihi Gemma, nec esset
Heu satis illa! Deo, quae fuit una satis.
Non procul Fluvius ipse Tritonis adnotabat hoc recitans Epigramma.
Qui te Virgo Parens purgatis comparat undis
quàm nitide Dotes explicat ille tuas?
Utilis Unda solo, sed tu magis utilis orbi;
nec quot tu meritis, tot fluit unda vadis.
Nullus erit, qui possit aquam retinere fluentem,
et tua, qui sistat munera, nullus erit.
Ergo ut perpetuis Tibi FLUMEN abundet in undis
in me praesidium deplue Virgo tuum.
VII. Ejusdem autem Ripis media Sanctos inter Vitum, et Modestum Diva Crescentia ante Coronatam Virginem ingeniculata, et Urbem dextera, laeva verò ingens apertum, et Magnae Matris
580
effigie coronatum Cor offerens eamdem alloquebatur:
Ingredere Benedicta Domini, cur foris stas?
(Urbem versus) Praeparavi Domum (ad Cor) et locum. Gen. 24.
Si ergo inveni gratiam in oculis tuis accipe munusculum hoc de manibus meis: sic enim vidi Faciem tuam, quasi viderim vultum Dei. Gen. 33.
Urbi hoc adjecerat Chronographicum.
CVstoDI propItIa CIVItateM.
Diademati quoque hoc aliud ab Auctore Rusis in terminis decerptum.
C orona C or DI s nostr I VI rgo p V r I ss IM a. Rus. lib. Lum. de Virg.
Tandem Cordis in Arca hoc inscripserat Epigramma.
Adventu dum Virgo tuo me gratia ditat,
Ornatum, quo sis suscipienda, paro.
Esse polus cuperem, vel Gemmâ tota nitere,
Aut saltem auratum pandere posse larem.
Attamen haec cum dona mihi Sors dura negavit,
En tibi in Obsequium, quod Penetrale fero?
Hospitibus aliis ornentur limina, Nostri
Tu Domina, et Custos unica Cordis eris.
Haec igitur pia Virgo subi penetralia: majus
Hospitium in terris non cupit ipse Deus.
VIII. Poeticus hisce lenociniis leporem haud immodicum addiderant bina pariter Argumento assona, quae prope Sanctos Vitum, et Modestum legebantur Elogia. Sanct Viti vasta in Tabella impressum leo praesentia Martyris cicuratus dextero pede firmabat, ejusque tenor est hic.
Tibi Soli, quae Sola Tibi
Ê Palaestina Tersactum festinando
In Solitudine Montis Solium solidâsti
CORONATA CHRISTIPARA
Haec CORDIS Area sacratur in Aram
Ut
Summum beneficii Tui signum
Orbi signet, Tibi consignet!
Grates in Homagio solvimus, non absolvimus
Tui semper foeneratores.
Pensum hoc immensa Clementia tua compensa!
Peragere siquidem
Minora noluimus, majora nequivimus
Affectum, non effectum metire:
Dumque
spectante Coelo, Actore Homine, Auctore Deo.
Q V o DI e VI rgo nas C er I s et I a M C oronar I s
Corona gratiae Tuae.
Urbem tege, incolas protege
et una Clemens, ac Pia
Nos omnes gremio excipe
Exceptos omnes beatos effice.
581
Ex parte Divi Modesti Civitatis Insigne visebatur, Aquila scilicet Urnam inversam unguibus tenens, et rostro Elogium sequens:
Gentilitia ex Urna aureum sortita calculum
Ter felix Civitas FLUMEN Patolo ditior,
Meae alas Aquilae in pennas acuo,
Diem hunc memorabilem
Aeternum faustis datura Fastis
Sanctorum, Caelorum, Angelorum
DOMINA, REGINA, IMPERATRIX
Ter Augusta, quater beata, â quinto donata
Unius Triadis
Filia, Sponsa, et Genitrix
VIRGO MARIA
Nat IVI tat I s s V ae DI c Tersa C tano I n M onte C oronata
De triumphatis fatis
Fatidica Triumphatrix
Hoc triumphale Urbis ingressura limen
Orbem in Triumphum sui, meique rapit
Quinimo, et Superos
Mearum Spes, et aruspex faustitatum!
Ita est, Cives!
Mala tempora hoc sub sidere
Melioribus pensabuntur
Aetatis ergo aureae
Redivivam mihi, vobisque felicitatem
Hocce in accessu Mariano
Dum gaudio in VIRGINE CORONATA abundo
laetabunda ominor pro coronide.
IX. Tegebant Triumphalis Januae dispositionem matutina crepuscula in firmamento, stella jam unica (quam luciferum vocant) et primis aurorae crepundiis, venustissimè repraesentata: Inter haec Nazarethana Domus (cui Coronata Virgo insidebat, luna sub pedibus, et solis amictu illustris) alto splendore suffusa, et in nubecula, quà primùm apparuerat per Angelos ê Palaestina Tersactum advecta non absque oculorum, animique gaudio visebatur, eò magis, quod et haec singula Victricis Deiparae haud irritò excogitata Mysteria suis itidem animabantur inscriptionibus; volitabant enim hinc inde Angelici Genii sequentibus in Coronatam Imperatricem alludentes lemmatibus:
Primi ad firmamentum:
Oculi Dominae nostrae sicut firmamentum mane rutilans Gloss. D. Bonif. in Eccles. c. 34. 13.
Fulget enim quasi splendor firmamenti. Dan. c. 12. 3
Alii ad crepuscula
Oculi ejus, ut palpebrae diluculi. Job. c. 41. 3
Ideo visitas nos diluculo. Job. c. 7. 18.
582
Alii ad Auroram
Progreditur quasi Aurora consurgens. Cant. 6. 4.
Sicut lux Aurorae oriente sole absque nubibus rutilat. 2. Reg. c. 23. 4.
Alii ad stellam
Quasi stella matutina in medio nebulae lucet. Eccl. c. 50. 6.
Radix, et Genus David, stella splendida, et matutina. Apoc. c. 22. ,, 16.
Alii super nubeculam
Ecce Nubes lucida. Matth. c. 17. 5.
Et ecce gloria Dei apparuit in Nube. Exod. c. 16. ,, 10.
Alii super Sanctam Domum
Haec est Domus Dei. Paral. 2. c. 22. ,, 1.
Sanctuarium tuum Domine, quod firmaverunt manus tuae. Exod. c. 15. ,, 17.
Alii super Coronatam Virginem
Luna sub pedibus ejus, amicta sole, et in Capite ejus Corona: undique Maria in signum magnum, undique circumfusa luce. S. Bern. Serm. de Virg.
Fulgebat vestibus Regiis, Coronam auream portans in Capite, omnisque Civitas exultavit, et laetata est. Esth. c. 8. 15.
Absolvebat Triumphalis Machinae fastigium â longe figuratus Empyrei prospectus, ubi Divina Trias triumphantem sibi Ancillam, Sponsam, et Matrem coronabat, hoc lemmate.
Ô pulcherrima Mulierum. Cant. c. 9. v. 17.
Veni sponsa mea, Veni coronaberis. Cant. c. 4. v. 8.
Et posuit Diadema Regni in Capite ejus. Cant. c. 2. v. 17.
X. Supereminebat tandem molis in Apice Augustissimum Austriacae Domus compendium. Invictissimus scilicet Imperator Noster Carolus VI. Augustissimis stipatus Imperatricibus Elisabetha conjuge, Eleonora Matre, et Amalia Cognata. Ad latus cujusvis Aug'marum personarum coelestis videbatur genius, congruis in rem cum lemmatibus, inter quae ingeniosissima erant Duo illa purè Scripturistica, quibus August'mae Imperatrici Regnanti filius ominabatur, prout etiam contigit. August' mae Imperatricis Matris genius:
Exaudita est oratio tua, et eleemosynae commemoratae sunt in conspectu Dei. Act. c. 10. 31.
Ut videas filios filiorum tuorum. Psal. 127. 6.
Genius Aug' mae Imperatricis Amaliae
E CC e E LI sabeth C ognata t V a C on C ep I t, a C par I et f ILIVM . Luc. c. 1.
Genius Aug' mae Imperatricis Regnantis E LI sabeth e CC e n V n C C on C ep I st I , a C par I es f ILIVM . Gen. c. 16. 11.
Genius Aug' mi Caesaris Caroli
Posuit solium suum super omnes Principes. Est. c. 3. 1.
Et ecce nunc multiplicabit te Deus tuus sicut astra coeli. Deut. c. 10. v. 12.
Pro coronide Operis aderat tempus infracta clepsydra hoc lemmate
His ergo nec metas rerum, nec tempora pono,
Imperium sine fine dedi. Virg. 1. Aeneid.
583
XI. Populo intrante in Civitatem sequebantur Confraternitates, et Congregationes, Scholae, dein Clerus Regularis, et Saecularis, deinde nos, inde Clerus Fluminensis, hunc suprafati Musici, hos Episcopus cum Praelatis, Caeremoniario, et Assistentibus. Hinc et hinc ponderosis candidae cerae facibus nigro consiliari habitu indutus Magnificus Civitatis Magistratus comitabatur. Anteibant 24. elegantes Juvenculi Angelico habitu decori, caelestis veluti Reginae Ephebuli. Hos sequebatur Nobilitas tam domestica, quam forensis. Processionem claudebat exotica utriusque sexus hominum multitudo, ob quam, ne aliqua confusio contingeret, nostris quinquaginta armatis â Magnifico Publico centum alii jungebantur. Pervenientes ad medium fori in secundam offendimus Portam Triumphalem Arcubus laureatis, variisque eleganter intertextam palmis, suprà quam pictum Cor eminebat hoc cum Chronographico, et Epigrammate
Bene DIC et I a M CIV es VI rgo grat I osa
Dum nostrum ingressu limen dignaris amico,
Parthenis aetherei prima corona Chori:
Jus erat, ut roseis pluerent fora nostra procellis,
Lamberet, et Dominos Indica Bacca pedes.
Attamen haec, quaecumque forent, nitidissima Virgo
Ante tuum fuerint Victima parva Jubar:
Nam licet exciperis nova nostris Advena tectis.
Advena sed nostri non nova Cordis ades.
XII. In Cruce symbolica, quae nostros praecedebat, superius in radianti gloria, Coronata Virgo juxta miraculosam Imaginem copiata visebatur, cum hoc Chronographico
San C ta M ar I a D e I Gen I tr IX Tersa C tens I s
Subtus, seu in corpore hastae symbolica Nazarethana Domus Tersactum translata, radiante circumferentia in aere repraesentabatur, circa quam Chronographicum legebatur:
D o MV s, I n q V a hab I tabat Reg I na C oronata Tersa C t I stet I t.
Ex altera parte, quoniam contagionis metus invaluit, superius Mariae Nomine insignita stella diffusis apparebat radiis, supra legebatur: Stella Coeli. In corpore hastae utriusque sexus, et status Christianus populus per modum supplicis advolutus oculos figebat in stellam cum inscriptione: A peste succure nobis .
XIII. Progrediebatur inde eo, quo dictum est, Ordine tota Processio versus Collegiatam Beatae Mariae, ubi ante Portam Ecclesiae tertia Triumphalis extabat Janua hoc cum Elogio
Ave
Evae Aeva
Auro laureata
Laureti, Caelorumque Regina
Divina Imperatrix
Post Triumphales Arcus
Olympum hoc in Templo
Quod tibi pietas nostra pandit pro solio
Pro Capitolio scande.
584
Ubi cedente Olympici fani profana gloria
Virtutum omnium Pantheon invenies
Te ipsam
Suspice igitur Clementissima
Et Benignissima suscipe
In hac Ara
Communis homagii Arrham
Dum tuis ingeniculati pedibus
Amoris vincti compedibus
Unanimes aeternum captivi sacramur
Cordibus in holocaustum datis
A V rea C orona t V a s I t nob I s I n DI es
C o M pos fort I or
Eja igitur
Captivis fave, captos fove
Nam unice, qui se tibi mancipat, emancipatur.
XIV. Supra Aram majorem prodigiosae Virginis Thronus reverenter deponebatur. Pontificale Sacrum tenuit Ill'mus, et R'mus D. Episcopus Virginis Coronator. Post Nicaenum symbolum quidam ê R. R. P. P. Capucinis eruditam Panegyrim Coronatae dicebat Virgini. Meridiem transgressa functio, et confertissimi populi lassitudo suadebant, prodisiosam Virginem in Ara Collegiata depositam publicae venerationi expositam usque ad horam quartam pomeridianam permittere. Ardebant interea circa Beatissimam Matrem magni ponderis Albae candelae, cui alternans Clerus, et frequens populus continuo adfuit. Horâ itaque quarta omnibus campanis regressus signa dabantur, omnibus ad ingressum paratis Episcopus Te Deum intonuit, deinde Sacerdotum humeris exceptus Deiparae Thronus, eo, quo ventum est, ordine levabatur versus Ecclesiam Sancti Viti R. R. P. P. Societatis Jesu: congruum quippe Ill'mo Antistiti injecta hac de re mentione videbatur, ut praeteriens Divina Mater Filium ibidem inviseret, qui in Ara Majori illius Ecclesiae claret miraculis (de quo vide dicta c. 1.) Processit tum ad Aram quidam Societatis Sacerdos, et brevissima Oratiuncula famosae Panegyri suppari in rem affectuosè lusit, quam insignis musicus praecessit. Nulla oblivione obliterandum est mirabile factum, quod hac occasione contigit, quodque anno Christi 1763. Tersacti tacto manu pectore Venerandae Canitiei senecio P. Antonius Jankovitsch Soc. Jesu, qui anno Coronationis Deiparae Tersactensis Philosophiae Professorem agebat, enarravit in hunc modum, quod nempe viderit Virginem Coronatam ad ingressum Ecclesiae totam lucidam, et Caelesti quodam splendore circumfusam, quam primum verò supra Aram sui Unigeniti sexto vulnere vulnerati deposita fuit, tota pallida effecta est, dum verò ab Ara levata fuisset, denuo pristinum splendorem obtinuit. Mota Processione, ac Cvitatem egressa Episcopus cum Sacra Icone Terrae, marique benedixit. Cum Virgo ostio Fluminis appropinquaret, eidem e quindecim tormentis, aliisque in portu navibus valedictum est. Dici vix potest, quam tenero affectu suae Sedi Caelorum Imperatrix â praecipuis praesertim Fluminensibus, et Clero, ac copioso populo sit restituta. Illuminabatur Mons Sacer â pede ad usque verticem flammantibus Cereis, quorum splendor tenebrarum suffragio mirè augebatur. Cùm ad Coemeterium perventum esset, Nobilitas, Clerus, et populus
585
dividebatur, ut transeunti Caelorum Reginae amplam adaperiat viam, vix illa ingressa viginti quatuor Mortaria reversam Dominam ignitis fragoribus exceperunt, Sedi suae restitutae litaniae presolvebantur, quibus finitis Ill'mus Antistes Nobilitati, Clero, et populo benedicens cum iisdem Flumen descendit. Et sic secundae diei festivitas claudebatur.
§. VI.
De tertia die Sacri Tridui Coronatae Virginis
Tersactensis, et Epilogo devotionis.
I. Media quinta mane nostrum unus ad copiosissimum populum Croaticum sermonem habuit: eodem idiomate ê R. R. P. P. Augustinianis Praedicator circa septimam concionatus est. Solemne Pontificale Sacrum tenuit R'mus D. Abbas, et Praepositus Pisinensis Joannes Fattori, sub quo lingua Italica egregiè peroravit alius ex eodem Sacro Ordine Eremitarum Sancti Augustini Concionator, ad elevationem Sacrae Hostiae viginti quatuor mortaria Trisagium fulminarunt. Vesperae fiebant musicis instrumentis, has solemnes sequebantur litaniae, quibus finitis suo se faldistorio restituit Episcopus Croatico sermoni praebiturus aures, quo finito praelaudatus Episcopus Te Deum intonuit, sub quo non Ecclesiae modo nostrae, et Parochiae, sed et Civitatis Fluminensis omnes Campanae personuêre, ac viginti quatuor mortaria festivum Vale Virgini Coronatae dedebant suo boatu. Post Hymnum Ambrosianum, et dictis Orationibus Episcopus ad superiorem majoris Arae gradum ascendit, ibique conversus ad populum Mitra, Pedoque gravis nobis, et discessuris non sine lachryma benedixit. Dum nostri de hinc caenarent, quatuor Religiosi Divinam Matrem ê portatili Throno levantes eamdem suae pristinae sedi reverenter restituerunt.
II. Quantus Populi confluxus ad Sacram Deiparae Tersactensis coronationem factus sit? Accuratum concurrentium numerum etiam exactissimus subministrare haud potest, constans tamen et concors fide dignarum personarum sententia est, hoc triduo longe ultra sexaginta millia hominum confluxisse, quod â Sacristis opportunè monitis (ut absumptarum particularum numerum exacte adnotent) utcunque sciri poterat. Primo enim solemnis Tridui die apud nos quindecim millia particularum distributa fuerunt. Secundo Tridui die, licet solemnis Processio cum Icone Coronata ad Civitatem Fluminensem instituta multam populi multitudinem secum abduxerat, ad novem tamen millia hominum apud nos tantum communicata fuisse constat. In tertium diem perperam crediderunt Confessarii se â tanto fatigio paulisper quieturos: ast numerus hac die communicantium longe superabat numerum pridie absolutorum. Civitatenses etenim, nec non circumjacentium locorum accolae commodum distantioribus primo biduo cessuri, devotionem in tertium de condicto distulerunt: at praeter mentem ipsorum factum est, ut ultima solemni feria communicantium tantùm ad duodecim millia numerarentur, sicque in nostrâ tantùm Ecclesia per decursum hujus Tridui triginta sex millia Sacra communione refecta sunt: Praeterea in = et extra Civitatem Fluminensem, et Oppidum Tersactanum, in insigni Collegiata Fluminensi, apud R. R.
586
P. P. Ordinis Eremitarum S. Augustini, R. R. P. P. Societatis Jesu, apud R. R. P. P. Capucinos, et Moniales Ordinis S. Benedicti innumerus quasi populus Sacra providebatur synaxi. Quinquaginta circiter Confessarii excipiendis expositi erant Confessionibus, et ferme quotidie usque ad secundam pomeridianam, ingens tamen lamentum erat, aliquot confluentium millibus reconciliationis beneficium fuisse substractum. Hoc porrò Triduo in decem nostrae Ecclesiae Aris ac tribus Ecclesiae Parochialis S. Georgii, nongentae circiter Missae celebratae erant.
III. Ex his quilibet rectas rerum aestimator facile colliget, quanta multitudo hominum ad hanc descriptae Coronationis primam sub germanico Imperio practicatam solemnitatem concurrerit? multo verò major populorum confluentia praesertim ex statu Veneto, nimirum Istria Veneta, ac adjacentibus Insulis Veglia, et Cherso, seu Ossoro, ac aliis remotioribus partibus fuisset, si ob contagionis metum clausi passus viam non praeclussissent. Felix Coronatio Virginis nostrae gratiosae, quae aureum tunc Diadema suo vidit impositum Capiti, cum depositi fuissent ad pedes Filii tot milliones reatuum. Ne autem haec solemnis Deiparae Coronatio nunquam ê memoria excidat hominum, quidam devotus Mariophilus sequentem, quae semper in Choro post litanias Lauretanas alternantibus â Patribus cantatur vocibus, composuit Cantilenam:
| Coronata Mater Dei Tu Solamen Cordis mei Spes es, et Refugium Hic in Sede gratiarum Monstra nobis pignus charum Jesum tuum Filium. Huc cum domo advenisti ut quà pia Mater Christi dispensares gratiam Nazarethum tibi Ortus Sed Tersactum primus portus petenti hanc patriam | Aedem quidem hinc tulisti attamen hic permansisti Regina Clementiae Nobis inde gratulamur digni quod hic habeamur Maternae praesentiae. Quae hic coronata Sedes, ante tuos flexi pedes Adoramus Filium Dum tenellum sinu tractas tunc pro nobis preces jactas Triadis Triclinium. |
IV. Quia verò in suprà §. 2. n. 2. allata Romana Institutione cautum fuit, ut Coronationis peracta testimonium â Notario, et duobus testibus subscriptum, cum promissione Rectoris Ecclesiae quod nunquam Coronas aurea â Coronatis Capitibus detrahere velit, Romam transmittantur, hinc pluribus testibus subscriptum Attestatum â publico Notario signatum confectum fuit (prout in Originali videre est) tenoris sequentis:
In Nomine Domini Amen
Anno â Nativitate Domini Millesimo Septingentesimo decimo quinto, Indictione Octava, die 8. mensis Septembris, Pontificatus Sanctissimi Domini Nostri Clementis XI. Divina providentia Papae anno XV. Regnante Augustissimo Carolo VI. Romanorum Imperatore Hispaniarum, Hungariae, Bohemiae
587
Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. Rege etc. etc.
Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Georgius Franciscus Xaverius de Marotti Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Dardaniensis, Coadjutor Ecclesiae Petinensis, Sacrae Caes' ae , et Catholicae Ma'ttis Consiliarius, Praepositus Rudolphswertensis, Archidiaconus per Carnioliam inferiorem, et Marchiam Sclavonicam etc. Ad instantiam Ad'm R'ndi Patris Petri Francetich Guardiani, et totius Venerabilis Conventûs P. P. Ordinis S. Francisci Reformatorum Provinciae Croatiae et Carnioliae Tersacti, considerato tenore Instrumenti sibi ab eodem P. Guardiano consignati prout sequitur (Hic insertae sunt litterae delegationis Episcopo Segniensi factae Coronandi Virginem Tersactensem, una cum litteris Capituli Vaticani, et Instructione ejusdem, ùt §. 2. n. 2. videre est: dein sequitur)
Quia verò aegritudo Ill' mi , et R' mi Domini Episcopi Segnensis, et Modrussiensis non sinebat eumdem ad solemnem hunc actum devenire, vigore alterius subdelegationis eidem Rev. P. Guardiano ab Ill' mo , et R' mo Joanne Francisco Barbadico Episcopo Brixiensi transmissae, tenoris, prout sequitur (Hic adjunctae sunt litterae subdelegationis P. Guardiano consignatae, quas videre licet supra §. 2. n. 4. deinde sequitur)
Cujus vigore praefatus Ill' mus , et R' mus Dominus Georgius Franciscus Xaverius de Marotti rogatus assumpsit Coronationem Sacrarum Iconum, et juxta instructionem sibi in Instrumento praescriptam cum expressa facultate Ill' mi , et R' mi Domini Episcopi Segniensis, et Modrussiensis ritu solemni devenit ad praefatam Coronationem, duas nempe Coronas aureas imponens, unam Iconi Beatissimae Virginis Mariae, alteram Jesulo apponens, et â perito Artifice bene solidatas Ad'm R'ndo Patri Guardiano, et Patri Vicario Conventus Ordinis S. Francisci Reformatorum ibidem Tersacti consignavit, qui R. R. P. P. bene noti, et cogniti in mei Notarii Publici, testiumque infrascriptorum praesentia praesentes, et personaliter constituti se sponte, ac omni meliori modo etc. suo, totiusque Conventûs nomine obligarunt ad easdem semper conservandas, et manutenendas Capitibus Jesuli, et Mariae in Sacra Icone expressis etc. sub obligatione etc. Quae Sacra Icon ita Coronata Sollemni Pompa, et processionaliter circa Ecclesiam circumlata fuit, et dein iterum ad Aram suo loco reposita fuit. In quorum fidem, et testimonium praemissorum omnium, et singulorum praesens publicum Instrumentum per me infra scriptum confectum fuit.
Actum Tersacti in Ecclesia R. R. P. P. Franciscanorum Anno, Indictione, Mense, Die, et Pontificatu, quibus suprà.
Praesentibus ad praemissa praeter innumeram populi multitudinem Ill' mis Dominis Octavio Lib. B' ne de Terziis S. C. M. Aulico Consiliario bellico, Commendante Fluminis, ac Tersacti Francisco Ignatio Lib. Bar. Androcho ab Andros, Josepho Ernesto S. R. I. Equite de Lebbeneg, et Excell' mo Domino
588
Blasio Stanzione J. U. D. et Vicario Fluminensi testibus habitis, vocatis, atque rogatis. Qui omnes unà cum Ad'm R'ndo P. Guardiano proprio, totiusque Vn'blis Conventus Nomine pro majori validitate sese manu propria subscripserunt, et solita sua sigilla respectivè apposuerunt.
| (L. S.) | FR. Petrus Francetich â Flumine Ex-Pro- vincialis, et Guardianus proprio, et praedicti Conventus nomine promitto, ùt suprà m'ppa |
| (L. S.) | Octavius Lib. Bro de Terziis Capitaneus m'ppa |
| (L. S.) | Franciscus Ignatius Androcha liber Baro ab Andros m'ppa |
| (L. S.) | Josephus Ernestus de Lebbeneg Sacri Roma- ni Imperii Eques m'ppa |
| (L. S.) | Don Blasius Stanzione U. J. D. Vicarius, et lo- cumtenens Civitatis Fluminis. Manu propriâ. |
Ego Franciscus Laurentius Fraccassa Iuris utriusque Doctor, ac Sacra Imperiali Auctoritate Notarius Publicus praemissis omnibus rogatus interfui, praesens Instrumentum confeci, subscripsi, et solito mei Tabellionatus signo munivi in fidem m'ppa.
L. Sig.
Nos Judices, et Rectores Civitatis Fluminis S. Viti Fidem indubiam facimus, ac universis, quibus expedit, attestamur suprascriptum Dominum Doctorem Franciscum Laurentium Fracassa esse Notarium Publicum Imperialem, ac talem, qualem se facit, cujus Scripturis publicis his, ac similibus subscriptionibus plena hic adhibetur fides, ac ubique locorum meritò adhiberi potest. In quorum fidem etc. Datum Flumine Sancti Viti die 4. Octobris 1715.
(L. S.) Xaverius Andreas Gaus Juris
Utriusque Doctor, et Secretarius publicus testor m'ppa
V. Haec sunt candide lector! quae de solemni, et huiusque in Romano Imperio inaudita Coronatione Beatissimae Virginis Mariae Iconis miraculosissimae, â S. Luca Evangelista pictae, et ab Urbano V. in consolationem tristissimae gentis ob Almae Nazarethanae Domus Tersacto Recinetum translationem Româ transmissae ex P. Petro Francetich olim Ministro Provinciali, et tunc Conventus Tersactensis Moderatore, ac insigni Mariani cultus, ac Coronationis promotore pro posterorum notitia scribere decrevi. Iam non superest aliud, nisi ut tu coronata Mater mihi in hac miseriarum valle degenti eam gratiam impertiti digneris, qua adjutus hic per semitas Justitiae ingrediens, tuae Coronae in Coelis particeps reddar.
589
Caput XI.
Catalogus Fratrum (quorum notitia haberi potuit)
in hoc Conventu piè in Domino defunctorum.
1584. 8. Sept. R. P. Joannes Ferlanich Guard. act. pertransiens vadum ponte nondum extructo in mari, inversa navi submersus est.
1651. 16. Nov. Rel. Fr' Raphael Pipan Laicus.
1652. 15. Decemb. A. R. P. Franciscus Glavinich, ter Minister Provincialis, et pro tempore Guard. Tersact. Praedic. Apostolicus Ann. … Rel 54.
1659. 11. April. AVP. Dionysius Ivankovich Ex-Diff'or, Alter Nathanael, in quo dolus non fuit, vir simplex et rectus corde.
1660. 1. Oct. Fr' Adamus Papler, laic. ann. 22. Rel. 3.
1661. 13. Sept. Rel. Fr' Andreas Kralnig laicus.
1662. 22. Jan. R. F. Didacus Germanus laic.
1669. 17. Jan. Rel. Fr' Nicolaus Somitrovich laic.
…… 24. Oct. A. V. P. Uriel Bennas Ex-Diff'or.
1672. 15. April. A. R. P. Petrus â Flumine, Ex-Diff'or, et Provinciae Pater.
1673. 17. Decemb. VP. Didacus Figar.
1678. 4. Decemb. MVP. Michael Oberschnell Con'or, lect. et actual. Vicar.
1679. 4. Octob. MVP. Balthasar Mussig.
1682. 18. Julii A. R. P. Candidus Barbaritius â Pisino, olim Provincialis.
1683. 17. Sept. Rel. Fr' Josephus Berak laic. ann. 31. Rel. 13.
1684. 12. Maji Rel. Fr' Adrianus Rucich Cler.
1687. 11. Feb. MVP. Silvester Gabler.
…… 6. Decemb. V. P. Martinus Pillepich Flum. ann. Rel. 22.
1691. 8. Jan. VP. Leo Colliman Conc. ann. 61. Rel. 18. Croata Bribiriensis fuit in Saeculo Presbyter.
1692. 5. Jan. M. V. P. Candidus Jagenteüffel
1695. 23. Sept. Rel. Fr' Ivo Merzina laic.
…… 22. Sept. Rel. Fr' Jacobus Janesitsch laic. an. Rel. 39.
1697. 1. Jan. M. V. P. Bartholomaeus Zulliani saepius Guard.
1699. 15. Jan. Rel. Fr' Didacus Chumar laic. ann. 52. Rel. 32.
1701. 9. Maji V. P. Sigismundus Bittiniz an. Rel. 34.
1704. 26. Dec. Rel. Fr. Abraham Nastran laic. ann. 63. Rel. 33.
1705. 26. Feb. V. P. Alexius Benulich ann. 29. Rel. 11.
590
1705. 11. Sept. A. V. P. Antonius Kraa conc. lect. Gnlis. Diff'or aggr. ann. 64. Rel. 44.
1706. 25. Mart. Rel. Fr' David Brenk laic. ann. … Rel. 41.
1707. 9. Junii M. V. P. Bonaventura Metternich conc. et actual. Guard. ann. 66. Rel. 40.
…… 9. Dec. Rel. Fr' Salvator Reitter laic. ann. 23. Rel. 2.
…… 16. Dec. V. P. Antoninus Premuss ann. 34. Rel. 12.
1711. 10. Aug. VP. Octavius Carina Theol. stud. an. 27. Rel. 5.
1712. 25. Mart. MVP. Bernardinus Rodar ann. … Rel. 51.
…… 16. Sept. Rel. Fr' Adalbertus Egker laic. chyr. ann. … Rel. 18.
1715. 1. Jun. Rel. Fr' Capistranus Budimir laic., natione Turca ann. … Rel. 20.
…… 4. Jul. V. P. Cornelius Qualiza Theol. stud. ann. … Rel. 5.
…… 9. Jul. M. V. P. Alphonsus Abramsperg Theol. lector act. ann. 32. Rel. 12.
1719. 25. Jun. V. P. Josephus Stembergar Conc. act. ann. 39. Rel. 20.
1720. 3. Feb. R. P. Michael Hervatina lect. Emer. et Diff'or act. ann. 49. Rel. 26.
1722. 8. Feb. MVP. Georgius Lucich Con'or Guard. et Mission. in Licha, et Corbavia ann. 59. Rel. 40.
1724. 1. Apr. V. P. Simon Grohavaz Theol. stud. obiit ante Primitias ann. 24. Rel. 6.
…… 29. Jun. Rel. Fr' Eusebius Pinter laic. ann. … Rel. 19.
…… 7. Aug. VP. Lucas Ricci Theol. stud. ann. 27. Rel. 6.
1725. 20. Apr. MVP. Laurentius Stemberger Conc. et Guard. ann. … Rel. 31.
…… 12. Nov. Relig. Fr. Casimirus Sloigk laic. ann. … Rel. 22.
1726. 3. Apr. Rel. Fr' Raymundus Kerchne laic. an. 59. Rel. 27.
…… 20. Julii. M. V. P. Joannes Capistranus Battich saepius Vic. et Guard. ann. … Rel. 37.
1727. 25. Jul. V. P. Sergius Fischer ann. … Rel. 27.
1728. 6. Junii A. V. P. Bernardus Schein Conc. eximius, lect. Gen'lis, Ex-Diff'or, et Guard. act. ann. 50. Rel. 32.
…… 15. Julii A. R. P. Petrus Francetich â Flumine Conc. lect. Gn'lis, Ex-Diff'or, et Provinciae Pater, Coronationis V. Mariae Tersactensis promotor, et scriptor, et per 15. annos hujus Conventus Guard. ann. 75. Rel. 56.
…… 10. Octob. A. R. P. Theodoricus Lucich Conc. lect. Gn'lis, Ex-Diff'or, Ex-Cust., Provinciae Pater, et actualis Guard. ann. 56. Rel. 36.
1729. 1. Feb. Rel. Fr' Hilarinus Merch laic. ann. 28. Rel. 8.
1730. 22. Jan. V. P. Hieronymus Gorzar ann. … Rel. 26.
…… 22. Jan. Rel. F. Valerianus Battich laic. ann. 49. Rel. 29.
591
1732. 4. Martii Rel. Fr' Florianus Polli laic. ann. 78. Rel. 56.
…… 2. April. M. V. P. Xistus Menzi Vic. et Guard. ann. 55. Rel. 35.
…… 11. April. Rel. Fr' Candidus Krainz laic. coqu. ann. … Rel. 18.
1734. 22. Jan. Rel. Fr' Gregorius Repich laic. ann. … Rel. 35.
1735. 2. Feb. MVP. Fortunatus Chernich, Senior Provinciae Professus ann. 85. Rel. 63.
…… 19. Nov. A. V. P. Henricus Dugar, Ex-Diff'or, ann. 54. Rel. 31.
1737. 17. Jan. M. V. P. Apollinaris Kertiza Conc. Vic. ann. 63. Rel. 43.
1738. 4. Dec. Rel. Fr' Fortunatus Huetter laic. laic. ann. 80. Rel. 52.
1741. 25. Nov. Rel. Fr' Joannes Baptista Bositius laic.
…… 8. Dec. R. P. Clarus Pasconi Conc. lect. Gn'lis, Ex-Diff'or, et Cust. act. Historiae Tersactensis Scriptor, et insignis Mariani cultus promovendi Zelator ann. 58. Rel. 42.
1743. 1. Dec. A. V. P. Basilius Battauz lect. gn'lis, et Diff'or aggreg. ann. 54. Rel. 35.
1745. 1. Mart. Rel. Fr' Justus Schalk laic. Chyr. ann. 62. Rel. 39.
1746. 31. Dec. Rel. Fr' Josephus Preckner laic. ann. 57. Rel. 34.
1747. 18. Apr. A. V. P. Eugenius Gottschever Conc. lect. gn'lis, ter Prov. Prov. Diff'or ann. 71. Rel. 55.
…… 19. Jun. Rel. Fr' Thaddaeus Francetich laic. ann. 78. Rel. 44.
…… 4. Oct. Rel. Fr' Salvator Huebeisen laic. ann. 37. Rel. 15.
1748. 10. Dec. A. V. P. Albertus Cherne Conc. lect. gn'lis, Guard. et Diff'or act. ann. 56. Rel. 33.
1749. 19. Dec. M. V. P. Udalricus Furlan Guard. et actualis Vic. ann. 55. Rel. 36.
…… 6. Mart. Rel. Fr' Cresconius Sidarich laic. ann. 63. Rel. 39.
1751. 20. Jan. M. V. P. Carolus Romold conc. lect. gn'lis et Ss. Can. act. ann. 44. Rel. 28.
…… 9. Mart. M. V. P. Josephus Wachovitsch conc. saepius Vic. et Guard. ann. 66. Rel. 49.
1752. 4. Mart. V. P. Ezechiel Sulligoi ann. 69. Rel. 50.
1754. 17. Nov. V. P. Eustachius Rusconi ann. 55. Rel. 31.
1755. 31. Aug. M. V. P. Capistranus Zuppardi Conc. saepius Guard. ann. 67. Rel. 47.
1756. 8. April. M. V. P. Rudolphus Gorsche Conc. et Guard. ann. 58. Rel. 39.
1757. 23. Dec. Rel. Fr' Ivo Schweiger Laic. sculp. ann. 77. Rel. 51
1758. 16. Mart. Rel. F. Victorinus Tichi laic. Chyr. ann. 66. Rel. 46.
…… 26. Aug. M. V. P. Sophronius Pillepich Conc. Ss. Theol. lect. act. ann. 37. Rel. 17.
…… 11. Dec. V. P. Andreas Draschitz Jub. ann. 75. Rel. 52.
1760. 14. Sept. M. V. P. Bernardus Nabergoi conc. Ss. Theol. lect. ann. 36. Rel. 19.
1761. 2. Nov. Rev. P. Franciscus Corradini Ss. Theol. lect. saep. Guard., Ex-Diff'or, Ex-Custos ann. 67. Rel. 51.
592
1764. 30. Jul. A. V. P. Petrus Moysè Conc. lect. gn'lis. Ex-Diff'or, ann. 59. Rel. 43.
1766. 17. Oct. M. V. P. Paulus Spingarolli conc. Guard. ann. 75. Rel. 57.
1768. 10. Jan. M. V. P. Nicephorus Abbich conc. lect. gen. et act. Guard. ann. 50. Rel. 32.
1770. 21. Maji A. V. P. Amadaeus Praepeluh conc. saep. Guard. et Ex-Diff. ann. 66. Rel. 48.
1771. 27. Maji M. V. P. Benevenutus Fracassa Conc. saep. Guard. Sacerd. Jub. ann. 78. Rel. 59.
1773. 12. Sept. Rel. Fr' Homobonus Lobmayr laic. ann. 69. Rel. 38.
1776. 25. Aug. V. P. Raynerius Sadnig ann. 39. Rel. 19.
…… 15. Nov. V. P. Cyprianus Craglich ann. 36. Rel. 17.
1779. 12. Mart. V. P. Romualdus Strukl Carn. Tulmin. vir simplex, et rectus corde ann. 67. Rel. 50.
1780. 28. Feb. Rel. Fr' Dismas Lepushitsch Carin. Villac. laic. ann. 72. Rel. 42.
…… 5. Sept. VP. Perpetuus Zuvek Carn. Idriens. an. 34. Rel. 17.
…… 28. Dec. Rel. Fr' Marcus Schnidertschitsch Carn. Laassensis ann. 66. Rel. 37.
1782. 28. Sept. Rel. F. Sulpitius Sterle Carn. laic. an. 55. Rel. 28.
1783. 1. Maji AVP. Chrysogonus Schustertschitsch lect. Gn'lis, Ex-Def'or Carn. Eisn. ann. 67. Rel. 49.
…… 16. Aug. VP. Thadaeus Maurich Con'or Dalm. Segnien. ann. 55. Rel. 36.
…… 25. Aug. VP. Aloysius Fridhelm Boh. Org. an. 48. Rel. 27.
1785. 10. Jan. RF. Bajulus Brattusch laic. e Comitatu Gorit. Zhepovanens. sut. ann. 44. Rel. 20.
…… 13. Jun. MVP. Rogatianus Mladenich Con'or, Lect Gn'lis Liburn. Flumin. ann. 58. Rel. 40.
…… 3. Sept. RP. Constantinus Lakovich Con'or, Diff'or act. Dalmata Segniens. ann. 63. Rel. 45.
593
Caput XII.
Elenchus Patrum Guardianorum, in quorum
notitiam deveniri potuit, hujus Ter-
sactensis Conventûs.
MVP. Martinus de Rachoviza 1481. et 1486.
M.V.P. Nicolaus â Segnia 1548. 1549.
M.V.P. Joannes Brynani 1558.
M.V.P. Nicolaus â Segnia 1570.
M.V.P. Georgius â Pisino 1582.
M.V.P. Joannes Ferlanich 1584.
M.V.P. Jacobus â Mantua 1587.
M.V.P. Antonius Diuchich 1593. – Bievčić.
A.V.P. Georgius â Pisino 1595. 1596. 1597.
M.V.P. Erasmus N. 1601.
A.R.P. Franciscus Bogdanich Provinciae Pater 1602.
A.R.P. Joannes Panthaleon Solomich Provinciae Pater 1603.
M.V.P. Matthaeus Vidoss 1604.
M.V.P. Franciscus Glavinich Conc. 1609.
M.V.P. Seraphinus â Sehio 1610. 1611. 1612.
A.R.P. Franciscus Glavinich Conc. Prov'iae Pater, et Cust. act. 1613. 1614. 1615. 1616.
R.P. Bernardinus Scrivanich Ex-Custos, Diff'or act. 1617. 1618. 1619.
M.V.P. Franciscus Horvoy 1620. 1621. 1622.
A.V.P. Antonius Vitellius, aliàs Telletenovich, Ex-Diff'or 1623. 1624.
M.V.P. Antonius de Vitalis 1625.
M.V.P. Josephus Stopajevich 1629.
M.V.P. Uriel Bennas 1632. 1639. 1640. 1641.
A.V.P. Candidus Barbaritius â Pisino, Diff'or act. 1642.
A.R.P. Franciscus Glavinich Praedic. Apost. saepius Diff'or. ter Minister Pro'alis 1643. 1644. 1646. 1647. 1648. 1650. 1651. 1652. usque ad diem 15. Decembris, quô die ex hac vita migravit.
A.R.P. Alexander Rampel bis Ex-Diff'or, Prov'iae Pater 1653.
A.V.P. Fabianus Widner Ex-Diff'or 1654. 1655.
A.R.P. Alexander Rampel bis Ex-Diff'or, Ex-Custos, et Prov'iae Pat. 1656. 1657. 1658.
M.V.P. Maxentius â Castua Con'or 1659. 1660.
594
M.V.P. Franciscus Benkovitsch Con'or G'lis 1661.
M.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or 1662. 1663. 1664.
M.V.P. Laurentius Thomassich Con'or 1664. el. 15. Nov. 1665.
A.V.P. Uriel Bennas Ex-Diff'or 1666.
M.V.P. Laurentius Thomassich Con'or 1667.
A.R.P. Petrus â Flumine lect. Theol. Ex-Diff'or, Provinciae P'r 1668. 1669.
M.V.P. Didacus Figar Con'or 1670. 1671. 1672.
A.V.P. Laurentius Thomassich Con'or 1673. 1674.
M.V.P. Paulus Surian Con'or 1675.
M.V.P. Antonius Bressan Con'or gn'lis 1676. 1677.
M.V.P. Franciscus Uzollini Con'or, lect. 1678. 1679.
M.V.P. Vitalis Majeritsch Con'or 1680.
A.V.P. Laurentius Thomassich Con'or, bis Ex-Diff'or 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Franciscus Uzollini Con'or Gn'lis, et lect. 1684. 1685. 1686. 1687.
A.V.P. Ferdinandus Stadler Con'or, Ex-Diff'or 1688.
M.V.P. Philippus Columbichius Concionator, lector gener. 1689. 1690.
M.V.P. Petrus Francetich Con'or, Lect. gener. 1691. 1692. 1693.
M.V.P. Franciscus Scalletari Con'or, lect. Theologus elect. 26. Nov. 1693.
M.V.P. Bernardinus Gregoritsch, Con'or, lect. general. 1694. 1695.
A.V.P. Vincentius Lampretich Con'or, Ex-Diff'or 1696.
A.V.P. Petrus Francetich Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1697. 1698. 1699.
M.V.P. Carolus Janesitsch Con'or 1700.
A.V.P. Petrus Francetich Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1701.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener. Prov'iae P'r, et Ex-Cust. 1702. 1703. 1704.
M.V.P. Angelicus Direin Con'or, lect. 1705.
M.V.P. Bonaventura Metternich Con'or 1706.
M.V.P. Marcus Cragui Con'or 1707.
M.V.P. Sigismundus Babel Con'or 1708.
A.R.P. Petrus Francetich Con'or lect. gener. bis Ex-Diff'or, Provinc. P'r 1709. 1710.
M.V.P. Joachimus de Gratia 1711.
595
A.V.P. Theodoricus Lucich Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1712. 1713.
A.R.P. Petrus Francetich Con'or, lect. gener. ter Diff'or Prov. P'r 1714. 1715. 1716.
R.P. Theodoricus Lucich Con'or, lector gen., Ex-Diff'or, Cust. habit. 1717. 1718. 1719.
A.R.P. Petrus Francetich Con'or, lect. gener., saepius Diff'or, et Prov'iae P'r 1720. 1721. 1722.
M.V.P. Laurentius Stemberger Con'or 1723. 1724.
A.V.P. Sigismundus Babel Con'or 1725.
M.V.P. Silverius Vidig 1726.
A.V.P. Bernardus Schein Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1727. usque ad 6. Jun. 1728. quô die obiit.
A.R.P. Theodoricus Lucich Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or, Ex-Custos Provinciae Pater 1728. usque ad 10. Octob. qua die ex hac vita transiit.
A.V.P. Sigismundus Babel Con'or, bis Ex-Diff'or 1729.
A.V.P. Henricus Duger Con'or, Lect. Theolog. Ex-Diff'or 1730. 1731. 1732.
A.V.P. Eugenius Gottschever Con'or, lect. gener. bis Ex-Diff'or 1733. 1734. 1735.
A.V.P. Basilius Battauz Con'or Lect. gener. Diff'or aggreg. 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Benignus Gerini Con'or, Lector generalis 1739. 1740. 1741.
A.V.P. Eugenius Gottschever, Con'or, lect. gen. ter Ex-Diff'or 1742.
M.V.P. Carolus Romold Con'or, lect. gener. 1743. 1744. 1745.
A.V.P. Albertus Černe Con'or, Lect. Theolog. Ex-Diff'or 1746. 1747.
A.V.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. Ex-Diff'or 1748. 1749. 1750.
A.V.P. Benignus Gerini Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1751. 1752.
M.V.P. Capistranus Zuppardi Con'or 1753.
A.V.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. bis Ex-Diff'or 1754. 1755. 1756.
M.V.P. Amadaeus Praepeluh Con'or 1757. 1758. 1759.
R.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. bis Ex-Diff'or, Ex-Cust. 1760.
596
M.V.P. Jacobus Kukaina Con'or, Lector gener. 1761. 1762.
M.V.P. Juvenalis Smodin Con'or, lector gener. 1763. 1764. 1765.
M.V.P. Nicephorus Abbich Con'or, lect. gen. 1766. 1767. usque ad 10. Jan. 1768. quô die obiit.
M.V.P. Gelasius Vosich Con'or, lect. gen. 1768. 1769.
M.V.P. Philippus Petteneg Con'or, lect. gener. 1770. 1771.
A.V.P. Chrysogonus Schustertschitsch Con'or, lect. gen. Ex-Diff'or 1772.
M.V.P. Colmanus Mulei Con'or, Lect. Theol. 1773. 1774. 1775.
M.V.P. Nemesianus Markovig Con'or, lect. gen. 1776. 1777. 1778.
M.V.P. Clarus Pasconi, Con'or, lect. gener. 1779. 1780. 1781.
MVP Colmanus Muleo Con'r lect. Thlg'us 1782.
MVP. Clarus Pasconi Con'or, lect. Gn'lis 1783. 1784. 1785. 1786. 1787.
M.V.P. Paulus Suppe Con'r 1788. 1789. 1790. 1791. 1792. 1793. 1794.
A.V.P. Willibaldus Grassich Con'r Consultor 1795. 1796. 1797. 1798. 1799. 1800. 1801.
A.R.P. Paulus Suppe Ex-Minister 1802. 1803. 1804.
A.R.P. Willibaldus Grassich Ex-Minister 1805. 1806. 1807.
A.V.P. Barlaam Keser Con'r Consultor 1808. 1809.
A.R.P. Willibaldus Grassich 1810. 1811. 1812. 1813. 1814. 1815. 1816. 1817. 1818. obiit 12ma Februarii 1818. Deinde aligabantur:
A. 1818 A.R.P. Barlaam Keser, Ex-Custos 1819.
A. 1820 M.R.P. Raymundus Maurovich, Lect. Theol. 1822–1826
A. 1826 M.R.P. Bernardus Czalampich, Con'or, 1827–1838
A. 1838 A.R.P. Jacobus Marentschitsch, Df'tor usque 1841.
A. 1841 A.R.P. Albertus Schubitz Def'tor, et 1844 mortuus est.
A. 1844 A.R.P. Jacobus Marentschitsch Ex-Min'r usque 1847.
A. 1847 M.R.P. Gelasius Rubida Paroch. Adm. em. usque 1850
A. 1850 M.R.P. Hieronymus Jankovich, Df'tor postea Custos – 1862
A. 1862 M.R.P. Jovita Zettin, cath. schol. norm. Em. usque 1865.
A. 1865 A.R.P. Hieronymus Janković usque 1868.
A. 1868 M.R.P. Wilhelmus Ricolli, Prof. Gym. em. die 7. feb. 1870 †
A. 1870 A.R.P. Hieronym Janković, praesidens.
A. 1871 Idem Guardianus usque ad Congregationem 1872.
A. 1872 A.R.P. Nemesianus Smoković, Df'tor et Custos hab. 1874. 1874. 1875. 1876.
A. 1877 R.P. Bonaventura Sell, Lect. Theol. em. Nov. Mag. 1878. 1879.
597
19. Dec. 1778
Sigillum
Conventus Tersactani praesefert Cronatam Imaginem B. V. Mariae in ulnis tenentis Jesulum sugentem ubera cum hac inscriptione: SIGIL. MIN. CONVENT. S. MARIAE GRAT. TERSACTENS.
598
[prazna stran]
CONVENTUS IN Monte Sancto
599
N' o 26.
III. Conventus
B'mae Virginis Mariae Gratiarum
In Monte Sancto
In Comitatu Goritiensi
Caput I.
De Comitatu Goritiensi.
I. Comitatus Goritiensis, qui olim sub generali Illÿrii nomine audiit, habet orientem Carnioliam pro termino, ad septentrionem partim Carnioliam, partim Carinthiam respicit. Occidentem versus forum Julii Venetae ditionis pro confinio agnoscit, ac ad meridiem mari Adriatico vulgo Golfo di Venezia adjacet. Huic Comitatui est nunc etiam universus Comitatus Gradiscanus, uterque enim ab uno eodemque Capitaneo regitur, et gubernatur. Hoc modo sumptus Comitatus Goritiensis â Carniolia secernitur per fluvium, qui Haidoviam interfluit usque Vipacum, ubi â fluvio Vipacensi, olim Frigido dicto absorbetur, dein trans praedictum fluvium per Laitenburg usque ad S. Joannem in Duino, vulgo Tybain . Ad septentrionem continet Comitatus Goritiensis Tulminium usque Alpes Carnicas sub sua jurisdictione, ac ex parte occidentali se extendit Dominium Goritiense usque ad forum Julii Venetae ditionis. Totus Comitatus ab oriente ad accidentem 10. circiter, ac â meridie septentrionem versus 12. circiter germanica comprehendit milliaria. Incolae loquuntur quamvis corrupte idiomate, qui verò trans fluvium Lisontium in foro Julii habitant, speciali utuntur dialecto, nec calent idioma Carniolicum, sed loquuntur lingua Furlanica, quae est quaedam mixtura ex idiomatibus Italico, Gallico, et Latino compaginata.
II. Hujus Comitatus principalis est Civitas Goritia germ. Görz, quam olim Norejam, vel Noritiam aliqui historici nominatam fuisse praetendunt. Haec Civitas est Residentia Capitanei hujus Comitatûs, qui olim integer erat sub jurisdictione Spirituali Patriarchae Aquilejensis, nunc vero sub Archiepiscopo S. R. I. Principe Goritiensi, etenim anno 1750. erat Patriarchatus Aquilejensis â Be-
600
Benedicto XIV. Summo Pontifice in duos Archiepiscopatus videlicet Utinensem, et Goritiensem divisus, hac lege ut Archiepiscopi Goritiensis sint suffraganei illi Episcopi, qui sunt sub ditione Austriaca, qui verò sub dominio Veneto degunt, sint suffraganei Archiepiscopi Utinensis. Anno praedicto Primus Archiepiscopus Goritiensis denominatus fuit Ill'mus, et R'mus D. D. Carolus Michael ê Comitibus ab Attimis Canonicus Basileensis, et Visitator Apostolicus per Dioecesim Aquilejensem ex parte Imperii. Pro sustentatione Archiepiscopi plurimum contulit Ill'mus D. Augustinus Codelli de Fahnenfeld, qui praeter alias pias fundationes pro Archiepiscopatu 40000 fl. numeravit. Hic idem D. Archiepiscopus, unà cum Successoribus suis ab Augustissimo Imperatore Francisco I. in numerum S. R. I. Principum anno 1758. relatus fuit.
III. Ecclesia Metropolitana Goritiensis nunc valde celebris, ac ob tot Sanctorum praesertim Ss. Hermagorae, primi Aquilejensis Patriarchae, et Fortunati ejus Diaconi Martyrum Reliquias, quae Aquileja Goritiam post erectionem novi Archiepiscopatus translatae erant, nominatissima est. Non minoris magnitudinis, et pulchritudinis est Ecclesia quondam P. P. Societatis Jesu. Exornant pariter Civitatem alia virorum, ac mulierum Monasteria, et quidem R. R. P. P. Conventualium Ordinis Minorum, ubi extat penes Ecclesiam, Capella S. Antonio Patavino Sacra, in qua S. Antonius, dum in vivis ageret, habitâsse dicitur anno 1226. ut tabella appensa demonstrat. Extra Civitatem R. R. P. P. Capucini Ordinis S. Francisci suum erexerunt humile domicilium cum spatioso horto in loco, quae vulgò Plazutta dicitur Fratres Misericordiae collocati sunt Ordinis S. Joannis de Deo. His accedunt R. R. P. P. Carmelitae media circiter hora â civitate in quodam monticulo Castanoviza dicto siti. Hos virorum Conventus sequuntur duo mulierum monasteria, unum Sanctimonialium Ordinis S. Clarae, aliud Societatis S. Ursulae Virginis, et Martyris.
IV. Antequam Comitatus Goritiensis mandatis Archiducum Austriae parere coeperit, â propriis Comitibus gubernabatur, quorum aliqui etiam Comitatui Tyrolensi, ac Ducatui Carinthiae praeerant. P. Bernardus de Rubeis Ordinis Praedicatorum in hist. Eccles. Aquilej. orditur geneologiam Comitum Goritiensium texere ex monumentis ejusdem Ecclesiae â duobus fratribus Engelberto, et Mainardo, seu ut aliis placet, Mainhardo, aut Minghinardo, qui ad annum Christi 1122. vixerunt, alii Mainardo praeponunt plures alios, ut Cunonem, qui genuit Marquardum, â quo Henricus, qui habuit Successorem Udalricum, hic Wilhelmum, Wilhemus Albertum, Albertus verò genuit Mainardum I. qui, ut praecitata monumenta Ecclesiae Aquilejensis
601
innuunt, genuit duos filios, Henricum, quem II. nomino, et Engelbertum, pariter II. Mainardus I. et ejus filius Henricus II. anno 1150. jam ex hac vita emigrâsse leguntur.
V. Engelbertus verò II. ex Mattilde Comitissa Andacensi, per quam Comitibus Goritiensibus multum splendoris accessit, procreavit Engelbertum III. et Mainardum II. ambo anno 1186. adhuc in vivis degebant. Engelbertus III. ex Adelheide Alberti Comitis Tyroleos filia progenuit Mainardum III. Mainardus verò III., postquam genuisset Mainardum IV. Albertum II. et Adelheidem, quae nuptui tradita erat Perillustri Domino Friderico Comiti ab Ortenburg, ex hac vita migravit A. C. 1255. Obitus Alberti II. non innotuit.
VI. Mainardus IV. ex Elisabetha Ottonis Ducis Bavariae filia copiosam suscepit prolem, ac 1' mo Elisabetham, quae Alberto Romanorum Regi in matrimonium data fuit, obiitque anno 1313. 2' do Ottonem I., qui ex Poloniae Ducis filia quatuor procreavit filias, quarum una in Siciliam Petro Friderici Regis filio nupsit, altera Anna nomine Rudolpho filio Rodulphi Palatini in matrimonialem sociam data fuit, aliae duae florem Virginalem morientes ad caelestia transtulerunt, obiit Otto die 25. Maji anno 1310. 3 'tio Albertum III. qui sibi Alberti Comitis de Hajerloh filiam in matrimonium adscivit, ex qua genuit filiam, quae postea Friderico Purgravio Norimbergensi nupsit. Obiit Albertus die 24. Aprilis anno 1292. 4 'to Ludovicum I. qui in caelibatu vixit, caelebsque obiit die 22. Sept. anno 1305. 5 'to Henricum III. Carinthiae Ducem, qui tres habuit uxores, primam Annam Bohemiae Regis filiam, quae obiit die 3. Septembris 1313. secundam Adelheidem Ducissam Brunsvicensem, quae demortua est anno 1320. tertiam Beatricem Comitissam de Sabaudia, quae obiit die 20. Decembris anno 1331. Ex omnibus tribus uxoribus unicam Henricus III. progenuit filiam Comitissam Tyrolis nomine Margaritham ob oris turpitudinem Maultasch dictam. Ipse verò Henricus extremum clausit diem die 4. aprilis anno 1335.
VII. Albertus II. frater Mainardi IV. cum Offinia Comitissa ab Ortenburg propagavit stemma Comitum Goritiensium, ex qua genuit Mainardum V. Albertum IV. et Henricum IV. hic Henricus duas habuit uxores unam Beatricem ê familia Turriana, alteram itidem Beatricem Stephani inferioris Bavariae Ducis filiam, ex hac posteriori genuit Joannem-Henricum. Joannes-Henricus matrimonio sibi copulavit Annam Friderici Regis Austriaci filiam circa annum 1336. Obiit Joannes-Henricus sine haerede, cujus relicta vidua Anna Austriaca contemptis secundis nuptiis mundi vanitatibus nun-
602
cium misit, ac, ut unice Jesu aeterno Sponso serviret, et placeret, habitum Ordinis S. Clarae in Monasterio Viennensi devotissimè sumpsit, emissâ solemni professione ob praeclara virtutum merita, et singulare Regularis Observantiae studium, post paucos annos Abbatissa effecta est. Ex hac vita omni virtutum genere decorata migravit ad Sponsum die 1. Januarii 1343.
VIII. Mortuo itaque Joanne-Henrico sine haerede successerunt in Comitatu Goritiensi Alberti IV. sui patrui tres filii, videlicet Mainardus VI. Albertus V. et Henricus V. Henricus anno 1350. mense Majo desponsavit sibi uxorem Ziliolam Jacobi de Carraria filiam, ast Henricus sine haerede decessisse dicitur anno 1358. Mainardus VI. uxorem habuit Catharinam, quae Comitis Cilejensis filia fuisse creditur, ex qua duos genuit filios videlicet Mainardum VII. et Henricum VI. Mainardus VII. (qui circa annum Christi 1394 obiit) duos Minorennes reliquit filios videlicet Henricum VII. et Joannem-Mainardum, quorum tutorem usque ad legitimam aetatem egit R'mus D. Joannes Episcopus Gurcensis, eisdem Comitibus sanguine junctus.
IX. Cum anno 1420. Veneti plurima loca, et terras ad Patriarcham Aquilejensem spectantes suo subjecerint dominio, ivit Henricus VII. Comes Goritiae Venetias ad Serenissimum Ducem petens ab eo immitti in terras, quas Comites Goritiae jam prius â Patriarcha, et Ecclesia Aquilejensi in feudum obtinuerunt. Dux justis, et rationabilibus petitionibus praedicti Comitis annuere volens, praefatas terras feudales pro se, et suo fratre Mainardo benignè confirmavit die 1. Novembris 1424. Henricus VII. tres habuit filios videlicet Joannem Leonardum, et Ludovicum, quorum Joannes natu major nomine suo, ac suorum fratrum Leonardi, et Ludovici â Serenissimo Principe Venetiarum D. Francisco Foscari denuo, Bona Ecclesiae Aquilejensis, quae sui Antecessores tenebant, in feudum recepit anno 1455. Joannis, et Ludovici fratrum post hunc annum nulla recurrit memoria. Leonardus verò, an frater Joannis, et Ludovici? an hujus Leonardi filius? ut aliis placet, sine haerede anno 1501 mortuus genealogiam, et stemma clausit Illustrium Comitum Goritianorum.
X. Quam celebres fuerint olim Comites Goritienses? ex praedictis facile patet, quippe qui saepius Comites Tyrolis, Duces Carinthiae exstiterunt, sed suas filias etiam Regibus, ac Imperatoribus desponsandas dederunt. Emortuis Comitibus Goritianis Comitatus Goritiensis ad domum Austriacam, cui jam ex parte, ut habet Bernardus Roo de reb. Austr. lib. 11. oppignoratus erat, devolutus fuit consentiente Senatu Serenissimae Reipublicae Venetiarum sub certis conditionibus inter eamdem, ac Maximilianum I. et Ferdinandum I. Initis
603
Caput II.
De origine et progressu Ecclesiae B'mae
Virginis Mariae
In
Monte Sancto.
§. I.
De miraculosissima Beatissimae Virginis
Apparitione.
I. Dominus Noster Jesus Christus, dum humanae reparationis opus inchoare, et perficere intendebat, in vili stabulo nasci, in humili praesepio reclinari, â mutis animalibus agnosci primò voluit, ac, dum toti mundo suae Evangelicae legis praecepta promulgare voluit, assumpsit in id opus non Pharisaeos Sanctitatis simulatores, non Judaeorum legis peritos, non populi Principes, sed elegit abjectos in plebe, qui testimonium perhiberent veritati, ac Evangelium Christi per universum mundum disseminarent, videlicet indoctos piscatores, et ex natura sua rudes. Sui Unigeniti filii Sanctissimis vestigiis tenacissimè inhaerens B'ma Virgo Maria suam fidelibus gloriam, dignitatem, patrocinandi, ac suis clientibus gratias dispensandi authoritatem, ac in hoc Sacro monte habitandi voluntatem, non per aliquem terrae Principem, aut aliam conspicuae dignitatis personam, sed per infimam, et vilem plebis pasterculam populo annunciare et promulgare voluit.
II. Acciderat namque anno â Christi Nativitate 1539. sedente in Petri cathedra Paulo III. clavum Romani Imperii in Occidente tenente Carolo V. Austriaco, Regimen verò Capitaneatus, Goritiensis Comitatus moderante D. Gabriele Comite ab Ortemburg, ut devota quaedam puella ex vicino oppido Gargar nuncupato oriunda nomine Ursula Ferligoiniza die quodam Sabbatino gregem sibi concreditum in apice Montis Aquarii (germ. Wasserberg, vulgo Skauniza, aut Neusukauniza, ut in subjecto instrumento de aedificanda Ecclesia patebit, aut etiam Sira dicto, ut habet P. Franc. Glavinich de ortu, et progressu provinciae Bosnae Croatiae, et Pius V. in quadam Bulla infra adducenda de dato Romae A. C. 1566) supra Salcanum minaret, tantaque mentis erectione, ac spiritus fervore ibidem obsecrationibus insisteret, ut digna effecta fuerit, cui pientissima Coeli Regina Virgo Maria in gloriosa forma suum si-
604
nistra sustentans Filium se aspectabilem praebuerit, ac locum huncce, in quo gratias pro Materna erga Clientes suos affectione, et munificentia dispensare velit, a se peculiariter esse electum blande insinuaverit, hoc eidem adjiciens praeceptum:
DIC POPULO, UT AEDIFICET MIHI HIC DOMUM,
ET PETAT GRATIAS.
III. Ursula fortunatissima pecoraria facta Coelorum Reginae ablegata, statim Goritienses incolas convenit, iisdem legationis suae munus insinuando, simulque fervide cohortando, ut coelestium gratiarum dispensatricis imperium, quantocius executioni dare adlaborent, ut et ipsi â Gratiarum Matre coelestibus donis repleri mereantur. Goritienses rem insolitam primò, et minus verisimilem meritò arbitrati, missâ in custodiam Ursulâ, in veritatem factae apparitionis accuratius inquirere statuerunt. Deipara gloriosissima verò (non est enim Consilium contra Dominum) salvis, et immotis ergastuli repagulis sibi eam, et Gregi eodem in Monte velut futuro coelestium donorum emporio mirabiliter restituit: Juventa ibidem nixa genibus, et orationi jugiter intenta ad carcerem denuo rapitur examini subjicienda, quae licet omni humano destituta auxilio iterum, atque iterum libera Divina virtute evasit, novoque hoc miraculo apparitionis veritatem confirmavit. Factum proinde, ut suspensa legali inquisitione, veritatis nihilominus penitus perspiciendae causa, Clerus cum Senatu apricum Montem Skauniza, vulgatae apparitionis locum processionaliter petierint: ubi, dum dilectam Dominae puellam in genua provolutam, aestuantissimisque iterum orationibus intentam reperissent, nedum prodigiosam Coelestis Thesauraria apparitionem juridica penitus repudiata inquisitione omnino exploratam voluêre. Sed et Sanctam Oratricem venerati plenam extemplo fidem eidem adhibuêre, adeo, ut vulgatam continuo prodigiosae apparitionis veritatem, tanta illius persuasio affectusque tum Goritiensium, cum aliorum etiam dissitorum populorum animos occupaverit, quantam nullo unquam tempore obliterandam, et ê hominum pectoribus avellendam merito sunt arbitrati.
IV. Hujus mirabilis apparitionis mentionem etiam facit P. Martinus Bauzerus Rerum Norm. et Forojuliensium scriptor, qui lib. 10. c. 5. sic loquitur: Ejus Aedis (Montis Sancti) origo ex tabulis ejusdem loci sequens fertur. Anno Christi 1539. Ursulae faeminae in Montis vertice, qui vico Solcano supereminet, constitutae, precibus intentae spectandam se B'ma Virgo exhibet, utraque manu filium praeferens, ita Ursulam allocuta: Annuntia populo, ut hoc loco domum mihi
605
erigat, ac gratias in illa petat. Vulgata ab Ursula B'mae Virginis apparitio, complures ad eum locum vivendum concivit. Ursula titulo delusionis, aut vanae superstitionis in vincula abrepta, ex carcere autem iterato, ac tertio ope B'mae Virginis educta in praefato Montis vertice reperitur intenta orationi. Exinde Clerus, ac populus in memorato loco experti gratiam Dei, potestatem fecerunt Ursulae vulgandi Coeleste oraculum, et apparitiones. Exinde â populo confluente collata non pauca sunt dona ad auspicandam Sacram Aedem, quae Anno Christi 1544. Patrocinio B. V. dicata Deo, Mater Gratiarum appellata fuit, in quam fuit illata B' mae Virginis Imago ejus formae, qua spectandam se B' ma Virgo praebuerat Ursulae: Tandem propter plures gratias, ac beneficia sanitatum â Deo collata hominibus, locus ille dictus est Mons Sanctus, ubi erectum Franciscanorum Coenobium auxit devotionem accurrentis populi.
V. P. Martinus Bauzerus in hac sua descriptione ad tabulas loci provocat. Sed male; Etenim, quod B'ma Virgo Ursulae apparuerit filium utraque manu gestans, in Archivio Montis Sancti haud reperitur, quin potius contrarium non quidem ex tabulis, sed picturis, quae antiquitatis veritatem instar tabularum testantur, omnino erratur: Etenim formae, qua B. Virgo Ursulae apparuit, nulla sit in loci tabulis mentio; in Ecclesia verò supra fornicis arcum pictura ad Aram Coronatae, et Magnae gratiarum Matris accedentibus adspectabilis fit, apparitionem B. Virginis repraesentans videlicet B'mam Virginem in gloria collocatam. Jesulum dextera sustentantem, sinistra Ursulae inter gregem locum indigitantem, in quo Ecclesiam gloriosissimis suis honoribus, et dispensandis gratiis praecepit, ut haec subjecta inscriptio denotat
Beatissima Virgo Ursulae Ferligoinizae in supra-
dicta forma hoc in loco apparuit A' o MDXXXIX.
VI. Etsi verò pictura haec posterioribus P. Bauzero temporibus circa annum 1720. post celebrata Incoronationis solennia confecta dignoscatur ex altera ê regione inscriptione eodem certè stilo exarata
Et ritu Vaticano solenniter coronata fuit VI.
Junii MDCCXVII.
Illa tamen dictante eximio P. Romualdo Sitter, sic facta praesumi debet, prout apparitionem gloriosissimae Virginis Ursulae factam, aut ex monumentis Scripturarum, quae verò injuria temporis perierunt, aut ex perenni tradito, quod verisimilius est, intellexit: caeteroquin vir omni virtutum, et scientiarum genere ornatissimus insinuatam suprà inscriptionem tanta fidentia subjici non curâsset. Itaque si domesticas res egregie tractantibus, et provide simul curantibus amplior fides, quam exteris, ut res ipsa postulare videntur, sit adhibenda, tum profecto Bauzerus formam apparitionis B'mae Virginis ad tabulas loci minus exacte confinxisse, imo errâsse est dicendus, Iconem thaumaturgam, quae Ao 1544. sub ea forma
606
Utino allata, et Arae imposita prodigiosis, et hodie gratiis clarescit cum apparitionis Imagine confundens.
VII. Hujus miraculosissimae, et veracissimae apparitionis Ursulae factae testimonium perhibet R' mus D. Jacobus de Ischia Nobilis Forlanus Archipresbyter in Palma, qui in sua historia Comitatus Goritiensis italicè scripta, et Utini anno 1684. impressa sic scribit: Sotto all’ Impero stesso di Carlo nel Prencipato Goritiano, e d’intorno â gli anni del Redentore 1539. dimonstrossi miracolosa la gran Madre di Dio sopra l’alto Monte di Salcano ad Orsola Ferligoinizza povera pastorella. E furano indi cosi meravigliosi i portenti, ammirati etiandio, e sperimentati da popoli di lontanissime Regioni, che 'l loro ne sorti poi per eccellenza il nome, e 'l titolo di Madonna del Monte Santo. Si his testimoniis, ac perpetuae traditioni perennes gratiae, quas nedum circumvicini, sed et ex dissitis Regionibus copiosè confluentes populi se accepisse quotidie contestantur, in considerationem vocatae, et sobria crisi discussae addantur, fieri haud posse videtur, ut cordatus animus famae de sic facta B'mae Virginis apparitione, et dispensandarum hoc in Monte gratiarum adpromissione omnino non deferat.
§. II.
De aedificatione, et Consecratione
Ecclesiae.
I. Convicti Goritienses de veracitate apparitionis B. V. Mariae, ejusque mandato de aedificanda Ecclesia, mox anno sequente apparitionem Virginis videlicet 1540. collatis inter se consiliis decreverunt praedictum Deiparae mandatum executioni dare. Quapropter quatuor viri Civitatis Goritiensis et oppidi Salcanensis videlicet Nobilis D. Antonius Papes de Goritia, Primosius Criviz, Gregorius Bassini, et Andreas Michelitz omnes tres Salcanenses nomine omnium convenerunt spectabilem D. Gregorium se Scepaco exactorem Camerae fiscalis Goritiae, â quo petierunt facultatem aedificandi in Monte Skauniza juxta imperata gloriosissimae Deiparae domum, in qua eadem conformiter ad sua promissa gratias suis devotis dispensaret gratias. Praefatus D. Exactor optime conscius apparitionis Virginis Mariae, et mandati Ursulae dati, de consensu Magnifici D. Hieronymi ab Attimis Goritiae, et Comitatus locumtenentis, praedictorum virorum honestae, et piae petitioni libenter annuens, non tantum fundum Ecclesiae, sed etiam terram extra muros Ecclesiae circumquaque ad 32. passus eisdem benignè concessit; probè enim noverat, futurum, ut alia aedificia tum pro peregrinorum habitaculo, tum pro Ecclesiasticorum
607
commoditate, quos pro legendis Missis, habendis concionibus, ac peregrinorum fidelium excipiendis confessionibus advocare oportebit, erigenda necessariò essent.
II. Ut autem praedicta cunctis magis pateant, Instrumentum concessionis fundi pro construenda Ecclesia confectum in Domo praedicti Exactoris die 11. Decembris anno 1540. ex ipso Originali adduco, quod hunc continet tenorem:
In Christi Nomine. Amen. Ab ipsius Nativitate anno Millesimo quingentesimo quadragesimo, indictione tertia decima, die autem undecimo mensis Decembris, Actum Goritiae in domo Exactoris infrascripti in Etalomo Superiori praesentibus Primosio Petersich de Vogrishka, Blasio Primosio de Bebnina, ac Matthaeo Suester, dicto Chaza testibus habitis, vocatis, et rogatis. Ibique spectabilis Dominus Gregorius de Scepaco exactor Camerae fiscalis Goritiae cum praesentia Magnifici D. Hieronymi De Attimis Goritiae, et Comitatus dignissimi locumtenentis consentientis, et dantis suum votum, annuens honestae petitioni Nobilis D. Antonii Papes de Goritia, Primosii Criviz de Salcano, Gregorii Bassini, et Andreae Michelitz de Salcano intervenientium pro Ecclesia aedificanda super monte Neuskauniza supra Gregarium ad honorem beatae Virginis Matris Mariae per se etc. dedit, et concessit eisdem praesentibus, petentibus, et conducentibus nomine dictae Ecclesiae construendae, passus triginta duos fundi ab omni latere extra muros Ecclesiae ad habendum etc. et fabricandum desuper, prout ipsis videbitur, tamen, quod debeant dimittere aliqualem plateam, solvendo quotannis tempore S. Michaelis Camerae fiscali Goritiae de censu Cruciferos octuaginta, et hoc sine praejudicio juris Gastaldiae Contratae declarando expressè, quod custodia festorum ibi pro tempore fiendorum spectet Gastaldioni Contratae, et ex nunc cum A. D. Andrea Chelbel ad praesens hon. Gastaldione Contratae ibi praesente paciscendo, et conveniendo, quod de tribus festis solemnibus, quae ibi quotannis (Deo dante) fient, omnes regaliae duorum obveniant Gastaldioni Contratae, tertii autem festi regalias exigant intervenientes pro Ecclesia praedicta cum onere faciendi in tali die impensas D. Gastaldioni, et sociis custodientibus festum. Quam quidem concessionem, et omnia, ac singula supradicta, suprascriptae partes promiserunt manutenere, et habere firma, et rata, et ad invicem observare obligantes hinc inde bona omnia mobilia, et immobilia, praesentia, et futura.
Petrus de Portis de Dalmetio Incola
(L. S.) Goritiae publicus Imp. auth. Notarius
interfuit rogatus, scripsit, et publicavit
cum signo, et nomine suis.
608
III. Obtenta gratiosè aedificandae Ecclesiae facultate illico Mariani cultores primo Capellam quamdam, et dein populi aere sedulo collecto, sponteque collato Aedem ipsam in continenti sub Syndicatu Ulvini Comitis ab Attimis filii Friderici vice-Capitanei Goritiensis ab inclytis statibus Comitatus specialiter electi ipsam Ecclesiam intra 4. annorum spatium ex lapidibus quadris indefessa solicitudine, et labore in honorem Sanctissimae Virginis Mariae construxerunt. Id silentio praetereundum non est, quod vel unum Montem huncce gloriosissimis honoribus B'mae Virginis Mariae â saeculis â Deo praeparatum commonstrat. Equidem dum Operarii praeruptas difringendo rupes construendae Ecclesiae sternunt planum, impacto ligone, heu rem stupendam! in loco vastae solitudinis, et ab hominum habitatione prorsus semoto, politae ad flavum vergentis colorem petrae fragmentum (quod etiamnum retro Aram S. Annae appensum advenae admirabundi conspiciunt) eruunt, in quo Salutatio Angelica hieroglyphicis caracteribus affabre insculpta inventa est. Quod cum nullum prorsus indicium prostet, illud ad inaccessi Montis supercilium humana ope fuisse delatum, merito conjectare facit, petram hanc Angelorum ministerio cautibus illis fuisse commissam, ut in novissimis diebus ista Domus Dei (sub titulo B'mae Virginis Gratiarum) praeparetur in vertice Montium, et sublimis super colles, et fluant ad eum omnes populi, et praeparent gentes multae, et dicant: Venite ascendamus ad Montem Domini, et ad Domum Dei. Isaj. c. 2. v. 2. et sequ. Quam merito itaque cecinit Vates Mariophilus:
Quam Mons hic Sanctus, suffosam consule petram
Angelicum releges, quod tibi monstrat Ave.
Mons est iste meus, in quo me saxa salutant,
littera sculpta manet, Advena facta canet.
IV. Dum Ecclesia majori ex parte suam perfectionem jam attigisset, eamdem una cum quatuor Altaribus Ill'mus, et R'mus D. D. Aegidius Falcetta, J. U. Doctor Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Caprulanus, in Spiritualibus, ac temporalibus Suffraganeus, et Generalis Vicarius E'mi, et R'mi D. D. Narini (non Marci, ut Originale monstrabit) Grimani S. R. E. Cardinalis Episcopi Portuensis, ac Patriarchae Aquilejensis (in cujus Dioecesi tunc Mons Sanctus, qui nunc sub Archidioecesi Goritiensi est, situs erat) solemni ritu tempore Pauli III. Summi Pontificis die 12. Octobris incidente in diem Dominicum anno Christi 1544. consecravit, prout magis ex ipso Instrumento Consecrationis desuper confecto clarescit, quod ex ipso Originali de verbo ad verbum transumo, estque hujus tenoris:
609
Aegidius Falcetta de Cingulo juris utriusque Doctor Episcopus Caprulanus, et in Patriarchatu, et Dioecesi Aquilejensi pro R' mo , atque Ill' mo Domino Domino Narino, Episcopo Portuensi Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinale, et Patriarcha Aquilejensi dignissimo, in spiritualibus, et temporalibus Suffraganeus, ac Vicarius Generalis. Universis, et singulis praesentes inspecturis salutem in Domino sempiternam. Universtitati vestrae fidem facimus, et publicè attestamur, quod Nos hodie die Dominica, quae fuit duodecima mensis Octobris, Spiritus Sancti gratia Nobis assistente, secundum ritum, modum, et formam Sanctae Romanae Ecclesiae in hujusmodi hactenus, et Gargarium prope Goritiam Aquilejensis Dioecesis consecravimus in honorem Dei, ac titulum B. Mariae cum quatuor Altaribus. Primum in Capella Altare majus in honorem Sanctae Mariae Virginis: Alterum in medio Chori in honorem Beatissimae, atque Individuae Trinitatis: tertium â latere dextro ad honorem Sanctae Luciae, Ursulae, et ejus sociarum: quartum â latere laevo in honorem, ac titulum Sancti Leonardi. In quibus recondidimus Reliquias Sanctorum Martyrum Donati, Romuli, Venusti, Silvani, Hermogenis, et Sanctae Affrae, et sodalium, ac Sancti Stephani Proto Martyris. Cupientes igitur, ut ipsa Ecclesia in suis aedificiis, et structuris debitè reparetur, conservetur, et manuteneatur, ac libris, calicibus, luminaribus, et aliis ornamentis Ecclesiasticis pro Divino cultu magis decenter muniatur, et â Christi fidelibus jugiter veneretur, congruis quoque frequentetur honoribus, et ut Christi fideles eò libentius causa devotionis confluant ad eamdem, et ad reparationem, conservationem, manutentionem, et munitionem hujusmodi promptius manus porrigant adjutrices, quò ex hoc dono caelestis gratiae uberius conspexerint se refectos, omnibus, et singulis utriusque sexus Christifidelibus verè paenitentibus, et confessis, qui Ecclesiam praefatam in singulis Beatae Mariae festivitatibus, ac Sanctissimae Trinitatis, atque suprà nominatorum Sanctorum, Sanctarumque omnium, atque Apostolorum, Nativitatis, circumcisionis, Epiphaniae, Resurrectionis, Ascensionis, et ipsius Ecclesiae Dedicationis annuatimque â primis Vesperis, usque ad Secundas Vesperas inclusivè devotè visitaverint, et ad praemissa manus porrexerint adjutrices pro singulis diebus festivitatum earumdem, quibus id fecerint, de Omnipotentis Dei misericordia, et beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi quadraginta dies, de injunctis eis paenitentiis misericorditer in Domino relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. In quorum fidem, et testimonium has praesentes litteras nostras fieri, et per Cancellarium nostrum subscribi, sigillique praelibati R' mi , atque Ill' mi Domini D. Cardinalis, et Patriarchae Aquilejensis jussimus appensione communiri. Datum supra dictum Montem Salcanum dictae Aquilejensis Dioecesis
610
sub anno Nativitatis Dominicae Millesimo quingentesimo quadragesimo quarto, Indictione secunda, die verò ut suprà, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris, et Domini Nostri, Domini Pauli Divina providentia Papae II. anno decimo.
(L. S.) Hieronymus Chaynarus Curiae
Patriarchalis Aquilejensis Cancellarius
de mandato.
V. Completa Ecclesiae fabrica, ac consecrationis beneficio donata, Gloriosissima Virgo Maria tanta in hoc Sacro Colle coepit gratiarum affluentia clarescere, tantisque miraculorum coruscare fulgoribus, ut populus, qui ex Forojulio, Liburnia, Dalmatia, Croatia, Styria, Carinthia, Carniolia etc. devotionis gratia indies majori in numero concurrebat, una voce, unoque ore jam non amplius Aquarium, seu vulgo Skauniza, sed Montem SANCTUM, germ. Heiligen Berg, vulgo Sueta Gora appellandum esse omnino censuerit, quod supernum procul dubio Sanctitatis praedicatum in cordibus hominum primordialiter inditum usque adeo communi circumjacentium Regionum voto Sacro huic loco suffixum dignoscitur, ut quodvis aliud plane vel in desuetudinem abiverit, aut sempiternae sit omnino oblivioni datum.
VI. Dotem, seu sic dictam fundationem Ecclesia B. Virginis nullam habuit. Eccur enim illi Ecclesiae dos, sive fundatio, quam cunctipotentis, nulliusque indigi, et liberalissimi Numinis Genitrix, Coeli, terraeque Domina suis honoribus idcirco aedificari praecepit, ut ipsa veluti coelestis thesauraria ibidem specialius residens omnia omnium generum fluenta gratiarum pie implorata suos in Clientes derivet? Nunquid enim domui suae sufficiens illa censenda non erat, quae omnibus se invocantibus omnia facta per ducentos, et amplius annos, quidquid recte petunt, liberalissime elargitur: Et Fratres Minores, quos ex Chrovatia evocatos, ut hoc in loco sibi famulentur, elegit, in aspero adeo Monte ab hominum consortio, et sublevamine prorsus semoto, materno sinu non complectitur modo, sed ad invidiam usque multorum non sine manifesto in dies singulos miraculo nutrit, sustentat, tantaque benedictione praevenit, ut et populo copiosè confluenti omnia charitatis officia praestent. Constructa nihilominus Ecclesiae bona pene multa fervente fidelium devotione aut donata, aut legata subinde accesserant, ea tamen omnia usque ad prata quaedam (de quibus infra plura) quae jumentis hic loci prorsus necessariis pabulum praestant, interveniente legitima authoritate sunt divendita, et pretium pecuniarum inde receptum in alios usus impensum. Reliqua Ecclesiam spectantia infra c. 6. adducam.
611
Caput III.
De Traditione Ecclesiae B. V. Mariae Montis
Sancti Fratribus Minoribus S. Francisci
Regularis Observantiae Provinciae Bosnae
Croatiae, et Aedificatione Conventus.
§. I.
De introductione Fratrum Minorum ad
Montem Sanctum.
I. Cum Fratres Minores Provinciae Bosnae Croatiae ob destructos, et combustos eorum 31. Conventus per saepius repetitas immanium Turcarum excursiones, ut jam saepe indicavi per incertas sedes vagarentur, non habentes domos ad habitandum, eas ab aliis emendicare coacti erant, prout 6. annis ante obtentam Ecclesiam Montis Sancti â Provincia Austriae obtinuerunt duos Conventus videlicet Labacensem, et Neostadiensem, et â Provincia Dalmatiae eodem anno ConventumPisinensem. Quia autem Provincia nihilominus utpote hoc tempore nonnisi 6. possidens Conventus videlicet Labacensem, Tersactensem, Neostadiensem, Segniensem, S. Leonardi in Silvis, et Pisinensem, ac Residentiam Berdovicensem, valde constricta erat, petierunt Fratres Minores Provinciae Bosnae Croatiae Serenissimum Archiducem Austriae, Ducem Styriae, Carinhtiae et Carnioliae, ac Comitem Tyrolis, et Goritiae Carolum, quatenus ob singulare studium, quo augmentum Cultus Divini promovere satagebat, ac affectum, quo in Fratres Minores ferebatur, eisdem Ecclesiam (quam hucusque scilicet ab anno 1544. usque ad annum 1565. Parochus Salcanensis cum suo Clero, cum hic Mons intra limites ejusdem Parochiae situs sit, officiaverat) Montis Sancti B. V. Mariae eisdem concedere benigne dignaretur.
II. Ut Carolus Archidux Austriae audivit honestam, et piam petitionem Fratrum Minorum Provinciae Bosnae Croatiae mox de dato Vienna 11. Septembris anno 1565. scripsit ad Capitaneum Gradiscae, et Comitatus Goritiensis administratorem litteras, in quibus Serenissimus Princeps humillimis precibus sibi â Fratribus praedictis pro Ecclesia B. V. prope Goritiam supra Salcanum ipsis concedenda factis, se ob exemplarem eorumdem vivendi rationem, tum promovendi ibidem Divini cultus gratia apprime esse inclinatum, eidem Capitaneo renuntiat, ac praecipit, is sincerè docere velit, ac consulere, num dicta Ecclesia supplicantibus Fratribus concedi possit, quoque pacto fieri queat? ut Fratres in casu factae concessionis eo loci religiose sustententur. Rescriptum citatum hujus est tenoris:
612
Carl von Gottes Gnaden Erzherzog zu
Österreich, Herzog zu Burgund etc. etc. Graffe
zu Tyroll und Görz etc. etc.
Was massen Vns N. die Parfüesser Brüder der Crabatischen Provinz um Vnser Frauen Kirchen am Berg bey Görz ob Salkhan gelegen untherthäniglich angelangt und gebetten, das werdet ihr hieneben ab ihrer Supplication zu vernemen haben und weil Wir inen dan ires Wohl Verhaltens halben mit Gnaden wohl genaigt seyn, sy auch der Enden von wegen Befürderung des Gottsdienst gnediglich gern sehen wolten, so ist demnach Vnser gnediger Beuelch an eüch, das ir Vns eüeren fürderlichen Bericht, Rath und Gutbedunkhen, ob und was Gestalt Wir inen berührte Kirchen eingeben lassen und woher sy sich daselbst erhalten möchten, zueschreiben wöllet. Daran beschicht Vnser gnädiger Willen und gefellige Meinung. Wienn, den 11. Sept. Anno 1565.
III. Submissa informatione â Capitaneo Gradiscae, et locumtenente Goritiensi Carolo Archiduci, ejusque intellecto tenore Serenissimus Princeps de danda Fratribus Minoribus Ecclesia Montis Sancti gratiosissimam signavit Graecii die 5. Aprilis 1566. resolutionem, serioque praecepit Capitaneo Gradiscae, et locumtenenti Goritiae, ut praedictos Fratres ex Croatia pulsos citra moram in possessionem dictae Ecclesiae mittant: et in casu, quo in vicinia sufficiens eleemosyna pro illorum alimonia haberi non possit, curare velint, ut residuum ex proventibus Ecclesiae ipsis subministretur, ac eum in finem proventus Ecclesiae exactè notentur, ut ex copia Rescripti Archiducalis in italico sermone exarati uberius patet, quod ita sonat:
Noi CARLO per la gratia di DIO Arci-
duca d Austria, Duca di Borgogna, Stiria,
Carintia, Wirtenberga ec. Conte di Tirolo,
e Gorizia ec.
Fidelli, diletti. Noi vi faciamo intender, e' habbiamo gratiosamente concesso di dar alli poveri Frati Zocolanti, quali sono stati espulsi fuor di Croatia, la chiesa sopra il Monte di Salcano appresso Gorizia, et cosi qui è la nostra commissione â voi, che vogliate dar subito il possesso di tal chiesa alli detti Frati Zocolanti. Et in caso, che li intorno quelli contorni non potessero haver il loro nutrimento dell' eleemosina, che vogliate proveder, accioche
613
â loro li sia rifatto il mancamento dell' intrata di detta Chiesa, et notar le dette intrate. Sopra ciò si fa la nostra graziosa voluntà. Graz li 5. Aprile 1566.
Nicolo de Neuhaus Commissio Seren'mi Domini
di novo Scoglio Vice-presid te Archiducis in Consilio
Wolffgango Schranik Joan. A Praunfelch
Vice Cancigliero Wolffgang Pürtmaiser
IV. Videns D. Parochus Salcanensis, quod vi Archiducalis Decreti suprà adducti Ecclesiam B. V. Mariae Montis Sancti supra Salcanum tradere, et consignare debeat Patribus Franciscanis Provinciae Bosnae Croatiae, cooperantibus Ecclesiae Camerariis (Kirchen Pröbsten) omnes res mobiles, putà vinum, frumentum, caeram, laneam, et lineam supellectilem, ornamenta, et paramenta omnia Ecclesiastica, argentum, aurum, calices, Scripturas etc iniqua usurpatione, quasi res suas, cum tamen eae â fidelibus Ecclesiae donatae fuerint, abstulit, nihilque Fratribus praeter nudos Ecclesiae muros reliquit. Contra hos iniquos Ecclesiae spoliatores conquesti sunt Fratres Minores coram Summo Pontifice, petieruntque remedium Apostolici roboris, ac restitutionem ablatorum; accessorium enim sequitur suum principale. Quaeso! quis unquam somniavit? posse aliquem bona surripere, et in proprium usum convertere, quorum non Dominus, sed tantùm administrator est. Cum igitur bonorum, paramentorum, calicum etc. B'mae Virgini â fidelibus oblatorum D. Parochus, et Camerarii fuerint administratores, et non Domini, neutiquam poterant Dominum (B'mam Virginem Mariam) suis bonis spoliare.
V. Quapropter S. Pius V. mox post suam ad Pontificatum elevationem rescripsit suis litteris incip. Significarunt de dato Romae Kal. Feb. 1566. ad Patriarcham Aquilejensem, et Episcopum Tergestinum, ut hujusmodi usurpatores bonorum Ecclesiae (quos iniquitatis filios nominat) sub poena Excommunicationis ad restitutionem compellant. En tenorem Bullae ex Originali desumptum:
Pius Episcopus Servus Servorum Dei
Venerabilibus Fratribus Patriarchae Aquilejensi, et Episcopo Tergestin. seu dilectis filiis eorum Vicariis in Spiritualibus generalibus salutem, et Apostolicam benedictionem. Significarunt Nobis dilecti Filii Guardianus, et Fratres domus, seu Ecclesiae Sanctae Mariae sitae in Monte Sire nuncupato Ordinis Fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum Tergestin. seu Aquilegien. Dioecesis, quod nonnulli utriusque sexus iniquitatis filii, quos prorsus ignorant, vini, bladi, frumenti, et alterius grani, cerae, olei, auri, argenti monetati, et non monetati quantitates, pannos lineos, et laneos, domorum utensilia ornamenta, et paramenta Ecclesiastica, libros, instrumenta contractus, litteras, Scrip-
614
turas publicas, et privatas, et alia documenta pecuniarum summarum, nonnullaque alia, res et bona etiam latius in executione, seu publicatione praesentium, si dictis significantibus videbuntur specificanda, ad dictam domum tam ratione legatorum, et relictorum si, seu significantibus praefatis pro tempore factorum, quorum alia legitime spectantia in Aquilegiensi, et Tergestina Civitatibus, et Dioecesibus, vel alibi respective extantia temerè, et malitiosè occultare, ac occultè, et indebite detinere praesumunt, nec non eorum occultatores, et detentores debite revelare non curant in animarum suarum periculum, et domus ac significantium praedictorum non modicum detrimentum. Super quo iidem significantes Apostolicae Sedis remedium implorarunt. Quocirca Fraternitati vestrae Fratres Patriarcha, et Episcope, seu discretioni vestrae filii Vicarii per Apostolica Scripta mandamus, quatenus omnes hujusmodi vini, bladi, auri, et argenti quantitatum pannorum, utensilium, ornamentorum, Scripturarum, pecuniarum summarum, ac aliorum bonorum, ac rerum, etiam, ut praefertur, specificandorum occultatores, et detentores, eaque debite revelare non curantes occultos, ex parte nostra publicè in Ecclesiis coram populo per vos, vel alium, seu alios moneatis, ut infra competentem, quem eis praefixeritis, ea dictis significantibus, sic debita restituant, et revelent, ac de ipsis plenam, et debitam satisfactionem impendant. Et si id non adimpleverint, infra alium competentem terminum, quem eis ad hoc duxeritis peremptorie praefigendum, ex tunc in eos generalem excommunicationis sententiam proferatis, et eam faciatis, ubi, et quando expedire videritis, usque ad satisfactionem, et revelationem condignam solemniter publicari. Quod si non ambo his exequendis potueritis interesse, unus vestrûm ea nihilominus exequatur. Datum Romae apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quingentesimo sexagesimo sexto, Kal. Februarii Pontificatus nostri anno primo.
J. Perolus
Chmandek [†]
VI. Hoc Pontificium Rescriptum contrarium videtur Archiducali Decreto suprà n. 3. allato; etenim sub die 5. Aprilis 1566. Archidux Carolus mandat, ut Ecclesia B. V. Mariae PP. Franciscanis consignetur: Pontifex verò sub die 1. Februar. 1566. jam nominat Guardianum, et Fratres Domus B. V. Mariae in Monte Sancto. Ex quo sequeretur, quod Fratres in Monte Sancto fuissent, antequam illis Ecclesia consignata fuisset, quod non est verisimile. Dicendum proinde est, quod Fratres Minores ab Archiduce Austriae Carolo jam anno 1564. vivae vocis oraculo, prout innuit P. Casparus Pasconi in hist. Conv. Montis Sancti c. 1. b. 11. fol. 5. hanc Ecclesiam obtinuerint, nam hoc anno die 28. Aprilis Serenissimus Princeps Labaci fuit. Dein Viennam regresso Archiduci Patres Memoriale pro docta Ecclesia scriptum submiserunt, ut patet ex supra n. 2. allato Ar-
615
chiducali Rescripto signato Viennae 11. Septembris 1565. in quo Archidux exquirit â Capitaneo Gradiscae, et locumtenente Goritiensi informationem, an, et quomodo Fratres, si illuc introducerentur, vivere possent? Capta hac informatione Archidux illico Ecclesiam praedictam Fratribus Minoribus consignâsse censendus est, quia autem Petrini, et Camerarii Ecclesiae aegrè ferebant videntes tantam Ecclesiam â sua jurisdictione, et potestate avellendam, introductioni Fratrum omnibus viribus resistebant, Fratribus illuc missis Ecclesiam extradere renuerunt, ideo Archidux novo mandato exarato die 5. Aprilis 1566. eorum renitentiam coercuit, ac Fratres absque omni tergiversatione sine mora introduci jussit. Ex his Scripturis clare deducitur, quod Ecclesia B. V. Mariae Montis Sancti Fratribus Minoribus consignata fuerit intra 11. Septembris 1565. et 1. Februarii 1566. licet stabiliter et imperturbate ejusdem possessionem primò post 5tam Aprilis 1566. acquisierint.
VII. Sanctissimi Pontificis Pii V. vestigiis inhaerens Carolus Archidux Austriae demandavit Capitaneo Goritiensi, ut solerter inquirat, qui, et quae quisque dictae Ecclesiae bona possideat: cognitos possessores sine mora possessionibus cedere jubeat, illasque saepe dictae Ecclesiae restitui faciat: nam sicut Ecclesiastici res mobile Ecclesiae, ut suprà dictum, et ad cultum divinum spectantes rapuerunt, ita et personae saeculares bona immobilia putà domos, hortos, vineas etc. Ecclesiae B. V. Mariae legata, et donata ad se traxerunt, quos iniquos usurpatores Carolus ad cedendum possessionibus, et dictarum possessionum restitutionem saepe dictae Ecclesiae faciendam per suum Comitatûs Goritiensis Capitaneum coegit sequenti Rescripto:
Carl
Wolgeborner, Lieber, getreüer. Auf hiebey ligendes des Guardian, und der Ordens Brüeder Sannt Mariae Kirchen zu Salkhan Supplicieren, darinn Sie der von berürter Kirchen alienirter Gütter wegen demüethigst bitten: Ist Vnser gnädiger, und ernstlicher beuelch an dich, das du dich alles Fleisses erkundigest, wer, und was ein jeder für Gütter angeregter Kirchen zuegehörig innen habe, und wo du derselben Gütter erkündigest, alß dan Verordnung thuest, damit sie von den jezigen Innhabern abgetretten und der Kirchen widerumben eingeantwart wurden. Es ist auch hiemit Vnser bevelch, das du mit Ernst darann, und darob seyest, damit voriger Vnserer Verordnung nach, von den Zeechleyten daselbst alles Ires Empfangs, und Außgebens ordentliche Raittung an, und aufgenommen werde. Darann beschicht Vnser willen und gefällige Meinung. Geben Graz den 10. Tag Septemb. Anno 1567.
616
VIII. Quod bonorum Ecclesiae B. V. Mariae Montis S. iniqui usurpatores, et detentores, ac paramentorum, utensilium, calicum, Scripturarum etc. spoliatores fulmine Apostolicae potestatis territi, ac mandato Archiducis adacti ablata saltem quoad aliqua restituerint, patet ex Scripturis originalibus in Archivio praedicti Conventus asservatis, quae concernunt quaedam bona immobilia ad Ecclesiam adhuc ante introductionem Patrum Franciscanorum devoluta. Quae tamen bona postmodum, quia Fratribus Minoribus vi illorum altissimae paupertatis ea possidere non licebat, cum consensu eorum, quorum intererat, usque ad aliqua prata, quae ad nutrienda necessario habenda animalia omnino retineri debebant, divendita erat, ac pecunia inde percepta in fabricam Conventus, et Ecclesiae insumpta erat.
§. II.
De aedificatione primi Conventus.
I. Postquam igitur (utor verbis P. Caspari Pasconi Hist. Conv. et Eccles. Mont. S. c. 3. n. 2. pag. 13) Ecclesia Montis Sancti indefessae solicitudini, et Custodiae Fratrum Minorum concredita fuisset â Serenissimo Carolo Archiduce, nulli quamtumvis parcentes praedicti Ordinis Religiosi labori, sedulam vigilantemque operam adeo fructuose impenderunt, ut brevi annorum spatio dissectis undequaque rupibus Conventum commodum, in quo illo tunc Fratres circiter viginti sex commorabantur, construxerint, qui solo eleemosynarum collectarum subsidio in paupertate, et humilitate juxta formam Sancti Evangelii, et Regulam, quam professi sunt victitantes, die, noctuque Altissimo famulabantur, quique Divinis laudibus, et orationi jugiter intenti Deum, et Sanctissimam Matrem ejus venerabantur, et ad haec usque tempora pariformiter benedicere, et collaudare non cessant.
II. Non repraehendendus est P. Pasconi, quod mox initium introductionis Fratrum Minorum ad Montem Sanctum 26. Fratres ibidem commoratos fuisse asserat ex eo, quod ad annum Christi 1616. quatuor tantum sacerdotes in Monte Sancto fuisse legantur, et quod dein saepius Conventum non Guardiani, ut in formatis Conventibus assolet, sed Praesidentes dumtaxat ad hospitiorum normam gubernaverint. Non, inquam, est repraehendendus! Nam cuilibet, si ea, quae part. 2. commemoravi, inspexerit, notum erit, et perspicuum, quod Provincia haecce tempore suae â Vicaria Bosnensi divisionis 29. Conventus habuerit, quorum 27. ab anno 1514. usque ad annum 1565., quo anno Ecclesia Montis Sancti Fratribus Minoribus assignata fuit, ferme omnes intra 50. annorum spatium â Turcis aut destructi, aut â Fratribus propter nimias persecutiones deserti erant, si Conventum Modrusiensem excipias, in quo anno 1565.
617
adhuc Provinciale Capitulum celebratum fuisse legitur: Unde necesse erat ex 27. Conventibus pulsos Fratres in majori numero in noviter acquisitis Conventibus collocare. Quod autem ad annum 1616. non fuerint ibidem nisi quatuor Sacerdotes, et obinde ob paucitatem Fratrum non Guardiani, sed Praesidentes constituti fuerint, minime sequitur ita etiam ab initio fuisse, nam ad hoc tempus numerus Fratrum diminutus erat propter grassantem in his partibus Lutheri haeresim, cum non essent, qui ad Religionem suscipi anhelarent. Ipsemet quoque contrariae sententiae Patronus haud inficiabitur, fuisse ab initio in Monte Sancto non tantum Praesidentes positos, sed veros Guardianos electos.
III. Primi Fratres, qui donatam ab Archiduce Carolo Ecclesiam, et locum Montis Sancti personaliter acceperunt, Domum quae pro Sacerdotibus Petritis Salcano peragendae Ecclesiasticae functionis causa adventantibus fuit constructa, occuparunt, quam sequentibus annis dissectis rupibus ampliarunt, ac ad Religiosi habitaculi formam, quam illorum temporum circumstantiae, et rerum vicissitudines patiebantur redactam inhabitarunt usque ad tempora P. Bonaventurae Sbona ter Ministri Provincialis, et hujus Conventus per plurimos annos Superioris dignissimi. Situs verò erat hic Conventus â fronte portae majoris Ecclesiae in loco, ubi nunc est hospitium peregrinorum, quod et hodie antiquus Conventus vulgo Stari Kloster audit, prout mox clarius patebit.
IV. Evoluto ferme 58. annorum curriculo Fratres tum propter loci angustiam, tum propter peregrinorum quotidie majori in numero ad hunc gratiarum Montem adventantium commoditatem, novum Conventum construere, et antiquum pro hospitio peregrinorum adaptare meditabantur, cujus operis executio commissa fuit A. R. Patri Bonaventurae Sbona Provinciali actuali anno 1623. in Capitulo Provinciali in Conventu Labacensi celebrato die 30. Augusti, prout ex ipsa originali Provinciae Tabula patet, ubi loquendo de Guardiano Montis Sancti sic habetur: In Monte Sancto ipsemet P. Minister Provincialis cum titulo Praesidentis, cui fabrica curae erit. Aedificium novi Conventus, quod hoc anno 1623. vel saltem sequenti inchoatum, anno 1626. nondum suam perfectionem attigit, ut apparet ex alio Vn'bilis Diffinitorii decreto emanato in Capitulo Provinciali in Conventu Montis Sancti die 2. Octobris celebrato sequentis tenoris: In Monte Sancto antiquus Conventus pro hospitibus reparetur saecularibus, et novus perficiatur , id est compleatur. Ex quo patet, quod antiquus Conventus, prout supra insinuavi, ibi fuerit, ubi nunc est hospitium peregrinorum, secundò: quod novus Conventus aedificari coeptus fuerit ante annum 1626. cum ly perficiatur, opus jam inchoatum significet, an verò hoc anno Conventus suam totalem perfectionem attigerit? pro certo asserere non audeo.
V. Malè proinde recentissimus quidam compilator historiae Conventus, et Ecclesiae Montis Sancti ex illis verbis
618
P. Francisci Glavinich de Orig. Prov. Bosnae Croat. fol. 43: Padre Bonaventura Sbona … morì in Monte Santo governando quel luogo: al tempo del quale si principiò il Monasterio, e si ridusse a forma, come hora si vede , reponit initium Conventus ad annum 1638. et complementum ejusdem ad annum 1640. vel 1641. quo praedictus P. Sbona ex hac vita migravit. Praeterquam enim, quod verba illa: al tempo del quale etc. nullum determinatum tempus denotent, sed omnes illos annos, quibus praelaudatus Pater Bonaventura Sbona Conventui Montis Sancti praefuit, indeterminatim respiciant, sufficienter ex numero superiori adductis monumentis eruitur, Conventum fuisse circa annum 1623. aedificari coeptum; et absolutum circa annum 1627.
VI. De forma, amplitudine, situ denique primi hujus Conventus nullum prostat documentum, ex quo quidpiam eorum vel divinare possemus. Sunt autem ex circumvicinis populis seniores aliqui etiamnum superstites, qui antiqui Conventus vivacissime recordantur. Referunt interrogati, Conventum â P. Bonaventura Sbona aedificatum multum in amplitudine, in forma verò â moderno, qui priori suffectus est, nihil ferme defecisse. Fuerat quippe, ajunt illi, recta protractus non quidem in orientem, ut praesens est, sed in occidentem per aream quae infra Refectorium est, hospitium versus usque ad viam lapidibus stratam, qua itur per gradus ad portam majorem Ecclesiae: ad septentrionem vero vallis Ecclesiae, quae inter, et hodiernum Conventum tanta â P. Romualdo Sitter interjecta est intercapedo, ut sufficiens luminis splendor in cellam vinariam intromittatur, omnino adhaerebat, aut fortasse in loco vallorum olim Conventus moenia constiterant. Longitudo denique orientem versus ultra portam meridionalem Ecclesiae non protendebatur.
§. III.
De moderno Conventu.
I. Postquam Conventus â P. Bonaventura Sbona, ut praec. § retuli exaedificatus, 85. annis, ab anno scilicet 1626. usque ad annum 1711. perstitisset, temporis edacitate ita absumptus fuit, ut proximam minaretur ruinam, A. R. P. Romualdus Sitter, vir insigni scientia, et mira in agendis dexteritate pollens, die 3. mensis Septembris anno 1708. in Ministrum Provincialem electus, misertus huius Conventûs, proposuit anno sequenti 1709. die 4. Julii Vnb'li Diff'orio in Conventu Nazarethano congregato necessitatem Conventus, ab eoque illum ê fundamentis aedificandi licentiam obtinuit, prout in Protocollo Provinciae tom. 1. fol. 401. registratum reperitur his verbis: Proposuit A. R. P. Minister Provincialis extremam necessitatem funditus
619
aedificandi, et construendi Conventum Montis Sancti, qui secundum datam, et perlectam Vnb'li Diff'rio unanimem illius venerabilis familiae attestationem ob illius vetustatem, et omnimodam putredinem jamjam minetur ruinam, et praecipitium. Annuit Vnb'le Diff'rium obtenta prius peritorum delineatione, illum esse proximo futuro anno novo, ac fundamentali aedificio inchoandum, et secundum mediorum possibilitatem continuandum.
II. Quia autem non obstante Vnb'lis Diff'rii praecitato Decreto de funditus aedificando, et construendo Conventu Montis Sancti varii in varia abierunt sentimina, et contradictoria, aedificium anno 1710. suspensum mansit, et ideo A. R. P. Romualdus Sitter Minister Provincialis causam videns communem, totamque concernentem Provinciam denuo cum productione factae delineationis V'Diff'orio, omnibusque Provinciae Patribus in Congregatione secunda habita in Conventu Nazarethano die 25. Maii hoc anno 1710. genuinam, ac realem necessitatem, aliàs cuilibet evidentissime perspectam constructionem hujus Conventus proposuit. Quae omnia, cum V'Diff'rium distinctè percepisset, exactè delineationem vidisset, et examinâsset, ejusque dispositioni R'mus Vice-Commissarius Generalis Familiae Cismontanae P. Antonius de Munte Buffo litteris Romae 1. Martii currentis anni 1710. ad P. Ministrum Provincialem datis, ac coram toto Diffinitorio perlectis, sese omnino remiserit, plenamque hoc in negotio indulserit procedendi, et operandi libertatem, non solum primum suum ratificavit Decretum, verum etiam denuo omnibus bene pensatis, ac cum cautela consideratis, maturâ, ac plena animi deliberatione unanimi voto nemine penitus discrepante, ac dissentiente hunc Conventum proxime futuro anno (videlicet 1711.) novo, ac fundamentali aedificio decrevit inchoandum. Vid. cit. Protocoll. fol. 408.
III. Fretus facultate R'mi P. Commissarii Generalis, ac Consensu V'Diff'orii ARP. Romualdus Sitter Minister Provincialis dissectis rupibus hoc anno 1710. ut anno sequenti 1711. aedificium novum Conventus maturius inchoari posset, quasdam praeparationes fecit. Fuisse autem fabricam mox ad initium anni 1711. inchoatam patet ex Copia contractus inter Procuratorem Conventus, et D. Joannem Torre aedilem die 6. Januarii initi, quod sic sonat:
1711. L' Ind' ne 4. il giorno di Martedi li 6. del mese di Genaro. Fatto in Gorizia nella casa del Sp. Sig' r Bartolomio Beucig praesenti etc.
Dovendosi dar principio alla fabrica del V'ndo Convento de Molti R. R. P. P. di S. Francesco del Monte Santo il Sud.' o Sig' r Beucig come Procuratore del medemo V'ndo Convento è convenuto col Sig' r Giov. Torre Capomistro nella maniera, che segue.
1' mo Personalmente constituito il med. o Sig' r Gioanni promette, et solennem' te s'obligò di far il muro imbiancato, et incartato di fuori, et di dentro con materiali però da soministrarsi dal V'ndo Convento grasso tre piedi a lire 5. dico lire cinque il passo, le tramezzate d'un piede, e mezo pure imbochate, et incartate di fuori, et di dentro a lire 3. il passo, et il tetto a lire 2 il passo.
620
2' o Che sia obligato di finir le mettà della fabrica di detto V'ndo Convento nel termine d'un anno prossimo venturo.
3' o Che perfetionate le muraglie, et il tetto si riservano d' aggiustarsi per la fattura dei volti con altre opere.
4' o et ultimo, che viceversa il V'ndo Convento sia tenuto di far le spese cibarie al Sud' o Sig' r Gioanni Capomistro, et in sua absenza a Maestro Antonio suo Figliolo in tempo, che sarano impiegati nell' opera. Promettendo perciò una parte, e l'altra di voler haver il presente contratto sempre fermo, rato, et grato mantener, attender et osservar sotto obligatione in forma juris etc. Presenti M' ro Gio. Bat'ta Bront, et Giacomo Anderlig testimony havuti etc.
| Suprascriptum Conven- ginalibus olim Domini rialis Notarii sic requisi- |  | tionis Instrumentum ex notis ori- Joannis Gollob Publici Impe- tus Joannes Antonius Dornech itidem |
| Publicus Caesarea Authoritate Not. fideliter eduxit prout invenit se in fidem subscripsit, authenticavit, ac apposito de more sig o S. S. V. C. etc. | ||
Goritiae 29. Maji 1713.
Dominus novit viam justorum.
IV. Quod Conventus anno 1711. ex fundamentis jam exurrexerit, et porta major ejusdem, quae est Orientem versus jam facta fuerit, patet ex incisione facta supra januam majorem hoc chronographico exarata:
FratrIbVs MInorIbVs
InfInIta CaeLestIs PatrIs ProVIDentIa
SVo eXtrVXIt aVro.
Non facias violentiam pauperi, quia pauper est
neque egenum conteras in porta. Prov. c. 22. v. 22.
Quod autem anno 1714. Conventus nondum perfectus fuerit, patet ex inscriptione supra portam Caenaculi, quae utique prius, quam superius aedificium facta fuit, posita hujus tenoris:
HIC pasCIt esVrIentes MIserator
DeVs
Hoc quoque patet ex quadam obligatione D. Joannis Torre et ejus filii Antonii Architectorum signata Goritiae die 27. Maji 1712. vi cujus se obligavit Conventum extruere, et funditus aedificare annis 1712. 1713. et 1714. unde dicendum: Conventum his annis, quoad majorem sui partem absolutum fuisse, Cellas verò, et dormitorium, aliaque minoris momenti anno sequenti suam perfectionem attigisse.
621
V. Conventus igitur â P. Romualdo Sitter aedificatus, et protractus fuit â porta Conventus, quae per Ecclesiae portam meridionalem viam praebet ad Ecclesiam, usque ad portam majorem orientem versus una cum pergula, Sacristia, et Choro, de quibus alibi sermo redibit, ex parte autem occidentali hospitium versus pars ad aream protracta dejecta fuit, ac Refectorium meridiem versus protractum, ac super illud Clericatus extructus octo cellis, et Schola instructus, nam Refectorium prius in cubiculo, per quod ad Culinam transitus patet, fuisse creditur. Remansit porro de Conventu â P. Bonaventura Sbona aedificato pars illa, quae est â moderno Clericatu usque ad portam Conventus, per quam ad Ecclesiam itur una cum 13. Religiosorum cellis. Modernus Conventus in duas contignationes elevatus ab Occidente ad Orientem protensus est, cellas ex utraque parte habet. Refectorium tantum cum Clericatu in parte occidentali, meridiem versus vergit. In toto Conventu numerantur Cellae, seu commoda Religiosorum habitacula 54. Quae non tantum Religiosorum habitationi, sed etiam peregrinorum, benefactorum specialium, ac. R. R. D. D. Presbyterorum Saecularium, qui in solemnioribus anni festivitatibus Thaumaturgam gratiarum Matrem veneraturi in solito majori numero advenire solent, commoditati deserviunt, quos afforis inter Saeculares pernoctari sinere indecens foret.
VI. Conventus hic saepe saepius â fulmine aliqua damna passus est, quae tamen levioribus expensis resarciri poterant. Ast valde infausta fuit huic Conventui dies 15. Octobris Sanctae Theresiae Virgini Sacra anno 1756. Etenim circa 8'vam vespertinam horribilis exortus est ventus Turbo dictus, qui Conventui ultimam minabatur stragem; etenim adeo vehemens erat, ut non tantùm totum tectum Goritiam versus elevaverit, dejecerit, et destruxerit, sed etiam omnes ex ea parte fenestras confregerit, imo nec confractae tantum, sed et una cum jugamentis â parietibus avulsae erant: valvae item aliquae ruptis cardinibus per aerem raptae sub conspectum nunquam amplius venêre. Tanta venti vehementia erat, ut Fr' Severus Sever Clericus, qui secundum â porta cubiculum habuit, aperiens portam ad lectum ceciderit, nec eam amplius claudere valuit: imo in angulari Clericatus cubiculo elevato tecto, etiam ipsas cubiculi trabes levaverit, ut pluvia directe ad lectum deciderit. Non facile haec narranti totalem fidem adhibuissem, nisi ipsusmet hujus tragediae maestissimus spectator adfuissem. Quamvis verò hoc damnum non modicis constitit impensis, tamen intra breve tempus piorum eleemosynis restauratum, ac reparatum fuit.
§. IV.
De Hospitio Peregrinorum Conventui adjacente.
I. Nulla de hoc Hospitio prostant litterarum documenta, ex quibus initia illius conjectari possent, si tamen Diffini-
622
toriale Decretum, cui etiam perpetua traditio suffragatur, anno 1626. latum, et supra §. 2. n. 4. allatum consideremus, illud tam Conventu â P. Bonaventura Sbona, quam â P. Romualdo Sitter aedificato antiquius, et Ecclesiae B. V. pene coaevum facile intelligemus. Dixi jam superius §. 2. quod Patres in sui prima introductione ad domum, quae pro Petrinis aedificata fuit, collocati fuerint, quam postmodum ampliarunt, ac in Religiosum Domicilium commutarunt. Quae vix alibi, quam in hoc loco, in quo nunc hospitium est, constitisse censenda est, praesertim quod anno 1626. decretum fuit, ut novus Conventus aedeficetur, et antiquus pro peregrinorum hospitio applicetur.
II. Postquam Fratres ad novum â P. Sbona de Bashniza aedificatum Conventum transiverunt, fuit antiquus pro habitatione peregrinorum restauratus, ad cujus reparationem etiam personae particulares auxiliatrices manus porrexerunt; sic enim Ill'mus D. Baro Joannes Petrus Coronini propriis sumptibus, ut in casu sui ad Montem Sanctum adventus certam, et securam haberet habitationem, unum cubiculum restauravit, ut patet ex inscriptione, quam supra cubile â se constructum cum suae nobilitatis insignibus anno 1638. incidi jussit hoc sub tenore:
Cella Ill'mi D. Joan'. Pet. Coronn. S. C. M. Collonelli
Lib. Bar. Privacinae, Gradiscutae, Rubiae, et Villes,
D. Dorinberg, et Tachelberg, erecta sub Guard.
P. F. Bonaventura Sbona MDCXXXVIII.
III. Duobus annis tardius porticus, quae septentrionem respicit, adjecta est, ut ex cuneo portae superliminari dignoscitur, cui insigne Seraphicum, et annus erectionis 1640. incisus est. Ad eam plurimum contulisse creditur Communitas Canallensis, quae etiamnum cubiculum inferius in introitu â dextris Canallensium cubiculum audit. Anno 1718. in tractu â porticu mox dicta orientem versus aliqua cubicula adjecta fuisse sub gubernio P. Petri Stibelli ex computis ejus, eodem anno scriptis. Anno demum 1722. ultima tria in eodem tractu cubicula orientem versus, quae in Coemeterio sita nuncupantur, adaedificata sunt, totumque hospitium Peregrinorum plene, ut praesens visitur, refectum est.
IV. Aliud subinde aedificium ad clivum Goritiam versus, Conventum inter, et Sacellum S. P. Francisci extructum fuit anno 1717. ut ex contractu inter Parentem Spiritualem et Georgium Doplichar die 8. Julii inito dignoscitur, quod Molae pneumaticae, aut in manuariae officiis deputabatur; ac idcirco hodiedum Molendinum audit, etiamsi ad istiusmodi usus non amplius adhibeatur. Agendum hic foret de praedio Previg dicto, ast quia de eo plura dicenda occurrunt, illud in specialem §. rejicio, solum hic adhuc de Conservatorio, et Domo in oppido Gargar sito pauca meminisse juvat. Haec quippe Domus Fratribus hospitium praestat, dum conducendis ex nigris, et altis
623
N' o 27.
silvis, ac in adjacens Conservatorium reponendis lignis focalibus operam locant. Eam A'o 1728. sub P. Francisco Suppanchich loci Guardiano fl. circiter 60. fuisse emptam, et dictum pretium â Sua Excellentia D. Capitaneo Goritiensi solutum, Inventarium eodem anno facto clare ostendit. Tandem ruinae proxima â fundamentis restaurata fuit sub Guardianatu P. Caroli Novak Anno 1777. imposito novo strato quercino, fenestris, earumque jugamentis, et ferreis cratibus.
Caput IV.
De gratiis, et privilegiis a Romanis Impera-
toribus, et Austriae Archiducibus Fratribus
Minoribus Conventus Montis Sancti
clementissime concessis.
§. I.
De beneficiis huic Conventui generatim concessis.
- Cum quidam iniqui usurpatores bonorum Ecclesiae B. V. Mariae per Carolum Archiducem ad restitutionem eidem Ecclesiae faciendam compulsi fuissent, ùt suprà c. 3. §. 1. n. 7. visum est, id aegrè ferentes â fratribus gabellas propter praedicta bona exigebant, quibus, ut Goritienses praetactas praestationes condonarent, ipsemet pientissimus Archidux Carolus, eos quasi rogando interpellavit, ut ex sequenti de dato Labaci 1. Febr. 1570 exarato Rescripto patet:
Carl
Nachdem Vns die barfüsser Brüder bey Vnser Frauen ob Salkhan umb genedigste befreyung aller Steüer gehorsamblich angelanget, Wir ihnen auch mit gnaden genaigt seyn, und wir darzue berichtet, das es gar um ein schlechtes zu thuen seye. So ersuchen wir eüch demnoch hiemit ganz genediglich begehrend, das Ihr Vns so viell zu unterthänigen Ehren und gefallen thuen, und Sie solcher Steüer auf allzeit, oder doch nur etlich Jahr erlassen wollet. Das raicht Vns bey Eüch zu genedigen gefallen und Sie werdens mit ihren gebett zu Gott beschulden, und verdienen. Laybach den 1. Februar 1570.
II. Quia verò Saecularium contra Fratres Minores hujus loci inhabitatores nondum totaliter quieverunt insultus, P. Marianus â Bosnia pro tempore Guardianus, ut Sacrae Regulae Seraphicae professores â Saeculi molestiis liberati quietius, et securi-
624
us divinis vacarent obsequiis, se suosque Fratres cum toto Conventu, et Ecclesia protectioni praelaudati Serenissimi Principis enixe commendabat, qui etiam ex innata in Ordinem S. Francisci animi benevolentia, et propensione P. Marianum â Bosnia cum omnibus sui Ordinis alumnis intuitu Religiosae, Catholicae, ac probatae vitae, quam Ordo Fratrum Minorum praefert; ac injuriarum, persecutionumque, quas idcirco patiuntur, depellandarum causa, in suam, et August'mae Domus Austriacae gratiam, protectionem, et patrocinium suscepit, praecipiendo omnibus suis substitutis, ut praedictos Fratres sub sua protectione imperturbate vivere sinant, prout ex ejusdem Rescripto de dato Graecii 25. Feb. 1574. quod adnecto, clarius patet:
Wir Carl von Gottes Gnaden Erzherzog zu Oesterreich, Herzog zu Burgund, Steyer, Karnten, Crain und Wirtenberg etc. etc. Graff zu Tyroll und Gorz etc. etc. bekenen offentlich mit diesen brieff und thuen kund allermäniglich, das Wir in gnädigster ansehung und erwegung des ehrbaren Christlichen wandels, auch nuz, und Fromben, welchen der Franciscaner Orden in der Kirchen Gottes schaffet, auch der Verfolgung, die Sie darumben von ir viellen leyden müssen, Bruder Marianum von Bosna, Guardian des Closters Vnser Lieben Frauen bey Salkhan, sambt allen seines Ordens Verwandten, wo die allenthalben wesent, in Vnser und Vnsers löblichen Hauß Österreich sonderbahre gnad, schuz und schirm angenohmen, und empfangen haben, thuen solches auch als Regierender Herr, und Landsfürst hiemit wissentlich in Krafft dies Brieffs also und dergestalt, das nemlich gedachte Ordens Leüth nun hinführo Vnserer sonderbahren Gnad, schuz und schirms gebrauchen, nuzen und genüessen sollen und mögen, von allen mäniglich ungehindert: Vnd gebiethen hierauf allen und jeden Vnsern nachgesezten Obrigkheiten, Vnterthanen und Getreüen, was würden, stands oder wesens, und wo die allenthalben gesessen seyn und hiemit ersucht werden, ernstlich, und wollen, das Sie ernenten Guardian, und Ordensleüth bey vnserer solicher sonderbahren sicherheit, schuz, und schirm, wie obstehet, ruhebiglich bleiben lassen, Sie festiglich darbey handhaben, darwider selbst nicht thuen, noch jemand andern zu thuen gestatten in keinerley weis, noch weeg, alß lieb einen jeden seye Vnser Vngnad, und Straff zu vermeiden. Das ist Vnser ernstlicher Will und Meinung. Geben in Vnserer Stadt Graz den 25. Februarii A o 1574.
Carolus (L. S.) Ad mandatum Domini
Archiducis proprium
H. C. von Prossekh
Teütsch. Ordens.
625
III. Dictum fuit supra c. 2. §. 2. n. 2. pag. 607. quod fundum pro construenda Ecclesia anno 1540. concesserit, unà cum 32. passibus extra Ecclesiam quaqua versus Ill'mus D. Hieronymus ab Attimis cum onere quotannis censum 80. X. Camerae fiscali pendendi. Censum tum istum, cum alios, quos Ecclesia Montis Sancti ob plures fundos â piis benefactoribus sub initium sibi legatos Camerae Archiducali pendere debebat, Ill'mus D. Hermanus ab Attimis pia erga beatissimam Virginem devotione motus pro se, et suis haeredibus in perpetuum, et quamdiu ipsi, et sui haeredes Camerae Archiducalis Urbarii fuerint possessores, gratiose remisit (quod Carolus Archidux jam dudum exoptabat, ut paulo ante visum) injuncto Patribus Montis Sancti onere Missas 5. statutis cujuslibet anni diebus in perpetuum cantandi, quod onus P. Joannes Paronius de Salerno in Monte Sancto Guardianus acceptavit praesentibus testibus die 18. Martii Anni 1603. ut ex sequente Instrumenti copia dignoscitur:
In Christi Nomine Amen. 1603. Ind' ne prima 18. Martii in V'ndo Monasterio Divae Mariae super Montem Salcani praesentibus testibus subnotatis. Ubi perill. D. Hermanus ab Attimis q m perill. D. Jacobi pia devotione motus erga beatam Virginem per se, et haeredes suos in perpetuum, donec tamen ipse perill. Dominus, et illius haeredes possessores fuerint Urbarii Camerae Archiducalis, exemptavit, et liberavit Vnb'lem Ecclesiam Gloriosae Mariae Montis Salcani ab annuis affictibus, et censibus in dicto Urbario descriptis, et eidem Camerae singulo quoque anno per R'ndos gubernatores Vnb'lis Ecclesiae solvi solitis, ita, ut imposterum quousque, ut supra dicta Vnb'lis Ecclesia ab exactoribus Camerae, causa affictuum Superiorum unquam modo aliquo molestari possit, sed semper libera remaneat, hoc tantum addito, ut R. R' di Patres Guardiani Ven. Monasterii dictae V'ndae Ecclesiae in perpetuum durante ut suprà teneantur, et obligati sint, prout illos idem perill. D. enixe rogat celebrare, vel celebrari facere singulo quoque anno diebus subnotatis quinque Missas cantatas videlicet die 19. Augusti pro anima perill. D. Jacobi illius Patris, 29. Decembris pro anima perill. D'nae Catharinae ipsius Matris, 29. Julii die natalitia ejusdem perill. D. Hermani, 18. Augusti, quo tempore orta est perill. D'na Ursula illius conjux, et in festo Divi Georgii, quo die dicti perillustres D. D. Hermanus, et Ursula sanctissimo Matrimonii vinculo copulati fuêre, eosdem, dum vixerint, et eorum animas post mortem sub protectione beatae Mariae Virginis piè commendando. Quam donationem, liberationem, ac eleemosynam, ut suprà Ad'm R. P. Joannes Baronius de Salerno Guardianus in praesentiarum R'ndi Monasterii ipsius beatae Virginis Salcani, ibidem praesens nomine dictae Ven. Ecclesiae per se, et Successores suos acceptavit cum promissione, et obligatione celebrandi, et celebrari faciendi singulis annis in perpetuum, donec ut suprà, Missas quinque modo, et diebus superius descriptis. Praesentibus perill ri D'no Hieronymo ab Attimis, et Christophoro Praesimpergher testibus vocatis, et rogatis etc. etc..
626
IV. Anno 1652. Fratres Conventus Montis sancti petierunt â Ferdinando III. donari sibi medium Montem, ita ut vicini Gargarienses, et Salcanenses in ea Montis parte nec ligna secare, nec animalia pascere auderent, quod ut evincerent sequentia motiva allegârunt. 1' mo Ne â Rusticis arbores penes viam, quae Peregrinis Montem ascendentibus umbram praebent, excindantur: 2' do quia Fratres ob dictam Peregrinorum utilitatem saepius implantaverint arbores, quae verò comestis â capris ramis aruerunt: 3' tio Quia si vicinis promiscuè admittetur sectio lignorum, intra breve tempus Mons nudus remanebit, et sic nec Fratres, nec Vicini arbores, quas secent, habebunt. Ad hunc Fratrum supplicem libellum diversae informationes petitae, et datae erant Aulae Caesareae â D. Francisco Fornassar U. I. Doctore Fiscali Caesareo, ac Saltuario in Forojulio. Qui quia Vicinis subditis Caesareis ob Fratrum petitionem non esse praejudicandum censuit, ab Aula Caesarea nulla Fratrum petitioni arridens, venit Resolutio, nisi, ut D. Fornassar Fratres cum vicino populo ad amicabilem transactionem inducat.
V. Videntes Fratres Minores, sua pia desideria ê voto non succedere, ad Ill'mum D. Martinum Comitem â Strassoldo Mariani hujus Sanctuarii eximium cultorem, et directum loci Domium consultò recurrerunt rogando, quatenus illorum paupertatem respiciens eisdem partem Montis tam propter necessitatem lignorum, quam foeni benignè assignare dignaretur: Fratrum inopia misertus Ill'mus Comes sua territorialis jurisdictionis authoritate plenae donationis decretum in favorem Fratrum die 28. Januarii anno. 1654. dari fecit sequentis tenoris:
Vista, et considerata la presente (supplicatione) trattandosid'opera pia, e necessaria de' poveri Religiosi, havendosi ancor' a posta noi transferito sopra il loco, si concede la porzione di Commugna tenendo verso la sommità del Monte, e Convento per usufrutuare solum li fieni, e legni, che frà le confini d'esser posti dalli di noi deputati, s' attrovarano pro tempore, e questo assegnamento s'intenda non per ragione di proprietà, ma di puro usufrutto, e nel modo, che sogliansi godere le Commugne dalli Communi, e per modo d'eleemosina, tanto cosi etc.
Decretum per Ill' mum Dominum
Cusmina Cancelliere de mandato.
VI. A Hoc pium praedicti Ill'mi Domini Comitis decretum fuit cum assignatione districtus executioni datum die 17. Martii 1654. prout ex annexo Instrumento patet:
627
Li 17. del Mese di Marzo 1654. fatto sopra il Monte di Salcano nel Convento de R. R. P. P. della minor osservanza di san Francesco.
Dove in esecutione del Decreto del Ill' mo Sig r Conte Martio de Strassoldo, e Sacro Romano Imperio lib. Bar. de Villa nova, Signor di Salcano, Medea, e Farra, Cesareo Consigliere, e cacciator Maggiore nel Contado di Gorizia fatto li 28. Gennaro prossimamente passatto sopra la supplica delli R. R. P. P. Guardiano, e fratti di detto Convento, et in virtù della delegatione nella persona del Molt' Ill' re Sig' r Gio. Paulo Chinelli suo Sig' re logotenente in Salcano di metter li specificati confini havendosi questo hoggidi transferito personalmente assieme con me Carlo Cusmina Cancegliere alla presenza del Molto R'ndo Padre Sigismondo Beltram di presente Guardiano, à questo designò gl' infrascritti confini, cioè che comminciando il primo confine sotto N o 1 o dalla Capella Vecchia, che per andar su Monte Santo per strada si trova quella, cioè di sopra la bocca di Gargaro dalla parte del Lisonzo seguiti sino al N o 2' do confine pocco discosto dal trozzo, quale à dritta linea seguitando mena al N o 3' tio confine d'esser messo presso il boschetto di quel piano, e di li versso in sù andando passi per quella sella di Monte, che si vede frà il spacio dal Convento alla Capella di San Giacomo, ove si porrà il N o 4 o confine e seguiterà per la metà del Monte verso Gargaro ponendo in mezzo il N o 5 o confine à tal segno, che per dritta linea venghi à corrisponder al N o 1 o confine dell' accennata. Capella Vecchia e tutti questi confini syno posti di pietra eminenti fuori della terra, e segnati sotto li detti numeri per poter esser visti. Cosi etc.
Adi ut suprà
Martio C'e di Strassoldo.
Idem qui supra.
§. II.
De facultate caedendi ligna in silvis Caesareis.
I. Cum cuilibet, qui semel Montem Sanctum vidit, notum sit, quod silva circa Ecclesiam Montis Sancti omnino insufficiens sit ad praestanda ligna focalia pro Fratribus, et Peregrinis necessaria, imo si Fratres omnia ligna focalia ex hoc monte extrahere vellent, illum facile intra spatium 4. vel 5. annorum totaliter denudarent, sicque miseri Peregrini in maximis caloribus, qui in his partibus solito majores esse solent, Montem ascendentes non haberent ullam umbram, sub qua lassa membra refrigerarent. Unde Fratres ad Ferdinandum II. glor. mem. Romanorum Imperatorem, et Archiducem Austriae demississimè recurrerunt pro alibi assignatione facienda lignorum
628
Ferdinandus humillimis Fratrum precibus motus per I. A. Cameram praecepit Saltuariis in foro Julii de dato Graecii 17. Sept. 1626. ut Fratribus Montis Sancti 26. currus lignorum ex Monte S. Valentini extrahendi licentiam concedant, sequenti Rescripto:
Demnoch Ihro Röm. Kay. May. Vnser allergenedigster Herr, dem Guardian und Convent auf unseren lieben frauen Perg ob Salcan bey Görz gelegen auf derselben allergehorsambistes Suppliciren Järlichen auß dem Välläntins Perg, doch aber nur von gestraüch und gemeinen brenholz, 26, Fueder auf wohlgefallen allergenedigst verwilliget haben, also haben wir eüch dessen mit dieser Verordnung erindern wollen, damit Ihr Ihnen soliches allezeit außzeigen, und erfolgen zu lassen wisset, dan es beschicht ec. Graz den 17. Tag Septemb. 1626. Jahr.
II. Hoc idem Ferdinandi II. gratiosum indultum confirmavit ejusdem in Imperio Successor Ferdinandus III. prout ejusdem ad D. Franciscum Fornassar Supremum Saltuarium in Foro Julii, et Istria die 9. Decemb. 1654 dato Rescripto patet:
Edler Hochgelehrter gutter freünd. Aldieweilen vermög buchhalterischen bericht außfündig gemacht worden, das die, durch Herrn Seidetti des Franciscaner Ordens Provincialen, beygebrachte abschrifliche verordnung, wegen eruolglassung Jährlicher Sechs und zwainzig Fueder gemainen brenholz aus dem Sabatein Perg für das Closter zu Vnser Lieben Frauen bey Salcan allda richtig, zwar wohl nur auf wohlgefallen, gestelt ist. So haben wir eüch bey so gestalter Sachen, weillen es gleichwohl piam causam betrifft, hiemit auftragen wollen, das Ihr berürten Closter oder Convent soliches Deputat der 26. Fueder auch fürdershin der verstandenen Verordnung gemäss, in so viell gestreiß oder gemainen brenholz, zu dessen nothwendiger Vnterhaltung, doch auch nur auf wohlgefallen, abfolgen lassen, und dieser vnserer Verordnung dergestalt nachkomben sollet. Dan es beschicht auch hieran Ihrer Kay. May. allergenedigister willen und mainung. Graz den 9. ten Decemb. A o 1654.
N. der Röm. Kay. auch zu Hungarn und Böhaimb
König. May. Verordnete I. Ö. Hoffcammer Praesident
und Räthe.
(L. S.) (L. S.) (L. S.) (L. S.) (L. S.)
Praemissam gratiosam Commissionem ex suo Originali sic requisitus Andreas Jordan publ.s Imp.s Nots fideliter eduxit, prout invenit, seque subscripsit in fidem, apposito suo solito signo etc. S. S. V. C. Goritiae die 31. Januarii 1659.
L. Sign.
Laus Deo B ae que V. M.
629
III. Quia verò silva Caesarea, ex qua Conventui permissum est educere ligna, duabus ferme milliaribus â Conventu distat, et ideo eorum eductio non parvis sumptibus constat, Patres Conventûs Montis Sancti Carolo VI. Romanorum Imperatori anno 1728. Goritiae existenti supplicem porrexerunt libellum pro pecuniario subsidio ad facilius comparanda ligna, qui Fratrum precibus annuens anno sequenti 1729. resolvit ex telonio Goritiensi dandos ad triennium fl. 30. Cum autem haec eleemosyna tantis expensis proportionata non esset, Fratres anno 1732. dum prorogationem, et confirmationem hujus subsidii petiissent, etiam pro augmento ejusdem supplicavêre, Piissimus Imperator considerans Fratrum inopiam loco 30. fl. resolvit quotannis ad triennium dandos fl. 60. ut ex ejusdem gratiosissima Resolutione de dato Graecii 31. Januarii 1732 patet:
Ehrwürdig geistliche liebe Freünd. Demnoch Seine Kay. und König. May. auf den wegen der von Ihnen P. P. Franciscanern Ord is Reformatorum am H. berg zu Görz ansuchenden Vermehrung des Ihnen A o 1729 ad triennium verwilligten allmosens pro Jährlichen 30. f. zu beyschaffung des nothwendigen brenholzes vndtern 23. Xber jüngst abgerukten Jahrs erstatteten gehor. Bericht ihnen Supplicanten in Ansehung ihres bekandten Nothstands und deren in grosser anzahl dahin kommenden Wohlfahrtern zu solchen ihnen anstatt des brenholzes in natura außgeworffenen jährlichen 30. f. noch 30. f. Mithin zusamben Jährlichen Sechzig gulden auf andern drey Jahr lang â die des expicirten vorigen Triennii in futurum, nemblich von ersten Jenner des verflossenen Jahrs anzufangen, pro Eleemosina gnädigst verwilliget haben. Alß wird ein solches auß eingelangter Kay. Allergnädigster Resolution von 21. Dits hiemit zur Nachricht erinnert, allermassen auch die Nothdurfft gehörig expedirt worden ist, dan hieran beschicht Ihrer Kay. und König. May. etc. etc. allergnädigster will und Meinung. Graz den 31. Jenner 1732.
N. der Röm. und zu Hispanien, Hungarn und
beheimb König. May. etc. etc. Verordnete I. O. HoffCam-
mer Praesident, Vice-Praesident und Räthe.
IV. Putarunt aliqui ex illis verbis in mox allegato Rescripto adductis: Zu solchen ihnen an statt des Brenholzes in natura ausgeworffenen jährlichen 30 f. non esse Fratribus concedendam licentiam ligna caedendi in silvis Caesareis, quia loco lignationis illis assignati sunt fl. 60. Sed hanc intentionem non fuisse Suae Caesareae Majestatis, sed verum ut Fratres in faciendis expensis ob eductionem lignorum alleviarentur, manifestè patet ex alia Caesarea Resolutione de dato Graecii 30. Maji 1736. in qua praedictam 60. fl. Eleemosinam denuo ad triennium confirmat. En claram Resolutionem:
Ehrwürdig geistliche liebe Freünd. Demnoch Seine Kay. König. May. etc. etc. wegen der von ihnen P. P. Franciscanern daselbst angesuchten Prolongation des ihnen
630
des ihnen zu Herbeyschaffung des benöthigten brenholzes A o 1732. auf Sechzig gulden augmentirten und ad triennium verwilligten Subsidii noch vorhero von gehörigen Orth abgeforderten bericht auf das von Vns erstattete gutachten von 7. Marty nächsthin gnädigst resolviret, und bewilliget haben, das ihnen Supplicanten in ansehung Ihrer Armuth, und deren immerhin in grösserer Anzahl dahin kommenden Wohlfahrtern nebst dem auß denen Kay. waldungen ohne dieß in natura genüessenden brenholz obige 60. f. â die expirati zu bestreittung des Holzhaker, und Fuhrlohns auf andere drey Jahr lang abgereichet werden mögen, mithin wegen Verabfolglassung solcher Ihnen weiters ad triennium prolongirten Jährlichen 60. f. die weitere Nothdurfft an die Kay. Universal-Bancalitet intimiret haben: Wir aber diese Kay. allergnädigste prolongation an dem Kay. neü resolvirten Waldmeister zu Görz Wichtelitsch intimiret haben.
Als wird ein solches Ihnen Patribus in Craft herein gelangt Kay. allergnädigster Resolution Wien von 21. April hiemit nachrichtlichen anerinnert, dan hieran beschicht Ihro Kay. und König. May. etc. etc. gnädigster Will, und Meinung. Graz den 30. Maji 1736.
N. der Röm&. Kay. auch zu Hispanien, Hun-
garn und Böhaimb König. May. etc. etc. Verordnete
I. O. HoffCammer Praesident, Vice-Praesident und Räthe.
V. Eumdem tenorem continent aliae subsequentes gratiosissimae Caesareae, ac 60. fl. confirmatoriae Resolutiones, signantes de anno 1738. die 29. Martii. Item de anno 1740. die 25. Junii. Item de anno 1744. die 27. Julii. His tamen non obstantibus, licet claris Caesareis Resolutionibus, quidam Domini Wichtenstein in Officio Supremi Saltuarii Successor, qui se zelosum Caesareorum Jurium defensorem ostentare voluit, Fratribus tam lignationem, quam eleemosynam 60. fl. interdixit, â cujus vexatione, ut se Fratres liberarent, supplicem dederunt libellum ad Caes' o -Regiam Repraesentationem, sed ab hac remissi sunt ad Aulam Viennensem: Die Supplicanten ihren diesfälligen Gesuch bey dem Kay. König. Hoff in Wien anzubringen haben – per Caesareo Regiam Repraesentationem Laybach den 21. Aug. 1748. Franz Joseph Wenger. Audito hoc decreto Fratres illico compilarunt aliud Memoriale Viennam missum, sed post longioris temporis moram Fratres remissi erant ad Caeso-Regiam-Banco-Deputationem Labacum, quae ad supplicem Fratrum libellum, sequentem dedit
631
resolutionem: Dem Kay. König. Waldmeister zu Görz H. Leonhardt Buglioni mit der auflaag anzuschliessen, das er dem instehenden Petito statt thuen, bey habenden bedenken aber den bericht anhero erstatten solle.
Pro Kay. König. Minist.-Banco-
Gefählen-Admaon Laybach den 5.
Julii 1753.
J. Seitner m'ppa.
VI. Cum autem D. Leonardus Buglioni nihil habuit in contrarium, quod opponat, mansit Conventus in possessione tam caedendi ligna in silvis Caesareis, quam percipiendorum 60. fl. eleemosynae, ab Aug'ma Domo Austriaca Conventui de triennio in triennium concedi solitorum, manetque usque ad hodiernum diem imperturbate, cum jugi ad B'mam Virginem Thaumaturgam pro conservatione, et incremento ejusdem Aug'mae Domus memoria. Sciendum, et benè notandum venit, quod facultas caedendi ligna, et eleemosyna 60. fl. non aequali passu currant, sed sub diverso modo ea Fratribus concessa sunt; etenim concessio caedendi ligna in silvis Caesareis data est Fratribus â Ferdinando III. Romanorum Imperatore usque ad beneplacitum Caesareum, seu donec non revocetur, aut aliud ordinetur: Eleemosyna verò 60. fl. â Carolo VI. in subsidium lignorum assignata est tantùm ad triennium, hinc hujus tantum confirmatio est quolibet triennio petenda, non prioris gratiae, cum haec nunquam revocata legatur, nisi ad annum 1747. propter sinistram informationem â D. Trezzi Officii Saltuensis Praeside Aulae datam.
VII. Praedictus quippe D. dedit informationem, quod pro hospitio Salcanensi admissi sint 24. passus lignorum, Conventui verò loco lignorum assignatos esse fl. 60. attendens ad Caroli VI. Resolutionem de anno 1732. ùt supra memini, non inspiciens ejusdem pientissimi Imperatoris posteriorem Resolutionem de dato Graecii 30. Maji 1736. suprà n. 4. allegatam, in qua clarè insinuat, se dare 60. fl. praeter ligna, quae aliunde semper dabantur: en Resolutionis verba cuilibet Gramatico nota: Nebst dem auß denen Kay. Waldungen ohne diess in natura genüessenden brenholz obige 60. f. etc. Si enim praefatus D. hanc resolutionem penitus inspexisset, non praetendisset â Fratribus illos 60. fl. pro lignorum solutione. Praeterea ipsemet D. Franciscus Christophorus Wichtenstein Supremus Saltuarius genuinè fassus, et attestatus est, quod ab immemorabili pro Hospitio Salcanensi assignati fuerint quotannis ad 24. currus lignorum, pro Conventu verò quantum necesse habuit, en Attestationem praedicti Domini:
632
Das denen Wohlehrwürdigen P. P. Franciscanern auß denen angelegnern wäldern vor Ihr Hospitium in Salcan 20. biß 24. Fuhr brenholz, vor derselben Convent aber auf H. Berg auß denen Landsfürst. Hoch und schwarzwaldern die zulängliche Nothdurfft auf gnädigste Verordnungen de dato Graz 21. Julii 1736. et 12. 9bris 1737. gleich wie von unerdenklichen Jahren vor meiner Officii antrettung, also auch per decursum meae Administrationis, jedoch gegen eigener bestreittung des Fuhr- und Hakher-Lohns Jährlich gegeben worden seye, wird hiemit attestirt. Görz den 23. Martii 1749.
(L. S.) Franz Christoph von
Wichtenstein.
Waldmeister.
§. III.
De Deputato Salis Conventui gratiose
concesso.
I. Quia Fratres Minores Conventus Montis Sancti omni prorsus fundatione destituti sunt, solumque ex iis, quae mendicando acquiruntur, vivunt, hinc etiam salis eleemosynam tum in ditionibus Austriacis, cum et vel maxime in statu Veneto pro sua necessitate humiliter mendicabant, et liberaliter obtinuerunt. Postquam verò Carolus VI. Romanorum Imperator, et Archidux Austriae omnem ex alienis Provinciis salis invecturam interdixisset, ne Fratres Montis Sancti per hanc inhibitionem aliquod damnum patiantur, benignè ex innata sua in hunc Sanctum locum pietate sub dato Graecii 21. Martii 1722. resolvit, ac praecepit, ut Fratribus Montis Sancti loco solitae collectionis 14. staria salis ex Promptuario Tergestino annuatim tribuantur, et ex originali ejusdem Rescripto patet sequentis tenoris:
Ehrwürdig, geistlich, Liebe Freünd. Demnoch Seine Kay. und König. May. etc. dahin allergnädigst gewilliget haben, das weilen höchst gedacht dieselbe die Einfuhr alles frembden Salzes ein für allemahl so viell möglich abgestellet wissen mithin auch haben wollen, das die bishero von denen Patribus Franciscanern am H. Berg negst Görz so wohl in Statu Veneto alß anderwärtig gepflogene Salz Samblung eingestellet werde, denenselben an statt dessen auß denen Triestischen Salz Magazinen Jährlichen 14 Staar eleemosynae loco gereichet werden.
Als haben Wir zu Folge der herein gelangten Kay. allergnädigsten Resolution Wien von 11. dits dem P. Guardian und Convent hiemit anerindern wollen. Dan hieran beschicht
633
Ihro Kay. und König. May. etc. allergnädigster Will und Meinung. Graz den 21 ten Marty 1722.
N. der Röm. Kay. auch zu Hispanien, Hungarn,
und behaimb König. May. etc. Verordnete I. Ö.
HoffCammer Praesident und Räthe.
II. Cum autem Fratribus valde incommodum erat tam procul salis eleemosynam adducere cum non modicis expensis, petierunt ab Excelsa Interioris Austriae Camera, ut loco salis Tergesti accipiendi fieret assignatio apud S. Joannem in Duino utpote loco viciniore cum per hanc commutationem aerario publico nullum prorsus damnum inferatur: Fuit humillima Fratrum petitio exaudita, et assignatio deputatae salis eleemosyna facta apud S. Joannem, ut ex sequenti Rescripto claret:
Eine löbliche Stöll will hiemit auß besondern bewegursachen loco eleemosynae der Supplicanten demüettige bitte gnädig bewilliget haben, das denen selben das auß denen Kay. Salz Magazinen zu Triest alljährlich gnädig verwilligte Salz-quantum künftig hin, und auch vor dieses zu Ende lauffenden Jahr, Infall sie es nicht schon bekommen auß denen Kay. Salz Magazinen zu St. Joannes bey Tibein, gegen quittung verabfolget werden solle, dessen die Kay. Salz beambte zu Triest mit Einschliessung dises ex officio nachrichtlichen und zu weithern alsobaldige intimirung an denen Filialen zu gedachten Tybein zu erinnern seynd. Ex consensu Camerae Aulicae Interioris Austriae den 24. Xber 1729.
(L. S.) Fran'co Ignatio Bottoni
(L. S.) Pietro Antonio Tognani
III. Haec gratiosissima salis eleemosyna in suo vigore permansit ab anno 1722. usque ad annum 1751. ejusque beneficio Fratres imperturbatè fruebantur annis 29. Hoc verò anno scilicet 1751. haec eleemosyna denegata fuit. Quamvis verò Fratres nulli parcebant labori, ut eleemosynam gratiosè olim concessam denuo reobtinere possent: Unde primò supplicem libellum porrexerunt Caes. Reg. Ministeriali Banco-Administrationi, â qua sequenti Resolutione repulsi erant: Weillen in dem übernohmenen Consignations-Statu vor die P. P. Supplicanten einige Salz-passirung nicht enthalten ist, alß kan dererselben Petito nicht gewillfahret werden. Per Caes. Reg. Minist. B co -Administrationem Laybach den 16. Sept. 1751. J. L. Seithner m'ppa. Cum igitur Fratres, ut sperabant, â Caes. Ministeriali-Banco-Deputatione Resolutionem favorabilem non obtinuerint, alium adornarunt supplicem libellum Aug mae feliciter Regnanti Mariae Theresiae porrigendum, in quo petierunt omni, qua par est, summissione, ut aut deputatam olim â suo Genitore salis eleemosynam denuo confirmaret, aut eisdem licentiam salem mendicandi, prout
634
antehac consuetum erat, concedere benignè dignaretur. Ast â Ministeriali-Banco-Deputatione Viennensi iterum remissi erant ad Minist.-Banco-Deputationem Labacensem hoc cum responso: Widerumb hinaus zu geben und seynd die Supplicanten hiemit abgewisen. Per Minist. B co Deput m Wien den 13.ten Xber 1751. J. B. von Vnkhretsberg m'ppa.
IV. Videns Ministerialis Banco-Deputatio Labacensis extremam inopiam Fratrum omni fundatione destitutorum, resolvit permittendam esse collecturam salis in ditionibus Austriacis excluso statu Veneto, et hoc quidem tantum ad unum annum, ut eadem Resolutio magis indicat emanata die 7. Augusti 1752. his concepta verbis:
Von der Röm. Kay. in Germanien, zu Hungarn und Böhaimb König. May. Ministerial-Banco-Administration in Herzogthum Crain und Littorali Austriaco wegen. Würdet all und jeden Mauth- und Salz-beambten hiemit zu verstehen gegeben, das dem N. Guardian und Convent deren P. P. Franciscanern am H. Berg nächst Görz auf ihr demüthigstes anlangen und bitten vor ihre Nothdurfft, und zum behuff des Hospitii zu Salcan pro anno currenti vierzehen Staar Salz in dem Österreichischen Littorali, mit ausschliessung des Venetianischen Districts zu sammlen, und in obbemelt Ihr Closter so gestalten frey einzulieffern, das sie sich der gewöhnlichen beschau und Visitation, ob kein frembdes Salz mit eingemischet seye, unterwerffen sollen, gnädig verwilliget worden. Dahero werden Sie gesammte Mauth- und Salz beambte dessen hiemit nachrichtlichen erinnert, und denen selben anbefohlen, das die das einliefferende Salz behörig praenotiren und frey passiren lassen sollen. Laybach den 7 ten Augusti 1752.
Christoph Lorenz F. v Flachenfeld
(L. S.)
Pr. Kay. König. Ministerial-Banco-
gefählen Administration in Herzogthum
Crain, und Littorali Austriaco.
Joseph Fortunat Greyer mppa.
V. Tandem, dum anno 1755. P. Jacobus Wocalitsch hujus Provinciae Alumnus cum socio P. Solano Videtitsch ob certa Provinciae negotia pertractanda Viennam ad Thronum Caesareae Clementiae â Provincia ablegatus fuit, obtenta gratiosissimè â sua Sacratissima Caesarea Majestate Maria Theresia Audientia in familiari, et solito ad longius tempus, ita ut mirarentur plurimi Magnates, ac toga armisque conspicui viri eamdem praestolantes Audientiam, protracto colloquio inter caetera etiam oretenus proposuit factam pro Conventu
635
Montis Sancti â suo dilectissimo Genitore Carolo VI. salis eleemosynam, ejusque revocationem, ac enixè exorabat, ut ea denuo praedicto Conventui tribueretur. Quo audito attonita haesit, et animo revolvebat, quì fieri potuit? ut sui Officiales Fratres hac eleemosyna privarent, quam suo gratiosissimo Diplomate de dato Viennae 28. Januarii 1746. confirmare dignata fuit, dum pro omnibus Provinciis ditionis Austriacae Ordinis Fratrum Minorum, eorumque Conventibus concessa â suis Antecessoribus privilegia, gratias, exemptiones, et eleemosynas confirmabat, prout ex his verbis clarè patet:
Als haben Wir … Ihnen (Franciscanis)alle, und jede ihre nach, und nach erworbene privilegien, Stifftungen, gnaden-, Mauth-, Zoll- und Aufschlags-befreyungen, schuz und schirm, vermehrtes allmosen, Holz-, Wein-, Salz- und anderes Deputat, wie es Nahmen haben mag, in genere, und für jedes in dieser Oesterreichischen Provinz gelegenes Closter in Specie (so viell sie in deren ruhigen besiz und genuss seyn) als jezt regierende Frau und Erb-Landsfürstin in Österreich gleichfahls allermildest erneüert, confirmirt und bestättet, thuen auch das erneüern confirmiren und, bestätten ihnen solches alles auß König. und Landsfürst. MachtsVollkommenheit hiemit wissentlich in Crafft dieses brieffs etc. En clara Suae Majestatis verba, quae tamen Subalterni Officiales praesumptione malitiosa praevaricari ausi sunt, per quam praevaricationem et inobedientiae Supremae terrae Principi debitae, et defraudationis per Subtractionem eleemosynae pauperibus Religiosis debitae criminis notam incurrerunt.
VI. Quapropter clementissima terrae Princeps (quam Deus in longa tempora sospitem regnare, et conservare benignissimè dignetur) Maria Theresia illico demandavit, ut Fratribus Montis Sancti sublata salis eleemosyna ex Promptuario apud S. Joannem in Duino denuo fideliter pendatur, quod mandatum die 8. Julii 1755. Viennae expeditum, Labaci die 21. ejusdem intimatum fuit, quodque in Officio Caesareo apud S. Joannem his verbis registratum est: In vigor di graziosa Resoluzione Bancale di datta Vienna li 8. et intimato Lubiana li 21. luglio 1755. e stato risolto, che al V'ndo Convento di R. R'ndi P. P'ri Francescani del Monte Santo di Gorizia vengi in avenire somministrato il solito Deputato del sale d'annui stara 14. dal Ces. Regio Magazeno in S. Gioanni di Duino. Vi hujus Resolutionis praedicta eleemosyna salis ad haec usque tempora â praedicto loco sine contradictione fideliter Conventui B'mae Virginis Gratiarum in Monte Sancto annuatim tribuitur.
§. IV.
De dispositionibus Caesareis circa Caupones in
Monte Sancto.
I. Cum Mons iste ob sui altitudinem (qui Salcano, â pede scilicet usque ad verticem duabus prope horis scandendus est)
636
et asperitatem omni hominum habitatione privatus existat, hinc omnino necessarium erat, ut aliqui caupones instituantur, qui Peregrinis praesertim, ex remotioribus partibus, qui sufficientem provisionem secum adportare non possunt, adventantibus quaequae charitativè necessaria in supportabili pretio subministrarent. Quia autem inter Caupones dominante invidia saepius contentiones, et rixae cum magno populi Devoti scandalo exortae erant, petiêrunt Fratres ad tollendas omnes discordias â Leopoldo I. Romanorum Imperatore, ut benignissimè inhibere dignaretur, ne quispiam, nisi â Fratribus determinetur, mercaturam exercere, aut cauponam tenere praesumat. Leopoldus precibus Fratrum clementissimè deferens ad Baronem Joannem Philippum Cobenzel, qui tum Comitatui Goritiensi praeerat, sub die 12. Xbris 1672. serium mandatum dedit, ut alios quoscumque, quibus â Conventu non fuerit permissum, â mercaturis in Monte Sancto exercendis, et lucris cauponariis arceat: constitutis vero â Conventu sedulo invigilet, ne pretii aequitatem victualium quorumcumque violent, alioquin gratiosa haec Caesarea Resolutio sine effectu habeatur, ut id plenius in hac Caesarea Resolutione continetur:
Leopold von Gottes Gnaden erwählter
Römischer Kayser zu allen Zeiten
Mehrer des Reichs.
Edel, Lieber, getreyer. Was an Vns du in causa des Convents S. Francisci am H. Berg ober Salcan wegen von den selben gebettener inhibirung denen dasselbigen würthen die zufuhr der weinen und andern Victualien derentwillen berichtlich gehorsambst herauß hast gelangen lassen, das haben Wir mit mehrern gnädigst vernomben. Worauf loco recepisse Vnser gnädigster beuelch hiemit ist, das du all die jenige zufuhren, so von gedachten Closter nicht bestelt, abschaffen, hingegen aber bey denen daselbst bestelten Würthen daran und darob seyn, damit sie die leüth in allen sachen so gewiss leidentlich halten, als in widrigen solche inhibition inmediate widerumb aufgehebt werden solle. Dan an deme beschicht Vnser gnädigster Will, und Meinung. Graz den 12. Xber 1672.
| Georg Christoph G. von Saurau Stadthalter Johann Augustin von Hirschfeld Canzler, Ambts Verwalter. | (L. S.) | Commissio Sac. Caes. Majestatis in Consilio Johann Fridrich Türendt F. Johann Fridrich Schrott |
Fuit jussum exequi tenorem gratiosae Resolutionis, prout mandat Decretum, per Ill'mum D'num locumtenentem die 13. Januarii 1673.
Feltrinus Cancell' ius
637
II. Cum autem successu temporis denuo aliqui Caupones sine praescientia Conventus vina ad Montem Sanctum adducere attentâssent immemores Resolutionis Caesareae, P. Sigismundus Skerpin Sacrae Caesareae Majestatis Theologus, et actualis Minister Provincialis rem ad Carolum VI. Imperatorem detulit enixè rogando, ut sui Genitoris Leopoldi I. circa caupones Montis Sancti benignam Resolutionem ratam haberet, ac de novo omnibus praeter â Conventu constitutos, cauponibus advectionem vini ejusque venditionem inhiberet. Justis Fratrum precibus annuens Imperator dedit sub 20. Nov. 1732. mandatum ad Comitem Leopoldum Adamum â Strassoldo Goritiae Capitaneum, ut tenor gratiosissimi Rescripti Leopoldi Caesaris de A o 1672. ad unguem observetur, et manuteneatur hoc sub tenore:
Carl von Gottes Gnaden erwöhlter
Römischer Kayser zu allen Zeiten
Mehrer des Reichs.
Hoch und Wohlgebohrner, Lieber, getreyer! Vmb das von Kurzer Zeit hero Vnserer untern 12. Decemb. 1672. gnädigst ergangenen Resolution zu gegen gehandelt, und von denen würthen, die Wein, und andere Victualien nach dem Heil. Berg ober Salcan wider aufs neüe eingeführt werden wolten, hat sich Fr' Sigismundus Skerpin Provincialis in ratione Conventus ersagten Heil. Bergs durch dem Anschluss demüthigst beschweret, und umb obermeltes Convent bey Vnserer Resolution gnädigst zu manuteniren, inständigst gebetten.
Worauf Vnser gnädigster befehl an dich hiemit ist, das du das Supplicirende Convent bey Inn-angezogener Vnserer Kay. gnädigsten Resolution in allweeg manuteniren sollest. Dan an deme beschicht Vnser gnädigster Will und Meinung. Graz den 20. 9bris 1732.
| Johann Christ. gr' v' Wildenstein Stadthalter | Commissio Sac. Caes. Maj. in Consilio |
| Joseph von Zochenrain Canzler, Ambts Verwalter | Johann Georg Leütner Leopold Christoph Wormhauser |
Fuit jussum exequi, prout mandat Decretum per Ill'mum et Excell'mum Dominum Capitaneum die 22. Januarii 1733.
| L. A. C. â Strassoldo Capitaneus | J. L. Pipan Cancell'rius Josephus Fronz Jurat. Coadj. Not. ext. ex originali. |
638
III. Non multum post temporis intervallum D. Antonius Comes â Strassoldo iniqua jurisdictionis usurpatione per suos subditos vinum in Monte Sancto vendi jussit, et quod etiam execrandum, Fratribus noctis tempore unum bovem auferri curavit, contra quas turpes violentias Fratres denuo suae Caesareae Majestatis auxilium, et remedium implorare coacti sunt. Imperator eximia pietate in hunc sacrum locum ardens, sub die 2. Maji A' i 1736. mandatum dedit ad D. Wenceslaum Comitem de Purgstall Goritiae locumtenentem, ut supplicantes ad normam Caesarearum gratiosissimarum Resolutionum foveat, et firmiter tueatur adversus quoscumque Sacrae quietis perturbatores sequenti Rescripto:
Carl
Hoch und Wohlgebohrner, Lieber, getreyer. Was bey Vns N. Guardian, und das Convent sancti Francisci am Heiligen Berg ober Salcan wider den Antoni Graffen Strassoldo (das selber seine Vnterthanen auf dem Berg wein außzuschenken, wie auch außkochen liesse, nicht minder derselbe obgedachten Franciscanern durch die Schirgen nächtlicher weill einen ochsen habe hinweg treiben lassen) gehorsambst angebracht, und gebetten ein solches verständiget der anschluss mit mehrern.
So Wir die in Krafft herein gelangten Hoff Remisses von 30. 9ber 1735 hiemit gnädigst einschliessen mit befelch, das du die Supplicanten bey der in vermeldt Vnserer Landsfürstlichen Verordnung von 12. Decembris 1672 gemessen handhaben, oder aber die unterwaltenden Bedenken guetachtlich anhero berichten sollest. Dan an deme beschicht Vnser gnädigster Will, und Meinung. Graz den 2. May 1736.
| J. C. Gr. v' Wildenstein Stadthalter | Commissio Sac. Caes. ae et Cath. ae Maj. tis in Consilio |
| J. Joseph von Zochenrain Canzler | Johann Gerorg Leütner Joseph Antoni Pölmed |
Fuit jussum exequi prout mandat partique intimari ad hoc etc. Decretum per Ill' mum et Excell' mum Dominum Comitem Caes. locumtenentem die 2. Junii 1736.
| W. C. C. de Purgstall log' te | Petrus de Gianni Jurat s . act. Cancell. Nobilium ex Ori- ginalibus extraxit, sic requisi- tus, seque in fidem subscripsit. |
639
IV. Â mox praecitato anno manet Conventus imperturbate in pacifica possessione determinandi caupones, qui in Monte Sancto vinum, aliaque victualia Peregrinis tolerabili pretio subministrant. In quem finem Conventus semper duobus tantùm cauponibus, qui hominibus devotionis causa adventantibus quaequae necessaria subministrandi sufficientes judicantur, praedictam licentiam concedere solent. Quia verò his cauponibus in hospitio Peregrinorum, cujus conservatio, et reparatio Conventui incumbit, non tantum cellarium, aliarumque rerum Conservatorium, sed etiam aliqua cubicula pro accommodandis hospitibus concessa sunt. Solet quilibet eorum per modum purae eleemosynae Conventui contribuere annuatim fl. 26. X'r 26. simul verò fl. 52. X'r 52. quae eleemosyna in nullos alios usus applicari potest, nisi in reparationem tecti, aliasque necessitates ipsius hospitii. Ex hoc clarè apparet justa et rationabilia fuisse motiva Fratrum hujus Conventûs petendi â terrae Principe privativam facultatem determinandi caupones in Monte Sancto. Quis etenim rectae rationi consonum esse arbitrabitur? ut onus reparandi hospitium Fratrum humeris imponatur, emolumentum verò inde proveniens aliis devorandum relinquatur.
Caput V.
De praedio Privigk dicto, et foenili-
bus adjacentibus.
I. Cum Mons Sanctus adeo apricus sit, petrosus et invius, ut ad Conventum in curru prorsus nil advehi possit, minus per homines adportari, necesse fuit, ut Fratres quaedam animalia sibi procurent, quae quaeque necessaria victualia, puta triticum, vinum, ligna, et in magna siccitate etiam ipsam aquam, dum cisternae pro Peregrinis factae exsiccantur, adducere debent. In quem finem Fratres semper saltem 12. intertenent Mulos pro advehendis rebus necessariis. Quia vero hujusmodi animalia ex petroso Monte praesertim tempore brumali sufficiens alimentum extrahere haud queunt, hinc necesse fuit, ut Conventus pro nutriendis necessariis animalibus alia via sufficiens pabulum quaerat. Quapropter Nobilis D. Franciscus Perisino Conventus Montis Sancti Syndicus Apostolicus Praedium Previgk sub Ecclesia Sancti Jacobi situm die 16. Februarii Anno 1656. â Dominis Mathia Buccella, et Francisco Maskono curatoribus filiorum, et heredum Nobilis D. Joannis Buccella pro Conventu Montis Sancti emit fl. 500. et directum in se Praedii dominium recepit, solo simplici facti usu Fratribus relicto.
640
II. Ut autem legenti omnia clara, et perspicua sint, ipsius emptionis Instrumenti tenorem de verbo ad verbum ex legali copia adduco, ut sequitur:
In Christi Nomine Amen. Anno ab ejusdem Nativitate 1656. Ind' ne 9' na die verò Mercurii 16. mensis Februarii. Actum Goritiae in aedibus habitationis Nob. Domini Joannis Leonardi Valantinis praesentibus testibus infrascriptis etc. Ibique Nobb. et Ad'm R'ndus Dominus Mathias Buccella Secretarius Inclytae convocationis Goritiae, ac Franciscus Mosconus tamquam Curatores Filiorum, et haeredum quondam Nobilis Domini Joannis Bucella cum licentia Nob. D. Valantinis Supremi Exactoris Excelsae Camerae praesentis, decimum denarium recipientis, et licentiam dantis, ac cum Decreto judiciali Incl. Trib. T. I. cum onere solvendi dictae Excelsae Camerae quotannis fl. 2. K. 6. d. 2. in reliquis jure liberi proprii, ac in perpetuum per se, haeredes, et Successores dederunt, vendiderunt, cesserunt, et renuntiarunt Nobili Domino Francisco Peresino tanquam Syndico Apostolico V'ndi Conventus Montis Sancti de Salcano, ibidem praesenti, ementi, stipulanti, et recipienti Nomine, quo supra, bona descripta in aestimatione facta per Dominum Hermacoram Schaus electum per dictos Dominos Curatores, et per me Columbichium electum per dictum Dominum Syndicum T. I. partibus publicata, et ab eisdem laudata cum omni jure etc. ad habendum, tenendum, possidendum, dandum, donandum, vendendum, alienandum, et quidquid deinceps placuerit dicto pio loco faciendum et hoc pretio fl. 500. K. – d. – juxta aestimationem praedictam cum conditione tamen, quod teneantur dicti Domini Curatores melioramenta colonis solvere, et pro decimo denario tradere fl. 20. K. –. et reliquum pius locus, prout convenêre partes, et hoc fecisse dixerunt causa recuperandi partem Bonorum venditorum pro solvenda dote Nob. Dominae Felicitae dictorum Dominorum haeredum sorori magis utilium, ita ut remaneant K. 480. K. –. quos florenos quatuorcentum octuaginta dictus Dominus Peresinus Syndicus, et supra numeravit, et effectualiter tradidit praefatis Dominis Curatoribus praesentibus, ac ad se trahentibus in tot promptis, et numeratis pecuniis currentibus, et usualibus, videntibus testibus, et me Notario: Renuntiantes propterea exceptioni non numeratae pecuniae, et omni Exceptioni, constituentes etc. donec etc. quam etc. promittentesque de legitima evictione, et manutentione Bonorum, ùt supra venditorum sub obligatione suorum bonorum mobilium, et stabilium, praesentium, et futurorum. Praesentibus Nob. Domino Horatio Posarello, ac. Spec. D'no Joanne Striz de Goritia testibus.
Tenor productorum sequitur.
Laus Deo 1656. adi 3. Febraro in Previg dietro Monte Santo.
Misura, et stima fatta per me Hermacora Shaur eletto
641
per li Nobb. Sig' ri Heredi Bucella dell' una, et per me Sebastiano Colombichio eletto dalli M' to R'ndi Padri del Monte Santo, ò Sig' r suo Proc.' re dall'altra, delli sottoscritti beni di raggione d'essi Signori Bucella, et seguono, ùt infra etc.
Murazzi cum poca malta sotto le case, che habitano Valentin et Michel fratelli Riaviz nelle fazade, e frontizi passa 36.
Coperto di Paglia di meza vita passa 30.
Solaro in esse stanze con travi, et Bregoni passa 20.
Muro in una stanzieta fatto da novo dal Colono passa 5.
Il Coperto di lastre passa 4 1/2 del Colono
Muro puo nuovo passa 11. d' esso Colono
Travi tre nella stanzieta del Colono.
Coperto di paglia buono passa 12.
Una ferratella di libre 12. con pietra, et resto ferro nell' altra
Un forno senza Coprir del Colono.
Pietra in una parte della Cucina piedi 14. con doi Modeoni.
Il Coperto di paglia passa 25. del Colono con colonelle, et giauri.
Muro secco trâ fuori, et dentro con qualche poca di Calcina passa 20.
Coperto di paglia in tutto passa 105. compreso il Coperto del scadin, di questo Coperto deve esser del Colono passa 15. cioè l'arieta con solaro di vimine.
Il scadin di Bregoni.
Pradi sopra verso la Chiesa di S. Giacomo per fien mede otto, nel luoco altre otto, e poi nelle rive doi, fano mede 18. come dissero li Coloni.
Il luoco parte arrativo, parte con alcune piantuzze, la piu parte però sassosso, et parte prado, et Bosco circa campi trenta, oltre il pezzetto, che dicono haver cavato dalla comugna, stimiamo tutto insieme, havendo havuto risguardò al sito, et utile, che si cava, et può cavarsi fiorini cinquecento, dico f. 500. K. –. d. –.
Con patto, che li R'ndi Padri paghino il censo, che si sol pagàre per essi beni, che dicono esser di f. 2. K. 6. d. 2. all Eccelsa Camera, come nell'Urbario dell' Ill' mo Sig' r Conte Gio. Giacomo d' Attimis appresso il Nob. Sig' r Valantinis Esatore.
All'incontro li Sig' ri Bucella paghino li meglioramenti delli Coloni, et decimo denaro.
Praemissum venditionis instrumentum (S. N.) una cum adjuncta aestimatione fideliter in notam sumpsi, requisitus eduxi, et in hanc publicam formam redegi ego Sebastianus Columbichius publicus Imperiali authoritate Notarius appositis etc. S. S. V. C. etc.
Laus Deo etc.
Praemissum Instrumentum cum subjunctis aliena sibi fida manu ex consimili authentico eductis, itaque requisitus Antonius Zannuthi publicus Caes' a Auth' e Not' s se in fidem subscripsit, authenticavit, sigillo munivit, ac appenso
642
de more sigillo S. S. V. C.
Goritiae die 14. Sept. 1735.
(L. S.) Iustitia, et pax osculatae sunt.
III. Postquam anno 1688. Provincia Promotore P. Antonio Lazari actuali Ministro Provinciali, et Diffinitore Generali Reformationem suscepisset, Fratres Minores omnia bona immobilia, quae ut Observantes possederant, abdicârunt, retento tamen hoc Praedio Previk, utpote sine quo animalia omnino necessaria Conventus minimè praesertim tempore hyemali alere posset, circa hoc praedium, et hortum Hospitii Salcanensis, in quo implantatae sunt aliquae vites, ex quibus in anno fertili ad tria, vel quatuor vasa vini, non tamen pro hospitio sufficientis acquiruntur, saepius exortae sunt inter Fratres Quaestiones, an non sint contra paupertatem Franciscanam? Quamvis verò utrumque locum utpote non praeseferentem proprietatem nec Regulae, nec Constitutionibus adversantem tum ex parvitate materiae, tum ex objecto, et fine debito necessitatis, tum ex Portel verbo Redditus, Leone Zambelis, et aliis vites illas, locumque utrumque, quà licitum, et sine praevaricatione Regulae plures Superiores Provinciales, Commissarii Visitatores, discretoria, Capitula Provincialia, et Diffinitoria liberè retinendum judicarunt, ac arbitrati sunt: Minime tamen aliquorum scrupulosorum Fratrum Conscientiae huic Provinciae sensui acquieverunt, sed Provinciam frequentioribus litterariis eorum recursibus divexarunt. Quamobrem ut huic controversiae finis imponatur, et Fratrum Conscientiae prospiciatur, A. R. P. Bernardinus Gregoritsch Provinciae Pater, et Custos actualis anno 1701. cunctis sincerè expositis dubium Sacrae negotiis, et consultationibus Episcoporum, et Regularium praepositae Congregationi proposuit, et declarari petiit, an praedium Previk et hortum Salcanense possidere sit contra Regulam Fratrum Minorum? Ad quod dubium eadem Sacra Congregatio, ut originaliter constat, hanc dedit resolutionem:
Sacra Congregatio Emin' tum , et Rmo' rum S. R. E. Cardinalium negotiis, et consultationibus Episcoporum, et Regularium praeposita, audito Patre Procuratore Generali Ordinis, referente Emin' mo Gabriellio, censuit ad utrumque rescribendum negative. Romae 3. Maji 1701.
(L. S.) G. Card. Carpineus.
IV. Remanente penes Syndicum Apostolicum dominio directo praedii, subinde usus fructus illius ab altero Conventus Syndico Perillustri, et Clar'mo Domino Antonio Mattaloni. J. U. Doctore cuidam Lucae Juretich concessus est erga servitia quaedam Conventui praestanda, ad quae iste, se suosque haeredes per publicum instrumentum die 12. Aprilis 1725. confectum obstrinxit attamen â Fratribus ad ea praestanda nulla civili actione renuens compelli potest. En Instrumentum ex Copia legali desumptum:
643
In Dei Nomine. Amen.
Ego Lucas Juretich coram infrascriptis testibus ad hunc actum requisitis publicam facio fidem omnibus, et singulis, quibus expedit universis, et liberè non seductus, nec coactus, sed seriò, animoque deliberato fateor, quod postquam Perillustris, ac Excell' mus D'nus Antonius Mattaloni Juris utriusque Doctor, ac V'ndi Conventus Montis Sancti supra Goritiam Syndicus Apostolicus mihi, meisque haeredibus certum fundum Previch dictum, situm sub Monte Sancti Jacobi, qui Conventui R. R. Patrum Franciscanorum in dicto Monte Sancto ad arras B. M. V. ex pia causa olim obvenit, gratis contulerit, dederit, et effectivè tradiderit, ita ut ratione annui pensi publici propter hunc fundum praestandi, ego me libro Aestimi Ill' mi Comitatus Goritiensis inscribendi, et inserendi habeam plenariam facultatem, simque omnino obligatus.
Pro hac verò gratiosa concessione ego, meique haeredes Possessores praelibati fundi praeter pensum publicum in persolutione unius annui floreni Supano Gargarensi consistentem, et aliud onus Ecclesiae Divi Stephani oppidi Salcanensis, aut R' mo D'no Parocho Goritiensi hactenus â me, meisque Antecessoribus rite persolutum, etiam posthac singulis annis persolvendum ad subsequentia onera in perpetuum simul et in solidum simus obligati in debitam recognitionem singulis annis praefato Conventui praestanda, ut sequitur
Primò : Me, meosque haeredes obligo ad praestandum omnes labores, et conducturas Conventui necessarias, et occurrentes, quas hactenus, seu usque ad tempus modernum ego, meique Antecessores praestiterunt, ita tamen, ut Dominus Syndicus Apostolicus per Conventus Procuratorem pro dictis laboribus, et conducturis mihi administret boves sufficientes, quibus me obligo juxta consuetum semper duos de meis addere; quod si ultra duos boves alia propria animalia habebo, etiam proprio foeno ea me compromitto alere.
Secundò . Obligo me, meosque haeredes propriis expensis meis velle defalcare foenum tam primum, quam secundum situatum in districtu illius terrae Previch dictae pro animalibus Conventus. Alia verò prata extra hunc districtum obligo pariter me, meosque Successores haeredes velle, et curare defalcari pro necessitate eorumdem nominati Conventus animalium mediantibus expensis, cibo, et potu dando â D'no Conventus Procuratore, aut paratâ purâ pecuniâ persolvendo operarios juxta dispositionem, et conventionem faciendam per Dominum Syndicum Apostolicum, qui sibi, suisque in Officio Syndicatus Successoribus reservat jus in omni eventu neglectus, renitentiae aut damnificationis aliter, et per alios idipsum disponendi, et exequendi. In recognitionem verô hujus assistentiae in defalcando, exsiccando, et colligendo foeno, ac etiam personalis adjuvaminis idem Dominus Syndicus Apostolicus annuos 35. modios avenae solitos dari Conventui in recognitionem illius terrae cedit, et liberè donat dicto Lucae Juretich, suisque haeredibus praesuppositâ semper notatâ, et spe-
644
cificata assistentia, et personali in hac defalcatione adjuvamine.
Tertiò . Seminando, et colendo fundi illius terram pro mea, meorumque sustentatione me obligo aratro ulterius non extendi, minus tali extensione praejudicandi, aut minuendi foenum summè animalibus Conventus necessarium, relictis singulis annis dicto Conventui duabus terrae portionibus pro rappis, et caulibus.
Quartò . Me meosque haeredes obligo sedulo tenere occlusum totum situm, et districtum Previch , ac custodire omnes arbores, aliaque arbusta, et Dumeta tum in districtu hujus terrae Previch contenta, tum extra sub Ecclesia Divi Jacobi declinando usque in Previch , ne ab ullo pro fabrica, aut igne scindantur, furto tollantur, vel â me gratis, aut pro solutione vendantur, sed Conventui cuncta ligna cum arboribus indemnia conserventur: eodem modo me obligo prata omnia custodire, ne ab animalibus, aut quocumque alio modo damnificentur. Quod si ad reparandum successivè tectorum ruinam, idemque intelligendum secuta casuali unius, aut omnium tectorum per incendium conflagratione, lignis terrae illius egeret, tenebitur Domino Syndico Apostolico se insinuare: quo casu idem Lucas Juretich cum suis haeredibus se obligat sua industriali personali, et adjuvamine cooperari ad similem tecti reparationem, et necessarium stramen pro possibili administrare.
Quae omnia me, meosque haeredes absque minima renitentia, aut mora obligo exactissime praestiturum, ita quidem, ut si ego, vel mei haeredes, qui, ut dictum, omnes, et singuli in solidum obstricti simus, minimam praedictarum praestationum executione committeremus cunctationem, ipso facto sine ulla aut mea, aut meorum contradictione hac fundi istius collatione simus privati, et memorato Perill' ri ac Excell' mo D'no Syndico, ejusque in Officio Successoribus sit absolutè, et perpetuis temporibus liberum, cui velint, vel placebit hanc gratiam, et fundum conferre, dare, et tradere; siquidem jus perpetui constituti inibi sibi reservat, nullo mihi, meisque haeredibus aut Successoribus juris, vel praxeos beneficio, prorsus patrocinante, quo ego deliberatè pro me, meisque Successoribus perpetuò renuntio, mihique et illis perpetuum imponendo silentium, ista nec via facti, nec via juris contravenire velimus, minus debeamus.
Goritiae, die 12. Aprilis 1725.
Ego Antonius Mattaloni Syndicus Ap'lcus affirmo et promitto cuncta
observare, et manutenere per me et Successores ad praesentium
infrascriptorum mppa'
Ignatius Beucig Con'tus Pr'or affirmo, ut suprà
Ego Franciscus Mattaloni fui praesens praemissis
Et Ego Fridericus Locatelli Not's fui praesens prae-
missis, et traditioni unius Copiae Lucae Juretig
per Nob. Dominum Syndicum factae mppa'
645
V. Postquam verò R'mus P. Laurentius â S. Laurentio totius Ordinis Fratrum Minorum Minister Generalis, et postea S. R. E. Cardinalis Cozza nuncupatus, applaudente Summo Pontifice Benedicto XIII. ê Gente Ursinorum Ordinis Praedicatorum, ad majorem Regulae Seraphici Patris S. Francisci puritatem observandam praecepisset, ut in toto Ordine, piorum legatorum, hortorum, aliorumque immobilium bonorum proprietas, et dominium directum â Syndicis Apostolicis, aut ipsis fundatoribus, aut eorum haeredibus, vel verò his deficientibus aliis piis extra Ordinem personis resignetur, quae illud non nomine Sedis Apostolicae, sed vel nomine proprio, vel haeredum in se suscipiant, ita, ut Fratres Minores nullam praetensionem in ipsa legata, aut fundos habere possent, minus aliquam actionem civilem. Sed â directis bonorum dominis, licet ipsis sint ex primaeva institutione legata, et donata, non aliter quam aliam eleemosynam, mendicando petere sint obligati. Quapropter, ut Fratres Montis Sancti huic Sanctissimae Ordinationi, ut par est, morem gererent, Dominium directum praedii Previk mediante ante suo Syndico Apostolico D. Julio Josepho Romano deficientibus haeredibus resignarunt in manus Ill'mae et R'mae Dominae Superioris Sanctimonialium Ursulinarum Goritiensium D'nae Joannae Mariae de Assumptione, quae nomine suo, et Monasterii pro futuris, quibuscumque temporibus in se cum omni jure, et proprietate suscepit die 9. Feb. 1727. adeo, ut illa dumtaxat suumque Monasterium virtute juris, et in se translatae, susceptaeque proprietatis dictum Usufructuarium Lucam Juretich, ejusque Successores confirmare, aut amovere valeat prout sibi collibitum fuerit.
VI. Fratres verò in contestationem translati in R'mam Superiorem, et Monasterium Sanctimonialium Societatis Sanctae Ursuale directi dominii, et omnimodae expropriationis factae quotannis humillimis precibus altefatam R'mam Dominam Matrem convenire tenentur, ut ipsis eleemosynae titulo facultatem facere velit, foenum in praedio, et pratis ei adjacentibus defalcandi, quod jumentis apprime necessariis per hyemem pabulum praestet. Id quod amplius ex authentico translationis instrumento dignoscitur, quod ita sonat:
In Dei Nomine Amen.
Ego Julius Josephus Romano J. U. D. ac pro tempore Conventus Montis Sancti Seraphici Ordinis Fratrum Minorum Reformatorum Syndicus Apostolicus, publicam facio fidem omnibus, et singulis, ad quos has venire contigerit, quod postquam memorato Conventui certus fundus Previch dictus sub monte Ecclesiae Divi Jacobi situatus, cum omnibus pratis in et extra illum existentibus ex pia causa, aut quocunque alio titulo olim obvenerit nomine Sedis Apostolicae, ita ordinante, ac praecipiente regnante Summo Pontifice Benedicto XIII., eumdem cum omni jure, proprietate, et dominio Ill' mo , et R' mo
646
Ursulinarum Monasterio contulerim, dederim, et effectivè tradiderim attentis humillimis, et demisissimis precibus eorumdem Patrum altissimae paupertatis Professorum, Ill' ma , et R' ma Domina Joanna Maria de Assumptione dignissima S. Ursulae Religiosarum Superiora Nomine suo, totiusque Monasterii pro futuris quibuscumque temporibus praesentibus infrascriptis testibus ad hunc actum requisitis benevole praememorati fundi, omniumque pratorum jus, dominium, totamque proprietatem in se susceperit, ita ut liberum ei sit modernum Lucam Juretig terrae illius cultorem, et usufructuarium confirmare, aut alium arbitrariè substituere.
Alte dicta Ill' ma , et R' ma Superiora, qua absoluta Domina, ac nominati fundi, omniumque Pratorum proprietaria, curavit coram eisdem testibus ad se vocari, et citari Lucam Juretig, eumdemque in suo pristino usufructu confirmavit, et ratificavit, adjectis illi sequentibus oneribus, ac conditionibus hactenus Conventui Montis Sancti praestitis, ac in futurum praestandis, qui se compromisit indispensabiliter praestiturum, ut sequitur.
1' mò . Pro hac gratiosa usufructus praelibati fundi ab Ill' ma et R' ma Superiora ac â toto R' mo Ursulinarum Monasterio mihi facta confirmatione, me, meosque Successores pensum annui floreni Supano Gargarensi aliudque onus Ecclesiae Divi Stephani Oppidi Salcanensis, aut R' mo D'no Parocho Goritiensi hactenus â me, meisque Antecessoribus rite persolutum, etiam posthac singulis annis persolvendum me, meosque Successores obligo, ac ad subsequentia onera simul, et in solidum praefato Conventui Montis Sancti simus in debitam recognitionem obligati praestanda, ut sequitur.
2' dò . Me, meosque Successores obligo ad praestandum omnes labores, et conducturas Conventui necessarias, et occurrentes, quas hactenus, seu usque ad tempus praesens, ego, meique Antecessores praestiterunt, ita tamen, ut per Conventus Procuratorem pro dictis laboribus, et conducturis mihi administrarentur boves sufficientes quibus me obligo juxta consuetum semper duos de meis addere, quod si ultra hos duos boves alia propria animalia habebo, etiam proprio faeno, ea me compromitto alere.
3' tiò . Obligo me, meosque Successores propriis meis expensis velle defalcare faenum tam primum quam secundum situatum in districtu illius terrae Previg dictae pro animalibus Conventus. Alia verò prata extra hunc districtum obligo pariter me, meosque Successores velle, et curare defalcari pro necessitate eorumdem nominati Conventus animalium mediantibus expensis cibo, ac potu dando â Domino Conventus Procuratore. In omni autem eventu neglectus, renitentiae, aut damnificationis Ill' ma , et R' ma sibi, suisque in Officio Superioratus Successoribus reservat jus aliter, et per alios id ipsum disponendi, aut exequendi. In recognitionem verò hujus assistentiae in defalcando, exsiccando, et colligendo faeno, ac etiam personalis adjuvaminis eadem Ill' ma , et R' ma Domina Superiora triginta quinque, dico 35. modios avenae solitos dari Conventui in recognitionem illius terrae cedit ac liberè donat dicto Lucae Juretig suisque Successoribus praesupposita semper notata, et specificata assistentia, et personali in hac defalcatione adjuvamine.
647
N' o 28.
4' tò . Seminando, et colendo fundi illius terram pro mea meorumque sustentatione obligo me aratro ulterius non extendendi, ne per talem extensionem praejudicem, aut minuam faenum summe animalibus Conventus necessarium relictis singulis annis dicto Conventui iuxta solitum duabus terrae portionibus pro rappis, et caulibus.
5' tò . Pariter me, meosque Successores obligo sedulo tenere occlusum totum situm, et districtum Previk custodire omnes arbores, aliaque arbusta, et dumeta tum in districtu hujus terrae Previk <…> contenta, tum extra sub Ecclesia Divi Jacobi declinando usque in Previk , ne ab ullo pro fabrica, aut igne secundantur, furto tollantur, vel â me gratis, aut pro solutione pendantur, sed omnia ligna cum arboribus indemnia Conventui summè necessaria conserventur: eodem modo me obligo prata omnia custodire, ne ab animalibus, aut quocumque alio modo damnificentur.
Quod si ad reparandam successive tectorum ruinam, idemque intelligendum secuta casuali unius, aut omnium tectorum per incendium conflagratione, lignis terrae illius egeret, tenebitur praenominatae Ill' mae , et R' mae Dominae Ursulinarum Superiorae se insinuare, et humillimè necessaria ligna petere, quo casu idem Lucas Juretig cum suis Successoribus se obligat ad mediam aliunde partem dictorum lignorum procurandam, ac sua, suorumque industria personali, et adjuvamine cooperari ad simplicem tecti reparationem, necessariumque stramen pro possibili administrare.
Quae omnia me, meosque Successores absque minima renitentia, aut mora obligo exactissime praestitutum, ita quidem, ut si ego, vel mei Successores, qui, ut dictum, omnes, et singuli in solidum obstricti simus, minimam praedictarum praestationum executione committeremus cunctationem, ipso facto sine ulla aut mea, aut meorum contradictione, hoc fundi usufructu, simus privati, et penitus exclusi, et memorato Ill' mo , et R' mo Ursulinarum Monasterio sit absolute, et perpetuis temporibus liberum, cui velit, vel placebit sub specificatis oneribus hanc gratiam, et fundum conferre, dare, et tradere.
Denique ejusdem Conventus Montis Sancti Guardianus cum Discretis, caeterisque Religiosis protestantur in Domino, quod praedicta omnia â memorato Luca Juretig fundi illius incola, et usufructuario, suisque Successoribus Conventui praestanda pro futuris quibuscumque temporibus nonnisi per modum simplicis eleemosynae recipere velint, et intendant, et non aliter, omni obligatione, dominio, et proprietate penitus cessantibus, et â se abdicantibus, imo quoties faenum defalcandum erit, toties per Guardianum loci, vel per suos Religiosos suppliciter conveniri debebit Ill' mum , et R' mum Ursulinarum Monasterium, quo annuente foenum per modum purae eleemosynae suscipiendum erit.
Praemissam Scripturam ego Petrus Pauletig Publicus
648
Imperiali Authoritate Notarius sic requisitus in notam sumpsi, ac partibus publicavi, quae illam in omnibus punctis approbarunt, et affirmarunt. Praesentibus Ad'm R'ndis Dominis Ignatio Beucig, et Joanni Zoratti testibus habitis, et rogatis.
Goritiae in Collocutorio V'ndi Monasterii S. Ursulae die 9. Februarii 1727.
Ego infrascriptus Notarius pariter requisitus praemissam Scripturam ex Originali penes me existente, prout inveni, fideliter extraxi, in fidem subscripsi, authenticavi, ac apposito signo de more signavi etc. S. S. V. C. etc.
 | Goritiae die 1 a ' Maji 1728. |
VII. Praeter praedium Previk et loca ad illud pertinentia (ex quibus pro animalibus Conventûs percipiuntur ad 12. currus de faeno) sunt et alia prata extra illum districtum vulgo di Montagna dicta, ex quibus Conventus pariter percipit 12. currus foeni. In Vicinis Alpibus vulgò Na Planine sunt et alia prata prout sequitur:
Pratum dictum Calizh, ex eo Conventus percipit currum 1 ½.
……………… Senich, ex eo percipit Conventus currus 7.
……………… Dolina ………………………… currus 2 ½.
……………… Vodizar ………………………… currus ½.
……………… Cobilegh ………………………… currus 5.
……………… Stechouka ……………………… currus 2.
……………… Duse …………………………… currus 7.
……………… Sabinech ……………………… currus 1.
………………. Reskar ……………………….. currus 1.
…………… penes Skerl ……………………… currus 1 ½.
………………. Chuch ………………………… currus 7.
………………. Pischar …………………………. currus 2.
………………. Trebes …………………………. currus 2.
In tribus pratis hospitii Salcanensis, quorum unum dicitur Babnig, alterum Na Raunizach, et tertium Cramarza, colliguntur tres currus faeni.
VIII. Haec est unica fundatio, quae pro Conventûs summè necessariis animalibus intertenendis facta est, ex qua fundatione Fratres pro sui sustentatione prorsus nihil percipiunt. Sunt quaedam et aliae fundationes in piis legatis consistentes, sed quia hae annexum habent certas legendi Missas onus, non sunt considerandae, ut fundationes, sed tantum ut congruum Missis dicendis, correspondens stipendium. De caetero nec Ecclesia aliquam habet dotem, seu fundationem; [ Erat enim illi Ecclesiae Dos, sive fundatio, quam cunctipotentis, nulliusque indigi, et liberalissimi Numinis Genitrix et Coeli, terraeque Domina suus honoribus idcirco aedificari praecepit ut ipsa veluti
649
Thesauraria ibidem specialius residens, omnia omnium generum fluenta gratiarum, pie implorata suos in Clientes deridet? Numquid enim Domui suae sufficiens illa censenda non erat, quae omnibus se invocantibus omnia facta per ducentos, et quadraginta et amplius annos quidquid recte petunt, liberalissime elargitur, et Fratres Minores ad quadragenarum munerum ascendentes, quos ex Bosnia advocatis, ut hoc in loco sibi famulentur, elegit, in aprico adeo Monte ab hominum consortio, et sublevamine prorsus semoto, ac omni fundatione destitutus,e x purisque fidelium eleemosynis viventes, materno sinu non complectitur modo, sed ad invidiam insuper multorum non sine manifesto in dies singulos miraculo nutrit, sustentat, tantaque benedictione praevenit, ut et copiose confluenti omnia charitatis officia praestent. ]
Caput VI.
De moderno Ecclesiae statu, ejus Altaribus,
eorum consecrationibus, et sepulchrorum
Epitaphiis.
§. I.
De Campanili, et Campanis et reliquis
Ecclesiae adjectis.
I. Visum est supra c. 2. § 2. Ecclesiam fuisse, ut hodie visitur, jam anno 1544. consecratam cum quatuor Altaribus, hinc hoc capite ea tantùm commemorabo, quae Ecclesiae adjecta erant, postquam illa â Serenissimo Archiduce Carolo Fratribus Minoribus Provinciae Bosnae Croatiae tradita fuit officianda. Inter caetera Ecclesiae adjecta opera principem sibi Campanile vendicat locum. Campanile ab exordio Ecclesiae humile aedificatum fuisse censendum est, quia unicam Campanam habuisse dignoscitur, et quidem eam, quae minor ex nunc in turri appensis est, prout ex ejusdem inscriptione dignoscitur, utpote annum coaevum Ecclesiae denotante vid. annum. 1541. Postmodum verò anno 1626. sub Provincialatu A. R. P. Bonaventurae Sbona, et Guardianatu P. Georgii Ugullini ê fundamentis per quadros lapides in tres contignationes consurgens novum erectum fuit, generose ad id operis sumptus suppeditante D. Mathia Bendler Cive Goritiensi, ut patet ex Contractu inter ipsum et P. Joannem Baptistam Traverso Architectum inito, quod sic sonat:
Adi II. Maggio 1626. Con il presente Scritto si dichiara qualmente se ha fatto novo accordio, trà il Sig' r Mattias Bendlar Cittadin di Goritia, et Maestro Gio. Bat'ta Traverso Capo Mastro per fabricar la torre sud' ta contentandosi detto Mistro Gio: Bat'ta pèr la mercede della sua persona, alla Giornata lire tre et soldi dieci, et le spese, alli altri suoi Mistri â ciaschedun
650
soldi quaranta cinque à lavorar nella torre, et nelli tempi cattivi nò potendo lavorare nella torre, se gli darà mezo pagamento, lavorando in Convento, et le spese, et detto accordio durerà sin tanto che se murerà, ò metterà il cornison in detta torre, et in fede di d' to accordio, se anno sotto scritto li sudetti Sig' r Matias et M'ro Gio: Bat'ta in presentia del M' to Rev: P. Bonaventura Sbona Ministro Provinciale, et del P're Giorgio Ugulino Guardiano di questo Convento di Monte Santo, il sopra detto giorno etc.
Io Mattias Bendlar confermo come di sopra
Io Gioann Batesta Traverso confermo come
di sopra
II. Ex hoc instrumento paret, quod turris haec in coaeva sit Conventui â P. Bonaventura Sbona aedificato, cujus constructio eodem anno, quo Conventus fabrica absoluta fuit, videlicet 1626. inchoata censenda est. Suprema elatae supra modum Turris contignatio infausto Fulminis ictu quassata bis corruit, bis item primaevae fermè proceritati restituta fuit. Prior ruina accidisse notatur anno 1702. sub gubernio P. Philippi Columbichii, qui eam ultimo sui Guardianatus anno erexit. Alter casus, qui sub P. Bonagratia Gollob anno 1737. contigit, minoris erat momenti, unde et eodem anno levibus expensis reparata fuit. Sic restituta turris toti Viciniae dominabatur usque ad tempora P. Chrysostomi Pogatschnig, ad annum scilicet 1755. quo die 10. Septembris tertio fulmine petita deplorandum in modum fuit disjecta, manetque etiamnum humiliata, non nisi lateritio Capitegio, eoque ferme plano â P. Theodorico Paganetto tunc Guardiano donata.
III. Decima itaque Septembris 1755. circa horam 9'nam Vespertinam minacissimae ab Aquilone nubes sunt advectae, earumque tempestuoso conflictu ardor expressus se subito emisit, densatissimamque turrim horrenda quassatione, praesertim ejusdem Capitegium usque ad Campanas intercessione Deiparae ab omni laesione praeservatas, quae quamvis inclinatae pendebant, non tamen aut confractae, aut ab igne laesae erant, disjecit. Ignis subito succensus pergulae, per quam ad turrim ex Sacristia itur, tectum, armaria item, in quibus ibi locatis Ecclesiae, et Sacristiae suppellex servabatur, exussit: â duobus porro vigilantibus Fratribus alii excitati adeo strenuam operam in extinguendo incendio simul locarunt, ut id noctis hora 11. felicissimè sopiverint, et praepediverint, ne ad Sacristiam. aut Conventum, per accensum pergulae tectum ad utrumque connexionem habens vicinius serpserit. Fulmen nihilominus pernicitate sua Sacristiam penetravit, ac relictis in armariis paramentorum foraminibus, â graviore eorumdem cladem sibi temperando, non nisi aurum, et argentum, quod eorum quibusdam intextum erat decoloravit, in Cella Vinaria sine ullo damno tandem extinctum, Campanae depositae erant, et post novum Chorum, donec turris reficiatur, collocatae. Postquam
651
turris successivis temporibus refecta fuisset, Campanae denuo sub Guardianatu P. Theodorici Paganetto die 3. Octobris 1758. repositae erant.
IV. Ex tribus Campanis in turri pendentibus, minima sub titulo S. Josephi consecrata caeteris antiquior est, et Capellae B. V. Gratiarum coaeva, quod ex hac inscriptione Gothicis litteris dignoscitur: JESUS NAZARENUS REX JUDEORUM BER. VAL. DUM ME FECIT MCCCCCXXXXI. Mediocris aetate priori suppar traditur quia illius ortus nuspiam documentorum reperiatur, attamen omni asseveratione id affirmari non potest, cum quid signaturae illa habuit, ab antiquitatis venerandae minus aequis aestimatoribus A'o 1773. quo die 22. Junii transfusa fuit, transumptum non sit. Recens porro fusae sequens inscriptio addita est: A fulgure, et tempestate libera nos Domine. Opus D. Francisci Franchi D. D. S. S. Michaeli, Josephi, Annae, Moysi, et Eliaes fusum Goritiae An' o MDCCLXXIII. Eccles. Reg. Clemente XIV. Rom. Imper. Josepho II. et Dioeces. Gorit. Celsis. ac Re.'' mo D. Carolo Michaele e Comitibus ab Attems Primo ejusdem Archiepiscopo . Major Sanctae Mariae honoribus consecrata ambabus junior fusa est A'o 1666 ut perbella illius inscriptio insinuat. JESUS CHRISTUS venit in pace * Et Deus homo factus est * Et Verbum Caro factum est * Opus Petri Francisci Franchi de Utino A' o 1666. ad Maj. Sanct. Trinitatis, Jesu Christi Humanitatis, B. V. Mariae Gratiarum Matris de Monte Sancto prope Goritiam, omniumque Apostolorum, nec non S. S. P. P. Francisci, et Antonii de Padua gloriam, et honorem Eleemosynis Benefactorum, et industria P. Petri Seidetti Guardiani, et P. Bonifacii Pulini Vicarii Conventus sub Provincialatu A. R. P. Petri â Flumine, Ecclesiae Principatum regente S. D. Alexandro VII. et Romanorum gubernante Imperium Leopoldo Primo. Minima denique Campana Sacristiae ad latus Capellae B. V. Gratiarum meridionale in lapidea turricula suspensa media est aetate prioribus junior, senior majori fusa videlicet A'o 1644. ut ex hac inscriptione patet: Michael Remer Labaci me fecit Anno D. MDCXXXXIV. Quinta Ecclesiae Montis Sancti Campanula (quae his temporibus ad alium usum non est, quam, ut tempore aestivo, ac ingruentibus tempestatibus Fratres ad Chorum convocet, nam tempestate ingruente majores Campanae non pulsantur, et peregrinis horas denuntiet) in altera supra pergulam, qua ex Conventu ad Chorum itur antiquum, lapide scisso congesta turricula pendet. Fusa est Utini A'o 1700. â Josepho Franchi, et Lauretana (ut dicunt) benedictione decorata, ac honoribus Sancti Francisci dicata, ut ex hac inscriptione patet: Sancte Francisce ora pro nobis. Opus Josephi Franchi Utinensis MDCC .
V. Tempore A. R. P. Romualdi Sitter, cujus industria Conventus novus ê fundamentis anno 1714. erectus fuit, etiam nova Sacristia, ùt ex computis expensarum pro fabrica Conventus factarum conjicitur, extructa fuit, in quam expensi leguntur Duc. 300. L. 3. S. 16. Hoc eodem tempore novus Chorus post Aram majorem erectus fuisse creditur, quam-
652
hujus erectionis inter praedictas expensas nulla mentio habeatur, ast chorus primò anno 1728. Organo, stallis etc. ex nuceo ligno affabre elaboratis ornatus, et completus fuit, quod â tergo stalli P. Guardiani insertum advertitur. Chorus fornace ad latus Evangelii posita primitus instructus fuerat. Subinde verò obmurato majoris securitatis causa fornacis foramine, et illa sublata est. Anteriori demum Sacristiae, et choro post 28. annos videlicet anno 1742. sub A. R. P. Casparo Pasconi Sacristia interior accessit, ferrea subinde, et portabili fornace donata. Sexaginta tribus annis elapsis proximam tectum chori minabatur ruinam, idcirco A'o 1777. sub Guardianatu P. Caroli Novak recentibus suppositis trabibus, assumptis potiorem partem novis imbricibus in integrum est restitutum.
VI. Gradus lapidei tum ii, qui ad forum Ecclesiae assurgunt, cum illi, qui ante fores Ecclesiae prostant, constructi fuerunt A'o 1622. sub Regimine P. Bonaventura Sbona, idque colligitur ex signatura uni eorum insculpta. Perstiterunt 117. annis, et ob vetustatem cuncta ex natura sua rodentem ferme collapsi, conquisitis industria P. Caspari Pasconi Ex-Ministri et actualis Provinciae Custodis Anno 1739. die 30. Julii piorum benefactorum eleemosynis â fundamentis iterum renovati, et additis geminis columnis octoangularibus, super quas Ss. Angelorum Gabrielis, et Raphaelis simulacra erga Thaumaturgam Virginem admirabunda consistunt, ad decorem fuerunt ampliati. Grande porro illud simulacrum B'mae Virginis Jesulum â dextris gestantis supra majorem Ecclesiae portam A'o 1712. sub P. Alexandro Bresciak collocatum fuisse dignoscitur, ex infra posito lemmate:
NVLLVM DespICIt
Id anno 1714. fulmine, ut fertur dejectum, ad enecationem compressis duabus faeminis, citra vel levissimam sui comminutionem priori loco est restitutum.
VII. Adjacent insuper Ecclesiae B'mae Virginis Gratiarum bina Sacella justa ab invicem distantia sejuncta, honoribus Sanctorum Angelorum, et Seraphici Patris S. Francisci dicata. Primum ad ingressum in atrium Conventûs in loco nonnihil eminentiori constructum fuisse, eodem anno, quo primus Conventus videlicet 1626. industria P. Bonaventurae Sbona, qui eo anno Monti Sancto praefuit, ex subjecta super liminari incisione advertitur:
16. SACELLUM S. S. ANGELORUM. 26.
Alterum verò supra gradus, quasi in vertice Montis A'o 1632. ab Ill'mo D. D. Barone Michaele â Rabatta, et Catharina ejus conjuge, ut patet ex supraposita inscriptione:
Aedicula S. P. Francisci erecta ab 1ll' o D. D'no Michaele
Lib. Bar. de Rabatta etc. et ab Ill' ma D. D. Catharina
ejus Conjuge etc. 1632.
653
Supra fenestram ejus meridionalem haec sunt incisa:
Maister Joannes Schmerl Stiamez Anno 1632.
Praedictus Ill'mus D. Baro Michael Rabatta in suo ultimo Testamento facto in Arce Dorimberg die 29. Octobris Anno 1647. non tantùm pro complendo Altari in dicta Capella, et aliis pro Missae Sacrificio procurandis necessariis legavit fl. 300. Sed etiam pro reparanda, et perpetuis temporibus conservanda Capella ordinavit agnellos duos, gallinas duas, avenae modios duos, in pecunia lib. 9. et defalcatorem faeni unum per 16. dies quotannis per Paulum Vodizar ejusque successores praestanda. Legati hujus proprietatem renuntiavit P. Alexander Bresciak haeredibus praelaudati D. Michaelis Rabatta die 31. Julii 1725. Nec Conventus ea nunc percipit aliter, quam per modum purae eleemosynae.
VIII. Aliis Capellis octo justa partitione sejunctis ascensus Montis Sancti ad porticum usque, et gradus recens constructos exornatur: quarum Superiores quatuor ex loco Prevala dicto, sub saepe laudato P. Bonaventura Sbona zelantissimo, et nunquam interiturae memoriae hujus Sancti loci custode A'o 1622. et sequentibus constructas ex incisionibus animadvertimus, ad excitandam utique peregrinantium devotionem erga gloriosissimae Virginis miraculis nitescentis sedem, ab ipsa peculiariter hoc in loco electam. Alias verò tres inferiores, et Salcano viciniores Capellas, cum illa, quae in via posterioribus temporibus strata, Ss. trium Regum est collocata, ab altero desideratissimo P. Romualdo Sitter prioris exactissimo aemulatore A'o 1723. sub locali regimine P. Alexandri Bresciak additas fuisse colligitur ex quodam instrumento transactionis, quod Antonius Torre aedilis Caesareus â Conventu Montis Sancti, et Blasio Oblak, ac Josepho Sisa Gargarensibus murariis, ob quatuor ruinose ab istis aedificatas Capellas contendentibus arbiter interpellatus confecit. Denique ad augendam erga gloriosissimam, et Coronatam Dominam, et Matrem gratiarum devotionem, tum sublevandam in praeruptissimo Montis apice peregrinorum lassitudinem, gradus ex scisso, et impolito lapide No 117. ad instar graduum Tersactensium, ex utraque parte nonnihil prominenti muro ad sedendum accommodato circumdati, â Sacello S. Francisci anfractim protensi, interjecto lapideo strato, et Capellis tribus in anfractibus collocatis, et aspectabili porticu ad principium graduum constructa A'o 1777. et sequenti sub gubernio P. Caroli Novak insignis Mariani cultus Zelatoris, sunt positi. Supra Porticum, penes quam est Capella Ss'mae Trinitatis, est depictus Carolus Archidux Austriae, qui hunc locum Fratribus Minoribus tradidit, â Porticu usque ad primam Capellam, in qua cum solemni processione translatio miraculosae imaginis Utino ad Montem Sanctum repraesentatur, sunt gradus 41. A prima Capella usque ad secundam, in qua Coronatio Vaticano ritu peracta repraesentatur, sunt gradus 21. A secunda Capella usque ad tertiam, in qua Crucifixus ê trabe pendens, cum statuis dolorosissimae Virginis, et S. Joannis Evangelistae collocatus est, sunt gradus 25. Ab hac Capella, usque ad Capellam S. Francisci gradus 30.
654
§. II.
De Aris in Basilicam B. Virginis Gratiarum
mox â principio Ecclesiae repositis, et Ara
Majori gloriosissimae Virginis Mariae.
I. Ex Consecrationis Ecclesiae instrumento, quod c. 2. §. 2. n. 4. pag. 609. ex Originali attuli, manifestum evadit, primis statim, imò iisdem planè, quibus Ecclesia construebatur annis, quatuor aras fuisse fabrefactas, nam eodem prorsus die, mense, anno, quo Ecclesia, et quatuor arae consecratae in dicto instrumento leguntur; Major videlicet in Capella in honorem S. MARIAE; 2' da in medio Chori in honorem Beatae, et individuae Trinitatis; 3' tia â latere dextro ad honorem S. Luciae, Ursulae, et sociarum ejus. 4' ta â latere laevo in honorem S. Leonardi. In consecrationis functione reconditae fuerunt Reliquiae Ss. Martyrum Donati, Romuli, Venusti, Sylvani, Hermogenis, S. Afrae, et Sodalium, ac S. Stephani Protomartyris, quorum expressè meminit saepe dictum Consecrationis instrumentum.
II. Duabus ad latera primitus constructis subinde temporum edacitate exesis, et jamjam collabentibus recentes aliis sub titulis sunt substitutae, hodie enim nec S. Luciae, Ursulae, et Sociarum, nec S. Leonardi Altaria, nec ulla eorum vestigia conspiciuntur. Quamvis vero certum non est, quae arae recens antiquis sint substitutae, persuasio tamen vulgi ad haec usque tempora perdurans est, Aram, quae hodie Confraternitatis B. Virginis dicitur, â latere Altaris majoris dextro extans, esse honoribus S. Luciae, Ursulae, et Sociarum ejus dicatam; nec alio illam, quam S. Ursulae nomine vocant Plebaei, quae firma illa populi persuasio aliunde originem suam habere non potuit, quam â Seniorum traditione, qui aut ipsimet viderunt, aut â testibus ex visu intellexerunt, ibi loci quoandoque Aram S. Luciae, et Ursulae sacram extitisse. Hoc porro inito pacto, Aram scilicet Confraternitatis in locum S. Luciae, et Ursulae fuisse suffectam, sua veluti sponte ex saepedicto Consecrationis instrumento fluere videtur, eo loci, ubi nunc ad latus laevum Capellae Ara Ss'mae Trinitatis conspicitur, aram S. Leonardi olim extitisse. Is quippe â latere laevo Capellae, ad quod Episcopus Aegidius se Aram 4' tam in honorem S. Leonardi consecrâsse perhibet, e regione respondet loco ad latus dexterum, in quo olim S. Ursulae, nunc Confraternitatis B. Virginis Ara, collocata persistit.
III. De prima Ara Ss'mae Trinitatis quo loco constiterit, nullum certum prostat indicium. Quia tamen Instrumentum Consecrationis Aram S. Luciae ad latus dexterum Capellae, Aram S. Leonardi ad latus laevum, Aram verò in medio Chori collocatas fuisse, clarè innuit; dicendum est saltem conjecturaliter, Aram Ss'mae Trinitatis fuisse mediam inter utramque, vel mox supra gradus, vel propinquius ad Capellam extructam. Nam
655
olim fuisse spatium illud ante Aram majorem Chorum nuncupatum, certum est, sicut etiam in aliquibus locis adhuc hodie taliter vocitari solet. Quia verò Ara Ss'mae Trinitatis totum fermè devoto populo prospectum impediverat, ad ipsam B. V. Capellam fuit Ara lateralis, quae prius S. Leonardi nomine consecrata erat, in titulum Ss'mae Trinitatis erecta, Ara verò antiqua sub titulo Sanctissimae Trinitatis in medio Chori situata, ad locum remotiorem ab Ara majori, nempe ad locum, ubi nunc Ara S. Annae sita est, translata. Haec ita evidentioribus destitutus documentis contigisse salvo meliori judicio arbitror.
IV. Altare Majus B'mae Virginis Gratiarum, statim, atque Capella ejusdem exaedificata fuerat, et antequam Corpus Ecclesiae surgere coeperat, ex ligno constructum, atque in praefato Sacello collocatum fuit, ut populo ob rei novitatem, factique prodigii excellentiam confluenti fieret satis, et instanti Ecclesiae beneficio humanitus etiam consuleretur. Traditur, ligneo huic Altari primitus impositum fuisse simulacrum B'mae V: Mariae sedentis, et Jesulum â sinistris gestantis, quod in anfractu graduum, per quos ad superiorem contignationem Conventus ascenditur, gratissimum aspectu hodiedum conspicitur. Traditioni non desunt conjecturae, nam reliquis simulacri partibus edacitate temporum corrosis, sola faciens incorrupta, pulchra tota, sine ruga, nulla infecta atomo primaevae amoenissimae speciei servat lineamenta, et mirabilis cujusdam gratiae diffusione se ad salutantes aspirat, blande insinuans, in se gratiosi quidpiam ominis latere: praefert insuper per omnia fermè formam, in qua gratiosissima Colei Regina devotae Ursulae Ferligoinizae apparuisse in loco, quo revera apparuit, tum in antiquis Iconibus, ac Imaginibus depicta conspicitur. Et verò penè certum esse videtur, in Altari statim, atque istud ex lignis confectum fuit Imaginem gloriosissimae Virginis Mariae eo in aspectu, quo Ursulae eam sibi apparuisse Goritiensibus vivaciter ingessit, populo jam in limine aedificii, et antequam Ara consecraretur, ac consecratae miraculosa Icon in tabula cedrina depicta fuisset commissa, certatim concurrenti fuisse expositam.
V. Anno 1544. quo Ecclesia Consecrationis beneficio unà cum quatuor supra recensitis Aris donata fuit, rei plane admirandae fama, et sanctitate loci voce populi undique indicibili jubilo evulgata permotus Emin'mus, et R'mus Dominus Marius Grimani S. R. E. Cardinalis, Patriarcha Aquilejensis, gratiosissimam Divae Virginis suum in ulnis gestantis Unigenitum eleganti penicillo, vivisque coloribus in tabula cedrina adumbratam, â dextero latere S. Joachimo beatissimo ejusdem Patre (juxta alios, et non contemnendam crisim S. Zacharias Pater S. Joannis Baptistae â dextris repraesentatur, qui cum Sancto filio suo primus Incarnati VERBI Praeco esse meruit) â sinistris verò D. Joanne Baptista, veluti veracissimis tanti mysterii, et solii gratiarum Assessoribus Effigiem Utino transmisit, quae eodem anno, remoto ligneo simulacro, et primo post Aram reposito, et dein ad Conventum translato, in Majori Ara honorifice reposita, summa omnium Christifidelium devotione, et pietate colitur, ac continuis miraculorum splendoribus claret, in suosque Clientes gratiarum fluenta liberalissime diffundit.
656
VI. Anno 1686. cum Ara lignea vetustate corrosa ruinae esset proxima, decreverunt Patres novam, eamque, ut perpetuis futuris temporibus duraret, ex marmore substituere. Quapropter initus est contractus inter D. Parentem Spiritualem, et D. Joannem Paccassi, pro Ducatis 1790. patriis, vi cujus se D. Paccassi obligabat facere Altare cum tabernaculo quatuor Angelis, et duabus portis, Sacristiae nempe, et Capellae S. Michaelis. Annus initi Contractus non reperitur signatus; ex quo conjici possit initium laboris. P. Casparus Pasconi Hist. Conv. et Eccles. Mont. S. c. 2. n. 6. ait: Aram marmoream fuisse erectam sub gubernio P. Bonifacii Pullini, sed cum â veritate ablusisse ex semetipso convincitur; etenim num. mox. sequenti dicit: Translationem fuisse miraculosissimae Iconis ad novam marmoream Aram die 2. Augusti anno 1686: qui fuit ultimus annus Guardianatus P. Vincentii Lampretich, nam P. Bonifacius Pullini praefuit Conventui Montis Sancti â 9. Septemb. 1681. usque ad 21. Septembris 1684. quo die, et anno successit eidem in Officio Guardianatus P. Vincentius Lampretich, et regnavit usque ad 7. Julii 1687. Si itaque Ara anno 1686. adeo perfecta fuit, ut ad eam Sacratissimae Imaginis translatio fieri potuerit, signum est, eam totam sub gubernio P. Vincentii, nisi quis ad plures, quam tres annos ejus laborem extendere velit, factam fuisse.
VII. Postquam miraculosissima Icon gloriosissimae V. Mariae novae Arae die 3. Augusti 1686. coram ingenti populi multitudine, qui ad lucrandam Portiunculae Indulgentiam advenerat, imposita fuisset, â Patribus conclusum fuit, ut praemissis omnibus requisitis Altare recens constructum solemniter consecraretur, usque ab Innocentio XI. Summo Pontifice gratiose obtentis, et ab E'mo S. R. E. Cardinale Bonvisio, eo tempore apud S. C. M. Leopoldum I. Nuntio Apostolico recognitis, ac de assensu E'mi pariter Delphini S. R. E. Cardinalis, et Patriarchae Aquilejensis in Scriptis obtento, solemni ritu sub titulo Nativitatis B. Virginis MARIAE consecratum fuit die 8. Augusti anno 1688. ab Ill'mo, et R'mo D. D. Jacobo Ferdinando ex addictissima etiamnum Seraphicae Religioni Baronum familia de Gurizutti Antistite Tergestino sub locali gubernio P. Zachariae Battig ex Shempasso.
VIII. Anno dein 1692. sub altero P. Zachariae Battig gubernio stratura ex perpolito diversi coloris marmore Capellae plano est ingesta. Duobus post annis, Anno scilicet 1694. Guardianatus munere fungente P. Philippo Columbichio parastidis accesserunt crates ferreae portis utrinque eleganti opere instructae, idque ex munificentia Nobilis D. D. Petri Antonii Codelli, ut ex Chronostico insertae cratibus tabulae inscripto dignoscitur:
Vt tVa VIrgo foret seMper speCIosIor AeDes
InsIgnIs pIetas nobILe strVXIt opVs.
Perillustris D. Petri Antonii Codelli Nobilis Labacensis
657
IX. Thaumaturga Icon Anno 1717. curante ARP. Romualdo Sitter lamina chrystallina inauratis jugamentis imposita est acclavata. Anno mox sequente straturam ex polito lapide superioris Ecclesiae portionis â gradibus usque ad lumen Sanctuarii, sive Capellae B. V. Gratiarum poni coepisse, constat ex Contractus instrumento, cum latomo Pasqualino Lazarini initi, sed sensim, et sensim fuit etiam reliqua Ecclesia ex lapide scisso strata, quae stratura completa fuit anno 1742. ut ARP. Caspar Pasconi perhibet in suo Conventus constituto de anno 1742. Anno denique 1734. quo praedictus P. Pasconi prima vice hujus Conventus Guardianatus officio perfunctus est, Ecclesia B. V. Gratiarum suggestu marmoreo Utini â D. Paulo Zulliano affabre elaborato, ac ad columnam sua in serie â porta majore Ecclesia ad latus Evangelii, 5' tam mira arte posito fuit exornata impendiis fl. 400. quos pii quidam benefactores in honorem B. Virginis ab ipsa centuplum recepturi numeraverunt, ut ex Chronodistico suggestui supposito advertitur:
A DeVotIs VIrgInI Coronatae
eXtrVCtVM
§. III.
De reliquis Ecclesiae Aris.
I. Praeter Aram Majorem, de qua nunc egimus, in Capella B'mae V. Mariae Gratiarum sitam, adhuc 11. in dicta Ecclesia existunt Arae, nempe 1' ma S. Michaelis Archangeli. 2' da Ss'mae Trinitatis. 3' tia Confraternitatis B. V. Mariae. 4' ta S. Annae Dei Genitricis Matris. 5' ta S. Josephi Sponsi B. V. Mariae. 6' ta Magni Patriarchae S. Francisci Seraphici. 7' ma S. Antonii Patavini. 8' va S. Petri de Alcantara. 9' na S. Joannis Nepomuceni. 10' ma S. Petri Regalati. 11' ma S. Notburgae Virginis. Ara S. Michaelis Archangeli in particulari Sacello primis statim temporibus videlicet quinto decimo ab aedificatione Ecclesiae anno, et Christi 1560., qui uni lapidum extra Sacellum incisus videtur, Capellae B. Virginis â Cornu Evangelii, et lateri Arae olim S. Ursulae, hodie Confraternitatis B. V. orientali arcte ex quadro lapide adaedificato, constructa conspicitur. Potiori ex parte marmorea est, demptis statuis tribus S. Michaelis, Gabrielis, et Raphaelis Archangelorum, quae ex ligno fabrefactae ad utrumque Arae latus supra columnas itidem ligneas posterioribus temporibus sunt collocatae. Introitus ad dictam Capellam primitus ex Sacrario â regione Sacristiae, ùt hodie non fuerat, sed extra illud in loco, ubi hodie Ara est Confraternitatis B'mae V. Mariae (nam haec primitus penes fenestram stabat) Consecrata dicitur Ara haec 9. Augusti 1688. ab Ill'mo, et R'mo D. D. Jacobo Ferdinando Gurizutti Episcopo Tergestino, qui Reliquias Ss. Feliciani M. et Vestinae
658
V. et M. eidem inclusit, verum cum compilator Breviarii historici Conventus et Ecclesiae Montis Sancti secutus P. Pasconi dicat, Aram Majorem marmoream fuisse consecratam 8. Augusti anno 1688. et Aram S. Michaelis 9. Augusti ejusdem anni â praelaudato Antistite Tergestino, uno cum suo Antesignano in errorem incidisse videtur; cum enim entia non soleant magnae, praesertim dignitatis Praelati multiplicare sine necessitate dicendum est, Aras omnes â praedicto Antistite anno 1688. fuisse consecratas simul aut die 8. aut 9. Augusti.
II. Ara secunda Sanctissimae, et inviduae Trinitatis, primitus lignea collocata fuit in medio Chori collocata fuit, et dein ad latus laevum Capellae B. Virginis in locum S. Leonardi, ut supra memini, translato, cui die 1. Januarii 1688. marmorea aspectabilis formae sub gubernio P. Zachariae Battig substituta est. Consecrata fuit ab eodem R'mo Antistite Tergestino, eodemque anno, mense, et die, quo Ara S. Michaelis Archangeli. Reliquiae porro, quae sub Consecrationis solemniis sepulchro hujus Arae sunt inclusae, illo ad haec usque tempora inviolato permanente, et caeteroquin nuspiam instrumentorum notatae etiamnum ita delitescunt, ut ignorentur.
III. Tertia Ara Confraternitatis B. V. Mariae â latere dextro, seu â Cornu Evangelii Capellae ejusdem in locum Arae Ss. Luciae, et Ursulae collocatum est, cui primitus ligneae ex marmore eodem anno 1688. quo Ara Ss.'mae Trinitatis â P. Pasconi substituta dicitur, verùm hanc Aram posteriorem esse Arae Ss'mae Trinitatis ex eo patet, quia priorem fecit Joannes Pacassi, hanc verò ejusdem filius Leonardus. Consecrationis hujus Arae nullum vestigium Consecrationis prostat, sed creditur exscalptae ejus mensae aram portatilem statim in erectione sua ad libellam esse immissam, ac ita firmatam, ut cum mensa concrevisse hodiedum videatur.
IV. Quartam Aram honoribus S. Annae Immaculatae Dei Genitricis, fortunatissimae Matri dicatam in medio Ecclesiae sitam ab origine sua gloriosissimis honoribus Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae dicatam fuisse P. Franciscus Glavinich de Orig. Prov. Bosn. Croat. fol. 29. asserit, et subinde, ne tituli B'mae Virginis in eadem Ecclesia multiplicati servarentur, transivit in titulum B. Annae. Aram Immaculatae Conceptionis jam anno 1639. quo P. Glavinich huic Conventui praefuit extitisse ex eodem dignoscitur quidem, quo verò constructa, aut titulus mutatus fuit anno, nullum prostat instrumentum, ex quo id pateret. Fors id accidit anno 1690. quo ea sub P. Vincentio Lampretich renovata fuit, ut ex quadam scheda â P. Carolo Novak p. t. Guardiano anno 1776. dum sepulchrum hujus arae aperuisset, inventa desumitur. Ara haec sub titulo Sanctae Annae die 9. Junii anno 1717. ab Ill'mo, et R'mo D. D. Georgio Xaverio de Marotti Episcopo Petinensi, et Praeposito Rudolphswertensi inclusis in ea Reliquiis Ss. Pacifici, et Fructuosae consecrata fuit. Anno sequenti 1718. locupletior facta
659
est novi Tabernaculi additione industria P. Petri Stibeli Conventûs actualis Guardiani. Aucta iterum fuit A'o 1735. tribus ex albo marmore statuis Ss. Annae, Bernardini Senensis, et Joannis Capistrani, quas munificentia Excell'mi, et Ill'mi D. D. Wenceslai S. R. I. Comitis â Purgstall locumtenentis, et Capitanei Goritiensis poni fecit: in cujus gratificationem Familiae illius insignia â tergo dicti Altaris appendi sunt permissa. Demum anno 1740. curante P. Casparo Pasconi positis supra marmoreas ab utroque latere columnas ligneis simulacris Dolorosae Matris, et S. Joannis Evangelistae, et Crucifixi ex alta trabe supra medium Arae pendentis ad eum, qui hodie conspicitur reducta est ornatum. In hac Ara effracto Reliquiarum Sepulchro positum fuit anno 1776. Portatile.
V. Quinta Ara in honorem Sancti Joseph Intemeratae Virginis Mariae fidelissimi Sponsi, et Nutritii Salvatoris B. N. Jesu Christi erecta fuit ex marmore sub moderamine ARP. Romualdi Sitter Provinciae Patris anno 1714. Consecrata verò die 9. Junii anno 1717. ab eodem Ill'mo, et R'mo D. D. Francisco Xaverio Marotti Episcopo Petinensi. Reliquiae, quae sub Consecrationis functione impositae fuerunt, ignorantur.
VI. Sexta Ara Magno Patriarchae S. Francisco Assisiati Sacra bis consecrata legitur, primo A'o 1688. 10. Augusti ab Ill'mo, et R'mo D. Episcopo Tergestino Antonio Ferdinando Gurizutti. Amabo! quis aequus rerum aestimator sibi persuasum habebit? ut Episcopus Gurizutti anno 1688. tria Altaria, tribus successivis diebus consecrâsse dicatur, ut recens Compilator Breviar. hist. Eccl. Montis S. praetendit, qui eodem anno ab eodem Episcopo dicit fuisse consecratam Aram Majorem die 8. Augusti, Aras S. Michaelis, et Ss'mae Trinitatis 9. Augusti, hanc verò S. Francisci 10. Augusti. Si enim idem Episcopus duas Aras 9. Augusti consecrare potuit, cur non et alias duas? Secundò, quia hanc Aram P. Romualdus Sitter ex marmore fieri curavit 1714., nova indiguit Consecratione, unde ea denuo consecrata fuit cum aliis Aris die 9. Junii 1717. ab eodem Episcopo Petinensi Francisco Xaverio de Marotti. Nec de hoc sciebatur, quae ipsi in Consecrationis solenniis impositae fuerint Reliquiae. A'o vero 1776. effracto Ss. Martyrum Sepulchro inventa sunt ossa S. Theodori M. et unius alterius Martyris, cujus nomen ita exesum fuit, ut legi non potuerit.
VII. Septima Ara Urbis, et Orbis Thaumaturgo Divo Antonio Patavino Sacra, olim munificentia Ill'mi Comitis Coronini de Cromberg constructa, dein, dum nova ex marmore, ut aequalitas formae, et figurae, respectu aliorum ad columnas positorum Altarium servaretur, â P. Romualdo Sitter priori suffecta fuisset, fuit haec Salcanum translata hac lege, ut Insignia Familiae Coroninianae novae Arae affigerentur. Consecrata fuit haec Ara 9. Junii 1717. ab eodem Episcopo Petinensi Francisco Xaverio Marotti impositis Reliquiis S. S. Modesti, et Candidae M. M.
VIII. Octava Ara S. Petro de Alcantara Ordinis Minorum admirabilis Poenitentiae, et altissimae Contemplationis munere insigni dicata, constructa fuit ab eodem ARP. Romualdo Sitter Provinciae Patre, et Superiore locali anno 1714. Consecrationis bene-
660
ficium accepit ab eodem Episcopo Petinensi Francisco Xaverio Marotti die 9. Junii 1717. cui imposita erant Reliquiae Sanctarum Tranquilinae, et Bonifaciae M. M. ut dein A'o 1776 animadversum fuit.
IX. Nona Ara in honorem S. Joannis Nepomuceni gloriosi Martyris, et Sacramentalis Secreti invicti assertoris ex marmore erecta fuit A'o 1737. sub gubernio P. Bonagratiae Gollob impensis 200. fl. quod interveniente A. R. P. Caspari Pasconi actualis Ministri Provincialis dexteritate Domina Cerneyin Civis Labacensis numeravit, consecrata verò de expressa, et in Scriptis transmissa licentia Emin'mi Cardinalis, et Patriarchae Aquilejensis Danielis Delphini sub altero P. Pasconi Guardianatu Anno scilicet 1742. die 15. Augusti ab Ill'mo, et R'mo D. D. Bonifacio Cechotti Episcopo Petinensi ex Ordine Fratrum Minorum Provinciae Croatiae Carnioliae, qui sub sacra functione Reliquias Ss. Fausti, et Laurentii in ea recondidit.
X. Decima Ara D. Petri Regalati Regularis Observantiae restauratoris Benedicto XIV. Romano Pontifice anno 1746. Sanctorum Albo adscripti honoribus dicata, opera, et studio P. Caspari Pasconi piorum benefactorum eleemosynis anno 1750. e ligno confecta, et ad extimum Ecclesiae latus dexterum collocata est, portabili tantùm instructa, donec Consecrationis beneficio donetur. P. Pasconi adnotat in Protocollo ejusdem Conventus dictam Aram sequente Epigraphe fuisse constructam, quae tamen in ara non invenitur:
Siste: Petri Regalati est quam cernis imago:
cognomen charitas, Nomen adumbrat aquas
Prostat hic auxilium miseris, solatia, mille
quotidieque suam, sentit egenus opem
Immittis dulces non surripit Atropos annos
nam paret jussis mox Libitina suis.
Si ratis indomitis Neptuni agitatur in undis
Alcionus Petrus est, Portus, et Argo Sacra.
SI qVos astVtI pertVrbant DaeMonIs astVs
ILLICo sVppetIas PetrVs ab aXe faVet.
XI. Undecima, et ultima in ordine Ara S. Notburgae Virgini Sacra â regione Arae S. Petri eodem anno 1750. ejusdemque P. Pasconi studio, et opera positum, lignea etiam est, et portatili instructa. Sequens Epigramma, quod idem Vates finxit, in eo desideratur:
Nihil opus hic calamo, nil scriptis, omnia caelum
Annales vitae picta tabella refert
Ancillam spectas armatam falce, ferentem
Munera grata fami, munera grata siti
Ipsa suum fundat gremium Notburga, sitiquem
ut, quod edas, habeas codre, quod ire bibas.
Falx quoque dum cessat, magis horrea messibus implet,
Otia plus nimia sancta labore juvant.
661
XII. Ex his colligitur, fuisse olim omnes aras praeter duas ultimas, solenni ritu consecratas: successu verò temporis Ecclesiae Ministri, dum ornandis aris quandoque intendissent, quinque Altarium sigilla incautis pedibus contriverunt Sacris Reliquiis intactis caeteroquin remanentibus. Quare anno 1776. die 18. et sequ. Septembris P. Carolus Novak loci Guardianus habita copia latomi Tergestini D. Petri Skuka dictarum ararum sepulchra effringi curavit, ac respondenter incisis, et excavatis mensis earum portatilia per eumdem lapicidam committi fecit. Porro Reliquiae ex violatis S. S. M. M. Sepulchris extractae, et alio decenter collocata erant sequentes:
1' mo Ss. Feliciani M. et Vestinae V. et M. ad S. Michaelem.
2' do S. Theodori, et alterius Sancti Martyris, cujus nomen legi amplius non poterat ad S. Franciscum.
3' tio Ss. Pacifici, et Fructuosae M. M. ad S. Annam.
4' to Ss. Tranquilinae, et Bonifaciae M. M. ad S. Petrum de Alcant.
5' to Ss. Modesti, et Candidae M. M. ad S. Antonium Patavinum.
XIII. Praeter recensitas Reliquias, sunt et aliae suis Thecis conclusae, et in Basilica B. V. Gratiarum asservatae, quas omnes praeter propriis authenticis munitas, P. Pasconi in Protocollo Conventûs ex authenticis litteris manu Episcopi, et sigillo munitis ex Coemeterio S. Priscillae extractas asserit, et sunt sequentes:
1' mo Particula S. Crucis in Pace majore.
2' do S. Annae in ostensorio parvulo cum authentica.
3' tio S. Petri Regalati cum authentica.
4' to Massa Ss. Martii, Cyriaci, et Jucundae in sex partes divisa, et S. Caelestini.
5' to Ossa 7. Ss. Martyrum in uno involucro, et S. Venturae.
6' to Ss. Vicentiae, Benignae, Crescentii, Prosperae, Lucidiani, Theophilae, Jucindini, Liberatae, Serenae, Illuminatae, et Columbae Martyrum.
7' mo Pars pedis S. Damiani M. et pars pedis unius ex sociis S. Ursulae.
8' vo Ss. Benigni, Pacifici, Pii, Constantini, Justinae, et Maximi Martyrum.
9' no Ss. Sereni, Felicis, Laetantis, Simpliciae, Lucidae Martyrum.
10' mo Ss. Fructuosae, Gaudentii, Clementis, Bonifaciae M. M.
11' mo Ss. Leopardae, Romanae, Ursinae, Fortunatae, Jucundinae, Perpetuae.
§. IV.
De cryptis, earumque inscriptionibus.
I. Cum Mons Sanctus ab hominum habitatione valde remotus sit, et Goritia tribus horis, ac duabus Salcano distet, vix aliquis invenitur, qui in tam alto Monte sepeliri anhelaret. Sunt tamen aliqui, qui loci sanctitate, et singulari erga B'mam Virginem pietate moti sibi in hoc praerupto Monte usque ad
662
novissimam tubam quietem elegerant. Praeprimis est Crypta Religiosorum Fratrum in medio Ecclesiae supra gradus per quos ab Ara Sanctae Annae ascenditur, et intra aras S. Joseph, et S. Petri de Alcantara sita, cujus sepulchrali lapidi haec inscriptio incisa legitur:
Quod sumus, vos eritis
Ad nos currendo Venitis
Humana, ac cuncta sumus
Umbra, Vanitas
Et scaena imago
Verbo nihil
Tibi, qui haec legis
Quisquis es, vigila
Dum vigilas, et in rem
tuam maturè propera
Horas scit nemo
Vale.
1720.
II. Secunda est Ill'mi D. Hermani Baronis b Attimis ad pedem Arae S. Petri de Alcantara sita, quam sibi vivens in Testamento Gradiscae die 11. Januarii 1611. condito fieri constituit, et in eam cor suum capsae cupreae inclusum recondi voluit cum lemmate sequente:
Sub Tuum praesidium Domina
Hermanus de Attembs Baro, et Dominus
Sanctae Crucis etc.
MDCXI.
III. Tertia crypta est Domini Petri Morelli de Schenfeld Syndici Apostolici Conventus Montis Sancti penes Aram Confraternitatis B. V. Mariae cum hac sepulchrali inscriptione:
Hic jacet Petrus
Morelli de Schenfeld
Patritius Goritiensis
Juris Consultus
et Philosophus
Obiit XVI. Septembris
MDCLXXXVI.
IV. Quarta crypta est Domini Mathiae Bendler civis Goritiensis infra communem cryptam nostrorum Fratrum posita, quam propriis expensis pro se, sua uxore Maria, et posteris suis fieri curavit. Lapidi sepulchrali sequens apposita est inscriptio:
663
Sepulchrum Domini Mathiae
Bendleri Civis Goritiensis
Et ejus uxoris Mariae
Haeredumque suorum
XV. Decembris
MDCXXVI.
V. Crypta quinta ante Aram Ss'mae Trinitatis est D. Caspari Bellini, cujus sepulchrali lapidi sequens incisa est inscriptio:
Perillustri Domino Casparo
Bellino Patritio Goritiensi
Lucretia amantissima soror
A die XII. Augusti
MDCLIV.
VI. Sunt et aliae tres Cryptae in corpore Ecclesiae, duae ad S. Franciscum, et tertia ad S. Josephum, quartam item in Sacello S. Michaelis Archangeli. Prioribus et Religiosi committuntur, dum funera eorum intra breve tempus multiplicantur. In posteriori Perillustris Domina Catharina Luchese Conventus Montis Sancti parens Spiritualis 18. Sept. 1765. tumulata jacet. De caeteris hic sepultis notitia certa reliquorum Fratrum persuasioni asserentium, hac in Sacra Aede sepultam esse puellam Ursulam Ferligioinizza, cui in hoc Sacro Monte B'ma Virgo apparuit, et aedificandae in hujus Montis vertice in sui honorem Domus voluntatem gratiosissimè manifestavit, ast persuasio haec nulli innititur fundamento, ex quo id vel â longè suspicari possit. Etenim si haec B. V. Mariae ablegata hoc in Monte sepulta esset, certè et dies, et annus, locusque sepulturae consignatus fuisset publicis tabulis, cum autem nil scriptotenus pro posterorum notitia relictum sit, nec locus etiam studio quaesitus, in quo ejus corpus quiesceret, inveniri potuerit, minime vulgi opinioni, quae abque aliis verisimilitudinis adminiculis nihili pendenda est, adhaerendum esse censeo.
Caput VII.
De Confraternitatibus in hac Montis Sancti
Basilica erectis, aliisque privilegiis Sum-
morum Pontificum, Patriarcharum, et Ar-
chiepiscoporum huic Ecclesiae concessis.
§. I.
De Confraternitatibus in hac Ecclesia erectis.
664
I. Tres in hac Ecclesiae Canonicè erectae reperiuntur Confraternitates: prima B. V. Mariae gratiarum, secunda S. Michaelis Archangeli, et tertia Cordigerorum S. P. N. Francisci, haec ultima communis est omnibus Provinciae Conventibus, ac ipsi Ordini propria, unde de ea hìc nihil commemorabo, lectorem ad Conventum Labacensem remitto, ubi circa hanc Archiconfraternitatem plura fusè pro notitia omnium Provinciae Conventuum pertracta reperiet. Hic solùm de prioribus duabus Confraternitatibus utpote ipsi loco, et Monti Sancto annexis agam, et quidem primò¸de Confraternitate B'mae Virginis Gratiarum tum ob antiquitatem, cum nobilitatem, et excellentiam illius, et dein Confraternitate S. Michaelis.
II. Confraternitas itaque sub invocatione, et patrocinio gloriosissimae Virginis jam anno 1596. de licentia Francisci Barbari Patriarchae Aquilejensis, in cujus Dioecesi Ecclesia sita est, erecta fuit, ut ex ejusdem litteris, quas ex Originali adduco, constat:
Franciscus Barbarus Dei, et Apostolicae Sedis gratia Pat. Aquilejen. etc. Dilectis Nobis in Christo Universitati, et hominibus Salcani prope Goritiam Aquilejen. salutem, et felices in Dei opere processus. Ad ea libenter intendimus et opportunè operis, et favoris nostri brachium porrigimus, per quae fidelium devotio ad salutem animae capessendae excitatur, et divinus cultus votivum recipit incrementum. Nuper Nobis itaque per Nuntium vestrum significare curâstis, quod vos zelo piae devotionis accensi, ad Omnipotentis Dei laudem, et gloriam in Ecclesia vestra S. Mariae super Monte Salcani in honorem dictae S. Mariae summopere cupitis fraternitatem erigere, sed quia hujusmodi erectionem, piumque, et laudabile propositum vestrum sine nostra licentia, et auctoritate fini debito, et votivae executioni mandare non potestis, quapropter per memoratum Nuntium Vestrum Nobis humiliter supplicari fecistis, ut vestris in hac parte piis, et devotis desideriis, ac honestis petitionibus benignè in Domino annueremus. Nos itaque considerantes, quod justae petitioni non est denegandus assensus, petitionibus vestri favorabiliter inclinati, harum serie, et tenore, quas perpetuis futuris temporibus decernimus valituras, auctoritate nostra Patriarchali Confraternitatem praefatam erigendi in honorem S. Mariae in praeallegata Ecclesia vestra, licentiam indulgemus, et liberam facultatem benignè et gratiose concedimus. In quorum fidem etc. Dat. in Civitate Utini XVI. Julii MDXCVI.
(L. S.) Jo. Bettana Cancell'rius m'ppa
III. Hanc Confraternitatem dein die 2. Junii 1612. Paulus V. suis litteris Cum sicut accepimus Romae ad S. Marcum sub annulo Piscatoris datis, confirmavit, et Indulgentia-
665
rum thesauro ditavit, prout ex ejusdem litteris clarius patet, quae ex Originali transumptae sic sonant:
Paulus P. P. V.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum sicut accepimus in Ecclesia B. Mariae Virginis Domus Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia prope, et extra locum Salcani Aquilejensis Dioec. una pia, et devota utriusque sexus Christifidelium Confraternitas sub invocatione ejusdem Beatae Mariae Virginis non tamen pro hominibus unius specialis artis canonice instituta existat, cujus Confratres, et Consorores quamplurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt. Nos, ut Confraternitas praedicta, majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus, et singulis utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die prima eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sacratissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam, nec non tam eisdem, et pro tempore describendis, quam jam descriptis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo si verè paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem verè contriti Nomen Jesu, ore si potuerint, si minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam. Ac eisdem nunc, et pro tempore existentibus Confratribus, et Consororibus verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praedictae Confraternitatis Ecclesiam, vel Capellam, seu Oratorium in die festo dedicationis ejusdem Ecclesiae â primis Vesperis usque ad occasum solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, Haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione, pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper dictis Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praefatam Ecclesiam, vel Capellam, seu Oratorium in Nativitatis, Annuntiationis, Purificationis, et Assumptionis ejusdem B. M. Virginis festis diebus â primis similiter Vesperis, usque ad occasum solis dierum hujusmodi singulis annis etiam devote visitaverint, et ibi, ut praefertur, oraverint, quo die praedictorum id egerint, septem annos, ac totidem quadragenas. Quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in dicta Ecclesia, vel Capella, seu Oratorio pro tempore celebrandis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum dictae Confraternitatis, quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut aliter ubicumque, et quomodocunque pro tempore deferatur, comitati fuerint, aut si impediti Campanae ad id signo dato semel Orationem
666
Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies Orationem Dominicam, et toties Salutationem Angelicam pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum dictae Confraternitatis recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, toties pro quolibet praefatorum operum sexaginta dies de injunctis eis, seu aliis quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia indulgentia perpetuo, vel ad tempus nondum elapsum duratura per nos concessa fuerit, praesentes nullae sint. Utque etiam sic dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, vel etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso prorsus nullae sint. Datum Romae apud S. Marcum sub Annulo Piscatoris die secunda Junii MDCXII. Pontificatus Nostri anno octavo.
S. Cabellutius
I. Savenier.
IV. Hanc eamdem Confraternitatem B. V. Gratiarum confirmavit, et ad plura festa indulgentias eidem â Paulo V. concessas extendit suis litteris incip. Cum sicut accepimus, datis Romae apud S. Mariam Majorem die 30. May 1664. Alexander VII. litteras, quae prostant in Originali, hunc continent tenorem:
Alexander P. P. VII.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum sicut accepimus in Ecclesia Domus Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia S. Mariae Gratiarum loci Montis Sancti supra Salcanum Aquilejensis Dioecesis una pia, et devota utriusque sexûs Christifidelium Confraternitas sub invocatione B. Mariae Virginis non tamen pro hominibus unius specialis artis canonicè erecta, sive erigenda extat, cujus Confratres, et Consorores quam plurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt. Nos, ut Confraternitas hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, et B. B. Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexûs Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi, Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint plenariam. Ac eisdem tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore si potuerint, sin minus corde devotè invocaverint, etiam plenariam. Ac eisdem nunc, et pro tempore existentibus Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac sacra communione refectis,
667
qui praedictae Confraternitatis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium Dominica post festum dedicationis S. Michaelis Archangeli â primis Vesperis usque ad occasum solis festi hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac S. Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper et dictis Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis dictam Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium Dominica Pentecostes, S. Annae, ac Assumptionis, nec non Nativitatis B. Mariae Virginis Immaculatae festis diebus, ut praefertur visitantibus: et orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas. Quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in dicta Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio pro tempore celebrandis, vel Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, aut etiam, qui corpora defunctorum, tam Confratrum, et Consororum praedictorum, quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicunque, et quomodocumque pro tempore deferetur, comitati fuerint, aut si impediti Campanae ad id signo dato semel orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies orationem, et Salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum praedictorum recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad salutem sunt, docuerint, aut quodcumque aliud pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum sexaginta dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuò, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, utque si dicta Confraternitas alicui Confraternitati aggregata jam sit, aut imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, seu etiam quomodolibet instituatur, priores, vel quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso nullae sint. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XXX. Maji MDCLXIV. Pontificatus nostri anno decimo.
S. Ugolinus
V. Cum autem Dominica prima post dedicationem S. Michaelis Archangeli, quae ab Alexandro VII. pro titulari festo hujus Confraternitatis in praecitato Brevi assignata fuit, minus apta pro lucrandis Indulgentiis ob paucitatem Confratrum eo die conventium visa fuerit, fuit festum titulare auctoritate Innocentii XI. litteris incip. Exponi Nobis datis 18. Sept. 1687. denuo translatum in perpetuum ad Dominicam secundam post festum S. Michaelis, in
668
quam ordinarie incidit anniversaria Consecrationis Ecclesiae dies, prout ipsaemet, ut in Originali jacent, indicant:
Innocentius P. P. XI.
Ad perpetuam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti filii Officiales, et Confratres Confraternitatis sub invocatione Beatae Mariae Virginis in Ecclesia Domus Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia nuncupatorum sub titulo Sanctae Mariae Gratiarum loci Montis Sancti supra Salcanum Aquilejensis Dioecesis canonicè, ut asseritur erectae, quod inter alias indulgentias, quas obtinent, omnibus, et singulis confratribus, et consororibus dictae confraternitatis verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium dictae Confraternitatis Dominica prima post festum Dedicationis S. Michaelis Archangeli â primis Vesperis usque ad occasum solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitâssent, et ibidem pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effudissent, plenariam omnium peccatorum suorum indulgentia, et remissio auctoritate Apostolica in perpetuum concessa fuit, prout in litteris Apostolicis desuper in simili forma Brevis expeditis plenius dicitur contineri, qua indulgentia ipsi Confratres, et Consorores de praesenti fruuntur. Cum autem sicut eadem expositio subjungebat dicti Confratres, et Consorores indulgentiam praedictam in prima Dominica post festum Dedicationis S. Michaelis, ut praefertur, concessam certis ex causis minus commode lucrari valeant, illamque per Nos propterea, ut infra, transferri summopere desiderent. Nos supplicationibus dictorum exponentium nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, Indulgentiam plenariam in Dominica prima post festum dedicationis S. Michaelis, ut praefertur, concessam in Dominicam secundam post festum ejusdem Dedicationis S. Michaelis Archangeli Apostolica Auctoritate tenore praesentium, servata tamen in reliquis litterarum praedictarum forma, perpetuò transferimus. In contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XVIII. Septembris MDCLXXXVII. Pontificatus nostri Anno undecimo.
J. B. Huigus
VI. Ut autem Confratres, et Consorores Confraternitatis B. V. Gratiarum non tantum in vivis, variis fruerentur Indulgentiarum thesauris, sed etiam defuncti haberent singulare subsidium, Clemens X. Pontifex Maximus fecit Aram Confraternitatis B. V. Mariae pro defunctis Confratribus die 23. Aprilis 1672. ad septenium privilegiatam in die Commemora-
669
tionis omnium fidelium defunctorum, et singulis diebus infra Octavam illius. Cum autem â Confratribus Confraternitatis B. V. Mariae tot Sacra solvi consuevissent, ut iisdem ad Aras privilegiatas satisfieri nequiret, Sanctissimus Dominus Noster PIUS VI. feliciter regnans ad humillimas preces P. Guardiani Caroli Novak id privilegii Confratribus, et Consororibus Confraternitatis B'mae Virginis Gratiarum in amplissima forma sub die 17. Augusti 1776. benignè concessit quotidie, et in perpetuum valituri, ut quicumque Sacerdos Missam, ad quamcumque praedictae Ecclesiae Aram pro defunctis Confratribus sit celebraturus, perinde suffragetur, ac si ad Aram privilegiatam fuisset celebrata.
VII. Breve Apostolicum â Celsissimo Ordinario reverenter recognitum, et publicari concessum ad latus Epistolae Arae dictae Confraternitatis appensum conspicitur, quod hujus est tenoris:
Rodulphus Josephus
Dei, et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopus Gori-
tiensis Sacri Rom. Imp. Princeps ê Comitibus,
et Dominis ab Edling, Dominus in Ungersbach,
Pala-Crucis, et S. Georgii Custodiae Albae
Regalensis Custos, Abbas S. Petri De
Rosacio, et Sac. Caes. Reg. et Apost.
Majest. actualis intimus
Consiliarius etc. etc.
Ut Decretum, cujus tenor est »Cum sicut humillimè exponebatur, quaedam pia Confraternitas sub titulo B. M. V. Gratiarum nuncupata in Ecclesia Fratrum Minorum Reformatorum Sancti Francisci loci Montis Sancti Goritiensis Dioecesis canonicè reperiatur erecta, sub hoc inter caetera statuto, vel laudabili consuetudine, quod ipsa Confraternitas, vel singulari illius Confratres, et Consorores sive pro omnibus ejusdem Confraternitatis Confratribus, et Consororibus defunctis, sive pro quolibet Confratre, et Consorore ejusmodi ab hac vita decedente, nonnullas Missas respective celebrare, vel celebrari facere soleant: Sanctissimus Dominus Noster Pius P. P. VI. dummodo de asserto onere, seu laudabili consuetudine coram Ordinario constiterit, clementer indulsit, ut omnes, et singulae Missae juxta praedictum statutum, vel consuetudinem celebrandae, quae pro animabus ipsorum Confratrum, et Consororum, quae Domino in charitate conjunctae ab hac luce migraverint, ad quodlibet Altare dictae Ecclesiae celebrabuntur, animabus hujusmodi, pro quibus celebratae fuerint, perinde suffragentur, ac si ad Altare privilegiatum celebratae fuissent. Non obstantibus in contrarium facientibus quibuscumque. Praesenti in perpetuum valituro. Voluitque Sanctitas Sua hanc gratiam absque ulla Brevis expeditione
670
suffragari. Datum Romae ex Sec' ria S. Congregationis Indulgentiarum die 12. Augusti 1776. Card. Callinus Praefectus« Quoniam de asserto onere seu laudabili consuetudine pro tempore existens Ad'm V'ndus P. Guardianus ejusdem Montis Sancti coram Nobis constare fecit, executioni dari, et ad effectum publicari possit T. P. facultatem concedimus. In quorum etc. Datum Goritiae ex Curia Nostra Archiepiscopali die 8' va Octobris Anno 1776.
Franciscus Galliziz
Vicarius Gn'lis mppa'
Andreas Laurin Aud' or m'ppa
VIII. Altera Confraternitas est Agoniae sub potentissimo patrocinio gloriosi exercitus Coelestis Principis Michaelis, quae pro majori ejusdem Archangeli gloria, et feliciori animarum ex hoc mundo transitu est ereCta pIa IntentIone eXIMII PatrIs CasparI PasConI ProVInCIae CarnIoLIae ProVInCIaLIs, et â Clemente XII. Cum sicut accepimus Romae die 24. Martii 1736. variis indulgentiis decorata, et confirmata fuit, ut sequitur:
Clemens P. P. XII.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum sicut accepimus, in Ecclesia Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum, loci de Monte Sancto Aquilejensis Dioecesis una pia, et devota utriusque sexus Christi fidelium Confraternitas sub titulo S. Michaelis Archangeli Agonizantium nuncupata, non tamen pro hominibus unius specialis artis, canonice erecta, seu erigenda existat, cujus Confratres, et Consorores quam plurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt, seu intendant. Nos, ut Confraternitas hujusmodi majora indies suscipiat incrementa de Omnipotentis Dei misericordia, ac B. B. Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christi fidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi, Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam, ac tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo, si verò quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam, nec non eisdem nunc, et pro tempore existentibus dictae Confraternitatis Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praefatis Confraternitatis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium die festo principali dictae Confraternitatis per eosdem Confratres semel tantum eligendo, et ab Ordinario approbando â primis Vesperis usque ad occa-
671
N' o 29.
sum solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus: Insuper dictis Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et concessis, ac Sacra communione refectis, Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium hujusmodi in quatuor aliis anni feriatis, vel non feriatis, seu Dominicis diebus per memoratos Confratres semel tantum etiam eligendis, et ab eodem Ordinario approbandis, ut supra visitantibus, et ibidem orantibus, quo die praefatorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas: Quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio hujusmodi pro tempore celebrandis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum hujusmodi, quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum, tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicumque, et quomodocumque pro tempore deferetur, comitati fuerint, vel si impediti, Campanae ad id signo dato semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies orationem, et salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum hujusmodi recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcumque aliud pietatis, vel charitatis opis exercuerint, toties pro quolibet praefatorum operum exercitio sexaginta dies de injunctis eis, seu aliis quomodolibet debitis, paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuò, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint, utque si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, aut quavis alia ratione uniatur, vel etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso nullae sint. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XXIV. Martii MDCCXXXVI. Pontificatus nostri anno sexto.
Card. Oliverius
Die XIV. Mensis Aprilis 1736. Utini in Palatio Patriarchali visae, et admissae pro executione, publicentur approbando dies electos per Confratres, nempe pro festo principali Dominicam tertiam post Pentecostes, pro aliis verò festis quatuor Dominicas quatuor Temporum.
Daniel Patriarcha Aquilejen.
Joannes Dominicus Coronella
Cancel. Patriar. Aquilej. m'ppa
672
IX. Biennio post anno scilicet 1738. idem P. Pasconi dictam Confraternitatem celeberrimae Archiconfraternitati ejusdem gloriosissimi Archangeli S. Michaelis Josephburgi 8. Maji 1693. institutae, et subinde plurimis Indulgentiis ab Innocentio XII. et Benedicto XIII. decorata, quae etiam sub die 5. Februarii ejusdem anni 1738. aggreta fuit, sed sub certis conditionibus quarumdam praestationum quotannis Matrici, sive dictae Archiconfraternitati pendendarum: Quoniam verò ob Confratrum, Sororumque pauperiem, ac loci hujus arctam conditionem ea servari minimè potuerunt, nec unquam factae intelliguntur, arbitror Confraternitatem hic erectam Archiconfraternitati Josephburgensi nunquam fuisse aggregatam, sed mansisse solitariam, in possessione Indulgentiarum, quibus â Clemente XII. condecorata fuit.
X. Ara S. Michaelis Archangeli Fratribus, et Sororibus dictae Confraternitatis privilegiatum ab eodem Clemente XII. anno, mense, et die dictis concessum fuit pro una dumtaxat feria cujuslibet hebdomadae. A Daniele Patriarcha Aquilejensi tum loci Ordinario feria in hebdomada 5'ta pro ejusmodi privilegio determinata fuit eadem die videlicet 14. Aprilis, quae feria etiam in subsequentibus renovationibus â Celsissimo, et R'mo D. D. Carolo Michaele S. R. P. Principe, et Comite ab Attems Primo Goritiae Archiepiscopo semper designata fuit. Postquam verò Pius VI., ut supra visum, pro Confratribus, et Consororibus Confraternitatis B. V. Mariae omnes Ecclesiae Montis Sancti Aras privilegiatas fecerat, renovatio privilegii ad aram S. Michaelis Archangeli pro defunctis Confratribus ejusdem Confraternitatis peti desiit; quia si non omnes, saltem plurimi Confratres Confraternitatis S. Michaelis, etiam Albo Confraternitatis B. V. Mariae inserti sunt, atque adeo amplissimum illud privilegium ad S. Michaelis, aliasque omnes Ecclesiae Aras pro fratribus, et sororibus dictae Confraternitatis B. V. â Pio VI. extensum post mortem participare possunt.
§. II.
De aliis â Summis Pontificibus, et Archiepi-
scopis huic Ecclesiae concessis gratiis,
Indulgentiis et privilegiis.
I. Paulus V. Romanus Pontifex sub die 26. Junii 1614. concessit Altari Ss'mae Trinitatis suffragium Arae privilegiatae ad quinquennium pro die, et Octava defunctorum commemorationis, et feria 2'da cujuslibet hebdomadae relatè ad ejusdem Ecclesiae Sacerdotes, dummodo horum ad minus 5. ibidem fuerint. Cum autem anno 1616. ibidem tantùm quatuor Sacerdotes fuissent, petierunt Patres Montis Sancti ab eodem Pontifice, ut praedictum privilegium valeret, si etiam solummodo quatuor adessent Sacerdotes, Paulus Pontifex Fratrum precibus benignè annuens concessit, ut datum privilegium valeat, etiamsi quatuor dumtaxat Sacerdotes ejusdem Ecclesiae sint; quinimo ob restrictum Sacerdotum numerum ad 4'tam insuper feriam cujuslibet hebdomadae extendit, et ampliavit Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 16. Feb. 1616. Hoc privilegium Innocentius XII. die 17. Octob. 1696. transtulit ad Aram majorem B. Virginis
673
Mariae pro die Commemorationis omnium fidelium defunctorum, et singulis diebus infra illius Octavam, ac feria 2'da, et 6'ta cujuslibet hebdomadae, dummodo in Ecclesia quotidie 14. Missae celebrentur. Hoc privilegium saepius ab aliis successive Pontificibus renovatum fuit relate ad certum Missarum numerum usque ad tempora Benedicti XIV. qui ad humillimas preces R'mi P. Raphaelis â Lugagnano totius Ordinis Fratrum Minorum Ministri Generalis cuilibet Ecclesiae jurisdictioni dicti Oratoris subjectae, altare unum quotidianum, et perpetuum sine Missarum numero privilegiatum ab Ordinariis locorum semel designandum die 17. Decembris 1748. pro Missis tamen, quae â Fratribus Minoribus celebrabuntur.
II. Accepta singularis hujusce favoris notitia P. Casparus Pasconi tum loci Guardianus illo Altare B. V. illico decorandum voluit, ac eum in finem supplicem ad Emin'mum, et R'mum S. R. E. Cardinalem, et Patriarcham Aquilejensem tum loci Ordinarium dedit, ut Is majus Altare B. V. Gratiarum pro recens obtento gratiosissimo Benedicti XIV. favore designaret, petitam gratiam extemplo acquisivit signatam 22. Februarii 1749. Quoniam verò Patriarchali hac designatione, ob Missarum copiam, quae ad Aram B. V. Gratiarum, tunc privilegiatam, in autumno praecipue constitui solent, nec populi copiosissimè confluentis petitionibus, nec Patrum Sacerdotum commoditatis provisum fuerat, P. Nemesianus Markovig A'o. 1775. in Monte Sancto triennale suum gubernium expleturus, privilegium hoc ab Ara B. V. Gratiarum, ad Aram S. Annae, quae nunc etiam ab aliquibus Sanctae Crucis vocitatur, transferri â Sede Apostolica, et petiit, et obtinuit, si modo ab Ordinario privilegii favore designetur.
III. Porro designatio Altaris privilegiati ad S. Annam translati obtenta fuit â Cel'mo Ordinario die 5. Septembris anni ejusdem 1775. tenoris, ut sequitur
RODULPHUS JOSEPHUS
Dei, et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopus
Goritiensis Sac. Rom. Imp. Princeps, ê Comi-
tibus, et Dominis ab Edling, Dominus in
Ungersbach, Pala-Crucis, et S. Georgii
Custodiae Albae Regalensis Custos, Ab-
bas S. Petri de Rosacio, et Sac. Caes. Reg.
et Apost. Maj. actualis intimus
Consiliarius etc. etc.
Ad perpetuam rei memoriam
Cum Ss' mus Dominus Noster Pius VI. Pontifex Maximus sub die 14. Julii anni currentis benignè annuerit, ut Privilegium Altaris Majoris B. V. Gratiarum in Monte Sancto ad aliud Altare semel tantùm â Nobis tamquam Ordinario designandum transferri possit, et valeat. Nos consideratis considerandis Altare S. Crucis in eadem B. V. Gratiarum Ecclesia situm T. P. designamus, et dictum, privilegium Au-
674
ctoritate Apostolica ad illud transferimus, servato in reliquis tenore primaevae concessionis. In quorum etc. Goritiae in Curia Nostra Archiepiscopali die 5. Septembris 1775.
Rodulphus Josephus Archiep'pus m'ppa
Andreas Laurin Protonot. Ap'lcus
Cels.'mi Principis Archiep'pi Secret.
IV. Alexander VII. concessit sub die 27. Maji 1664. Indulgentiam septem Altarium ab Ordinario determinandorum duodecim vicibus per annum per Ordinarium itidem specificandis ad septennium. Unde haec Indulgentia omni septennio renovari debet, postremo renovata est die 15. Julii anno 1777. â Pio VI. Pontifice Maximo sub hoc tenore:
PIUS P. P. VI.
Universis Christifidelibus praesentes litteras inspecturis salutem, et Apostolicam benedictionem. Ad augendam fidelium Religionem, et animarum salutem caelestibus Ecclesiae thesauris pia charitate intenti, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui septem Altaria, quatenus sita sint, in Ecclesia B. Mariae Virginis di Monte Santo nuncupatae Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum Civitatis Goritien. per Ordinarium designan. duodecim vicibus pro quolibet anno per Eumdem Ordinarium designand. devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac S. Matris Ecclesiae exaltatione, pias ad Deum preces effuderint, qua vice praedictarum id egerint, ut eas omnes, et singulas Indulgentias, peccatorum remissiones, ac paenitentiarum relaxationes consequantur, quas consequerentur, si septem Altaria in Basilica Principum Apostolorum de Urbe sita ad id designata personaliter, ac devote visitarent, auctoritate Apostolica tenore praesentium concedimus, et indulgemus. In contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Praesentibus ad septennium tantùm valituris. Volumus autem, ut si pro impetratione, praesentatione, admissione, seu publicatione praesentium aliquid vel minimum detur, aut sponte oblatum recipiatur, praesentes nullae sint. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XV. Julii MDCCLXXVII. Pontificatus nostri anno tertio.
Gratis pro Deo, et Scrip' ra.
J. Cardinalis de Comitibus.
Viso, et reverenter recognito Brevi Apostolico conceditur licentia illud publicandi, et in Ecclesia appendendi, assignatis ad effectum Altaribus Majori B. V. Gratiarum, Confraternitatis Ss' mae Trinitatis, S. P. Francisci, S Petri de Alcantara, S. Josephi, et S. Antonii Patavini; nec non Festis B. V. Annuntiationis, Purificationis, Assumptionis, Nativitatis, Nominis Mariae, quatuor Dominicis Octobris, Omnium Sancto-
675
rum, feria 2. Paschatis, et Dominica Pentecostes. Goritiae etc. 9. Augusti 1777.
Franciscus Galliziz m'ppa
Vicarius Gen'lis
V. Clemens XI. die 10. Aprilis A'o. 1706. ad septennium Indulgentiam plenariam â quocumque fideli, et quocumque anni die semel tantum in anno lucrifaciendam concessit, qui Ecclesiam B. V. Mariae in Monte Sancto visitaverint, fuit haec Indulgentia saepius renovata, novissime verò Pius VI. feliciter regnans eamdem pro perpetuis futuris concessit temporibus die 10. Julii 1777. prout ex Originali, cujus transumptum adnecto, clarius patet.
PIUS P. P. VI.
Ad perpetuam rei memoriam.
Ad augendam fidelium Religionem, et animarum Salutem caelestibus Ecclesiae thesauris pia charitate intenti, omnibus, et singulis utriusque sexus Christi fidelibus verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis, qui Ecclesiam sub titulo B. Mariae Virginis de Monte Sancto nuncup. Civitatis Goritien. â Fratribus Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia Reformatorum nuncup. regi solitam, ad quam sicut accepimus, magnus populi Christiani, praecipue Peregrinorum devotionis causa fit concursus, in quocunque anni die devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac S. Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint. Plenariam semel tantùm quolibet anno per unumquemque Christi fidelem ad sui libitum eligendo lucrifaciendam omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. In contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die X. Julii MDCCLXVII. Pontificatus nostri anno tertio.
J. Card. de Comitibus.
Viso et reverenter recognito Brevi Apostolico conceditur licentia
illud publicandi, et in Ecclesia appendendi. Goritiae, etc. 9. Augusti 1777.
Franciscus Galliziz m'ppa
Vicarius Gen'lis
Caput VIII.
De Miraculis patratis, et obtentis in hoc Sacro
Monte gratiis interventu B. V. Mariae, nec non
de magno populorum concursu ad hunc
Gratiarum fontem advenientium.
I. Quamplurimae sunt gratiae, et immensa beneficia, quibus Sacrosanctam hanc Deiparae Aedem, et locum crebris
676
illustrare benignissimus Deus statuit prodigiis, dum per ejus intercessionem, et magna ipsius misericordiae fluenta universus hominum ad eam confugientium Hic irrigatur coetus, quare, ut cunctis pateat excellentia hujus sacratissimi delubri, adferam quasdam gratias, quas B'ma Virgo Maria juxta propriam promissionem piis clientibus ad se cum omni cordis fiducia confugientibus clementissime impertita est. Non est mentis meae integrum prodigiorum texere Catalogum, sed tantum aliqua delibare, si enim omnes gratias, quae B'ma Virgo hic elargita est, et quotidie elargitur, commemorare vellem, nunquam scribendi esset finis.
II. Anno itaque 1715. die 9. Maji Anna Sustertschitschin aetatis 25. annorum ex Parochia S. Ruperti inferioris Carnioliae adeo erat contractione membrorum debilitata, ut repere potius, quam humano incedere gressu cogeretur: visitare nihilominus hanc Sacram Montis Sancti Aedem votive spopondit cum spe indubia impetrandae â Gratiarum Matre sanitatis. Committit se igitur itineri, et dum medietatem Montis ejusdem attigisset, atque ad Capellam ibidem sitam orationi fuisset intenta, ossium, membrorumque quamdam coepit sentire commotionem. Perveniens ad Ecclesiam B. Virginis, dum inter Missarum Solemnia miraculosa effigies adoranda detegebatur, confestim coram ingenti populi obstupescentis multitudine, expeditum artuum usum, totiusque corporis obtinuit integritatem. Hanc porro facti naturae ordinem procul dubio excedentis seriem non solùm circumstantes Christi fideles palam contestati fuêre, verum etiam superior ipse loci adhibitis regularibus Conventus testibus, praeviaque Instrumenti compilatione ad futuram rei memoriam eamdem in fastis retulit Marianis: Anna autem provolutis in terram genibus Thaumaturgae liberatrici humillimas persolvit grates.
III. Insigne quoque beneficium anno 1715. obtinuit â Thaumaturga Virgine Montis-Sanctana Joannes Balthasar Vogel Ballistarius, prout propriae manus testimonio testatum pro aeviterna rei memoria reliquit in hunc modum: Anno Domini 1715. 26. Augusti. Dum ego Joannes Balthasar Vogl Ballistarius hujus Goritiensis fortalitii Graecii me in scholastico exercitio tormentariae artis detinerem, et una dierum in campo retro Sanctum Leonardum exercitio bellicorum tormentorum, ac mortariorum una cum aliis incumberem, accidit, dum mortarium unum viginti centenariorum ponderosum ad sua ligna cum aliis accomodarem, ex improviso autem dictum mortarium levatum se verteret, baculum exinde, quo mortarium praedictum levabatur, adeo fortiter ad pectus me percusserat, ut illico semimortuus in terram ceciderim, omnesque propterea circumstantes collegae me omnino brevi tempore moriturum judicaverint. Recollectis autem in tali, ac tanto terrore deperditis sensibus statim me Beatissimae, semperque Virgini Mariae Montis
677
Sancti supra Salcanum devovi, ejusque demum patrocinio brevi pristinae sanitati restitutus fui, cui laus, honor, et gloria sit sempiterna. In quorum fidem has propriae manus subscriptione, ac sigillo roboravi.
Datum Goritiae 4. Aprilis 1716.
(L. S.) Joannes Balthasar Vogl
Ballistarius manu propriâ
IV. Alius Marianus Cliens ex Carinthia in die Pentecostes Anno 1724. peregrinationis votivae gratia, hanc Sacram Virginis visitavit Aedem, misericordiamque ejus reus voti factus super omnia palam exaltavit: invocata siquidem toto cordis affectu Materna ejusdem pietate, manum, quam infortunio sclopi explosi in partes divisi confractam ferme amiserat, pendulam adhuc solo cutis adminiculo, Physicorumque, atque periti chyrurgi consilio ex toto praescindendam potius, quam humana virtute amplius curabilem, auxiliari tamen â Gratiarum Matre porrecta manu, integram recepit, relicto duntaxat in loco consolidatae partis aliquali confracturae vestigio, ut memor accepti beneficii suam curatricem laudare nunquam desineret.
V. Anno 1733. die 31. Maji quaedam persona Margarita nomine ex Parochia S. Joannis de Duino annis octo integris alterutro nutabat pede, neque sine fulcimentis incedere valebat, Sacrum tamen statuit in corde suo hoc scandere jugum ad impetrandam â B'ma Virgine claudicantium pedum firmitatem, quam etiam, dum ad medietatem Montis pervenisset, clementer adipiscitur: abjectis siquidem fulcimentis, expedite ambulare coepit, et usque ad verticem ejus pari facilitate (quam deinceps constanter retinuit) proficiscitur, ubi votivis laudibus magnitudinem beneficii â perenni curationum fonte Maria obtenti celebravit.
VI. Anno 1734. Permolesta sat longo tempore infestabatur aegritudine in Monasterio Michelstadiensi situato in Superiori Carniolia Ordinis Sancti Dominici Religiosa Domina Maria nata Comes â Liechtenberg Vicaria ejusdem Sacri Coenobii, itam, ut sensim omnibus prorsus destituta sensibus, extrema jam unctione delibuta animam ageret. Videns igitur Reverendissima ipsius, et loci Superior nullum amplius contra vim lethalis hujus morbi in humanis reperiri antidotum, idcirco divina erga sororem suam agonizantem inflammata charitate ad sinum beatissimae Virginis Montis Sancti (quam noverat miraculorum fama percelebrem) deprecabunda recurrit, adpromittens votivam per substitutam personam Sanctae Aedis suae peregrinationem, si ab apertissimo mortis discrimine eriperetur. Et ecce! paulo post infirma, quae mortua ferme credebatur, continuo coepit ad vitam respirare, claraque vocem superiorem ad se advocat velut testem subitaneae convalescentiae: sicut ergo eventus iste admirabilis cor ejusdem Superioris, totiusque illius monastici coetus mira laetitia repleverat, ita laudes Deiparae una cum exacta voti satisfactione festivis plausibus omnes una voce celebrârunt.
678
VII. Anno 1735. Marina Fiegl ex communitate S. Mauri prope Salcanum praegnantem gestabat uterum, paucisque ab editione partus distabat diebus. Mane surgens ê strato inquietum pecudis sentit tumultum, cujus rei causa ad stabulum sese contulit, januam ejus aperit licet non absque deplorabili suo detrimento; quandoquidem subito ferox taurus adeo vehementi in eam impetu prosiliit, ut clausum in utero infantem peremerit. Pluribus diebus matris uterus vivum enecatae prolis extitit sepulchrum, nec ulli prorsus funesti hujus excidii causam patefacere voluit inani timore perculsa, donec in gravem incidit morbum, qui omnem recuperandae spem sanitatis e medio sustulit. Advocatur proinde loci Curatus R'ndus Dominus Petrus Pinter, qui eam consuetis Ecclesiae Sacramentis jam refectam pia exhortatione induxit, ut spem firmam erga Magnam Gratiarum Matrem Montis Sancti erigeret. Paret misella, tenerrimoque affectu ejusdem Sanctissimum Nomen invocans voto peregrinationis sese obstrinxit, ast paulo post in extremum incidit deliquium, ita ut nullum amplius vitae signum ederet, et consequenter ê vivis sublata omnino crederetur. Quare brevi de more peracta oratione pro animae refrigerio Spiritualis Minister domum revertitur, sed vix dum ad limina ejusdem appropinquâsset, audit clamantem obstetricem: Domine puerpera infantem mortuum ea facilitate, qua vivum enixa est per intercessionem Magnae Divinae Gratiae Matris Montis Sancti. Accurrit Curatus, et Matrem ad vitam revocatam intuetur, quae promissionis suae haud immemor concomitantibus prae laetitia lachrymarum rivulis eam adimplevit, seriemque hujusmodi portentosi eventus juramento firmavit. Recensitus verò reverendus Dominus ad perennem ejusdem Thaumaturgae gloriam testatam esse voluit propriae manus subscriptione, et attestatione tenoris sequentis.
Affirmo fide Sacerdotali
Presbyter Petrus Pinter Curatus
manu propria.
VIII. Anno 1737. Joannes Puechpaver Bavarus natione voti compos effectus accessit hanc Gratiarum Sedem, Sacrisque jam refectus Sacramentis, sequentem Patri suo Spirituali recensuit, portentosum eventum, utque in Regesto fastorum Mariani hujus Sanctuarii adnotaretur, ferventer expostulavit: Pater (inquit ille) dum ego sub regimine mei Generalis Clomenero militiae operam dabam, et annonae bellicae Custos fuissem constitutus, inopinate fama percrebuit, praenominatum herum meum unà cum Principe Ludovico â Wirtemberg lethali vulnere accepto sub Urbe Guastalla in postremo Italiae conflictu non solum vitam cum morte commutâsse, verum et quod pars exercitus Gallici incunctanter sese conferat ad totam suppellectilem nostram, et annonam auferendam. Angustiae me obinde premebant undique, et solicitus de vita salvanda Deo inspirante sub grandiori curru annona recensita onusto
679
me collocavi: libellum precatorium (quo utebar quotidie) ex sacco extraxi, in quo reperi imaginem hujus prodigiosae Virginis Montis Sancti mihi transeunti per Urbem Goritiensem â quodam amico dono datam: hanc instanter exoravi, ut saltem animam meam, quam ê corpore jamjam emigraturam violenta morte arbitrabar, commendatam habere dignaretur. Accessit ergo copiosa cohors Gallorum militem: hi currus hinc inde vertunt, et evertunt, annonam abripiunt, me verò sub eodem curru pluribus horis delitescentem non animadvertunt, sicque illis fugam cum praeda capientibus, manus eorum evasi, et ad exercitum nostrum ut confugere valerem, mihi desuper concessum fuit: hodie autem (dies erat infra Octavam Pentecostes) veni protectrici huic Deiparae acturus, cui unicè praeservationem meam in acceptis refero. Haec ille aequivalentibus patrio suo idiomate protulit, et exposuit verbis.
IX. Est et aliud anno 1741. factum miraculum, quod Divina Bonitas per aliam chartaceam Imaginem B. V. Montis Sancti operari dignata est. Contigit namque, ut Flumine conbusta tota Domo chartacea imago Virginis Montis Sancti ab igne illaesa perservaretur, ut sequens Chronographicum symbolum indicat
FLVMIne In CIVItate LIbVrnIae ChartaCea
ICon VIrgInIs SaCrosanCtae ab Igne praeserVatVr.
Hoc miraculum recognovit, et authenticum declaravit Reverendissimum Officium Archidiaconale Civitatis Fluminensis sequenti testimonio:
Nicolaus Andreas Tudorovich Ss. Theologiae
Doctor, Protonotarius Apostolicus, Regius Bene-
ficiatus in Stain, nec non Regius Archidiaconus
Fluminensis, et in Spiritualibus Vicarius Dioe-
cesis Polensis ex P. A. V.
Universis, et singulis fidem facimus, et testamur, qualiter 30. Aprilis anno 1741. nocturno tempore in vico Sancti Sebastiani hujus Civitatis exorto incendio tota domus Antonii Paulinich penitus combusta fuerit, unica illaesa remanente Icone ex charta Beatissimae Virginis de Monte Sancto supra Goritiam, licet ex omni parte flamma incesserit, et cuncta, quae in domo erant, in cineres redegerit. Quae omnia ex juratis depositionibus testium nobis constiterunt, et constant, imo nos ipsi oculis nostris conspeximus, admirantes Omnipotentis Dei virtutem, qui imaginem Matris suae, quae naturaliter comburi debuit, intactam (ut semper fuit) praeservaverit. In quorum fidem etc.
Datum Flumine die 3. Nov. 1745.
| Nicolaus Andreas Tudorovich Archidiaconus m'ppa | (L. S.) | Franc. Xav. de Marpurg, Cancell' ius Archidiaconalis m'ppa |
680
X. Anno 1743. 24. Januarii Stephanus Pirnat natione Carniolus, origine Labacensis Heri sui mandato absque sufficienti, ut praeferebatur, causa compedibus ferreis colligatus, et carceribus mancipatus fuit. His ex omni parte pressus, et circumdatus angustiis, non cessabat totis praecordiis indies causae suae caelesti huic, et communi Advocatae totius generis humani commendare negotium, ab eaque patrocinium, et sublevamen identidem deposcere, emisso etiam voto ejusdem Sancti Templi limina adeundi. Clientis sui suspiria exaudiens Caelorum Regina, et Mundi Domina jussit, ut catenae de manibus, ac pedibus compediti caderent, cui et de ergastulo exeunti adstantibus etsi excubiis, sed (ut series prodigii manifestior evaderet) nil eorum, quae agebantur, percipientibus, liberam discedendi facultatem ita praebuit, ut nonnisi jam passibus circiter centum â loco Custodiae distantem, primò profugum eminus agnoverint, quemque insequi omnino decreverunt, verùm (en novum prodigium!) tamdiu in loco Custodiae haeserunt immobiles, donec avulsus ab excubiarum oculis liber evasit. Ut tam insoliti die 2. Februarii percepti beneficii perennis haberetur memoria, die prima Martii ad Montem Sanctum convolavit, ubi post praemissam prodigii expositionem, votum conceptum cum aliis pietatis exercitiis persolvit, plenoque ore ubique liberatricis suae depraedicavit Omnipotentiam.
XI. Eodem anno 1743. Mulier quaedam post amissam per judicis sententiam causam, quam longo sat tempore litigiosa contentione, et sumptibus sustentare nitebatur, ut ad maximam cum sua familia devenisset egestatem, gravissimo animi dolore correpta, saevire usque ad desperationis barathrum coeperat, utque perversam hanc animi sui voluntatem opere etiam externo consumaret, ad praeconceptum fluvium se contulit, ubi modum aptiorem, quo se in illum occulte immitteret, et praefocaretur aquis, exploravit. Verum mox sonum quemdam de vicina arbore velut humanae vocis sibi dicentis audivit: Quid agis? desiste â malo proposito, ne animam perdas, et vade ad B. Virginem Montis Sancti, cujus confraternitati es inscripta. His auditis toto corpore contremiscens haesit attonita, quaerit authorem hujus vocis, sed non invenit. Gravi ergo metu concussa destitit â tam nefando opere. Inde ad Montem Sanctum, quo caelitus vocabatur, contendit, ubi ad detergendam piis paenitentiae lachrymis, et vindicandam tanti sceleris ignominiam, sicut omnem impendit conatum, ita divinis refecta Sacramentis pari pietatis ardore Coronatae Deiparae, cujus indubie patrocinio aeternam evaserat damnationem, studuit tam profundam ultro sibi oblatam magnificare pietatem.
XII. Nec minoris sane admirationis, et ponderis censeri debet instantaneum illud curationis donum, quod altissima ejusdem Coronatae Matris benignitate collatum dignoscitur Superioribus annis Margaritae Marussizh Parochiae S. Joannis â Duino.
N. Hac gratia jam posita esse videtur supra.
N. V. unde aut hic aut ibi ommittas, ne eadem bis repetatur.
681
Haec namque septem annis integris nonnisi fulcimentis adjuta incedere poterat. Clauda licet igitur, et viribus debilitata, toto tamen animi fervore votum concipit adeundi Augustam hanc Virginis Aedem: fulcimentis itaque suis innixa e domo fortitudine fidei confortata egreditur, prima die Goritiam usque profecta: Salcanum altera, tertia tandem abjectis fulcimentis pedetentim, quamvis non cum omnimoda facilitate ad verticem Montis appulit, ferventer hìc Nomen Virginis imploravit, et preces fudit, ut se Matrem in tam longa, ac luctuosa calamitate sibi demonstraret. Exaudivit Domina pro sua misericordia vocem ejus, eidemque protinus restituit expeditum ambulandi deinceps exercitium: cujus rei manifestum argumentum sunt fulcimenta ipsa etiamnum in hac Ecclesia pendentia.
XIII. Anno 1745. Maria Mechenzhou oppidana Haidoviensis per semestre unius oculi visum amisit, quare ardenti curationis accensa desiderio Virginis hujus Basilicam invisit, moxque in ingressu ad Mariam Divinae charitatis promptuarium oculos sustulit, et ecce, dum inter Vesperarum solemnia miraculosa Imago copiosissimo populo 23. Augusti veneranda revelatur, Alma Mater caecutienti oculo suspirantis famulae lumen vultus sui benigne infudit, sanumque illo momento recepit cum ingenti stupore, et gaudio adstantium Christi fidelium laudantium, et benedicentium mirabilia opera ejus.
XIV. Sunt quamplurimae gratiae in hoc Gratiarum Monte intercessione B. V. Mariae â diversis Marianis clientibus obtentae, quas brevitatis gratiâ ommitto; ex recensitis enim cuilibet luculenter patet, gloriosissimam semper Virginem factae Ursulae Ferligoinizae promissioni: Dic populo, ut aedificet mihi hic domum, et petat gratias, semper stetisse, et etiamnum stare, vix namque reperire est aliquem, qui â suo desiderio frustratus ab hoc Gratiarum monte discederet. Quapropter ingens quotannis ad hunc gratiarum fontem accurrit populorum multitudo certis anni festivitatibus, inter quas praecipuae sunt festa Pentecostalia, Ss. Jacobi, et Annae, festum Magnae Indulgentiae Portiuncula nuncupatae, festum S. Bartholomaei Apostoli, ac Nativitatis B. V. Mariae, quo die Patrocinium ejusdem Ecclesiae celebratur: In his enim festivitatibus ad 13. millia hominum ex Comitatu Goritiensi, ex Forojulio Veneto, Carniolia, et Carinthia convenire inventa sunt. Licet autem â festo omnium Sanctorum, usque ad Pascha admodum pauci peregrini ob hyemis rigorem, et borealem ventum, qui solito vehementior in his partibus est, apricum hunc montem ascendant, tamen eorum, qui depositis peccatorum suorum sarcinis Sacra reficiuntur synaxi, numerus se ad 30700. circiter extendit, ut ex distributis, et consecratis particulis colligitur.
XV. Praeter innumeram hominum multitudinem, qui quotannis Thaumaturgam Virginem veneraturi, ab eaque gratias recepturi conveniunt, sunt etiam plurimae Parochiae, quae annuè processionaliter gratiarum Matrem in hoc Sacro Monte salutant. Et quidem populus Parochiae Salcanensis, in cujus ambitu Mons Sanctus situs est, bina vice in anno suam Protectricem processionaliter veneratur primò feria 2'da Paschatis, secundo in festo
682
Assumptionis ejusdem Beatissimae Virginis Mariae. 2' do Processio ex Parochia Zherniza advenit Dominica proxima post festum S. Georgii Martyris. 3' tio Parochia S. Petri sub Goritia venit in festo S. Floriani die 4. Maji. 4' to Ex Vicinitate Gargarensi advenit in Vigilia Sanctissimae Trinitatis de mane. Item 5' to eodem die Vesperi advenit Processio ex Parochia Tomay. 6' to die 1.'ma Maji in festo Sanctorum Philippi, et Jacobi Apostolorum denuo advenit Processio ex Parochia Zherniza. 7' mo Dominica 3'tia post Pentecosten, in quam incidit anniversaria dies Coronationis B. V. Mariae Montis Sancti solemnis accedit Processio ex Parochia Canalensi. 8' vo In Vigilia S. Jacobi Apostoli adveniunt duarum Parochiarum Processiones videlicet Vipacensis, et ex Camine. 9' no In Vigilia Portiunculae veniunt plures Processiones ex Collibus. 10' mo In festo S. Mariae ad Nives die 5. Augusti adest Processio ex Parochia Comen. 11' mo die 24. Augusti in festo S. Bartholomaei Apostoli altera pars Parochiae Vipacensis accurrit. 12' mo die 8. Septembris in festo Nativitatis B. V. Mariae advenit Processio Parochiae Tolminensis. 13' tio Dominica quatuor temporum Septembris ex Parochia Hyperlabacensi. 14' to die 29. Septembris in festo S. Michaelis Archangeli Processio Parochiae Scherou nuncupatae Superioris Carnioliae venit. 15' to die 25. Novembris S. Catharinae Virgini, et Martyri Sacra advenit processio ex vicinitate Deskla. Quamvis verò nunc post inhibitionem, ne Processiones ad loca dissita, si populus uno, eodemque die ire, et redire nequit, instituantur, omnes recensitae Processiones non amplius adveniant, populus tamen in magno numero semper accurrere solet.
Caput IX.
De Solemni Deiparae Montis Sancti Coronatione
§ I.
De facultate coronandi coronis aureis
Imaginem B. V. Mariae Montis Sancti
I. Excitatus recenti exemplo Patrum Tersactensium, quorum opera et studio ibidem Icon gloriosissimae Virginis Mariae gratiis clarens die 8. Septembris 1715 aurea corona ritu vaticano sollemniter redimita fuit, A. R. P. Romualdus Sitter Mariani cultus propagationis eximius zelator, nulli non pepercit labori, ut pari honore cum Virgine Tersactensi etiam Montis Sancti, cum non minoribus fulgeat miraculorum splendoribus, B'mae Mariae Icon condecoraretur. Eapropter, ne Capitulo Vaticano nimis molestus esset, sua, qua insigniter pollebat, dexteritate conquisivit, et auspicatissima sorte ab Illma' Domina Catharina a Schellenburg (cujus in hancce nostram Provinciam merita, ejusque dilectissimi Consortis Jacobi valde insignia sunt, nulla unquam oblivione delenda, ut supra jam ostensum est, dum de Conventu Labacen-
683
si egissem, et magis ostendetur, dum historiam Conventus Camnicensis contexero) munificentissimo dono accepit binas coronas puri auri octo unciarum contextas 30. Margaritis, 13. adamantibus et lapillis pretiosis 25.
II. Obtentis Coronis pro coronanda B'mae V. Gratiarum Icone libellum supplicem ad R'mum Vaticanum Capitulum dedit: supplex libellus remissus fuit pro informatione ad Ill'mum, et R'mum D. Patriarcham Aquilejensem cum sequenti Rescripto: Pro informatione All' Illustrissimo, e Reverendissimo Monsignor Patriarca d' Aquileja, nel Capitolo sotto 21. Giugno 1715. Pietro Francesco Bussi Canonico Secretario. Acceptis Vaticani Capituli litteris devotissimus Magnae nostrae Gratiarum Matri, ac Seraphicae Religioni addictissimus Dionysius Delphinus Patriarcha Aquilejensis sine mora ad D. Josephum Antonium Baronem Delmestii suum ex parte Imperii Archidiaconum Cormonii habitantem litteras dedit, ut citius, ac fieri poterit de antiquitate, sanctitate, ac miraculis dictae Imaginis processum exactissime faciat, factumque sibi transmittat. Illo 8. Augusti 1716 confecto, sibique transmisso, Patriarcha R'mo Capitulo Vaticano 11. ejusdem mensis, et anni per litteras testatus est, ea omnia, quae Fratres Minores de Monte Sancto in Memoriali suo adduxere, veritati apprime consona esse inventa. Decretum insuper reddit, coronas aureas ad petitum â Patribus Montis Sancti effectum esse paratas, ac Capituli Vaticani Insignia praeferentes juxta praescriptam formam esse confectas, nec aliam pro dicta Imagine, et Ecclesia coronam ex auro reperiri.
III. Visa Aquilejensis Patriarchae veridica relatione, et attestatione, R'mum Capitulum Vaticanum confestim in Patrum Montis Sancti consensit petitionem, ipsumque Patriarcham ad peragenda Coronationis solemnia delegavit, cum facultate alium subdelegandi litteris sequentis tenoris:
Ill' mo e Revd'ss' mo Sig' re é Pro'ne Col'mo:
Rimanendo Noi pianamente assicurati del gentilissimo foglio d' V. S. Ill' ma , avere l' Imagine di Maria Vergine detta di Monte Santo sopra Gorizia tutti li requisiti necessari per la Coronazione d'oro, abbiamo subito decretata la Coronazione di detta miracolosa Imagine, che potrà assequirsi, quando à V. S. Ill' ma piacerà, mentre vienne ella da Noi pregata, e destinata nell' istesso tempo per tale solemne funtione con facoltà di poter sostituire in sua vece altra persona in dignitata constituta, quando cosi le torni commodo. Per diretione poi di chi dourā essequire tal funzione faremo capitare quanto prima à V. S. Ill' ma un foglio instruttivo, che dourà stendersi da uno dei nostri Maestri di ceremonie. E qui per fine le bagiamo devotamente le mani.
Di V. S. Ill'ma, e R'ma
Roma 5. Xm'bre 1716.
Devotss'mi, ed Obligats'mi Ser. Il Cap'lo
e Canonici di S. Pietro
Pietro Francesco Bussi Canonico
Secretario.
684
IV. Instructio â R'mo Capitulo Vaticano submissa continens ritum, quo coronanda erat Imago miraculosa B'mae Virginis Mariae Montis Sancti hujus est tenoris:
ORDO
In tradendis coronis aureis, quae donantur â Capitulo Sancti Petri ex legato Domini Comitis Alexandri Sfortiae ad coronandas Imagines miraculosas Deiparae Virginis, et Jesuli Unigeniti Filii Sui servatus etiam in solemni secuta coronatione beatae Virginis Montis Sancti. Admoneantur opportune Superiores loci, seu Ecclesiae in qua est Imago, de hora, et tempore, quo facienda est traditio, et impositio Coronae: Canonicus, cui demandatum est hoc munus cum Notario Capituli se conferat ad dictam Ecclesiam, et convocatis Superioribus loci in Sacrario, seu in Choro praesente, ac stipulante Notario, et vocatis testibus tradat illis, et consignet coronam, facta per illos obligatione de perpetuo retinenda dicta Corona supra Caput Virginis juxta formam legati. Deinde accensis candelis super Altare, in quo servatur Imago miraculosa per Artificem bene firmetur, et applicetur dicta Corona in Capite Imaginis. Quo facto genibus flexis devote cum cantu recitetur Hymnus: Ave maris stella , et in fine dicantur versus sequentes:
Versus: Corona aurea Super Caput ejus.
Responsum: Coronasti eam Domine et constituisti super opera manuum tuarum.
Oremus
Famulorum tuorum quaesumus Domine delictis ignosce, ut qui tibi placere de actibus nostris non valemus, Genitricis Filii tui Domini nostri intercessione salvemur. Per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum etc.
Qua dicta immediate recitetur sine cantu Psalmus De profundis etc. pro anima legatoris, et in fine sequens Oratio
Oremus
Deus veniae largitor, et humanae Salutis amator, quaesumus Clementiam tuam, ut animae nostri benefactoris Alexandri, qui ex hoc saeculo transiit, beata Maria semper Virgine intercedente ad perpetuae beatitudinis consortium pervenire concedas. Per eundem Dominum nostrum etc.
dein sequitur formularium exhibitum â R'mo Capitulo Vaticano in hunc modum:
In Nomine Domini Amen.
Praesenti publico instrumento cunctis ubique pateat evidenter, et notum sit, quod Anno etc. in mei Notarii publici testiumque infrascriptorum praesentia ad haec omnia praesens et personaliter existens Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus N. N. Canonicus Sacrosanctae Basilicae Principis Apostolorum Almae Urbis, et ab Illustrissimo, et Reverendissi-
685
mo Capitulo ejusdem Basilicae pro infrascripto effectu specialiter deputatus, qui ad formam piae dispositionis bonae memoriae Domini Alexandri Sfortiae Placentini vice, et nomine ejusdem Illustrissimi, et Reverendissimi Capituli dat, donat, et concedit Beatissimae Virgini N. N. et pro ea N. N. praesenti, et acceptanti et recipienti tam pro se quam etc. Coronam auream ab eodem Illustrissimo Capitulo etc. et ad hanc Civitatem de mandato illius delatam, quae est ponderis etc. Auri non comprehensa Artificis factura etc. ad effectum cum ea coronandi Sacram Imaginem in Ecclesia etc. ad hujusmodi finem, et effectum delatam, et magna fidelium multitudine populi utriusque sexūs astante, sicuti postea coram eisdem coronata fuit, et promisit idem N. N. seque obligavit tam pro se, quam pro ejus successoribus eamdem Coronam in Capite Beatissimae Virginis semper, et in perpetuum retineri, et conservari facere omni meliori modo etc. Pro quibus omnibus observandis etc. obligavit se et suos Successores etiam in forma Camerae Apostolicae cum solitis etc. Datum etc.
Post dicto: Requiescat in pace , submissa voce dicatur Pater noster , et Ave Maria etc. pro Capitulo, et canonicis S. Petri, et in fine: Retribuere dignare Domine omnibus nobis bona facientibus propter Nomen tuum vitam aeternam.
V. Quia verò Mons S. situatus est sub ditione Austriaca, ad quam partem Patriarchae Aquilejensi, utpote Utini sub dominio Veneto residenti ob politicas rationes venire non licuit, subdelegavit virtute datae sibi â R'mo Capitulo Vaticano facultatis pro Coronanda Virginis Montis Sancti Imagine Ill'mum et R'mum D. D. Franciscum Xaverium de Marroti Episcopum Petinensem, Praepositum Rudolphswertensem, per Carnioliam inferiorem, et Marchiam Sclavonicam Archidiaconum S. C. M. Consilium, quod munus eidem etiam delatum fuit ab Ill'mo, et R'mo D. Nuntio Apostolico Georgio Spinula, ut infra videbitur. Litterae subdelegationis Patriarchae Aquilejensis sic sonant:
Ill' mo , e R' mo Sig' re Sig' re Oss'mo
Prevalendomi della facoltà impartitami con lettere del R' mo Capitolo di S. Pietro di Roma, viene V. S. Ill' ma da me pregata, e suddelegata per la solenne funzione da farsi nella coronazione decrettata dal medesimo Capitolo della miracolosa Imagine di Maria Vergine detta di Monte Santo sopra Gorizia, â qual effetto se le spedisce con le presenti la facoltà di poter esercitar li Pontificali in quella parte di mia Diocesi, ed assieme l'istruzione trasmessa dallo stesso Capitolo, secondo la quale aurà à farsi la predetta fonzione. Sodisfo con piacere alla presente incombenza, perché so, che aurà tutti i suoi numeri la mia suddelegazione, e desiderando ancor io la sorte di poterla servire, le bacio divotamente le mani.
Di V. S. Ill' ma , e R' ma
Udine 28. Febraro 1717.
Devot'mo Obligat'smo Ser're
Dionisio Patriarca d' Aquileja
686
VI. His interea omni cum solicitudine sic dispositis, et ornatis, Patres Montis Sancti maturē consilia conferre coeperunt quae dies desideratissimae solennitati opportunior determinanda esset, et mensis Junii dies 6. illius occurrerat, quae pro illo tempore accommodatissima videbatur. Eapropter A. R. P. Romualdus Sitter tum loci Guardianus humanissimas ad Ill'mum, et R'mum D. D. Georgium Franciscum Xaverium de Marotti Episcopum Petinensem litteras dedit, quibus eidem praefixam omnium votis concupitae Coronationis diem renuntiavit, instantissimas adyciendo preces, is provinciam annuente Capitulo Vaticano nedum ab Aquilejensi Patriarcha, sed et â Nuntio Apostolico Georgio Spinula datam sine mora capere vellet, et quemadmodum Tersactensem Magnam Matrem Vaticano ritu non adeo pridem redimivit, sic prodigiosam B. Virginis Iconem Montis Sancti Pontificiali apparatu statuta die Goritiae coronandam veniret. Annuit a vestigio Antistes Petinensis precibus P. Guardiani, et statuto die se Goritiam venturum adpromisit. Interpellati insuper fuêre, ut suis insignibus Pontificialem apparatum augerent ac Coronanti Antistiti adsisterent R'mi D. D. Joannes Fattori ad S. Jacobum in Insula Hungariae super Dannubium Abbas S. C. M. Capellanus, Protonotarius Apostolicus, et ex parte Imperii in Spiritualibus Vicarius Parentinus, et Thomas Gorzar Abbas, Praepositus de Senablin infulatus, et Parochus oppidi Vincentini.
VII. Ut autem praefinita solemnissimae Coronationis Deiparae Montis Sancti dies omnibus, et singulis innotesceret et divulgaretur tam per haereditarias Domus Austriacae Ditiones, quam per exteras Provincias, et loca, Circulares invitatoriae ê Suggestibus per Ecclesiarum Administratores publicandae amandatae, et distributae fuerunt tenoris sequentis:
INVITATIO
PRO
CORONANDA VIRGINE DEIPARA
ADMIRABILI GRATIARUM MATRE
Conventus Montis Sancti
In Inclyto, et principali Comitatu Goritiensi supra Salcanum
Situati
Et â Fratribus Minoribus S. P. Francisci Reformatae Pro-
vinciae Sanctae Crucis Croatiae, et Carnioliae
Officiatae
Ubi secundo jam saeculo innumeris indies clarescit prodigiis
magnoque fidelium concursu jugiter invisitur,
atque honoratur
Cujusque miraculosissima IMAGO de Summi Pontificis
Clementissima approbatione
687
Et Ill'mi, et R'mi Capituli Vaticani Sancti Petri in Urbe
speciali consensu
Duabus Coronis ex auro obryzo conflatis, gemmisque
exornatis una cum Divino Filio secunda
extra Italiam
celeberrimo ritu, et apparatu
Die sexta mensis Junii coronabitur
Anno MDCCXVII.
Cum plurimi utriusque sexus clari nominis Mariani clientes exemplo Coronatae Tersactanae Virginis aemulo pietatis studio illecti consimili honore hanc adeo miraculosam MARIAE ICONEM condecorandam piis, tenerrimisque identidem urgerent precibus, et calentibus suspirarent votis, eapropter ad Ill'mum, et R'mum Urbis, et Orbis Vaticanum Capitulum ea, qua par est, demisissima animi veneratione humilis, et devota facta fuit supplicatio, quatenus attenta fideli, ac circumstantionata sibi exhibita relatione de portentosa Origine, et progressu celebris hujus Sanctuarii totius latae patriae desideriis gratiosum praeberet indultum.
Quare ponderatis cunctis hujus Sanctuarii Magnalibus, quae per ejusdem Thaumaturgae Virginis intercessionem operari dignatus est Dominus, et comperta prius per authenticum, et formalem processum Miraculosa ejusdem Imaginis veritate, et supernae Virtutis efficacia, tandem sicut justis supplicantium petitionibus ad perpetuam tam excellentis operis memoriam annuere placuit, ita ad majorem Dei gloriam, atque ter admirabilis, et Immaculatae Matris Suae honorem conclusum, firmiterque stabilitum fuit, ut ab Ill' mo , et R' mo D. D. Georgio Francisco Xaverio de Marotti Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopo Petinensi Sac. Caes. et Cath. Maj. Consiliario Praeposito Rudolphswertensi, Archidiacono per Carnioliam inferiorem, et Marchiam Sclavonicam ad hujus modi solemnis Coronationis actum publicum juxta methodum sibi ab altedicto Capitulo praescriptam die 6. Junii currentis anni 1717. omnino procedatur, et Pontificali ritu executioni detur, et quidem cum Indulgentia concessa per specialem Bullam feliciter regnantis Pontificis Clementis XI. omnibus utriusque sexus Christifidelibus integro octiduo duratura.
Ad hanc porro solemnitatem confertissimo coram populo late undique concursuro coronandae cum Jesulo â mitratis Praesulibus Augustissimae, et gloriosissimae Coelorum Reginae, ut Marianum hoc Victricis Virginis trophaeum Austriacum Romano-Catholicae Majestatis repleat orbem, perhumaniter, ac perdemisse invitantur Inclyti status, et Ordines haereditariarum Provinciarum Styriae nempe, Carinthiae, Carnioliae, et Comitatus Goritiensis, clerus demum, et populus, omnesque Christifideles circumvicinarum etiam partium Serenissimae Reipublicae Venetae.
Ut verò dies praefixus singularis hujusmodi celebritatis circumfusis regionibus sufficienter patescat, Excellentissimi,
688
Illustrissimi, et Reverendissimi Domini, Domini Dioecesani, et locorum Ordinarii, eorumdemque Vicarii Generales, Praepositi, Archidiaconi, Decanei foranei, Ecclesiarum demum Rectores, et Regularium Praelati, ad quos hae pervenerint, instantissimeque rogantur, ut praenominatum diem per subalternos suos Dominos Parochos, Vicarios, Curatos, et Concionatores Sacris ê suggestibus fidelibus promulgare dignarentur, populumque concreditum omni possibili efficacia adhortati, quatenus unanimi devotionis zelo ad triumphalem Divinae Matris, ejusdemque Filii coronationem accedere, saluberrimamque hanc suscipere, et absolvere velint peregrinationem, ut sic eò nobilius, et excellentius isthic gloriosissimus Magnae Dominae Coeli, et terrae triumphus condignis laudibus, et encomiis celebretur, quo â majori populorum confluentia coronabitur. Quotquot enim devoti accedent, Virginem coronabunt vices relaturi cum universis, et singulis Mariae consodalibus, ejusdem siquidem titulari suffragio praemia decernentur meritorum, et distribuetur corona gloriae, quam repromisit Deus, qui teste divo Bernardo Serm. de Nativ. Totum nos habere voluit per Mariam. Datum in Monte Sancto supra Salcanum die 1. Maji 1717.
Fr' Romualdus Sitter
p. t. Guardianus, et Religiosi ejusdem Conventus.
§. II.
De totius Ecclesiae apparatu praemisso ad So-
lemnem Sanctae Dei Genitricis Coronationem.
I. Quandoquidem nil pulchrius, splendidius nihil esse possit coram Oculis Divinae Majestati, quae per fidem charitate formatam adoratur in terris, quam ipsius Ecclesiae Sanctae Dei in qua specialem sibi vendicat praesentiam, congruae dispositionis apparatus. Operae pretium proinde erat, ut quemadmodum Sanctae Dei Genitricis gloriosissimus Coronationis triumphus supremis exigebat pro regali sua dignitate honoribus cumulari, ita pariter condecens videbatur, ut sacrosancta ejus Basilica, et Sedes Divinarum gratiarum congruenti Sacrae suppelectilis et symbolico elogiorum micaret ornatu in hoc praesenti Sacrae Solemnitatis, et laetitiae octiduo.
II. Omnium igitur primo: ante ingressum, et valvas hujus Ecclesiae prospiciebatur in altum sublata insignis architecturae porta triumphalis, in cujus summitate locata constitebat in curru exultationis Divinum in brachio dextero gestans Filiolum Virgo beatissima redimita coronis, variisque elegantis penicilli coloribus, et splendoribus irradiata, hancque tribus actam columbis veluti symbolis purissimae Maternitatis praecedebat Angelus tuba gloriam ejus, et famam personabat
689
adjecto lemmate
CORONATA TRIUMPHAT
Sap. 4. subterque legebatur scriptum sequens chronographicum
SaCratVs Coronatae DeI parae trIVMphVs
III. Aliquantulum infra super epistyliis hinc, et hinc distributis adstabant quatuor principales Prophetae adaptato quisque Sacrae historiae textu alludens ad coronationem, et merita Virginis Mariae sub quorum dextero latere stantes quoque cernebatur Summus Pontifex, Vaticanum, et Religio Seraphica: sinistra verò Carolus VI. Imperator, item Carolus Archidux Austriae, qui Sacrum hunc Montem curae, et vigilantiae Fratrum Minorum concredidit, et Civitas Goritiensis cum suis respectivis elogiis (de quibus paulo infra) unumquodque optime ad rem, et personas ipsas faciens. In superliminari praeterea ejusdem portae lemmatis loco sequens â duobus Angelis sustentatur cronographicum
InDVLgentIa pLenarIa
SaCra oCtIDVana CeLebrItate Coronatae
CoeLI RegInae
IV. Ad extremas praeterea partes ejusdem triumphalis machinae super aliis distinctis epistyliis innixae repraesentabantur quatuor orbis partes Coronas, et Sceptra Regnorum demisissima apotheosi Magnae Coelorum Reginae offerentes. Has stipabant Angeli duo gloriosa vexilla gestantes, in quorum uno lateris nempe dextri chronographicum hoc legebatur epiphonema
ECCe refVgIVM aDest VenIte
in altero verò
HVIC VIrg InI ChrIst I parentI honoreM Date.
Ad artificiosam denique hujusmodi machinae basim suffixa erat haec subscriptio: Porta triumphalis ante Sancti-Montani Templi frontispicium erecta anno MDCCXVII. Sexta Junii, quo portentosa Imago Virginis una cum Divino Filio ad normam Vaticani ritus solemnissime fuit coronata Goritiae.
V. Exterior similiter, sicut et interior Ecclesiae ornatus singularem quamdam undequaque spirabat magnificentiam, et venustatem. Parietes ejus, atque intermediae collaterales columnae instructae erant symbolis ovalis figurae in tela depictis Marianae gloriae connotativis. Numerabantur haec triginta sex cum respectivis lemmatibus, et versibus ad eumdem finem eleganter accomodatis, â P. Athanasio Haffner Ord. Min. Reform. Sacerdote, et hujus Provinciae alumno scriptis. Totum demum Sacrosanctum Delubrum undique aulaeis pretiosis, aliave possibili Ecclesiastica supellectile
690
vestiebatur, mirumque in modum refulgebat: tacitis hic aliis ad eumdem ornatum minutatim pertinentibus pomposa potissimum illuminatione ducentarum, et octoginta quatuor candelarum non comprehensis quadraginta gravioris ponderis ad cultum solius Virgineae Arae, et Capellae specialiter deputatis, neque aliis pluribus, quae ad celebrationem Missarum, et Divinorum Officiorum ministerium ordinabantur.
VI. Extra hanc ipsam Sacram Aediculam pannis sericeis auro et argento contextis amictam, aliove caeteroquin praediviti decore exornatam ad dextram videlicet ejus et contiguum Sanctuarium latus paratus videbatur Thronus, et Faldistorium cum pendente [Baldachino] pro Coronatore Antistite cum hoc appenso Summae gratitudinis ergo â Conventu Montis Sancti elogio
ANTISTITEM
Georgium Franciscum Xaverium
de Marotti
quem Liburnia genuit
Ast ad capescenda quaeque grandia
Urbis, et Orbis
Hic lege Mariane Viator
ibi Ille
omnem artem Virtuti vectigalem efficere
acceptam lucem ita diffundere in caeteros
ut in se non minuere, sed augere videatur,
altissime addidicit
Ibi
Ad Infulas, et Tiaras non incessit, sed volavit
alas, quas aetas necdum formare poterat
Morum gravitas
Vitae Candor
Virtutum Charites
perfectissimas efformavêre
Inde
ut Urbe Sancta
Mitratus Consecratus
Dignis latis, vel aureo saeculo dotibus
ornatus
ut sacratissimae Triadis vices agat
ad Montem Sanctum
destinatur.
Haec namque in Coelis
gloriosissime
coronat
MARIAM
ille in terris
In Monte Sancto
691
Sexta Junii, qua Sacerdos, Episcopus
Praepositus creatus
Eamdem
(obstupesce mysterium)
solemnissime meruit coronare.
Immortalitate itaque Illustrissime, et
Reverendissime Praesul
donetur dextera tua
Tantam digna coronare Reginam
Indubie hanc tibi gloriam caelestes
inviderent Spiritus
Si terris invidia excedere posset
Interim Sexta Junii
Quae tibi ad Salutem hucusque extitit
ut sit etiam
sed non nisi post Saeculum
Tuae in Coelis coronationis Praeco
D e V o V et C oet V s M ont I s San C t I .
VII. Collaterales denique januae ejusdem Ecclesiae tegebantur afforis triumphalibus valvis minoris quidem mollis materialis, sed non jam virtutis, et artis. Super unamquamque illarum positum erat symbolum unum industriosa pictoris manu adumbratum, in quorum primo, quod respiciebat ad Orientem, et pagum Gargarensem, ubi natales suos traxit Ursula Ferligoinizza Mariani miraculi nuntia artificiosa haec ad propositum historicae praesentis opellae valde appropriata carmina legebantur:
Ad Genitricem Agni vocat armentaria Virgo
Vis lac, aut lanam? donat utrumvis ovis.
ō lac, ō lanam! quid caelum? terra quid ultra
(imo quid ipse Deus gratius optet) habent?
In secundo verò ad occidentem, et portam Conventus collocato videre erant sequentia:
Hic fore propitiam voce viva Virgo spopondit
quae verum genuit, non nisi vera promit.
Tu tamen huc veniens fors non potiere petitis
qui sine corde petit, non sine corbe redit.
Tandem in alio distincto Symbolo appenso ad Capellam Sancti Patris S. Francisci in summitate scalarum tota series mysteriosae ejusdem opellae praefigurabatur his quatuor versibus:
Summus apex Thronus, desertum Regia factum est
mulcet Reginae fulva corona caput
Quisquis eges, fidenter adi! Stabit illa promissis
ut nullus timeat, rustica virgo monet.
692
VIII. Elogia, quae occasione hujus solemnitatis affixa cernebantur, jam enumeranda veniunt. Ad portam itaque scalarum immediate ante introitum ad ipsum Coemeterium positum erat quadrum sat amplum complectens primum Elogium, quo devoti Peregrini invitabantur ad Coronationis celebritatem hujus tenoris
Firma Viator gressum
Patriam aggressurus in terra
E qua
Propior pateat ad astra via
Sancta est
errare non potest
Tuus
quem liquisse putabas
Incolatus
Exile est exilium, si non exitium
Ibi
Tuae mentis sint aedes, ubi Matris est sedes
Si Filius es, Domi es.
Libera te
â calceamentis demissae Mentis
liberius iturus in alta
ut terrenis nudatus affectibus
gravissimo animae negotio
serius occurras
Vis particeps esse gloriae coronandae Matris
Accede ut filius
(Servi enim anathemata ferant, non
Diademata)
Ut et tu aliquando
à Matre, et Filio merearis
Coronari.
As C en D e peregr I ne e X pe C tat te VI rgo
M ater
IX. Ad pedes dein graduum prope Capellam secundam in descendendo aliud extabat Elogium, cujus tenore Mariae Viatores salutabantur, simulque disponebantur ad consequendos Caelestium gratiarum thesauros
Ave
Mariane Viator
Votorum tuorum metam attigisti
imo justitiae, et sanctitatis apicem
dum comitibus pietate, et devotione
693
MONTEM SANCTUM
non ut speculator
sed ut Sanctitatis Zelotes
conscenderis.
Certe fides docet
cum Sancto Sanctum fieri
quidni in Monte Sancto
In quo Deo beneplacitum est habitare
ut qui Sanctus est, Santificetur adhuc
et qui non est, fiat.
Sanctum te fore ambigas?
absit
Pulchritudo justitiae Mons Sanctus
Testatur Propheta
non nisi
Dulcedinem
Imo lac, et mel stillat
quibus gustatis utique
sciet reprobare malum,
et eligere bonum
quid sanctius?
Te nunc pro tunc
ad hunc Montem Sanctum
ante centum septuaginta octo annos
ipsa Coeli, terraeque Regina
(Dum Ursulae Ferligoinizae comparens
dixerit
ut hic petat gratias)
solemnissime invitavit
quaeris causalem?
Leva in circuitu oculos tuos, et vide
Omnes isti congregati sunt, et venerunt
ut celebrent diem solemnitatis ejus.
Licet enim ante saecula in Coelis
coronata triumphet
FILIUS
Deus Deorum Dominus
etiam
In Monte Sancto
hodie coronatam habere voluit,
qua Matri duplicandos honores
decrevit.
Ascende igitur
In hanc Regiam
Te jam Coelestes Ministri expectant.
Cave, ne oculos tantae Majestatis offendas.
Excute pulveres de pedibus tuis
Et vide, si via iniquitatis in te est.
694
Coronatio Reginae Sanctorum
Jure exigit Ministros, et spectatores Sanctos
omnia praestare poteris,
fac ergo
coronaberis.
X. Ad dexterum successive latus ejusdem portae triumphalis Summo Pontifici Clementi undecimo sequens consecratum prostabat Elogium
Tibi Pontifex
usque, et usque maxime
Petri, quos spondes,
auguramur annos
Dignus tantum, et amplius vivere,
et hinc, ut candide dicam
ALBANUS es
Mauros odis
Urbinas es, vel ideo Urbanus
Incarnatus noster Seraphim
a
Matre Joannes audiit
Franciscus â Patre
utrumque
In Orbem, et Urbem tulisti nomen
quid me prohibet
Te Seraphim dicere
Joannes Franciscus Assisias Minor
Clericus esto Maximi Sacerdotis
Tu proinde
Pontifex Maxime
fove, et fave Minoribus
O Clemens pia Clementem servato Maria
Pontifex iste
O Plenipotentiaria thesaurorum Dei
passim auro te redimit!
redde vicissim
CL e M ent I XI so LV en D o es
XI. Ad sinistrum autem dictarum valvarum sequebatur aliud Carolo tertio Hispaniarum Regi, et Sexto Romanorum Imperatori Augustissimo dedicatum elogium hujus tenoris
Carolo bis tertio quia Sexto
Alteri Quinto
Suppari Primo
Nulli Secundo
Imperatori, Monarchae, Regi
Romano, Catholico, Apostolico
695
N' o 30.
Gloriosissimo, Augustissimo, Optimo
Orientis Hespero
Occidentis Phosphoro
Europaei blandimento Decoris
Exotico Asiae terrori
Uni propemodum famae negotio
Hujus Excelsi Sanctuarii Celsissimo Domino
Ob prodigiosam nostram Gratiarum Matrem
Aureis cum Filio coronis
Vaticano ritu inauguratam
demisissima reverentia
T I b I C aesar I perenn I ter a V g V sto DIC ant MI nores
et applaudunt
Anno
† q V o
prae C eptore E V gen I o a L ba grae C a L at I ne
DIDICI t, et e CCL es I ae a L bo I nserta est.
Hoc anno 16. Augusti Belgradum â Turcarum tyrannide Caesaris armis vindicatum, et Ecclesiae Romanae restitutum.
XII. His pariter accesserunt quatuor alia per Ordinem distributa Elogia Caroli nempe Archiducis Austriae, Illustrissimi, et Reverendissimi Vaticani Capituli Sancti Petri, Inclyti Comitatus Goritiensis, et Seraphicae Religionis. Primum Carolo Archiduci dicatum sic sonabat:
CAROLO
Austriae quondam
Archi-duci, et Luci
Mariani partem trophaei
ex debito sacramus
Felicem, et in cinere Principem
cujus in dominio
Universi Domina
Gratiarum sibi elegit Sedem.
Ô te felicem locatricem
pientissime Carole
qui sterilem fundum
tam solicitae cultrici meliorandum elocasti
quem Marianorum Clientum myriades
affatim, et perpetim colunt
beneficiorum imbribus
Ex CONDICTO
permissum
hinc
secundo jam saeculo
In excelso hoc Sacri Montis jugo
juges vernant gratiarum flores
696
fructus innumeros ubertim afferentes
Rectē proin conjecturaverimus
Magnam hanc Gratiarum Matrem
quae in tua hodie ditione
indicibili Jubilo
innumero inspectante populo
coronatur
Comparticipem accidentalis gloriae te futurum
quippe
qui coronandae Sedem Virgini
Tua munificentia mutuâsti
Augustissimae Domus Tuae
non fide, sed Religione
Minores posuêre
XIII. Alterum Elogium Illustrissimo, et Reverendissimo Vaticano Capitulo consecratum hunc continebat sensum:
Tibi omnimodis Illustrissimo
Vaticani Capitulo
laudes debemus, et gratias
Biennium inter
nostra in Provincia
bis Virginem coronasti.
Tu Canonia es, cui Papa Episcopus
satis
et abunde dixi
Tuo datum est arbitratui
ex alto decernere
quae
MARIANA ICON
qua
Thaumaturga prodigiorum
aureis mereatur coronis insigniri
Tu facultatem, tribuit Catharina coronas
reddet utrimque vices, hinc Deus, inde
parens
si quoties
Virginem Coronasti
toties
â Virgine Coroneris
obryzo perfusa imbre
â tua propemodum gloria
opprimeris.
Erro
Caput habes, quod mundo sucollat
infinitis quasi coronis
ferendo est
Retribuere dignare Domina
Tibi, nobisque
697
tanta facientibus
post mortalem diu, feliciterque protractam
vitam aeternam.
C onser V a V at IC an VM D e I para
XIV. Tertium Elogium honoribus Inclytorum statuum Comitatus Goritiensis oblatum sic sonabat:
Excelsi Comitatus
Goritiensis
Inlcyti status, et Ordines
congratulamur vobis de vestra, nostraque
Deipara
â Deo praeservata, â vobis conservata.
Nobilitas, et Aevum
Vestro de primatu contendunt
Magnum illud humanae celsitudinis prodigium
Julius Caesar
Suum te forum elegit
ter geminam Charitum
prae universis
quibus dominabatur Mundi plagis
Suo te Nomine dignatus
et incolatu
Si tantus
Orbis, et Urbis Arbiter
Septicolli Dominae
Te
potiorem habuit
non est cui amplius compareris
nulli recte comitatui cedes!
quippe
Qui tot clari Sanguinis S. R. I. Comitibus
abundas
Bis plane Comites, quia Comes
Barones
non tam liberi, quam liberales
Comes in Matrem
liberales in Fratres
benignissimi Patres
propensissimi in Dominam
in Servos profusi.
Vos
Sacri Montis huius culmen, et columen
vestra pietate, et munificentia
altius evexistis
Sanctuarii devotionem exemplo
propagastis
manutenentiam largitate
698
ita fulgore Virtutum
ut claritate Natalium
populo praelucentes.
Pergite
Patriae Patres fovere Fratres
Qui pro Vobis Filiis vigilant apud Matrem
quae
V ere M ater g L or I a sa LV s patr I ae
et a DV o C ata est
XV. Quartum denique Elogium Seraphicae Religionis his conceptum erat verbis
Hos quisquis offendis apices
cilium in arcum age!
Spreto jam argento
tractant Minores aurum
et quibus coronati prohibentur
coronas ambiunt.
Suspende Viator scandalum
cave, dicas:
Ô malam rem!
Hi quippe
in ima sese dejecti
Summae Genitricis gloriam
toto Marte promovent
ut unum eis diceres Mariae gloriae
negotium.
Absit invidia
Matrem in Filio, in Matre Filium
contra torrentes tutati sunt,
sequentur imposterum
quae
eos ante, et saecula
immaculata fuit
illos per, et saecula
immaculata firmata est.
Hinc
quia maxima semper Regina fuit
et nunquam
(licet se Ancillam dixerit)
alteri Domino serviît
â Servis suis Minoribus
qui pro ejus gloria certantes
Victores
non semel evaserunt
iterum coronatur
D e V o V er V nt se C ape LL an I Mi nores
699
XVI. Alia denique gemina Elogia pro Peregrinis ê loco Sancto isto, et sede divinarum gratiarum Mariaeque Coronationis discessuris, quaeque pro monitorio, utilique eorum argumento apprime consonabant, exposita erant. Unum juxta Capellam ejusdem Sancti Patris, aliud ad praedictarum Scalarum limina primi tenor talis est:
A nobis recessuri
ad vos redite
Viatores
Fructum, quem in hoc Sanctuario legistis
hic iterum lecturi
duo vos oportet facere:
hinc domum ire, et hinc nunquam recedere
non vecordes hinc abituri
hic si corda sineritis
et nunquid
Tota vobis ad gratiam composita videbatur
Gratiarum Mater?
Nolite immaculatam ejus pulchritudinem
in rugas cogere
per peccati deformitatem.
Haec Superna, et Suprema Domina
terribilis, ut castrorum acies ordinata
tutabitur vos â legionibus inferis:
si Superis legibus obaudientes fueritis,
ab ea tamen offensa non defendemini.
Semper hic prostant gratiae,
ni obstent demerita
Reddite .. si .. accepistis
sin minus
Redite!
Ite
Benedicti â Matre
â Filio audituri:
Venite Benedicti!
Spectabilissimi Mariae triumphi
Admiratores fuistis, et testes in Via
majora videbitis in patria
Q V an D o C oronata M ag I s prop I nq V e
C ernet V r.
XVII. Alterius Elogii ad eosdem abeuntes Peregrinos sonantis ad scalarum limina expositi hic est tenor:
Siste paulisper gradum
Mariane Viator.
Scito non satis esse Sanctum
ex Monte Sancto
discedere
Justus Judex
perseveranti dumtaxat usque in finem
dare Coronam gloriae
decrevit.
700
quare
hinc totus ne migres
Cor hic pro anathemate linque,
nec tamen vel vecors, vel excors abiturus
Patrem superni gaudii praegustati in terris
cujus pulchritudine Coeli gloriantur
Dum
totius Universi Reginam
dudum in Coelis coronatam
Hic
intuitus es iterum coronari.
Sospes itaque ad te, tuosque redi,
et si tu aliquando coronari desideras
esto fidelis usque ad mortem
legitime certa
Mariam semper invoca
cole, et venerare
et non deerit tibi corona gloriae
quia Deus
Omnia nos habere voluit per Mariam.
re C e DI to I taq V e p I e peregr I ne I n
VI a M pa CI s
XVIII. Praeter specificata Elogia triginta sex numerabantur symbola ad ornatum Sanctuarii, et Ecclesiae Montis Sancti occasione hujus Sacrae Solemnitatis, et triumphalis laetitiae hunc inde exposita ordine, ut sequitur, cum suis lemmatibus, et versibus.
I.
Depicta fuit in Sanctuario Templi cum aurea circumcirca Corona Arca testamenti, per quam praefigurabatur Beatissima Virgo Coronata Montis Sancti.
Lemma. Faciesque supra Coronam auream. Exod. 25.
Distichon
Te contra, et Natum conspirant agmina Tracum
da tecum stamus foederis arca manus.
II.
In hoc Symbolo secundo pictum ostenditur Altare incensi circumdatum aurea corona, per quod ex Sanctis Patribus datur intelligi Mater Sanctissima velut animarum ipsius Altissimi Altare cum hoc lemmate, et carminica allusione ad ipsius coronationem
Lemma. Facies ei coronam aureolam. Exod. 30.
Distichon
Altare incensum factus es, quin et hostia mystes
Scilicet hanc Aram prima Corona decet.
701
III.
In florido quodam vireto, atque fonte aquae limpidae repraesentabatur Maria Virgo Sacerrimus omnium gratiarum fons.
Lemma. Omnes sitientes venite ad aquas Isaj. 55
Distichon
Ô qualis unda replet regalem limpida concham
Saucie cerve cito currito! Servat aqua.
IV.
Maria Virgo Regali cincta corona et sceptro Mundi, Mortis, et Daemonis triumphatrix apparet.
Lemma. Coronata triumphat Sap. 4.
Distichon
Daemonis et mundi, ac mortis redimita triumphat
Hinc Spes nostra viget, fit quoque firma Salus.
V.
Medius leonem inter, et hydrum, aliave monstra positus erat homo viator cum periculo vitam amittendi: Quamobrem Caelestis Nuntius ab alto advolans animabat eum, manuque signum Virginis in zodiaco ostendens, innuere per hoc intendebat, quod mortalibus in periculis etiam positis non sit timendum, dum devoto mentis oculo Virginem Deiparam contemplatur.
Lemma. Frustra hac praesente minatur
Distichon
En tutus pergit, frustra quoque monstra minantur
Praesens Virgo cui est, non timet ulla mala.
VI.
Stat cignus sub arbore lauri tempore quo Coelum fulmina vibrat, sub cujus protectionis ramis immanis ab eorum ictibus praeservatur. Hierogliphicon hoc est Virginis Mariae, sub cujus validissimae protectionis pallio vivimus undequaque securi.
Lemma. Nil fulgura terreant
Distichon
Fulgura si metuas Nati venerare Parentem
Haec tibi nam praesens fulmina nulla cadent.
VII.
In hoc symbolo Mons magnae proceritatis videtur sicut et in ejus summitate tecta nubibus palma ad instar arboris collocata, et dum super ramis hujus aquila quiescit, a latere Montis ejus fracta in terram illabitur luna. Sicque fit comparatio ad partam contra Turchas quinta Augusti anno 1717. â Carolo VI. Caesare Augusto in festo D. Virginis ad Nives victoriam.
Lemma. Ex Nivibus orta
Distichon
Non mirum quod fracta fleat sua cornua luna
Nam Virgo ad Nives Caesaris arma tulit.
702
VIII.
Dum Sodoma, et Gomorrha arderent, et igne caelesti sceleris ultore consummare decreverat Deus, ostendit Angelus Loth Montem, in quo salvaretur: per quem mystice describitur Mons Sanctus, in quo Salus, et dona gratiae Mariae Virginis affatim, et perpetim inveniuntur
Lemma. In Monte Salvum te fac Gen. 19.
Distichon
Quo fugies tantum, ut valeas vitare periclum
Hoc in Monte Salus, Angelus ecce docet.
IX.
Horologium cum sua campanula, malleo, sphaera, et indice pactum, significabat nullam esse horam, in qua non perciperetur sonus gratiae, et Marianae protectionis.
Lemma. Quaelibet aurea
Distichon
Aurea pro nobis, dum pulsas, quaelibet extat
Pulsus namque tuus Numen, et astra movet.
X.
Beatissimam Virginem in throno gloriae Pater aeternus coronat, Filius amplectitur, et Spiritus Sanctus eam sibi in sponsam selegit: hinc merito Beatam dicunt omnes generationes.
Lemma. Ex hoc beatam me dicent omnes generationes Luc. 1
Distichon
Ô Felix Virgo amplexu digna Tonantis
Et cui tota Trias tempora Sacra tegit.
XI.
Stella maris circumdata Ursa minore, cujus ministerio Naucleri navigium ventis committunt, et moderantur: symbolum est Coronatae nostrae Reginae, quae in procellosis mundi fluctibus classim illorum dirigit, qui ad eam fiducialiter recurrunt
Lemma. Qui me non aspicit, errat.
Distichon.
Sint Nauclere tibi, quae percupis astra patroni
Una Maria mihi sit cynosura satis.
XII.
Simulacra trium Montium repraesentantur, Alverniae nempe in quo S. Franciscus Sacra Stigmata recepit, Montis Sancti et Tersactensis, qui curae, et vigilantiae Seraphicae Religionis singulari providentia commissi dignoscuntur, et devotorum Peregrinorum frequentia jugiter recoluntur.
Lemma. Trinum perfectum
Distichon
Montibus in Sanctis tribus micat Ordo Minorum
Trinum hoc perfectum tu venerare pius.
703
XIII.
Maria super nubes acta â Sanctissima Triade ab Exercitu Angelorum famulantium in triumphum gloriae Caelestis deportatur.
Lemma. Fecit mihi magna, qui potens est. Luc. 1
Distichon
Impendit se tota Trias, quo maxima fias
Regina, et Sponsa es. Angele, flecte genu.
XIV.
Christus iratus contra genus humanum apparet una cum columba in rostro ramum olivae deferente, et per aerem volitante. Praefigurabatur in hoc mysterio Regina Caelorum, et caelestis columba puritatis, quae velut beata pacis nuntia placat Divini Numinis iram.
Lemma. Divina Nuntia pacis
Distichon
Cur Deus iratus nunc clemens pandat amorem
Nam tu Divinae Nuntia pacis ades.
XV.
Esther genuflexa coram Rege Assuero Regio Diademate Capiti imposito decoratur. Symbolum est Mariae Caeli, terraeque Reginae ab ipso Altissimo Coronatae.
Lemma. Et posuit Diadema in Capite ejus. Esther 3.
Distichon
Quae consors Regni facta est, conregnat amanti
Divisumque decus alter et alter habet.
XVI.
Exprimitur Mons Horeb, in cujus vertice Dominus olim Moysi in flamma ignis ardentis de medio rubi apparuit, ex quo divinali facto alluditur apposite ad Montem hunc Sanctum, in cujus cacumine Regina, et Domina totius universi apparere dignata fuit, ut dispensaret gratias.
Lemma. Locus, in quo stas, terra sancta est. Exod 3.
Distichon
Hoc in Monte Dei Sacro rubus ardet amore
Vae tibi si tanto frigus ab igne refers.
XVII.
Abigail provoluta ante Regem David ad Regale solium sublimari meruit. Maria autem, quia se Ancillam Altissimi esse profitebatur, Unigenitus Dei Filius eam sibi praeelegit in Matrem.
Lemma. Audivi vocem tuam, et honoravi faciem tuam lib 1. Reg. 25.
Distichon
Omnipotens cum Sermo tuus queat omnia Virgo
Interpone preces: Orbis, aut orbus erit.
704
XVIII.
Manus cernebatur nubibus obducta, et calamo supra librum apertum innixa, per quam designabatur manus ipsa Virginis Sacratissimae fideliter conscribentis in libro vitae opera bona Marianorum Clientum, et adventantium peregrinorum.
Lemma. Vicaria Verbi
Distichon
Nil timeant fati fatalia jura Clientis
Virginis illa suos exarat alma polis.
XIX.
In artificiosi cujusdam viridarii semita Pavo tuetur parvulos sub alis in Symplegade â furore Patris videntis eos sibi dissimiles. Proprietas est Mariae, quae sub pallio misericordiae suae degeneres per culpam a lege Divina filios â justissima Dei indignatione defendit.
Lemma. T V et V r D one C patr I s pa C ab I t f V rore M
Distichon
Degenerem pudeat! Vellem conformis haberi
Et Matri, atque Patri, quis mihi utrumque dabit?
XX.
Superficies Templi Salomonis coronis aureis exornata denotat Mariam Coronatam esse verum Templum Dei.
Lemma. Ornaverunt faciem Templi Coronis aureis. 1. Machab. 4
Distichon.
Frustra multiplicas Salomon tua in Aede coronas
Virginis in Templo est una, superque satis.
XXI.
Rex Salomon sedens in throno stabat ad sinistram, dum Mater ejus Bersabea dexteram occupabat, significat Mariam Virginem sedentem in solio caelesti ad dexteram Divini Filii
Lemma. Sedit ad dexteram ejus. lib. 3. Reg. 2.
Distichon
Hinc Mater dextram natus tenet inde sinistram
Vel dextram subeas, hic mediumque tenet.
XXII.
Arca Noe super Montes Armeniae post diluvium remansit. Per hanc indicatur Beatissima Virgo animata Arca Dei viventis, unde prodivit Salus totius generis humani: obinde etiam in hoc Sacro Monte apparere, et consistere placuit.
Lemma. Requievit Arca. Gen. 8.
Distichon.
Ecce vides miserè, quam mundus mergitur omnis
In Sancto Monte hoc Arca Salutis adest.
705
XXIII.
In hoc symbolo repraesentatur Salutatio Angelica hierogliphicis characteribus insculpta in quadro lapide divinitus â saeculis celata, et inventa ab operariis, dum impacto in eum ligone pro solo aequando, et extruenda hac Mariana Aede operam impenderent, ex quo arcano mysterio aperte colligitur, quod Mons isthic ab aeterno â Deo praeordinatus sit ad magnificandam gloriam Sanctissimae suae Genitricis.
Lemma. Praeparans montes in virtute tua. Psal. 64.
Distichon.
Mons est iste meus, in quo me et saxa salutant
littera sculpta manet, Advena facta canet.
XXIV.
Beatam Virginem micantibus rosis et florum decore circumdatam Spiritus Sanctus e nube lucida eam velut dilectam Sponsam suam invitat dicens: Veni coronaberis
Lemma: Veni coronaberis Cant. 4.
Distichon.
Filia, Sponsa veni, Triadis cingenda corona
Nam Pater, et Natus, Sanctus et Ardor avet.
XXV.
Aquila duobus capitibus praedita per aera ferebatur. Haec insignia Sacrae Religionis Seraphicae firmiter apprehensa recurvis gestabat unguibus, et ad verticem Montis cujusdam desilire concessit. Quamobrem super dextero ejus capite loco Coronae expressum Nomen Jesu cernebatur, in sinistro vero Mariae. In hoc symbolo latens argumentum perpulchre refertur ad Augustissimam domum Austriacam, quae inclyto flagrans amore erga Deiparae cultum, et honorem hunc Sacrum Montem, et locum Fratribus Minoribus S. Francisci pia munificentia excolendum tradidit.
Lemma. Evolat immobilis.
Distichon.
Affectu remanet, fugiensque Minoribus offert
Ut major ex minimis cedat utrique decor.
XXVI.
In quadam peramoena valle Mons admodum praecelsus capite super nubes emicabat, per quem metaphorice explicabatur celsitudo Mariae elevata super omnes creaturas
Lemma. Propinquiora magis.
Distichon.
Altior et cunctis magis hinc tu lumina carpis
Solem justitiae, sic decet esse probum.
706
XXVII.
Sub frondosae arboris Fraxinae umbra viatores plures quiescebant, et quidem securi, et indemnes ab omni serpentium lateralium cominus adstantium venenoso afflatu, et lethali morsu, ita sub ineffabili Mariae tutela pertimescendum haud est ab Averni furiis, et infernali Dracone.
Lemma. Hic tuti
Distichon.
Haec arbor vitae est, Aspis, basilisce, Dracones
Hinc fugite, aut rursus conteret illa caput.
XXVIII.
In altissima turri Pharos apud Aegyptios alias dicta pendebat lucerna ardens, quae splendore suo navigantium cursum regebat, ut ad portum appellerent. Figura est Mariae, cujus gratiae fulgore collustratae mortalium animae ad portum vitae, et Salustis aeternae sospites felicissime perducuntur.
Lemma. Hac lucente Salus.
Distichon.
Nec mare, nec venti, nec fluctus damna parabunt
cunctis viva Pharus, quando Maria nitet.
XXIX.
Fratres, et Sorores magnae Confraternitatis Beatae Virginis Montis Sancti oculis, et animis in Deiparam coronatam intenti effinguntur, hancque ex iisdem duo provolutis in terram genibus venerantur, et offerunt Coronam duodenario cordium numero instructam. Hoc symbolo Sodalitatis ejusdem alumni accomodate circumscribuntur, qui perpetuis temporibus pio devotionis affectu coronas cordium suorum eidem dicant, consecrantque
Lemma. Duplici digna Corona.
Distichon.
Aurea nunc Regina tibi est donata corona
cordibus ast melius tu redimita manes.
XXX.
Stabat depictum in mari conchilium cum inclusa Margarita praetiosa, huic proxima erat columba, et Sol in Coelo, qui suis radiis illuminabat coronam quamdam illabentem super idem conchilium. Per hunc piscem connotabatur Sancta Anna Mater Mariae, per Margaritam autem Virgo Sacratissima per Columbam Spiritus Sanctus, et per Solem Dei Filius.
Lemma. Digniori
Distichon.
Quamvis sim Mater, hanc vero cedo coronam
Nam tu digna Dei, non ego Mater eras.
707
XXXI.
Plaustra triumphalia solis, et lunae ab equis aequaliter acta continet hoc symbolum, quo argumento dantur intelligi Sanctissima Nomina Jesus, et Maria, quae suis praerogativis, et dotibus supernaturalibus Divini sui Filii charismata aemulatur.
Lemma. D e C ore e XI stet ae MVL a so LI s.
Distichon.
Tu nocti praees, lucis quae Mater haberis
e tenebris natos ducere Matris erit.
XXXII.
Venusta Ulmus patulis opaca ramis, sub cuius umbra nobilissimae plantae virescebant. Allusio fit ad Mariam, sub cujus umbra Materni patrocinii faecundae omnium virtutum plantae florescunt.
Lemma. Ho C , q V o D oper I t n V tr IC at VM bra.
Distichon.
Plantula ne timeas! Ulmus frondosa Maria est
Hujus namque reget splendor, et umbra teget.
XXXIII.
Pingitur Aurora prima lucis suae crepuscula in Orbem vibrans. Maria revera aurora fuit consurgens pulchra, ut luna, electa ut Sol, de cujus sacratissimo utero egressa est lux vera, Christus Jesus Dominus noster.
Lemma. Genitrix primae lucis.
Distichon.
Aurora es. Primae Genitrix clarissima lucis:
Qui sequitur te non ambulat in tenebris.
XXXIV.
In hoc symbolo expressa videbatur Esther coram throno Regis Assueri prostrata, et implorans vitam populi sui. Similitudo est Mariae supplicantis Unigenitum suum, ut dimittat, et tollat peccata Mundi.
Lemma. Dona populum meum, pro quo obsecro. Esther 7.
Distichon.
Tu flectendo pedem, flectis pulcherrima Regem.
Teutone, plecte Tracem, praeferat illa pacem.
XXXV.
Rex Assuerus in delicioso viridario consistens Magnates Imperii ad lautum, et solemne invitabat Convivium. A latere Regina Vasti in Regio Palatio paribus epulis foeminas excipiebat, et ambo in Capite mensae assidentes conspiciebantur. Hac figura demonstratur Sacrum Convivium â Filio Dei, et Sanctissima ejus Matre praeparatum in hoc gratiarum Monte devotis advenis in Sacris Coronationis ipsius Solemniis
Lemma. Faciet Dominus omnibus populis in Monte hoc Convivium. Isaj. 25
708
Distichon.
Caelicolae invitant, cibaria lauta ministrant.
Hac dape posse frui, cura sit una tui.
XXXVI.
Extensum detegebatur Mare Magnum, e quo nubes aquis faecundata ascendebat placide, et velut in pluvias argenteas resolvebatur. Hac mystica inventione Mariam denique Virginem esse immensum gratiarum Pelagum ostenditur, unde favores, et dona Caelestia in devotos Clientes misericorditer dimanant, et rapido quodam caelestium aquarum impetu in uberem Mariophilorum utilitatem dilatantur.
Lemma. Sic omnibus, ac suis distribuit.
Distichon.
Ô charum Pelagus! me mergito dulce profundum.
Naufragus esse volo, vel Palinurus ero.
§. III.
De Solemni Octiduo Coronationis B' mae Virginis Mariae Montis Sancti.
I. Dispositis omnibus, quae ad majorem Solemnitatem tantae festivitatis disponenda videbantur, ac praesentibus Ill'mis, et R'mis D. D. Episcopo Coronatore, et Praelatis infulatis, deventum est ad Solemnem Virginis gloriosissimae Coronationem. Quare ad avertenda omnium primo pericula et inconvenientia prudenter praevisa, aliave incommoda, quae occurrere poterant, attenta, potissimum Sanctuarii hujus angustia relata ad innumerabilem ferme concursuri populi multitudinem, provide fuit institutum, accedente plurimorum Magnatorum instantia, ac totius Senatus ferventissimis precibus quatenus pro Summa sui dignitate in ipsa Civitate Goritiensi, et foro sat vasto Traunik dicto, et ad intentum valde accomodato Coronatio gloriosissimae Caelorum Reginae perficeretur.
II. Quem porro in finem excelsus protinus arcus triumphalis fuit constructus super epistyliis eminentis, et spatiosi jam praeparati theatri aptati fundo, et frontispicio Palatii Excellentissimae familiae Dominorum Comitum â Turri, super quo prospiciebatur elaboratum Altare augustae Majestatis, et artificiosae architecturae opulenter exornatum, pretiosissimisque ornamentis, nec non abundatissima candelarum illuminatione provisum, cujus proceritas dignoscebatur esse ejusdem aequalitatis, cum ea, quae praeseferebat, recensita paulo ante Regia Turriana tantundem magnifice instructa. Et quidem, quod haec largo aeris suffragio Excellentissimi, et Illustrissimi Domini S. R. I. Comitis Hieronymis â Turri Inclytae Patriae Mareschalli facta sint, denotat subscriptio ad Machinae ejusdem basim affixa, quam hic appono:
709
VI . IV n II C oronatae D e I parae M ont I s
San C t I
Hieronymus de Turri, et Valsassina etc. etc.
S. R. I. C.
Hanc Sacram surrexit molem
suis sub aedibus solemniter redimitae:
quam gentilitiis assertam armis
Turrim suam voluit.
III. Elevatur itaque hora quarta matutina ejusdem diei sexta videlicet Junii sub mortariorum, et Campanarum clangore miraculosissima Imago tenerrima omnium adstantium exultatione ex Sacrosanctae Suae Aedis gratiarum Sede, et collocata prius reverenter in portabili throno panno aureo circumornata deportatur processionaliter â quatuor Sacerdotibus Ordinis Seraphici Levitico ornatu decenter indutis, atque indicibili associantium devotorum numero â vertice nempe Sacri Montis usque ad radices ejus. Praesto hic in obsequium venerabundus aderat Reverendissimus Dominus Joannes Fattori Abbas Infulatus, et Praepositus Pisinensis ad suscipiendam nimirum humani generis Advocatam, et pietatis Reginam una cum levitis assistentibus, pleroque Clero Saeculari, et populo Salcanensis Parochiae in diversas classes distributo unà cum Confraternitatibus, crucibus, et sacris vexillis, ut hoc festivo Comitatu ad limina usque Aedium Goritiensium deduceretur. Quamobrem eodem in Oppido eminebant geminae portae triumphales in distinctis locis plantatae, per quas devotissima processio cum caelesti Deitatis thesauro pertransibat, rectoque procedebat Ordine tubarum, et canticorum Spiritualium symphonia sociata, et antequam contiguos Civitatis ejusdem attigisset Lares, e loco diametrali Castagnavicensis Monasterii R. R. P. P. Ordinis Carmelitarum novo Immaculata Dei parens copiosorum mortariorum extitit condecorata fragore.
IV. Dum verò miraculosum hujus Prototypon ad primas Suburbii valvas appulisset, maxima, qua fieri poterat, animi submissione, ac pietate sub praedivite Baldachino excipitur ab Illustrissimo, et Reverendissimo Domino, Domino Episcopo Petinensi Francisco Xaverio de Marotti, qui in occursum ejus festinanter processerat, atque duobus stipatus Abbatibus Infula, et Pedo insignitis cum copiosissimo fidelium utriusque sexus Coetu ad praedictas valvas ter exoptatum, terque faustum ejus praestolabatur accessum. Magnificus plane in harum valvarum superliminari prostabat arcus triumphalis, et usque dum Arca vitae, et Domina Regum praetergrederetur, omnes fortalitii machinae bellicae pyreo onustae pulvere caelesti simulacro iterum, iterumve homagium praestiterunt.
V. Mox deinde ordinatim procedebant inclytae Societatis Jesu, utriusque Sodalitatis studiosi, Congregationum item aliarumve Confraternitatum Ordines Caesarea vallati militia: Cives pariter armis, et militaribus insignibus instructi.
710
Post hos incedebat universus Clerus Regularis, et Saecularis cum altedicto Ill'mo, et R'mo Episcopo, cujus dextrum latus ambiebat Mitra, Pedoque ornatus praerecensitus R'mus Abbas Fattori, sinistrum verò R'mus Dominus Thomas Gorzer Praepositus â Seneblin, et Parochus Oppidi Vicentini: Quos tandem sequebatur Illustrissimus, et Excellentissimus Dominus Sac. Rom. Imp. Joannes Josephus â Wildenstein Capitaneus Comitatus Goritiensis, exinde Illustrissimi, et Excellentissimi Domini Comites Leopoldus Adamus â Strassoldo ejusdem Urbis locumtenens et Franciscus Antonius de Lanthieri Vice-Dominus Excelsi Ducatus Carnioliae, caeterique alii omnes inclytorum Statuum et Ordinum Comites, liberi Barones, Patricii, tota denique utriusque sexus Nobilitatis Cohors ornatissima, numerusque copiosus gentium, et nationum, quae ex remotioribus partibus affatim accurrerant, ita ut compertum, approbatumque fuerit eadem die triginta circiter hominum millia affluxisse ad adorandam Genitricem factoris Mundi, et Templum Divinae gloriae ornatissimum, sicque tandem continuo tormentorum, ac mortariorum boatu, summa cum pompa, et illuminatione, hodie sacra et animata Arca Dei viventis circa octavam matutinam ad destinatum Coronationis suae locum pervenit ibidemque in Ara, ut supra memini, affabre composita â Coronatore Antistite honorificentissime fuit collocata.
VI. Quibus decenter gestis incunctanter ad normam Vaticani Capituli de Urbe illacrymantibus prae gaudio, et devotionis teneritudine universis Christi fidelibus tam cominus adstantibus, quam eminus dispersis per totum late patens forum, fenestras, et tecta ipsa domorum, Concessionis, delegationis, et Coronationis instrumenta (quae supra § 1 adduxi, et in fine hujus adducam) per Caesareum publica auctoritate Notarium promulgata fuere: quorum ingenti cum plausu intellecto tenore Hymnum Veni Creator Spiritus etc. Episcopus intonuit, quo (succinente Clero) absoluto, recitatisque pontificaliter certis orationibus juxta leges ejusdem instituti Vaticani Sanctissimo ter amabilis Matris Dei Capiti coronam auream gemmis pretiosis exornatam idem Fortunatissimus Antistes Summa cum religione adaptavit, alteram verò minorem, Jesulo unigenito Filio, hacque functione terminata, confestim sub renovato Bellicarum machinarum clangore, et musicalium Instrumentorum concentu in gratiarum actionem tanti, tamque insoliti beneficii â Patre luminum concessi Te Deum laudamus etc. cantabatur.
VII. Solemne ex post Sacrum fuit inchoatum, et decantatum ab Antistite Coronatore, in quo singularia musicae facultatis, et virtutis argumenta praebuerunt Cantores, et Musici â proposito e Ditionibus Vicinae Reipublicae Venetae conductis, et convocatis ad ter faustum hunc Solemnitatis diem, totamque successive octavam ritu magnifico conjuncti, cum Patriis constanter absolvendam. Missarum autem inter Solemnia eru-
711
ditissimam Panegyrim in honorem Virginis Coronatae universali cum applausu protulit A. R. P. Ludovicus Maria … Vedova Ordinis Minorum Observantium Sancti Francisci Provinciae Sancti Antonii Venetiarum lector Jubilatus, Praedicator Clarissimus, Examinator Cleri Patriarchalis Aquilejensis, et Consultor Sancti Officii: absolutoque tandem Sacro sub multiplicata martialium bombardarum exsibilatione, eodem Ordine processionali supra expresso ad Ecclesiam Parochialem deventum fuit, et Throno admodum conspicuo ad hunc effectum in ea praeparato Sacrosancta Imago ad communem venerationem, et spirituale solamen omnium fidelium exposita remansit.
VIII. Praeterea ea ipsa die hora â meridie competente Vesperis tam solemniter celebratis secundam Panegyrim in honorem ejusdem Gratiarum Matris pronuntiavit alius ejusdem Instituti Seraphici, et Provinciae celebris Orator, nempe Rev. Pater Bartholomaeus Cagioli â Venetiis, et reassumpto post hunc eodem processionis ordine, ad Templum Reverendarum Religiosarum Dominarum Sanctae Ursulae defertur, ubi elogiali cantico, atque variorum instrumentorum devoto modulamine ab iisdem Deo Sacratis Virginibus suscipitur, et salutatur, inde ad Ecclesiam Reverendarum Matrum Ordinis Sanctae Clarae et tandem ab hinc ad eumdem transfertur locum, et Aram, in qua matutino tempore concelebrata fuêre Sacra Coronationis Solemnia, quibus denique junctum fuit supremum omnium gaudium, ortum videlicet ex Sanctissima ejusdem Virginis benedictione exhibita â praelaudato Ill'mo, et R'mo Episcopo de Marotti ejulanti prae laetitia populo, popliteque venerabundo in terram provoluto, atque jugiter imploranti fructus perennes Maternae suae Clementiae. Aequali cum magnificentia, et hominum confluxu ad serum ejusdem diei reportatur ad Oppidum Salcanense, et inibi in spectabili reposita solio enixe efflagitatam â devoto populo â ter amabili Matre benedictionem elargitus est Reverendissimus Abbas Fattori, et ad Ecclesiam Regularis Hospitii Salcanensis R. R. P. P. Franciscanorum sequitur beata translatio, ibidemque â piis Clientibus per noctem integram assiduis precibus colebatur.
IX. Mox die sequenti valde diluculo Marianae phalanges mortariorum strepitu, et campanarum sonitu convocatae, quamprimum ante fores ejusdem delubri intererant, et ad instar castrorum acies rite ordinatae per vicos conspiciebantur, sicque sensim cum Divino pignore ad Sacrum Montem perrexerunt, ubi ipsa die Octavarium hujus Solemnitatis faustissimum sumpsit exordium. Adeo verò copiosus per ejusdem decursum indies cernebatur conscendentium Peregrinorum numerus, ut centum triginta tria, dico 100033. hominum millia confluxisse probatum est, ducto calculo â totidem particulis prius enumeratis, postea consecratis, et demum intervallo ejusdem Octidui fidelibus Sacra Synaxi refectis, distributis.
X. Diebus singulis insuper Missa Solemnis â Praelatis saecularibus, aut Regularibus Altissimo offerebatur cum Vesperis, et litaniis Lauretanis, cantatis interveniente, ut dictum,
712
eodem musicali concentu, et concertatione: â Praedictoribus verò Evangelicis partim Ordinis Seraphici, partim extraneis Parochis nimirum Curatis, aliisve Regularibus in dies ter, aut bis saltem ê suggestu Deiparae Coronatae praeconia et magnalia Apostolico referebantur fervore. Septimali infra Octavam die Excellentissimus, et Illustrissimus Dominus Comes â Wildenstein cum integra Comitatus Nobilitate, Magnifico Senatu, et Civium Coetu, Summae gratitudinis ergo ad hanc ipsam Sedem gratiarum proficiscuntur, et ad venerandam Vaticano diademate Neo-redimitam Sacratissimam universitatis Reginam.
XI. Octavo denique die terminatis jam Divinis Vesperarum, et litaniarum laudibus ter almae huic Solemnitati gloriosissimam coronidem imposuit celebris processio, et post Hymnum Ambrosianum Magnae Dei Genitricis postrema benedictio. Cujus miraculosissima tandem Imago magno cum jubilo ad pristinum locum, et tabernaculum reponitur, sicque Mariani Viatores Spiritu devotionis repleti, et consolati recenserunt, et processerunt in viam pacis cum fide inconcussa, et spe firma obtinendi praeterea â Deo exercituum exoptatam cum intimis suspiriis coronam gloriae in patria. Et ut hujus Solemnitatis Augustissimae sempiterna perseveret memoria, quotannis Dominica tertia post Pentecosten anniversaria celebritate magno populorum concursu, praesertim verò solemni Parochiae Canalensis processione recolitur.
XII. Instrumentum de peracta coronatione, legitima coronandi facultate, cum attestatione, et promissione P. Guardiani semper in Saepe dicta Imagine Virginis Gloriosae conservandi coronas aureas publici Notarii manu confectum hujus est tenoris:
In Nomine Domini Amen.
Praesenti publico Instrumento cunctis ubique pateat evidenter et notum sit, quod anno ab ejus Nativitate millesimo septingentesimo decimo septimo, Indictione decima, die 6. mensis Junii Pontificatus Sanctissimi Domini Nostri Clementis XI. Divina providentia Papae Anno XVII. Regnante Augustissimo Carolo VI. Romanorum Imperatore, Germaniae, Hispaniarum, Hungariae, Boemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae Rege etc. Comite Tyroli, et Goritiae, in Civitate Goritiensi in foro-julio, et in Platea majori appellata Traunich ante Palatium Illustrissimi Domini Hieronymi Sac. Rom. Imp. Comitis â Turri, et Valsassina etc. ubi Altare, et Theatrum structum cernitur, et quo Sacra Miraculosa Imago Beatae Virginis Mariae Montis Sancti processionaliter delata fuit ad infrascriptum effectum. In praesentia Illustrissimi, ac Excellentissimi Domini Joannis Josephi Sac. Rom. Imp. Comitis de Wildenstein lib. Bar. de Wilpach, et Kaltsdorff, Domini in Schakenturn, et Libboch Suae Sac. Caes. et Cath. Regiae Majestatis Cubicularii effectivi, intimi
713
Consiliiarii, Capitanei in Illustrissimo principali Comitatu Goritiae, ac Capitanei [et] Administratoris Gradiscae, et Aquilejae etc. nec non Illustrissimi, et Excellentissimi Domini Leopoldi Adami Sac. Rom. Imp. Comitis â Strasoldo, lib. Bar. de Villanova, Domini in Strassoldo etc. Sac. Caes. Reg. et Cath. Majestatis Cubicularii effectivi, et intimi Consiliarii, haereditarii Supremi Venatorum Praefecti, et Caesarei locumtenentis Goritiae etc. Illustrissimi, et Excellentissimi Domini Francisci Antonii Sac. Rom. Imp. Comitis de Lantheriis, et â Paratico, lib. Bar. in Schenaus, Domini Vippaci etc. Sac. Caes. Reg. et Cath. Majestatis Cubicularii effectivi, intimi Consiliarii, haereditarii Pincernae in Ill' mo principali Comitatu Goritiae, ac vice-Domini Inclyti Ducatus Carnioliae, ac Illustrissimi Domini Josephi Sac. Rom. Imp. Comitis â Turri, et Valsassina, Domini Duini, Cormontii, ac Peuma etc. Nec non mei Antonii Mattaloni de Cosoli I. U. Doctoris, et Syndici Apostolici venerandi Conventus Montis Sancti. Praesens et personaliter existens Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Georgius Franciscus Xaverius de Marotti Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Petinensis Suae Sac. Caes. et Cath. Majestatis Consiliarius, Praepositus Rudolphswertensis, Archidiaconus per Carnioliam inferiorem, et Marcham Sclavonicam ab Illustrissima, et Reverendissima Nuntiatura Apostolica Viennensi pro infra scripto effectu specialiter deputatus, uti ex patentibus T. I. Georgius Spinula Dei, et Apostolicae Sedis gratia Archiepiscopus Caesareae, Ss. Domini Nostri D. Clementis Divina providentia Papae XI. Praelatus domesticus, et Assistens, ac S. Sedis Apostolicae apud Sac. Caes. Majestatem Carolum VI. in Imperatorem electum, nec non per Germaniam, Hungariam, Boemiam, Croatiam, Austriam, Styriam, Carinthiam, universumque Rom. Imperii districtum cum facultate de latere Nuntius.
Illustrissimo, ac Reverendissimo Domino Georgio Xaverio Marotti Episcopo Petinensi salutem in Domino sempiternam. Attentis facultatibus ab Ilustrissimo, et Reverendissimo Capitulo S. Petri de Urbe datis Illustrissimam, et Reverendissimam Dominationem Vestram ad Solemnem coronationem Miraculosae Imaginis de Monte Sancto nuncupatae supra Goritiam ab eodem Capitulo decretatam deputamus, ac subdelegamus. Hujusmodi itaque actum juxta instructionem â supra nominato Capitulo transmissam adimplebit. Dantes Illustrissimae, et Reverendissimae Dominationi vestrae ad hunc effectum licentiam exercendi in illis partibus Pontificalia. Datum Viennae hac die 6. Aprilis Anni MDCCVII.
G. S. Archiepiscopus Caesareae Nun-
tius Apostolicus
V. Petrucius Auditor Gen. et Canon.
714
Qui utique Ill'mus, et R'mus Dominus Episcopus Petinensis ad formam piae dispositionis bon. mem. D. Alexandri Sfortiae Placentini vice, et nomine ejusdem Ill'mi, et R'mi Domini Nuntii Apostolici binis coronis puri auri unicarum octo contextis 30. Margaritis, 13. Adamantibus, et lapillis pretiosis 25. non comprehensa Aurificis factura (pie, ac generosè donatis ab Ill'ma Domina Anna Catharina de Schellenburg Labacensi ad infrascriptum effectum) quibus acceptatis, et receptis ab Adm' R'ndo P. Romualdo Sitter Ex-Provinciali, et Guardiano Venerandi Conventus Montis Sancti supra Goritiam R. R. P. P. Reformatorum S. Francisci pro se, et suis Successoribus. Ill'mus inquam et R'mus D. Episcopus praesentibus, ut supra, et me Syndico, ac magna fidelium multitudine utriusque sexus astante, dictam Sacram, ac Miraculosam Imaginem Beatae Mariae Virginis Montis Sancti cum Jesulo actu coronavit juxta ritum etc. imponendo quippe majorem Coronam Capiti Beatissimae Virginis Mariae, et minorem Capiti Jesuli, quae illico per peritum Aurificem Sacrae Imagini adaptatae, et affixae fuerunt. Qua coronatione utique peracta praedictus Adm' Rndus' P. Guardianus pro se et Successoribus suis promisit, et se obligavit easdem Coronas in Capite illius Beatissimae, et Immaculatae Virginis, ac Jesu Christi semper, et in perpetuum retineri, et conservari facere omni meliori modo etc. pro quibus omnibus observandis etc. se obligavit, et suos Successores etiam in forma Camerae Apostolicae cum solitis etc. seseque subscripsit apposito sigillo Conventus. Datum Goritiae die, Mense, et Anno ùt suprà.
| (L. S.) | Fr. Romualdus Sitter Ex-Provincialis, et Guardianus praedicti Conventus Montis Sancti nomine meo omniumque Successorum confirmo ut suprà. |
| (L. S.) | Joannes Josephus Comes â Wildenstein Capitaneus. |
| (L. S.) | Leopoldus Adamus Comes â Strassoldo locumtenens. |
| (L. S.) | Franciscus Antonius Comes de Lantheriis Vice Dominus Ducatus Carnioliae. |
| (L. S.) | Joannes Josephus Comes â Turri. |
| (L. S.) | Antonius Mattaloni Juris utriusque Doctor, et Syndicus Apostolicus Venerandi Conventus Montis Sancti. |
Praemissum Instrumentum publicum cum suscriptionibus Ill' morum et Excell' morum D. D. Testium, nec non Adm' R'ndi Patris Guardiani, ac Excel'mi Domini Antonii Mattaloni J. U. Doctoris, et Syndici Apostolici Venerandi Conventus Montis Sancti cum suis sigillis mihi optime notis requisitus Antonius Milost Publicus Imperialis Notarius authenticavi apposito mei tabellionatus signo.
(L. S.) Deus misereatur nostri, et benedicat nobis.
Nos Joannes Josephus S. R. I. Comes â Wildenstein lib. Bar. de Wilpach, et Koltsdorff, Dominus in Schakenthurn, et Libboch S. C. M. Cubicularius intimus, actualis Consiliarius, Capitaneus in Illustrissimo principali Comitatu Goritiae, nec non Capitaneus, et Admi-
715
nistrator Gradiscae, et Aquilejae etc. fidem facimus, et attestamur suprascriptum Dominum Antonium Milost esse Publicum Imperialem Notarium, cujus publicis, et authenticis Scripturis hic plena adhibetur fides, et ubique locorum merito adhibenda venit. In quorum fidem etc.
Goritiae 9. Junii 1717.
Casparus Valentinzig Actuarius Jur s
Cancellariae Nobilium.
XIII. Ut autem Coronationis gloriosissimae Virginis Mariae Montis Sancti Sacra Solemnitas perpetuo in fidelium Clientum cordibus fixa maneat, quidam Mariophilus mox adducendam Cantilenam composuit, quae in Choro â Patribus terminatis Lauretanis litaniis semper ad excitandam in fidelibus Coronationis memoriam decantatur.
| Coronata Mater Dei Tu Solamen cordis mei Spes es, et refugium in Sede gratiarum monstra nobis pignus charum Jesum tuum Filium. Huc in Montem advenisti Sedem quoque hic elegisti Regina clementiae Populus iste devotus et amore tui motus erexit Ecclesiam Ursulae apparuisti Opem ferre promisisti Ad te properantibus. Nobis inde gratulamur Digni, quod hic habeamur Maternae praesentiae | Hic est Mons hilaritatum Culmen Virgini Sacratum Ab Authore Saeculi Tot portentis decorata Grandi fastu coronata Suis ditat gratiis. Vere Mons Sanctus vocatur, Qui â te sanctificatur Mater Clementissima Tu ad Coelum certe via Omnes pia ô Maria Tuum duc ad Filium Quae hic Coronata sedes Ante tuos flexi pedes Adoramus Filium Dum tenellum sinu lactas Tunc pro nobis preces jactas Triadis Triclinium. |
Caput X.
De anno jubilaeo, seu bis centesimo Apparitionis gloriosissimae Virginis MARIAE.
I. Qua solemnitate primum saeculum ab apparitione Virginis Mariae facta anno 1539. videlicet anno 1639. quo anno P. Franciscus Glavinich Guardianatus officio fungebatur, celebratum fuerit, nulla reperiuntur loci monumenta, quae id vel leviter insinuarent. Alterum saeculum sub locali gubernio P. Alexandri Bresciak Anno 1739. recurrebat, quod opera ARP. Caspari Pasconi Provinciae Patris, et Custodis actualis singulari apparatu, et communi jubilo sanctificatum, et celebratum fuit, ut constans, atque perpetua admirabilis hujus, totique orbi faustissimae Apparitionis excitaretur memoria, et corda fidelium erga Matris hujus amantissimae cultum magis, magisve accenderentur. Siquidem praedictus P. Pasconi praehabito maturo consilio, et deliberatione, atque accedente legitimae Superioritatis consensu, implorata quoque per litteras assistentia
716
Ill'mi, et R'mi D'ni D'ni Danielis Delfini Patriarchae Aquilejensis sub cujus Dioecesano territorio Sanctuarium Montisanctanum reperitur, et mediante etiam cooperatione, et opera A. R. P. pro tempore Procuratoris Generalis Cismontanae Reformatae Familiae Michaelis Angeli â Gallipoli ad Summum Pontificem Clementem XII. humillimas dedit preces, quatenus is ad majorem Dei gloriam, magisque promovendum cultum erga Sacratissimam Virginem Mariam occasione hujus Jubilaei plenariam Indulgentiam ab omnibus Christi fidelibus utriusque sexus praedictam Sacram Aedem devote, et pie visitantibus per integrum Octiduum quotidie lucrifaciendam benignè concederet.
II. Visis justis, et piis postulationibus Fratrum Minorum Clemens XII. Pontifex Maximus benignissime concessit petitam Indulgentiam plenariam per integrum ab Ordinario designandum Octiduum ab unoquoque Christi fideli quotidie, et semel tantùm lucrandam, ut id ex ipsius litteris luculenter desumitur, quae ita sonant:
CLEMENS P. P. XII.
Universis Christi fidelibus praesentes litteras inspecturis salutem, et Apostolicam benedictionem. Ad augendam Christi fidelium religionem, et animarum salutem Caelestibus Ecclesiae thesauris pia charitate intenti, omnibus utriusque sexus Christi fidelibus verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis, qui Ecclesiam Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum Montis Sancti â Goritia Aquilejensis Dioecesis in octo diebus continuis per Ordinarium designandis devote visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam spatio praedicti Octidui per unumquemque Christi fidelem semel tantum lucrifaciendam omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Praesentibus pro unica vice valituris. Volumus autem, ut si praesentium aliquid vel minimum detur, aut sponte oblatum recipiatur, praesentes nullae sint. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die VIII. Maji MDCCXXXIX. Pontificatus nostri anno nono.
Gratis pro Dei, et Sc'ra
Fr. Cardinalis Passioneus.
Cormonii die 28. Junii 1739. visae, lectae, ac ea, qua decet, reverentia recepta, et admissae, atque cum Originali concordes assignatis octo continuis diebus pro Indulgentia acquirenda, videlicet â festo Assumptionis B. V. Mariae usque ad illius diem Octavam inclusive pro executione publicentur. In quorum fidem etc.
Joannes Leonardus Bositius de Turnberg
et Jungenegg Cancella' rius Archidiaconalis.
717
III. Obtentis octiduanis Indulgentiis, et assignato ab Ordinario octiduo hujus solemnitatis, necessum erat, ut ad augendum cultum erga Deum, ac Sanctissimam ejus Matrem notitia hujus singularis Ecclesiae thesauri devolveretur ad Aures omnium Marianorum Clientium, et hinc ad omnia loca circumadjacentia, nimirum ad Carinthiam Villacum ad Ill'mum, et R'mum Dominum Comitem Portia Archidiaconum ex parte Imperii, aliasque Parochias, et Vicarias sibi subjectas. Ill'mum, et R'mum Dominum Abbatem Benedictinum in Arnoldstain, et alias quatuor Parochias suas. Ad Carnioliam ad Ill'mum, et R'mum D. Vicarium Generalem Jacobum Schiling, et ad interiores Carnioliae Parochias, ad quas P. P. et F. F. Collectores Montis Sancti tantùm ad quaestuandum solent ire: Tergestum ad R'mum D. Vicarium Generalem Franciscum Brandulini, et alias Parochias Episcopatui Tergestino subjectas. Flumen ad R'mum D. Archidiaconum Nicolaum Andream Tudorovich. Tolminum ad R'mum D. Archidiaconum Andream Foromiti, et omnes Parochias Archi-Diaconatui subjectas. Vipacum ad Ad'm R'ndum Dominum Parochum N. Repitsch, et omnes Vicarias, et Cooperaturas sibi subjectas: Gradiscam ad Ad'm R'ndum D. Parochum, et singillatim ad omnes Parochias, et Vicarias Comitatus Gradiscensis. Goritiam Ad Ill'mum, et R'mum Dominum Comitem Josephum Coronini Parochum Civitatis, et alias omnes Parochias, Vicarias, et Capellanias totius Comitatus Goritiensis Encyclicae Invitatoriae Labaci impressae oblegata fuêre.
IV. Porro tenor Epistolae invitatoriae erat sequens:
I n VI tat I o Pop VLI
a D
L a VD es g L or I osae C oe LI
Orb I s Reg I nae s I gn I s
Grat II s Cl are, a C spe CI a LI ter
V eneratae
In Celeberrimo Sanctuario Montis Sancti â R. R. P. P.
Franciscanis Reformatae Provinciae S. Crucis
Croatiae Carnioliae officiato
Quod
In Monte supra Salcanum prope Goritiam in principali Comitatu Goritiensi situm ob admirabilem, ac universo orbi faustissimam apparitionem Ursulae Ferligoinizae â Beatissima Dei Genitrici factam, atque ob stupenda portenta, ac multiplices gratias ab eadem ad haec usque tempora dispensari solitas magno populorum concursu, ac pietate colitur jam in Saecundum
Saeculum.
718
Proinde
Cum annus currens sit anniversarius dictae solemnis apparitionis, seu ultimus secundi saeculi, memoria ejus in honorem Augustissimae Coeli Reginae, ac in gratiarum actionem pro tantis beneficiis toti orbi collatis, omni, qua par est, solemnitate celebrabitur octo continuis diebus ordiendo â die 14. Mensis Augusti usque ad diem 22. inclusivè. Quem in finem feliciter regnans Sanctissimus Dominus noster Clemens Papa XII. ad augendam fidelium devotionem singulis octo diebus Indulgentias plenarias misericorditer indulsit.
Ut solemnitatis futurae in honorem Sacratissimae Dei Genitricis instituendae amplior, et distinctior ab omnibus, et singulis Christifidelibus habeatur notitia, id, quod jam luce meridiana clarius, et toties ê suggestibus depraedicatum, iterum ob oculos proponere libuit, videlicet Montem Sanctum (qui prius Aquarius , aut vulgo Skauniza dictus, Sancti nomen voce populi ob varias obtentas gratias accepit) supra Salcanum propre Goritiam situm Anno Dominicae Incarnationis 1539. admirabili, totique Mundo faustissima fuisse illustratum apparitione facta â Beatissima Virgine Ursulae Ferligoinizae Gargarensi, quod est oppidum ex altera parta dicti Montis in valle jacens.
Cum enim dicta Ursula pascendis gregibus invigilaret, orationibusque ferventibus solito die quodam Sabbathino, ut traditio fert, esset intenta, adfuit ei Sacratissima Coeli Regina, cujus opem ardentibus efflagitarat precibus, manifestavitque inibi â se electum locum dispensandarum, pro materna ergo clientes suos pietate gratiarum, simulque mandatum dedit nuntiandi populo, ut Sacrum in eodem loco delubrum, cujus etiam formam exhibuit, erigeret, et gratias dein plena cum fiducia exposceret, sequentibus verè plenariae munificientiae verbis:
DIC POPULO, UT AEDIFICET MIHI HIC
DOMUM, ET PETAT GRATIAS.
Relatione verò ab ea Goritiensibus, caeterisque locis adjacentibus facta, Ursula, quo certior rei veritas elucescat, detinetur in Custodia, verum Oratricis suae benignissima Virgo non oblita eam protinus pristinae libertati restituit, eamdemque populus in vertice dicti Montis orationibus vacantem reperit, quo prodigio viso communi consensu Aedes sacra erigitur, prout et erecta conspicitur tota ex lapide quadro consurgens. Dum verò solo aequando impenderetur opera asperrimisque cautibus apricissimis rupibus rescindendis desudaretur, inventus est lapis flavi quodammodo coloris cum salutatione Angelica hierogliphicis litteris incisa, ut vel ex hoc colligi possit locum praelaudatum semper speciali fuisse munitum Beatissimae Virginis protectione
719
N' o 31.
cujus salutatio velut quoddam pignus gratiarum in eodem conservabatur.
Consummatis igitur laboribus Ecclesiae construendae, ingens illico ex omnibus Orbis partibus coepit esse populi affluxus, cujus rei fama audita Eminentissimus Dominus Dominus Marcus Grimani Dei et Apostolicae Sedis gratia pro eo tempore Patriarcha Aquilejensis, et S. R. E. Cardinalis pictam in tabula Divae Virginis suum in ulnis gestantis Unigenitum â dextro latere S. Joachimo, â sinistro verò divo Joanne Baptista depictis misit Iconem, quae in majori Ara Anno 1544. honorifice reposita, summa omnium fidelium veneratione, ac pietate colitur ob tam multiplices, ac stupendas gratias, quas eadem Sacratissima Virgo juxta promissum suum indies fideliter dispensat, prout indubiam praestant fidem tot, tantaque innumera vota, quae sunt manifesta signa obtentarum â Christifidelibus Gratiarum.
Et quia effigies haec gloriosissimae Dei Matris frequentia populorum, et miraculorum munificientia celeberrima claret, ut memoratum est, jam ab anno 1539. hunc Supremus Ecclesiae Pastor solicite invigilans honoribus caelitibus deferendis, efformato prius voluminoso processu super celebritate loci, et prodigiorum numerosa serie sancivit, ut Vaticano ritu coronari valeat, et verè Thaumaturga declarari, prout etiam innumerabili hominum interveniente concursu mirabiliter evenit Anno 1717. 6. Junii.
Quia ergo ab illa omnibus auspicatissima apparitione jam secundum saeculum anno praesenti completur, dignissimum juxta, ac justissimum visum est, ut annus hic toti sit Mundo sollemnis, omnique, qua par est solemnitate celebretur, in quem finem solemnitatis hujus stabilita est dies juxta oraculum feliciter regnantis Pontificis, ut videre licet in Bulla ejus ad magis firmanda de rei veritate sincera corda fidelium ab Ordinario loci dies 14. mensis Augusti, quae incidit in Vigiliam Mariae Virginis in Coelos Assumptae a primis Vesperis anni currentis 1739. durabitque per integros octo dies nempe usque ad secundas Vesperas inclusive Octavae ejusdem gloriosissimae solemnitatis cum plenaria Indulgentia concurrentium.
Quare, ut haec omnia excellentiori applausu, ampliorique Jubilo pertractentur, omnes utriusque sexus Christi fideles ad hanc solemnitatem in honorem Augustissimae Coelorum Reginae instituendam, quam humanissimè, quam humillimè invitantur, roganturque demississime omnes locorum Ordinarii, Praelati etiam Regulares, Conventuum Superiores, Domini, Domini Parochi, quatenus per eorum subalternos Vicarios, Curatos, et Concionatores concreditos sibi populos ad has Magnae Matris laudes decantandas ê suggestibus efficacissime dignentur exhortari, ut hanc Sacram peregrinationem, quo par est, et fieri potest, unanimi zelo, ac pietate suscipiant, ut haec solemnitas universali plausu, et devotione ita in via celebretur, ut per intercessionem Sacratissimae Virginis omnes, et singuli in Patria ad Angelorum Solemnitatem
720
pervenire valeant.
Guardianus, et Patres Conventus
Montis S. Minores Reformati
V. Cum autem non inanis rumor, et timor pestis grassantis in Hungaria, et Croatiae partibus finitimis ad Austriam, Styriam, Carnioliam, Segniam, Buccarim, et Flumen deferretur, constituti Provisores sanitatis Inclytis statibus Comitatus Goritiensis opportunam praedicti morbi contagiosi transcripserunt notitiam. Quamobrem necessarium, vel maxime Primatibus, ac Nobilibus Goritiensibus videbatur, consultissimumque, ut octiduum solemnitatis hujusmodi ad salubriora magisque propitia tempora devolveret. Quam in finem Patres Montis Sancti populo per Praedicatores divulgaverant ac per litteras revocatorias insinuaverant transferendam esse solemnitatem praedictam ob metum luis contagiosae in aliud salubrius tempus. Propterea A. R. P. Casparus Pasconi Ex-Minister, et Custos actualis promotor illius praecipuus demum ad Ill'mum et Rndss'mum Dominum loci Ordinarium supplicem porrexit pro designatione destinati Octidui alio tempore ejusdem tamen anni anniversariae apparitionis, in quo vigebat gratia Sanctae Sedis instituendi, quod et indilate obtinut, siquidem ad mentem supplicantis Idem Ill'mus Ordinarius Decretum tulit, ut nullo amplius interveniente obstaculo, neque suspicione contagiosae luis, atque accedente etiam consensu Excell'mi Capitanei, et Inclytorum Statuum isthaec solemnitas cum omnibus gratiis, et privilegiis â Sancta Sede concessis institueretur, et inchoaretur 17. Octobris 1739 perduraretque usque ad 25. ejusdem mensis inclusive. Atque adeo, ut omnia rectum tenerent Ordinem, omnium primo Epistolae invitatoriae ad cuncta penitus supra recensita loca iterato mutatis mutandis expeditae fuerunt.
VI. Cessante itaque metu contagiosae luis, dicta solemnitas die 17. Octobris suum sumpsit initium, quae ut majori cum pompa perageretur, in medio Arae S. Annae in ipso Templi meditulio paulo supra Tabernaculum collocata extabat nova Imago picta Apparitionis B'ae Virginis veluti principale fundamentum hujus anniversariae celebritatis, ex superiori parte, et inferiori alterius lateris devota Oratrix adgeniculato poplite, et erectis ad Deiparam manibus media inter frondes, arboresque, et animalia velut symbola illorum, quorum olim in solitaria devote orans curam in pascuis, custodiamque gerebat, atque pecorariam agebat sum sequenti subscriptione
EffIgIes gLorIosae VIrgInIs, aC CoeLI
regInae
QVae pIae VrsVL ae FerLIgoInIzae hoC In Monte
ApparVIt
721
Origo, et Progressus Sanctuarii Montis Sancti
octo carminibus graphice comprehensus
Cernis in effigie Natum cum Matre stupescis
Ecce tibi hic visae Matris imago patet.
Viderat hanc simplex: ipsaque jubente puella
Nuntiat, ut populi hic coelica dona petant.
Ecce petunt: quanta accipiunt: donata corona
Testatur, Populi, quam fabricavit amor.
Ô cunctis celebris lux, hic qua exorta Maria est!
Digna piae semper gentis amore coli.
VII. Circumlatim verò ad hanc apparitionis depictam effigiem proeminebant in superiori parte praedictae Arae symbola tria, et quatuor collateralia, et sunt sequentia:
Symbolum I.
Repraesentans Ursulam populo voluntatem Beatissimae Virgini promulgantem.
Lemma. Coelestis Nuntia Mentis
Sacer textus. Praecepit, ut aedificaret ei Domum 1 Esdra 2
Distichon.
Praedicat auditam populis mox Ursula vocem
Virgini in excelso hoc Monte placere domum.
II.
Repraesentans Ursulam incarceratam et ê carcere ope Beatissimae Virginis liberatam.
Lemma. Virtus reclusa nitescit.
Textus. Ducet me in lucem. Mich. 7. v. 9.
Distichon
Creditur haud miserae, firmatur carcere, verum
sistitur in primum, Matre favente locum.
III.
Repraesentans aedificium Ecclesiae, et salutationem Angelicam in lapide incisam, et inventam.
Lemma. Laudant saxa Mariam
Textus: Quadratis lapidibus aedificabimus Isaj. 9.
Distichon
Quam Mons hic Sanctus, suffossam consule petram,
Angelicum releges, quod tibi monstrat, Ave.
IV.
Repraesentans fiduciam populi ad erectam Ecclesiam Virginis Beatissimae.
Lemma: Spes firma Mundo.
Textus. In Monte salvum te fac. Gen. 9.
Distichon.
Iam fama humanos repulit de pectore sensus.
En spirant Matrem singula corda Dei.
722
V.
Repraesentans prodigia, et miracula, ac gratias intercessione Beatissimae Virginis patrata et impetratas.
Lemma: Dulcis medella misellis
Textus: Curans omnem languorem. Matth. c. 9.
Distichon
Si quaeris portenta! Vide, quam mira Maria
Perpetrat et juveni, et magnificanda seni.
VI.
Repraesentans singularissimam munificentiam Serenissimi Archiducis Austriae Caroli felicissimae memoriae, qui Anno 1565. gratiosissime introduxit in Custodiam, ac vigilantiam Fratres Minores de Observantia nuncupatos Reformatos Provinciae S. Crucis Croatiae, et Carnioliae Mariani hujus loci Montis Sancti titulo donationis, et fundationis.
Lemma: Induxit eos in Montem Sanctum. Psal. 77. v. 59.
Distichon.
Austria Francisco cernens laterana nitere
Templa, novam extemplo suggerit illa Domum.
VII.
Repraesentans Beatissimae Virginis solemnem ritu Vaticano Coronationem.
Lemma: Dant portenta Coronam.
Textus: Posuit Diadema Regni in capite ejus. Esth. 2.
Distichon.
Aurea Reginae est, ob tot nova signa corona
Facta tibi aurea, eam tu pietate cole.
VIII. Eadem pariter Ara Aulaeis sericeis hinc inde arduo simul, ac artificioso labore, sicut et vasculis florum artificialium undequaque extitit mirum in modum exornat et praeter figuras pyramidales 14. columnas ligneas manu Arcularii, ac Pictoris ante, et retro debite elaboratas complectebatur. Super Tabernaculo positum erat celebre baldachinum inauratum Sanctimonialium Ursulinarum medium inter duas statuas Angelorum, nempe Gabrielis, et Raphaelis, in quo integro octiduo publicae venerationi expositum erat Venerabile Sacramentum, atque pro illuminatione speciosa ejusdem exposita erant sexaginta sex candelabra cum suis respective candelis ex alba cera, quae dum arderent vel in illuminatione Vespertina ante, ac retro dictam Aram, maximopere luminosam reddebant Ecclesiam, et luminis claritate adstantium oculos summè recreabant.
IX. A In simili Altare quoque Majus Divae Virginis Gratiarum singulari ornatu, ac candelis ex cera Alba pro identica
723
illuminatione abunde instructum fuit, sicut et caetera respective Altaria Ecclesiae, adeo, quod in universum integro octiduo 126. candelae cereae numerabantur. Pro dicta illuminatione alioque ornatu Ecclesiae Carolus VI. glor. mem. Romanorum Imperator sub die 15. Aug. Neostadii Austriae 1739. contribui curavit fl. 100. Praeterea Excelsum Consilium bellicum assignavit centum pulveris pondo ex armamentario Caesareo Goritiae subministranda pro explodendis tempore dictae solemnitatis mortariis ad hunc effectum ex eadem arce commodatis, Excelsa verò Camera Graecensis subministravit loco pulverum imploratorum fl. 20. Insuper Inlcyti Status principalis Comitatus Goritiensis pro subsidio dictae solenitatis contribuerunt fl. 100. ac Magnificus Civitatis ejusdem Magistratus fl. 25. Etiam Urbs Tergestina partim in cera, partim in eleemosyna pecuniaria contribuit fl. 50. circiter.
X. Omnibus tandem praeparandis piorum eleemosynis praeparatis felicissimum suum sumpsit exordium solemnitas isthaec 17. Octobris Anno, ut dictum, 1739. â primis Vesperis, quae festivo ritu inchoata, ac celebrata fuêre ab A. R. P. Casparo Pasconi Ex-Ministro, et Custode Provinciae, et decantatae â Saecularibus Musicis Civitatis, et Parochiae Goritiensis, ex professo ad hunc effectum invitatis pro prima, et ultima diei hujus octidui. Terminatis verò Vesperis mox litaniae Lauretanae eodem musicali cantu absolutae fuerunt, ac tandem solemnis Venerabilis Sacramenti secuta benedictio, sub qua, sicut sub prima eodem cum Sanctissimo data copioso adstanti populo benedictione, in signum etiam inchoatae celebritatis D. Franciscus Falligum librator tormentarius mortaria 24. duodecim scilicet qualibet vice explosit solemni cum boatu.
XI. Prima dein die, hoc est 18. 8'bris, quae inciderat in diem Dominicum, eadem possibili pompa, illuminatione, ac musicali concentu Sacrum decantavit Ad'm R'ndus Pater Antonius Sporeno Inclytae Societatis Jesu olim Universitatis Graecensis Supremus Cancellarius, et Collegii Goritiensis Rector actualis, qui similiter secundas Vesperas, ac litanias solemnizavit, primumque clausit diem sub sonitu pireo 36. mortariorum. Simili modo secunda, tertia, quarta, quinta, sexta, et septima ejusdem Octavae dies pari festivo plausu concelebratae fuerunt, et singulis his diebus Sacrum fuit decantatum partim ab extraneis, partim â Domesticis ad Aram B. Virginis Mariae principalissimae, et munificentissimae Advocatae, et Patronae tantae solemnitatis originatae ab admirabili apparitionis suae Sanctae mysterio, in ejus honorem, et gloriam, ac superlativam gratiarum actionem, litaniae verò Lauretanae semper iisdem quoque diebus circa solis occasum cantabantur ad Aram in meditullio Templi cum plena illuminatione, sicut prima die.
XII. Qualibet pariter die totius Octavae concurrebat continuus ex omni parte populorum concursus ad venerandam hanc gratiarum Matrem, atque ad lucrandos Indulgentiarum thesauros
724
praevia Sacra peccatorum confessione, ac communione, quem in finem summo mane omnes Patres Confessarii ad Confessionalia constanter accesserunt, ut hac ratione sicut sensim, ac sensim homines confluere solebant, ita ampliori successiva facilitate absolverentur, ac consolati dimitterentur. Ultima tandem die inexplicabilis, et innumerabilis erat hominum utriusque sexus concursus adeo, ut nec Ecclesia, nec Conventus (ê cujus cellis omnes Religiosi recedere debuerunt ad locum pro nocturna quiete hospitibus, ac benefactoribus omnis conditionis, et status concedenda, sicque totam noctem potissimum insomnem ducere necessum erat) neque vasta, et amplissima alias saecularis forestaria, neque denique totus circuitus, et locus hujus Sacri Montis ab intra, et ab extra sufficiens erat pro debito, et ut clamorosis undique ab hominibus vocibus, ac precibus desiderabatur, ad comprehendendam maximam illorum turbam, quam dinumerare nemo sane poterat.
XIII. Octava tandem die comparere ad hunc Sacrum Montem ad complementum tantae solemnitatis processionaliter omnes Civitatis Goritiensis Confraternitates, quibus singulari cum exemplaritate totius Urbis, ac devotione erga Thaumaturgam Virginem comitativam dedit peditando usque ad Montem ipsum Ill'mus, et R'mus D. Josephus S. R. I. Comes â Coronini Parochus loci cum toto Clero sibi subjecto, qui solemne Sacrum ad Aram ejusdem B'mae Virginis omni cum festivo apparatu, et musicali symphonia decantavit, atque inter Missarum Solemnia concionem Italicam habuit ad populum, vel maxime Goritiensem, pro quo potissimum instituta erat M. V. P. Franciscus Suppanzhizh hujus Conventus incola. Etiam hac ultima die ad Montem Sanctum venit Ill'mus D. Comes Antonius â Rabatta Capitaneus, Ill'mus Principalis Comitatus Goritiensis pluribus aliis Comitibus, Baronibus, et Nobilibus Inclyti Comitatus stipatus. Detulit haec processio singulare donum huic Gratiarum Matri videlicet duodecim praegrandes faces, ac quadraginta unius ponderis candelas ex cera alba. Circa quartam pomeridianam solemnes Vesperae, ut in primis Vesperis inchoatae Solemnitatis cum plena Saecularium Musicorum symphonia, eodemque apparatu ab A. R. P. Casparo Pasconi concelebratae fuerunt, postmodum litaniae, et post has Te Deum laudamus, sub quo, sicut et sub solemni ultima Venerabilis Sacramenti data populo benedictione continui emittebantur, et solvebantur mortariorum boatus. Et taliter terminata erat haec anniversaria Apparationis B'mae Virginis octiduana solemnitas.
Caput XI.
De concessione Officii, et Missae in honorem
Apparitionis, sive Coronationis, vel festivi-
tatis S. MARIAE V. Montis Sancti.
I. Ut Montem Sanctum celebriorem redderet, ac devotionem erga gloriosissimam Gratiarum Matrem magis, magisque promoveret A. R. P. Casparus Pasconi olim hujus Provinciae Minister
725
Provincialis eximius Mariani cultûs Zelator, statuit in corde suo supplicare Sanctissimo Domino Benedicto XIV. Summo Pontifici, quatenus Missam, et Officium pro anniversaria die Coronationis, Dominica scilicet 3'tia post Pentecosten benignè concedere dignaretur, utque urgentiores suae evaderent preces, Goritienses Archidiaconum, Parochum, Clerum, et Senatum Civicum in partem adjuvaminis advocavit, enixius autem Eminentissimo Patriarchae Aquilejensi Danieli Delfino tum loci Ordinario gratiosissimo, supplicando, validissimum ab eodem suscepti negotii patrocinium impetravit. Quapropter tam Archidiaconus, Parochus, ac Magistratus Goritiensis suis particularibus supplicibus comitati sunt supplicem P. Caspari Pasconi Sacrae Rituum Congregationi mense Majo 1747. porrectum.
II. Quia verò P. Pasconi tantùm generalia miraculosae videlicet apparitionis, coronationis ritu vaticano peracta, ac miraculorum intercessione Virginis Montis Sancti enarrationis generatim suo inseruit supplici praeter spem favorabile minime tulit Decretum, sed jussus erat â prima Audientia, ut novis, magisque specificis documentis recursum ad hunc effectum pro secunda manutenenda audientia faciat. Quamobrem evoluto ferme anno propter suam absentiam (Viennae quippe morabatur D'ni Augustini Codelli Baronis â Fanenfeld ratione Archiepiscopatus Goritiensis fundationis ad Aulam Caesaream ablegatus) 27. Martii 1748. conquisita iterum nova illa, et quoad fieri potuit, magis specifica a S. R. Congregatione desiderata documenta Romam ad Curiae Reformatorum Procuratorem transmisit in Memoriale facti coordinanda. Adjecit suam supplicationem in 6. foliis extensam, et historiam Apparitionis Beatissimae Virginis Montis Sancti cum suis circumstantiis plene referentem.
III. Ad iteratam instantiam, et humillimas preces Sacrae Rituum Congregationi â praememorato P. Casparo Pasconi porrectas, Eadem Sacra Congregatio sequens edidit Decretum:
– Aquilejen. –
Porrectis Sanctissimo Domino Nostro Benedicto XIV. per Patrem Fratrem Gasparem Pasconum olim Provincialem, et iterato Custodem actualem Reformatae provinciae Sanctae Crucis Croatiae, et Carnioliae nomine etiam universi Cleri Saecularis et Regularis Comitatus Goritiensis, ac totius memoratae Provinciae Reformatae Sanctae Crucis humillimis precibus pro concessione Officii, et Missae Beatissimae Virginis prout in festo die Apparitionis, sive Coronationis, vel festivitatis ejusdem Beatae Mariae Virginis Montis Sancti supra Goritiam Aquilejensis Dioecesis recolendo Dominica tertia post Pentecosten in Conventu, et Ecclesia Sanctae Mariae Gratiarum Montis Sancti eorumdem Patrum Reformatorum, illisque â Sanctitate sua ad Sacram Rituum Congregationem remissis, atque ab Eminentissimo, et Reverendissimo Domino Cardinali Tanario relatis Sacra eadem Congregatio ad fovendam devotionem in praedicta Ecclesia erga Beatam Mariam Virginem Officium sub ritu Duplicis Majoris prout in festo ad Nives sumptis lectionibus secundi Nocturni ex feria 5' ta infra Octavam Nativitatis Sanctae Mariae Virginis â Religiosis praefatae Ecclesiae tantùm recitari: Missam
726
verò ejusdem festi et ab ipsis, et â Caeteris Sacerdotibus ad eamdem Ecclesiam confluentibus celebrari posse Dominica tertia post Pentecosten indulsit, atque concessit die 7. Septembris.
(L. S.) D. F. Card. Tamburinus Praefectus
T. Patriarcha Hierosolymitanus
Secretarius.
IV. Quoniam verò S. R. Congregatio laudato pro Ecclesia tantùm Decreto, flagrantissimo Oratoris P. Pasconi zelo non plenè satisfactum fuit, Orator amplissima ab Emin'mo Patriarcha Aquilejensi per litteras, et â S. R. Congr. Praefecto Cardinale Tamburino, Promotore item fidei P. Ludovico Valenti per Procuratorem Curiae nostrae Generalem plenae, quod ipse petiit, obtinendae gratiae facta sibi spe, suae causae Promotori, et Reformatae Curiae Advocato Carolo Xaverio Sisto commisit die 25. Septembris 1748. ut apud S. R. Congr. importunius instet, ut obtenta gratia ac facultas recitandi Officii, et Missae in Ecclesia Montis Sancti tantùm ad universum Clerum tam Saecularem, quam Regularem Comitatus Goritiae, et Gradiscae extenderetur. Memoriali Facti iterum composito edoctus Orator per Procuratorem Gn'lem ad desideratum effectum certo, et infallibiliter consequendum una E'mi, et E'mi Patriarchae Aquilejensis, utpote loci Ordinarii commendatitias plurimum collaturas, is extemplò humillimas ad Patriarcham Danielem Delphinum 16. Januarii 1749. dedit litteras, ut gratiam Missae, Officiique pro Ecclesia tantum obtentam, quam suo patrocinio in acceptis refert, repetita sua commendatione apud S. Congregationem ad desideratissimam insuper extensionem, quoad utrumque Clerum Comitatuum Goritiae, et Gradiscae consequendam prosequi velit. Libenter annuit E'mus, et Mariano huic adfectissimus Antistes, eas extemplo ad S. Congr. confici curavit commendatias litteras.
V. Recitatis coram S. R. Congregatione E'mi, et R'mi D'ni Danielis Delphini Cardinalis, et Patriarchae Aquilejensis precibus eadem juxta petita extensionem Missae, et Officii in honorem Apparitionis, sive Coronationis pro Ecclesia, et Conventu Montis Sancti concessi tam pro Clero Saeculari, quam Regulari Comitatuum Goritiae, et Gradiscae benignè indulsit sequenti Decreto.
– Aquilejen. –
Enixis precibus Eminentissimi, et Reverendissimi Domini Cardinalis Patriarchae Aquilejensis, nec non Cleri Saecularis, et Regularis illius Civitatis, et Dioecesis, ac universae Provinciae Reformatae Sanctae Crucis Croatiae, et Carnioliae Sacrae Rituum Congregationi porrectis pro extensione Officii, et Missae beatae Mariae Virginis Gratiarum ad Clerum Saecularem, et Regularem praefatae Civitatis, et Dioecesis, ac Comitatus Goritiae, et Gradiscae, nec non ad supradictam Reformatam
727
Provinciam Croatiae, et Carnioliae ad formam Concessionis die septima Septembris 1748. factae Religiosis Patribus Reformatis Conventus Montis Sancti supra Goritiam, Sacra eadem Congregatio benignè inclinata gratiam juxta petita benignè indulsit, atque concessit. Hac die 20. Septembris 1749.
(L. S.) D. F. Card. Tamburinus Praefectus
T. Patriarcha Hierosolymitanus Secret'rius
VI. Denique Anno 1764. pientissimus Carolus Michael ex Comitibus de Attems primus, et Religiosissimus Archiepiscopus Goritiensis, ut singularem suam devotionem, qua Ss'mae Deiparae, et Almae huic Virginis Gratiarum Basilicae tenerrime afficiebatur, argumento quodam contestaretur, gratiam Missae, et Officii ab utroque Clero Saeculari, et Regulari in Comitatibus Goritiae, et Gradiscae dicendi 20. Septembris concessam 1749. ad reliquam suae Dioecesis partem, quae extra praedictos Comitatus amplissime est diffusa extendi Sacrae Rituum Congregationi humillimè supplicavit, et petitam extensionem ad relationem ejusdem S. Congregationis Secretario S. Burghesio factam 7. Aprilis 1764 obtinuit. Obtentam verò per legalem ejusdem copiam â Curiae suae Notario transmissam Guardiano Montis Sancti tunc M.V.P. Corbiniano Perz renuntiari fecit, cujus tenor talis est:
Goritien.
Ad servandam uniformitatem in recitatione Divini Officii in tota Dioecesi Goritiensi R'mus Archiepiscopus pro extensione Officii, et Missae Beatae Mariae Virginis, prout in festo Sanctae Mariae ad Nives, in festivitate ejusdem Beatae Mariae Virginis sub titulo Gratiarum ad formam concessionis diei 20. Septembris 1749. Comitatui Goritiae, et Gradiscae factae, ad reliquam suae Dioecesis partem, quae extra praedictum Comitatum sita est, Sacrorum Rituum Congregationi humillimè supplicavit. Et Sacra Congregatio, ad relationem per me infrascriptum Secretarium factam, ut recitatio Officii una eademque die uniformis sit in praedicta Dioecesi Goritiensi Oratoris instantiae juxta petita benignè annuit die 7. Aprili 1764.
(L. S.) Joseph M'a Card. Ferrari Praefectus.
S. Burghesius S. R C. Secretarius.
Ex Originali in authentica forma in Archiepiscopali Goritiensi Archivio asservato ego infrascriptus extraxi, prout etc. et apposito dictae Curiae sigillo, me in fidem subscripsi etc. Datum Goritiae 22. Maji 1764.
Antonius Gostisse Curiae Not' s .
VII. Antequam ex hoc Sacro discedam Monte binas metricas descriptiones hujus celeberrimi Sanctuarii, in quibus praecipua Virginis Montis Sancti encomia continentur, produ-
728
cere statui, quorum prima sic sonat:
Hic est Mons hilaritatum, culmen gratiis sacratum
Crimen est non credere
Ursula minando gregem, videns cum Regina Regem
Talibus percellitur
Linque protinus armenta, Potestati te praesenta
Exequi compellitur
Nuntia sis tuae gentis, quod sit sensus meae Mentis
Domum hic surrigere
In qua possit Coeli dona, et quaecumque petat bona
Protinus exigere
Dum descendit, et obedit, Nuntianti Nemo credit.
Maceratur carcere
Compede bis liberata, rursus est in vincula data
Virgo cogit parcere
Credit Judex, et Puella ducitur ex arcta cella
cedit vexa gratiae
Ursula monstrante viam, Montem scandunt, et Mariam
cernit illa facie
Visione jam firmata, atque Domo designata
Spatium eruitur
Sed Reginae tam benignae fit Capella minus digna
Coelitus destruitur
Dumque terram ligo tentat, quadra petra se praesentat
En Dei Magnalia
In qua litteris aeternis Gabrielis dicta cernis
Quisnam vidit talia
Altera mox ampliatur, sed cum rei finis datur
En portenta crescere
Nam concursus dum non capit partem horum
Visum est accrescere
De consensu Dynastarum plebe non plaudente parum
Templum hoc extruitur
pro quo facta sunt expensae, dicere vix non immensae
laudat quisquis fruitur
Quisquis cernis mente pia, quam formosa sit Maria
Tot clarens miraculis
Quantum nobis est amanda, orco tantum formidanda
Quem non semel perculit
Integram haec legionem, vide vota, quid te monem?
Una vice expulit
Ô Maria Mater pia, es ad Coelum recta via
Tuum duc ad Filium
Pelle famem, fuga Tracem, doma bellum, redde pacem
benedicta Domina
Fac tibi decedentum rite, in felici libro vitae
Scripta sint, ut nomina
Peregrine non mireris recepturus in quod quaeris
Non arctatur spatiis
729
SI portentIs DeCorata granDI fastV Coronata
DItet sVIs gratIIs
VIII. Alia metrica relatio ortus, et progressus Sanctuarii Montis Sancti sic sonat:
Si Cupis Historiam Sancti pervolvere Montis
Objectam tibi nun perlege lector habes.
Ursula Virgo gregem dum supra hunc pascere Montem
DVX erat obstVpVIt RegInae NVMIne VIso
Virginis interea vox haec auditur ab ore
I celer, et populis mea tu sic dicta reportes
Aedificent in Monte Domum pro Virgine Matre
Hic flagitent, cupiunt, si quando praemia vitae
Non tulit illa moras surgens de vertice Montis
Goritiam properat populis oracula pandit
Haec dum dicta refert, concurrunt undique cives.
Atque aliquis gravior morum, si talibus, inquit
Creditur, et nimiis turgent mendacia monstris;
Tunc magis intento studium censore laborat,
Raptores properant innectunt colla catenis.
Illa iter ingratum, vanos deflere labores
Incipit, et quaestus fundens ad nubila dicit
Exitio succurre meo compesce furentes,
Comprime ferrales Virgo Maria manus.
Annuit optanti rutilans per aera Virgo,
Desine funestis animum non Ursula curis
Et vano vexare metu, meliora videbis:
Sic ait: et fortes fecit procumbere muros
Terque jubet missae ferratas pandere portas.
Omnibus attonitis, dum cernunt talia facta,
Tentarunt munire vias properante caterva:
Sed caret eventu nimius furor, improba jussa,
Nam Virgo ad Montem sustulit hancce suum.
Postquam vera fides cunctis vulgavit eventum,
Incipit, et magnae crevit reverentia Matri,
Unanimes cives juncti stipante Senatu
Salcani occurrunt tota de plebe Ministri;
Turba canit factum centeno lumine cinctum,
Flexit amor cunctos, scandunt praecordia Montem
Diversos ducunt animos, secumque volutant
Certa requirentes, qui tandem tale sequetur?
Conveniunt Proceres, tunc haec sententia fertur:
Aedificare domum decet hic pro Virgine Matre:
Tunc cito pervigiles sumunt exordia Templi
Nullus erat populi procerum, qui ferre negaret
Vectigal Matri ductus ratione perenni.
Tum graviora cedunt medio de vertice Montis
concurrunt, ornant, templi confinia signant:
Mane resurgentes cum lux detexerat ortum,
730
En prostrata jacent sic tunc prostrata relinquunt,
Mutavêre situm bis, jam confinia rumpunt,
Artifices sumunt, properant, quantusque sequendi
Ardor erat, quantis flagrabant pectora votis?
Concutit objectum lapidem lapicida moratur
Apparet magnae signatus nomine Matris
Fortunate lapis? primus tu detegis ortum,
Te monstrante locum, Domus hoc in Monte paratur,
Tu sine voce canis, Matrem dum carmine scandis,
Mons dudum sterilis varios mutatur in artus
Aspectuque suo vicinam recreat Urbem.
Aspice quam subito Montem Victoria vertit?
Quam rarum populo referat jam Virgo ligamen?
Clarior haud hominum votis optatior unquam
Contigit eventus, crescunt miracula votis.
Antistes Marcus Grimani ad Virginis Aedem
Effigiem misit quam saepius ipse colebat,
Quae populi magno semper veneratur honore.
Assurgit pietas, celeri jam fama volatu
Personat, huc miseros ad gaudia concitat omnes,
Virginis urget amor, concurrunt undique gentes
Concordes varii certant pro Virginis Aede.
Presbyteri curam Templi tenuere per annos
Viginti postquam sibi Virgo elegerat ortum.
Austria mota bonis, quae praestitit Ordo Minorum
Ecclesiis: denuo hanc Francisci tradit Alumnis.
Pergite securi dicens: vis nulla tenorem
Separet hunc nostrum, famulabitur Austria votis,
Hos decuit certe tantâ pro Virginis Aede
Esse lares, nullisque magis se colle potestas
Aestimat, et magni sentit privilegia juris,
Exemplis populos ducunt terrore remoto.
Saecula jam rursus formant meliora Minores
Ferrea Virgineis molescunt corda sagittis
Publicus hinc ardescit amor cum moribus aequis
Hic nunquam Patrum conticuêre Chori.
Frigora saeva pati gravibus non cedere nimbis
Aestivum tolerare jubar, mox scandere Montes:
Virginis in templo Vigiles producere noctes.
Quis verò insignem tantâ pro Virgine curam
Respuat; en meritis nostris meliora patebunt
Praemia, dum Virgo Fratres amplexa Minores
Assurget, fractis armis ut lugeat hostis,
non igitur metuas, Orci cum proelia sentis
Ad Matrem properes, haec tibi certa Salus.
Haec sunt, quae primis populus miratur in annis
Sed postquam Virgo haec mortalibus edere fata
Non cessat, semperque novos crevisse triumphos
Viderat: obstupuit Sacro de Vertice Mundus;
Gemmiferis cupit hanc Matrem vincire coronis.
731
Undecimus CLEMENS illo regnavit in anno,
Is facultatem; sed dat Catharina Coronas,
Quam faciat dignam Coelesti Virgo Corona
Moxque parabantur pompae simulacra futurae.
In nova Goritiae vestigia torqueat annus,
Prospera dum fractis sperantur tempore rebus
Carmina sparguntur, decorantur templa figuris,
Indiget istud opus, splendescant omnia festis.
Quod superest unum precibus purissima Virgo
Adde meis, Urbique tuum largire parumper.
Quem rogat, adventum, peragat tibi Virgo trophaeum,
Portatur Patrum cervicibus Aurea Sedes,
Ornatuque novo, variis haec Virgo figuris.
Spirat, mox laetus sonuit clamore Senatus
Majestate gravi fertur, longoque morantur
Ordine, testantur geminato gaudia plausu,
Inclyta Nobilitas, Urbs ipsa recessit ab Urbe,
Exceptura venit matrem, ductura per Urbem
Illius adventu sunt omnia plena trophaeo,
Concinuêre Chori generoso carmine pleni.
Tunc populos sublime caput maestissima nubes
Asperat, horrendae riget inclementia formae.
Sed mox cum solita Patres hanc voce levâssent,
Nubila dissolvit, perlustrant astra Mariam,
Apparet Phoebus, populus caligine liber:
Goritiae lux Virgo fuit, praesagus obibat
Cuncta nitor, visitque suo natura sereno,
Et dudum taciti modulantur carmina Cives
Antistes Diadema tuo cum pignore nato
IMposVIt CapItI; CernIt, GorItIa gaVDet
Civibus, et toto te cingit Virgo Senatu
Insoliti subito rupêre silentia cantus.
Inde triumphantem resplendens gloria Matrem
Excipit, et totus latè circumsonat Orbis
Grata Coronatae peragit memoranda trophaea
Reginam resonant tympana mixta choris.
Quam laetus Matrem post hoc susceperit Aether,
Virgineo qualis crevit reverentia Monti,
Frustra multiplicas victrices Roma coronas
Excedit cunctas, Unica Virgo suâ!
Ô Decus aethereum terrarum gloria Virgo!
Tu Requiem latura venis te judice sontes
Improba cogentur vitae commissa fateri.
Ut Domus excepit reducem, Mons ipse triumphat,
Quisque suâ te voce canit, submissus adorat,
Imploratque tuum supplex, purissima, Nomen.
Est via difficilis cave dicas scandere Montem
Tristi: sed facilis redditur illa bonis.
Huc igitur veniens modicum requiesce Viator
Excute sollicitus, si quae sunt crimina vitae
Coelorum Dominam multum miraberis hospes,
Corde petas puro, sic coelica dona tenebis
732
Inde tuum felix carpe refectus iter;
Nam Mons, quem calcas, Sacer est, et flagrat amore:
saxea corda geris: si caelica fercula spernis
A tanto pudor est igne referre gelu.
Te celebrem cuperem graviori carmine Virgo
Sed mea musa gemit tantâ perterrita pompa
Ista tamen sumas laeto jam carmina vultu,
Teque precor supplex, hìc quae redimita triumphas,
Suscipe vota, preces, miseris succurre rogata;
sis praesens nobis, neque nos pia desere Mater,
Dum miseros luctus, constringent proelia mortis.
Si mihi non credis, quae dixi candide lector
Virginis Annales, in templo consule vota.
Caput XII.
Catalogus Fratrum (quorum notitia haberi
potuit) in hoc Conventu, aut hospitio Salca-
nensi piè in Domino defunctorum.
1640. A. R. P. Bonaventura Sbona, olim ter Minister Provincialis, hujus Conventus primus Restaurator et promotor Ann. Rel. 48.
1650. 10. April. V. P. Didacus Bresgar Gorit. Ann. Rel. 17.
1651. 14. Decemb. V. P. Felix Pullinus Goritiens. Ann. Rel. 36.
1652. 29. Decemb. Rel. Fr' Stephanus â Gargario laic. An. Rel. 42.
1653. 11. Septemb. Rel. Fr' Felix Tertii laic. Venteus An. Rel. 1.
1654. 11. Aug. Rel. Fr' Thomas Paulovich Clericus Diaconus Ann. Rel. 4.
1655. In Augusto Rel. Fr' Pacificus Höller laic. Carinth. an. R. 25.
1659. 13. Jul. Rel. Fr' Humilis Gullin in Campanili orationi intentus fulmine tactus Ann. Rel. 38.
1660. 7. Octob. A. V. P. Franciscus Cenda post secunditias prope Nonagenarius, olim Diff'or Provinciae obiit plenus meritis, Relig. 41.
1661. 6. Aug. V. P. Augustinus Loygk Ann. Rel. 6.
1666. 9. Aug. A. V. P. Gregorius Jurgulinchich, olim Provinciae Diff'or., Guard. et Confess. Sanctimon. Münkendorff. Ann. Rel. 3.
1671. 24. Mart. Rel. Fr' Florianus Chumar laic. Ann. Rel. 18.
1677. 14. Sept. Rel. Fr' Paulus Goriup laic. Ann. 35. Rel.
1678. 3. Sept. A. V. P. Dominicus Pizzulini, olim ter Prov'iae Diff'or Ann. Rel. 45.
1679. 24. Octob. Rel. Fr' Innocentius Sagar laic. qui innocentia vitae adeo inclaruit, ut orationi ferventius insistens visione Deiparae recreari meruerit.
…… 15. Nov. V. P. Leopoldus Leo Ann. 36. Rel. 16.
1680. 13. Apr. Rel. Fr' Aloysius Haass Labacens. Clericus, profess. Ann. Rel. 2.
…… 18. April. A. V. P. Andreas Romani Ex-Diff'or Ann. 42. R. 23.
733
1683. 16. Apr. A. R. P. Petrus Seidetti ter Prov. Diff'or, et Ex-Minist. Prov. Ann. Rel. 53.
…… 5. Maji M. V. P. Mathias Bassin Con'or G'lis Ann. Rel. 48.
1689. 10. Maji Rel. Fr' Bernardinus Gabria laic. Ann. Rel. 49.
1691. 9. Mart. Rel. Fr' Pompejus Toko laic. Ann. Rel. 8.
…… 21. Sept. Rel. Fr' Mathias Chumar laic.
1692. 6. Nov. Rel. Fr' Philippus Mlinar laic. ex Quiska Ann. 55. Rel. 30.
1699. 19. Dec. A. R. P. Casparus Beltram olim Pro-Secret. Gn'lis, ac anno 1672. Prov. Messinensis Commiss. Visit. Gn'lis, ac hujus Minist. Provinc. Ann. Rel. 48.
1704. 22. Martii. A. V. P. Bonifacius Pullin Con'or, Ex-Diff'or Ann. Rel. 54.
…… 6. Nov. V. P. Polycarpus Slapar Ann. 47. Rel. 20.
1705. 8. Jan. A. V. P. Philippus Columbichius Con'or, lect. Gener. bis Ex-Diff'or Ann. 54. Rel. 36.
…… 27. Aug. V. P. Raphael Sheriou Ann. 26. Rel. 6.
1706. 31. Aug. A. V. P. Hilarion Gorzar Con'or, Prov. Secret. et Ex-Diff'or Ann. Rel. 72.
1708. 28. Dec. Rel. Fr' Carolus Molar laic. Ann. Rel. 35.
1710. 17. Nov. M. V. P. Rudolphus Coronini Ann. Rel. 59.
1711. 19. Julii R. P. Sigismundus Sigonius Con'or, lector Jubilat. Ex-Custos, visitavit Provinciam Bohemiae S. Wenceslai D. et M. anno 1693. Ann. 67. Rel. 50.
1712. 30. Mart. V. P. Martinus Casparin Ann. 31. Rel. 12.
1713. 6. April. V. P. Lazarus Gruden Ann. 33. Rel. 13.
1715. 22. Maji M. V. P. Malachias Persoglia, fuit Vic. et Guard. Ann. 42. Rel. 25.
1717. 13. Nov. V. P. Bartholomaeus Beucig Gorit. Ann. Rel. 7.
1720. 2. Sept. Rel. Fr' Gabriel Prugger laic. Tyrol. Hortul. Ann. Rel. 19.
1721. 29. Julii Rel. Fr' Christophorus Grudin laic. ex Bersina Ann. Rel. 37.
…… 16. Octob. Rel. Fr.' Gabriel Straucher laic. Ann. Rel. 43.
…… 13. Nov. Rel. Fr' Lucas Pizol laic. Ann. Rel. 15.
1723. 6. Jul. Rel. Fr' Gregorius Princig laic. Ann. Rel. 20.
1724. 2. Feb. M. V. P. Fridericus Codelli Vippacens. saepius Vic. et Guard. Ann. 80. Rel. 60.
1725. 20. Mart. A. V. P. Zacharias Battich Con'or, ex Sampass, quater Provinciae Diff'or Ann. 79. Rel. 60.
1727. 29. Dec. A. V. P. Antonius Fanton Salcan. Con'or, Ex-Diff'or Ann. 71. Rel. 54.
1728. 11. Febr. M. V. P. Archangelus Schittenberger Con'or, fuit Secret. Prov. Mag. Nov. Guard. et act. Vic. Ann. Rel. 41.
…… 31. Dec. M. V. P. Paulus Mussig Gorit. Conc. egregius fuit Guard. Ann. Rel. 23.
1729. 8. Feb. Rel. Fr' Gratianus Vehoviz cler. Phl'iae studens Ann. 22. Rel. 2.
1730. 27. Apr. Rel. Fr' Nicolaus Sepp Tyrol. laic. Ann. 44. Rel. 21.
734
1733. 31. Martii A. R. P. Romualdus Sitter ex Roncina Comit. Gorit. Con'or, lect. Emerit. Ex-Diff'or, bis Custos, ac Ex-Minister Provincialis, moderni Conventus restaurator et ampliator Ann. 70. Rel. 49.
…… 15. Octob. Rel. Fr' David Egger Suev. Chyrurg. laic. Ann. 33. Rel. 11.
1734. 4. Martii V. P. Antonius Schagnetti Gorit. Ann. 31. Rel. 11.
…… 13. Nov. V. P. Carolus Scalletari Ann. Rel. 24.
1735. 9. Sept. A. V. P. Petrus Stibelli Gorit. Con'or, lect. Gn'lis, bis Ex-Diff'or Ann. 78. Rel. 58.
1737. 10. Jan. Rel. Fr' Antonius Moller Tert.
1738. 7. Jan. M. V. P. Joachimus de Gratia saepius Guard. Ann. 77. Rel. 59.
1741. 27. Nov. Rel. Fr' Balthasar Brancovich laic. Ann. Rel. 49.
1744. 18. Jun. Rel. Fr' Maximinus Jessenko Carn. Clericus Phl'iae studens, Juvenis exemplaris vitae, et optimae spei, fulmine tactus Ann. 19. Rel. 2.
1747. 25. Feb. Rel. Fr' Lucius Magoi cler. Phl'iae studens Ann. 28. Rel. 4.
1750. 13. Mart. M. V. P. Cherubinus Standler Con'or, et Secret. Prov. ann. 42. Rel. 25.
…… 27. Dec. Rel. Fr' Valentinus Srebernig laic. Ann. 40. Rel. 17.
1751. 18. Mart. M. V. P. Franciscus Suppanzhizh Gradiscanus Conc. exim. Ann. 63. Rel. 47.
…… 6. April. M. V. P. Petrus Pagliaruzzi Venet. Ann. 68. Rel. 50.
…… 10. April. V. P. Emanuel Repeti Canal. Ann. 29. Rel. 10.
1753. 8. Nov. Rel. Fr.' Franciscus Jager Tert. Ann. 53. Rel. 8.
1754. 15. Mart. A. R. P. Casparus Pasconi Con'or, lect. Emer., Ex-Diff'or, bis Custos, et Ex-Minister Provincialis visitavit anno 1735. Provinciam Bavariae S. Antonii Annor. 67. Rel. 48.
1755. 22. Jul. M. V. P. Joannes Baptista Deperis Belgianens. Ann. 73. Rel. 53.
1761. 18. Mart. Rel. Fr' Leonardus Koppatsch Tert. Ann. 42. Rel. 15.
1762. 9. Nov. Rel. Fr' Martinus Nagode laic. Ann. 75. Rel. 49.
1764. 9. Jun. Rel. Fr' Petrus Marinich ex Collibus laic. Ann. 68. Rel. 45.
1765. 29. Jun. M. V. P. Bonagratia Gollob Gorit. saepius Guard. Ann. 71. Rel. 51.
1766. 15. Jan. M. V. P. Corbinianus Perz Con'or egreg. lect. Gn'lis, et Guard. act. Labac. ann. 47. Rel. 30.
…… 4. Jun. Rel. Fr' Christophorus Gomischag laic. Ann. 78. Rel. 55.
1767. 17. Oct. M. V. P. Silverius Vidig Canal. saepius Guard. Vic., et Mag. Ann. 84. Rel. 64.
…… 30. Octob. Rel. Fr' Martius Pals Bav. Chyr. laic. Ann. 52. Rel. 29.
1768. 9. April. VP. Ildephonsus Karner Con'or ordin. Ann. 51. Rel. 33.
…… 28. April. V. P. Palmatius Smodin Carn. Lab. Ann. 39. Rel.<†>.
735
…… 20. Maji M. V. P. Benvenutus Brainig Mission. Apost. Ann. 73. Rel. 57.
1769. 23. Mart. V. P. Raymundus Coronini Com. Gorit. Jubil. Ann. 70. Rel. 51.
…… 16. Oct. Rel. Fr' Clemens Raissinger Bav. Arcul. laic. Ann. 47. Rel. 22.
1771. 9. Nov. V. P. Arnoldus Musina Ann. 26. Rel. 8.
1773. 21. Jul. Rel. Fr' Dionysius Koberwein Saxo laic. Chyr. Ann. 40. Rel. 6.
1774. 18. Jun. M. V. P. Felix Rosencranz Labac. Con'or, saepius Guard. Vic. et Mag. Ann. 62. Rel. 46.
1775. 24. Jan. Rel. Fr' Guilielmus Cavallar Carinth. Chyr. Ann. 41. Rel. 21.
…… 17. Dec. V. P. Gabriel Pachor Conc. Ann. 61. Rel. 38.
1776. 7. Jan. Rel. Fr' Floribertus Hoffer laic. Ann. 50. Rel. 26.
1777. 5. Nov. V. P. Valentinus Schagnetti Praesid. Salcan. Ann. 58. Rel. 39.
1778. 15. Jan. A. V. P. Benignus Gerini Forojul. Con'or, lect. Gn'lis, saep. Guard. et bis Ex-Diff'or Ann. 81. Rel. 62.
1779. 18. Aug. Rel. Fr' Alipius Previdal Canal. Cleric. Jubil. ann. 77. Rel. 59.
1781. 29. Oct. VP. Hermannus Jank Conor, Senior Prov. Professus Sacerd. Jub. Carn. Tolm. ann. 80. Rel. 62.
1784. 19. Jan. VP. Justinus Gobbi Goritiensis an. 67. Rel. 50.
1784. 25. Dec. VP. Xystus Zannutti Gorit. ann. 73. Rel. 50.
736
Caput XIII.
Elenchus Patrum Guardianorum, quorum
notitia haberi potuit, hujus Montis Sancti
Conventûs.
M.V.P. Marianus de Bosnia 1569. 1570. 1571. 1572. 1573. 1574. 1578.
M.V.P. Joannes Panthaleon Salomich 1589.
M.V.P. Nicolaus Sercogius 1590.
A.R.P. Bernardinus Luposinich Prov'iae Pater 1591.
M.V.P. Nicolaus Sercogius 1595.
M.V.P. Joannes Baronius de Salerno 1602. 1603.
M.V.P. Mathias Vidoss Praesid. 1604.
M.V.P. Bonaventura Sbona 1605. 1606. 1608. 1610.
M.V.P. Seraphinus Rodar 1613. 1614. 1615.
A.R.P. Bonaventura Sbona Ex-Minist. Prov. 1617. 1618. 1619. 1620. 1621. 1622, N. 1623. 1624. 1625. ut Praesidens, quia erat act. Minist. Provinc.
MVP. Georgius Ugollinus 1626. 2. Maji.
ARP. Bonaventura Sbona 1627. 1628.
M.V.P. Georgius Ugollinus 1629.
A.R.P. Bonaventura Sbona Prov. Pat. 1630. 1631. 1632.
A.R.P. Franciscus Glavinich Prov. Pat. et Conc. Apost. 1636. 1637. 1638.
A.R.P. Bonaventura Sbona Prov. Pat. 1639. 1640.
A.R.P. Franciscus Glavinich Prov. Pat. 1640. 9. Jul.
A.V.P. Franciscus Cenda Ex-Diff'or 1641. 1642.
A.R.P. Leo Magliavaz Ex-Diff'or, Ex-Custos, et Prov. Pat. 1643. 1644. 1645. 1646.
A.R.P. Candidus Barbaritius â Pisino Ex-Diff'or, et immediatus Ex-Minist. 1647. 1648. 1649.
A.V.P. Michael Noyse Ex-Diff'or 1650.
A.V.P. Petrus Seidetti iterato Diff'or act. 1651. 1652.
A.R.P. Sigismundus Beltram Ex-Diff'or, Ex-Custos, et immediatus Ex-Minist. 1653. 1654. 1655.
A.V.P. Hilarion Gorzar Ex-Diff'or 1655.
A.R.P. Petrus Seidetti bis Ex-Diff'or, et immed. Ex-Min. Prov. 1656. 1657.
A.V.P. Dominicus Pizzulini Ex-Diff'or 1658.
A.V.P. Joannes Maria Travisanus â Goritia Ex-Diff'or 1658.
A.V.P. Hilarion Gorzar Ex-Diff'or 1659. 1660.
A.R.P. Petrus Seidetti lect. gener. Ex-Diff'or, Prov. Pat. 1661. 1662. 1663.
737
A.V.P. Hilarion Gorzar Ex-Diff'or 1664. 1665.
A.R.P. Petrus Seidetti Con'or, lect. Gn'lis, Prov. Pat. 1666.
M.V.P. Bartholomaeus Zulliani Con'or, lect. 1667.
M.V.P. Mathias Bassin 1668. 1669.
A.R.P. Petrus Seidetti Con'or, lect. gener. Prov. Pat. 1670. 1671.
R.P. Casparus Beltram lect. Con'or gener. Pro-Secret. Ord. 1672.
M.V.P. Andreas Romani Con'or 1673.
M.V.P. Zacharias Battich Con'or 1674.
M.V.P. Andreas Romani Con'or 1675. 1676. 1677.
M.V.P. Angelus de Gratia 1678.
A.V.P. Andreas Romani Con'or, Diff'or act. 1679. 1680.
M.V.P. Bonifacius Pullin, Con'or 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Vincentius Lampretich Con'or 1684. 1685. 1686.
M.V.P. Zacharias Battich Con'or 1687.
A.R.P. Casparus Beltram lect. Con'or G'lis, Prov. Pat. 1688.
M.V.P. Vincentius Lampretich Con'or 1689. 1690.
A.V.P. Zacharias Battich Con'or, Ex-Diff'or 1691. 1692. 1693.
A.V.P. Philippus Columbichius Con'or, lect. gener. Ex. Diff'or el. 26. Nov. 1693. 1694. 1695.
M.V.P. Felix Chiarpei 1696.
M.V.P. Fridericus Codelli 1697.
R.P. Sigismundus Sigonius lect. Jubilat. Ex-Cust. 1698. 1699. 1700.
A.V.P. Philippus Columbichius Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1701. 1702. 1703.
A.V.P. Zacharias Battich Con'or, ter Ex-Diff'or 1704.
M.V.P. Marcus Cragui 1705. 1706.
R.P. Romualdus Sitter Con'or, lect. Emer. Ex-Diff'or 1707.
A.V.P. Zacharias Battich Con'or, quater Ex-Diff'or 1708.
M.V.P. Marcus Cragui 1709. 1710.
M.V.P. Cyrillus Faganelli Con'or 1711.
M.V.P. Vitalis Weinman Con'or 1712.
M.V.P. Alexander Bresciak Con'or 1713.
A.R.P. Romualdus Sitter Con'or, lect. Emer. Prov. Pat. 1714. 1715. 1716.
A.V.P. Petrus Stibelli Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1717. 1718.
A. R.P. Romualdus Sitter Con'or, lect. Emer. Prov. Pat. 1719. 1720. 1721.
M.V.P. Alexander Bresciak Con'or 1722. 1723. 1724.
M.V.P. Franciscus Suppantschitsch Con'or 1725. 1726. 1727.
M.V.P. Bonagratia Gollob 1728.
M.V.P. Silverius Vidig 1729.
M.V.P. Basilius Battauz Con'or lect. gener. 1730.
M.V.P. Albertus Cerne Con'or lect. 1731.
738a
R.P. Casparus Pasconi Con'or, lect. Emer. Ex-Diff'or 1732. 1733. 1734.
M.V.P. Benignus Gerini Con'or, lect. gener. 1735.
M.V.P. Bonagratia Gollob 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Alexander Bresciak Con'or 1739. 1740.
A.R.P. Casparus Pasconi Con'or, lect. Emer. Prov. Pat. 1741. 1742.
A.V.P. Albertus Cerne Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1743.
A.R.P. Casparus Pasconi Con'or, lect. Emer. Prov. Pat. 1744.
M.V.P. Petrus Moyse Con'or, lect. gener. 1745. 1746. 1747.
A.R.P. Casparus Pasconi Con'or, lect. Em. Prov. Pat. 1748. 1749.
M.V.P. Polycarpus Marchiolli, Con'or 1750.
A.V.P. Benignus Gerini Con'or lect. gener. Ex-Diff'or 1750.
A.R.P. Casparus Pasconi Con'or lect. Em. Prov. Pat. 1751.
M.V.P. Amadaeus Praepeluch Con'or 1752. 1753. 1754.
M.V.P. Chrysostomus Pogatschnig Con'or 1755. 1756. 1757.
M.V.P. Theodoricus Paganetto Con'or, lect. gen. 1758. 1759. 1760.
M.V.P. Amadaeus Praepeluch Con'or 1761. 1762.
M.V.P. Constantinus Lakovich Con'or 1763.
MVP. Corbinianus Perz Con'or, lect. gener. 1764. 1765. usque ad 15. Jan. 1766. quô die obiit.
M.V.P. Norbertus Paccassi Con'or, lect. Gener. 1766. 1767.
M.V.P. Daniel Arzon 1768.
M.V.P. Philippus Pettenegg Con'or lect. Gener. 1769.
M.V.P. Rogatianus Mladenich Con'or, lect. gener. 1770.
M.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or 1771.
M.V.P. Nemesianus Markovig Con'or, lect. gen. 1772. 1773. 1774.
M.V.P. Carolus Novak Con'or, lect. gener. 1775. 1776. 1777.
M.V.P. Colmanus Mulei Con'or, lect. Theol. 1778. 1779. 1780.
MVP. Victor Brattusch Con'or, lect. Gn'lis 1781. 1782.
MVP. Nemesianus Markovig Con'or, lect. Gn'lis 1783.
RP. Deodatus Kamenscheg Con'or, lect. Em. 1784. 1785. 1786.
ARP Martinus Reppeti Ex-Diff'or 1787. 1788. 1789. 1790. 1791.
ARP. Nemesianus Markovig Con'or, Lector Gn'lis, Ex-Diff'or 1792. 1793. 1794. 1795.
M. V.P. Ildephonsus Hafner Con'r 1796. 1797. 1798. 1799. 1800. 1801. 1802.
M.V.P. Magnus Pober 1803. 1804. 1805. 1806.
A.R.P. Deodatus Kamnscheg Lect. gen. Df'tor 1807. 1808. 1809.
M.V.P. Ruffinus Czohar Con'r 1810. 1811. 1812. 1813. 1814. 1815. 1816.
Hi P. P. Guardiani ab anno 1787–1811. erant Goritiae in Conventu Minoritarum et anno 1811. Castagnaviz jam transpositi sunt. Primus Guardianus fuit
M.R.P. Rufinus Czohar A. 1817 eligebatur
M.R.P. Michaël Ellercig 1817. 1818. 1819. 1820. 1821. 1822. 1823.
A. 1823 A.R.P. Chrysostomus Fogh, Ex-Df'tor, Lect. 1824. 1825. 1826. usque ad Capitulum.
A. 1826. M.R.P. Ferdinandus Vontscha Theol. Lector 1827. 1828. 1829. usque ad Capitulum.
A. 1829. A.R.P. Chrysostomus Fogh Ex-Df'tor Lector, 1830. 1831. 1832. usque ad Capitulum.
Sigillum
Conventus Montis Sancti praesefert figuram Coronatae Virginis Mariae in ulnis tenentis Jesulum, ex una parte habet Sanctum Joachimum, et ex altera S. Joannem Baptistam, infra effigiem sunt hae litterae S. C. M. S. id est: Sigillum Conventus Montis Sancti. N: anno 1786. erant Fratres ex hoc Conventu translati Goritiam ad Conventum PP. Minoritarum, qui per alios Co'ntus distributi erant, nos simul et Hosp. Salcan. amisimus.
22. Apr. 1779.
738b
Continuatur series P. P. Guardianorum
Conventus Castagnavizzensis.
Anno 1832. M.R.P. Michaël Ellersig 1833. 1834. 1835. 1836. 1837 & 1838 usque ad Capitulum.
Anno 1838. M.R.P. Salesius Volčič, Lect. Philos. 1839. 1840. 1841. 1842. 1843. 1844. 1845. 1846. 1847. usque ad C.
Anno 1847. M.R.P. Bartholomaeus Večerina, Lect. Theol. 1848. 1849. 1850. usque ad Capitulum.
Anno 1850. M.R.P. Clarus Vascotti, Lector Theologiae 1851. 1852. 1853. usque ad Cap. & Def'tor electus.
Anno 1853. M.V.P. Bartholomaeus Večerina, qui supra, 1854. 1855. 1856. 1857. 1858. 1859. usque ad C.
Anno 1859. M.R.P. Eustachius Ozimk, Lect. Phil. 1860. 1861. 1862. 1863. 1864 &. 1865. usque ad Cap. & Def'tor electus.
Anno 1865. M.R.P. Fridericus Hönigmann, Lect. Philos. 1866. 1867. 1868. usque ad Cap. & Df'tor electus.
Anno 1868. M.R.P. Pacificus Tister 1869 usque ad Congreg.
Anno 1869. M.R.P. Bonaventura Sell, Lect. Theologiae 1870. 1871. usque ad Capitulum.
1871. A.R.P. Eustachius Ozimk, Ex-Minister Prov. 1872. 1873. 1874. 1875. 1876. 1877. 1878. 1879.
CONVENTUS Neostadiensis
739
IV. CONVENTUS
Ad
Sanctum Leonardum Confessorem
Neostadii
Seu
Rudolphswerti
In Carniolia inferiori
Caput I.
De Civitate Rudolphswertensi.
I. Rudolphswertum, Rudolphiwerta, seu Neostadium dicta a germanis Rudolphswert, et Neustädtel, a Carniolis Novomesto appellata Civitas est inferioris Carnioliae in leni assurgens clivo ad Gurcam fluvium, in temporalibus Domui Austriacae paret, in Spiritualibus olim erat Dioecesis Aquilejensis, nunc verò Archi-Dioecesis Goritiensis, Labaco orientem versus 8. distat milliaribus. Civitatem hanc fuisse jam extructam tempore Decii Imperatoris (qui A. C. 249. regnare coepit) desumitur ex Megisero, qui lib. 3. c. 61. citans alios Authores asserit, quod Cniva Rex Gothorum collecto ad pontum Euxinum, in Valachia et Transilvania copioso milite hanc urbem obsederit, licet non expugnaverit, ait enim loc. cit.: Eben zu der zeit plazte über die Donau in das Römische Reich Chiniva der Gothen König mit andern Teutschen, die um die Donau lagen, und belagerte unter der Sau eine Reichsstadt, hiess die Neüstadt, liegt in Crain gegen Medling hinab, alda etwan, wie Ægippius zeigt, König Dietrich von Bern (nach der zeit nemblich) Hof gehalten hat, kunts aber nicht gewinnen, dan diese stadt war fleissig beschirmt von Gallo Treboniano des Kaysers Decii Obristen, so darnach Landhaubtman in Norico worden. hucusque Megiserus.
II. Hanc Civitatem (quae olim usque ad arcem Hopfenbach protensa fuisse dicitur, ut ait Valvasorius ex monumentis ejusdem Civitatis) circa A. C. 451. Attila Hunnorum Rex, flagellum Dei dictus solo aequavit, quae dein nunquam pristinum splendorem induit, hanc tandem A. C. 1365. Rudolphus IV. Arhidux Austriae, non Rudolphus I. aut II. Imperator, prout aliqui perperam asserunt, noviter reaedificari curavit, et â suo nomine Rudolphswertum appellari voluit, quae etiam ab aliis ob sui integralem restaurationem Nova Civitas, seu Neostadium nuncupabatur, quod nomen adhuc hodiedum in usu est. Idem Rudophus huic Civitati magna privilegia elargitus est, ut videre est in suis litteris privilegialibus datis Vienae die lunae post Dominicam Palmarum Anno 1365. Haec Civitas ante aedificatum Carlostadium multum floruit, quia hic conservabatur annona pro militibus confiniariis, multi Officiales
740
hìc habitabant, aliaeque merces ad Croatiam, et Sclavoniam deportandae deponebantur, quibus omnibus pro nunc Civitas carere debet.
III. In Civitate in loco nonnihil eminentiori est collocata Ecclesia Collegiata S. Nicolao Episcopo sacra. Fuit olim subdita, curata tamen Parochiae S. Canciani in Hönigstein, dein anno 1494. per Alexandrum VI. Pont. Max. erecta in Collegiatam ad instantiam Friderici tertii Imperatoris, Dos subinde specificata per Maximilianum Filium ejus anno 1509. qui pro fundatore habetur; is etenim fundavit, et erexit tredecim Canonicatus, quorum unus est Praepositus infulatus, prima, alius Decanus, secunda dignitas, cum undecim Canonicis, licet nunc pauciores sint, quibus erat usque ad moderna tempora Ill'mi et R'mi Domini Martini Jabacin Praepositi Rudolphswertensis, bursa, mensa, et habitatio communis, cum vero anno 1774. defuncto Archiepiscopo Goritiensi Carolo Michaelo e Comitibus ab Attems S. R. I. Principi, et Praeposito Rudolphswertensi, in Praepositura successisset D. Martinus Jabacin, effecit, ut singulis Canonicis certa tribuatur summa pecuniaria f. videlicet 300. pro victu, et aliis necessariis relicta sola libertate habitansi in domo Capitulari; singulis quippe Canonicis assignatum est unum cubiculum Privilegium Infulae, et Pedi pro se, et suis successoribus procuravit a Sede Apostolica Germanicus S. R. I. Comes a Turre et Vallis-Saxima, qui anno 1666. hic loci Praepositus factus fuit.
IV. Ecclesiae Collegiata praeter Altare majus Divo Nicolao Episcopo Myrensi sacrum, et aliud marmoreum in inferiori Ecclesia sub choro situm, numerat et alia sex Altaria seu Capellas, et quidem Ara prima honoribus Beatissimae Virginis Mariae in Coelos Assumptae in Capella Confraternitatis Sacratissimi Rosarii, ad quam anno 1660. Michael Jeschaver fundavit beneficium, sita est ex parte Epistolae altera Ara erecta est sub titulo S. Barbarae Virginis, et Martyris, ad quam anno 1675. Mathias Castelliz canonicus Rudolphswertensis unum fundavit beneficium. 3 tia Ara est dedicata in honorem S. Jacobi Apostoli: 4 ta est Confraternitatis Sanctissimi Corposris Christie x parte Evangelii: 5 ta est sub titulo Sanctorum quatuordecim Auxiliatorum, ad quam D. Jacobus Strauss anno 1522. fundavit unum beneficium. 6 ta tandem Ara consecrata est in honorem S. Anae Matris Sanctissimae Dei Genitricis Mariae.
V. Haec Collegiata Rudolphswertensis habet intra muros Civitatis filiales Ecclesias quatuor, inter quas 1 ma S. Antonii Abbatis est antiquissima: ad cornu Evangelii in medio extra Ecclesiam habet Capellam S. Floriani Martyris, in qua fundatum est beneficium a Reverendo D'no Joanne â Walneg, Parocho in Superiori Nassenfues, et praeter hanc Capellam, et Altare majus, sunt adhuc alia duo altaria collateralia, ad cornu Evangelii est Altare S. Joannis Baptistae, ad Cornu Epi-
741
stolae S. Valentini Martyris. Secunda Ecclesia filialis est S. Catharinae Virginis, et Martyris post incendium anno 1664. bene reaedificata cum tribus Altaribus, majus est S. Catharinae, ad cornu Evangelii S. Mariae Magdalenae, et ad cornu Epistolae S. Luciae Virginis, et Martyris. Tertia Ecclesia filialis est S. Georgii Martyris, cum tribus Altaribus; majus est S. Georgii Martyris: ad cornu Evangelii B. Mariae Virginis, ad cornu Epistolae Ss. Fabiani, et Sebastiani Martyrum. Quarta tandem Ecclesia filialis est S. Martini Episcopi penes hospitale, in quo honeste aluntur duodecim pauperes ex reditibus ad hospitale fundatis. Ad hoc Altare duo Domini Tisleri, Canonici fundarunt beneficium anno 1678.
VI. In hac Civitate sunt etiam duo Monasteria virorum utrumque Ordinis S. Francisci Seraphici, unum nempe P.P. Franciscanorum (de quo uberior sermo redibit), aliud Reverendorum Patrum Capuccinorum, quod anno 1660. aedificari coeptum fuit et primò circa annum 1672. completum; quia hoc anno Consecratio Ecclesiae peracta fuit per Illustrissimum, et Reverendissimum D. D. Joannem Smoglianovich Episcopum Segniensem, ut ex sequenti in choro reperibili inscriptione patet: Anno 1672 die 4. Septembris haec Ecclesia ab Illustrissimo Johanne Scnoglyanovich (lege Smoglianovich)Episcopo Segniensi, et Modrusensi ad honorem S. Josephi consecrata est, annua autem dedicatio proxima Dominica ante Nativitatem B. V. M. celebratur. Fundatum erat hic Cappucinorum Conventus in tantum, ut non haberent necessitatem eleemosynam ostiam quaerendi usque ad annum 1767. circiter, prout ipsusmet observari. Quid causae intersit? Scrutator causae ad me non pertinentis esse nolim. Fors refriguit charitas multorum.
VII. Saepius haec Civitas sinistris visitata fuit casibus, et obinde multum de pristino splendore amisit. Praeprimis Turcae Christiani Nominis inimici infensissimi eam saepius ad perdendam quaesierunt signanter annis Christi 1469. 1492. et 1547. Quamvis verò ipsam Civitatem nunquam expugnaverint, magna tamen damna vicinis pagis, et oppidis intulerunt ea comburendo, de vasto, homines partim occidendo, nec pueris, nec feminis parcentes, partim ligatis in diram captivitatem abducendo. Non minus damnum saepius perpessa est ab elemento ignis; nam anno 1576. tota ferme conflagravit Civitas ante Bacchanalisticas ferias, in quibus solita gaudia, et tripudia in luctum, et lamentationem convertit. Anno 1583. ignivoma flamma residuum Civitatis, et quod ab ultimo incendio reparatum erat, in cineres redegit. Maxima verò strage affecta fuit anno 1664. ubi tota Civitas una cum nostro Conventu, caeterisque Ecclesiis in favillam abiit. Etiam annis 1578. et 1590. pestis totam ferme Civitatem habitatoribus spoliavit, ita ut platea gramen cresceret, quia non erat, qui tereret eam, non minus 1625. ad 400. homines mortis falce e vivis sublati erant. Haec sunt strages, quas misericors Deus in futurum benigne avertere dignetur, et clades
742
quae Civitatem suo splendore privarunt, et ad hunc statum redegerunt.
Caput II.
De introductione Fratrum Minorum ad Civitatem
Neostadiensem, sive Rudolphswertensem.
§. I.
De occasione, et causa aedificationis Conventus
Neostadii pro Fratribus Minoribus S. Francisci.
I. Ex diversis authenticis instrumentis clarè colligitur, ut magis patebit, quod D. D. Georgius, et Casparus fratres â Tschernembl, et Andreas Hochenwarter Capitaneus Metlicensis viri ab officiis bellicis, et politicis clari Conventum pro Fratribus Minoribus Provinciae Austriae penes Arcem Gradecium vulgò Gradez inferioris Carnioliae in Dioecesi Aquilejensi, nunc Goritiensi, et dominio Supremo Domus Austriacae sitam, 12. milliaribus germ. Labaco, et uno milliari cum dimidio Metlinga elongatam, â flumine Lahina rigatam, in Insula in honorem B. V. Mariae statuerunt aedificare anno 1467. In quem finem etiam consensum pontificium a Paulo II. petierunt, et obtinuerunt Anno 1466. ut ex ejusdem plumbea Bulla, quae in originali in Archivio Provinciae adhuc hodie asservatur manifeste eruitur, quam brevitatis causa, et quia Conventus hic aliunde non amplius extat, huc transumendam non assumo.
II. Obtento Pontificio Consendu praelaudati Domini mox anno sequenti videlicet 1467. Conventûs aedificationi initium dederunt, ut ex litteris fundationalibus, quae hujus sunt tenoris, patet:
In den Namben der heiligen ungetheilten dreyfaltigkeit, und Mariæ der hochgelobten Königin. Ich Jörg, und Caspar Gebrüeder von Tschernembl, Obrist-Schenken in Crain und an der March, und ich Andree Hochenwarter, die zeit haubtman der Graffschafft Metling, bekennen für Vnß und alle vnser Erben, und thuen kund, allermeniklich den der brieff fürkumbt, die in sehent, hörent, oder lesen, die jetzt seind, oder nach künftig werdent, dass Wir auge sehen, betracht, und vor augen gehabt haben, das der Jammerthall dieser welt zergenklich ist, und das auch nichts gewissers ist, denn der todt, und nichts ungewissers, wen die zeit des todts, das auch alle zeitliche ding dieser zergengklichen welt zergehen, und ein jeder Mensch anders nit hat † wen als vieller guetter werkh durch würkung des heiligen Geists fürsendet, damit also mit dem zergenglichen Guet † eins rain herzen, und gethreüen willen Christlicher gaab magt gekaufft werden die Khron des ewigen lebens, und darum haben Wür mit wohl bedachten mueth, rechter gewissen † uns fürgenumben, und angefangen ein Closter bey Grez
743
N' o 32.
in der herrschafft Metling S. Francisci Orden der Observanz nach laut unsers heiligen Vaters des Pabsts Bull darum außgangen, zu bauen, und zu stiften Gott dem Allmächtigen zu Lob, zu Ehren seiner lieben Muetter Maria der himmlishen Königin, dadurch daselb für uns, und unser n Vorfordern, und Nachkommende, auch alle r andere Christen-Menschen, lebendige, und todte das unschuldige Lamb des Fronleichnambs unsers herrn Jesu Christi, Gott dem Vatter, der ihm selbst darin wollgefallend ist, täglich geopfert soll werden. Stifften, und ordnen auch das wissentlich in krafft des brieffs, und uns darzue zu geben verwilligt haben unser jeder vierhundert gueter gulden wollgewogener vngern, und dukhaten in solcher maaß, das wür nun hinfür unser jeder selbs, oder sein Erben Jährlich Zwanzig gulden einen jeden Procurator des benanten Closters zu dem bau, oder ander Nottdurfft des bemelten hauß Gottshauß allbeeg geben, und raichen sollen, und wollen, jezt zu den nechst kommenden weinachten darzue anfahen, und dan hinfür Jährlich solch obgemelte gelt unser jeder, oder seine Erben allbeeg in Weinacht Feyrtagen die benante Zwanzig Gulden den benanten Procurator geben und darumb seyn quittung nemben biß so lang, das wür, oder unsere Erben genant Summ der 1200 gulden genzlich jeder seines theils außrichten, und bezallen. Wer aber das zwischen uns einer, oder mehr, oder unser Erben solch obgenante Summ gelts seines theils ehe außrichtet, und darum quittung nemb, alß oben gemelt ist, der wär solcher schuld dester ehe müssig, und ledig. Es soll auch ein jeder Procurator des benanten Closters solch gelt Jährlich unser ain, oder wen wür darzue ordnen, sein einnemen, und außgeben verraiten, und darumb zum † ministen unser aines Raitbrieff darum nemben. Damit also solch gelt Gott dem allmechtigen zu lob dem benanten hauß Gottshauß nuzlich angelegt wird, und darum sollen die brüeder in den benanten Closter für uns, und unsere Vorfordern, und Nachkommen zu ewigen zeiten täglich treülich Gott für uns bitten, und uns alß stüfter in ewiger gedachtnuß haben, und wür, und unsere Erben sollen auch alß Stüffter dem benanten Gottshauß getreüe hilff, und beystand thuen, und sie treülich beschirmen nach allen unsern Vermögen, Wan wür von Ihn darum angelangt werden, so des noth ist, treülich, und ungevährlich. Wers aber, das wür, oder unser Erben die obgenante Summ gelts von datum des brieffs inner zwanzig Jahren nechst aneinander künftig zu den fristen jährlich, alß oben gemelt ist, oder ehe nicht außrichteten, so soll, und mag der landsfürst in Crain, und in der Metling seiner gnaden haubtleüth, oder Verweser daselbst den benanten Procurator von unsern Guett um so viell richten, und wehren, und genzlich begniegig machen, treülich, und ungevährlich, wan er von Ihm darum angelangt werden, und das ist vnser bitt, gunst, und gueter willen. Vnd des zur
744
Vrkund geben wir diesen offenen brieff unsern bena[n]ten Jörgen, und Caspar gebrüdern von Tschernembl, und Andree Hochenwarter, aller drayer aigen anhangenden Insigl, und zur besserer sicherheit, und zeügnuß der sachen haben wir mit fleiss gebetten den Ehrwürdigen herrn, herrn Ægidi Abt bey unser Frauen brun bey Landstrasß, das er auch sein Insigl auf den brieff gehanget hat, Ihm, und allen seinen Nachkommen ohne schaden darunter Wür uns obgenanter Jörg, und Caspar gebrüder von Tschernembel, und Andree Hochenwarter für uns und unsere Erben verbinden, alles das wahr, und statt zu halten, und genzlich zu vollbringen, das in dem brieff geschrieben steht. Der geben ist nach Christi geburd Vierzehenhundert Jahr, darnach in den Siben, und Sechzigisten Jahr, am Freytag vor unser lieben Frauen tag der schidung.
III. Conventum hunc fuisse eodem anno inchoari coeptum, et Fratres ibidem habitasse eruitur ex pluribus monumentis, nam penes Gradez Arcem (cujus hodie possessor est Il'mus D. Sigismundus L. B. a Guschitsch) adhuc hodie extat Ecclesia B. V. Mariae, dicta Maria Kloster, imo et ipsamet rudera existentis olim, et postea destructi Conventus, quae hodie etiamnum visuntur, clare demonstrant. Ast vix, aut ne vix quidem Conventus suam perfectionem attigit, jam vidit suum ex?i?tium; etenim post biennium anno scilicet 1469. Turcae vicinas regiones, urbes, oppida, et pagos igne, ferroque devastantes, etiam Conventum hunc solo aequarunt. Unde miseri Fratres mox ad initium hujus incolatus, suo domicilio privati existebant, quapropter fratres locum alium priore securiorem, et a Trucarum incursionibus magis semotum, videlicet in ipsa Civitate Rudolphswertensi quaesierunt, et mox sequenti anno obtinuerunt de consensu Patriarchae Aquilejensis, Imperatoris Friderici III., et cum annuentia Cleri, et Civium, ut ex sequenti §. magis innotescet. Quare sit
§. II.
De reali Fratrum Minorum ad Civitatem
Neostadiensem introductione.
I. Postquam igitur Fratres Minores destructo Conventu B. V. Mariae de insula pulsi nullam haberent domum ad inhabitandum praedictus andreas Hochenwarter mox eodem anno 1469. supplicuit Imperatori Friderico III. quatenus is fratribus Minoribus ecclesiam S. Leonardi in Civitate Rudophswertensi donare dignaretur, supplici Andreae Hochenwarter deferre volens Imperator, mox suis litteris interpellavit pro effectiva traditione praedictae Ecclesiae Fratribus Minoribus Illm'um, et Rm'um D. D. Andream Episcopum Ferentinum in Patriarchatu, et Dioecesi Aquilejensi Vicarium Apostolicum, et Gubernatorem tam in Spiritualibus, quam in temporalibus. Andreas Episcopus auditis litteris, quas mandato loco suspiciebat, Friderici Imperatoris illico suum in praesenti negotio Commisarium, cui suas vices delegavit, con-
745
stituit R'mum, et amplissimum D. D. Aegidium Abbatem Ord. Cisterciensis Monasterii ad Fontes Marianos prope Landstrass, Imperator vero suum Commissarium designavit praedictum D. Andream Hochenwarter.
II. Convenientes itaque praelaudati Commissarii ad Civitatem Neostadiensem coram Notario publico tradiderunt Ecclesiam S. Leonardi die 7. Januarii hora 9. matutina anno 1470. in manus Fratris Antonii, qui eam nomine Provinciae in suam potestatem accepit, ut ex sequenti authentico, et publico instrumento clarius patet:
In Nomine Domini Amen.
Praesentis transumpti, seu publici instrumenti serie cunctis, ipsum intuentibus patent evidenter, quod anno ejusdem millesimo quadringentesimo septuagesimo, Indictione tertia, Pontificatus vero S.S. in Christo patris, et Domini nostri Domini Pauli Divina providentia Pauli II. anno ejus sexto, ipsa die Solis, septima vero die mensis januarii, hora quasi nona ante Missarum Sollemnia in Nova Civitate, alias Rudolphswert Acquilejensis Dioecesis, in mei Notarii publici, testiumque infrascriptorum praesentia personaliter constitutus Nobilis, et strenuus miles Andreas Hochenwart Capitaneus Comitatus in Metlica assignavit per suum executorem Dominum Joannem Plebanum in balneo naturali alias cognomine Rosech, Bullam unam Ss' mi in Christo Patris, ac Domini, Domini Andreae Episcopi Ferentini in Patriarchatu, et Dioecesi Aquilejensi Vicarii, et Gubernatoris tam in Spiritualibus, quam temporalibus Generalis cum appendenti sigillo, in cordula rubea, et annotatus Dominus Liecht eam tradidit, in manus gratiosissimo Domino, Domino Aegidio Abbati Fontis Sanctae Mariae prope Landstrass, et ego infrascriptus Notarius eam Bullam, sive litteram praebentem totam fidem dignis personis tam Spiritualibus, quam Saecularibus, ante Fratres S. Leonardi legi, et eam diligenter palpavi, et inspexi, sanam, et integram, non vitiatam,non cancellatam, aut in aliqua sui parte suspectam, sed omni prorsus vitio carentem, cujus tenor hic insertus est, et de verbo ad verbum sequitur, et est talis:
Andreas Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Ferentinus, et pro Sanctissimo Domino nostro in Patriarchatu et Dioecesi Aquilejensi Vicarius, et gubernator in Spiritualibus, et temporalibus. Venerabili, ac Religioso viro Domino Abbati Monasterii Sanctae Mariae de fonte juxta Landstrass, Cisterciensis Ordinis amico, et Commissario mostro dilecto, ad cuncta exequenda per nos personaliter deputato, salutem, et sinceram in Domino charitatem. Quoniam ex litteris Serenissimi Domini Imperatoris nuper ad nos relatis accepimus, Monasterium B. Mariae de Insulae prope Metlicam Aquilejensis Dioecesis, in qua nonnulli Fratres S. Francisci de observantia gratum Deo reddebant in bonis
746
operibus famulatum, nunc per immanissimo Turcas nostri nominis inimicos incendio misere fuisset vastatum adeo, ut ad inhabitandum habile non existat, Fratresque ipsos propriis sedibus pulsos quamdam Capellam S. Leonardi Confessoris in Oppido Rudoplhswert situatam in Oratorium suum de consensu nostro accipere mirum in modum cupere, ibique aliud ad immorandum Coenobium erigere, in quo liberius quieta mente Deo valeant deservire, super quo Invictissimus Caesar, et Illustris Dominus Andreas Consiliarius ejus, et Capitaneus Metlicensis, ut nostrum super tam Sancto opere fiendo assensum praebemus, suis hortatus in litteris, et quia ipsorum cohortationes praeceptorum loco recipimus, cupiamusque eorum vota tamquam licita et honesta per omnia, quantum in Deo possumus, adimplere, attenta maxime eorum Fratrum integritate, morumque Sanctimonia, et mirabili quodam studio charitatis, quo genus humanum, iniquitatum pondere gravatum diu noctuque diversis precibus, et congruis demum exhortationibus e tenebris in lucem, et â morte in vitam, quae Christus est, eximere conantur. Cum verò ad praemissa exequenda ex locorum distantia, et negotiorum occurentia personaliter interesse non possimus, Personae tuae de cujus fide, prudentia, integritate, et scientia, singularem in Domino fiducuam obtinemus, vices nostras tamquam bene merito duximus commitendas. Quapropter tuae Personae praesentium tenore committimus, imponimus, et mandamus, ut si dicti Fratres alius Monasterium assumendi, ubicumque voluerint, â Summo Romano Pontifice, licentiam in scriptus obtinuerint, quae in his suae dumtaxat, vel Fratrum interest, se consensu Cleri, et populi istius Oppidi Rudolphswert praefatae Aquilejensis Dioecesis hujusmodi Oratorii susceptio, et Monasterii fundatio admittatur, dummodo de proximi praejudicio non agatur, quia non est nostrae intentionis propter hoc alienis juribus praejudicium fieri, sed commune commodum procurari, et Authoritate nostra Capellam ipsius S. Leonardi in Oratorium assumendi, ibique Monasterium fundandi, erigendi, et cum Divina benedictione perficiendi, nec non et alia quaeque faciendi juxta eorum voluntatem, et requisitionem, favorabilem, et opportunum consensum praebeas, pariter et assensum. Attendas igitur diligenter commissionem hanc, pro cujus expeditione omnes vices nostras tibi libere delegamus, ita prudenter, et accurate assumere, ut etiam executus finis, commune commodum. subsequatur, ex quo uno omnium ore possis merito commendari, et Nos in futuro saeculo immortale praesium consequi mereamur, ratum, et firmum perpetuo habituri, quidquid per tuam Personam praemissum, factum, gestum, et executum extiterit, ac si per Nos ipsos personaliter expediretur. In quorum omnium,
747
et singulorum fidem, et sincerum testimonium praemissorum praesentes fieri fecimus,m et cum Pontificalis sigilli jussimus appensione muniri. Datum in Civitate Austriae in Palatio nostrae solitae Residentiae die ultima Octobris, Pontificatus vero sanctissimi in Christo pšatris, et Domini Nostri Domini Pauli Divina providentia Papae secundi anno sexto.
Et per lectionem praesentis litterae, seu Bullae gratiosus Pater, ac Dominus, Dominus Abbas obedivit commissionibus, ac mandatis Reverendissimi in Christo Patris, et Domini Andreae Episcopi Ferentini praedictam Capellam S. Leonardi Fratribus S. Francisci de Observantia tradidit, investivit, intronizavit cum cantu solemni Te Deum laudamus secundum commissionem R'mi Praesulis absque alicujus praejudicio, imo consensus fuit totius Cleri, et omnium ibidem existentium, et principaliter ipsius Domini Andreae Radonaji Vicarii Parochialis, absque praejudicio plebis, et Cleri, imo et Civium ibidem commorantium, ut de caetero dicti Fratres possint de novo dictum locum construere, fundare, et erigere secundum libitum ipsorum, et cum Dei benedictione cultum Divinum perficere. Super hoc requisivit me infrascriptum Notarium Religiosus, et Deo devotus Frater Antonius, qui praedictam Capellam secundum mandatum sui Superioris, et Fratris dictum locum suscepit, quatenus sibi conficerem unum transumptum, seu publicum Instrumentum, et ob petitionem dicti Fratris praesens transumptum, seu publicum Instrumentum confeci, et conscripsi praesentibus ibidem Religioso viro Domino Hann Commendatore in Metlica, Domino Joanne Liechl Plebano in Rossech, Domino Georgio Capellano Corporis Christi in Rudolphswert, Domino Clemente ibidem Domino Martino de Metlica Presbyteris Aquilejensis Dioecesis. Acta sunt haec in Nova Civitate Rudolphswer. Anno, Indictione, Pontificatu, die, mensis, quibus supra. Et Ego Caspar Fabiani de Metlica Presbyter Aquilejensis Dioecesis Sacra Imperiali auctoritate Notarius, quia praemissis omnibus, et singulis, prout praemittitur, dum sic fierent, et agerentur, una cum praenominatis testibus praesens interfui, ideo praesens hoc publicum Instrumentum exinde confeci, et conscripsi, et in hanc publicam formam redegi, signo, et nomine solitis, et consuetis assignavi, in fidem, et testimonium omnium, et singulorum rogatus, et requisitus.«
Caspar de Metlica
III. Occasione praedicti Instrumenti quaedam dubia declaranda occurunt: et praeprimis, quia litterae Episcopi Ferentini annum expeditionis signatum non habeant, voluerunt aliqui eas fuisse expeditas ultima Octobris 1468. ast eas fuisse signatas anno 1469. clare desumitur ex eo, quod signatae sint et expeditae anno sexto Pontificatus Pauli II. qui an. 1464. pridie Kalend. Sept. id est 31. Augusti ad dignitatem Papalem assumptus fuit, cujus proinde Pontificatus sextus annus incoepit 31. Aug. anno 1469. ut calculanti patet. Praeterea errore non levi abripi eos, qui Glavinichium, de orig. Prov. Bosn. Croat. pag. 25. et Valvasorium in Topog. Carn. part. 3. lib. 11. fol. 487. sequentes reponunt initia Conventus Neosta-
748
diensis ad annum 1462. et quidem sub Sixto IV. pariter ex praecitato Instrumento colligitur; Quis namque dicet Patres Conventum erexisse ante obtentam Ecclesiam S. Leonardi? Praeterea Sixtus IV. non fuit anno 1462. Pontifex, sed electus erat anno 1471. unde quidem verum est, quod Conventus tempores illius Pontificatus aedificatus fuerit, ast falsum est, quod id anno 1462. contigerit. Praeter hunc errorem P. Glavinich loc. cit. alios duos commisisse convincitur, primo dicit, quod Civitas ab Imperatore Rudolpho I. reaedificata fuerit, quod tamen a Rudolpho IV. Archiduce factum fuit, ut priori Cap. ostendi. Secundo ait: quod Civitas post perpessum anno 1580. vel 1583. incendium renovata fuerit, et obinde Civitas Nova, seu Neostadium vocitata fuerit, quae tamen jam anno 1470. ut ex praetacto Instrumento desumitur, Civitas Nova dicta fuit, proinde dicendum, quod hoc nomen Civitas mox post renovationem, et reaedificationem a Rudolpho IV. factam sortita sit.
IV. Mox anno sequenti videlicet 1471. die 21. Februarii idem R'mus D. Andreas Episcopus Ferentinus, ac in Patriarchatu Aquilejensi Vicarius Generalis Fratribus Neostadiensibus praebuit licentiam praedicandi verbum Dei, fidelium confessione?s? audiendi, et eleemosynam petendi, ac oblata legata recipiendi, in ipsos vero perturbatores, et molestatores Fratrum in suis juribus, et privilegiis excommunicationis sententiam tulit, et pro pluribus festis 40. dierum Indulgentias elargitus est, quae omnia videre est in ipsius desuper confectis litteris, quae hunc continent sonum:
Nos Andreas Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus
Ferentinus, pro Sanctissimo Domino nostro Papa in Pa-
triarchatu, et Dieocesi Aquilejensi Gubernator,
et locumtenens in Spiritualibus, et tem-
poralibus Generalis etc.
Venerabilibus Religiosis viris, Fratribus Coenobii
S. Leonardi Ord. S. Francisci de Observantia in Nova
Civitate, alias Rudolphswert Provinciae Carnio-
liae (a) nobis in Christo dilectissimis sa-
lutem in Domino, et sincerae dilectionis
affectum.
Cum nostrae dolectionis fervor erga omnes Christifideles, in quibus aliquod Religionis lumen, et odorem Sanctimoniae inesse cognoscimus, applicetur, ferventius tamen, ac specialius ad Ordinem Seraphici Francisci de Observantia, qui sui Patris vestigiis inhaeret, merito semper deditus fuit. Quaenam enim extat Religio, quae talem, ac tantum habuerit Authorem, ut hic de qua agitur? Fuit namque Franciscus ille caelicus, et pauper Sacris, dum viveret, Christi stigmatibus mirabiliter in corpore insignitus, quod de nullo alio Sacra testatur pagina evenisse ommittimus praeterea plurimos sanctos viros hujus professionis, qui temporibus, et nostris incredibilia miracula in genus hominum Spiritu Sancto cooperante emiserunt. Praeterire etiam libet, quot, et quanta fides nostra salutis incrementa per hunc Ordinem recipiat: Sub silentio quoque transeat
749
quae, et quanta sit in eo charitas, bonitas, et rectitudo, ut nunquam diu, noctuque a Christi fidelium in iis, quae ad aeternae felicitatis gloriam promovendam requirunutr, pia exhortatione cessetur. Et quoniam per singula hujus professionis merita discurrere non valemus, ad ea, quae ad ipsius pertinent augmentum, redeamus. Quoniam paulo ante meminimus instante nobiscum Sacratissimo Caesare fundationi praedicti Monasterii Fratrum in Nova Civitate nostrum adhibuisse consensum, ut par erat, cupientes etiam jacta juam fundamenta solidiore Base firmius erigere, ac levare, ne ventorum turbine, qui saepius contra bonitatem insufflare consuevit, contra justitiam destruantur: Ea propter ad pacem, commodum, quietem, augmentum, et pranquillitatem perpetuam dictorum Fratrum, et Conventus, in quo speculum Sanctitatis enitet, benigno animo intendentes, praesentis dulti nostri tenore, quod perpetuis futuris temporibus valiturum decernimus, authoritate ordinaria metropolitica, qua fungimur in hac parte, a Sede Apostolica roborata, exacta animi scientia, et libera voluntate dictis Fratribus, et Conventui S. Leonardi Ordinis Minorum de Observantia in Nova Civitate tam praesentibus quam futuris de speciali dono gratiae concedimus, et facultatem omnimodam impartimur, quod ipsi Fratres, et Conventus sint perpetuo liberi, exempti, et absoluti, Missas legere, cantare, praedicare populo, confessiones paenitentium audire, sepulturas praebere iis, qui eas elegerint apud ipsos, Missasque votivas cantare, et legere, cum ad hoc per aliquem fuerint requisiti, et alia Divina celebrare officia juxta consuetudinem totius Ordinis Minorum de Observantia hactenus in ejusmodi observatam, cum eis placuerit, in Ecclesia tamen eorum dumtaxat. Item testamentorum legata a fidelibus cujuscunque generis, et qualitatis fuerint pro Fratrum necessitate, sive aedificio cum indigentia acceptare, et recipere secundum status eorum convenientiam absque Parochialium Sacerdotum impedimento, una cum aliis eleemosynis a quibusvis exhibendis eisdem, illasque petere, quaerere, et postulare, et singulis Parochianis Sacerdotibus pro debito obedientiae, et excommunicationis poena, quatenus debeant dictos Fratres, cum fuerint requisiti, pro dictis eleemosynis recipiendis in suis Parochialibus Ecclesiis populo eis in cura animarum commisso studiese sommendare, et promovere pro viribus. Similiter Confraternitates pro fidelium devotione hactenus institutas, et instituendas in futurum in dicta eorum Ecclesia tenere confirmantes ex nunc eadem ordinaria authoritate circa eamdem Ecclesiam antiquas Confraternitates scilicet S. Petri Apostolorum Principis, et S. Leonardi, quae ibidem jam diu viguerunt, novamque Confraternitatem S. Leonardi cum veteri, vigore dictae nostrae Authoritatis motu proprio unientes, ac decernentes imposterum ambas unum Collegii corpus efficere, et ita ab omnibus teneri, censeri, et reputari. Indulgentes ulterius dictis Fratribus, et Conventui, quod semper unus ex eis, qui a Praelatis Ordinis fuerit deputatus, habeat authoritatem paenitentes absolvendi a suis peccatis, criminibus, et delictis, etiam in casibus reservatis Patriarchali Sedi Aquilejensi, cujus nos curam nunc gerimus, homicidis, sicariis, carenariis, incendiariis, com-
750
mutationibus votorum, retentoribus male ablatorum, et aliis, pro quorum absolutione merito Sedes Apostolica consulendda, duntaxat exceptis, super quibus ipsius deputandi conscientiam oneramus, et illis, quos absolverit, paenitentiam pro modo culpae injungendi salutarem, quem sic, ut praemittitur, deputandum semper pro praesentato habere volumus, et mandamus. Volentes et dictos Fratres in dicto Monasterio existentes, nec â Plebano praefatae Novae Civitatis praesenti, et futuris, nec ab alio quovis cujuscunque status, gradus, conditionis, dignitatis, vel praeeminentiae fuerit, vel praetextu, et occasione, quia in ipso Coenobio fun fuerint confirmati, quos ex nunc ibidem dicta authoritate meliori modo, quo possumus, confirmamus, impediri, molestari, aut quomodolibet inquietari. Praeterea de eodem dono gratiae dictis Fratribus tam praesentibus, quam futuris licentiam damus per totam Dioecesim fidelibus populis Divinum Verbum praedicandi, dummodo ad id idonei reperiantur, et habile, pro quorum omnium plena, et omnimoda observatione facilius habenda praesentis Indulti tenore, et continentia mandamus, ac praecipimus tam dicto Plebario (lege Plebano)et suis Successoribus, quam aliis Sacerdotibus, et personis, ad quas spectat, quatenus in futurum non audeant, vel praesumant pro aliquo praedictorum universitatem, Collegium, seu particulares personas excommunicare, inquietare, molestare, aut de Ecclesiis expellere, imo debeant eos ad bonum, et utile animarum, quantum cum Domino poterunt, excitare, inducere, ac promovere, nostrumque indultum, et concessionem hujusmodi in omnibus suis partibus, capitulis, et clausulis inviolabiliter observare, e tab aliis observari curare, pro poena excommunicationis latae sententiae, quam ex nunc pro tunc, et e contra ferimus in his scriptis, si extiterit contra factum, a qua postmodum nolumus aliquem (qui eam ausu temerario incurrerit) ab aliquo nobis inferiore absolvi posse, sed illam Patriarchali Sedi penitus reservamus. Ultimo volentes dictam Ecclesiam donis caelestibus praedolare, ut eo majori devotionis zelo plebs fidelium confluat ad eamdem, quo majora aeternae salutis praemia ibidem se cognoverit recepturam, de Omnipotentis Dei misericordia, et B. B. Petri, et Pauli Apostolorum ejus, et omnium Sanctorum, et Sanctarum Caelestis curiae triumphantis precibus, meritis, et intercessione confisi, omnibus, et singulis utriusque sexus Christianis tamen paenitentibus, et confessis, qui dictam Ecclesiam S. Leonardi in omnibus festivitatibus per anni circulum occurentibus, quae a dicta Ecclesia celebrantur ex debito, et in die dedicationis ipsius devote visitaverint, seu manus quomodolibet porrexerint adjutrices: Item iis, qui in dictis fraternitatibus praesentibus, et futuris se adjunxerint collegas, vel depositioni alicujus Fratris dicti Ordinis, et dictarum confraternitatum interfuerint, aut aliis peractionibus pere os celebrandis intererint, dicendo tantum orationem Dominicam cum Requiem aeternam pro anima defuncti, qualibet vice, qua id fecerint, quadraginta dies de injunctis sibi paenitentiis relaxamus,
751
in quorum fidem, et testimonium praesentes fieri fecimus, et nostra Pontificalis sigilli appressione jussimus communiri. Datum Utini in Domibus Residentiae nostrae die 21. Februarii 1471. Indictione quarta, Pontificatus Sanctissimi Domini nostri Pauli Divina providentia Papae secundi anno septimo.
P. de Sanctonimo Cancel.
de mandato.
V. Ex hoc instrumento pro notitia Ecclesiae S. Leonardi, quae nunc est Conventus Fratrum Minorum Civitatis Rudolphswertensis plura deducuntur, et quidem 1' mo Quod Ecclesia fuerit mox ad initium suae erectionis dedicata in honorem S. Leonardi confessoris. 2' do Quod in Ecclesia duae Confraternitates, antequam ea Fratribus Minoribus officianda traderetur, erecta praeextiterint: una sub invocatione Sancti Petri Apostolorum Principis, altera Sancti Leonardi, quarum hoc tempore nulla amplius memoria existit. 3' ti o desumitur ex hoc instrumento, quod Ecclesia S. Leonardi jam fuerit prius consecrata, quia praelaudatus D. Andreas Episcopus Ferentinus, et Dioecesis Aquilejensis Vicarius Generalis pro die anniversaria dedicationis quadraginta dierum Indulgentiam omnibus Christi fidelibus eamdem praedicto die visitantibus largitus est. Quo vero anno praedicta Ecclesia aut consecrata, aut aedificata fuerit? nulla extant monumenta, quae id vel a longe insinuarent. 4' to Quia Confraternitates ordinariè non eriguntur, nisi adsint etiam altaria ejusdem Sancti, sub cujus invocatione instituuntur, conjecturaliter praesumendum est, in ea saltem duo altaria extructa fuisse, unum S. Leonardi, et aliud S. Petri Apostoli. Cujus verò magnitudinis fuerit? nihil certi determinare valeo, eam tamen spatium moderni Sacrarii excessisse affirmae haud possum, ex eo, quia ea saepius Capella, imo et Oratorium in Scripturis publicis nominatur.
§. III.
De aedificatione Conventus et variis ejusdem amplia-
tionibus ac restaurationibus.
I. Postquam Ecclesia S. Leonardi curae Fratrum Minorum commissa fuisset, Fratres mox et Ecclesiam ampliare, et Conventum eidem adnectere coeperunt, quia vero spatium arctum nimis erat, hinc Illma' Dna' Elisabetha de Tschernembl relicta vidua Domini Joannis Snopotschan Nobilis Croatae coemit 8. domos, et aliquos horticellos pro aedificandis Ecclesia, et Conventu A. 1472: obinde merito pro fundatore hujus Conventus agnoscitur praelaudata Domina Elisabetha a Tschernembl. Quod vero praedicta Domina fideliter pretium pro dictis Domibus, et hortis exolverit, patet id ex litteris fassionalibus ipsius Magistratus, quae hujus sunt tenoris:
Wir Richter, und Rath der Stadt zu Rudolphswert bekenen, das wir Gott dem Allmächtigen, und der höchsten Jungfrauen seiner wertisten Mutter Mariæ, und dem H. Lienhard zu lob, auch nach den befehlen des Römischen Kaysers, und unsers allergenedigsten herrn, und mit rath,
752
und willen der ganzen gemeinde, williglich gern den grund, und Hoffmarkh zu den würdigen Gottshauß des Klosters bey S. Lienhard in der bemelten Vnser Stadt gelegenen Sanct Francisci ordens der Observanz geben, und unsere Mittburger, die mit namen darnach genant seyn, verkauffen haben lassen wissentlich mit den brieff. Item am erst hat verkaufft ein hauss der Kuschan fleischhaker, darnach die Zechleüt von Sanct Niclauß das andere: das dritte Nessa Zukna wittib des Jansche Schneider see.: das vierte der Vrban Supaditzh; das fünfte der Vrban Torber, das sechste der Andre Schneider, das Sibent der Achaci Schuster, das achte der Jury Sophiæ man, und der Marx bader ein garten mit ein gaden, und der Jury Soder ein gaden, und der Jansche Pangerz ein halben garten, und solche abgeschriebene Häuser, und grund mit aller zugehörung, seynd Ihnen von Vnß einem jedem in sonderheit schon bezahlt, und genzlich entricht worden von der Edle frau, frau Elisabeth geborn von Tschernembl, und Jausche Snopotschan see. wittib, und darauß sollen, und mögen nur die abgenante brüder gegenwärtig, künftig mit denen abgenanten haüsern, hoffrechtschafften, auf den grund daselbst das bemelte Kloster mit garten, und anderer seiner zugehörung woruon machen, und thuen nach Inhalt des Orden Privilegii, gnaden, und freyheiten, ohne mänigliches widerstreben Irrung, und hindernuss. Alles treylich, und ungevährlich, und des zu Vrkund geben wir den benanten brüdern diesen Offenen brieff, unter unser Stadt aigenem anhangenden Insigill, darunter wir uns verbinden, alles das wahr statt zu halten, was oben in diesen brieff geschrieben steht. Der geben ist nach Christi unsers herrn geburd Tausend Vierhundert, und darnach in dem Zwey, und Siebenzigisten Jahr in Sanct Philipp, und Sanct Jacob der heiligen zwey botten tag.
II. Conventum Neostadiensem fuisse anno hoc 1472. ad eam perfectionem deductum, quod saltem tot Religiosi in eo habitare potuerint, quot necessarii sunt ad constituendum Conventum, patet ex eo, quod hoc anno jam positus Guardianus fuisse legatus P. Andreas de Nova Civitate. Tum, quia Illmus', et Rmus' D. Andreas Episcopus Ferentinus, et in Dioecesi Aquilejensi Vicarius Generalis suas littera snno praecedenti videlicet 1471. emandatas, quas priori §. adduxi, direxerit, et inscripserit: Fratribus Coenobii S. Leonardi Ordinis S. Francisci de observantia in Nova Civitate, alias Rudoplhswert. Fuit autem forma primi Conventus ista, quae hodie visitur quadriangularis, nempe a choro directe usque ad fenestras,
753
per quas patet aspectus ad fluvium Gurck, alter ambitus erat â choro versus hodiernam domesticam Capellam, tertius erat â dicta Capella usque ad alias fenestras Gurcam versus, et quartus fuit medius inter cellas, quae sunt ad cisternam, et ad aquam complectebatur hic antiquus Conventus cellas 12. Culina tunc erat, ubi nun cest conservatorium Cellarii, et Refectorium, ubi nunc Sutoria. Porta ad Conventum fuit illa, quae nunc est sub turri, pro sacristia cubiculum primum a dicta porta serviebat. Aditus ex conventu ad Ecclesiam fiebat per illam portam, quae est penes altare Sanctissimae Trinitatis.
III. Anno vero 1686. opera, et industria A. R. P. Antonii Lazari actualis Ministri Provincialis pars illa Conventus, quae est a scalis, per quas sub tectum itur, usque ad finem adjecta fuit antiquo quadriangulari Conventui, factum etiam fuit hoc tempore novum Refectorium cum hodierna Culina,, prout denotat annus arae vulgaris supra portam Refectorii positus videlicet 1689. Ex quo desumitur, quod aedificium hujus patrtis Conventus inchoatum fuerit anno. 1686. et completum primo anno 1689. Sub secundo Provincialatu ejusdem A. R. P. Antonii Lazari, Conventus gubernium tenente P. Vito Juriavitsch extructa erat altera pars a schola domestica inclusive usque ad plateam publicam, ubi nunc porta ad Conventum conspicitur: quod vero haec pars saltem quoad partes principales anno 1694. comleta fuerit, denotat praedictus annus sura portam Conventus incisus. Finito hoc labore inchoatus fuit alius sub primo Provincialatu A. R. P. Bernardini Gregoritsch, qui immediatus successor A. R. P. Antonii Lazari fuit. Is enim aedificavit Sacristiam tam aestivalem, quam hyemalem, et supra eas Capellam domesticam, ac duo cubicula pro infirmis Fratribus. Cum vero praedictus Pater Bernardinus anno 1696. prima vice in Ministrum provincialem electus fuerit Labaci die 26. Augusti, apparet hoc aedificium onchoatum fuisse anno 1696. vel saltem sequenti. Quamvis vero aedificium hoc anno 1696. vel sequenti inchoatum dignoscatur, tamen suam ultimam perfectionem primo obtinuit anno 1712. quoad laborem Arcularisticum, quem dirigebat quidam Fr' Elzarius laicus Ordinis Minorum, et hujus Provinciae Alumnus, ut in Protocollo Conventus videre est.
IV. Tandem ultimum complementum moderni Conventus caeteris successive aedificatis partibus adjectum fuit per erectionem Professorii, sive Clericatus cum Bibliotheca. Anno quippe 1722. opera saepius laudati A. R. P. Bernardini Gregoritsch diem secunda vice Ministeriatus munere perfungebatur, et sub Guardianatu P. Friderici Skerpin, hic tractus incoeptus fuit. Voluit praedictus Pater benefactorum eleemosynis emere domum, ac hortum proximum, sicque ducere murum plateam majorem versus in superiori ambitu volens aedificare Professorium, ad quas instituendas jam tunc Civitas anhelabat. Quia vero Civitas
754
aliter in venditionem domus consentire noluit, nisi a Conventu ordinaria contributio in perpetuum pendatur, Conventus vero huic oneri subjacere renuit. Aedificium hocce eo modo, quo hodie cernitur, erectum fuit. Sunt igitur in moderno Conventu 41. Religiosorum cellae absque conservatoriis in uperiori ambitu sunt 34. in inferiori 6. et intra portas Conventus cubiculum Fratris Tertiarii, ordinariè verò in hoc Conventu, in quo studium Philosophicum collocatum est, morantur ad 31. Fratres.
V. Conventus isthic una cum Conventu Labacensi anno 1559. a Patribus Provinciae Austriae de Observantia traditus, et derelictus erat provinciae Bosnae Croatiae ob easdem causas, quas supra de Conventu Labacensi c. 3. §. 3. n. 1. 2. et 3. fol. 259. 260. et 261. adduxi, quo proinde lectorem remitto. Postquam Conventus hic Provinciae nostrae consignatus fuerat, bina vice in cineres redactus fuit, prima vice anno. 1580. ut memorant quaedam fragmenta a P. Bernardino Gregoritsch posteritati pro notitia relicta, vel vero anno 1583. ut notat Valvasorius in topogr. Carn. lib. 11/II.. fol. 488. Secunda vice vero anno 1664. et hoc anno maxima strages Civitati allata fuit, quia integra praeter Capitulum, et aliquas paneas circumjacentes domunculas ignis impetu quasi in nihilum redacta fuit. Deus eam in futurum a similibus plagis praeservare benigne dignetur.
§. IV.
De quibusdem fundationibus in favorem
hujus Conventus factis.
I. Mox post introductionem Fratrum ad Civitatem Neostadiensem Nobilis Domina Barbara nata Lienhardtin donavit unum hortum trans fluvium Furcam Fratribus Minoribus, quem adhuc hodie possident pro corum necessitate, ut ex sequentibus donationalibus litteris die 1. Maji 1472. exaratis patet:
Ich Barbara Lienhardtin des Paradeyser seel. wittib, bekenne für mich, und alle meine Erben, und thue khund allermäniklich mit dem brieff, das ich Gott dem allmächtigen zu lob, und mir, und meinen vorvattern, und Nachkommen zu hail, und trost unserer armen seelen, mit wohl bedachten muth, und rechten gewissen geben, geordnet zu ewiger Stüfftlichen gaab, unwiderrufflich, wissentlich mit dem brieff, und auß aigenen nuz, und gebehr eingeantwartet hab dein Ehrwürdigen Vatter Andre damahls Guardian zu Sanct Lienhard in der stadt zu Rudolphswert
755
unsern garten, der gleich gegen dem bemelten Closter überhalb des wassers der Gurck gelegen ist, alß er dan mit einen zaum, und graben vervestet, und eingefangen ist, in solcher maass, und mainung, das der benante Guardian, und die brüeder daselbst, und alle Ihre Nachkommen den abgenanten garten mit seiner zugehörung ein für bas zu den benanten Closter haben, handlen, und brauchen mögen nach allen Ihren Nothdürfften, willen, wie ihnen fuegt, und lieb ist, ohne mein, und meiner Erben, und mänikliches widersprechen, Irrung, und hindernuss treylich, und ungevährlich. Wan ich mir, und meinen Erben an den abgenanten Garten keinerley gerechtigkeit hab vorbehalten, sondern gänzlich, und gar dem abgenanten Closter, und den brüedern daselbst, so sy da seyn, oder hinführo da werden, mit guten willen geben, und zu ewigen zeiten zugeeignet hab, und darumb solten die ermelte brüder umb mich, und mein Vorvattern, und Nachkommen, auch treylich Gott dem Allmächtigen angefordern. Vnd des zu Vrkund gib ich denen benanten brüedern, und Closter diesen offenen brieff unter des Edlen, und strengen Ritter H. Andre Hochenwart, obristen druchsessen in Crain der zeit Haubtman zu Cilli, und des Edlen, und vesten Fridrich Prager beyder aigenen anhangenden Insigill, die ich benante Barbara mit fleisß darumb betten hab, das sie die zu zeügnuss der sachen, und ihren Erben ohne schaden an diesen brieff gehangen haben, darunter ich mich, und meine Erben verbind alles das wahr und stat zu halten, das an den brieff geschrieben steht. Der geben ist nach Christi vnsers herrn geburd Tausent Vierhundert, und darnach in den Zwey, und Siebzigisten Jahr in Sanct Philipp, und Sanct Jacob der H. zwey botten tag.
II. Aliam fundationem fecit pro utilitate Fratrum Minorum Perillustris D. Joannes Lenkovitsch Sac. Caes. Majest. ac Archiducis Caroli consiliarius, ac Capitaneus in Ducatu Carnioliae, et confinibus Croatiae, Dominus in Freythurn, Maichau, et Rupretshoff; is enim in suo ultimo testamento facto circa annum 1569 (nam eodem anno anno die 22. Junii mortem oppetiit) legavit Conventui Neostadiensi telonium pontis, seu potius Trajecti Naulum spectans ad bonum Rupretshoff; quia vero Fratres Minores similium proventuum erant incapaces, suscepit hoc proventuum emolumentum Camera Graecensis cum onere annuatim pendendi Conventui f. 62. germ. mon. Post aliquod temporis intervallum Trajecti Naulus Civitati Neostadiensi fuit incorporatus cum supra dicto onere pendendi 62. f.,
756
ùt in Protocollo Conventûs registratum reperitur his verbis:Werden Nahmens der hochlöbl. I. Ö. oder Graz. Cammer von hiesiger stadt Rudolphswert von alters hero in Monath October ambts, oder teütsher wehrung f. 62, landswehrung aber 73 f. 29 Xr' gereicht. Hi 62. f. modo percipiuntur, ex Bancalis Administrationis Cassa erga quietantiuam singulis annis â Fratribus dandam.
III. Cum verò anno 1747. Augustissima Imperatrix Regina Hungariae, et Bohemiae etc. Maria Theresia instrumenta, et titulos omnium pensionum, quae ex aerario regio solvebantur, sibi extradi, et demonstrari petiisset, etiam hic Conventus ostendere debuit titulum, vi cujus percipit hos 62. f. Quia autem Conventus aliis scripturis (nam originalis est penes Civitatem auf dem Rathauß in dem gewelb, prout testatus fuit D. Josephus Novak saepius Iudex Civitatis) destitutus esset, oportuit aliunde documenta quaerere, hinc D. Joannes de Nemizhoffen tunc logographus Vice-Dominalis sequentem dedit attestationem: Das die H. K. P. P. Franciscaner von Rudolphswert nach außweisen deren alt, und neüen Vicedomb. Außgaben bücher von unerdenklichen Jahren hero titulo des Lenkovitschishen Legati Jährlich 62 f. t. w. auß der hiesigen Lands Vicedom. Cassa alß ein allmosen allemahl quittiert haben, beurkunde ein solches mit meiner Ambtförtigung. Datum Laybach den 1. Marty 1747.
Johann Bap'ta von Nemizhoffen
Lands Vicedom. Buchhalter alda.
IV. Non videbatur sufficiens hoc testimonium Suae Caes'o Reg'ae Majestati, unde anno sequenti 1748. praestatio hujus eleemosynae suspensa mansit, donec majora producantur documenta, unde requisita erat Civitas, ut ipsa suum quoque attestatum adjungat, quae etiam illud libenter dedit sub hoc tenore:
Wir N. Richter, und Rath der Kay. Königl. und Landsfürstl. stadt Rudolphswert in Crain urkunden hiemit zur Steüer der warhait, das wir von unerdenklichen Jahren her denen W. W. E. E. P. P. Franciscanern alda zu Rudolphswert all Jährlichen in Monath 8ber 62 f. t. w. gegen quittung bezahlet, diese geförtigte Franciscaner quittung aber nebst paar zugezehlten 168. f. t. w. Remanenz gelds alljährlichen in das Lands Vicedombambt, leztmahlig aber zu der allergnädigst angeordnet gewesten Kay. Königl. Repræsentation überschikt, darfür aber von Jahr zu Jahr ohne aller widerred die haubtquittung pr' 230 f. t. w. ausser des 1748' ten Jahrs, wo selbst die von vnß more solito überschikte Franciscaner Quittung
757
nicht acceptiret worden, richtig überkommen haben. In vrkund dessen ist unser gewöhnlich Canzleysche förtigung so beschehen in der Stadt Rudolphswert den 11. Feb. 1749.
N. Richter, und Rath alda.
V. His visis in immemorabili tempore fundatis attestationibus ex Consilio Caes' o Regiae Deputationis sequens favorabile emanavait Decretum:
Maria Theresia von Gottes Gnaden Römishe Kay-
serin, in Germanien, Hungarn, und Böhaimb
Konigin, Erzherzogin zu Österreich etc. etc.
Ehrsam, Liebe, Andächtige. Demnoch an das allhiesige Haubt Cameral Zahlamt sub hodierno verordnet worden, das selbes von der Stadt Rudolphswert vor jene 62. f. welche, sie Stadt Eüch P. P. Franciscanern alljährlich anstatt des Lenkovitshishen Legats zu bezahlen hat, die deßfählige Quittung wie vorhin bey dem vorgewesten Lands Vicedom amt auf das zu bezahlen schuldige Remanenz geld, anstatt baaren geld ohnweigerlich annehmen, und gehörigen orts pr' Außgab sezen solle.
Alß werdet Ihr pro directione dessen hiemit nachrichtlich erinnert, dan hieran beschicht unser gnädigster Will, und Meinung. Geben in vnserer Stadt Laybach den 13. Marty 1749.
Johann Seyfrid zu Herberstein
Ex Consilio Caesareo-Regiae
Deputationis
Franz Joseph Wenger
Das dieses Transumptum seinem Originali von wort zu Wort gleich lautend seye, ein solches Vrkunde mit meiner hands-vntershrifft. Zu Rudolphswert den 11 ten Julii 1762.
(L. S.) Franz Freyherr von Apfaltrern
K. K. Creyßhaubtman in Vnter Crain.
VI. Idem D. Joannes Lenkovitsch Dominus Dominii Ruepretshoff cum donatione emolumentrum ex Trajecto, seu ponte provenientium, donavit etiam Conventui jus piscandi â ponte usque ad molendinum, quia vero ratione juris piscandi saepe multae exortae erant cum civibus discordiae, quamvis hoc jus Fratribus anno 1647. solemniter adjudicatum fuerit, tamen fratres ad ponendum controversiis, et litibus finem huic juri sponte cesserunt, nec amplius ullam piscationem exercent, praeterquam, quod unus, vel alter Fratrum animum oblectandi causa hamo unum alterumque extrahat pisciculum.
758
VII. Grande est beneficium, quod Conventus percipit a Serenissimo S. R. I. Principe ab Aversperg. is enim de dato Labaci 22. Junii 1682. benigne resolvit, ut Conventui Neostadiensi ex suis Seisenburgensibus silvis quotannis 6. fagi assignentur, qui eo tempore pro paucis ibidem habitantibus Religiosis sufficientes erant. Cum autem crescente Fratrum numero determinatum lignorum subsisium non fuisset sufficiens A. R. P. Berbardinus Gregoritsch actualis iterato Minister provincialis anno 1721. supplicavit pro majori lignorum subsidio: ad cujus preces clementissimo Princeps Henricus av Aversperg sub dato Viennae 29. Novembris 1721. non tantum in majorem lignorum quantitatem consensit, sed insuper ex Dominio Seisenburgensi per modum eleemosynae 50. lb. de butyro [dandae] ac unum modium de tritico danda assignavit. Quia vero nihilominus magnae impensae in laboratores, et conductores lignorum fieri debent, Excelsa Carnioliae provincia ad preces A. R. P. Bernardini Gregoritsch anno 1712. huic Convenui in subsidium annuatim 40. f. dandos resolvit, quos Conventus syndicus etiamnum fideliter percipit.
§. V.
De nonnullis turbulentiis Fratribus hujus
Conventus causatis.
I. Vix elapso triennio ab introductione Fratrum Minorum ad civitatem Neostadiensem, insurrexerunt in eos quidam Sacerdotes saeculares, ac Fratres ab exercitio eorum, quae ipsis a jure communi, et a Sede Apostolica specialuter concessa erant, praepediebant, imo, quod malorum maximum est, ipsos fideles a visitatione nostrae Ecclesiae sub poena ecommunicationis coercebant, neve Fratribus eleemosynam tribuant, prohibebant. Quorum impios conatus Eminentissimus D. Marcus Barbus S. R. E. Cardinalis Presbyter, et Patriarcha Aquilejensis sequenti Rescripto repressit:
Marcus miseratione Divina S. R. E. titulo S. Marci Presbyter Cardinalis, Patriarcha Aquilejensis, et Apostolicae Sedis Legatus.
Venerabilibus Religiosis viri Fratribus loci S. Leonardi Ordinis Minorum de Observantia in Nova Civitate, alias Rudolphswert Provinciae Carnioliae Dioecesis nostrae Aquilejensis Nobis in Christo dilectis, salutem in Domino sempiternam,
Cum nostrae devotionis fervor, quem ad omnes Christifideles gerimus, singularius ad Fratres Ordinis S. Francisci de Observantia, tanquam Apostolicae vitae, et Evangelicae paupertatis imitatores feratur; dignum arbitramur, et aequum, ut ipsos pro debito pastoralis Officii, in his praecipue, quae suae professionis observantiam, regularis vitae conservationem, quietem, augmentum, et tranquillitatem concernunt, benigno favore prosequamur. Sanè quia intelleximus non sine animi displicentia, qusdem paupe-
759
res Fratres a nonnullis Parochialium, et aliarum Ecclesiarum Sacerdotibus nostrae Dioecesis indigne molestari, praepediri etiam in his, quae eis a jure communi, nec non a Sede Apostolica sunt concessa, adeo, ut ab aliquibus hujusmodi Sacerdotibus plebs fidelium, et oves sibi comissae cohibeantur per Ecclesiasticam censuram, ne ipsorum Fratrum Ecclesiam visitent, neque eleemosynarum largitione, unicuique fidelium libera eorum inopia per opera pietatis succurant. Igitur ne deinceps hujusmodi ineptiae invalescant, quapropter cum ex vitae, et morum honestate, catholicaeque doctrina, quibus iidem Evangelicae vitae zelatores pollere dignoscuntur, affuturas speramus indies uberiores in agro dominico fructus, omnibus, et singulis Ecclesiarum praesertim Parochialium Sacerdotibus, et Curatis in virtute Sanctae Obedientiae praecipientes mandamus, quatenus dictos Fratres de caetero molestare non praesumant, quinimo cum fuerint requisiti pro eleemosynis recipiendis juxta statum altissimae paupertatis eorum in suis Parochialibus, sive aliis Ecclesiis, eos diligentius populo sini in cura animarum commisso studeant commendare. Volentes insuer, et authoritate Apostolica nobis commissa, nec non ordinaria, se Metropolica harum serie decernentes, quatenus praenominati Fratres inibi suis privilegiis, et juribus, exemptionibus, et libertatibus in legendis, cantandisque Missis, praedicatione verbi Dei, audientia Confessionum, Sepulturis, peractione Exequiarum, septimae, trigesimae, et similium pro defunctis, Confraternitatibus, receptione eleemosynarum, tum earum, quae per humilem mendicationem conquiruntur, quam earum, quae per oblationem devotam Christi fidelium, nec non testamentorum libera largitione obveniunt, juxta status eorum convenientiam, caeterisque indultis, et gratiis, quibus totus Ordo Seraphici Francisci praemunitur, sine praejudicio tamen jurium Ecclesiarum Parochialium, seu aliarum, gaudere debeant, et possint futuris perpetuis temporibus absque impedimento quorumcunque. Si qui forte sub praetextu, et occasione, quia in ipso loco S. Leonardi a Nobis confirmati non fuerint, ipsos inquietaret, cujus loci receptionem ibidem ex nunc praedictae authoritate ex certa nostra scientia confirmamus. Indulgemus praeterea dictis Fratribus, et Conventui, quod semper unus ex eis, qui a Praelatis Ordinis tanquam idoneus ad hoc fuerit deputatus, habeat authoritatem paenitentes absolvendi a suis criminibus, et delictis, etiam in casibus nostrae ordinariae jurisdictioni reservatis, illis, pro quorum absolutione merito foret Sedes Apostolica consulenda, duntaxat exceptis, super quo ipsius deputandi, quem, sicut praemittitur, deputandum semper haberi volumus pro praesentato, conscientiam oneramus. Denique conservationi gregis Nobis commissi operam nostram pro virili dare volentes cum ad hoc Divini verbi praedicatio magnopere faciat, ut oves dominicae pastu salutis spiritualiter roboratae saevitia luporum non pereant, de Fratrum praedictorum sufficientia quoad opus in exhortando fideles, quod praesertim in illis finibus Turcarum incursiones grassantur, specialem in Domino gerentes fiduciam, ipsis tenore praesentium licentiam damus, per totam dictam Dioecesim nostram Divinum verbum fidelibus populis praedicandi, dummodo ad id habiles, et idonei reperiantur. Ut autem haec
760
et alia supra scripta debite, ut exoptamus, executioni demandentur, omnibus, et singulis Ecclesiasticis viris, praesertim nostrae Patriarchali Sedi subjectis, cijuscunque status, gradus, conditionis, dignitatis, vel praeeminentiae fuerint, praecipimus, et sub debito obedientiae Sanctae mandamus, ut ipsos Fratres, cum requisiverint, ad praedcandum verbum Dei admittentes in suis denique juribus, et privilegiis pacifice vivere permittant, nec non humane tractare studeant, cum ad eos declinaverint suorum, et aliorum saluti procuraturi. In quorum omnium, et singulorum fidem, et testimonium promissorum, litteras nostras fieri, nostrique sigillu fecimus appensione communiri. Datum Posonii sub anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo tertio, sexto Nonas Julii Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris, ac Domini Nostri Sixti Divina providentia Papae IV. anno secundo.«
II. Capitulum Rudolphswertense anno 1494. id est anno vigesimo quarto post introductionem Fratrum Minorum a Maximiliano I. fundatum mox in cunabulis multa contra Fratrum privilegia moliri conabantur, multaque absurda Patribus ipsis affingebant, Fratres, ut ab injustis vexationibus liberarentur, humiliter ad Rmum' D. Franciscum Molonum Eminentissimi Domini Dominici Grimani Patriarchae Aquilejensis, in Spiritualib, et temporalibus Vicarium Generalem pro confirmatione mox adductarum Marci Barbi litterarum recurrerunt. Is, ut latrantium ora obstruerent, extemplo praedictas innovavit litteras sequenti sub tenore:
Franciscus Molonus Juris Doctor Canonicus Ravenatensis R' mi in Christo Patris, et Domini, Dominici Grimani miseratione Divina S. C. E. titulo S. Nicolai inter Imagines Presbyteri Cardinalis, et Patriarchae Aquilejensis dignissimi, in Spiritualibus, et temporalibus Vicarius Generalis.
Universis, et singulis Dominis Abbatibus, Prioribus, Praepositis, Archidiaconis, Decanis, Canonicis, Plebanis, Vice-Plebanis, Vicariis quoque perpetuis, Capellanis, Altaristis, Divinorum Sociis, caeterisque Presbyteris Ecclesiarum Rectoribus in Patriarchatu, et Dioecesi Aquilejensi praedictis ubivis residentibus, et praesertim in Carniolia, et Marchia Sclavonica, quibus hae nostrae litterae fuerint isinuatae, salutem in Domino sempiternam.
Noveritis, qualiter pro parte, et nomine Venerabilium Religiosorum Fratrum loci S. Leonardi Ordinis Minorum de Observantia in Nova Civitate, alias Rudolphswert Provinciae Carnioliae praefatae Aquilejensis Dioecesis, nobis nuper fuerunt praesentatae litterae tenoris instrumenti bonae memoriae quondam R' mi Domini Marci BArbo Cardinalis S. Marci, et olim Patriarchae Aquilejensis, petitumque, ac supplicatum, ut sicut idem quondam Dominus Marcus Patriarcha ipsis Fratribus gratiose per easdem litteras plura concessit, ita et nos conce-
761
dere dignaremus, quarum quidem litterarum tenor sequitur verbo ad verbum, e test talis videlicet (hic insertae sunt numero priori allatae litterae Marci Barbi Patriarchae). Nos enim Franciscus Vicarius cupientes, ut quod a nobis justum petitur, et honestum, per solicitudinem officii nostri ad debitum effectum (subintellige: deducatur)quapropter eorumdem Dominorum Religiosorum Fratrum justis postulationibus inclinati suprascriptas litteras mature consideratas ipsis concessas, et indultas, praesentium tenore Authoritate ordinaria Patriarchali nobis concessa, quantum possumus, prout in eis in omnibus, et per omnia continetur, in Domino confirmamus, mandamus, decernimus, damus, et indulgemus, quas etiam gratias volumus extendi ad alios Conventus, et Fratres in dicta Provincia Carnioliae in omnibus, et per omnia, maxime cum fere omnia a jure communi, et privilegiis eis a Sede Apostolica concessis non devient. Inquorum omnium, et singulorum fidem, et testimonium has patentes litteras fieri fecimus, et praefati R' mi Domini, Domini Dominici Cardinalis, et Patriarchae rotundi sigilli appensione jussimus communiri. Datum Utini die 3. Mensis Octobris millesimo quingentesimo, indictione tertia, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris, et Domini nostri, Domini Alexandri Divina providentia Papae Sexti anno octavo.
(L. S.)
Bertrandus Rundulus Utinensis
Cancellrius de Mandato.
III. Non multos post annos novi insultus ex parte Cleri Saecularis per Marcum Maffaeum suffulti, contra Fratres excitati erant. Fratres, ut suae quieti consulerent anno 1510. causam Romam detulerunt, ibi sententiam gratiosam, ut constat ex litteris executionalibus anno 1512. expeditis. Quia vero praedictarum litterarum executionem, ac male prolatorum revocationem Fratres frustra expectarent, imo nova in eos spargerentur dicteria, et calumniae: unde Fratres videntes se spe destitui, justas querelas apud supremam Apostolicae dignitatis Sedem humilitate, qua par est, deferebant. Justis Fratrum postulationibus annuens Leo X. tunc in Petri Ecathedra sedens Bulla incip. Exponi nobis data Romae 9. Aprilis anno 1514. Andreae Episcopo Rosanensi, Zagrabiae commoranti, et Arnoldo Abbati, B. Mariae de Fonte prope Landstrass Ord. Cisterc. demandavit, ut executoriales litteras, adhibitis etiam, si opus fuerit censuris, et brachio saeculari, efficaces reddant: Et sic latrantium ora, non nisi fulmine Apostolicae potestatis obstrui poterant.
IV. Porro praedictarum Apostolicarum litterarum tenor ex ipso Originali desumptus talis est:
LEO X.
Venerabili Fratri Episcopo Rosanensi Zagrabiae commoran-
ti, et dilectoo filio Abbati Monasterii etc. et eorum cuilibet
762
Venerabilis Frater, et dilecte fili salutem, et Apostolicam benedictionem. Exponi Nobis nuper fecerint dilecti filii Guardianus, et Conventus B. Mariae Oppidi Rudolphswert Ord. Fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum Aquilejensis Dioecesis, quod livet alias lite, et causa inter eos ex una, et quosdam Decanos, Canonicos, et Capellanos, et Capitulum, ac personas Ecclesiae Sancti Nicolai dicti Opoodi, et nonnullos alios eorum adversarios, quorum aliqui viventes, reliqui vero defuncti existunt, partibus ex altera super nonnullis perturbationibus, et molestationibus, praesertim super impedimentis deportationis Sanctissimi Corporis Christi, quod ipsi Exponentes processionaliter, et solemniter honorificentissime in die Corporis Christi una cum processione aliorum Christifidelium tam Ecclesiasticorum, quam Saecularium Sacramenta deferentium, annuatim deferre consueverunt, per eosdem adversarios eisdem Exponentibus illatis, nec non revocatione nonnullorum errorum, haeresim, et a fide apostasiam sapientium, illorum praesertim, quibus temerarie asserebant, quod dicti Exponentes, et alii Fratres non sint in statu gratiae, sed deceptores hominum, quodque extra sua Monasteria eleemosynam petere non possent,neque pro illis eis largientibus exorare neque de licentia Sedis Apostolicae Verbum Dei praedicare, neque Confessiones audire: item quod nullus homo in hac vita posse vivere sine peccato mortali, et quod omnes, qui eisdem Fratribus credunt, vadant cum eis ad infernum: ac aliorum in dictae causae, et causarum ejusmodi deductorum per eosdem adversarios temerario, et insolenti ausu assertorum, et publicatorum coram certo, seu diversis causarum Palatii Auditoribus indecisa pendente, dicti Exponentes unam pro se, et contra eosdem adversarios sententiam deffinitivam reportaverint, quae nulla, provocatione suspensa in rem transivit judicatam, litteris Executorialibus desuper in forma solita decretis: Nihilominus cum ex praeteritis futura cognoscere possint, eosdem adversarios adeo temerarios, et insolenter existere, quod sententiae, et litteris Executorialibus praedictis, nisi ad id censuris Ecclesiasticis cogantur parere negligent. Quare pro parte dictorum Exponentium Nobis fuit humiliter supplicatum, quatenus eis in praemissis opportune providere de benignitate Apostolica dignaremus. Nos igitur attendentes parum prodesse sententias ferre, nisi illae debitae executioni mandentur hujusmodi supplicationibus inclinati Vobis per praesentes committimus, et mandamus, quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum per vos, vel alium, seu alios eisdem Exponentibus in praemissis efficaces defensionis raesidio assistentes, ac sententiam, et litteras executoriales praedictas ubi, eut quando oopus fuerit, ac quoties pro parte dictorum Exponentium fueritis requisiti, in Ecclesiis, ait aliis locis, ubi populi multitudo ad Divina convenerit, solemniter publicantes, feriatis eosdem adversarios superstites per se ipsos, vel alias personas idoneas per vod deputandas, opiniones erroneas, et haereticas, obstinationes praedictas publice abjurare, et revocare juxta tenorem littera-
763
rum Executorialium hujusmodi, ac litteris praedictia cum effectu parere, nec non a molestationibus, inquietationibus, et jactationibus praedictis omnino desistere, ac de singulis damnis, et expensis per eosdem Exponentes passis, nec non injuriis eis per eos, et alium, vel alios defunctos, dum viverent, illatis, ac expensis, in quibus condemnati fuerint, integre, et cum effectu satisfacere, contradictores quoslibet rebelles per censuras Ecclesiasticas, et alia opportuna juris remedia appelatione postposita, compescendo, invocato etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii Saecularis, non obstantibus fel. Record. Bonifacii de una, et Generalis Concilii de duabus dietis, dummodo non ultra tres dietas, ac aliis Apostolicis Constitutionibus, et Ordinationibus, nec non dictae Ecclesiae juramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmotate alia roboratis statutis, et consuetudinibus, privilegiis quoque, et indultis, et litteris apostolicis allis concessis, confirmatis, et innovatis, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romae apud S. Patrum sub annulo Piscatoris die IX. Aprilis MDXIV. Pontificatus nostri anno secundo.
V. Ex hac Apostolica Constitutione clare annotescit, in quam enormes errores prolapsi sint Canonici Rudolphswertenses sua ignorantia, vel potius temeritate: ii etenim non tantum in pauperculos Fratres insurrexerunt, sed etiam ipsam supremem Christi in terris Vicarii potestatem convitiis impetere, et in controversiam vocare temerario ausu attentarunt, ad quorum tamen errorum revocationem hac Apostolica constitutione compulsi erant. Si hi attendissent ad Bullas Joannis XXII. Eugenii IV. Nicolai V. et Sixti IV. quas etiam hic ipsissimus Leo X. confirmavit anno 1518. qui omnes Romani Pontifices quasdam Praepositiones erroneas Joannis Poliaco circa confessiones Fratribus Minoribus factas damnarunt, minime in tantam errorum cloacam prolapsi fuissent. Quantum attinet ad Processionem in festo Corporis Christi, quo tempore ex nostra Ecclesia cum Venerabili Sacramento educi cessaverit? nil certi adferri potest: probabilius tamen est, eam ab hoc anno 1514. intermissam fuisse. Ad perpetuam verò Processionis memoriam sub porticu nostrae Ecclesiae ante ejusdem portam semper erigitur Ara, in qua tertium decantatur in festo Sacratissimi Corporis Christi Evangelium. Licet vero hoc Evangelium tertium anno 1751. in solemni Processione Theophoriae, quod alias sub porticu hujus Ecclesiae in Altari ad hoc erecto ab immemorabili tempore decantatum fuit, Illustrissimus, et Reverendissimus D. Antonius L. B. ab Erberg Praepositus Rudolphswertensis transtulerit ad forum ante domum Pistoris Skofsky, tamen anno 1760. denuo fuit huic Ecclesiae restitutum, quia nostri Patres in platea Altare erigere detrectabant, et Capitulo nimis aegre id erigere accidebat. Ab hoc tempore major viget in hac Civitate inter Clerum Saecularem, et Regularem harmonia; licet subin aliquae minoris momenti discordiae excitatae fuerint, quae, ut commemorarentur, non censentur dignae.
764
Caput III.
De Gymnasio Caesareo Regio in Civitate
Rudolphswertensi instituto.
I. Cum Civitas Neostadiensis tum ob continuas Turcarum excursiones, tum ob frequentiora incendia, maxime vero propter noviter aedificatum Carlostadium, quo ex hac Civitate domus annonaria, et Officialium habitaculas translata erat. Sicque Civitas confiniaria esse desiit, ad maximam pauperiem devenisset, nec medium sese juvandi haberet: Quapropter civitas Augustissimae Reginae Mariae Theresiae anno 1745. supplicem porrexit libellum, ut 6. inferiores scholas a P. P. Franciscanis docendas erigendi potestatem clementissime facere dignaretur, ut hoc motum propter victum studiosis exhibendum, et domos locandas, tum vel maxime, ne suos juvenes alio cum magnis expensis ad studia mittere cogantur, magnum Civitati accresceret emolumentum.
II. Porro supplex libellus Augustissimae pro erigendis scholis porrectus his conceptus erat verbis:
Allerdurchleichtig, Grossmächtige zu Hungarn
und Böhmen Konigin, Erzherzogin zu Österreich etc. etc.
Allergnädigste Erbland Fürstin, und Frau, Frau etc. etc.
Wir gesambte arme mit unmöglich aufbringlichen dargeben betrangte N. Richter, und Räth, und übrige burgersleüth zu Rudophswert in Vnter Crain müssen Eüer Königl. May. abermahl wehemütig fußfallend, und aller unterthänigst vorstellen, gleichwie wir albereits wey. Ihro Kay. May. hochseeligster gedächtnuss, allerhöchst dero H. H. Vattern unser allergnädigsten Erbland fürsten, und herrn, herrn in allergehorsambster vnterthänigkeit angezeiget, wie das dieses arme Stadtel Rudophswert theils wegen dreymahlig außgestandener grossen feüersbrunst, theils auch von darumben, das solches gar viel Jahr her sich nicht mehr in statu illo, wie es in anno 1542 zur zeit der gülten Einlag gestanden, befinde, weilen zu Jener zeit darinen ein grosser Handel, und kaufmanschaft mit Nider Hungarn, und Croaten, und Raizen, die ihre waaren, und viech in grosser Anzahl hereingebracht, und dagegen andere waaren eingewechslet, und weiter geführet, von allen aber der Stadt die Mauth bezahlet, das sich die erträgnuss Jährlich auf ein nahmhaftes quantum beloffen, wie nicht minder 1, das auch alda die Musterungen der Graniz-Miliz, und des Lands Aufboths-volk, wie auch die Graniz-bezahl- und proviantirungen von beyden Erbländern Karnten
765
und Crain gehalten worden, zu welchen Ende unterschiedliche beambte daselbst gestanden, wodurch die burgershaft alda sich so gestalten beholfen, das sie gar wohl in stande gewesen zu solchen zeiten die in dem Landgültbuch befündliche pfründ bezahlen zu könen.
Nachdem aber die Vöstung Canissa in Nider Hungarn, an den Erbfeind übergangen, hat sich der handel, und wandel auf andere pläz gewendet, und die Raizen außgeblieben, darauf auch Ihro durchlaücht Erzherzog Carl zu Österreich seeligster gedächtnuss A o 1580 das Granizhauß Carlstadt von neüen erhoben, dahin folglich alle Graniz-Commissionen, Musterungen, Graniz- bezahl- und proviantirungen transferirt, und das orth alda gleichsam halb lär gelassen worden, auch so gestalten nach, und nach in solche zerfallenheit, und grossen schulden last gerathen ist, das selbe nicht allein die Ansag de A o 1542. unmöglich ertragen kan, sondern auch in kurzer zeit wir arme Inwohner daselbst gedrungen seyn werden unsere haüser zu verlassen, und vns von darumben anderwärtig, zum fahl nicht ehisten von Eüer Königl. May. unserer allergnädigsten Erblandsfürstin, und frauen, frauen ein allergnädigste remedur beschicht, umb das Stükel brod zu erwerben, werden verfügen müssen, absonderlich weilen vns durch die von Einer Löbl. Landschaft alda neüerdings naher Einödt, und Seisenburg gemachte, ansonsten ungewöhnliche seithen strassen, an welche etliche Jahr hero auß Vnter Crain, und ganz Möttlinger boden alle traffic passiret, andurch aber der burgerliche handel, und wandel von dieser landsfürstlichen Stadt über die massen entzogen, mit folglich vns aussern deren grossen Soldaten durchmarchen, Einquartirungen, und vielfältigen ordinari Anlagen solche traffic, obshon diese von alters hero durch dieses Städtel dem alten viae Regiae gemäss passiret, auch darvon der Stadt die Mauth entrichtet worden, ist gänzlichen hinweg genohmen, zugleich aber diese Landsfürstliche uralte Stadt deren Stadtgefählen der arme Burgersman dagegen seines burgerlichen gewerbs entsezet, mithin diese Stadt sambt den Burgersman in die eüsserste noth gestürzet würdet, so gestalten, das nun wir arme burgersleüth alda von Jahr zu Jahr einen grösser, und unerträglichern Schaden erleyden, folgbahrlich in das ganzliche verderben verfallen müssen.
Damit aber dieser Stadt aufgeholfen werden mächte, haben Ihro Wey. Röm. Kay. May. höchstseeligster gedächtnus in kraft allergnädigsten Resolution de dato Wien den 14. Julii 1734. §. Andertens auf unser vorlaüffig allergehorsambst allerunterthänigste fußfallende vorgestelte beschwärde allergnädigst anbefohlen, damit wir, was eigentlich auf die Gurkbruken für eine Mauth, oder brukenpfenig gebühr anzulegen wäre, ein tariffa entwerffen, und zu gnädigster erkantnuss einschiken sollen, wie nicht minder §. Drittens
766
damit wir einen fundum, auß welchen dieser Stadt ein brandsteyer zu geben seye, erdenken sollen. Wann nun wir bey unsern mehrmahlig gehaltenen Rathschlägen keinen andern bessern fundum, wodurch so wohl dem gemeinen weesen, alß unsern armen Inwohnern gemelten Städleins von Jahr zu Jahr aufgeholfen werden möchte, haben erdenken können alß allein durch Einführung der offentlichen schulen in dem Franciscaner Convent alda in der Stadt Rudolphswert in Vnter Crain, womit die burgerschaft wegen theils der Menge Scholaren (da es alda von allen, und jeden Victualien ein mehrers consumirt, auch folglich ein mehrer Consumo introducirt wurde) theils auch viel deren Burgersleüten, und armen wittiben durch die kostgänger ihre lebensmittel etwas leichter beyschaffen könten, und folglich wir arme Burgersleüt alda nicht mehr gezwungen seyn wurden unsere kinder in ihrer vnmündigkeit in die weiter entlegene örter zu verschiken, und solcher orten so grosse vnkösten, welche wir schon unmöglich ertragen können, außzulegen, wodurch wir unzweiffentlich in wenig Jahren sich dahin behelfen wurden, das die Haüser mit Jährlichen ödnussen gelassen, solche stifft, und baullich erhalten, auch die anforderungen de futuro von Jedermäniglich desto füglicher abgeführt wurden.
Welche Scholarum introductio so wohl vns, alß denen gesambten Croaten, dauon dieses Städlein nur wenig stunden entlegen ist wegen der deütschen Sprach, und weniger vnkösten, massen sonst auch denenselben in die weiter entlegene örter, und länder zu verschiken ihre Scholares ohne zweiffel sehr schwär fürfallet, ein grosses utile beyschaffen möchte.
Also gelanget an Eüer Königl. May. unser allergnädigste frau, frau, und Erblandfürstin, unser unterthäniges allergehor. und fußfallendes bitten, allerhöchst dieselben geruhen zu unserer respiration, und erholung dieses remedium provisionale der gemelten Scholarum introductionis in dem aldasigen Rudolphswertischen Franciscaner Convent nicht allein allergnädigst zu bewilligen, sondern auch denen P. P. Franciscanis der Crainerischen Provinz damit dieselben solches onus der 6 untern schulen usque ad Rhetoricam inclusive gegen einen Jährlich von vnß abführen wollenden allmosen an sich nehmen solten durch ein besonderes an den P. Provincial, und Deffinitorium gedacht Crainerischen Franciscaner Provinz abschiken allergnädigst anzubefehlen, annebst aber vnß arme betrangte Burger, und Inwohner daselbst zu solchen Ende, und bessern behelf dieses Städleins mit dem
767
N' o 33.
schon längst allergehor. und allerunterthänigst ansuchenden, wie auch lauth obschon allergnädigst vor recht befundenen brukenpfening nach Inhalt der alda in allegehorsamster unterthänigkeit beygelegten Tariffa, in allergnädigste erwegung, das die Gurkbruken von der Stadt alda alljährlichen, und so oft es die noth erfordert, mit nicht geringen Vnkösten reparirt werden musß, hingegen aber doch die Stadt von dieser bruken biß anhero gar kein utile gehabt hat, allergnädigst zu begnaden. Zu welchen allergnädigsten gewähr wir unß alle samentlich allerunterthänigst, allergehorsambst, fußfallend empfehlen.
III. Hoc Memoriale remisit Aug'ma die 3. Februarii ejusdem anni 1745. ad Excelsam Provinciam Carnioliae pro informatione, quae quidem in erectionem scholarum consentiendi nullam habuit difficultatem, ast ut pontis telonium augeretur, aut Civitati daretur, consentire minime voluit: ut autem cives suum intentum ratione scholarum obtinerent, fuit eisdem suarum, ut secundam supplicis partem propter pontem ommitterent, quo facto, consensus in erectionem scholarum facile obtentus fuit. Post primum supplicem libellum fuit idem petitum etiam Ministri Provinciali intimatum his verbis:
Maria Theresia etc. etc.
Ehrsam, Geistlich, Liebe, Andächtige. Welcher gestalten bey Vnsern König. Hof N. Richter, und Rath, auch die gesambte burgershaft der Stadt Rudolphswert nicht allein um allergnädigste bewilligung einer Scholarum introduction in dem aldortig Rudolphswertischen Franciscaner Convent, sondern auch denen P. P. Franciscanern der Crainerishen Provinz, damit dieselbe solches onus der 6. untern schulen usque Rhetoricam inclusive gegen einen Jährlichen von ihnen Supplicanten abführen wollenden allmosen an sich nehmen sollen, durch ein besonderes mandatum anzubefehlen, annebst aber die Supplicanten mit dem schon längst ansuchenden brukenpfenig allergnädigst zu begnaden, allerunterthänigst angelanget, und gebetten, ein solches verständiget der Anschluss des mehrern.
In massen nun hierüber in krafft unsers hereingelangten allergnädigsten König. Hof-remiss de dato Wienn den 3. Febr. und intimato 16. Merz lezthin bericht, und gutachten abgefordert worden, alß würdet Eüch wegen obansuchender Scholarum introduction zu Rudolphswert dieser Recurs, und bericht hiemit gnädigst beygeshlossen. Dan an dem beschicht unser gnädigster will, und Meinung. Graz den 30. April 1745.
768
IV. Habito consensu Provinciae, et expunito a supplici Civitatis pontis telonio, Augustissima in favorem Civitatis pro erectione 6. inferiorum scholarum facile consensit, et resolvit 16. Aprilis, quae Resolutio sub 6. Maji anni 1746. fuit A. R. P. Sigismundo Skerpin tunc iterato Ministro Provinciali Graecio intimata, hujus tenoris:
Maria Theresia etc. etc.
Ehrsam, Geistlich, Lieber, Andächtiger. In erledigung des gehors. gutachtlichen schreibens von 8. Jenner, und praes' to 9. Merz dieses Jahrs, tragen wir überhaubts kein bedenken auß darin abwaltenden beweg ursachen zur behilf der sehr mittellosen Landsfürstl. Stadt Rudolphswert in Crain mit dem allerunterthänigst gebettenen Consens wegen, bey dortig P. P. Franciscanern vorhabender Erichtung der 6. untern schulen allergnädigst zu Willfahren. Vm weillen aber erst besagte Franciscaner zu solcher schulhaltung gegen ein besonders allmosen sich anheischig machen, alß wird nöthig seyn dißfahls vorhero alles durch schrifftliche pacta klar außzumachen, und zwar diese auch obrigkeitlich bestättigen zu lassen. Dabey versehen Wir vnß gnädig, es werde durch sothane von denen P. P. Franciscanern übernehmende lehrung deren Schulen ihre dermahlige Anzall deren Geistlichen nicht vergrössert werden. Dan an dem beschicht unser gnädigster Will, und Meinung. Graz, den 6. May 1746.
V. Obtento Regio consensu in erectionem scholarum, ac tam Civitati, quam P. P. Franciscanis intimato, prae habito etiam consensu R'mi Patris Ministri generalis P. Raphaelis a Lugagnano, conformiter ad supra allatam Regiam Resolutionem intra Civitatem, et Ministrum Provincialem die 27. Augusti 1746. sequens contractus, qui in originali in Archivio Conventus Neostadiensis asservatur, initus fuit:
Zu wissen, das an heünt zu End gesezten dato zwischen den Hochwürd. N. H. P. Provincialen, und dem löbl. Diffinitorio deren wohlehrwürdigen P. P. Franciscanern der Crainerishen Provinz an einen, dan N. H. Richter, und Rath sambt der gesambten Burgerschaft der Landsfürstlichen Stadt Rudolphswert in krafft ergangener allergnädigst Kay. Königl. Resolution de dato Wien den 16. April, und Graz den 6. May wehrenden 1746 ten Jahrs einrichtenden 6. untern schulen in beyseyn S' r Hochgraflichen Excellenz H. H. Lands Vice Domb in Crain nachfolgende, unwideruflicher Contract aufgerichtet und beschlossen, auch von der löbl. Lands Vice-Domische
769
stölle alda in Crain ratificirt, und bestattet worden alß nemblichen, und
Erstens. Verobligiret sich N. H. P. Provincialis, und das löbl. Diffinitorium gedachter Provinz alljährlichen alda in der Stadt Rudolphswert durch drey ihres Ordens Magistros, und einen erforderlichen P. Præfectum die 6. untern schulen â Parva usque Rhetoricam inclusive mit solcher Methodo, und modo zu dociren, das die hiesige Scholares zu denen P. P. Societatis Jesu, und deren in die hiesige schulen gehen, und wechslen können, die Jugend in Christlicher lehr, und andern erforderlichen geschiglichkeiten zu unterweisen, auch bey albereits überkommener allergnädigsten Resolution und verstattung gleich alle nach aller heiligen dieses laufenden 1746 ten Jahrs die docirung der schulen anzufangen, folglich darmit zu continuiren. Dan so verobligiret sich
Andertens. N. H. Richter, und Rath, und die gesambte Burgershaft zu Rudolphswert zu solcher docirung ohne entgeld des Convents an einen annehmlichen unweit den Convent gelegenen orth, und zwar bey den Fritschkish grad neben der Franciscaner Kirchen ligenden Hauß das schulgebaü aufzuführen, und von diesen einen gang auf den Chor ersagter Kirchen zu errichten, auch solchen gang mit der Kirchmaur zu schliessen, wie nicht weniger das schulgebaü sambt den gang ohne entgeld des Convents stüft, und baulich zu erhalten.
Drittens. Verspricht mehr gedachter N. H. Richter, Rath, und gesambte Burgershafft zu Rudolphswert denen P. P. Franciscanern vor die docirung vor bemelten 6. untern schulen, wie auch vor die nöthige bücher, holz, papier, und dergleichen Nothdürften pro Magistris, et pro Præfecto in allen, und jeden 300. f. t. w. in vier ratis, alß nemblichen alle quatemberg freytag 75. f. punctual, und richtig abzuführen, beynebst auch wochentlich 12. Pfund Rindfleisch, außgenohmen von aller heiligen biß H. Christag, und ordinary fasten, dan von h. h. drey König biß S. Valentini, wan dieselben fasten zu reichen. Übrigens will auch jezt besagter N. H. Richter, und Rath, und die gesambte Burgershaft zu Rudolphswert die H. H. P. P. Franciscaner wegen vorbemelten allmosen auf die alhiesige Jährliche Stadt Mauth, auß welcher Mauth ohnedem denen selben alljährlichen 62. f. Remanenzgeld abgeführt werden muss, hiemit versichert haben: solte sich aber ereignen, das heünt, oder morgen, es seye über kurz, oder lang ein, oder anderer benefactor zu dieser schulhaltung etwas contribuiren, oder villeicht gar solche fundiren, oder belegen wolte, oder aber die schulen aufhören solten, alß dan wäre in solchen fahl die Stadt Rudolphswert ihnen H. H. P. P. Franciscanis die obig
770
versprochene, dreyhundert gulden, und das fleisch nicht mehr zu reichen schuldig.
Viertens. Will auch N. H. Richter, und Rath, und die gesambte Burgerschaft der Stadt Rudolphswert auch dahin zu fahl über kurz, oder lang sich ereignen darffte, das ein, oder die andere Religion, oder auch die Societet selbst sich alda in der Stadt Rudolphswert sezen wolte, dieses studium keines weegs von ihnen P. P. Franciscanis hinweg zu nehmen, sondern dieselbe bey deme zu ewigen weltzeiten perpetuiren zu lassen, auch wider alle etwo ex hoc fine sich alda in der Stadt Rudolphswert sezen wollende Religion, oder auch Societet nach möglichkeit zu widerstehen, verobligiert haben.
Fünftens, und schliesslichen sollen die wohlehrwürdige P. P. Franciscani alle Jahr am ersten tag, da die studia elapsis vacationibus abermahl den anfang nehmen ein hochgesungenes Ambt für die allerdurchlaüchtigste unsere jezt Regierende allergnädigste Kayserin, Königin, und Erblandsfürstin Maria Theresia wegen allergnädigst verstatteten Introduction von ernenten Scholarum, umb allerhöchst dero, und deroselben durchlaüchtigsten Hauß, langwirige glügseeligste Regierung cum invocatione Spiritus Sancti ohne besonderer bezahlung dessen, zu halten schuldig seyn, zu welchen Ambt auch der gesambte Rath, und Burgerschafft fleissig erscheinen solle. Alles treülich, und ohne geföhrde, auch mit, und bey den allgemeinen Landsschaden bund in Crain. In vrkund dessen seynd dieses Contracts drey gleich lautende Exemplaria aufgericht, und jedem theil deren Contrahenten eines unter gleicher förtigung zugestelt, das dritte aber bey der löbl. Lands Vice-Domb Stölle erhalten worden. Datum Stadt Laybach den 27. Aug. 1746.
(L. S.) N. Richter, und Rath, und gemeinde
der Stadt Rudolphswert.
(L. S.) FR Sigismundus Skerpin Minister Provincialis
Ord. Min. strict. Obs. Croatiæ, Carnioliæ,
et integrum Deffinitorium.
Von Lands Vice-Domb Amt wegen wirdet dieser aufgericht, und beschlossener Contract in kraft der de dato Wien den 16. April, Graz den 6. May wehr. 1746 ten Jahrs in sachen ergangenen Kay. Königl. allergnädigsten Resolution, und Verordnung hiemit ratificirt, und bestattet. Datum Laybach den 12. 7'ber 1746.
Heinrich Graff von Arzon Lands Vice-
(L. S.) Domb in Crain.
Johann Hieronymus Merzina von Merzenheimb
J. U. D. Lands Vice-Dom. Amt Secretarius
in Crain.
771
VI. Cum Civitas nonisi duobus annia, ast et hoc aegre stipulatos 300. f. solvisset, fuit a Patribus saepius solicitatio pro solutione interposita non solum apud Civitatem, sed etiam apud Caesareo-Regiam Repraesentationem Labaci, ac apud Aug'mam Reginam Mariam Theresiam, multae erant scripturae ob hanc causam confectae, quas brevitatis caus omitto. Quia vero Civitas ex testimoniio Capitanei circuli impotens ad praedictum onus ferendum declarata fuit, praesertim, quia telonii pontis proventus, quibus haec fundatio innixa erat, a Repraesentatione Regia pro reparatione viae regiae usque Wershlin applicati erant, cogitavit praedicta Repraesentatio de alio fundo, et invenit quoddam legatum Andreae Krenn f. 2000. L. w. investitum die 23. Aprilis 1629. apud Excelsam Carnioliae Provinciam, sed dein die 11. Aprilis 1730. extraditum fuit hoc legatum Domino Friderico Baroni a Schwitzen cum obligatione, ut ille legati illius ferat onera: onus porro erat, ut Interesse inter tres studiosis in Universitate Viennensi studio vacantes, ac a Civitate Labacensi praesentatos pro subsidio continuandi studii divideretur. Labentibus temporibus, aut quia Civitas negligentius ageret, aut Universitas, nullus fuit praesentatus studiosis, nullum etiam Interesse solutum, sicque ratione intermissi Interesse a tot annis conflaverat summam debitam f. 6187. X'r 22. quae cum Capitali f. 1687. X'r 30. fecit totalem summa f. 7874. X'r 52. deductis deducendis.
VII. Reperiens Repraesentatio Regia hoc restans Interesse, repetiit illud totum a Provincia Carnioliae, ast Provincia remisit se ad Baronem de Schwizen, cui hoc legatum extradidit, sed instante Fisco ex causa, quod Provincia non potuerit extradere legatum sine consensu eorum, quorum interest, condemnata fuit ad solvendum restans Interesse cum jure regressus contra Baronem de Schwitzen. Evicta hac tot millium Summa considerans Regia Repraesentatio, nullum mortalium in hanc Summam habere jus praeter solam Reginam, habito consilio die 25. Augusti 1758. praedictam Summam pro fundo scholarum Neostadiensium Aulae praesentavit cooperante ad id vel maxime Ill'mo Domino de Hoffmann Regiae Repraesentationis Consiliario, origine Silesita. Vir erat justissimus, ac Religioni Seraphicae apprime addictus, qui obiit Labaci anno 1760., et ibidem apud P. P. Franciscanos in crypta sub pulpitu sepultus.
VIII. Matura praehabita deliberatione, et debita capta informatione fuit tandem die 3. Novembris 1759. facta Resolutio, et praesentata Labaci 14. ejusdem, et ad Ministrum Provincialem directa sub 30. dicti mensis sequentis tenoris:
Omisso ingressu
Auß dem in angelegenheit deren, von denen P. P. Franciscanern zu Rudolphswert docirenden 6. nidern schulen
772
dan richtigstellung des hierzu erforderlichen fundi sub dato 2 8'b. Jüngsthin von hier auß erstattet gehorsambsten bericht; hatten Ihro Kay. König. Apostol. May. gnädigst abgenohmen, was massen die Stadt Rudolphswert ersagten Franciscaner die gegenhaltung gedachter schulen contractmässig anverlangende Jährliche 300. f. auß ihren mitteln zu bestreiten keines weegs vermögend, wo folglichen dan diese Kay. König. Repræsentation, und Cammer bey dem vorhin gemachten unterthänigsten vorschlag die schulen zu Rudolphswert auß dem Andre Krönischen stiftungs fundo herzustellen, und herüber gedachte P. P. Franciscaner pro praeterito, et in futurum befriedigen zu lassen, um so mehrers beharret wäre, alß die hiesige landschaft, das indebite hinauß bezahlte Krönische fundations Capital pr' 2000 f. L. w. oder 1687 f. 30 Xr' t. w. dan die dauon de praeterito gebührenden Interessen nach Abzug verschidener deducendorum mit 6187. f. 22. Xr' mithin zusamen 7874. f. 52 Xr' t. w. ohne was wegen einer abgeschlagenen von dem hiesig Kay. König. Fisco aber bereits zu Revision angemeldeten Ersezungs Post pr' 3210 f. annach eingehen dürffte, der causae piae paar zu ersezen per sententiam verurtheilet worden seye. Hierüber nun hätten allerhöchst gedachte Ihro Kay. König. Apostol. May. befunden, das die erste haubtstüftung eine vorzügliche reflexion verdienet, und dahero gnädigst entschlossen, das obigen quanto deren 7874. f. 52 Xr' zur sicherstellung der Wienerisch-Crainerischen fundation 2000 f. t. w. exscindirt, die dauon abfallenden Interessen von der hiesigen Landschaft an die Universitet in Wienn richtig abgeführt, und von dieser der Intention des fundatoris gemäss unter drey stipendiatos außgetheilet, der überrest pr' 5874. f. 52 Xr' aber darzu gewidmet werden solle, damit mehr ermelte P. P. Franciscaner die davon abfallenden Interessen gegen ordentliche besorgung, und docirung deren untern 6. schulen künftig hin richtig zu beziehen haben mögen.
Welches also auß eingelangt Kay. Konig. allergnädigsten Resolution de dato Wienn den 3. praes. 14. dieses Ihme P. Provinciali zur nachrichtlichen wissenshaft, und direction mit den weitern beysaz erinnert wird, das Sub hodierno denen hierländigen Herrn Ständen in conformitate dieser allerhöchsten decision unter einen aufgetragen worden seye, das sie mehr gedachten P. P. Franciscanern zu Rudolphswert das Instrumentum obligatorium in debita forma â dato des in sachen ergangenen höchsten Außspruchs außförtigen, solche in originali, et copia authentica anhero zur Einsicht, und weitern bestöllung fördersambst einbringen, denen Impetranten aber die von gedachten 5874. f. 52 Xr'
773
verfallene 5. pr' Cento in denen gewöhnlichen fristen jederzeit behörig abführen sollen etc.
IX. Apparet igitur ex hac Caesarea Resolutione, quod fundus pro docendis scholis Neostadiensibus positus fuerit anno 1759. et consistit in f. 5874. X. 52. germ. mon. Eodem anno expeditum fuit Instrumentum obligatorium, quod in Originali in Archivio Conventus asservatur, sequentis tenoris:
Wir N. Einer Löbl. Landschaft in Crain Præsident, und verordnete, bekennen hiemit für vnß, und vnsere Nachkommen am Ambt, wer die zu jeder zeit seyn werden, und geben jedermäniglich pro aeterna memoria vermög des hiernach folgenden stüfft, und respective schuld-brieff kund und zu wissen, was gestalten der Wohl Edl gebohrne herr Andre Krönn see. S' r Kay. Königl. May. Land-Rath in Crain unter 23. April 1629. zu vnterhaltung dreyer auf der alten Löbl. Universitet in Wienn studirenden besonders Krönischen Anverwandten Craineren 2000. f. Landeswehr. oder 1687. f. 30 Xr' teütscher wehr. Das darvon fallende Interesse zu beziehen auf ewig angeleget. Zumahlen aber ersagtes Capital unter 11. April 1730. von denen Löbl. Land-Ständen dem herrn Friderico Baron von Schwitzen auß den General Einnehmer Amt bezahlt worden, wo folglich der Kay. König. Fiscus alda als Actor der piae causae auf allerhöchsten befehl die löbl. Ständen bey der allhiesigen Kay. König. Justitial Repræsentantion, und Cammer zu herstellung dießfähligen Capital, und Interesse gerichtlich angegangen, auch vermög Justitial Ausspruch dd o 22. Augusti 1759. nach abzug verschidener deducendorum sie herrn Stände das Capital mit 1687. f. 30 Xr', nicht minder das Interesse mit 6187 f. 22 Xr' zusammen aber mit 7874. f. 52 Xr' der causae piae baar zu ersezen verurtheilet worden seynd: vnd wie zumahlen Ihro Kay. König. Apost. May. mit 19. November 1759. allergnädigst resolviret haben, das von vorbesagten quanto deren 7874. f. 52 Xr' zu herstellung der Wienerisch Krönishen fundation 2000 excindiret, der überrest aber Pr' 5874. f. 52 Xr' t. w. dem N. P. Guardian, und Convent S. Francisci Ord. Min. zu Rudolphswert zu besorg, und docirung deren 6. mindern schulen (so lang solche erhalten werden) die darvon abfahlende Interessien richtig verabfolget werden sollen. Dahero wir in Nahmen wohlgedachter Löbl. Landschaft recht, und redlich schuldig worden seynd, dem N. P. Guardiano, und Convent S. Francisci Ord. Min. zu Rudolphswert respectu docirung deren 6. mindern schulen eine Summa geld benantlich fünf Tausend, achthundert vier, und Siebenzig Gulden 52. Xr' t. w. zu
774
wessen Ende auch auf vnsern unter 7. December 1759. ergangene bewilligung zu henden des wohlgebohrnen herrn Marx Ant. Freyherrn von Pillichgraz, herrn auf Baumkiersthurn, und Hiltzeneg wohl gedachter Löb. Landshafft Ge'l E'ber so gestalten auf ewig angelegt worden, das Jährlich fahlende Interesse 5. pr' C' to mehr besagter P. Guardian, und Convent zu Rudolphswert zu Erhaltung deren 6. mindern schulen erhöben solle. Hierauf geloben, und versprechen Wür für Vnß, und unsere Nachkommen am Amt bemelte 5874. f. 52. Xr' t. w. auf ewig anligend zu erhalten, das hievon von heünt untergesezten dato â 5 pr' Cento lauffende Interesse ohne fehrerer Anschaffung eröffterten P. Guardiano, und Convent S. Francisci Ordin. Min. gegen einreichender Quittung für, und für auß dem Ge'l Eb'er Amt bezahlen zu lassen, auch dits orths gänzlich ohne Nachtheil, und schaden zu halten. Alles treylich, und ohne geföhrde auch bey dem Landschaden bund in Crain. Zu dessen vrkund seynd zwey gleich lauttende Stüfft- und respective schuld-brieffs exemplaria unter vnserer hand vnterschrift, und Insigl pro æterna memoria aufgericht, und hievon eines Einer löbl. Repraesentation, das andere dem N. P. Guardiano, und Convent S. Francisci zu Rudolphswert zugestellet worden. Laybach den 1. November 1759.
(L. S.) (L. S.) (L. S.) (L. S.) (L. S.) (L. S.)
| Joseph Barbo gr. v' Waxenstein Verordneter Amts Præsident | |
| Carl Dismas Barbo gr. v' Waxenstein dombdechant Verordneter | Marx Anton freyherr v' Pillichgraz Ge'l E'ber |
| Maria Ignaz Gr. v' Engelshauß Verordneter | Joseph Leopold von Rastern Buchhalter |
| Joseph freyherr von Liechtenthurn Verordneter | Johan Bap'ta v' Rosenfeld Ge'l E'ber Amts Verwalter |
X. Donec Interesse solveretur a 5. pro cento, tunc Conventus annue percipiebat 293. f. 44 3/5 X'r Sicque tantum 6. f. 15 2/5. X'r minus, a Summa in primo Contractu cum Civitate inito designata: Postquam vero omnia Capitalia ad 4. pro cento reducta sunt, etiam hoc Capitale eamdem sortem subire debuit, ac nunc non percipiuntur nisi f. 235. Notandum est, quod ad numerum rotundum in Capitalibus faciendum de mandato Caesareo a sorte principali aliquid demi aut eidem aliquid addi debuerit, hinc praetacto Capitali f. 5874. X. 52. Perillustris D. Fridericus Weitenhiller Parens Spiritualis Conventus Labacensis addidit de suis f. 25. X'r 8. cum obligatione unius Sacri pro ipso celebrandi. Per
775
hujus Summae additionem conflavit Capitale in Summam f. 5900. et obinde de Interesse Conventus percipit f. 236. Quare si suo tempore scholae doceri cessarent, praedicti f. 25. X'r 8. essent omnino excindendi a praedicta Capitali Summa. Civitas manet obligata, et reparationem Gymnasii, ac ad danda qualibet septimana 12. lb. de Carnibus, quas usque ad annum 1761. dedit in natura, praedicto vero anno convertit. Oeconomiae gratia in pecuniarum Sumam f. 19. X'r 53. germ. mon.
XI. Ut autem studiosa juventus in virtutibus, et morum disciplina indies majores faceret progressus, et praesertim in cultu, et devotione erga Beatissimam Virginem Mariam semper magis accenderetur, fuit authoritate Benedicti XIV. anno 1756. instituta Congregatio studentium sub titulo B. V. Mariae sine labe conceptae, multisque ditata Indulgentiis, prout ex ejusdem Bulla incip. Cum sicut dat. Rom. die 4. Sept., quam ex originali adduco, clarius patescit.
BENEDICTUS P.P. XIV.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum sicut accepimus, in Gymnasio sub cura Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum Oppidi Neostadiensis Goritiensis Dioecesis una pia, et devota Christifidelium studentium virilis sexus tantum Confraternitas, seu Congregatio sub titulo Conceptionis Beatae Mariae Virginis Immaculatae canonice erecta, se erigenda existat, cujus Confratres quamplurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt, seu intendunt. Nos, ut Confraternitas, seu Congregatio hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac B. B. Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus Christifidelibus studentibus virilis sexus tantum, qui dictam Confraternitatem, seu Congregationem in posterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si vere paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint plenariam: ac tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate, seu Congregatione Confratribus in cujuslibet eorum mortis articulo, si vere quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra Communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus corde devote invocaverint etiam plenariam: nec non eisdem nunc et pro tempore existentibus dictae Confraternitatis, seu Congregationis Confratribus etiam vere paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis, qui praedictae Confraternitatis, se Congregationis Ecclesiam seu Capellam, vel Oratorium die festo ejusdem Conceptionis Beatae Mariae Virginis Immaculatae a primis Vesperis usque ad occasum Solis diei hujusmodi singulis annis devote visitaverint, e ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extipatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces offuderint, quo die praedictorum id egerint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam
776
et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper eisdem Confratribus etiam vere paenitentibus, et confessis, ac Sacra Communione refectis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium hujusmodi in quatuor aliis anni feriatis, vel non feriatis, seu Dominicis diebus per eosdem Confratres semel tantum eligendis, e tab Ordinario approbandis, ut supra visitantibus, et ibidem orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas, quoties vero Missis, et aliis Divinis Officiis in Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio hujusmodi pro tempore celebrandis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis, seu Congragationis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam qui corpora defunctorum tam Confratrum hujusmodi quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascumque Processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum tam in Processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicumque, et quomodocumque pro tempore deferetur, comitati fuerint, vel si impediti, Campanae ad id signo dato, semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies Orationem, et Salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum hujusmodi recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcumque aliud pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum exercitio sexaginta dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuo, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint, utque si dicta Confraternitas, seu Congregationi alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel in posterum aggregetur, aut quavis alia ratione uniatur, et etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso pariter nullae sint. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die IV. Septembris MDCCLVI. Pontificatus Nostri anno decimo septimo.
Pro D'no Card'li
Passioneo
Joannes Hosius
Substitutus.
Publicetur servatis servandis, uti de jure, et consuetudine etc. et in finem insertum pro festo principali Congregationis festum Conceptionis B. M. V. Immaculatae: pro Indulgentiis vero septem annorum, et totidem quadragenarum sequentia festa, videlicet Purificationis, Annuntiationis, Assumptionis, et Nativitatis B. V. M. authoritate Excel' mi , et R' mi D'ni Archiepiscopi Goritiensis statuimus, designamus, et praefigimus. In quorum fidem etc. dedimus Rudolphswerti die 12. Nov. 1756.
Vincentius Mlakar Decanus Rudolphswertensis
et Archiepiscopalis Commisarius.
777
Caput IV.
De moderno Ecclesiae statu, ejus Consecratione: De Al-
taribus, eorumque consecrationibus, ac Confraterni-
tatibus in ea institutis, aliisque piis
exercitiis in ea peragi solitis.
§. I.
De Ecclesia moderna, ejusque Consecratione,
ac Confraternitatibus, aliisque piis exercitiis
in ea institutis.
I. Jam supra memini, quod Ecclesia prima S. Leonardi, antequam ea Fratribus Minoribus extradita, et consignata fuisset, moderni Sanctuarii spatium superasse vix censenda sit, ex eo, quod saepius in Instrumentis etiam publicis vocetur Capella, vel etiam Oratorium. Ea vero circa annum 1472. ope Ill'mae Dominae Elisabethae a Tschernembl, quae plures domos pro extensione Ecclesiae, et aedificatione Conventus coemerat, ut supra visum, extensa fuerit plateam communem versus absque tamen Capellis Scapularistica, S. Antonii, et S. Francisci, quae posterioribus temporibus, ut paragrapho sequenti videbitur, adjecta erant. Ecclesia moderna sat spatiosa pro hac Civitate videtur (habet enim in longitudine orgias 15. et 6. pollicibus, et latitudine vero 7. orgias) ad eam tamen diebus Dominicis, et festivis tantus tum ex Civitate, cum ex vicinis pagis concurrere solet populus, ut ea saepius totum capere nequeat.
II. Quando prima Ecclesia S. Leonardi erecta, aut consecrata fuerit? nulla prostant monumenta, ex quibus id vel conjecturaliter conjici possit, id tamen ex litteris Andreae Episcopi Ferentini supra c. 2. §. 2. n. 4. fol. 748. allatis haud obscure colligitur, quod ea, antequam Fratribus Minoribus consignata fuisset, consecrationis beneficio donata extiterit, quia praelaudatus Episcopis in citatis litteris pro festo dedicationis ejusdem Ecclesiae quadraginta dierum Indulgentias concesserit. Secunda Ecclesia a Reverendissimo D. Paschasio de Galligujana dicto Episcopo Petinensi, ac Vicario Generali Patriarchae Aquilejensis Sacris liquoribus perlinita fuit, ut innotescit ex quadam scheda in Archivio Conventus Neostadiensis reposita, et ex Protocollo Archivii Petinensis et instrumento consecrationis Petinae asservato, de Ecclesia Monasterii Neostadiensis Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci expressam mentionem faciente. De caetero Paschasius (quem Valvasor Topogr. Carn. lib. 8. fol. 680. Pasqualinum, et Pasqualium vocat, ac ad annum 1485. reponit) Cathedram Petinensem, et Vicariatum in Patriarchatu Aquilejensi extra forum Julii obtinuit juxta P. Greiderer in Germ. Francisc. lib. 2. fol. 109. n. itidem 109. anno 1478. et tenuit usque ad annum 1487. Ex quo deducitur, quod Ecclesia inter annos 1478. et 1487. consecrata fuerit circa finem mensis Augusti, quia anniversaria consecrationis dies hujus Ecclesiae
778
quotannis celebratur Dominica proxima post festum S. Bartholomaei Apostoli: consecrata verò erat sub titulo S. Leonardi, quia in festo ejusdem Sancti, quod cadit ad 6. diem mensis Novembris, semper celebratur hujus Ecclesiae patrocinium.
III. Dum de dedicatione Ecclesiae sermo institutus est, rem sane admiratione dignam promere, et narrare volui, videlicet quod circa festum dedicationis […]vel saltem infra Octavam ejusdem omni anno ab immemorabili advolare soleant apes in magna quantitate, subin in minori, ac sese locare in muro Sanctuarii exteriori, ac post octo, aut decem dies denuo evanescunt. Res haec, si secundum se spectetur, mira omnino censenda est ex eo, quod semper in eodem loco, eodemque tempore semper se collocent: posset quidem dici, quod apes sequantur odorem melis, quem prioribus annis reliquerunt. Sed quia hoc etiam alio tempore fieri posset, etn on semper eodem tempore, res naturalem rationem omnino excedere videtur. Si quis sanis criseos regulis innixus rem aliter explicare quiverit, non sum contrarius, factum tamen in dubium vocare haud poterit, quia ipsemet triennali experientia observari.
IV. Fuisse in Ecclesia Sancti Leonardi, antequam ea nobis traderetur, institutas duas Confraternitates, unam sub invocatione S. Leonardi, et alia sub invocatione S. Petri Apostoli, testificatur Instrumentum introductionis supra c. 2. §. 2. fol. 745. adductum, imo, quod Confraternitas S. Leonardi ad nostram introductionem renovata fuerit, patet ex eodem instrumento, in quo R'mus D. Andreas Episcopus Ferentinus, et Vicarius Generalis, in Patriarchatu Aquilejensi fatetur, quod novam Confraternitatem S. Leonardi cum antiqua unierit. His tamen temporibus neutra ex praedictis Confraternitatibus amplius in vigore est, quibus vero aliae substitutae sunt, et quidem prima est Archiconfraternitas Cordigerorum S. Francisci, de qua vide dicta in Conv. Labac. c. 7. §. 3. n. 1. et seqq. fol. 334. et seqq. Secunda est Sacratissimi Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo erecta post extructionem Capellae anno 1695. De facultate erigendi hanc Confraternitatem nullum speciale prostat monumentum, unde erecta fuisse censetur vi generalis facultatis, quae a Vicario Generali Ordinis Carmelitarum P. Theodoro Straccio concessae P. Ministo Provinciali, et Guardiano provinciae Bosnae Croatiae, nunc Croatiae Carnioliae die 20. Junii 1615. uti videre est in Conv. Labac. c. 7. §. 1. n. 1. fol 328. His Confraternitatibus accedit tertius S. P. Francisci Ordo introductus anno 1728. ut in ejusdem Ordinis libro adnotatum reperitur.
V. Anno 1731. fuit hic etiam erecta via Crucis, ubi prima statio erat in nostra Ecclesia, et ultimae in Sepulchro Domini penes Stauden, quia verò tempore pluvioso, praesertim hyemali obiri nequiverit fuit ea anno 1735. cassata, ac in Ecclesiam reposita, quae a devoto populo magna cum pietate non tantum diebus veneris dum praecedente sacerdote processionaliter ducitur, sed quotidie pro
779
particulari cujuslibet devotione frequentatur. Praeterea a duobus concionatoribus quolibet dominico, et festivo copiose accurenti populo Divinum proponitur verbum. Organum modernum non leve praebet Ecclesiae ornamentum: illud fuit post incendium anno 1664. exortum ad partem laevam Chori positum, anno vero 1680. ad medium Chori collocatum, ut scheda in organo reperta denotat his verbis: Mich hat übersezt, und gestimmet Johannes Faller Burger, und Orgelmacher in Laybach 1680. anno 1698. fuit denuo ad laevam partem repositum: tandem anno 1764. fuit in eodem loco factum novum Organum a D'no Joanne Georgio Eisell cive, et organifice Labacensi, armarium elaboratum fuit a Fratribus domesticis Genuino Kerschpaumer arculario, et Alexio Rivalta sculptore natione Tyrolensibus. Campanile in debitam altitudinem exurgens tres continet mediocris mollis campanas, praeter eam, qua ad Sacra ordinaria populus convocatur. Major fusa fuit anno 1677. mediocris vero anno 1688. beneficio cujusdam Domini Lukantschitsch. Anno 1751. fuit novum stratum in Ecclesia ex lapide quadro factum.
VI. Non tantum domi, et in propria Ecclesia, ad quam quolibet festivo die copiosus solet accurrere paenitentum numerus, Patres Confessarii pro salute animarum indefesse laborant, sed etiam in subsidium Parochorum diversarum in vicinia consistentium Parochiarum signanter Parochiae Treffinensis: Hönigsteinensis, B. V. Mariae in Stoppitsch, in Schemizh: ad S. Bartholomaeum in Campis, ad S. Cantianum penes Radelstein in Pleteriach, ad Albam Ecclesiam, aliaque adeo frequenter, et copiose evocantur, ut saepius ob defectum Religiosorum nonnullis Parochis debitum charitatis auxilium denegari debet; lectores enim Philosophiae sine dispensio Religiosae juventutis ordinarie exmitti haud possunt, minus tres inferiorum scholarum Professores, minime vero duo anno 1778. introductae scholae normalis Professores. Plures itaque in hoc Conventu desiderantur Religiosi, ut omnium iis indigentium desiderio satisfieri possit: quia vero inspecta Conventus eleemosyna, quam acquirunt, plures ad eum collocari nequeunt, fit, ut plures eorum subsidio destituti remaneant.
§. II.
De Altaribus, eorum fundationibus, renovationibus
et consecrationibus.
I. Praeter Aram Majorem honoribus S. Leonardi dicatam sunt in Ecclesia aliae 7. Arae videlicet 1' ma in Capella Scapularistica. 2' da Sanctissimae Trinitatis. 3' tia B. V. Mariae sine labe conceptae. 4' ta S. Antonii de Padua. 5' ta S. P. N. Francisci. 6' ta S. MArgaritae de Cortona. 7' ma S. Joannis Nepomuceni. Iam de singulis agendo sumendum est initium ab Ara principaliori S. Leonardi Confessoris, quae in Ecclesia extitit, antequam ea nobis consignata fuit, cum autem annum 1472. D. Elisabetha a Tschernembl Ecclesiam suis sumptibus ampliaverit, dicendum est, quod etiam novam Aram proportionatam corpori Ecclesiae fieri
780
curaverit. Dum haec Ara prima ruinam minaretur, fuit alia nova substituta expensis R'mi, et amplissimi Domini Jacobi Kofferle Abbatis Sitticensis anno 1579. TErtia erecta fuit diversorum benefactorum eleemosynis industria P. Petri Seidetti tunc Conventus Guardiani conquisitis anno 1647. Quarta vero, quae nunc stat, opera A. R. P. Bernardini Gregoritsch iterato Ministri Provincialis erecta fuit anno 1723. Sicque Aram prima stetit annis 107. secunda annis 68. et tertia annis 76. Ad aram modernam novum tabernaculum factum fuit anno 1774. a Fratribus Evangelista Wurzer Arculario, et Alexio Rivalta Statuario. P. Godefridus Pfeiffer in sua Hist. Conv. Neost. ad ann. 1716. et iterum ad ann. 1723. hujus postremae Arae ponit erectionem, quia vero no nest perceptibile, quod intra 7. annos duae Arae factae fuissent, unde hujus Arae erectio ad alterutrum annum ex dictis tantum reponenda est, nisi mavis dicere, quod anno 1716. incoepta, et anno 1723. primo totalem perfectionem attigerit.
II. Secunda Ara lateralis est in Capella specialu, ad quam per Sanctuarium aditus patet, a cornu Evangelii sita in honorem B. V. Mariae de Monte Carmelo. Fuit haec Capella unacum Altari extructa funditus a Perillustri Domino Wolffgango Conrado de Prekerfeld Medicinae Doctore, Castri Altenburg Domini et singulari Fratrum Minorum fautore. Obinde etiam per Patentes VDiff'rii declaratus fuit hujus Capellae, et Arae fundator, quamvis onus penes Conventum maneat Aram necessario suppellectili providendi, ac, quando necessitas exigeret, etiam novam erigendi. Fuit autem Capella una cum Ara aedificari coepta anno 1692. et perfecta erat anno 1695. quo anno, ut supra insinuavi, etiam Confraternitas Sacratissimi Scapularis introducta fuit, pro cujus defunctis membris haec Ara feria 4'ta Apostolica authoritate privilegiata est. Post annos 21. vel 28. anno videlicet 1716. vel anno 1723. primae Arae Scapularisticae suffecta nova legitur in Hist. Conv. Neost. ad dictos annos P. Pfeiffer, ast mihi utrumque improbabile videtur, qui enim fieri potuit? ut Ara nova intra 21. vel 28. annos adeo corrodatur, ut ex integro nova fabricanda sit, nisi fors cartaceam fuisse dixeris. Tandem anno 1765. fuit denuo novum Altare in Capella Scapularistica factum per Fratres Genuinum Kerschpaumer Arcularium, et Alexium Rivalta Sculptorem, quam in inauravit D. Antonius Fajenz civis Labacensis pro 226 f. quos diversi benefactores contribuerunt. Ad hanc D. Joannes Daniel de Schitfeld alias Jagsha argenteam lampadem fueri curavit, ac in suo testamento anno 1726. pro illuminatione illius 300. f. qui apud Provinciam Carnioliae investiti sunt, legavit illis verbis: Vnd weilen ich eine silberne Ampel mit 100. loth silber, wovon Macherlohn 25. f. t. w. bezahlet worden, in die Scapulier Capellen, bey denen P. P. Franciscanern alhier machen lassen, also will ich zur ewigen beleichtung derselben 300 f. t. w. so gestalt verschafft haben, das solche durch mein Testaments Executorn bey der löb. Landshaft in Crain auf ewig angelegt, und darvon das Interesse alle Jahr den P. P. Franciscanern zu erkauffung des oels gerenhet werden solle.
781
III. Tertia Ara in honorem Sanctissimae Trinitatis erecta sita est ex parte Epistolae penes portam inferiorem, per quam ex Sacristia ad Ecclesiam itur. Haec Ara primitus in honorem B. V. Mariae dicata erat, fuitque anno incerto extructa a familia Matachich, quae dum Patriciis Carnioliae adnumerata fuisset, assumpsit Praedicatum de Seethal. Pro manutenenda, et necessaria suppellectili providenda hac Ara D. Gregorius Matachich possessor Castri Altenburg anno 1656. legavit penes Civitatem unum agrum, ut ex ejus propria manu signata scriptura hujus tenoris patet:
Ego Gregorius Matachich Dominus in Holtenburg in inferiori Carniolia penes Rudolphswert Civitatem. Quandoquidem omnibus hominibus statutu mest semel mori, cum nil certius morte sit, et nil incertius, quando? ideo ego suprascriptus tamquam pro ultima mea voluntate, et testamento relinquo unum fundum meum proprium, id est mea propria pecunia epmtum, et absque ulla alia caeterorum praetensione expertem, in territorio Nocae Civitatis situatum B'mae, Magnaeque Genitricis Dei Mariae altari dedicato a meis antecessoribus in Ecclesia R. R. P. P. Franciscanorum Rudolphswert existentium: hac conditione tamen relinquo eidem altari, ut nullus Superior illius Conventus pro tempore existens â dicto altari illum fundum alienare possit, vel vendere, quia non alio intuitu dictus fundus Altari datus est, quam pro datatione, et rebus necessariis eidem altari quotidie occurentibus: unde volo, ut solummodo Procurator, vel Pater Spiritualis pro tempore existens censum illius agri, vel fundi â tenente exigere possit, et valeat, neque volo, ut ullus meorum haeredum legitimorum aliquod jus supra illum agrum habere possit, nisi illo tempore, quo dicti R. R. Patres viderent illum agrum statui Seraphico repugnare, ita, ut nullo modo illum tenere possent, tunc dicti Patres dictum agrum haeredibus meis resignare tenebuntur hac conditione, ut mei haeredes in perpetuum necessaria alatari providere teneantur, et hoc sub maledictione Omnipotentis Dei committo omnibus meis haeredibus, ne dictum agrum alienari a dicto altari permittant. Ideo has patentes adhuc laus Deo, integrae, et sanae mentis compos propria manu subscribere volui, proprioque meo sigillo pro majori fide adstruenda munire. Datum in Holtenburg die 7. Maji 1656.
(L. S.) Gregorius Matachich
Dum haeredes cum praedicto onere agrum excolere nollent, et P. P. Franciscani, dum ad Reformationem provincia pransiisset, amplius possidere detrectarent, fuit is anno 1688. divenditus D. Joanni Baptistae Rochner pro 100. f. qui in Conventus necessitates absumpti sunt, cura penes Fratres remanente providendi necessariis altare: obinde etiam novum altare anno 1726. industria A. R. P. Berbardini Gregoritsch Provinciae Patris aliorum benefactorum eleemosynis constructum erat.
IV. Quarta Ara ex parte Evangelii sita, in honorem B. V. Mariae sine labe conceptae erecta est. Quando prima Ara facta fuerit? nullibi adnotatum reperi, moderna facta fuit pariter industria ARP. Bernardini Gregoritsch. Imajo B. V. Mariae Immaculatae Conceptionis miraculis claret, ut anathemata ad parietem affixa luculenter demonstrant, et magna populi devotione colitur, quae devotio anno 1756. excitata fuit per juvenem quemdam Sacristiae Matthaeum nomine, is siquidem specialu affectu tenebatur in B. V. Mariam, unde ejus etiam aram specialiter exornare satagebat, quod
782
videntes alii saeculares etiam specialu devotione erga illam affecti in magna veneratione eam habere coeperunt.
V. Capella, et Ara in ordine quinta honoribus S. Antonii de Padua Orbis Thaumaturgi facta fuit perfracto muro anno 1665. a Domino Joanne Leonardo Mellar Senatore Rudolphswertensi, et pluribus annis Syndico Apostolico hujus Conventus. Cui vetustate corrosae Arae anno 1716. vel vero 1723. alia nova suffecta erat tempore secundi Provincialatus P. Bernardini Gregoritsch. Pro illuminatione, et ornatu Capellae, et Altaris non tantum Maria Anna praedicti Leonardi uxor legavit 222. f. 13 d. 1. seu 100. coronatos carn. mon. ut ex ejus testamento die 4. Maji 1666 condito patet his verbis: Viertens verschaffe ich zur zier, und beleichtung des altars in unserer Capellen S. Antonii de Padua Jährlich 12. f. welche mein geliebter H. Ehevogt, so lang ihme der liebe Gott sein leben fristet, zu reichen nicht unterlassen würdet, nach sein abscheiden aber sollen meine Erben 100. Cronen sicher, und gewiss anlegen, und das dauon gebührende Interesse Jährlichen zu besagten Altar auf ewig verordnen »Sed etiam ipsemet D. Leonardus Mellar huic Legato in Suo testamento facto 27. Aprilis 1674 adjunxit alios 500. f. carn. mon. prout illa verba prædicti Testamenti innuunt« ferner zur bezier, und beleichtung des Altars, und der Capellen S. Antonii legire ich 500 f. Capitals, welche auf ein gewisses orth angelegt, und dauon das Jährliche Interesse allhin appliciret werden solle. Beschehen zu Rudolphswert den 27. April 1674.
Hanns Leonhard Mellar
Utrumque hoc legatum investitum fuit anno 1681. apud Inclytam Carnioliae Provinciam una cum legatis factis tam pro Missis cantandis quam legendis.
VI. Erectionis Capellae S. Francisci, ac altaris annus determinatus adnotatus non reperitur, videt tamen ea facta fuisse circa annum 1599. a quadam familia Raabiana, cum ea in hac Capella propriam habent Cryptam, hodierna Ara cura, et opera P. Berbardini Gregoritsch, provinciae Patris, natione Neostadiensis erecta fuit anno 1716. aut alio usque ad annum 1723. Anno 1747. Joannes Baptista Mayracher Mercator Neostadiensis Imaginem Salvatoris crucem portantis ad normam, et exemplar illius Imaginis, quae Graecii apud P. P. Franciscanos colitur miraculis clara, depingi beedici, et ibidem attingi curavit, Neostadium deportavit, ac suis expensis ad hanc S. Francisci Aram collocari fecit, quae sicut Graecii, ita et hic miraculis clarere coepit. Porro origo hujus Imaginis ex Archivo Graecensi haec fuisse refertur: fuit praedicta Imago in domo cujusdam Ill'mi Domini de Strobelhoffen, quae ejus filiam vanitati deditam, e tuno die ad saltum comptius sese praeparantem, pertranseuntem ita allocuta est: En! intras ad exhilarandum te saltibus, et mundi gaudiis, et ecce ego grave crucis pondus tantis cum doloribus sustineo. Qua voce commota vanitatibus valedicens in Ordine Carmelitarum Pragae Deo servire coepit, Imajo vero publicae Venerationi in Ecclesia Fratrum Minorum exposita miraculis coruscat, quod factum praedicta puella jurate coram testibus
783
quoque juratis, ac Notario publico edixit.
VII. De Aris S. Margarithae de Cortona, et S. Joannis Nepomuceni, quae sub choro penes portam Ecclesiae prior ex cornu Evangelii, altera Epistolae sitae erant, nulla habeetur memoria, praeterquam, quod eae erectae sint anno 1726. opera, et cura saepe laudati P. Bernardini Gregoritsch Neostadiensis, qui bina vice Ministri provincialis officio laudabiliter perfunctus est, ac 16. interpolatis annis hunc Conventum gubernabat. Hae duae Arae anno praedicto factae prius non extiterunt, quia nullibi aliqua memoria reperitur, quod annum praedictum praecessissent. Hae duae Arae cum Aris Sanctissimae Trinitatis et Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae consecratae erant anno 1740. ut oculares etiamnum viventes testes testimonium perhibent a R'mo, et Amplissimo Domino, Domino Alexandro Tauffrer Abbate ad fontes Marianos prope Landstrass. Quod autem etiam aliae quatuor consecratae sint, ex eo patet, quod anno 1728. â P. Jacobo Hoffstetter Ministro Provinciali interdicto subjectae ab eo denuo liberatae erant, utique nonnisi demonstrata consecratione.
Caput V.
De Sepulturis, Epitaphiis, ac viris conspicuis
in hac Ecclesia sepultis.
§. I.
De Epitaphiis, et Cryptis.
I. Prima in medio Ecclesiae Crypta tumulandis nostris Fratribus deservit. In Capella Scapularistica tres reperiuntur cryptae, quarum prima mox ad pedestallum altaris posita spectat ad fundatorem Capella videlicet Perillustrem Dominum Wolffgangum Conradum de Prekerfeld, ejusque posteros, supra cujus mortualem lapidem sequens legitur inscriptio:
Hanc sibi vivens aedem paravit
securatus tutella,
quam Conjugi, et posteris legavit
in Virginis Capella
ut ex humo factus, pariter redactus
morte praventus, quiescit hic contentus.
Perillustris, ac Excell' mus Dominus Wolffgangus
Conradus a Praekerfeld de Impelhoffen A.'o 1695.
Alia duo pleno jure spectant ad Conventum, supra tertiam mox ad portam haec legitur incisa inscriptio:
Gaudens erit ejus obitus
qui Mariae, dum viveret
fuit fidelis, et devotus. S. Hieron.
II. Sub pulpitu extat Epitaphium D. Wilhelmi Villander, qui virili statura in lapide incisus est cum hac inscriptione:
784
Hier liegt begraben der Edl und vöst Willham von Villanders zu Wördel der lezt des zunahmens gestorben am Charfreytag 1547. und sein Vatter Sigmund Villander ist auch hier begraben 1520. dem Gott gnad. In lapide penes caput: sein alter 54 in summitate lapidis: Sic transit gloria mundi 1547. in inferiori lapidis parte: Kunigund Villandrisin eine gebohrne von Guttenberg starb im Jahr 1533. Anna Villandrisin ein gebohrne von Trautsam. In qua Crypta tumulati sunt praedicti de Villander? adnotatum non reperitur.
III. In Capella S. Francisci est crypta familiae Raab, quae etiam ipsam Capellam fundavit, supra sepulturam hoc legitur Epitaphium:
Ich leb, und ihr solt auch leben Joan. 14. Hier ruhet in Gott der Edl vöste herr Gregor Raab, welcher den 3. Augusti 1599. Jahrs in Gott seelig entschlaffen, auch sein sohn der Edl vöste herr Martin Raab, welcher den 11. Julii 1622. Jahrs auch seelig entschlaffen, und der Martini sohn, der Edl vöste herr Georg Raab ist den 9. Augusti 1621. Jahrs seelig entschiden, denen allen Gott gnädig seyn wolle Amen 1625.
Notandum, quod hi sepulti fuerint effossa humo et non in Crypta, quia Crypta primo facta est anno 1666. per Joannem Raab, ut constat ex quadam diffinitoriali concessione Catharinae a Raab natae Wernekerin facta, ut in Crypta â suo conjuge Joanne facta sepeliri valeat.
IV. In spatio interjacente inter Capellas S. Antonii, et S. Francisci est Crypta D. Joannis Lenkovitsch, quae modo tertio Ordini S. Francisci data est, cum obligatione, ut Ordo quolibet anno Conventui 6. f. carn. mon. tradat, sive aliquis sepeliatur, sive non. Epitaphium dicti Lenkovitsch sub ejusdem statua in muro intra dictas Capellas posita est sequens:
Hier liegt begraben, und ruhet der Edl und gstreng Ritter Hanns Lenkovitsch zu Freythurn an der Culp weyland Kaysers Ferdinandi, und jeziger Kay. May. auch fürstlichen durch laücht herrn Carl Erzherzogen zu Österreich gewester Rath, und Obristfeldhaubtman der dreyen landen Steüer, Carnten, und Crain an den windishen, und Crabatishen gränzen, und mehr orthfleken, so gestorben ist den 22. tag Junii Im 1569. Jahr, dem Gott der Allmechtige sambt seinen alda begrabenen Sohn Wolff Christoph, und allen glaubigen seelen ein Christlichen vrstand verleichen wolle Amen.
V. A pulpitu versus aram S. Joannis Nepomuceni est Crypta olim spectans ad D. Georgium a Sigisdorff, demortua hac familia ea data fuit Dominis de Wuseth ex Fastenberg, sed et haec familia hujus lineae demortua est, qua extincta crypta denuo devoluta est ad Conventum. In muro penes Cathedram est in lapide excisa statua praedicti Domini Sigisdorff cum haec inscriptione:
Hier liegt begraben der Edel, und gestrenge herr Georg von Sigißdorff zu Grosß Winklern Röm. Kay. May. auch
785
fürstl. durchl. Rath, und gewester haubtman zu Zenk, sambt seiner gemahlin Anna ein gebohrne Semenischin, der gestorben den 16. Januarii Im LXXIIII. Jahr, denen Gott gönne, und ein Christliche urstand verleychen wolle.
VI. Non procul ab Ara S. Joannis Nepomuceni latet una Crypta (nam lapis sepulchralis amotus est) in qua sepultus fuit Perillustris D. Christophorus Gall de Gallenstein, ut patet ex Epitaphio lapidi penes praedictam Aram ad murum posito, inciso sequentis tenoris:
Hier liegt begraben der Edl, und gestrenge herr Christoph Gall von Gallenstein zu Lung Römisch. Kay. und auch fürstl. durchl. Erzherzogen Carl zu Österreich gewester Rath, alß er an siebenten tag Aprilis 1576. Jahrs in den Allmächtigen Gott entschlaffen, dem Gott, und allen glaubigen seelen ein fröliche urstand verleichen wolle Amen.
VII. In Capella S. Antonii de Padua duae visuntur Cryptae, quas unà cum Capella D. Leonardus Mellar Conventus Parens Spiritualis, et Senator Civitatis Neostadiensis proprio aere extruxit. Inscriptio in lapide mortuali incisa sic sonat:
Begräbnusß
Herrn Hanns Lenharten Mellar, und seiner gemahlin Anna Maria gebohrne Koschianschizin, alß Stifter dieser Capellen zu ehren Gott dem Allmächtigen, und des Hl. Antonii de Padua 1665.
VIII. Ante Aram Immaculatae Conveptionis B. V. Mariae est quaedam Crypta alias ad Conventum spectans, in qua sepultus est R'mus D. Mathias Castelz Canonicus Rudolphswertensis, et Beneficiatus Ss'mi Rosarii, eximius Conventus benefactor, cujus beneficia demonstrant lampas argentea appensa ad Aram Majorem, erectio fornicis Ecclesiae, et turris, quae ipso dirigente tamquam Architecto perito extructa sunt. Hic vir venerandus, e tab omnibus amatus in nostra Ecclesia ideo sepeliri voluit, quia in Religione Franciscana habuit fratrem nomine P. Hyacinthum Castelz, prout ejusdem Epitaphium lapidi sepulchrali incisum innuit hujus tenoris:
Hic Mathias Castelz canonicus jacet
qui etiam mortuus non tacet
loquitur hic in fornice, et turri
nec silent alibi muri
Hic sciens architecturam
fecit sibi hanc sepulturam
et ut sit cum mundis
Petit a singulis unum Pater noster, vel de Profundis
clamat, o viator! nec tace
saltem dic requiescat in pace
Dic ut docet Sanctus Sulpitius
Deus sit ei propitius.
Obiit in Domino A.' o 1688. die XIX. Junii aetatis suae LXV.
Lux aeterna luceat ei Domine
cum Sanctis tuis in aeternum.
786
Soli Deo honor, et gloria
Quaeris, cur voluerit sepeliri hic intus?
ait, causa fuit meus frater Hyacinthus.
IX. Praeter jam specificatas Cryptas sunt et aliae, ast sine inscriptione, signanter est una Crypta in medio Ecclesiae, in qua jacet D. Gonser, item alia mox infra gradu mest familiae Paradeiserianae, iterum alia Crypta est ante Aram Sanctissima Trinitatis spectans ad familiam Matechich, nun de Seethal dicta. Sub choro a diametro lapidis lustralis aquae extat etiam aliqua crypta, in qua tumulatus est quidam D. Canonicus Neühaus mortuus in Steinprikl, ut refert P. Gregoritsch. Post Cryptam Fratrum, ubi magnus aliquis lapis conspicitur, tumulati sunt effossa terra (unde nulla ibidem est crypta) D. Comes a Lamberg cum sua conjuge circa annum 1666.
§. II.
De personis conspicuis in hac Ecclesia
sepultis.
Multo plures nobilitate fulgentes, ac virtute conspicui viri in hac Ecclesia sepulti quiescunt, quam ego adducere possum: incuria enim Fratrum factum est, ut plurimi non adnotati fuerint, aliqui tantum obiter sine morti anno adnotarentur: unde eos tantùm adferam, in quorum notitiam devenire potui.
1520. D. Sigismundus Villander Dominus in Wördel Patritius Carnioliae.
1533. Perillustris Domina Kunigundis Villandrisin, nata a Guttenberg, quae Sigismundi uxor fuisse creditur.
1547. D. Wilhelmus Villander Sigismundi filius ultimus hujus cognominis ann. 54.
Anno incerto Domina Anna Villandrisin nata a Trautsam, quae fors Wilhelmi uxor erat.
1569. 22. Junii D. Joannes Lenkovitsch Dominus in Freythurn, Maichau, et Rupretshoff, Ferdinandi I. Maximiliani II. ac Caroli Archiducis Consiliarius, et Supremus Campi Capitaneus in Provinciis Styriae, Carinthiae, Carnioliae, ac Croaticarum confinium Minorum Fratrum fautor singularis.
An. inc. ejusdem filius Wolffgangus Christophorus.
1574. 16. Januar. D. Georgius a Sigisdorff olim Capitaneus Segniensis, ac Maximiliani II. Imper. Consiliarius.
Anno inc. ejusdem uxor Anna nata Semenitschin.
1576. 7. April. D. Christophorus Gall a Gallenstein Dominus in Lueg, Caes. Maj. et Caroli Archiducis Consiliarius.
1599. 3. Aug. D. Gregorius Raab.
1619. D. Gabriek Chrysanich Dominus in Ödengraz, et Treffen.
1621. 9. Aug. D. Georgius Raab.
787
1622. 11. Aug. D. Martinus Raab, filius Gregorii, ac Pater Gregorii.
1659. Im'ma D'na Dorothea Paradeiserin nata Hallerin, et relicta Vidua Wolffgangi Christophori Comitis de Frangepanibus Generalis Carlostadiensis.
1666. D'na Maria Anna Mellarin, nata Koschianshizin conjux Leonardi Mellar.
… circiter Ill'mus D. Joannes Georgius Buset Dominus in Fastenberg.
… D. Joannes Khern insignis hujus Conventus benefactor.
1674. intra Aprilem, et Octobrem D. Joannes Leonardus Mellar hujus Conventus Syndicus Apostolicus, et Capellae S. Antonii fundator.
1681. Excellentissimus D. Joannes Mathias Strassoldo Generalis, et Commendans Carlostadiensis.
1688. 19. Junii A. R. D. Mathias Castelz canonicus Rudolphswertensis Beneficiatus Ss'mi Rosarii, ac hujus Ecclesiae singularis benefactor.
… Perillustris D. Joannes Baptista Gonser Medicinae Doctor.
1695. Perillustris D. Wolffgangus Conradus a Praekerfeld Med. Doctor, D'nus in Altenburg, fundator Capellae Scapular.
1706. Ill'ma D'na Eva Francisca L. B. nata Comitissa pariter Paradeiserin ex Poganiz.
1710. Anna Maria Maspach nata de Coppirois.
1712. circiter Nobilis Domicella Constantia Wolffin.
1714. Perillustris D. Herbardus de Buseth Dominus in Fastenberg.
1717. Ill'ma Domina Dorothea Comitissa a Saurau nata Comitissa Paradeiserin.
1719. quaedam Domina Baron. de Guschitsch.
1720. Ill'mus D. Christophorus Comes a Saurau.
1726. D. Joannes Daniel de Schitfeld alias Jagsha hujus Conventus parens Spiritualis, et insignis benefactor.
1751. Domina Maximiliala Paus vidua ex Styria oriunda.
1752. 10. Feb. Domina Theresia Jenkin nata Wankin.
1753. Perillustris D. Jacobus Philippus Grebbin Medic. Doct.
1760. Ill'mus D. Maximilianus L. B. ab Erberg Capitaneus Circuli inferioris Carnioliae.
… in Junio Perillustris D. de Praekenfeld Dominus in Altenburg ann. 75.
1765. Rev. D. Ludovicus Bartholomaeus Fritschko Presbyter.
… 6. Julii Imm'ma Domina Francisca Xaveria de Illiaschich nata Bar. Gallin de Gallenstein.
1766. in August. D. Petrus Nicolaus Jurko Medic. Doct.
788
Caput VI.
Catalogus Fratrum (quorum notitiam haberi potuit)
in hoc Conventu pie in Domino defunctorum.
1490. Rel. Fr' Franciscus de Burgundia laicus
…. P. Joannes de Gmund optimus confessor, et eximius paupertatis amator.
1498. Fr' Erhardus laicus.
1505. P. Michael de Labaco bonus Praedicator, et Guardianus.
1507. Fr' Andreas de Enzerstorff laicus.
1510. P. Ignatius de Rattenberg.
…. P. Mathias de Croatia.
…. Fr' David de Rudolphswert laicus.
1511. P. Nicolaus de Schönstein, egregius in germanica, et sclavonica lingua concionator.
…. P. Ludovicus de Lengenfeld Guardianus.
1518. Fr' Felicianus de Sclavonia laicus Sacrista..
1520. Fr' Marcellinus de Steindorff Clericus.
1524. P. Mathias de Vienna, olim Conventualis.
1525. P. Christophorus a S. Hippolyto saepius loci Vicarius et Novitiorum Magister.
…. Fr' Bernardinus laicus exemplaris, Procurator
1526. Fr' Marcus de Villaco laicus.
…. P. Isidorus de Innichen.
1528. P. Jacobus Praedicator. et Procurator.
1530. P. Hilarius de Gottschee, Concionator.
…. P. Joannes de Kempten, qui in incendio oppidi Neustattel misere periit.
1531. P. Bartholomaeus de Stein per 12. annos Praedicator, vir hilaris, ac maximae patientiae.
1532. Dr' Udalricus de Offenbach laicus senex.
…. P. Sebastianus de Rudolphswert Praedicator fervidus, et populo Sclavonico gratissimus.
1538. Fr' Mathias de Littau laicus.
…. Fr' Leonardus laicus devotissimus.
…. P. Pancratius de Rudolphswert Praedicator, olim Guardianus.
…. P. Pancratius de Fürstenfeld. Guardianus.
1539. Fr' Ambrosius de Bulika laicus.
1548. P. Joannes de Hungaria, pius, doctus, ac devotus, ex vulnere cujusdam Lutherani obiit.
1577. Fr' Stephanus de Rakespurg laicus.
1653. in Junio Ill'mus R'mus P. D. Michael Chumar bis Min'r Prov'lis, Episcopus Christonopolitanus, Praepositus Rudolphswertensis, Suffraganeus Labacensis, ac Provinciae Carnioliae Deputatus.
1662. 6. Jul. MVP. Bonaventura Grivaz Neostad. ann. Rel. 35.
789
1668. 13. Maji MVP. Stanislaus Remus Praesidens Runensis.
1676. … ARP. Paulus Langer Ex-Minister Pro'alis.
1683. 28. Feb. V. P. Petrus Zhurn ann. 42. Rel. 21.
1690. 27. Aug. V. P. Anselmus Sidon Vic. act. ann. Rel. 11.
1692. 5. Aug. V.P. Stephanus Wiestinger ann. 24. Rel. 9.
1693. 26. Jan. Rel. Fr' Berbardinus Wolff laic. ann. 51. Rel. 18.
…. 5. Aug. Rel. Fr' Simon Amon Cler. ann. Rel. 2.
…. 27. Nov. V. P. Didacus Wezstein ann. Rel. 17.
1699. 31. Aug. Rel. Fr' Callistus Oberzhauser laic. Novit. ann. 24.
1701. 12. Dec. V. P. Joannes Enders an. 24. Rel. 8.
…. 22. Dec. A. V. P. Joannes Baptista Schlibnig Ex-Diff'or ann. 46. Rel. 27.
1703. 10. Jan. V. P. Alphonsus Tox Organista.
1706. 10. Jun. V. P. Amandus Mayr ann. 52. Rel. 31.
1707. 22. Mart. V. P. Felicianus Grienthall ann. Rel. 21.
…. 26. Martii Rel. Fr' Raphael Caphau cleric. Novit.
1708. 16. Martii M. V. P. Josephus Urbanizi lect. act. ann. Rel. 16.
…. 19. Jul. A. V. P. Antonius Bressan Concion. egreg. bis Ex-Diff'or ann. 70. Rel. 50.
1710. 9. Jul. V. Fr' Romualdus Pernath cler. act. Philos. lector ann. 26. Rel. 8.
1713. 25. Oct. Rel. Fr' Donulus Eckham laic. Chyrurg. ann. 27. Rel. 7.
1714. 25. April. Rel. Fr' Josephus Geiger laic. Sart. ann. 50. Rel. 28.
…. 15. Sept. Rel. Fr' Josephus Bauzher cler. Philos. studens ann. Rel. 4.
1715. 28. Jun. Rel. Fr' Simon Grill cler. Philos. studens ann. rel. 3.
1718. 21. Martii Rel. Fr' Eltearius Mayr laic. Arcul. ann. Rel. 11.
1719. 27. Aug. V. P. Placidus Direin ann. Rel. 31.
1723. 25. Jan. Rel. Fr' PAschalis Pader laic. ann. Rel. 38.
1724. 2. Jan. V. P. Wolffgangus Staniz con'or act. ann. Rel. 11.
1727. 16. Mart. MVP. Nicolaus Rosman Ss. Theol. lect. ann. Rel. 19.
1728. 24. Dec. Rel. Fr' Pancratius Castelz laic. ann. Rel. 16.
1730. 4. Jun. Rel. Fr' Elias Suppanchich laic. ann. Rel. 58.
1733. 6. Maji A.V.P. Sigismundus Babel Conc. Vic. Guard. et bis Ex-Diff'or ann. Rel. 42.
…. 21. Aug. A. R. P. Bernardinus Gregoritsch Con'or. lect. Gn'lis, hujus Conv. 17. annis Guard. Secret. Prov. Ex-Custos, ac bis Minister Provi'alis, atque Provinciarum Ss'mi Salvatoris in Hungaria anno 1700. S. Bernardini in Austria anno 1714. S. Ladislai in Sclavonia anno 1724. et S. Leopoldi in Tyroli anno. 1725. Commissarius Visitator Generalis.
790
1735. 2. Oct. V. P. Emanuel Fritschko Philos. lect. ann. 28. Rel. 8.
1737. 12. Feb. V. P. Sebastianus Budler ann. 26. Rel. 4.
…. 7. Dec. V. P. Damianus Kaltschitsch Philos. lect. an. 27. Rel. 12.
1738. 18. Aug. Rel. Fr' Adalbertus Kronberg laic. Chyr. an. 49. Rel. 25.
1741. 6. Sept. V. P. Bernardinus Ude Phil. lect. ann. 27. Rel. 11.
…. 21. dec. M. V. P. Gelasius Pauletig Con'or, Guard. an. 47. Rel. 23.
1745. 15. April. M. V. P. Probus Maiditsch Con'or, Guard. an. 65. Rel. 45.
…. 7. Jul. Rel. Fr' Elzearius Fridel laic. ann. 56. rel. 36.
1746. 17. Mart. Rel. Fr' Clemens Consulich cler. Philos. studens ann. 19. Rel. 3.
…. 20. Apr. V. P. Innocentius Aver Organ. ann. 33. Rel. 13.
1748. 11. Aug. Rel. Fr' Landelinus Kronbitter laic. Arc. Novit. fulmine tactus ann. 24. Rel. 23. dierum.
…. 5. Sept. V. P. Agnellus Markovitsch ann. 33. Rel. 16.
1749. 19. Jan. Rel. Fr' Bruno Camerer laic. ann. 63. Rel. 39.
1751. 3. Maji Rel. Fr' Concordius Cierheimb cler. Philos. studens eximia humilitate, et morum innocentia fulgens an. 20. Rel. 3.
…. 29. Junii Rel. F. Benedictus Kronbitter laic. ann. 58. Rel. 3.
1754. 30. Mart. A. R. P. Benno Waltreich Con'or lect. Gn'lis. Secret. et Diff'or Pro'ae, ac Ex-Minister Provincialis, fuit anno 1748. Provinciae S. Leopoldi in Tyroli, et anno 1750. Provinciae Bavariae S. Antonii Commiss. Visitat. Gn'lis. ann. 53. Rel. 36.
1756. 8. Jul. V. P. Raphael Zirkovitsch ann. 42. Rel. 18.
1757. 23. Feb. Rel. F. Hortulanus Plazer cler. Philos. stud. an. 21. Rel. 3.
1758. 27. Jul. Rel. Fr' Erasmus Zhemasser. tert. ann. 55. Rel. 23.
…. 2. Sept. Rel. Fr' Gotthardus Lohn laic. ann. 53. Rel. 32.
1759. 13. Aug. V. P. Accursius Bauzher ann. 47. Rel. 27.
1760. 10. April. Rel. Fr' Arsenius Pierling laic. Chyr. an. 48. Rel. 25.
1769. 10. Apr. Rel. Fr' Zacharias Mayr laic. Arcul. an. 48. Rel. 29.
1773. 19. Apr. Rel. Fr' Canutus Rosinger laic. Novit. ann. 22.
1775. 17. Mart. A. R. P. Godefridus Pfeiffer Conc. lect. gener. saepius Diff'or, et ter Minister Provincialis ann. 68. Rel. 50. et 4. mens.
1778. 6. Nov. V. P. Sigefridus Kallan Con'r Carn. Locop.an. 59. Rel. 37.
1783. 6. Mart. Rel. Fr' David Haberle Tert. ann. 52. Rel. 24.
1786. 5. Jun. Rel. Fr' Sabinianus Kierner Laic. Franco-Eichstad.? an. 60. Rel. 38.
…. 14. Jul. R. P. Bartholomaeus Jenitsch Carn. Prof. Norm. an. 35. R. 17.
791
N' o 34.
Caput VII.
Elenchus P. P. Guardianorum, quorum noti-
tia haberi potuit.
MVP. Andreas de Nova Civitate, primus hujus Conventus Guardianus anno 1472.
MVP. Michael de Labaco Praedicator egregius 1505.
MVP. Sebastianus N. Praedicator in lingua Sclavonica egreg. 1508.
MVP. Ludovicus de Lengenfeld 1511.
MVP. Sabastianus N. qui supra 1512.
MVP. Paulus de Pfedersheim 1513. 1514. 1515.
MVP. Pancratius de Rudolphswert 1516. 1517. 1518.
MVP. Pancratius de Fürstenfeld 1538.
MVP. Ludovicus N. 1597.
R.P. Andras Strakl Ex-Custos 1620. 1621. 1622. 1623.
A.R.P. Franciscus Glavinisch Con'or Apost. ter Min'r Provincialis 1632. 1639. 1640.
R.P. Alexander Rampl. Prov'iae Ex-Diff'or 1640. 9. Julii 1641.
A.R.P. Leo Magliavaz Ex-Diff'or, Ex-Custos, et bis Min'r Provincialis 1642.
A.V.P. Georgius Ugolinus Ex-Diff'or 1643. 1644.
A.V.P. Petrus Seidetti Ex-Diff'or 1647. 1648. 1649.
A.V.P. Fabianus Widmer bis Ex-Diff'or 1650.
A.R.P. Leo Magliavaz bis Ex-Minister Provincialis 1651. 1652. 1653.
M.V.P. Maxentius a Castua Con'or 1654.
A.R.P. Leo Magliavaz Provinciae Pater 1655.
A.V.P. Dominicus Pizzulini Con'or Ex-Diff'or 1656. 1657.
M.V.P. Gabriel Tonjutti Con'or 1658.
A.V.P. Dominicus Pizzulini Con'or Ex-Diff'or 1659. 1660.
M.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or 1661.
M.V.P. Vincentius Comell 1662. 1663. 1664.
M.V.P. Zacharias Textorius Con'or Gn'lis 1664. elect. 15. Nov. item 1665.
M.V.P. Maxentius a Castua Con'or, Ex-Diff'or 1666.
M.V.P. Vital Majeritsch Con'or 1667. 1668.
M.V.P. Laurentius Thomassisch Con'or 1669.
M.V.P. Paulus Surian Con'or 1670. 1671.
M.V.P. Pontianus Novak Con'or 1672.
M.V.P. Josephus Bossich Con'or 1673
792
M.V.P. Vincentius Lampretich Con'or 1674.
M.V.P. Bonaventura Spindler Con'or 1675.
M.V.P. Pontianus Nova Con'or 1676.
M.V.P. Franciscus Mazoll Con'or lect. gener. 1676. elect. 16. Sept.
M.V.P. Antonius Kraa Con'or, let. Theol. 1677.
M.V.P. Constantius Perkopis Con'or 1678.
M.V.P. Franciscus Kimerle Con'or 1679. 1680.
M.V.P. Ferdinandus Stadler Con'or, lect. Theol. 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Augustinus Decleva Con'or 1684. 1685. 1686. 1687.
A.V.P. Antonius Bressan Con'or gener. Ex-Diff'or 1688.
A.V.P. Ferdinandus Stadler Con'or, Ex-Diff'or 1689. 1690.
A.V.P. Augustinus Decleva Con'or, Ex-Diff'or 1691. 1692. 1693.
M.V.P. Vitus Juriavitsch Con'or, et lect. 1693. elect. 16. Nov. et 1694.
M.V.P. Angelicus Direin Con'or, et lect. 1695.
A.V.P. Augustinus Decleva Con'or, Ex-Diff'or 1696. 1697.
M.V.P. Wenceslaus Muchiz 1689.
M.V.P. Bonaventura Gieter Con'or, lect. Theol. 1699.
M.V.P. Gaudentius Lingo 1700.
A.R.P. Conradus Ziegler, Con'or, lect., Ex-Diff'or, et Prov. Pat. 1701.
M.V.P. Petrus Stibelli Con'or, lect. Theolog. 1702. 1703. 1704.
M.V.P. Coelestinus Stuedler Con'or, lect gener. 1706. 1707.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener., Ex-Cust. Prov. Pat. 1708. 1709. 1710.
A.V.P. Mauritius Bobner Con'or, lect. gener., Ex-Diff'or 1711.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener., Ex-Custos, et Provinciae Pater 1712. 1713. 1714.
M.V.P. Fridericus Skerpin Con'or 1715.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener., Ex-Custos, et Provinciae Pater 1716. 1717. 1718.
M.V.P. Constantius Feitel Con'or, lect. gener. 1719.
M.V.P. Fridericus Skerpin Con'or 1720. 1721. 1722.
793
M.V.P. Joannes Capistanus Battig 1723.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener., Ex-Custos, et bis Minister Provincialis 1724. 1725. 1726.
M.V.P. Calixtus Watscher Con'or, lect. 1727.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener., Ex-Custos, et iterato Ex-Minister Provincialis 1728. 1729. 1730.
A.R.P. Sigismundus Babel Con'or, lect. bis Ex-Diff'or 1731.
A.R.P. Bernardinus Gregoritsch Con'or, lect. gener., Ex-Custos, et bis Minister Provincialis 1732. 1733. usque ad 21. Aug. quo die obiit.
A.R.P. Antonius Khallan Con'or, lect. Emerit. Ex-Diff'or 1733.
M.V.P. Benno Waltreich Con'or, lect. gener. 1734.
M.V.P. Albertus Cerne Con'or, lect. Theol. 1735. 1736. 1737. 1738. ut Praesidens usque ad 6. Dec. 1739.
M.V.P. Maximilianus Clevisher Con'or, elect. 6. Decemb. 1739. 1740.
M.V.P. Cosmas Tauber Con'or 1741.
M.V.P. Deodatus Zhebull Con'or, lect. generl. 1742.
M.V.P. Cyrillus Makay Con'or 1743.
A.V.P. Albertus Cerne Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1744.
M.V.P. Godefridus PFeiffer Con'or, lect. generl. 1745. 1746. 1474.
A.R.P. Benno Waltreich Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or Prov. Pat. 1748. 1749. 1750.
M.V.P. Angelinus Coballi Con'or, lect. 1751.
A.R.P. Godefridus Pfeiffer Con'or, lect. gener. Prov. Pat. 1752. 1753.
M.V.P. Archangelus Michelitsch Con'or, lect. gener. 1754.
M.V.P. Adolphus Bobner Con'or 1755. 1756. 1757.
M.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or 1758. 1759.
A.V.P. Florianus Tschokl Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1760.
M.V.P. Bernardinus Schurg Con'or 1761. 1762. 1763.
R.P. Bonavita Dietrich Con'or, Ss. Theol. lect. Ex-Diff'or, Ex-Custos 1764.
M.V.P. Bernardinus Schurg Con'or 1765. 1766. 1767.
M.V.P. Ludovicus Buset Con'or, lect. gener. 1768.
R.P. Bonavita Dietrich Con'or Ss. Theol. lect. bis Ex-Diff'or, Ex-Cust. et Vicarius Provinc. 1769. 1770. 1771.
794
M.V.P. Bernardinus Schurg Con'or 1772. 1773. 1774.
M.V.P. Jordanus Zirrer Con'or, lecr. gener. 1775. 1776. 1777.
A.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or, Ex- Diff'or 1778. 1779. 1780.
MVP. Castulus Weibl Con'or, lect. G'lis 1781. 1782. 1783.
AVP. Carolus Novak Con'or, lect. G'lis, Ex-Def'or. 1784. 1785. 1786. 1787.
M.V.P. Mauritius Pöhm ab año 1788. usque ad añum 1802. inclusive.
M.V.P. Nereus Floriantschisch 1803.
M.V.P. Augustinus Sterrenfort Con'r Lect. Phliae 1804. 1805.
A.R.P. Regalatus Massitsch Dftor 1806. 1807. 1808. 1809.
M.V.P. Gratus Mauermayr Praefec. Gymn. 1810.
M.V.P. Hugolinus Leiler 1811. 1812. 1813. 1814. 1815. 1816. 1817. 1818. 1819. 1820.
Año 1820. Nb. Deinde eligebantur tempore Capituli vel Congregationis ordinarie mense Augusto v. Septembri, proinde ultimus annus praedecessoris non est completus, sed tantum usq. ad electionem subsequentis:
ARP. X'tomus Foghck Carolopolitanus 1821
Año 1821. A.R.P. Krecundius Porenta, Ex-Min'r, Custos 1822. 1823.
~ 1823. M.R.P. Carolus Schelesnig Con'or 1824. 1825. 1826.
~ 1826. M.R.P. Angelus Gorenz Con'or, Prof. et Gym. Praefectus 1827. 1828. 1829. 1830. 1831. 1832. 1833. 1834. 1835. 1836. 1837. 1838. 1839. 1840. 1841. 1842. 1843. 1844. Min'r Prov'. electus.
~ 1844. M.R.P. Rudolphus Ovsenek Ex-Dftor 1845. 1846. 1847.
~ 1847. A.R.P. Angelus Gorenc, Ex-Min'r, 1848. 1849. 1850.
~ 1850. M.R.P. Fulgentius Arko, Gym. Prof. 1851. 1852. 1853. 1854. 1855. 1856. 1857. 1858. 1859. 1860. 1861. 1862.
~ 1862. M.R.P. Burghardus Schwinger, Gym. Prof. 1863.
~ 1863. M.R.P. Bernardus Vovk, Gym. Prof. 1864. 1865.
~ 1865. M.R.P. Raphaël Klemenčič, Gym. Prof. 1866. 1867. 1868.
~ 1865. M.R.P. Ignatius Staudaher, Gym. Catech. 1869.
~ 1869. R.P. Bernardus Vovk, qui supra, 1870. 1871. 1872. 1873. 1874. 1875. 1876. 1877. 1878. 1879.
Sigillum
Conventus Neostadiensis praesefert imaginem S. Leonardi ad pedes habentis mitram, in manu sinistra per medium transversum baculum Abbatialem, ac in manu dextera unam seram tenentis cum hac in orbe inscriptione: SG. CONV. NEOST. ORD. MIN. S. FRANC. REFORM.
4. Junii 1779.
CONVENTUS Segniensis
795
V. CONVENTUS
Ad
S. P. N. Franciscum
In Civitate Segniensi
In citeriori Dalmatia
Caput I.
De civitate Segniensi.
I. Segnia, alias Senia, Sena, italis Segna, Germanis Zeng, vulgo verò Sein, vel Senn Civitas est in citeriori Dalmatia sita ad ripam Adriatici maris, vulgo Golfo di Carnero. Ex parte meridionali, et septentrionali duobus montibus conclusa est, ex occidentali plaga dicto mari terminatur, ex parte Orientis vallis est ferme 3. horarum longa, cui imminet Mons Uratnig; de Monte hoc vulgus narrat, quod, si ejus cacumine ignis accendatur, tam vehemens oriatur boreas, ut si hostiles naves Civitati appropinquarent animo eam expugnandi, omnes non sine manifesto submersionis periculo retrocedere cogantur. Distat Segnia Flumine, seu Tersacto 8. germ. milliar. et Labaco 22. mill. estque quasi media inter Flumen et Carlobagum. Segniam a Senonibus Gallis non secus, ac Senogalliam Umbriae civitatem olim conditam fuisse probat Author Topographiae Magni Regni Hungariae citans cl. D. Ludovicum Schönleben Carn. ant. c. 3. §. 7. cui etiam consentit cl. D. Paulus Ritter Eques auratus, praecipuum hujus Civitatis ornamentum, utpote in ea genitus. Vir erat omni scientiarum genere apprime servatus. Ejusdem opinionis est etiam Valvasorius in Topogr. Carn. lib. 13. pag. 80. Fuit autem Segnia aedificata ante Christum natum 522. annis, ut innuit in suis versibus, quos de civitate Segniensi cecinit Rmus' D. Josephus Maria Zottoni Arch. Parochus Ottociczensis indefessus antiquitatum indagator hoc versu:
Ante ortum Christi quingentis atque viginti
adde suos annos Martia Segna stetit.
II. Praeter duos Conventus videlicet P. P. Franciscanorum ad S. Franciscum Seraphicum, de quo in seqq. cap. et R.R. P.P. Paulinorum Ordinis S. Pauli primi Eremitae ad S. Nicolaum numerantur in hac civitate et aliae 12. Ecclesiae, ex quibus principem sibi vendicat locum Ecclesia Cathedralis sub vocatione B. V. Mariae. 2' da est honoribus S. Georgii Civitatis Patroni dicata. 3' tia Ecclesia est S. Annae Matris Dei
796
Genitricis. 4 'ta S. Innocentio Sacra. 5 'ta S. Mariae Magdalenae. 6 'ta S. Joannis Baptistae Praecursoris Domini. 7 'ma Sancti Spiritus. 8 'va S. Rochi confessoris. 9 'na Bmae' Virginis Mariae. 10 'ma S. Antonii Abbatis. 11'ma S. Viti Martyris. 12 'ma denuo Bmae' Virginis Mariae. Postquam Modrussa â Turcis eversa, ac diruta fuisset, erant adhuc aliqui Episcopi Modrussenses electi, qui verò extorres, et exules fuêre, totaque cura Dominici Gregis in Patres Franciscanos incubuit, post annum circiter 1562. administratio Ecclesiae Modrussiensis demandari coepit Episcopis Segniensibus, ut legere est apud P. Danielem Farlato tom. 4. quae Ecclesiae nunc canonicē unitae appellari solent.
III. Observandum hic venit: primò, quod si verum est, quod circa annum 1562 (ut ait Farlatus) administratio Ecclesiae Modrussiensis commissa fuerit Episcopo Segniensi, sequatur, Episcopos Modrussienses jam ante eversam Modrussam exules fuisse ob metum Turcarum, qui vicinas regiones devastabant, ac ob defectum debitae, et honestae sustentationis, nam juxta Paulum Vitezovich Modrussa primo anno 1591. â Turcis diruta fuit. Tum quia noster Conventus Modrussae eodem anno 1565. adhuc stetit, utpote cum hoc anno ibidem Capitulum Provinciale nostrae Provinciae celebratum fuerit. Secundo observandum est, quod in loco, ubi nunc sunt P. P. Paulini, olim fuerint P. P. Dominicani, qui ex quibus causis? ignoratur, post annum 16335. Conventum deseruerunt, ac in eorum locum per Joannem Baptistam Agatich ex Ordine S. Augustini Episcopum Segniensem P. P. Paulini introducti fuerint anno 1646. ita Farlatus loc. cit. Episcopis Segniensis olim subjectus erat Ecclesiae Spalatensi, nunc verò est Suffraganeus Archiepiscopi Coloczensis in Hungaria. In Civitate Segniensi, sicut et in tota fermè [ Civitate ] Dioecesi Missae tum privatae, cum cantatae sicut et caetera Divina Officia peraguntur in lingua Sclavonica, seu Illyrica, quae communis in his partibus est, quamvis etiam multi italica utantur. Suo tempore etiam germanica florebit, cui per introductionem germanicae scholae normalis his novissimis temporibus initium jam datum est.
IV. Segniensis Civitas incolae ab arte militari terrâ marîque olim apprime commendati erant, prout tot ab iis contra Turcas aliosque hostes reportatae victoriae luculenter demonstrant, quas Valvasorius, et Paulus Vitezovich adducunt. Praeprimis anno 1241. Segnienses in campo Grobniciensi juncti Friderici, et Bartholomaei fratrum de Frangepanibus militi strenuum opem tulerunt in profligandis Tartaris Belam IV. Hungariae Regem ad partes maritimas profugum insequentibus, quorum juxta Valvasorium 65000. et juxta Vitezovich 56000. caesa erant. Anno 1557.
797
D. Herbardus ab Aversperg pro tunc Capitaneus Segniensis cum 340. Segniensibus non procul â Civitate 4200. Turcas prostravit. Anno 1569. D. Jodocus Josephus Comes â Thurn, Capitaneus Segniensis cum 280. Segniensibus sub Perussich 2700. Turcas devicit, quorum primarios Officiales cum mille aliis occiderunt, et multos in captivitatem abduxerunt. Anno 1601. Segnienses caeperunt in mari navim Turcicam, in quà erant 236. latrones maritimi, quos omnes occiderunt, et praedam Segniam deportarunt.
V. Quia verò rapinis nimis inhiabant, etiam naves venetae ab iis non obstante arcta pace saepius spoliatae erant, quae res tantas turbulentias inter Imperatores, et Reges, ac Rempublicam Venetam excitavit, ut ad arma ventum fuerit. Ne verò ego Segniensium gloria injurius proclamer, narrata jam, et per evulgatos libros publicata, in medium adfero ex Joanne Palatio, qui part. 2. Aquilae Austriacae fol. 132. his verbis Segniensium mores perstringit: Extorres, novarumque rerum cupidi terrâ, marîque excursionibus pyraticis incommodi vicinis esse coeperunt invito Caesare … Haec cum Patribus molesta essent, ad Principes, Caesarem, et Archiducem, sub cujus imperio vivunt, Uschkoki , discrimen referentes Turcarum, ni eorum insolentia reprimeretur, cum Principum justitia, et aequa mandata effrenem coercendi populum ex ministrorum avaritia cederent, arma Veneti corripuêre, classis legatis dato mandato de Uschkokis persequendis, quod anno contigit 1576. Tum Caesar Maximilianus vehementer commotus, ne imposterum Segnienses alicui damna inferendo pacem turbarent, mandavit ablata restitui, sontes puniri, perfugia solo aequari. Haec in speciem Aula, nam praeda asportata non restituitur. Ministri deluso Caesaris decreto conspirabant potius, quam providebant. Hinc anno 1578. numero aucti praeteritorum impunitate insolentiores facti, non minus in Venetos, quam in Turcas grassabantur. Strepente Turcâ, cum Rudolpho Caesare Veneti officia renovant, ut tandem saevissimos pyratas coercerent. In Caesare magna molestia, vehemens coercendi rapinas desiderium, ampla promissa; contra in Ministris summa negligentia, perexiguum obsequendi studium, quod avaritiâ corrumpebatur. Hisce officiis severiora Senatus consulta addita. Praefecto classis jussum, Segnienses obsidione premere, ne Flumine, ac Bucari oppidis commeatus importaretur in Urbem, reclamante Carolo Archiduce Austriae Fluminensibus sibi subiectis, quos à Segniensium sceleribus affirmabat immunes, navigatione interdici, proinde per legatum Caesaris, ut obsidione solverentur, contendebat …… Anno tandem 1613. cum sceleri ius datum canerent, dum Veneti apud Mathiam Imperatorem vicinis omnibus, et praecipuè Sultano à pyratis damna exponerent illata; hi sex celocibus Papi Insulam appulsi, ubi Christophori Venerii triremis pernoctabat, negligentiâ vigilum, qui somno sopiti excubias agebant, facile triremem occupârunt, Remiges, milites, Nobiles, jussi singuli descendere in celoces eorum, ad unum
798
omnes trucidantur. Solus Praefectus majori reservatus ludibrio, in convivio discerpitur, intestina vorantur, propinato ejus sanguine in poculis, vel in ejus cruore intincto pane, caput super mensam in disco expositum, ut illuderent, et subsannarent. Tantum facinus, ut in vindictam, ita ad poenam Mathiam Caesarem excitavit. Omnia tamen incassum, praedae participatione Aulicis nonnullis corruptis ….. Certè quoties Caesar ad decorem Austriaci nominis, ad tutelam justitiae in Segnienses immisit, qui cognoscerent, et punirent, toties occultis arcanis frustratum est Caesaris imperium. Hunc ad arma, quibus Mathias justissimus Imperator, quod Venetos ad aequas pacis conditiones promptis habuisset, non sic Ferdinandum Archiducem se immiscere recusavit. Gradiscam in hoc bello, Veneto oppugnante Trautmansdorffius masculè defendit, caeso Pompejo Justiniano Venetae militiae Magistro, sed et Trautmansdorffius â Joanne Mediceo caesus est. Hucusque Palatius.
VI. Eo tempore, quo Dalmatiae Regnum Coronae Hungariae unitum ┬ fuerat, etiam Civitas Segniensis Hungariae Regum jus audire coepit. Quo verò tempore Dalmatia Hungariae incorporata fuerit? variant Scriptores. Sed de his recole dicta parr. 1. c. 1. §. 3 n. 2. Civitas haec anno 1260. â Bella IV. Hungariae Rege donata fuit cum omnibus juribus et adpertinentiis duobus fratribus Friderico, et Bartholomaeo de Frangepanibus ob praestita sibi fidelia servitia dum ad partes maritimas â facie Tartarorum confugisset, ut paulo ante insinuavi, et amplius videre est in Conv. Ter. c. 5. §. 2. fol. 413. Quia verò Martinus de Frangepanibus Mathiae Corvino Hungariae Regi sex castra donaverat, ut pariter desumitur ex c. 5. §. 2. fol. 415. Conv. Ters. creditur inter ea castra etiam connumeratam fuisse Civitatem Segniensem, cum eidem semper Imperatores, et Reges Hungariae jus dixisse leguntur, florente adhuc familia Frangepaniana. Erecto Carlostadio, et instituto ejusdem nominis Generalatu, Segnia militares leges observabat, anno verò 1746. in Cameralem Civitatem evecta fuit, in quo statu nominis usque ad annum 1775. permansit, quo anno denuo Generalatui Carlostadiensi adjecta fuit, ac militare coepit audire jus, cujus primus Commendans militaris erat D. Vice-Colonellus Wincklman, quo ad bellum Prussicum proficiscente vices ejus gessit D. Capitaneus Zandonatto.
VII. Anno 1775. Via Regia jussu, et impensis Augustissimi Romanorum Imperatoris Josephi II. (quae ab ejus nomine Via Josephina appellatur) sub directione D. Struppi Vice-Colonello, Labaco oriundi Segnia Carlostadium usque sterni coepit. Aqua quoque (nam in Civitate
799
et in vicinia ejusdem aquae ob propinquum mare â potiori falsae sunt) ex trium ferme horarum distantia ad Civitatem introducta fuit, qua aqua Reginae, vulgo Kraliczina voda ex eo, quod Maria Ludovici I. Regis Hungariae filia mortuoque Patre Regina Hungariae, eam, dum Segniae moraretur, biberit, appellari solet, quod R'mus D. Josephus Zottoni Parochus Ottociczensis his versibus anno 1750. factis eleganter expressit:
Valle fluit rivus, quem dum Regina bibisset
Hunc aqua Reginae, nobile nomen habet.
Nata haec Regis erat Ludovici pulchra Maria
Illiusque parens, Elisabetha fuit.
Ante annos septem sexaginta atque trecentos
Segna bis hospitio nobilitata suo est.
VIII. Segnienses olim multas ethnicas habuerunt cerimonias tum in sepulturis mortuorum, cum in aliis certis anni festivitatibus, puta in novo anno, in Vigilia Nativitatis Christi etc. quas per longum pertractat cl. D. Valvasor, quia verò earum paucae amplius in usu sunt, ideo, eas adducere intermitto; etenim populus sanioribus disciplinis imbutus barbaros mores omnino exuisse videtur. Caeterum duo extrema hic conspiciuntur, et ipsa experientia sentiuntur, quae medium vix, ut ne vix quidem admittunt; nam in hyeme tam vehemens flat boreas, ut homines sibi ê domibus egredi non fidant, imo et ipsas naves in portu optime firmatas disruptis funibus ad altum propellit mare, saepe cum maximo detrimento, earumque submersione: ê contra in aestate tam intensi sunt calores, ut homines de die in suis aedibus vix debite tecti clausi manere cogantur.
Caput II.
De aedificatione primi Conventus Segniensis,
ejusque fundationibus.
§. I.
De erectione Conventus Segniensis extra muros
I. P. Franciscus Glavinich de Orig. et progr. Prov. Bosnae Croat. fol. 26. ponit initium hujus Conventus ad annum 1297. Verum id â veritate alienum esse pluribus originalibus instrumentis demonstrari potest
800
quae Conventum antiquiorem praedicto anno esse luculente indigitant, ut alia instrumenta se annis 1292. 1293. et 1296. immittam, unicum de anno 1272. ad demonstrandum Conventûs initium praecessisse annum 1272. adferre libet, quod ex ipso originali desumptum sic sonat: Anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo secundo, Indictione quintadecima die tertiodecimo intrante Martio Arbi temporibus equidem Domini nostri Laurentii Chep judicis Ducis Venetiarum, et Venerabilis Gregorii de Costica Arbensis Episcopi, ac Joannis Badr egregii Comitis praesentibus Philippo de Givanno, et Dominico de Abundino. Ego quidem Jacobus de P'rbir Ivanco de Segnia per hoc praesens scriptum, et meum irrevocabile testamentum dimitto, do, et concedo pro anima mea, meorumque defunctorum Fratribus Minoribus de Segnia duos ortos meos positos Segniae apud Ecclesiam, et ortum ipsorum Fratrum Minorum apud puteum, et viam publicam, ut amodo habeant, teneant, et possideant cum suis omnibus proprietatibus cum omnimoda potestate, et ut haec concessio, sive dimissoria firma, et rata penitus perpetuo habeatur per modum testamenti scribi jussi, et corroborari volui.
Ego Greste de Fusco Examinator m'ppa
Ego Lucas Canonicus Arbensis Notarius his interfui rogatus, et audivi, et vidi, scripsi, complevi, et roboravi.
II. Ex his clarè deducitur, quod Conventus anno 1727 jam steterit, et Fratres hortum penes puteum, quem hodie adhuc possident, jam tunc tenuerint. Quo verò anno Conventus hic aedificatus sit? pro certo determinari non potest; aliqui perpetuae traditioni innixi autumant eum jam tempore S. Francisci suum initium habuisse, nec eorum opinio omni careit probabilitate; refert enim Waddingus ad annum Christi 1212. fol. 133. n. 37. et. 38. quod S. Franciscus anno 1212. pervenerit Asculum in Piceno, ac inde ad Sclavoniae partes transiverit, unde facile contingere potuit, ut ex Marchia Anconitana per mare Adriaticum navigando ad portum Segniensem appulerit. Si tamen Conventus tempore S. Francisci non fuit aedificatus, saltem id certum est, quod anno 1272. jam steterit, et quid fundatores suos veneratur duos Fratres Comites Leonardum, et Duimum, seu Damianum de Frangepanibus, ut vult P. Glavinich credibile est, quod Conventus post annum 1260. quo anno Civitas Segniensis â Bela IV. Comitibus ┬ de Frangepanibus donata extitit, erectus fuerit.
III. Licet P. Glavinich de Orig. Prov. Bosnae Croat. fol. 26. fundatores fuisse duos fratres Leonardum, et Duimum referat, eidem minime tamen subscribo, quia si in anno erectionis Conventus designando hallucinatur, etiam in deter-
801
minandis fundatoribus errare potuit: et revera Leonardum vixisse reperiemus ad annum 1295. ad quod tempus P. Glavinich initia Conventus reponit, Doimus verò I. praecessit longè praedictum annum, secundus verò vixit anno 1340. circiter: tertius verò 1487. ut videbitur: unde firmiter persuasum habeo, quod Conventus â praedictis fratribus non fuerit aedificatus, sed, si primordia Conventus post annum 1260. ponantur, â Friderico, et Bartholomaeo de Frangepanibus, quia his duobus Bela IV. Segniam anno praecitato donavit, ut clare colligitur ex litteris donationalibus Belae IV. suprā de Conv. Ters. c. 5. §. 2. fol. 413. allatis, quo benevolum lectorem remitto. [Tu semper remittis attamen praeter propriam inscitiam et miseriam nihil demonstras.]
IV. Quod autem hujus Caenobii fundatrix fuerit inclyta familia Aniciana, seu Frangepaniana, extra dubium est, etsi enim primae litterae fundationales non exstent, id tamen colligitur ex litteris posterioribus â novem Fratribus de Frangepanibus exaratis anno 1435. qui ipsam fundationem confirmarunt, et ampliarunt donando Fratribus Minoribus quorumdam Molendinorum emolumenta; in iis enim infra de verbo ad verbum adducendis inter alia haec leguntur: Attendentes ad pia, et laudabilia opera recolendae memoriae Progenitorum nostrorum, qui Ecclesiam, et Conventum beati Francisci Ordinis Minorum positos, et situatos extra, et prope moenia Civitatis nostrae Segniae aedificarunt, et construxerunt, et successivè multis utilitatibus, et annuis redditibus dotaverunt, decrevimus etc.
V. Conventus isthic primitus extra moenia Civitatis extructus, titulum semper gessit S. Francisci, patet id denuo ex praecitatis litteris 9. fratrum Comitum de Frangepanibus, in quibus haec leguntur verba: Singulis diebus celebrabunt duas Missas in praefata Ecclesia beati Francisci; unde perperam quidam autumant, fuisse primum Conventum sub titulo S. Petri, fateor me legisse, quod fuerit extra Civitatem quemdam Ecclesiam S. Petri, sed ea spectabat ad Monasterium Monialium, quae extra Civitatem erant et Monasterium ob metum Turcarum deseruerant, cujus autem Ordinis fuerint? non legi. Ex eorumdem Comitum litteris desumitur, quod Conventus Segniensis subjectus fuerit Ministro Provinciali Provinciae Dalmatiae, [ qui in ] ibi enim facta Molendinorum donatione haec subjunguntur: Declarantes tamen, quod Venerabiles, et Religiosi viri Dominus Frater Nicolaus de Durachia ad praesens Minister Provincialis Dalmatiae, nec non Dominus Frater Cyprianus de Sibenicho nunc Guardianus, et lector Ecclesiae, et Conventus praedictorum etc.
VI. Tempore erectionis hujus Conventus eumdem inhabitant Fratres Minores simpliciter tales; nulla enim tunc erat distinctio inter Observantes, et Conventuales, hoc enim discrimen primo circa medium decimi quinti saeculi audiri coepit, dum quidam Fratres Divinam potentiam humana imbecilitate metientes, ipsam Regulam Observatu impossibilem
802
cavillare coepissent: obinde etiam varias dispensationes, et relaxationes contra puritatem Regulae â Romanis Pontificibus obtinuerunt. E contra erant non pauci, quorum Antesignani et sanctitate, et doctrina florentes erant Sancti Bernardinus Senensis, Joannes â Capistrano, Jacobus de Marchia, ac beati Angelus â Clavasia, et Bernardinus â Feltria, qui Regulam ab omni privilegio defaecatam sine glossa ad litteram juxta mentem Seraphici Legislatoris observabant, et ideo hi de Observantia, alii Conventuales denominari coeperunt. Conventualium vestigiis inhaerebant etiam Fratres Minores Conventus Segniensis.
VII. Quia verò ex Fratribus de Observantia multi insigni sanctitate, ac miraculis florebant, ùt S. Bernardinus Senensis in Italia, S. Jacobus de Marchia in Hungaria, Sclavonia, et Bosnia, et S. Joannes â Capistrano in Germania, Observantium Coetus brevi magna sumpsit incrementa, e contra Conventualium numerus indies notabiliter diminuebatur. Odore Virtutum allecti plerique terrae Principes, quas in Observantibus micare cernebant, omnes Conventus pulsis Conventualibus, Fratribus de Observantia repleri percupiebant; unde etiam Sixtus IV. Pontifex Maximus Mathia Huniade Hungariae, Croatiae, et Dalmatiae Rege rogante (quod jam antea Paulus II. ad Pannoniae Procerum petitionem praecepit) P. P. Conventuales ê Caenobio S. Francisci Segniensis Urbis recedere jussit, illudque Patribus Observantibus Provinciae Bosnae anno 1478. tradi, ut refert Wadding. tom. 14. fol. 217. n. 62. Quamvis hic Waddingus assignet annum 1478. pro introductione Observantium, videtur tamen, eos anno 1475. jam introductos fuisse, quia Mathias in quibusdam suis litteris exaratis anno 1475. Fratres Conventus [ Tersactensis ] Segniensis expresse vocat Fratres de Observantia, et Provinciae Bosnae ùt infrà videbitur.
§. II.
De fundationibus olim pro hoc Conventu
factis.
I. Quam fundationem ipsi primi fundatores, ac Conventus erectores fecerint? nulla prostant monumenta, ex quibus vel conjecturaliter aliquid conjici possit, creditur tamen, quod hortus penes puteum, quem Fratres jam anno 1272 possederant, promanet ex fundatione Frangepaniana. Successores verò multa alia addiderunt diversis temporibus et imprimis Stephanus de Frangepanibus Comes Vegliae, Segniae, et Modrussiae ex suis Segniensibus proventibus omni mense quatuor libras monetae Segniae currentis Conventui dandas ordinavit, ut constat ex ejusdem litteris, quae adhuc in Originali prostant incip. Universis
803
et singulis harum notitiam habituris etc. dat. Segniae Anno Domini 1355. Quia verò haec eleemosyna amplius non percipitur, non judicavi praedictas litteras transumere necessarium esse.
II. Inter praecipuam donationem, seu fundationem â familia Frangepaniana Conventui Segniensi factam adnumeranda est illa, quâ 9. Fratres Comites Conventui donarunt quaedam molendina Veliki [ per ] dicti penes castrum Ottoczacz, ex quibus Conventus magnum subsidium percipiebat, donec â vicino Turca non fuissent, destructi, ac inutiles redditi. Quamvis verò Conventus nil amplius percipiat, litteras tamen ex eo, quod §. praec. multa ex iisdem probaverim, ex ipso Originali desumptas hic adduco, quae talis sunt tenoris:
Joannes, Nicolaus, Stephanus, Bartholomaeus, Duymus, Martinus, Sigismundus, Andreas, et Joannes Junior fratres de Frangepanibus, Veglae, Segniae, et Modrussiae Comites etc. ac Regnorum Dalmatiae, et Croatiae Banni. Universis, et singulis praesentes nostras litteras inspecturis tam praesentibus, quam futuris notum facimus evidenter, quod revolventes in mente nostra, et ad memoriam saepius revocantes illud paginae Sacrae dictum: sicut aqua extinguit ignem, ita eleemosyna extinguit, attendentesque ad pia, et laudabilia opera recolendae memoriae Progenitorum nostrorum, qui Ecclesiam, et Conventum beati Francisci Ordinis Minorum positos, et situatos extrà, et prope moenia Civitatis nostrae Segnia, aedificarunt, et construxerunt, et successive multis utilitatibus, et annuis redditibus dotaverunt, decrevimus pro extinctione nostrorum peccaminum, et pro salute tam animarum nostrarum, quam praefatorum progenitorum nostrorum, qui ex hoc saeculo migraverunt, eorumdem progenitorum nostrorum vestigiis inhaerendo ipsi Conventui eleemosynam facere infrascriptam. Et propterea harum nostrarum litterarum tenore dicimus, et declaramus, quod dedimus, tradidimus, ac donavimus, ac damus, tradimus, et donamus antefato Conventui beati Francisci de Segnia in perpetuum irrevocabiliter, et pleno jure molendina, quae hactenus nostra fuerunt, posita ultra nostrum castrum Otoczacii prope villam nostram, quae dicitur Vilichi , et Molendina de Vilichi expresso vocabulo nominantur, cum decursibus aquarum, et aliis praerogativis, conditionibus, et utilitatibus, quibus ipsa molendina huiusque tenuimus, et progenitores nostri pro antea tenuerunt. Eamdem donationem approbantes, et confirmantes eis vigore, et robore, quibus approbantur, et confirmantur donationes factae irrevocabiliter inter vivos. Declarantes tamen, quod Venerabiles, et Religiosi viri Dominus Frater Nicolaus de Durachio ad praesens Minister Provincialis Dalmatiae, nec non Dominus Frater Cyprianus de Sibenicho nunc Guardianus,
804
et lector Ecclesiae, et Conventus praedictorum, caeterique Fratres Conventuales Conventûs ipsius, eorum nominibus propriis, ac nominibus successorum suorum pro tempore futurorum, volentes de hujusmodi eleemosyna, et beneficio grati esse, promiserunt, ac sponte, et liberaliter spoponderunt nobis praelibatis Dominis, ac nostris successoribus pro tempore secuturis attendere, et observare, et nullo unquam tempore quacumque occasione, vel causa revocare ea pacta, ac eas promissiones, quae inferius continentur. Primò videlicet, quod habebunt in dicto Conventu decem Fratres dicti Ordinis Sacerdotes bonae conditionis, et famae, qui possent Missas dicere, et celebrare, adjectis aliis Clericis, et Servitoribus pro servitio, dictorum Sacerdotum decem in numero competenti. Secundò, quo continuè singulis diebus celebrabunt duas Missas in praefata Ecclesia beati Francisci, unam videlicet in cantu pro animabus defunctorum nostrorum, et aliam legendo simpliciter pro salute, sospitate, et prosperis successibus eorum, qui vivunt de progenie nostra, ac erunt, ac vivent temporibus successuris. Tertio, quod singulis annis facient anniversaria temporibus debitis, ut moris est, pro animabus Avi et Patris nostri, ac etiam Matris nostrae, ac etiam alterius nostrum, et uxorum nostrarum, postquam misericors Deus ad se de hoc saeculo revocabit. Quarto, quod si casus dabit imposterum, quod aliquis nostrûm, aut de filiis, aut de filiabus nostris, vel aliqua de nostris consortibus ex hoc saeculo transmigret ad Dominum extra Civitatem nostram Segniensem infra tamen confinia nostri dominii, vel banatûs, quod Fratres Conventuales dicti Conventus, qui pro tempore erunt, dum id sciverint accedere teneantur ad locum, ubi erit talis defunctus, vel defuncta, et ipsum, vel ipsam associare personaliter usque Segniam. Si verò aliquis nostrûm, aut ex successoribus nostris vel aliquis de Fratribus dicti Conventus, vel dicti Ordinis ullo unquam tempore contrafecerit, seu contrafacere, aut contradicere tentaverit alicui praemissorum, pars illa contrafaciens, vel contradicens ex tunc prout ex nunc, et ex nunc prout ex tunc iram, indignationem, excommunicationem, et maledictionem Omnipotentis Dei, et gloriosissimae Matris ejus Mariae Virginis, et beati Francisci, ac totius Curiae Caelestis habeat supra se. Has autem litteras appensionis sigillorum nostrorum munimine roboratas dedimus, et concessimus praefato Ministro, et Guardiano, caeterisque Fratribus in fidem, et testimonium omnium, et singulorum praemissorum perpetuis temporibus irrevocabiliter, et efficaciter valituras. Datum Brignis Anno Domini Millesimo quadringentesimo trigesimo quinto mensis Januarii die duodecimo, Indictione tertiadecima.
| (L. S. pend.) | (L. S.) | (L. S.) | (L. S.) | (L. S.) | (L. S.) | (L. S.) | (L. S.) | (L. S.) |
Ego Gulielmo quondam Petri de Padua publicus Imperialis auctoritate Notarius, ac Reverendi in Christo Patris Domini Nicolai Zanchani electi Episcopi Segniensis praesens privile-
805
gium propria manu scripsi dictante, et formam ipsius privilegii faciente Domino Episcopo praelibato de mandato, et jussione praefatorum Dominorum Comitum, et Banorum. Anno, Mense, die ac Indictione superius annotatis. Et ad abundatioris cautelae suffragium signum meum apposui consuetum.
(L. Si-
gni)
III. Quia haec Molendina â Turcis occupata, et destructa Conventui nil amplius fructificent, hinc etiam insertae conditiones, et obligationes ex parte Conventus ex se ipso cessarunt. Aliam fundationem fecit Doimus de Frangepanibus ex proventibus Mollendini Sernouniza, ex quibus Conventui quolibet anno decem aureos dari jussit de dato Sluinii 14. mensis Septembris 1487 . prout ex ejusdem patet litteris, quae ex Originali transumptae sic sonant:
Nos Doimus de Frangepanibus Segniae Modrussiaeque Comes etc. tenore praesentium significamus, quibus expedit universis, quod considerantes devotionem, ac reverentiam, quam Praecessores nostri semper habuerunt erga Religionem beati Francisci, sub cujus nomine, et vocabulo Ecclesiam cum Monasterio prope muros Civitatis fundaverunt, seu aedificare fecerunt, ipsamque non paucis possessionibus, ac aliis bonis suis propriis ad cultum Divinum pertinentibus dotaverunt, et ornaverunt, ut Fratres dicti Ordinis commodè, et pacificè eorum vitam gerant, et preces summo Deo impendere valeant pro animabus Praecessorum nostrorum, et aliorum benefactorum. Quocirca nos cupientes vestigia nostrorum Majorum imitari, et cupientes aliquid boni ob reverentiam amoremque Dei, ejusque Matris Mariae semper Virginis, ac beati Francisci contribuere praefato Monasterio in remissionem peccatorum, et pro salute animae, ac consortis nostrae charissimae Dominae Barbarae, et filii nostri dilectissimi Michaelis cum eorum voluntate, et assensu tenore praesentium concedimus, annuentes dedimus, et ita volumus, ordinamus, committimus, ac mandamus, quod Fratres dicti Monasterii Sancti Francisci civitatis Segniae praesentes, et futuri amodo perpetuis temporibus debeant habere omni anno in festo S. Michaelis de proventibus et redditibus Sernonicza nostrae Ledenizza ducatis decem auri nomine donationis, et eleemosynae perpetuae. Cum hoc, quod Fratres praefati Monasterii perpetuis temporibus teneantur dicere unam Missam omni hebdomada in dicta Ecclesia pro salute nostra, ac consortis nostrae charissimae, ac filii nostri dilectissimi, nec non defunctorum nostrorum, mandantes, et committentes omnibus haeredibus, vel successoribus nostris, quatenus hanc ordinationem nostram, ac donationem, et eleemosynam dictorum decem ducatorum perpetuo firmum, ac ratum habeant, et manuteneant, observent, et observari faciant inviolabiliter. Et si aliquis, cujusvis conditionis existat, pro tempore futuro attentaverit, aut contravenerit huic praesenti nostrae ordinationi, seu donationi, et eleemosynae praedictae, cadat in iram Dei, ejusque Matris
806, 806b
semper Virginis Mariae, ac beati Francisci. In quorum omnium praemissorum fidem, et testimonium has nostras litteras patentes ad perpetuam rei memoriam jussimus fieri, nostrique soliti majoris sigilli appensionis fecimus munimine roborari.
(L. S.) Datum Sluingii die 14. mensis Septembris 1487.
IV. Cum autem bona Frangepaniana partim ob divisionem eorumdem partim quod plurima â Turcis occupata fuerint, diminuta fuissent, hanc eleemosynam Nicolaus unus ex ultimis ejusdem Inclytae familiae palmitibus nonnihil restrinxit, ac in aliam in natura videlicet 6. star. tritici ex castro Novi dandi commutavit, quam eleemosynam Conventus fideliter quotannis percipit. Litterae autem donationales in Illyrico idiomate exaratae ex ipso Originali desumptae hunc continent tenorem:
My Miklous Frankopan Groffh Tersaczki, Kercki, Szeynski, y Modruski etc. Dajemo nasnaine usim, Kimsei dozthoy, kako buduchi perva urimena jedan od nashyh prighih od malina nasega Sernouwnicze Reda, y Clostra Zvethoga Franciska V Segnyu jednu eleemosynu odluchi y oztavil bil usako letho davathi, a to dokleye imanye joshie Frankopansko skupa bilo y doke Turczi ovih crayenii nisu bili opustili, a zada buduchi tesno urime, y od Turak, y od drughih nepriatelou nasha imaina poroblena y odusetha. Zato my pousem tom odluchujemo, y zapovedamo nashemo Officialu, ili Prokolabu zadasniemu, y ki potle za nym budu v nashem gradu Novom, da imaju usako letho od rechenoga malina Sernounicze okolu zvethoga Mihala dne gori rechenomu Clostru, ali Fratrom S. Franciska u Szenyu ztoyechim v' ime eleemosyne sezt stari Richke ali Vinodolske mere davathi psenicze. I nato dasmo ta lizt rukom nashom podpizan, y navadnim pechatom podpechachyen. Datum Novi 5. Julii Anno 1632.
(L. S.) Nicolaus Comes de Frangepanibus
806b
Versio.
Nos Nicolaus Frankopan Tersacti, Vegliae, Segniae et Modrussiae Comes etc. notum facimus omnibus, ad quos spectat quomodo anteactis temporibus quidam Praedecessorum nostrorum proposuerit ac comiserit de Molendino nostro Sernounicze Ordini et Conventui Sancti Francisci Segniae dari Eleemosynam quamdam quotannis, et hoc quidem dum Dona Frangepanica adhucdum unita exstitissent, et dum Turcae haec Confinia necdum depopulassent, nunc autem sint tempora desolata, et Bona nostra et a Turcis et ab aliis hostibus depredata ac direpta. Hinc propter haec omnia proponimus ac praecipimus Officiali seu Provisori nostro praesenti, et futuris post eumdem in Castro nostro Novi, quod omni anno circa Festum S. Michaelis de dicto Molendino Senounicze suprafato Conventui seu Fratribus S. Francisci Segniae commorantibus debeant dare in Eleemosynam sex stari frumenti ad mensuram Fluminensem seu Vinodolensem. Et eapropter profentes exaramus literas nostra manu subscriptas, et solito sigillo munitas.
Datum Novi 5. Julii 1632.
(L. S.) Nicolaus Comes de Frangepanibus
806a
§. III.
De gratiis, et beneficiis, â Regibus [ Hungariae ] Chrovatiae,
ac postea â Domo Austriaca huic Conven-
tui clemente collatis.
I. Primus [ Hungariae ] Chrovatiae Regum, qui specialem in hunc Conventum, et totam Seraphicam Religionem affectum pluribus beneficiis demonstravit, erat Mathias Hunyades, dictus Corvinus; is enim ex proventibus telonii Segniensis omni Hebdomada 40. solidos, seu 2. libras Conventui tribuendas assignavit. Haec eleemosyna, quam Mathias pro medietate auxit, originem trahere videtur, ex fundatione Stephani de Frangepanibus §. praec. n. 1. insinuata, is namque suo dato Segniae A. C. 1355. in suis litteris incip. Universis, et
807
singulis harum notitiam habituris assignavit ex suis Segniensibus proventibus Conventui quolibet mense 4. libras. Fieri quippe potuit, ut Mathias, ad quem defuncto Martino de Frangepanibus Civitas Segniensis denuo devoluta fuit, eleemosynam prius ex telonio Segniensi dari solitam, non tantum confirmatam, sed et auctam esse voluerit.
II. Quamvis verò Mathiae Regis nulla extent litterae huius eleemosynae confirmatoriae, sufficienter tamen ex litteris ejus Successoris Uladislai Regis colligitur, eumdem hanc eleemosynam aut assignâsse, aut confirmâsse, et auxisse. En litteras Uladislai signatas Budae A. C. 1505. ex Originali desumptas:
Nos Uladislaus Dei gratia Rex Hungariae, et Bohemiae etc. Memoriae commendamus tenore praesentium, significantes, quibus expedit universis. Quare pro parte, et in personis Religiosorum Fratrum Ordinis Sancti Francisci de Observantia in claustro Segniensi degentium nostrae in hunc modum expositum extitit Majestati: Quomodo alias Serenissimus Princeps condam Dominus Mathias Rex praedecessor noster felicis reminiscentiae, considerata ipsorum Fratrum egestate, praefato claustro, consequenterque ipsis Fratribus certam pensionem quadraginta scilicet denarios monetae Veneciensis facientem, in prima porta ipsius Civitatis nostrae Segniensis de thelonio isticidem exigi solito, pro sustentatione eorumdem Fratrum singulis hebdomadis omni videlicet anno in perpetuam eleemosynam dare deputâsset. Quae quidem pensio licet ipsis fratribus ad haec usque tempora, integraliter administrata fuerit, et de praesenti quoque administraretur. Ne tamen aliquo temporum in processu Fratres ipsi hujusmodi pensione per quoscumque privari, seu fraudari possint, ob hoc nos quoque tum supplicatione pro parte ipsorum Fratrum nostrae superinde oblata Majestati, benigne admissa, tum vero et potissimè ob singularem devotionem nostram, quam erga beatum, ac Seraphicum Patrem Franciscum, consequenter venerandam Religionem ipsius praedictam gerimus, et habemus, ejusmodi pensionem deinceps de eodem telonio nostro in prima, ut praemittitur, porta praedicta Civitatis nostrae eidem claustro consequenterque Fratribus in eodem degentibus in perpetuam eleemosynam amodo singulis annis omni hebdomada successivis semper temporibus de novo dandam duximus, et deputandam, imo damus, donamusque, et deputamus praesentium per vigorem.
Quocirca vobis fidelibus nostris Capitaneis dictae Civitatis nostrae Segniensis modernis scilicet et futuris, nec non Officialibus, et teloneatoribus eorumdem in praedicto telonio pro tempore constitutis, praesentes nostras visuris, harum serie firmissimi committimus, et mandamus, ut amodo deinceps singulis annis omni videlicet hebdomada successivis, ùt praemittitur, temporibus praescriptam pensionem quadraginta denarios facientem, praedicto claustro, consequenterque Fratribus praedictis in eodem degentibus de dicto telonio sine omni exquisita occasione, et difficultate aliquali semper cum effectu dare, et administrari facere
808
singulis harum notitiam habituris modis omnibus debeatis, et teneamini, aliud gratia nostra sub obtentu nulla ratione facere audeatis, praesentibus perlectis, exhibentibus restitutis. Datum Budae in festo Ascensionis Domini anno ejusdem millesimo quingentesimo quinto. Regnorum nostrorum Hungariae etc. anno decimo quinto, Bohemiae vero tricesimo quinto.
III. Ludovicus II. Rex Hungariae non degener filius Uladislai eamdem donationem, et eleemosynam 40. solidorum monetae Venetae, ut eo firmius consistat, novo gratioso diplomate confirmare dignatus est, praecipiendo Bano Croatiae, et Capitaneo Segniensi, ut eamdem Fratribus fideliter administrari faciant, ut ex sequenti originali patet diplomate:
Nos Ludovicus Dei gratia Rex Hungariae, et Bohemiae etc. Memoriae commendamus tenore praesentium significantes, quibus expedit universis. Quoniam intelligamus ex litteris Serenissimi Principis quondam Domini Uladislai Regis, Genitoris nostri charissimi divae memoriae coram nobis in specie productis, illam deputationem sive pensionem quadraginta scilicet denarios monetae Veneciensis facientem, quam alias Serenissimus condam Dominus Mathias Rex immediatus praedecessor praefati condam Domini, et Genitoris nostri claustro Fratrum Ordinis Divi Francisci de observantia in Civitate nostra Segniensi fundato degentium, in prima porta ipsius Civitatis nostrae Segniensis de telonio ibidem exigi solito, pro pia eleemosyna, in sustentationem eorumdem Fratrum, singulis hebdomadibus omni videlicet anno perpetuè suis litteris mediantibus fecisse perhibetur â temporibus eorumdem divorum Regum nostrorum scilicet praedecessorum eisdem claustro, et Fratribus semper usque huc integraliter fuisse restitutam. Volentes nos quoque vestigio ipsorum divorum Regum, maximè in tam pia, et salutari re, inhaerere: Ut igitur haec salutaris eleemosyna largitur etiam nostris temporibus, et deinde in perpetuum praefato claustro Segniensi, et ejusdem Fratribus sine aliqua recusa semper in isto loco deputato, et de dictis proventibus administretur. Eandem ipsam pensionem eisdem Fratribus Observantibus Sancti Francisci, et consequenter dicto eorundem claustro Segniensi cum ad humillimam ipsorum Fratrum supplicationem, tum verò et potissimè ob specialem devotionem nostram, pisam erga ipsum beatum Franciscum, et ejus Ordinem Seraphicum piè, atque religiosè gerimus, in praedicta prima porta dictae Civitatis nostrae Segniensis de eodem telonio nostro, nos quoque instar praefatorum Serenissorum Regum Mathiae videlicet, et Uladislai Patris nostri charissimi de novo singulis annis omni hebdomada successivis perpetuis temporibus dandam persolve-
809
ndam, et deputandam duximus, imo damus, donamus, et deputamus praesentium per Vigorem. Quocirca vobis fidelibus nostris Reverendo in Christo Patri Domino Petro Beryzlo Episcopo Ecclesiae Wesprimiensis Regnorum nostrorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Bano, nec non Capitaneo dictae Civitatis nostrae Segniensis, futuris etiam Banis eorumdem Regnorum nostrorum, et Capitaneis ipsius Civitatis nostrae: Item Officialibus, et teloniatoribus eorumdem in praedicto telonio pro tempore constitutis, praesentes nostras visuris, harum serie firmissimè committimus, et mandamus, quatenus amodo deinceps singulis annis omni videlicet hebdomada perpetuis, ut praemittitur, successivis semper temporibus praescriptam pensionem quadraginta denarios facientem praefato claustro Segniensi, et consequenter dictis Fratribus in eodem degentibus de dicto telonio, sine omni recusa, difficultateque, et exquisita occasione aliquali, semper cum effectu dare, reddere, darique, et reddi, ac administrari facere modis omnibus debeatis, et teneamini. Alius gratiae nostrae sub obtentu nulla ratione facere audeatis, praesentibus perlectis, exhibentibus restitutis. Datum Budae in festo S. Antonii Abbatis, et Confessoris Anno Domini Millesimo quingentesimo decimo septimo. Regnorum nostrorum Hungariae etc. anno primo Bohemiae verò similiter primo.
IV. Suorum praedecessorum piis vestigiis inhaerens Ferdinandus I. Romanorum Rex et Hungariae [ Imp. ] Rex immediatus Ludovici Successor dato anno 1548, mandato ad Vice-Dominum Carnioliae praedictam hebdomadalem eleemosynam confirmare benigne dignatus est. Regiam Resolutionem D. Christophorus â Khüllenberg Vice-Dominus Carnioliae, Exactori Segniensi D'no Sebastiano de Sackh his verbis intimavit:
Edler Vester, und lieber Einnemer, Eüch seye mein Willig dienst zuvor. Was gestalt mir die Röm. Kay. May. beuilcht bey eüch zu verordnen N. dem Convent des Closters Sandt Franciscen Ordens vor der Stadt Zenk das wochentlich almusen gelt in demselben beuelch begriffen, zu raichen, und zu geben, das werdet Ir auß Abschrifft desselben merers, und nach lengs vernemen. Darauf ist in Crafft solchs beuelchs mein Verordnung, Ir wellet gemelten Convent dasselb verordnet Almusen gelt, was und wie viell dasselb von dato gemelts beuelchs anzuraitten, biß zue Außgang dits Jars bringen würdet, und ainst erlegen, des auch Quittung nemen: vnd damit aber das Neün und vierzigist Jars das Convent nit wochenlich quittierens bedurfft, auch Ir diese Außgaab bas leichter zu raittung stellen mügt, so wellet sie das Convent zu dem halben Jar solches Ires wochengelts miteinander gegen Quittung abrichten, und zu Außgang des ganzen Jars gleichfals
810
doch alß dan ein fällige Quittung Ires wochengelts, wie viell das selb bemelts Jars in Summa bringt, empfahen. Was Ir aber auf diesen Kay. beuelch, auch mein verordnung, und des Convents ordenlichen Quittungen ausgebt, das solle euch durch mich in Raittung gelegt, und für guet Außgaab passieret werden. An dem allen beschicht Kay. May. Mainung. Datum Laybach den 11. tag Novembris Im 1548. Jar.
Christoph von Khüllenberg Röm. Kay.
May. Rath, und Vizdomb in Crain
V. Hanc eamdem eleemosynae deputationem confirmavit Maximilianus II. Ferdinandi I. et in Imperio, et in Regno Hungariae Successor de dato 10. Martii 1574. Haec eleemosyna Conventus pacifice fruebatur usque ad initium gubernii Augustissimae Imperatricis, et Reginae Hungariae Mariae Theresiae feliciter regnantis tempore sagacioris saeculi Aulici, et Officiales deputata, pensiones, et eleemosynas ex publico aerario dari solitas solvere detrectabant, usque ad productionem tituli, vi cujus similes pensiones solvebantur. Ut Conventus Segniensis hac eleemosyna non privaretur, titulum perceptionis ejusdem Serenissimo Principi Josepho Friderico Hildeburgshausen tunc Caes'o-Regio Commissario in his partibus demonstravit simulque supplicem libellum, pro contionanda hujusmodi eleemosyna humiliter eidem porrexit, qui visis justis Fratrum fundamentis iisdem consuetam 40. hebdomadalium solidorum (qui in anno exportant germ. mon. fl. 19. X. 39.) eleemosynam dari benigne indulsit hoc Rescripto:denen Supplicanten wird hiemit nachrichtlichen zurug bedeütet, das selben gleich vorhin, auch in das künftige das gebettene Allmosen geld pr' Jährlichen Neünzehen gulden 39. Xr' bey dem Kay. Königl. Oberambt alhier gnädigst placidirt werde. Auß dem Kay. Königl. Oberambt Zenk den 15. Julii 1746. Et hac eleemosyna Conventus usque in hodiernum diem pacificè fruitur.
VI. Inter speciales Regales Eleemosynas, quas Conventus isthic ex aerario Caesareo percipit, non ultimum occupat locum eleemosyna 100 fl. quos Aug'ma Imperatrix, et Regina Hungariae Maria Theresia ad preces P. Cyrilli Makay Guardiani anno 1756. ex proventibus telonii salis Conventui quolibet anno pendi jussit loco panis ob servitio, quae Conventus militi praesidiario cathechysando conciones germanicas habendo, confessiones audiendo, et in arce Missas celebrando praestat. Resolutio Caesarea, ex Legali, et authentica copia desumpta talis est:
Von der Kay. Königl. Ministerial Banco geföhlen Administration in herzogthum Crain, und Littorali Austriaco wegen den Kay. Königl. Mauth Ober- und Salz Amt zu Zengg hiemit anzufüegen.
811
Es hat das Saltz Amt durch bericht von 16. expirati anhero das Einrathen gemacht, womit denen Supplicirenden P. P. Franciscanern dortselbst in ansehung ihrer würklichen Armuth, und sowohl denen in der Stadt alda einquartirten Militar Invaliden, alß in den Castol Castel leistenden eifrigen Gottes- und Kirchen- diensten zu ihrer hinlänglichen Subsistenz ein Jährliches Allmosen pr' 200: f. auß disseitigen Ærario eingestanden, und verlichen werden mächte.
Ob nun zwar alle Merita, so diesen Geistlichen Supplicanten zugehen, in keinerley weise den Banco respiciren, Ihr eingereichtes Anlangen, und Gesuch auch nur um, und auf einen beytrag eines täglichen Comiss-brods für die denen Invaliden leistende Assistenz ob deren nunmehro zum Commercial-fundo gezogenen dasiger Stads Einkünften, als worauß Sie vorhin â Magistratu zum theil erhalten worden wären, gestellet ware.
So will jedoch eine hoche Instanz in Anbetracht, das in Zengg das Saltz-Negotium, oder Aerarium Bancale gelihen, diesen Supplicirenden P. P. Franciscanern zur beyhilf ihrer vnterhaltung Jährlichen ein hundert gulden Eleemosynae nomine â 1' ma Januarii gegenwärtigen Jahrs anfangend, auß disseitigen gefällen erfolgen zu lassen verwilliget, so forth also gemäss eingelangt hochlöbl. Kay. Königl. Minist. Banco Deputations Rescript dato Wienn den 9. et praesent. 21. finientis Ihme Mauth Ober- und Saltz Amt mitgegeben haben, erdeüte einhundert gulden denen P. P. Impetranten Jährlich gegen denen behörigen Quittungen auß denen unterhabenden Saltz gefählen abzufolgen, und sothaner Auflaag in Rechnung mittlest gegenwärtiger verordnung zu Legitimiren. Laybach den 22. Marty 1756.
Christoph Lorenz frey.
v' Flachenfeld.
Collationirt, und ist vorstehende mir vorgelegte Abschrifft seinem bey hiesigen Kay. Königl. Saltz- und Mauth- Ober Amt aufbehaltenen Originali durchgehends gleichlautend befunden worden. Zengg den 6 ten April 1770.
Albrecht Wolffgang Fritz
(L. S.) K. K. Haubtmann Amts
Verw. act.
812
VII. Capellania campestris, vi cujus unus sacerdos tenetur singulis diebus Dominicis, et festivis Missam celebrare, et militibus praesidiariis verbum Dei proponere, eosque in doctrina Christiana instruere, fuit Conventui collata anno 1690. ab Inclytis Provinciae Carnioliae statibus. Olim pendebantur quolibet mense 8. f. sicque in anno f. 96. nunc Carlostadio ex militari Generalatûs Cassa penduntur tantum f. 60. quod autem olim 96. f. dati fuerint, patet ex ipso Rescripto hujus tenoris:
Zu folge der denen herrn P. P. nach hiebevon gegebenen Vertröstung würdet denen selben der durch Ableiben herrn Joseph Pichi erledikte feld Caplaney-plaz mit monatlichen 8. f. hiemit, jedoch auf einer löbl. Landschaft wohlgefallen, und so gestalten verlichen, das sie H. H. P. P. die von alters hero gebrauchige Officiatur unerlaghaft verichten, auch dessen der herr Zall- und Proviant Amts Verwalter der Meergränizen nachrichtlich wurdet seyn solle. Datum Laybach den 13. 9ber 1690.
G. S. Graff, und herr v' Gallenberg
J. H. Gr. v' Auersperg Lands Verwalter in Crain
Marx Antoni von Pillichgraz
Octavius Buccelleni Verordneten Amts
Praesident.
§. IV.
De aliis fundationibus, et legatis olim huic
Conventui factis.
I. Dictum fuit supra §. 1. n. 1. quod Conventus anno 1272 jam habuerit unum hortum penes puteum, ibique alius hortus anno praecitato, ut ibidem adductum instrumentum demonstrat Conventui donatus fuit. Anno verò 1295. Comites de Frangepanibus non procul ab antiquo Conventu, et prope praedictos hortos alium hortum Conventui Fratrum Minorum donarunt, ut ex subjuncto donationis instrumento, quod ex Originali transumo, patet.
In aeterni Dei Nomine Amen. Anno â Nativitate Domini Millesimo ducentesimo Nonagesimo quinto, Indictione octava, die decimo intrante Novembri: Tempore quidem Domini nostri Andreae Dei gratia Serenissimi Regis Hungariae, et Domini Nicolai eadem gratia Segniensis Episcopi, ac Nobilis viri Domini Leonardi Veglae, Vinodoli, Modrussiae, et Seczeche Comitis, nec non Segniae ….. Dominus Comes Stephanus Ungarius, olim felicis memoriae Comitis Joannis socius cum consensu, et voluntate Comitis Leonardi praedicti, et Comitis Bartholi nepotis sui Divini Numinis intuitu, ac titulo purae, et irrevocabilis donationis
813
quae dicitur inter vivos, et pro suorum, ac Comitis Joannis antedicti remedio peccatorum coram me Notario, et testibus infrascriptis praesentem facit donationem. Donavit namque Covello Nosdrogne Procuratori Conventus Fratrum Minorum de Segnia recipienti vice, et nomine Conventus Fratrum Minorum nunc, et per tempora futura in Segnia degentium quemdam suum hortum positum, ac situm prope puteum magnum et prope locum Fratrum Minorum de Segnia, vel si qui alii sunt Confines constituens ex nunc dictum hortum, donatum ipsi donatarii vice, et nomine, ipsius Conventui recipienti nomine, possidere, vel quasi. Et volens, ut ex nunc ipsius horti donati in ipsum Covellum Procuratorem dominium sit translatum, et ipsa res de caetero fiat ei. Quam quidem donationem nulla ex causis illis,, quibus de jure salutis causa donationes revocari dicuntur, sive aliquo alio jure, ratione, vel causa, statuto, et consuetudine Provinciarum, Civitatum, vel locorum, seu Canonum, vel legum auxilio, per quod contra dictam donationem posset ire, vel allegare, aut ipsam infringere quoquo modo alio istud publicum instrumentum in aliquo impedire, penitus non obstante, perpetuò firmam, et ratam, et omnino irrevocabilem esse, praefatus Dominus Comes Stephanus scienter, et spontaneè passus set, voluit, et mandavit. Actum Segniae in domo Domini Mugne praesentibus Dominis Ricciardo der Venusia vice-Comite Veglae, Ricciardo der Gaeta, et Scoto de Aretio, ac aliis testibus ad haec rogatis, et vocatis.
Jacobus Physicus quondam Guidonis filius Imperiali authoritate Notarius publicus in his omnibus interfui, et ut supra legitur, scripsi, atque firmari rogatus.
II. Cum ec hucusque adductis pateat, quod Fratribus Minoribus Conventus Segniensis diversis temporibus tres horti donati fuerint, et quidem omnes penes puteum magnum; quia vero Fratres nunc unicum hortum sat spatiosum possideant, signum est, quod praenominati tres horti in unum coaluerint; nisi malis dicere, quod alii horti post lapsum temporis denuo aut donatorum haeredibus restituti aut divenditi fuerint, ac pretium in fabricam Conventus, et Ecclesiae insumptum, magnis quippe sumptibus in aedicatione novi Conventus intra moenia Civitatis opus erat, ut Cap. seq. fusius videbitur.
III. Plures quoque vineas, et terras habuit olim Conventus praesertim tempore Conventualium quarum omnium donationum, aut emptionum instrumenta adducere longum nimis foret, unde pro habenda aliquali antiquitatis notitia eas synopticè commemorare sufficiet: Sic Anno 1339. Domina Elisabetha Comitissa de Legle donavit Conventui unum terrenum, ubi nunc est vinea dicta Dolaz. Anno 1371. donata fuit una vinea Conventui sita in Valle Beshka. Anno 1387. reliquerunt Conventui Jacobus Franciscus, et Elisabetha Paon quoddam terrenum. Anno 1404. Quaedam Domina Dragoglubi unam vineam supra hortum Fratrum Praedicatorum juxta viam, quae ducit ad Stermaz donavit Conventui Minorum. Anno 1406. quidam Presbyter Padrigno donavit unam vineam. Anno 1417. Quidam Domulus
814
legavit Conventui certas possessiones. Anno. 1420. Matthaeus Mazurata legavit unam vineam. Anno 1468. Georgius Rizzani donavit Conventui unum terrenum in Beshka. Plures etiam erant, qui de vineis, et domibus ad certos census, quos livellas vocant, Conventui quotannis dandos suos haeredes in testamentis obligârunt.
IV. Multae quoque domus Fratribus Minoribus Conventus Segniensis â benefactoribus relictae erant, et quidem: Anno 1292. D. Michael Vesanello donavit unam domum Segniae sitam. Anno 1293. D. Petrus de Barthe civis jadrensis donavit unam domum. Anno. 1339. denuo 2. domus Conventui donatae erant. Anno 1350. Illma' Domina Elisabetha vidua Domini Duimi Comitis Segniensis donavit unam domum Segniae sitam. Anno 1354. Eadem Comitissa donavit aliam domum cum una vinea. Anno. 1374. quidam donavit unam domum Conventui cum hac conditione, ut habeat sepulturam in Ecclesia nostra. Anno eodem quaedam Maria donavit Conventui unam domum. Anno 1379. iterum una domus Conventui donata fuit. Anno 1380. Dna' Elisabetha Comitissa â Frangepanibus donavit unam domum Conventui. Anno 1546. Domina Lucia Cramariza donavit unam domum. Anno 1549. Georgius Woinitsch legavit unam domum Conventui. Anno 1570. erat etiam una domus Conventui donata. Flumine quoque duas domos possidebat Conventus Segniensis, quas circa annum 1596. inhabitabat quidam D. Bono. Plures item domus relictae erant Conventui, itam tamen, ut haeredes eas inhabitarent, cum obligatione Conventui quolibet anno certum censum praestandi.
V. Ut autem de praedictis domibus Fratribus Minoribus Conventus Segniensis ex Provincia Bosnae noviter introductis (quibus licet de Observantia ex privilegio Sixti IV., ut supra p. 2. c. 12. §. 2. fol. 194. visum, licuit bona stabilia ob excursiones Turcarum, et asperitatem loci possidere) census fideliter pendatur, demandavit Mathias Rex Hungariae anno 1475. Capitaneo Segniensi, ut solicitam curam gerat, ne Fratres in suis juribus, privilegiis, libertatibus, ac possessionibus â quovis sub quocunque praetextu turbentur. Litterae Mathiae Regis ex Originali desumptae hunc continent sensum:
Mathias Dei Gratia Rex Hungariae, Bohemiae etc. Fidelibus nostris Capitaneis Civitatis nostrae Segniensis de Regno nostro Croatiae praesentibus, et futuris praesentium notitiam habituris, ipsorumque vices gerentibus salutem, et gratiam. Quia nos tam propter singularem devotionem, quam erga beatum, ac Seraphicum Patrem Franciscum et consequenter venerandam Religionem, Fratres ipsiusde Observantia â teneris annis nostris gessimus continuo, atque gerimus: Tum verò propter justitiam, et aequitatem (quarum nos veros fautores, et indubitos esse cognoscimus dispensatores) cupientes eosdem Fratres sub felicis nostri ditione regiminis, et tutela, quantum fas est, omni inquietudine fieri immunes, ut eo liberius Regi famulari valeant sempiterno. Idcirco Fratres praetitulatae Religionis Sancti Francisci de Observantia in ipsa Civitate nostra Segni-
815
N' o 35.
ensi commorantes vice Majestatis nostra personis vestris commisimus, committimusque per praesentes protegendos. Idcirco fidelitati vestrae serie praesentium firmissimè praecipimus, et mandamus, quatenus ammodo imposterum praenominatos Fratres videlicet Vicariae Bosnae praesentes, et futuros, ac ipsorum claustrum de Segnia contra quoslibet impetitores, et turbatores protegere, tueri, ac indemniter manutenere debeatis, et teneamini. Signanter autem in domibus, et censibus earumdem domorum, quas videlicet Fratres ipsi in illa Civitate nostra ex indulto Sanctissimi Domini nostri Papae tenent, et habent, quos census eisdem Fratribus solvi debendos nulli omnino hominum turbare, aut se ad ipsos quomodocunque ingerere permittatis, nec permitti faciatis, sed integraliter eis administrari procuretis. Si quid autem per quemquam adversus praedictos Fratres, eorumque claustrum occasione domus, et censuum hujusmodi contra formam nostri mandati qualitercunque foret, aut fieret attentatum talium damnosam impetitorum licentiam per omnia opportuna gravamina compescatis auctoritate nostra Regia, praesentibus vobis in hac parte specialiter attributa mediante. Praesentes autem, quas secreti sigilli nostri appensione communiri fecimus, post earum lecturam semper reddi volumus, et mandamus praesentanti. Datum Budae Sabbato proximo post festum beati Barnabae Apostoli. Anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo quinto. Regnorum nostrorum anno Hungariae scilicet decimo octavo, Bohemiae verò septimo.
VI. Uladislaus Rex Hungariae Mathiae Corvino non tantum in Regno Hungariae, sed et pietatis, et propensionis erga Minoriticum Coetum, praesertim verò Conventum Segniensem successor sui immediati praedecessoris vestigiis inhaerens, Fratres Minores Conventus Segniensis sub suam tutelam, curam, et protectionem Regiam suscepit, Capitaneoque Segniensi firmissimè demandavit, ut Fratres praedicti claustri contra quoscumque iniquos impetitores, et molestatores protegat, ac domorum eorumdem injustos invasores compescat, prout id ex ejusdem gratiosis litteris, quae ex Originali prostant, desumitur, quos signavit Budae in festo Ascensionis Domini Anno 1505. Quia verò hae litterae Uladislai Regis fermè coincidunt cum prioribus Mathiae Regis, eas hic, ut brevitati consulam, consultò ommittendas esse judicavi.
VII. Non obstante hac sapientissima Regia provisione, mox anno sequenti 1506. quidam Hieronymus de Froncis iniqua usurpatione aliquas domos ad Conventum Segniensem spectantes suae subjecit potestati, cujus audaces conatus praelaudatus Uladislaus Regia potentia sequenti ex Originali desumpto Rescripto confractos esse voluit:
Uladislaus Dei gratia Rex Hungariae, et Bohemiae etc. Fidelibus nostris Magnificis Andrae Both de Bayna, et Marco Horvath de Camichar Regnorum nostrorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banis salutem et gratiam. Ex querelis et supplicationibus Religiosorum Fratrum Minorum de Observantia Conventus, ac Ordinis Sancti Francisci extra muros Civi-
816
tatis nostrae Segniensis fundati degentium Nobis expositum extitit, qualiter his annis superioribus, inter ipsos exponentes ab una, ac quadam Jeronymum de Froncis, partibus ab altera ratione quarumdam domorum lapidearum, aliis eisdem exponentibus, et exponentium Ecclesiae legatarum primum in praesentia Judicis, et Juratorum Curiae dictae Civitatis nostrae Segniensis mola fuisset quaedam causa, et pro parte ipsorum exponentium adjudicata, ac tandem per viam appellationis in primam fidelis nostri egregii Alberti Lomyay, alias Capitanei Segniensis deducta, et rursus pro eisdem exponentibus adjudicata, deindeque in Curiam Majestatis nostrae provocata extitisset. Quamvis jus, et proprietas hujusmodi domorum hic quoque in Curiam Majestatis nostrae eisdem exponentibus, et praefatae Ecclesiae Segniensi readjudicata extiterit, et post factam hujusmodi adjudicationis iidem exponentes in pacifica possessione hujusmodi domorum per certa tempora perstiterint, tamen ex post dictus Jeronymus, nescitur quorum ductus consilio, extractis pro se ex cancellaria nostra, quibusdam litteris nostris Reverendo Vincentio Episcopo Ecclesiae Ottocensis sonantibus, quarum vigore easdem domos ab ipsis exponentibus, et dicta Ecclesia Segniensi readjudicari, et alienare fecisset. Unde Nos intellecta hujusmodi supplicatione, pro parte ipsorum exponentium Nobis superinde oblata, nolentes eosdem exponentes sic indebite dictis domibus ipsorum privari, volumus, et damus fidelitati vestrae, harum serie firmiter, ut acceptis praesentibus, et rebus sic stantibus, si compereritis causam ipsam in facto domosque ipsas per litteras nostras, aut judicum Regni nostri Ordinariorum eisdem Fratribus, et dictae Ecclesiae Segniensi readjudicatas extitisse; Ex tunc non obstantibus litteris litteris nostris dicto Episcopo Otthocensi concessis, easdem domos de manibus dicti Jeronimi vel etiam ab his, in quorum manibus eadem nunc existerent, recuperare, eisque exponentibus, et dictae Ecclesiae Segniensi restituere, ac eosdem in eisdem contra quoslibet illegitimos impetitores defendere debeatis, et teneamini aliud non facturi. Praesentibus perlectis, exhibentibus, restitutis. Datum Budae feria quarta proxima post festum Nativitatis Bmae' Mariae Virginis Anno Domini Millesimo quinquagesimo sexto.
(L. S.)
VIII. Quoniam Hieronymus de Froncis coram Curia Regia causa cecidit, urgebat suum negotium coram curia Apostolica, obtinuitque pro se quasdam litteras Apostolicas subreptitie; tacebat enim, quod per tres sententias condemnatus fuerit ad restituendas Fratribus Minoribus â se iniquè possessas domos: Resciens id Julius II. Romanus Pontifex demandavit Archidiacono, Archipresbytero, et Primicerio Dioecesis Modrussiensis, ut re mature discussa praedictum Hieronymum ad restitutionem controversarum domorum compellant, ut id clarius ex ejusdem Julii Litteris incip. Suae Nobis datis Romae tertii Kal. Feb. 1511. patet, quas ex Originali adduco:
817
Julius Episcopus Servus Servorum Dei
Dilectis filiis Archidiacono, et Archipresbytero, ac
Primicerio Ecclesiae Modrussiensis salutem, et
Apostolicam benedictionem.
Sua nobis dilecti filii Guardianus, et Fratres domus Sancti Francisci extra muros Segnienses Ordinis Fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum petitione monstrarunt, quod licet alias postquam ipsi super quadam domo in Civitate Segniensi consistente domui dictorum Guardiani, et Fratrum per certam mulierem piè relicta coram certi judicibus in partibus illis ordinaria, seu etiam Apostolica auctoritate deputatis contra Jeronimum de Fronci laicum Civitatis, seu Dioecesis Segniensis litigando tres successive pro se, et contra dictum Jeronimum, ejusdem domus relictae adjudicatorias sententias reportaverint, et illarum vigore possessionem domus hujusmodi relictae assecuti fuerant, illamque per triennium, vel circa possederant, dictus Jeronimus super domo hujusmodi quasdam Apostolicas nulla tamen in eis de sententiis hujusmodi mentione facta ad certum judicem in Dioecesi Arbensi sub certa forma sub litteras impetravit, et cum ultimus Judex litteris praedictis sibi forsan praesentatis earum praetextu in causa hujusmodi procedere recusâsset, dictus Jeronimus falso praetendens exinde inter alia indebite se gravari, ad Sedem Apostolicam, ut dicitur, appellavit, sed quia appellationem legitimo cessante impedimento prosequi non curavit, appellatio hujusmodi deserta remansit. Quare pro parte dictorum Guardiani, et Fratrum Nobis fuit humiliter supplicatum, ut sententias hujusmodi robur faceremus firmitatis debitum obtinere, aliasque eis super his opportunè providere de benignitate Apostolica dignaremur. Quocirca cum, ut dicti Guardianus, et Fratres asserunt, in dicta Civitate, et Dioecesi Segniensi aliquis judex competens, cui causa hujusmodi committi possit, non resideat de praesenti, discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus, quatenus, si vocatis dicto Jeronimo, et aliis, qui fuerint evocandi, de tribus sententiis hujusmodi vobis legitime constiterit, sententias ipsas sicuti rite prolata sunt, faciatis auctoritate nostra, appellatione remota firmiter observari, ac expensas, in quibus dictus Jeronimus condemnatus fuit, si taxatae non fuerint, provida moderatione praevia taxare curetis, et si taxationem ipsam per vos fieri contigerit, faciatis eisdem Guardiano, et Fratribus per censuram Ecclesiasticam appellatione cessante de expensis ipsis debitam satisfactionem impendi. Quod si non omnes his exequendis volueritis interesse, duo, aut unus vestram ea nihilominus exequatur. Datum Romae apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quingentesimo undecimo tertio Kal. Februar. Pontificatûs nostri anno nono.
(L.
Plumbi)
818
IX. Praeter multiplices domos olim Conventus donatas, Conventus Segniensis adhuc praedia possidet duo, prata faenilia pro sustentandis equis, quos Conventus pro conducendis lignis, aliisque rebus in collectura acquisitis necessariò habere debet, quae prata Domina Helena Crussich Domina in Lupoglau in Istria Conventui donaverat cum onere unius Missae in festo S. Valentini dicendae, ut ex ejusdem testamenti paragrapho desumitur, qui sic sonat:
Anno Domini 1565. scritto in Castello di Lupoglavo adi 21. Gennaro, Indizione 8. avanti li testimonij, e me Notario publico infrascritto al presente la Magnifica, ed onoratissima Sig' ra Ellena Crussich Padrona di Lupoglavo con sua benevolenza, reale considerazione, e forma ha lasciato, e lascia alli Frati di san Francesco in Segna due prati chiamati Sintitina sopra Segna, de' quali due prati, uno tengono li sopradetti Frati, ed altro Tomaso Crajaz chiamato Bubinaz in Segna, e che loro detti Frati doppo la morte di detto Tomaso abino da ricevere, il prato con patto, e condizione, che sopradetti Frati syno obligati in perpetuum nel giorno di S. Valentino à dire una Messa in Chiesa dove G. giacciono li suoi morti per l'anime loro: e questa è sua ultima volonta, e determinazione: In quorum etc.
Al presente furonò testimonij il. R' do in Cristo Padre Frà Mariano Bosnyanin Praedicatore di Tersatto, Biagio Uranci, Antonio Ongaro tutti due servitori del Sig' r Crussich in Ongaria con Madonna Maria Firenza governatrice in Castello.
Io Gioanni Ciller di Gorizia publico Imperial Notario ed al presente Cancelliere del Castello di Lupoglavo scrissi il presente scritto con sotto posto, il mio solito segno.
X. D. Franciscus Christophorus Portner donavit Conventui Segniensi suam partem piscaturae, vulgo Tonnera in Lukovo cum onere, ut Conventus quolibet anno celebret unam Missam pro defuncto Domino Joanne Carolo Portner, prout ex instrumento illyrico idiomate anno 1693. concinnato patet:
U Segnu na 18. Febrara 1693.
Spoznajemo mi zdola podpisani, kako smo vidili med sobom od suih, i suakih partid racznu do danasgnega dneva; i tako obnadosmo med sobom, da neotosmo jedan drugomu nistar duzan, i suise toga dase Gospodin Franac Portnar Gospodinu Pateru Guardianu za takou del Tumner vikovienim nacinom suako letto govoritti jednu Missu od Conventa sa pokoiniga Gospodina Ivana Carla Portnara vice Kapitana biusega u Segnu, na to boglie tuerdosti rad naprosise strane obe zdola podpisane, mene zdola podpisana ovako upisati.
Fr Marcus Cragui Guard' nus
Fran Cristof Portnar
Luka Uragnianin upisah
Praemissam copiam cum suo originali mihi exhibito, et exhibiti restituto comportatam concordare testor infrascriptus. Datum Segniae in Cancellaria die 14. mensis Martii 1770.
(L. S.) J. Georgius d' Danicich Cancellarius
819
XI. Omnes praedictae domus, terrena, et vineae, aliaque bona stabilia olim ad Conventum spectantia partim divendita, partim restituta ipsis fundatoribus, aut eorum haeredibus fuêre domus pleraeque cum aliis domibus permutatae, dum novus Conventus intra muros jussu Imperatoris Ferdinandi I. aedificaretur, ut Cap. seq. videbitur. Residuae domus domorumque census tempore, quo Provincia ad reformationem transivit, alienata erant ita, ut Conventus nil stabile possideat praeter hortum penes puteum, et unum pratum, quod pro sustentandis animalibus necessariò habendis omnino necessariam judicabatur.
Caput III.
De demolitione Conventus extra Civitatem ac novi
intra muros Civitatis erectione, ejusque
variis restaurationibus.
§. I.
De Translatione Fratrum ad Civitatem.
I. Extra omne dubium est, quod Conventus Fratrum Minorum Sancti Francisci primitus erectus fuerit extra Civitatem post modernos hortos, et vineas in ipsa valle Segniensi, id enim non tantum traditio suadet, set et ipsa Scripturae originales, quarum aliaquas cap. praec. adduxi, luculenter demonstrant: in iis quippe, ubi sermo est de Fratribus Minoribus, aut eorum Conventu semper fermè additur: Extra moenia, vel muros Civitatis Segniensis sitos, vel situm: Quinimo extantia adhuc rudera id loquantur. Postquam verò Turcae vicinas Regiones Licam, scilicet, et Corbaviam sub suam potestatem redegissent, simul Ferdinandus I. Romanorum, et Chrovatiae Rex, ne, si Turcas huic regioni conterminos obsidendae Civitatis cupido incessiset, ipso Caenobio aliquando potiti, tamquam ex tuto peterent oppidanos, et infesta oppugnatione ad ditionem compellerent, hinc jussit per Commendantem, et suas vices gerentem Segniae D. Joannem Lenkovitsch Anno Domini 1547. Conventum extra Civitatem solo aequari, et loco hujus illis attribuit Ecclesiam S. Spiritus penes modernum Conventum sitam in qua divina peragebant usque ad modernae Ecclesiae, et Conventus extructionem.
II. Hanc Conventus demolitionem, et concessionem Ecclesiae S. Spiritus Summus Pontifex Paulus III. ratam habuit, et adprobavit, prout ex ejusdem Bullis mox adferendis, quas P. Joannes â Luca Venetus in continuatione P. Lucae Waddingi tom. 18. fol. 43. n. 33. Item Reg. Pont. fol. 461. Bullâ 73. et. fol. 462. Bullâ 74. citat. ex Regesto familiae Cismontanae fol. 136. et 137. clarius patet, quarum primae tenor iste est:
Paulus Episcopus Servus Sevorum Dei
Ad perpetuam rei memoriam.
820
Inter multiplices curas, quibus rerum occurentium varietate distrahimur, illam libenter amplectimur, per quam Religiosa loca construi, et personarum in illis pro tempore degentium status confoveri, ipsaeque personae Deo duce quietius, et commodius Divinis vacare possint, usque, quae propterea processisse dicuntur, ut firma perpetuo, et illibata persistant, libenter, cum â Nobis petitur, Apostolici muniminis adjicimus firmitatem. Sane pro parte dilectorum filiorum moderni Ministri, et Fratrum domus Segniensis regni Croatiae, Ordinis Fratrum Minorum nobis nuper exhibita petitio continebat, quod alias, cum alia eorum domus, quam tunc prope et extra muros Segnienses sitam habebant, per tunc in Civitate Segniensi pro charissimo in Christo Filio nostro Ferdinado Romanorum, et Croatiae Rege ┬ illustri existentem Capitaneum de ipsius Regis jussu funditus diruta, et solo aequata fuisset: ne, si eamdem Civitatem ab immanissimi Christiani nominis inimico Turca, aliquando, quod Deus avertere obsideri contigisset, ut jam erat tunc illius finibus conterminae, in ipsa domo hostis diverticulum, indeque expugnandae Civitatis commoditatem, facultatemque cum maximo regnorum, et dominiorum ejusdem Ferdinandi Regis, ac totius Reipublicae Christianae damno, et jactura haberet, et deinde idem Capitaneus in recompensam praedictae domus dirutae, praefatis Ministro, et Fratribus quamdam Ecclesiam, Capellam Sancti Spiritus nuncupatam intra muros ejusdem Civitatis consistentem, veluti ad ipsum Ferdinandum Regem, ac ipsius dispositionem plenè spectantem concessisset, et absignasset: Praefatus Minister, et Fratres ad dicti Regis Ferdinandi clementiam supplices accedentes ab eodem Ferdinando Rege petierunt, utm cum ad Omnipotentis Dei laudem, et gloriam, aliam domum intra eamdem Civitatem construere, ac aedificare intenderent, concessionem, et assignationem sibi, ùt praemittitur, factas, gloriosè approbare, et confirmare, seu etiam, si opus esset, Ecclesiam ipsam eis de novo concedere, et assignare dignaretur: quorum tam justis devotisque petitionibus praefatus Ferdinandus Rex benigne annuens concessionem, et assignationem de eadem Capella per dictum Capitaneum, ut praefertur, factas hujusmodi ex certa ejus scientia, et de Regiae potestatis plenitudine approbavit, et confirmavit. Suo tamen, et alieno jure in omnibus semper salvo, ac tam tunc, quam pro tempore existenti Capitaneo praefatae Civitatis sub suae indignationis poena quatenus contra dictam confirmationem et approbationem praefatam domum, aut illius Ministrum, et Fratres pro tempore existentes super dicta Ecclesiae, et illius possessionem nullatenus impedire, aut molestare auderet, neque ab aliis id fieri permitteret, et alias sub certis forma, et modo mandari prout in ejusdem Ferdinandi Regis desuper confectis patentibus litteris dicitur plenius contineri. Quare pro parte moderni Ministri, et Fratrum praedictorum nobis fuit humiliter supplicatum, ut concessioni, et assignationi, ac con-
821
firmationi, et approbationi hujusmodi pro eorum subsistentia firmiori robus Apostolicae confirmationis adjicere, aliasque in praemissis opportunè providere de benignitate Apostolica dignaremur. Non igitur, qui personis universis, praesertim Religionis, per quas Divini Nominis, et fidei Catholicae cultus protenditur, opportunae commoditatis auxilia libenter impendimus, litterarum praedictarum veriorem tenorem praesentibus pro expresso habentes, ac modernum Ministrum, ac Fratres hujusmodi, ac eorum singulos, â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis â jure vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodati existunt, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes, at absolutos fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, concessionem, et assignationem, ac confirmationem, et approbationem, nec non litteras Ferdinandi Regis hujusmodi, atque prout illas concernunt, omnia, et singula in dictis litteris contenta, licita tamen, et honesta auctoritate Apostolica tenore praesentium approbamus, et confirmamus, illisque perpetuae firmitatis robur adjicimus, nec non omnes, et singulos tam juris, quam facti defectus, si qui forsan intervenerunt in eisdem, supplemus, ac illa suos plenarios effectus sortiri, sicque per quoscumque judices, et Commissarios quavis auctoritate fulgentes, sublata eis, et eorum cuilibet quavis aliter judicandi, et definiendi facultate, et auctoritate, judicari, et definiri debere: Nec non quidquam secus super his â quoquam quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari, irritum, et inane decernimus. Non obstantibus Constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis, nec non dicti Ordinis juramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statutis, et consuetudinibus, caeterisque contrariis quibuscunque. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostrae absolutionis, confirmationis, approbationis, adjectionis, suppletionis, et decreti infringere, si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei, beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romae apud S. Petrum. Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quingentesimo quadragesimo septimo. Quarto Nonas Julii, Pontificatus nostri anno decimo tertio.
III. Tenor verò aliarum ejusdem Pontificis litterarum, in quibus praecipit Episcopo Casenatensi, et Archidiacono, ac Vicario Generali Dioecesis Segniensis, ut Fratres in dictae Capellae Sancti Spiritus possessione manuteneant, et contra quoslibet molestatores eosdem defendant, et protegant, et sequens:
Venerabili Fratri Episcopo Casenat., ac dilectis filiis
Archidiacono Ecclesiae Segniensis, et Vicario Vene-
rabilis Fratris nostri Episcopi Segniensis
in Spiritualibus Generali.
Hodie certas assignationem, et concessionem de quadam Ecclesia, Capella Sancti Spiritus nuncupata intra muros Civitatis Segniensis
822
consistente, alias per tum Capitaneum in dicta Civitate pro Charissimo filio nostro Ferdinando Romanorum, et Croatiae Rege illustri existentem dilectis filiis Ministro, et Fratribus domus Segniensis regni Croatiae Ordinis Fratrum Minorum, et deinde per eumdem Ferdinandum Regem factas per alias nostras litteras, perpetuo approbavimus, et confirmavimus, prout in eisdem litteris pleniùs continetur. Quocirca discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus, quatenus vos, vel duo aut unus vestrûm postquam dictae litterae vobis praesentatae fuerint, per vos, vel alium, seu alios faciatis, auctoritate nostra concessionem, et assignationem praedictas inviolabiliter observari, non permittentes eosdem Ministrum, et Fratres per quoscumque contra concessionis, et assignationis, ac approbationis dictarum tenorem quomodolibet molestari. Contradictores quoslibet, et rebelles per censuras, et poenas Ecclesiasticas appellatione postposita, compescendo, ac legitimis super his habendis servatis processibus, censuras, et poenas praedictas etiam iteratis vicibus aggravando, invocato etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii saecularis. Non obstantibus omnibus, quae in dictis litteris voluimus non obstare, seu si aliquibus communiter, vel divisim ab Apostolica sit Sede indultum, quod interdici, vel excommunicari non possint per litteras Apostolicas, non facientes plenam, et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem. Datum Romae apud Sanctum Petrum. Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quingentesimo quadragesimo septimo, quarto Nona Julii Pontificatus nostri anno decimo tertio.
IV. Ex adductis n. 2. et 3. Pauli III. Summi Pontificis litteris clarè apparet Ferdinandum Romanorum, et Hungariae Regem ┬ dedisse litteras patentes Ministro Provinciali et Fratribus Minoribus Conventus Segniensis, in quibus eisdem et Ecclesiam S. Spiritus consignavit, novum Conventum construendi licentiam dedit, et Capitaneis praesenti, et futuris demandavit, ut Fratres ab omnibus iniquis molestationibus tam quoad praedictam Ecclesiam Sancti Spiritus, quam quoad novi Conventûs erectionem defendant. Quamvis verò Ferdinandi litterae in Archivis quaesitae inventae non fuerint, minimè inferendum est, eas nunquam emanâsse, quia non est supponendum, quod Fratres in sua Summo Pontifici porrecta supplicatione, vi cujus ab eodem confirmationem concessionis Ecclesiae S. Spiritus â Ferdinando I. ipsis Fratribus factae petierunt, falsas rationes allegâssent, minus, quod Pontifex non habita informatione suas confirmatorias edidisset litteras.
V. Tradita itaque Fratribus Minoribus Segniensis Ecclesia S. Spiritus, et facta eis aedificandi novi Conventus facultate tam â Ferdinando Rege, quam â Paulo Pontifice continuò cogitare coeperunt, de loco opportuniori aedificandi Conventûs. Habita matura discussione eum locum pro
823
fabricando Conventu delegerunt, in quo pleraque domus ad ipsos pertinentes consistebant, quas maluerunt in aedificium Conventus, et Ecclesiae convertere, quam alias coemere. Quia tamen in hoc loco existebant aliquae domus ad alios proprietarios spectantes, ê contra Conventus habebat etiam certas domos in aliis Civitatis partibus sitas, hinc fuit quaedam permutatio domorum intra Cives, et Conventum facta, ita, ut Conventus cesserit alias domos alibi existentes, et Cives, ac Procuratores hospitalis Sancti Spiritus dederunt Conventui aliquas domos penes hospitale, et etiam ipsum hospitale.
VI. Porrò, ut haec permutatio firma persisteret, de consensu utriusque partis, confectum est publicum instrumentum sequentis tenoris:
In Christi Nomine Amen.
Anno Nativitatis ejusdem millesimo quingentesimo quadragesimo nono, Indictione VII. die verò Vigesima sexta mensis Augusti. Actum Segniae in curia domus propriae habitationis Domini Joannis Sischovich Nobilis Segniensis, praesentibus spectabili, et generoso Domino Spalatino Vice-Capitaneo Segniensi, Domino Cypriano Urtichievicz, et Domino Francisco Zudchovich honorandis Judicibus Segniensibus, et quampluribus aliis Nobilibus, et Civibus Segniae, testibus ad infra scripta habitis, vocatis, et rogatis, ibique personaliter constituta infrascriptae partes, videlicet Reverendus Pater Frater Gregorius Rudessich Minister Generalis Provinciae Bosnae Ordinis Minorum regularis observantiae, unà cum caeteris Patribus, et Fratribus Custodibus, et Guardianis Provinciae dictae ibidem praesentibus, et haec omnia facientibus consensu, et voluntate totius Provinciae dictae. Et Dominus Franciscus Mediolanensis Nobilis Segniensis, ac Magister Georgius Muratoi, Procuratores, seu Gastaldi Ecclesiae, et hospitalis Sancti Spiritus Segnien. agentes hujusmodi auctoritate ipsorum ordinaria, nec non etiam ex consensu, et voluntate totius consilii hujus covotatis, sponte, et nullo errore ductae amiabiliter, communiter, et de plano, devenerunt ad infrascriptas conventiones, et permutationes circa infrascriptas ambarum partium domos, et muraleas in hac civitate sitas, et positas. Imprimis namque praefati Reverendi Patres, et Fratres dederunt, contulerunt, mandaverunt, alienaverunt, et quantum melius potuerunt, perpetualiter tradiderunt, et permutaverunt sine spe alicuius revocationis unam domum, sic vulgo dictam pictam positam retro Ecclesiam Sancti Francisci in angulo ex opposito domus Thomasii Maccellatoris. Item domum positam in platea hujus Civitatis in angulo ex opposito loggiae [(loggia dicitur mensa nummaria, item locus, in quo mercatores conveniunt)] communis, et unam muraleam, seu Mirischium positum ante castrum contiguum murale. Eis, in quibus Ecclesiam Sancti Spiritus aedificare, seu construere volunt, liberas, francas, et expeditas, nemini obligatas, seu hypothecatas cum omnibus earum juribus, et jurisdictionibus, proprietatibus, et pertinentiis ad dictas domos, et mirischium spectantibus, et pertinentibus intus, et extra, et cum accessibus,
824
et eggressibus usque ad viam publicam, et hoc praefatis Procuratoribus, seu Gastaldis ibidem praesentibus, et suprascriptis domos pro se, et futuris Procuratoribus dictae Ecclesiae, et hospitalis Sancti Spiritus acceptantibus, stipulantibus, recipientibus, et ad suprascripta, et infrascripta contentantibus. Qui quidem Procuratores auctoritate, et potestate superius expressa eisdem Reverendis Patribus, et Fratribus ibidem praesentibus, acceptantibus e converso, et in contra cambium, seu permutationem pro ipsis bonis stabilibus sic, ut suprà receptis, dederunt, contulerunt, et perpetualiter transtulerunt sine spe alicujus limitationis, aut revocationis domum magnam, et parvam supra hospitale, unà cum ipso hospitali, balatoriis ambabus, et campis, item Mirischium contiguum dicto hospitali et domui illorum Costenicz â parte superiori, pro cujus livello ipsi Procuratores praesenti, et futuro Reverendo Capitulo, seu Ecclesiae Cathedrali Segniae respondere annuatim tenentur. item domum versus Castrum Segniae ante puteum contiguam domus illorum Costenicz â parte inferiori, liberas, francas, et expeditas cum omnibus juribus, et jurisdictionibus, et proprietatibus ad dictas domos, et mirischium spectantibus, et pertinentibus cum accessibus, et eggressibus usque ad viam publicam, et hoc ad habendum, tenendum etc. Quae quidem omnia, et singula sic, ùt supra facta, data, et grata habere, tenere, et observare, et non ad minus devenire, quinimo una altera in, et altera alteram in ipsa permutatione manutenere, defendere, et destrigare ab omni homine, communi collegio, et universitate suis propriis sumptibus, et expensis in judicio et extra sub poena, et obligatione omnium suorum bonorum, ac refectione damnorum, expensarum, et Interesse.
Ego Andreas Veronensis â Sancto Bonifacio filius Domini Jacobi publicus alta Imperiali auctoritate Notarius, et Judex Ordinarius, nec non ad praesens Cancellarius Magnificae Communitatis Segniensis suprascriptis omnibus, et singulis, dum sic agerentur, et fierent, unà cum praenominatis testibus praefui, et rogatus scripsi, deindeque in hanc publicam, et authenticam formam redegi, et authenticavi sub nomine, cognomine, signoque meis solitis et consuetis.
(L. Si-
gni)
VII. Ex hucusque dictis apparet, quod anno 1547. Conventus extra muros Civitatis jam dirutus, ac Ecclesia Sancti Spiritus eisdem tradita fuerit, quia Paulus III., ut supra n. 2. visum, in suis litteris 4. Julii 1547. exaratis ipsam concessionem Ecclesiae confirmat, confirmatio autem supponit, traditionem: Tum quia, dum loquitur de Conventûs extra muros destructione, semper loquitur in praeterito. Fratres mox anno sequenti 1548. penes Ecclesiam Sancti Spiritus Conventum aedificare coeperunt, quia verò per Capitulum, et Communitatem Segniensem Ferdinando Regi informatio data fuit, quod eo in loco aedificium Conventûs praejudiciosum esset Castello Caesareo, quod et ipsi Commissarii â Ferdinando missi die 3. Septembris 1548. agnoverunt.
825
Unde anno sequenti 1549. Fratres permutatis quibusdam domibus trans plateam â diametro Ecclesiae S. Spiritus et Conventum, et Ecclesiam tanta celeritate aedificarunt, ut anno sequenti 1550. Ecclesia cum aliquibus altaribus ab Alberto Episcopo Veglensi, ut cap. sequ. videbitur, jam consecrata fuerit, licet nondum totalem perfectionem attigerit, nam totalem perfectionem primò assecuta est anno 1552. ut patet ex lapide in frontispicio Ecclesiae penes januam posito, cui haec inscriptio incisa est:
Regnante Serenissimo Principe, et Domino, D. Ferdinando Divina favente clementia Romanorum, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae etc. Rege, Infante Hispaniae, Archiduce Austriae etc. Invictissimo, tempore Capitaneatus Domini Joannis Lenkoviz Suae Majestatis Commissarii, et Capitanei MDLII.
§. II.
De variis Conventus restaurationibus.
I. Quod Conventus valde exiguus ab initio fuerit, patet ex tot subsequentibus additionibus, et augmentis, nam post 39. annos post sui erectionem jam indigebat reparatione, pro qua ad supplicationem Fratrum Serenissima Archidux Austriae Caroli Archiducis relicta vidua 100. f. dari mandavit, ut ex sequenti Rescripto apparet ad Capitaneum Segniensem dato:
Ihro fürstl. Durchlaücht vnser gnädigste frau habenden Closter leüten alda zu Zenk auf ihr beschehenes Suppliciren zu ihres Closters, oder wohnung besserer erhebung, und restaurirung 100. f. auß dem Quarentes gefällen zu St. Veith am Pflaumb dergestalt raichen zu lassen bewilliget, das solche nemblich zu Eüern handen erlegt, und allein zu obstehenden Ende durch Eüch außgezelt, und dargeben werden solle.
Weil dan dem H. Vizdomb in Crain albereith auferlegt worden bey dem Einnember daselbst zu St. Veith zuverfüegen, das ermelte 100. f. ehist zu eüern handen überschike, so werdet ihr demnoch, wan Eüch solches gelt zuekhomt, verstanden Ihren fürstl. durchl. gnedigsten verordnung würklichen zu geleben wissen. Daran beschicht Ihrer gnedigster fürst. durchl. gnedigster willen, und Mainung. Datum Laybach den 18. Januarii A o 1591.
II. Saepius Conventus Segniensis in suis necessitatibus ab Augustissima Domo Austriaca charitativum subsidium gratiosè obtinuit. Anno quippe 1640. obtinuit pro sua reparatione f. 116. Haec eleemosyna non fuit applicata in aliquod novum aedificium, sed tantùm in reparationem Conventus ruinam minitantis, ut ex supplici P. Guardiani Nicolai Zauricherich colligitur. Anno 1709. Conventus diversorum benefactorum eleemosynis pro una contignatione forum magnum versus sub Provincialatu P. Romualdi Sitter, et Guardianatu P. Georgii
826
a Lucich elevatus fuit. Aedificium hoc jam anno 1701. inchoatum fuit expensis praecipuè Domini Strassoldo, ut inscriptio supra portam lapidi incisa denotat sequenti Chronographico:
pLeno StrassoLDIano aMore ereCta
III. Anno 1732. sub Provincialatu A. R. P. Sigismundi Skerpin, et locali gubernio P. Anselmi Brattina altera pars Conventû chorum versus elevari coepit, et anno sequenti terminata fuit, pro hoc aedificio expensi erant 450. ducati ex divenditis livellis accepti, inter exteros benefactores speciali nota dignus est R'mus Dominus Joannes Pohmajevich Episcopus Segniensis, et Modrussiensis seu Corbaviensis Ecclesiarum canonicè unitarum, qui pro dicta fabrica 1000. f. contribuit hac lege, ut post mortem ipsius quilibet Sacerdos unam Missam per totam Provinciam pro refrigerio suae animae celebret. Tertia superioris contignationis pars, in qua 5. vel 6. cellae fieri possent, supra Refectorium elevata fuit anno 1770. tempore Vicariatus Provincialis P. Hugonis Vodnik opera P. Constantini Lakovich Segnia oriundi pro tunc Conventus Guardiani munificientia Perillustris familiae de Stauber, sed hic tractus suam intrinsecam perfectionem nondum est nactus.
IV. Dum verò Conventus circa annum 1744. adeo ruinosus evasit, ut non tantum contignari, sed et ligari debuerit, hinc Patres suae Caesareae Regiae Majestati Mariae Theresiae humiliter supplicarunt pro subsidio lignorum, et ferri, quae perpensa Conventus pauperie per Cameram Gracensem pro ferro 100. f. ac pro ligno 200. f. ex suo aerario benigne dandos sequenti Rescripto resolvit:
Edl gestrenger, lieber freünd, Wohl Edler, auch Edl vester. Auf unser wegen der von denen P. P. Franciscanern zu Zengg angesuchten verwilligung einer beyhilfe in Eysen, und holz zur reparation ihrer baufähligen Kirchen, und Closter nach vernohmener allseithiger gehörde untern 8 ten Febr. lauffenden Jahrs erstattet unterthänigstes Guttachten haben S' r König. May. denen Supplicanten in ansehung ihrer vorgestelten armuth, und das sie ohne mindesten fundation sich mit den blossen anjezo gar bethlend eingehenden allmosen kümerlich erhalten könten, zur nöthigen reparation ihres die ganzliche zusamen fahlung androhenden Convents, und Kirchen eingerathnen massen in favorem piæ causæ zwey hundert gulden gehiltzwerk von Buccariza, und Ein hundert gulden Eysen in natura dergestalt gnädigst verwilliget, das selbe Ein- so anderes ohne entgelt des ærarii nacher besagten Zenk bringen zu lassen besorgt seyn sollen.
Alß wird auß in sachen hereingelangter König. allergnädigsten Resolution Wienn den 8 ten dits den he † demselben, und Eüch solches zur nachricht, und verfüegung des weithern, an das holz datz Amt Buccariza, und das Eysen Agenten Ambt allda zu Buccari, damit denen Impetranten Ein, so anderes nach verlangen
827
gegen Quittung außgefolget werde, hiemit intimiret; allermassen auch solches denen Supplicanten erinert, und die Nothdurfft an das löbl. Coll. erlassen worden ist. Dan etc. Gratz den 1 ten Aug. 1744.
V. Anno 1680. die 16. Martii sub Guardianatu P. Wolffgangi Koll fuit quaedam relatio data â P. P. Discretis, et Procuratore de Conventu Segniensi propria eorum manu subscripta inter quae sequentia leguntur: Primum est, quod Conventus habeat tres campos pro tritico seminando, derelicti autem campi isti sunt â Fratribus nostris antecessoribus, quorum numerus erat centum triginta tres, qui non tantum hos tres campos, sed totum districtum possidebant, imo et telonium, dum autem praedicti Fratres S. Francisci ob metum Turcarum non tantum districtum totum camporum, et hortorum, sed et ipsum Monasterium (ex quo Monasterio aedificatum est fortalitium) dereliquerint. Ill'mi Domini Leonardus, et Duimus Frangepani nos petierunt, et se obligarunt nobis aedificare Conventum in Civitate, in quo defacto nos miserè vivimus, totum districtum camporum, et hortorum praedicti Domini Fondatores nostri nobis obtulerunt, videntes autem Patres nostri Superiores totum districtum camporum esse proprietatem, noluerunt accipere, nisi praenominatos tres campos ob puram necessitatem, et sustentationem vitae nostrae, quoniam, quoniam nullo nos vertere possumus eleemosynando, ubi non essemus in faucibus Turcarum, inimicorumque et ideo tradiderunt Fundatores praedictos tres campos, quia alios Superiores nostri habere noluerunt etc.
VI. Ex hac relatione plura desumuntur notatu digna, et quidem, quod Leonardus, et Duimus Comites Frangepanes fuerint Fundatores posterioris Conventus in Civitate aedificati, non primi extra Civitatem siti, ut jam superius tetigi; nam memoria horum Comitum circa hoc tempus etiam in Scripturis publicis reperitur. Dein, quod Fratres magnam partem Vallis Segniensis possederint, et hoc vel ideo, quia ob continuas Turcarum excursiones extra Civitatem eleemosynam quaerere prohibebantur, alienatis verò campis, et vineis ob defectum alimentorum, et grassantem Lutheri haeresim Fratres adeo diminuti erant, ut subinde vix 4. aut tres Conventum incolerent, imo anno 1628. non erant, nisi duo tantum Patres in Conventu, ut ex informatione â R mo ' Dno' Joanne Baptista Agatich Episcopo Segniensi Ferdinando II. data 22. Apr. patet, quae hujus est tenoris: In quo (scil. Conventu)actu ob paupertatem vivere non possunt plures, quam duo, aut tres Fratres, et praesenti tempore reperiuntur in eo R. P. Ludovicus Vollar Praesidens illius, et V. P. Dionysius Ivancovich Praedicator hujus Civitatis, ambo natione Fluminenses, bonae vitae, famae, et exemplaritatis, facientes egregium fructum in Verbo Divino, confessionibus, et devotionibus tali modo, quod populus sit devotissimus ergà eandem Seraphicam Religionem, nec reperitur ulla haeresis, sed boni Catholici, milites Suae Majestatis, et defensores Christianitatis in his confiniis Turcicis.
VII. Quamvis verò antiquus Conventus sat spatiosus fuisse credendus est, utpote cum ex lapidibus ejusdem non tantum Conven-
828
tus modernus cum Ecclesia saltem in quantum domus pro Conventu applicatae non erant sufficientes, extinctus fuerit, sed etiam ipsum fortalitium â Joanne Lenkovich Capitaneo Segniensi anno 1558. erectum: quamvis etiam Conventus multos campos, vineas, hortos, et domos habuerit, vix mihi quis persuadebit, quod in hoc Conventu 133. Fratres unquam constanter habitaverint, quia Montes vicini asperi, infrugiferi sunt, in valle autem praeter aliquos hortos, et vineas exigui sunt campi, demus, quod tota Vallis ad Fratres Minores spectâsset, quod tamen minime est dicendum, quia et alii cives suos hortos, et vineas habuerunt, et Patres Dominicani non exiguam partem possederunt, vix tamen continuò 133. Fratres in eo nutriri potuissent, eò vel maxime, quod vineas, hortos, domos, quae Fratribus legata leguntur, Fratres non semper simul, et semel possederunt, sed acquisita una v. g. vinea, alia vendita erat, et sic practicabatur successivis temporibus, ut plurima desuper confecta instrumenta edocent: verè, si Fratres ex collectis eleemosynis vivere potuissent, non fuisset opus tot domos divendere.
VIII. Dixi notanter constanter: Nullatenus enim nego, quod subinde 133. Fratres in Conventu Segniensi (intellege de Conventu antiquo, nam hic nunquam tot personis capiendis capax fuit) degerint, sed tantum ad tempus, eo nempe tempore, quo vicini Conventus â Turcis destructi erant; utique enim Fratres horum Conventuum, qui fugam capere poterant, fugerunt ad partes securiores, qualis et tunc Segnia erat. Et quia plurimi Conventus eodem ferme tempore combusti erant, non est mirum, si 133. Fratres Segniam profugi advenerint, ut ibidem iisdem securè delitescere, et nonnihil respirare liceret; Anno quippe 1537. Conventus Clissensis, et Obravaczensis: Anno 1540. Zriniensis et Stinisgnacensis: Anno 1543. Bellastinensis, et Othochensis â Turcis Fratribus partim occisis, partim profugis demoliti erant, ut refert Cl. D. Paulus Ritter, alio nomine Vitezovich Eques auratus. Ubi, quaeso, hi intra sex annos ex sex Conventibus pulsi Fratres securum locum invenire potuissent? nisi aut Tersacti, aut Segniae, utpote Conventibus vicinioribus, et tutioribus ac magis â Turcicis invasionibus semotis. Hi itaque profugi Fratres Conventus Segniensis ad 133. numerum auxisse censendi sunt.
IX. Conventus modernus triangularis est, nam partem orientalem Ecclesia occupat. Refectorium ferme in terra est praesertim ex parte meridionali, nam ex medio ambitu supra Refectorium directa ad Sacristiam itur, et hic ambitus aequalem cum platea exteriori habet elevationem. Supra Refectorium sequens est numerus incisus 1693. ex quo desumitur, Refectorium si non novum saltem notabiliter, hoc anno reparatum fuisse. In medio ambitu sunt 14. Religiosorum cellae, in superiori verò 12. universim 26. cellae, communiter hic habitant 18. vel 19. aut ad summum 20 Religiosi. Inter quos sunt duo Praedicatores, quorum unus diebus Dominicis, alter diebus festivis populo in idiomate illyrico Verbum Dei proponit. Tertius Concionator militibus praesidiariis in lingua germanica doctrinam Christianam exponit, qui etiam in Schola Normali Cathechistae munere fungitur.
829
Caput IV.
De Ecclesia, ejus consecratione, de Aris earumque
fundatoribus, de Epitaphiis, virisque conspicuis
in ea sepultis, ac de confraternitatibus.
§. I.
De Ecclesia antiqua, et moderna, ejusque
consecratione.
I. Cujus magnitudinis, quibus altaribus ornata fuerit antiqua Ecclesia extrà moenia Civitatis sita? nulla extant monumenta, ex quibus quidpiam conjicere possemus: ex pluribus tamen scripturis apparet eam fuisse S. Francisco Seraphico dicatam: Consecrationis beneficium percepit anno 1298. ut constat ex litteris in Originali existentibus Petri Episcopi Stacnensis, qui certas Indulgentias pro die, et anniversario consecrationis concessit, quaeque hujus sunt tenoris:
Petrus miseratione Divina Episcopus Stacgnensis, ac Crozolensis [Curzulensis] dilecto sibi in Christo Fratri Mario Guardiano Fratrum Minorum Segnae salutem in Domino. Intellecto, quod vos, et Fratres Ordinis Vestri intenditis Ecclesiam, quam habetis in Civitate Segna facere consecrari, Nos qui libenti animo fideles ubicunque existentes, ad pietatis opera in quantum possumus animamus. Si de Episcopi Dioecesani processerit voluntate, de Omnipotentis Dei, et Gloriosae Virginis Mariae, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum etiam auctoritate confisi, vobis tenore praesentium concedimus potestatem, ut omnibus verè paenitentibus, et confessis, qui ad dictam Ecclesiam annuatim die ipsius consecrationis, et per septem dies sequentes causa devotionis accesserint, possitis vice nostra unum annum de injuncta eis paenitentia misericorditer relaxare. In cujus rei testimonium has litteras vobis transmittimus nostri sigilli munimine roborata. Datum Ragussae Kalendis Maji Anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo.
II. Postquam verò Ecclesia extra civitatem una cum Conventu, ut supra dictum diruta fuisset, et nova intra muros Civitatis opem vel maxime ferentibus Ill'mis Comitibus de Frangepanibus aedificata fuit ea anno 1550. licet nondum totalem perfectionem attigisset, unà cum tribus Altaribus consecrata â Rmo' D. Alberto Episcopo Veglensi, ut ex originali desumitur Instrumento hujus tenoris:
In Christi Nomine Amen. Anno â Nativitate ejusdem Domini Millesimo quingentesimo quinquagesimo Indictione octava, die autem Dominico ultimo mensis Augusti, Pontificiatus Sanctissimi in Christo Patris, et Domini D. Julii Dovona providentia Papae tertii anno primo: Et tempore magnifici Domini Joannis Lenkoviz Capitanei civitatis Segnae dignissimi Guardianatus Reverendi Domini Fratris Francisci de Clissia ordinis Sancti Francisci de Observantia: Nos Albertus Dnymius Dei, et Apo-
830
stolicae Sedis gratia Episcopus Veglensis, Ecclesiam, et Altare magnum S. Francisci ipsius Civitatis Segnae ad honorem S. Francisci, S. Bernardini, et S. Marci Evangelistae: In eadem Ecclesia alterum altare intitulatum S. Antonii Patavini, et S. Catharinae per nobilem virum D: Matthaeum de Biasiolis Segnensem constructum: Et in praedicta Ecclesia tertium Altare ad honorem Nativitatis Virginis Mariae, S. Thomae Apostoli, S. Nicolai Episcopi, et S. Apollonii ad instantiam, et requisitionem praefati Reverendi Domini Guardiani, et praefati spectabilis Domini Matthaei consecravimus, quibus Reliquias beatorum Antonini, et Innocentii inclusimus; omnibusque, et singulis Christi fidelibus hodie unum annum, et in die anniversarii consecrationum praefatarum ipsa devote visitantibus quadraginta dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta in Domino concedentes, et in praemissorum fidem et robur nostro solito sigillo communiri mandantes etc. Acta fuerunt haec in Civitate Segnae praesentibus Reverendis Dominis Presbyteris Francisco Zischovicz Primicerio, et Vicario in Spiritualibus Generali, Michaele Miletich Archipresbytero, et Thomasso Cartedravich Abbate S. Georgii, Nobilibusque viris Dominis Antonio Tadiolo, Francisco Paulich, et Joanne Zischovicz omnibus Segnensibus testibus.
Ego Dominicus filius quondam Domini Viti Blasina nobilis Veglensis publicus Imperiali auctoritate Notarius, Judexque ordinarius, et Curiae Episcopalis Veglensis Cancellarius, praemissis omnibus, et singulis unà cum praenominatis testibus interfui, et rogatus scribere scripsi, authenticavi, et in hanc publicam redegi formam apponendo signum, nomenque meum consuetum, in quorum fidem manu propria me subscripsi etc.
(L. Si-
gni)
III. Ex adducto consecrationis instrumento liquet, quod praeter Ecclesiam, etiam tria Altaria, majus nempe in honorem S. Francisci Seraphici, et duo lateralia unum in honorem S. Antonii Patavini, et aliud in honorem, et sub titulo Nativitatis B. V. Mariae consecrata fuerint: quibus posterioribus temporibus relicua altaria cum suis Capellis adjuncta erant, ùt §. seq. videbitur. Quia verò Ecclesia parva nimis â principio extructa erat, fuit Sanctuarium protensum circa annum 1725. pro cujus extensione D. Georgius Sanicich suam domum post Ecclesiam sitam cessit, Ecclesia est semifornicata, Sanctuarium vero tabulatum, habet tota Ecclesia demptis Capellis in longitudine orgias 14. et in latitudine 4. Viennenses … Occasione praedictae extensionis, et aliquarum novarum Capellarum fuit Ecclesia anno 1749. die 25. Januarii, [ qua ] in quam invidit Dominica tertia post Epiphaniam (quâ nunc semper anniversaria Consecrationis dies recolitur) solemni ritu consecrata ab Illustrissimo, et Reverendissimo Domino D. Georgio Wolffgango Chiolich de Lewensperg Episcopo Segniensi, et Modrussiensi. Pro aeterna memoria Consecrationis Ecclesiae, et debita gratitudine erga Seraphicae Religioni addictissimum Antistitem Fratres Minores sequens mo-
831
numentum marmori incisum in Ecclesia
Illustrissimo, Reverendissimo Domino, Domino Georgio Wolff-
gango Chiolich de Lewensperg Episcopo Segniensi, Modrussi-
ensi, Corbaviensi, Abbati S. Georgii infulato etc. etc. In ar-
te gubernandi Magistro, in Scientiis tam Sacris quam profa-
nis doctori, in zelo animarum viro Apostolico, in amore Se-
raphicae Religionis Patri, Ecclesiam in honorem Sancti
Francisci solemni situ dedicanti octavo Kalendas Februa-
rii 1749: Monumentum hoc Fratres Minores grati posuere.
§. II.
De Altaribus Ecclesiae Segniensis, eorumque
fundatoribus, et consecrationibus.
I. In Ecclesia Segniensi octo numerantur Altaria primum est Altare majus in honorem S. Francisci Seraphici dicatum, in cujus festivitate nempe die 4. Octobris celebratur hujus Ecclesiae patrocinium. 2' dum Altare est S. Crucis ex parte Epistolae. 3' tium S. Joannis Evangelistae pariter ex parte Epistolae. 4' tum pariter ex Cornu Epistulae est S. Francisci de Paula. 5' tum, et primi ex parte Evangelii est Capella et Altare in honorem B. V. Mariae Lauretanae. 6' tum est Bmae' Virginis Mariae de Monte Carmelo. 7' mum Est S. Josephi Sponsi B. V. Mariae. 8' vum est S. Antonii Patavini. Hae Arae non erant omnes uno, eodemque tempore factae, sed successivis temporibus; apparet enim ex instrumento suprà §. 1. n. 2. allato, quod mox ad initium noviter in Civitate erectae Ecclesiae, fuerint tantùm tres Arae, quarum una in honorem S. Francisci, altera S. Antonii Patavini, et tertia honoribus Bmae' Virginis Mariae dedicatae erant. Si enim tunc plures Arae erectae fuissent, utique etiam eodem tempore consecratae fuissent. Ut autem omnium Altarium notitia posteris innotescat, de singulis sermo instituetur.
II. Et quidem incipiendo ab Ara Majori, ea fuit cum Ecclesia, et probabilius expensis D. D. Comitum de Frangepanibus constructa, ac ab Alberto Episcopo Vegliensi anno 1550. ut supra innui consecrata. Haec Ara stetit annis 110. nempe usque ad annum 1660, quo anno priori vetustate corrosae alia eleemosynis diversorum benefactorum substituta fuit. Haec verò Ara, quae nunc stat, erecta fuit circa annum 1736. â Domino Patro Wickel, consecrationis beneficio donata fuit anno 1749. quo Ecclesia consecrata fuit, ipsissimo enim die etiam reliquae Arae consecratae erant.
III. Secunda in ordine Ara, et prima ex parte epistolae est Ara S. Crucis, quae anno 1712. sumptibus D. Petri Winkel, qui eam denuo anno 1738. suis sumptibus reparavit, ac pro ejusdem conservatione 200. ducatos legavit, quibus ejus uxor alios 50. adjunxit, qui simul sumpti faciunt germ. mon. f. 283.
832
X'r 20. Expensae verò in ejusdem restauratione anno 1738. factae exportant f. 416. X. 20. germ. mon.
IV. Tertia Ara et secunda ex parte Epistolae sub titulo S. Joannis Evangelistae fabricata fuit ex marmore una cum Capella circa annum 1739. sumptibus, et impensis Domini Joannis Demeli Nobilis Segniensis.
V. Circa eumdem annum 1739. fuit Ara quarta, ac tertia ex parte Epistolae in honorem S. Francisci de Paula erecta â Domino Petro Stauber Syndico Conventus propriis sumptibus. Ad hanc Aram etiam instituta est Novenna ante festum S. Francisci de Paula.
VI. Quinta Ara, et prima ex cornu Evangelii sita est in Capella Lauretana, quae una cum Capella anno 1761. ex marmore extructa erat in honorem B'mae Virginis Mariae de Loreto a Domino Francisco Rosanich: quae eodem anno ab Ill'mo Et R'mo D: D. Georgio Wulffgango Chiolich de Lewensperg Episcopo Segniensi consecrationis gratia donata fuit.
VII. Sexta Ara, et secunda ex cornu Evangelii primitus facta fuit expensis D. Joannis Wolffgangi Hreglianovich anno 1630. sub Provincialatu A. R. P. Mihaelis Chumar. Huic Arae pro dote assignavit ducatos 300. seu germ. mon. f. 340., vetustate corrosa fuit ea noviter ex marmore â Confraternitate Scapularistica in honorem B. V. Mariae de Monte Carmelo facta anno 1761., quam etiam eadem Confraternitas suis nunc sumptibus intertenet: quae etiam cum priori consecrata fuit.
VIII. Septima Ara, et tertia ex parte Evangelii unà cum Capella erecta erat in honorem S. Josephi Sponsi Dei Genitricis Virginis Mariae anno 1691. sub Provincialatu ARP. Conradi Ziegler sumptibus D. Georgii Desantich, qui pro ejusdem manutentione, et illuminatione ordinavit Ducatos 300. Venetae monetae, qui germ. mon. faciunt f. 340. Haec Ara anno 1751. noviter erecta fuit expensis f. 221. X. 4.
IX. Octava, et ultima Ara, ac ex cornu Evangelii quarta erecta erat in honorem S. Antonii Patavini ab Egregio Domino Joanne Michovich, seu Miossicich circa annum 1664. pro cujus manutentione, et illuminatione assignavit ducatos 266. qui germ. mon. faciunt f. 301. X. 28.. Haec Ara anno 1751. restaurata erat expensis Conventus, nisi fors dicere mavis, quod praedictae fundationes in novorum Altarium erectiones insumptae fuerint. Arae omnes partim cum Ecclesia anno 1749. partim anno 1761. consecratae erant.
§. III.
De Epitaphiis, et viris conspicuis in hac Ecclesia
sepultis.
I. Haec Ecclesia ferme tot numerat sepulturas, quot lapides; nam mos est hic sepeliendi cadavera effossâ, et superinjecta humo
833
suprà tumulum ponuntur quadrati lapides, quorum plurimis incisa inspiciuntur primorum Epitaphia, ut paulo infra videbitur. Nihilominus plures existunt in Ecclesia cryptae formatae, quas diversae familiae sibi, suisque posteris fieri curarunt: nam in Sanctuario penes Cryptam mediam, quae tumulandis Fratribus inservit, sunt tres cryptae, prima est D. Alberti Lang penes Aram Majorem cum hac inscriptione: Domicilium hoc aeternitatis sibi suisque fieri fe CI t D o MI n V s I oannes A L bert V s L ang fidelis Sac. Caes. Majestatis Vigiliarum Magister. Altera est penes Capellam Lauretanam Dni' Portner cum hac inscriptione: Arca D'norum Portner de Hoefflein S. extructa â Domino Joanne Carolo Portner Supremo Segniensi Capitaneo in memoriam sui fratris Jodoci Friderici Portner S. C. R. Maj. Capitanei: ideo … cum 7. globorum ictibus obrutus … [quae punctantur, legi non poterant.] Tertia Crypta est ante portam Sanctuarii Domini Georgii Danicich cum hac inscriptione: Gener: ac. stren. D'nus Georgius Danicich Conter s Civit s Segn s Capit s Arcis Prosor s , nec non S. R. M. Egreg s miles procumb s Deo animam, Patriae corpus, famam aeternitati consecrare voluit. Pro se suisque haeredibus erigi fecit anno D'ni MDCCII .
II. Extra Sanctuarium etiam plures extant Cryptae, ante Aram S. Crucis sunt duae Cryptae absque inscriptione. Ante Aram S. Joannis Evangelistae sunt pariter duae Cryptae. Supra quarum lapides emortuales sequens reperitur inscriptio: Sibi, et suis haeredibus pro requie sempiterna in proprio Sacello erigit exequias â Carolo Rom. Imper. VI. creatus S. R. I. Eques Patritius Segniensis, et nominatus Capitaneus Joannes Demelli Nobilis de Lewensfeld
Si numeras annos, annos tibi postulo canos,
devota Requiem dicere mente precor.
Ante Aram S: Francisci de Paula sunt duae Cryptae spectantes ad Familiam Stauber sine inscriptione. In Capella Lauretana est una Crypta D'ni Rosanich cum hac Illyrica inscriptione: Ovo je Raka plemenitoga Gospodina Franciska Rossanicha y sinou niegovih, nestausi spola muskoga, spada na spol zenski v Segnu na 12. Novembra 1769 . Ante Aram S. Josephi est una Crypta Familiae Desantich cum sequenti inscriptione: Generos. ac Perillustris Dominus Dominus Georgius Desantich Nobilis Civitatis Segniensis, nec non S. C. R ae que Maj. Vaivoda pie obiit in Domino 1707. Tandem ante Aram S. Antonii est unica Crypta cum hac inscriptione.: Perill. ac Gener. D'nus Joannes Miossicich Nobilis Segn. Sac. Caes. Re ae que Mattis ejusdem Civitatis vexillifer germanorum, et â Nobili Comite ad eamdem Sac. Mat'tem. delegatus existens, postmodum in publica Regni Congregatione Montis Graeczens. Zagrabien. electus, et declaratus Arcium maritimarum vice Comes, pro se suaque uxore D'na Magdalena nata Homolich vivus posuit die XIII. Junii 1687. D'na Magdalena obiit 21. mens. April. anno 169 [(ultimus numerus discerni non potest)] aet. suae LXX. vixit cum suo Domino annis 50.
834
II. Per Ecclesiam licet nullae sint Cryptae, multi tamen lapides cum suis inscriptionibus ad denotandum locum, ubi quisque sepultus jaceat, has inscriptiones juxta annorum seriem adduco, prima inscriptio est de anno 1552. quo Ecclesia quoad suum aedificium completa fuit Domini Francisci Mudrosscich sequentis tenoris: Strenuus Franciscus Mudrosscich Brigniaerum Praefectus viriliter contra Turcas resistendo ipsorum occubuit telo, cujus sub hujus lapidis mole ossa teguntur 1552 . 2' da inscriptio sic sonat: Petrus Radoevic Bosnensis, alio nomine Milasin militia expertus tumulum hunc sibi, suisque posteris vivus po. 1552 . 3' tia est D'ni Bassanisachi hujus tenoris: Dum Spiritus Bassanisachi Patricii Segniensis regebat artus, hanc lapidis molem ad suae, suorumque subsequentium ossa tegenda struere instituit 1552 . 4' ta: Sepulchrum Gen. Xanicragnac, et haeredibus sui posuit 1552 . 5' ta hunc continet tenorem: Matthaeus Goichich alias Mogoraevich de Novach in Licha civis Segniensis sibi suisque posteris vivus posuit 1555 . 6' ta Jacobus Suminic honoratus miles â Turcis interemptus hic jacet 1556 . 7' ma prope Capellam Scapularisticam inscriptio ita sonat: Sepulchrum Joannis Wuchotcich, et suorum haeredum anno Domini 1558 . 8' va Hic strenui viri Gregorii Pa[†]xevich ossa requiescunt, Magdalena ejus uxor viro pientissimo post fatum hanc lapidis molem posuit 1561 . 9' na Hic Nobilis vir D. Matthaei de Blasiolis Patricii Segn. ossa requiescunt: Catharina uxor f. f. sibi, suisque haeredibus 1564 . 10' ma Vincentius Battaglie Elena uxor fieri fecit sibi, et suis haeredibus anno Domini 1564 . 11' ma inscriptio infra Sanctuarium est sequens: Hic jacet Gener. ac Perillustris Dominus D. Vitus Chidinovich Nobilis Sac. Caes. Re ae que Maj. Vaivoda Segn. una cum conjuge sua Margarita nata Homolich, qui obiit die 12. Augusti 1659. aet. suae LIII. quem LXVI subsecuta est ipsa die … Martii 1675 . 12' ma Matthaeus Tuerdislavich Segn. Vaivoda Sac. Caes. Maj. sibi, suisque posteris vivus posuit 1578 . 13' tia S. [ S. denotat sepulchrum] strenui Pauli Assinovich Sac. Caes. Maj. et Ser. Arch. Austr. Vaivoda Segn. haeredumque et successor. suorum vivus posuit Anno Domini 1578 . 14' ta Sepulchrum Wice Chararadich, et suor. haeredum 1580. die 22. Octobris . 15' ta S. stren. Vincentius Smoglian Sac. Caes. 'ae Maj. et Ser. Arc. Austr. Waivoda Segn. civis sibi, haeredumque, et successor. suor. vivus posuit Anno Dni' 1587 . 16' ta S. Georgii Hreglianovich, alias Sfenda Sac. Caes. Maj. et Ser. Arch. Caroli Aust. miles Segn. haeredum, et suorum successor. vivis posuit 1587 . 17 ma S. Mario Radibratovich S.C.M. et Ser. Arc. Aust. miles Segn. haeredumque, et successorum suorum vivus posuit anno 1587 . 18' va Hic jacet Nobilis, ac Generos. Dnus' Andreas Skradignianin S. C. R ae que Maj. Burggrassius Ledenicensis Commendans, et Carlobagensis status membrum nobilis communitatis Segniensis, qui vitam suam in fidelitate S. C. R. M. sub Bichacz finivit anno 1689. 1. Octobris . 19' na Georgius Celovich civis Segn. sibi, suisque posteris vivus posuit 1693 . 20' ma S. Matthaei Cuhachevich, et suis haeredibus vivus posuit anno 1697 . 21' ma Hic Mag. ac Nobilis viri D'ni Antonii Stipsich ossa requiescunt. Egregius D'nus Georgius ejus filius Praef. Arcis Segniae ob honorem patris
835
hunc lapidem sibique, ac suis vivus posuit anno Domini MDCC . 22' da et ultima sepulchralis inscriptio sine anni determinatione est hujus tenoris: Dominicus Smiletich Archidiaconus, et Vicarius Segniensis sum possessor hujus sepulturae .
IV. Multi quique ex Inclyta Familiana Frangepaniana tam in antiqua, quam moderna Ecclesia sepulti requiescunt, etsi nulla prostent Epitaphia, praeter unicum, quod in antiqua Ecclesia erat D'nae Iscotae Stephani Comitis Segniensis uxoris hujus tenoris: Hic jacet corpus Magnificae Dominae Iscotae, filiae quondam Domini Nicolai Marchionis Estensis, et Consortis magnifici Domini Stephani Segniae, Vegliae, et Modrussiae Comitis An. 1456. die 29. Januarii . Supra portam Capellae Lauretanae sequens Dominae Mariae comitissae ab Edling prostat Epitaphium: D.O.M. Mariae Marlianae Mediolanensis Patritiae dilectissimae conjugis piis cineribus Rudolphus ab Edling Generalis Vigiliarum Praefectus, et Supremus Civitatis Segniae Capitaneus monumentum hoc posuit die 25. Junii anno 1693 . Multi alii et Nobilitate fulgentes, et ab arte militari apprimè commendandi in hac Ecclesia tumulati erant, quorum notitia desideratur.
§. IV.
De Confraternitatibus in hac Ecclesia
institutis.
I. Prima Confraternitas est Sanctissimi Scapularis Gloriosissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo, quae erecta fuit anno 1654. vi generalis licentiae datae P. Ministro Provinciali, et Guardianis Provinciae Bosnae Croatiae â R' mo P. Theodoro Straccio Vicario Generali Carmelitarum die 20. Junii 1615. sequentis tenoris:
FR. Theodorus Straccius Magister, ac humilis Procurator, et Vicarius Generalis Ordinis Carmelitarum.
Dilectis nobis in Christo R. R: Patribus Ministro Provinciali, et Guardianis Provinciae Bosnae Croatiae ordinis Minorum de Observantia nun, et pro tempore existentibus salutem in Domino sempiternam.
Qui aliis praesunt, id potissimum considerare debent, ut omnibus prosint: Ideo cum Religio nostra beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo plurimis, et maximis privilegiis â diversis Summis Pontificibus sit cumulata, convenit maximè nobis, qui ejusdem Religionis curam gerimus, operam dare, ut hujusmodi gratiarum omnes Christifideles participes reddantur. Quapropter auctoritate nostra, et Apostolica harum serie vobis R. R. Patribus Ministro Provinciali, et Guardianis Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Minorum de Observantia nunc, et pro tempore existentibus supradictis licentiam damus habitum nostri Ordinis benedicendi cum omnibus gratiis, privilegiis, et Indulgentiis â Summis Pontificibus nostrae Sacrae Religioni concessis. In quorum fidem praesentes nostra manu nostrique Officii sigillo munitas fieri jussimus. Dat. Romae die
836
XX. Junii 1615.
(L. S.) FR. Theodorus Straccius Procurator
et Vicarius Generalis Carmelitarum.
Praesentibus valituris usque ad beneplacitum no-
strum, Generalis, et Successorum.
Concedimus liberum usum in nostra utraque dioecesi Authoritatis praedictae concessae R'ndis P. P. Franciscanis Segniae 8. Junii 1654.
Petrus Mariani Episcopus Segniensis, et Modrussensis.
II. Hanc eamdem Confraternitatem R'mus P. Ludovicus Benzoni Sacrae Theologiae Magister, et Doctor, humilis Prior Generalis totius Ordinis Fratrum B'mae, semperque Dei Genitricis Mariae de Monte Carmelo, antiquae Observantiae Regularis, nec non Commissarius, et Visitator Apostolicus ejusdem Ordinis anno 173[†]die 6. mensis Januarii. Altera Confraternitas Cordigerorum S. P. N. Francisci erecta fuit anno 1740. die 30. Januarii Authoritate R'mi Patris Felicis â Roma Cismontanae Familiae Ordinis Fratrum Minorum Commissarii Generalis, annuente Ill'mo et R'mo Domino Joanne Antonii de Benzoni Episcopo Segniensi, prout litterae in Originali extantes luculenter demonstrant. Praeterea propagatur indies Tertius Ordo S. Francisci cum ingenti piorum aedificatione, magna itidem devotione quotidie obire solet populus Segniensis stationes S. Viae Crucis, quae etiam ob populi devotionem saepius praeeunte Sacerdote dari solet.
Caput V.
Catalogus Fratrum (quorum notitia haberi potuit)
in Conventu Segniensi defunctorum.
1606. circiter ARP. Franciscus Bogdanich, fuit Praedicator, cantor, et Organista, ac anno 1598. Minister Provincialis.
1650. 3. Sept. P. Bartholomaeus Pussich.
1661. 2. Aug. Rel. Fr' Petrus Filkovich laicus Custodiae Ladislai filius.
1695. 8. Maji VP. Joannes Nonni ann. 31. Rel. 14.
1698. 11. Januar: VP. Aegidus Marno ann…. Rel. 17.
1706. 24. Sept. MVP. Eustachius Pitter Ann. 64. Rel. 37.
1713. 14. Maji MVP Juniperus Mershnig Conor', et Vicar. act. Ann… Rel. 27.
1715. 20. Nov. Rel. Fr' Martinus Dolliniz cler. Ann. 24. Rel. 3. Vippac.
1729. 29. Dec. MVP Chrysostomus Perdan Labac. Ann. 73. Rel. 34.
837
1732. 27. Febr. Rel. Fr' Fabianus Kobler Laic. Neost. Ann. 34. Rel. 17.
1738. 24. Feb. MVP. Clemens Pillepich Conor', et Guard. Ann. 61. Rel. 41.
1739. 24. Junii V.P. Thomas Obermacher ann 34. Rel. 14.
…… 23. Julii Rel. Fr' Franciscus Buglioni cleric. Ann. … Rel. 7.
…… 26. Aug. VP. Athanasius Rachar Flednicens. Ann. 40. Rel. 19.
1742. 10. Octob. MVP. Anselmus Brattina saepius Vicar., et Guard. Ann. … Rel. 35.
1743. 17. Feb. Rel. Fr' Franciscus Allitsch, Laic. Ann. 55. Rel. 33.
1747. 1. Maji Rel. Fr' Jocobus Ziegler Lab. Laic. Ann. 76. Rel. 52.
1748 22. Maji Rel. Fr' Quirinus Tollmayr Canal. Laic. Ann 59. Rel. 37.
1750. 1. Mart. Rel. Fr.' Bartholomaeus Brigant Laic. Sut. Ann. 57. Rel. 36.
1757. 4. Jan. V.P. Bonifacius Winkler, Carinth. Ann. 75. Rel. 52.
1758. 7. Julii MVP. Zacharias Matko conor' SS. Theol. lect. Ann. 49. Rel. 28.
1759. 28. Febr. M.V.P. Cyprianus Cyganich Flumin. Conor' lect. gener. Ann. 46. Rel. 29.
…… 6. April. V.P. Justus Verier Tergest. Jub. Ann. 73. Rel. 53.
1763. 22. Julii V.P. Mauritius Stanta Ann. 53. Rel. 34.
1766. 1. Aprili. Rel. Fr' Joannes Nepomucenus Meiss laic. Ann. 46. Rel. 25.
…… 18. Aug. Rel. Fr' Onuphrius Gozfrid Bavar. laic. Ann. 74. Rel. 45.
1768. 12. April. Rel. Fr' Venantius Wasserpurger Tert. Ann. 59. Rel. 29.
1770. 29. Mart. Rel. Fr' Sergius Michelitsch Tert. Ann. 58. Rel. 36.
1772. 30. Decemb. V.P. Cajetanus Ingolitsch Org. Ann. 69. Rel. 51.
1774. 22. Maji V.P. Gabriel Margan Drag. multorum annorum in lingua Illyrica Praedicator zelosus Ann. 67. Rel. 45.
…… 13. Aug. V.P. Quirinus Juha Flumin. Conor' fest. act. Org. Ann. 29. Rel. 11.
838
1778. 14. Juni. Rel Fr' Rochus Poeti laic. coqu. Ann. 63. Rel. 45.
1780. 17. Jan. M.V.P. Simon Kappus Flumin. Conor' Ordin. ann. 56. Rel. 36.
1781. 25. Dec. Rel. F. Hilarion Kistler laic. Austr. an. 74. Rel. 47.
1785. 22. Dec. VP. Hubertus Inamo Carn. Vipac. an. 33. Rel. 35.
839
N' o 36.
Caput VI.
Elenchus Patrum Guardianorum, quorum notitia
ex monumentis innotuit.
Quamvis Conventus asthic primò circa annum 1475. Provinciae Dalmatiae P. P. Conventualium ademptus, et Patribus Observantibus provinciae Bosnae traditus fuerit, tamen non abs re fore judicavi etiam aliquod Conventualium Guardianos adducere.
P. Marcus N. fuit Guardianus 1298.
P. Quirinus de Veglia 1345.
P. Domanus de Antibaro 1360.
P. Tryphon N. 1371.
P. Marcus de Veglia 1374.
P. Nicolaus Storth 1380.
P. Nicolaus de Veglia 1384.
P. Georgius â Pellench 1395.
P. Nicolaus de Spaleto 1410.
P. Gregorius de Modrussa 1412.
P. Antonius d'Arbo 1415.
P. Michael de Jadera 1420.
P. Gregorius de Modrussa 1421.
P. Michael de Jadera 1422. 1423.
P. Joannes de Jadera 1430. 1431.
P. Paulus de Segnia 1434.
P. Cyprianus de Sibenicho 1435.
P. Benedictus N. 1458.
Sequentes erant de Observantia
MVP. Franciscus â Ragusio 1484.
MVP. Martinus de Bihacz 1490.
MVP. Ammonius de Hrastoviza 1510.
MVP. Franciscus de Clissa 1546. 1549. 1550.
A.R.P. Nicolaus Zauriczevich de Flumine Prov. Pater 1596. 1606. 1613. 1614. 1619. 1620.
MVP. Bernardus Horcha de Gradisca 1621.
ARP Nicolaus Zauriczevich Prov. Pat. 1622.
MVP. Ludovicus Volar Praesid. 1628.
MVP. Josephus Stropagievich 1630.
MVP. Elzearius Shente Guard. 1632.
MVP. Leonardus Burrorichich 1634.
A.V.P. Bernardus Horcha Ex-Diff'or 1635. 1636.
A.R.P. Nicolaus Zauriczevich Prov. Pat. 1640.
MVP. Adjutus Sokolich 1641.
AVP. Bernardus Horcha bis Ex-Diff'or 1642.
MVP. Joannes Haberle Conor' Praesid. 1643. 1644. 1645.
840
MVP. Ludovicus Volar Praes. 1646. 1647.
MVP. Franciscus Benkovich con'or 1648.
A.V.P. Leonardus Buttorchich con'or, Ex-Diff'or Praes. 1649. 1650. Guard. 1651. 1652.
M.V.P. Ludovicus Bandar 1653. 1654.
M.V.P. Carolus Perion 1655.
M.V.P. Benignus Decolaris 1656. 1657. 1658.
A.V.P. Uriel Bennas Ex-Diff'or 1659. 1660. 1661.
M.V.P. Laurentius Thomasich Con'or 1662. 1663.
A.V.P. Uriel Bennas Ex-Diff'or 1664. 1665.
M.V.P. Stanislaus Remus Con'or 1666.
M.V.P. Didacus Figar Con'or 1667. 1668.
M.V.P. Paulus Flessar Con'or 1669.
M.V.P. Bartholomaeus Zulliani con'or, lect. Thl'gus 1670. 1671.
M.V.P. Andreas Romani Con'or 1672.
M.V.P. Michael Angelus Obershnel Con'or, lect. 1673.
M.V.P. Joannes Baptista Magnetich 1674. 1675.
M.V.P. Paulus Flessar Con'or. 1676.
M.V.P. Michael Angelus Oberschnel con'or., lect. 1677.
M.V.P. Wolffgangus Koll, con'or 1678. 1679. 1680.
M.V.P. josephus Bossich con'or 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Joachimus Perger con'or 1684. 1685. 1686.
M.V.P. Bartholomaeus Zulliani con'or, lect. gener. 1687.
M.V.P. Joachimus Perger con'or 1688.
M.V.P. Franciscus Scalletar Con'or, lect. 1689. 1690.
M.V.P. Marcus Cragni 1691. 1692.
M.V.P. Georgius Lucich con'or 1693. el. 2. Mart.
M.V.P. Marcus Cragni el. 26. Nov. 1693.
M.V.P. Juniperus Mershnig 1694. 1695.
M.V.P. Franciscus Kimerle Con'or 1696.
M.V.P. Felix Chiarpei 1697.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or 1698.
M.V.P. Vitus Juriavitsch Con'or lect. 1699.
M.V.P. Marcus Cragni 1700. 1701.
M.V.P. Bonaventura Metternig 1702. 1703.
M.V.P. Sigismundus Babel Con'or lect. 1704.
M.V.P. Constantinus Kauffman 1705.
M.V.P. Sigismundus Babel Con'or lect. 1706. 1707.
M.V.P. Malachias Bersoglia Con'or 1708.
M.V.P. Georgius Lucich con'or 1709.
M.V.P. Joachimus de Gratia 1710. 1711.
M.V.P. Eugenius Gottschever 1712. 1713. 1714.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or 1715.
M.V.P. Zeohyrinus Francovich con'or 1716.
M.V.P. Contantinus Feitel Con'or, lect. 1717.
841
M.V.P. Eugenius Gottschever Con'or, lect. generl. 1718. 1719.
M.V.P. Clemens Pillepich. con'or 1720.
M.V.P. Idlephonsus Pomayr Con'or 1721.
M.V.P. Clemens Pillepich Con'or 1722. 1723, 1724.
M.V.P. Eugenius Gottschever Con'or, lect. gener. Ex-Diffor' 1725.
M.V.P. Clemens Pillepich Con'or, [ lect ] 1726.
A.V.P. Eugenius Gottschever Con'or, lect. gener. Ex-Diffor' 1727. 1728.
M.V.P. Clemens Pillepich Con'or 1729.
M.V.P. Damasus Pasquan Con'or 1730.
M.V.P. Anselmus Brattina 1731. 1732.
M.V.P. Felicianus Brattusck Con'or 1733.
M.V.P. P. Anselmus Brattina 1734. 1735. 1736. Praec. 1737. 1738. usque ad 6. Dec. 1739.
M.V.P. Deodatus Cebull con'or. lect. gener. 1739. 1740.
M.V.P. Alexander Bresciak Con'or. 1741.
M.V.P. Franciscus Suppantschitsch con'or 1742. 1743. 1744.
M.V.P. Felicianus Brattush con'or, Ex-Diff'or 1745. 1746.
M.V.P. Josephus Bachovitsch con'or 1747.
M.V.P. Cherubinus Standler Con'or 1748.
M.V.P. Felix Rosencranz Con'or 1749.
M.V.P. Cyprianus Cyganich con'or lect. gener. 1750.
M.V.P. Capistranus Zuppardi con'or 1751.
M.V.P. Wolffgangus Ettl Con'or 1752. 1753. 1754.
M.V.P. Cyrillus Makay Con'or 1755.
M.V.P. Nicolaus Premur Con'or 1756.
A.V.P. Petrus Moysè Con'or, lect. generl. Ex-Diffor' 1757. 1758.
M.V.P. Wolffgangus Ettl con'or 1759. 1760. 1761.
M.V.P. Borgias Fabris Con'or 1762.
M.V.P. Daniel Arzon [ con'or ] 1763.
M.V.P. Hermelandus Marchiolli con'or, lect. 1764. 1765.
M.V.P. Chrysogonus Shustertschitsch con'or, lect. gener. 1766.
M.V.P. Constantinus Lakovich Con'or 1767. 1768. 1769.
M.V.P. Probus Penky Con'or 1770.
M.V.P. Rogatianus Mladenich Con'or, lect. gener. 1771. 1772.
M.V.P. Juvenalis Smodin con'or, lect. gener. 1773. 1774.
M.V.P. Laurentius Tomada Con'or, lect. gener. 1775.
M.V.P. Damianus Matschig 1776. 1777.
M.V.P. Agnellus Geislmann Con'or 1778.
M.V.P. Maxentius Delneri Con'or 1779. 1780. 1781.
842
M.V.P. Constantinus Lakovich Con'or 1782.
M.V.P. Bernardus Garzolli Con'or, S.Th. lect. 1783. 1784.
M.V.P. Elzearius Pasconi Con'or 1785. 1786. 1787.
M.V.P. Bernardus Garzolli 1788. 1789. 1790.
M.V.P. Damianus Matscheg 1791. 1792. 1793.
M.V.P. Lucius Velichig Praesidens 1794.
M.V.P. Hermagoras Palladini Coñr 1795. 1796. 1797. 1798. 1799. 1800. 1801.
M.V.P. Barlaam Kešer Coñr 1802. 1803. 1804. 1805. 1806. 1807. quo anno in Aprili Segniensis Familia per Decretum Tersactum translata, quia Coñtus' in Seminarium Episcopale fuit transmutatus.
Sigillum
Conventus Segniensis praesefert effigiem S. P. N. Francisci stigmata â Christo in modum Seraphim efformato recipientis cum hac inscriptione: SIG. CONV. SEGN. ORD. MIN. REFORM.
26. Aug. 1779.
CONVENTUS Camniciensis
843
VI. CONVENTUS
Ad
D. JACOBUM APOSTOLUM
in
Civitate Lithopolitana, seu Camnicensi
In
Ducatu Carnioliae
Caput I.
De civitate Camnicensi.
I. Civitas [ Camnicensis ] Lythopolitana, seu Lithopolis, Germanis Stain, vel Stein, vulgo Kamnik vel Kamnek dicta, â nonnullis desumpto nomine â vulgari vocabulo Kamnik, Camnicium appellari solet, quo nomine et ego per decursum hujus historiae, non quia melius, sed quia apud nos magis in usu est, utar. Civitas tribus mill. germ. septentrionem versus Labaco semota est, ac Superiori adnumeratur Carnioliae. Ab amne Feistricio irrigatur, quamvis hic fluvius non est magnus, est tamen rapidus, ac tempore subitaneae pluviae adeo excrescit, [ et ] ut ingentia civibus causet damna, imo etiam integras domos secum abripiat; duabus milliaribus infra Camnicium sese cum Savo fluvio conjungit. Civitas in temporalibus Domui Austriacae paret, in spiritualibus olim Dioecesis Aquilejensis erat, nunc Archidioecesis Goritiensis. Nomen, quod gerit, â lapidibus, quorum magna copia circa Civitatem visitur, sortita est.
II. Quatuor habet portas, prima est, per quam ex suburbio Shutt ad Civitatem itur, altera est penes aquam [ Suhgbaah ] Shußbach, tertia viam per pontem ad aliud suburbium sub Monte, et Arce Oberstein situm pandit, quarta, quae superior dicitur, transitum ad suburbium Graben concedit. Praeter hebdomadales qualibet feriâ 3'tia institui solitas nundinas, quinque aliae solemniores in anno celebrantur: primae olim Dominica prima Adventus, nunc semper in festo S. Barbarae, si non cadat in diem Dominicum, secundae Dominica prima in Quadragesima, nunc in festo S. Gregorii Papae, si pariter extra Dominicum diem cadit, quia ex novo Sapientissimo Aulico Decreto diebus Dominicis et festivitatibus de praecepto nundinae celebrari prohibentur: 3' tiae in festo Sanctorum Primi, et Feliciani Martyrum: 4' tae in festo S. Jacobi Apostoli, ac 5' ta in festo Sancti Bartholomaei Apostoli.
III. Fertur, uti etiam Valvasorius Topogr. Carn. lib. 11. pag. 541. adserit fuisse olim, ubi nunc Civitas est, lacum, ex quo aqua effluebat per locum; ubi nunc porta Shuttensis est: deinde verò semel solutis coeli cataractis ingens aquarum exundantia disrupto monte (nam monticulus Kleinfest conjunctus erat cum monte, cui insidet Oberstein) viam, quam nunc tenet, sibi efformavit. Per hanc violentam Montis disruptionem
844
aqua totum Monspurgensem campum lapidibus replevit. Hujus asserti lacus quondam existentiam praeter perpetuam traditionem, etiam quidam ferrei circuli, quos ipsusmet vidi muro obfirmati in Monte Kleinfest, qui navibus alligandis serviebant, non enim alius eorum usus assignari potest. Interim rem tanquam certam, et omni omnino dubio carentem utpote destitutam certis documentis, vendere nolo.
IV. In suburbio Schutt extat Ecclesia Parochialis sub titulo B'mae Virginis Mariae Elisabetham visitantis, quae anno […] ê fundamentis reaedificata fuit, continet haec Parochia sub se 4. Vicariatus videlicet in Neul, S. Marini in valle Tuhanensi in Tuhain, ac in Neuthal, omnes Vicarios, ac reliquos Sacerdotes curatos ponit Parochus Camnicensis. Parochum praesentat Episcopus Labacensis, cui Ferdinandus II. tempore Thomae Chrön Episcopi Labacensis pro diversorio, quando iter Oberburgum faceret, donavit. Praeter Ecclesiam Parochialem sunt in Coemeterio aliae tres Capellae una S. Mariae Magdalenae, altera S. Michaelis, et tertia S. Dorotheae. In Civitate est Ecclesia S. Jacobi Apostoli cum Monasterio P. Franciscanorum, de qua infra: Item in monticulo Kleinfest sunt tres Ecclesiae, una supra alteram extra Civitatem in Monte Sallenberg fuit Ecclesia in honorem S. Josephi aedificata anno 1675. penes quam in loco adhuc eminentiori constructa est non adeo pridem Capella, communiter mons Calvariae dicta, in honorem B. V. Dolorosae.
Caput II.
De Prima introductione Fratrum Minorum ad
civitatem Camnicensem, et Conventus desertione.
§. I.
De aedificatione Conventus Fratrum Minorum.
I. Variae sunt circa primordia hujus Conventus sententiae. P. Glavinich in Orig. Prov. Bosn. Croat. pag. 25. reponit initium hujus Conventus ad annum 1413. Aliqua vetusta relatio originem ejus ad annum 1462. collocat. Valvasor Topog. Carn. lib. 8. pag. 810. ex sequenti numero 1495. in quadam Conventus fenestra reperto, initia Conventus ad praedictum annum reponit. Valvasorii sententiae ultra subscribo, non tam illius conjectura motus, quam auctoritate Friderici III. aliis IV. Romanorum Imperatoris convictus, qui ad instantiam civium Camnicensium sub dato Lincii Sabbatho post festum S. Margaritae anno 1493. eisdem licentiam tribuit penes Ecclesiam S. Jacobi aedificandi Conventum pro Fratribus Minoribus de Observantia. Sicque contigit, ut Conventus anno 1493. habita Caesaris facultate initium sui aedificii sumpserit, anno verò 1495. saltem quoad majorem sui partem completus fuerit.
II. Porro tenor litterarum, quae in Archivio Civitatis Camnicensis adhuc in Originali asservantur, Friderici Imperatoris talis est:
845
Wir Fridrich von Gottes Gnaden Römischer Kayser zu allen zeiten Mehrer des Reichs zu Hungarn, Dalmatien, Croatien König etc. Herzog zu Österreich, zu Steüer, zu Karndten, und zu Crain etc. bekennen, das Wir vnsern, Lieben, getreüen dem Richter, Rathe, und Vnsern Burgern zu Stain in Crain von fleyssiger bitte wegen, und sondern gnaden zu Mehrung des Gotts-diensts, dessen Wir auch hoffen theilhafftig zu werden, vergunt, und erlaubt haben wissentlich mit dem brieff, das sie St. Jacobs Capellen in derselben vnser Stadt gelegn, nach dem kein Meess darin, als wir vernemen, gestift, auch sunst kein Gotts-dienst, dessen wir in der bemelten vnserer Stadt, und in darauß zu der Pfarr Kirchen, und Capellen in den Kriegsleüffen, oder von Inzug wegen der Türken sorglich zu kommen ist, zu einen kloster zu richten, bauen, und darin Münich St. Franciscen Ordens der Observanz nemen, und darin mit Ihren Gotts-diensten halten mögen von meniklich ungehindert ungevörlich.
Dauon gebieten Wir den Edlen, unsern Lieben, getreüen, allen vnsern haubtleüten, Grauen, Freyherrn, Rittern, und knechten, Verwesern, Viztumben, Pflegern, Burggrauen, Land Richtern, Burgermeistern, Richtern, Räten, Burgern, Gemeinden, und allen vnsern Ambtleüten, vnterthanen, und Getreüen, besonder dem Ehrbarn, unsern Lieben, Andächtigen Jörgen Hertenfelser Pfarrer zu Stain, oder wer künftiglich Pfarrer dasselbst seyn wirdet, ernstlich, und wöllen, das sie die obbenanten vnsern Burger bey diesem unserm vergunen, und erlauben, wie vorstehet, beruhblich bleiben lassen, und Ihnen daran keine Irrung nach hindernusß thun, nach des Jemands andern zu thun gestatten in keiner weiß unguerlich, mit vrkund des brieffs. Geben zu Lynz am Sambstag nach St. Margarethen tag nach Christi geburd vierzehen hundert, und in drey, und Neünzigisten, unsers Kaysertumbs in zwey, und vierzigisten, unserer Reiche des Römishen in vier, und fünfzigisten, und des hungarischen in fünf, und dreyssigisten Jahren.
| Das obstehende Abschrifft dem Originali | |
| (L. S. Civ.) | von worth zu worth gleich laute, und Coll. worden, bezeiget mein vntershrifft. |
| Stadt Stein den 15. 9ber 1770. | |
| Franz Georg Hogen Stadt Syndicus mppa'. |
III. Ex hoc gratioso Caesareo Rescripto omni disputationi circa annum erectionis Conventus finis imponitur, ejusque erectionis annus 1493. aut saltem sequens, quantum ad initium ponitur, et stabilitur. Si enim Conventus initia ante prae-
846
edictum annum posita fuissent, nugarentur cives cum Imperatore petendo ab eo facultatem aedificandi Conventus; quod verò Conventus anno 1497. omnino perfectus fuerit, patet ex P. Herzog, qui in Cosmogr. Austriaco Franciscana c. 3. §. 2. fol. 66. refert anno 1497. fuisse Camnicii mortuos duos Fratres Clericos Gregorium de Nördling, et Casparum de Athesi. Unde perspectum omnino est Conventum ab anno 1493. usque ad annum 1497. omnibus numeris absolutum fuisse, totalemque attigisse perfectionem.
IV. Secundo: ex hoc Caesareo Rescripto desumitur, Cives Camnicenses plurimum contulisse ad aedificationem Conventus, quia illi apud Imperatorem pro licentia aedificandi Conventum institerunt, et illis Rescriptum Caesareum inscriptum fuit, et transmissum, quod usque in hodiernum diem fideliter servant. Quapropter perperam asserit Valvasor loc. supra cit. hujus Conventus fuisse fundatores Dominos â Thurn, et Hochenwart, si enim isti primarii fuissent fundatores, indubie Rescriptum Caesareum ad illos directum fuisset, illudque conservâssent. Per hoc tamen non nego, Nobiles circumvicinos, quorum tunc magna copia circa Civitatem erat, signanter Comites â Thuri, et Gallenberg, Barones de Lamberg, Schwab, Rasp, Rain, Isenhausen, Rambschissel, Bersan, Hasiber, Raising, Gall, Buthalizi, aliique viri illustres multum contulisse ad aedificium Conventus, ùt in quodam MS. legi.
V. Tertio: Ex hoc eodem Rescripto retunditur eorum opinio, qui ajunt primos hujus Conventus incolas fuisse Patres Conventuales usque ad annum 1513. quo anno pulsis Conventualibus PP. Observantes Provinciae Austriae introducti erant; errant, inquam, qui ita putant, eorumque error ex illis verbis Rescripti Caesarei: und darin Münich St. Franciscen Ordens der Observanz nemen detegitur. Deinde minime credendum est, quod Imperator, qui alios Conventus Conventualibus abripuit, ac Observantibus tradidit, prout anno 1491. quatuor nempe annis ante aedificationem Conventus Camnicensis, Conventum Labacensem Conventualibus alio abire jussis Patribus Observantibus tradidit, ut supra de Conv. Lab. c. 3. §. 2. per tot. pag. 235. dictum est, hunc noviter aedificandum Conventum Patribus Conventualibus dare voluerit. Denique dum anno 1538. Patres Conventum deseruissent, erant ii Patres Observantes Provinciae Austriae, ut innuit Ferdinandus Romanorum Rex et Archidux Austriae in suis litteris, vi quarum Fratribus Conventum deserendi licentiam tribuit, ubi sic habet: Religiosus nobis dilectus, ac devotus N. Minister Austriae Ord. Min. Discalceatorum. Quando, quaeso, P. P. Conventuales discalceati appellati sunt? Quem itaque locum intra 43. annos, quibus hic Conventus inhabitatus fuit, videlicet ab anno 1495. usque ad annum 1538. Patribus Conventualibus relinques?
847
Tandem Conventus hic annis praedictis semper reperitur in Catalogo Provinciae Austriae de Observantia sub nomine Conventus Stainensis Ss. Primi, et Feliciani in Carniolia.
VI. Nec juvat dicere 1' mo quod Conventuales Conventum occupaverint post discessum PP. Observantium; quia anno mox sequenti post discessum P. P. Observantium, ut §. sequ. videbitur, fuit ad instantiam civium Parochia ad hanc Ecclesiam translata. Nec juvat dicere 2' do Patres Conventuales hunc Conventum incoluisse ex eo, quia Conventus habuit bona stabilia, quae non licebat Observantibus possidere, nam aliqua bona erant bona Ecclesiae, alia verò necessitate compulsi acceptare cogebantur, quia grassante Lutheranismo non poterant victui necessaria mendicando acquirere. Nec juvat dicere 3' tio Conventum prius ad Conventuales spectâsse ex eo, quia P. Minister Provincialis Conventualium Ferdinando II. supplicavit, ut Conventus sibi tradatur; etenim P. Michael Chumar Minister Provincialis Provinciae Bosnae Croatiae de Observantia etiam pro eo supplicuit: nullus tamen ex hoc infert, quod Conventus prius ad Patres praedictae Provinciae spectaverit.
§. II.
De discessu Patrum Provinciae Austriae de Observantia
ex Conventu Camnicensi.
I. Postquam Patres Observantes Provinciae Austriae hunc Conventum annis 43. inhabitâssent, infelix Martini proprio cognomine Luder, quod, ne, qualis sit, ipso cognomine prodatur, in cognomen Luther commutavit, secta totam ferme Carnioliam infecit, quam homines libertatis amatores, cui haec secta apprimè favebat, absque multa cunctatione â potiori amplexati sunt. Qui cum viderent, Religiosos viros se omnibus viribus huic sectae opponere, eis consuetam eleemosynam victui necessariam dare interdixerunt, eorumque proventus violenta manu, quae nec ipsis Deo sacratis domibus parcebat, diripiebant, ac sua subjiciebant potestati, quam crudelitatem etiam hujus Coenobii incolae non sine magna amaritudine experti sunt: Unde Patres Austriacae Provinciae in Comitiis Provincialibus ad S. Hippolytum die 5. Maii 1536. celebratis, decreverunt, ut quaedam loca in Carniolia, in quibus Fratres ab haereticis cum magna saevitia tractantur, nec ob Sclavonicae linguae ignorantiam eleemosynam debite colligere possunt, in Nomine Domini deserantur. Dein sequens prodiit Decretum: Locus in Stein eo quod Fratres longo tempore ab Haereticis vexentur, maximam angustiam, et pressuram, ac vitae necessariorum penuriam patiantur, cum Regio etiam consensu deseratur .
II. Petitum Regium consensum deserendi Conventum obtinuerunt Patres, sed aegre admodum, â Ferdinando I. Romanorum Rege et Archiduce Austriae [ sequ ] die 16. Nov. 1538. sequentis tenoris:
Ferdinandus D. G. Romanorum, Hungariae, Bohemiae Rex etc. Dilecti fideles. Humiliter significavit Venerabilis, Religiosus, Nobis dilectus, ac devotus N. Minister Provincialis Austriae Ord. Min. discalceatorum Monasterium Ord. Steinense dictum, et in nostro Carnioliae principatu situm, etsi per plures annos ibi dicti Fratres sat numerosi ex eleemosyna, quam ipsi colligebant,
848
se sustentarent, ac detinerent, ob praesentium temporum calamitates, perniciose ubique grassantes haereses, et Religionis scissuras ulteriori habitaculo haud aptum fore; cum eleemosyna antea â fidelibus largiter data adeo deficere inceperit, quod numerus Fratrum jam ad binarium redactus, posthac nequaquam se sustentare posset, adeoque Fratres extrema necessitate compulsi supradictum Conventum derelinquere intendant, dummodo et Nos benignum assensum, pro quo humillime supplicant, eis praestiterimus. Tametsi autem hujusmodi consensus difficilis nobis evadat, perpendendo praecipuè Religionem, et laudem Divinam exinde pati jacturam; quia tamen ad multiplicatas eorum preces ac demonstrationes advertimus, se nullatenus ibi diutius posse morari, benignum illis tribuimus consensum, hunc locum deserendi, ac alibi pro vitae sustentatione eleemosynam quaerendi. Hinc nostrum est mandatum, ut Monasterium eorum cum rite disposito inventario in tuam casam accipias, Fratres alio pergere permittas: de claustro verò usque ad aliam ordinationem debitam sollicitudinem geras: si autem res aliter se haberet, protinus nos informes. In hoc siquidem facies nostram voluntatem. Datum in nostra Civitate Viennensi die 16. Novembris Anno 1538. Romani nostri Regni anno octavo, aliorum duodecimo.
Ferdinandus.
III. Quamprimum Conventus abeuntibus Fratribus Minoribus vacuus relictus fuit, mox Cives propter majorem commoditatem petierunt â praedicto Ferdinando Rege, ut Parochia cum Scholis, et hospitali ad dictum Conventum transferrentur; qui eorum precibus sequenti Rescripto in Archivio Civitatis in Originali reperibili die 11. Septemb. 1539. clementissime annuit:
Wir Ferdinand von Gottes Gnaden Römisher König zu allen zeiten Mehrer des Reichs, in Germanien, zu Hungarn, Böheim, Dalmatien, Croatien, und Sclauonien etc. König, Infant in Hispanien, Erzherzog zu Österreich, Herzog zu Burgund, zu Steüer, Karnten, Crain, und Wirtenberg etc. Graue zu Tyrol etc. bekenne, alß Vnß unser getreüe, Liebe N. Richter, und Rath unser Stadt Stein in unsern fürstenthumb Crain nun mehrmals unterthäniglich fürgebracht, wie das Baarfüssen Closter bey ihnen in der Stadt dermassen ihres selbst unvermögens, und anderer ursach halben in Abfaal kommen, das sich nun mehr kein ordens Persohn wohl enthalten, nach das bemelte Closter mit dem dachwerk, oder in ander weeg vor grosser baufälligkeit, und endlichen vntergang verhüetet werden mag, und dieweil sie aber sonderlich in diessen laüffen, winterszeiten Ihr Pfarr Kirchen, die sie ausserhalb der Stadt haben, mit sonderer beschwerung besuchen müssen, darauß ge-
849
fahr, und Nachtheils zu besorgen, haben sie vns mit aller gehorsamb angelangt, und gebetten, das Wir ermelter vrsach halben gnediklich bewilligen, und vergönnen wolten, das die ermelte Pfarr Kirchen sambt der Schull, und Spital, weil doch sunst das Closter, wie vor stehet, immer besezt, versehen, oder erbauet werden mag mit verichtung des Gotts diensts, und auch dem Einkommen, und Vnterhaltung der Priester in das jezt bemelt barfüsser Closter transferirt wurde, mit mehrer, und länger Außführung des selben ihres unterthänigen bitts, das Wir auf genugsame gründliche Erkundigung, so Wir derhalben genommen, und befinden, das die Sach ermeltes Closters halben, dermassen, wie hievor gemeld, und Vnß durch die von Stain fürgebracht worden ist, gestalt in solch Ihre deren von Stain unterthänigste bitt gnediklich bewilliget, thun das auch hiemit in crafft dieses brieffs, also die bemelte Pfarr Kirchen mit ihren Einkommen, Renten, und Gülten, sambt der Schuell, und Spital in ermeltes barfüsser Closter in der Stadt transferirt, und der Gotts dienst, immassen daselbst beschehen, nichts weniger in der Stadt verichtet, und danach die Sepultur, und freydhof vor der Stadt nothdürfiglich versehen, und in dem allen guete Christenliche verordnung gethan werde, wie Wir dan derhalben unsern Rat Vizdomb in Crain, und getreüen, Lieben Sigmunden von der Dirr in sonderheit beuelich gethan haben. Mit vrkund dieses brieffs besiglet mit unsern Königlichen anhangenden Insigel, der geben ist in vnserer Stadt Wienn den 11 ten tag des Monats Septembris nach Christi geburde tausend fünfhundert, und in neün, und dreysigisten unserer Reiche des Römischen in neünten, und deren andern in dreyzehenden Jahren.
Ferdinand mpp'a Ad mandatum Domini
Regis proprium.
Le. Wersperg hh.
| (L. S. Civ.) | Concordat de verbo ad verbum Dat. Stain die 15. Nov. 1770. Franciscus Georgius Hogen Syndicus. |
IV. Ex his manifestum est, quod anno 1538. Patres Observantes locum Stainensem deseruerint, quia hoc anno
850
1593. dum Cives Imperatori supplicâssent, ut Parochia cum Scholis, et Hospitali ad Conventum transferatur, supplici inseruerunt, quod Conventum nullus Religiosorum amplius inhabitet, ut ex praecitato Caesareo Rescripto clarè desumitur. Unde veritate consentanea non est illorum opinio, qui post discessum Patrum de Observantia, Patres Conventuales hunc Conventum occupâsse autumant.
Caput III.
De introductione Patrum Observantium Provinciae
Bosnae Croatiae ad Conventum Camnicensem,
et ejusdem reparatione, et reaedificatione.
§ I.
De introductione Fratrum Minorum ad Conven-
tum Camnicensem.
I. Dispulsis ê Carnioliae finibus Lutheranae perfidiae tenebris zelo Serenissimi Principis Ferdinandi, Archiducis Austriae, et spirituali solicitudine Celsissimi, et Reverendissimi Domini Thomae Chrön, Episcopi Labacensis, hic Conventus oblatus fuit â praelaudato Episcopo anno 1623. Patribus Observantibus Provinciae Bosnae Croatiae inhabitandus, sed quia Provincia tempore Lutheranismi adeo coarctabatur (etenim optimi Juvenes partim Sacram Religionem ingredi prohibebantur, partim in deviam haereticae pravitatis semitam declinantes, Religionis habitum flocci pendebat) et deficiebat, ut pro tunc tot Religiosi non invenirentur, qui sine praejudicio aliorum Conventuum, quos actu incolebant, in eo collocari potuissent, sequens responsum ad petitionem Episcopi Thomae Chrön ex Venerab. Diffinitorio in Conventu Labacensi die 20. Augusti congregato emanavit: Protulit etiam P. Commissarius Generalis Episcopi …… postulationem, ex prima liquido apparet, Suae Ill'mae Celsitudini gratum fore, si Provincia haec Monasterium illud Stain indigitatum acceptaret, Fratresque illuc pro Divino Servitio locaret. Ad quod Capitulum respondit, rogavitque …… quatenus per unius, atque alterius anni spatium sustinere et hanc nostram impossibilitatem aequo animo accipere dignetur, donec Fratrum numerus magis excrescat. Labaci 29. Aug. 1623.
II. P. Franciscus Glavinich lib. de Orig. Prov. Bosnae Croatiae pag. 25. refert, hunc Conventum fuisse acceptatum anno 1625. sub Ferdinando II. Romanorum Imperatore, et Archiduce Austriae: Ast bonus vir, dum anno 1648. praedictum librum scripsisset, non fuit amplius recordatus, quid in Capitulo Provinciae (in quo ille in Diffinitorem Provinciae Provinciae coaptatus erat) die 4. Octobris in Monte Sancto anno 1626. celebrato de Conventu Camnicensi conclusum fuerit, in Actis enim Diffinitorialibus praedicti Capituli haec formalia leguntur: Antequam locus Camnicensis recipiatur, â duobus Patribus Provinciae inqui-
851
ratur, an duodecim Fratres ibidem vivere valeant, secus â Ministro Provinciali recipi non potest. Ex allatis proinde Diffinitorialibus resolutionibus patet, Conventum nec anno 1623. nec 1625. nec 1626. fuisse a Provincia acceptatum, sed anno sequenti nempe anno 1627. ut mox infra clarescet.
III. Videns P. Minister Provincialis Provinciae Austriae Ord. Min. Conventualium, Patres Provinciae Bosnae Croatiae de Observantia cunctari, et deliberare de acceptando Conventu Camnicensi, optimam occasionem se nactum arbitrabatur acquirendi hunc Conventum: quare propediem supplicem porrexit Ferdinando Imperatori libellum, ut Conventus hicce tradatur Ordini: Quo audito P. Michael Chumar Minister Provincialis Provinciae Bosnae Croatiae de Observantia etiam suum supplicem libellum eidem Augustissimo Romanorum Imperatori omni, qua par est, humilitate praesentavit, in quo postulabat, ut Conventus Camnicensis, quem prius Patres de Observantia inhabitabant, et necessitate compulsi deseruerant, denuo Patribus Minoribus de Observantia tradatur: cum aequitati magis consonum videatur, ut Coenobium citra Fratrum culpam derelictum, cessantibus derelictionis causis, si non eidem Provinciae illud non curanti saltem eidem Ordini, ac ejusdem Regulae professoribus denuò restituatur.
IV. Ferdinandus Imperator capta debita informatione sub die 3. Maji 1627. rejectis postulatis P. Ministri Provincialis Ord. Min. Conventualium, Conventum P. Ministro Provinciali Provinciae Bosnae Croatiae extradi, ac Hospitale cum Scholis alio transferri jussit, sequenti, quod ex Originali adduco, Rescripto:
Ferdinand der Ander von Gottes Genaden Er-
wälter Römisher Kayser, auch zu Hungern, und
Behaimb Khönig, Erzherzog zu Österreich etc.
Getreüer, Lieber. Dir wirdet nach unentfallen seyn, was massen bey Vnß so wol Fra. Joan. Bap'ta Commissarius Generalis Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci in namben der ganzen Provinz, alß auch Pat. Provincialis Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia Fra. Michael Chumer Per Einantwarttung des hieuor Ihren Orden zuestendig gewesten Closters zue Stain in Crain demittigist einkhomben. Wan Wür Vns nun auß erhöblichen Vrsachen, und deren allerseits hierüber einkhombenen gehor. berichten dahin genedigist resolviert, und entschlossen, das gedachter Commissarius Generalis von seinen des angeregten biß dato verlassenen gewesten Closters halber gethanenen Ansuchen, nur abgewisen, und entgegen dem Patri Provinciali Strictionis Observantiæ dises zu seinen Orden gestifftes Closter widerumben eingeantwordet, und beinebens bey denen von Stain, das Sye für die Schuell, und Spital, welche sich in demselbigen Closter befinden, ein anders bequembers ort
852
verordnen sollen, damit bemelte Schuel, und Spital dahin überlegt, und die Religiosen, so in das Closter gesezt an Ihrem Gotts dienst, und Ihres Ordens gewönlichen gaistlichen verichtungen nicht verhindert, nach perturbiert werden † . Alß wirdest du dise unsere genedigiste resolution in ainem und andern zuuolziehen, und in sonderheit wegen Einantwartung die ehiste würkhliche gelebung zuuerfüegen wissen. Geben in Vnserer Stadt Graz den 3. May 1627.
| Leonhardt Bisch. zu Lavant Stadhalter m'ppa | Commissio Sacae Caesae Ma'tis in Consilio. |
| ILa.† v' Dornisperg Canzley Ambts Verwalter m'ppa | Georg Phillip herr v' Lerra. |
V. Ex hac benignissima Caesarea Resolutione patet, quod Hospitale, et Scholae adhuc in Conventu fuerint anno hoc 1627. quo Conventus denuo traditus fuit Fratribus Minoribus Provinciae Bosnae Croatiae de Observantia anno videlicet 89'no post ejusdem desertionem, cum Imperator in hac Resolutione praecipiat, ut Scholae, et Hospitale ad alium locum commodum transferantur. Parochia probabilius jam ante hunc annum denuo in suburbium Schuttense reposita fuit, quia si adhuc in Conventu fuisset, tunc Imperator etiam in hoc Rescripto de ea mentionem fecisset, ac sicut Hospitale, et Scholas jussit aliò transferri, ita et Parochiam in suum pristinum locum reponi mandâsset, cum ergo Is nullam hìc facit mentionem Parochiae, signum est, eam jam prius ad suum locum translatam fuisse. Quo vero anno Parochia denuo ad suum pristinum locum reposita fuerit? id in Scripturis Conventus reperire haud potui.
VI. Ex cap. praec. §. 2. n. 2. adducto Caesareo Rescripto patet, quod Ferdinandus I. dum Fratribus Minoribus licentiam dedisset Conventum deserendi, jusserit omnium rerum ad Conventum spectantium accuratum confici Inventarium: sic Ferdinandus II. dum Conventum Fratribus Minoribus denuo consignâsset, jussit sub die 28. Maji ejusdem anni 1627. res olim ad Conventum spectantes Fratribus noviter introductis fideliter extradi. Non obstante hoc Caesareo mandato D. Georgius Kniffez tunc temporis Civitatis Iudex Ecclesiam, Sacristiam, et Conventum rebus omnibus spoliavit: qui propterea â Domino Octavio Panizoll Vice Domino Carnioliae sub comminatione graviorum poenarum ad restitutionem compulsus fuit sequenti ex Originali desumpto Rescripto dato 14. Sept. 1627:
Von der Röm. Khay. May. etc. etc. herrn herrn Ferdinanden des Andern dieß Namens, Erzherzogen zu Österreich etc. Vnsers aller genedigisten herrn, und Landsfürstens wegen, dem Richter zu Stain, dem Ehrenvesten fürnemben Geörgen Khniffez, mit zustellung dieses anzuzeigen. Er wirdet sich zu erindern haben, was für ein gemessene Verordnung, auf höchst ermelter Khay. May. etc. allergene-
853
digiste einkommene Resolution den 28. May dieß lauffenden 1627. Jahrs, an Ihne Richter, und den Raht alda, dieses Inhalts außgefertigt worden, das Nemblichen Sy alles, und jedes, so zu dem Franciscaner Kloster aldort gehörig, und weliches mehr höchstgedachte Khay. May. etc. dem hochwürdigen Geistlichen herrn Michaeli Chumer Provinciali Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia einzuraumen befohlen, Ihme herrn Patri Provinciali ohne Abgang erstatten, und überhändigen sollen.
Dieweillen dan anjezo so vill fürkombt, das Er Richter, und Rate alda sich Jüngst understandten, so woll die zu ernenten Kloster, alß auch gemeiner Stadt gehörigen Privilegien, und freyheiten, mit gewalt auß der Sacristey zu nemen, alß wirdet in offt höchstermelter Khay. May. etc. Namen, und von Ambts wegen, Ihme Stadt Richter alls besondern ernsts, auch bey Ihrer Khay. May. p. schwären Vngnad, und Straff hiemit auferlegt, das Er von hinnen nicht verruke, Er habe dan dieses vereglten fräffels halber, der hochlöbl. Cammer 100. ducaten in Goldstraff erlegt, sich auch mit vor ermelten herrn Patre Provinciali wegen dieses straffmässigen Eingrieffs, wie er waiß, und kan, verglichen. Dan an dem beschicht höchsternenter Ihrer Khay. May. aller genedigister will, und Mainung. Laybach den 14. Septembris A' o 1627.
Ottavio Panizol m'ppa Landts
Vidomb in Crain
VII. Res, quae in dicta Sacristia asservabantur, prout testatur D. Joannes Komoriz olim Civitatis Syndicus, se eas propriis oculis vidisse, erant sequentes: unus in lino involutus Calix cum patena, una argentea patina seu orbis pro lavandis digitis sacerdotis ad Aram celebrantis: in una rotunda Scatula aliqui argentei annuli, inter quos unus erat 4. vel 5. pretiosis lapidibus emicans. Item aliquae antiquae litterae medii digiti longae supra unum Breviarium. Item in alia Scatula simul erant omnes Scripturae privilegia, et Indulgentias Ecclesiae S. Jacobi continentes, ex quibus (ait praecitatus Dominus) apparet, in Ara S. Annae fuisse Reliquias S. Laurentii, et S. Apollini Africani Patriarchae asservatas, aras verò S. Catharinae, et S. Sigismundi fuisse maximis Indulgentiis condecoratas. Fuisse etiam ibi asservatum Inventarium dictae Ecclesiae, ac ferrum pro pinsendis hostiis, praeterea etiam aliqui libri ex Bibliotheca ablati erant. Praedictas igitur res, quia Judex, et Cives iniqua usurpatione abstulêre, non absque ingenti suo damno restituere compulsi erant.
VIII. Cum ex mox allegatis litteris Vice Domini Carnioliae elucescat, quod Judex contra fas etiam mobilia quaeque ex Conventu abstulerit, facile conjici potest, quod etiam Hospitale, et Scholae ad alium locum translocata fuerint, ac circa finem Augusti, aut
854
initium Septembris P. P. Franciscani introducti. Quod verò die 28. Aprilis 1628. jam effectivè Conventum incoluerint, patet ex Originali testimonio Iudicis, et Senatorum Fratribus de eorum exemplari conversatione praedictis die, mense, et anno dato, quod hujus est tenoris:
Nos Georgius Kniffecz Iudex Civitatis Stanensis
cum Magistratu, et Juratis Civibus ejusdem loci, omni-
bus, et singulis praesentes nostras patentes literas visuris,
lecturis, et legi audituris, salutem, et prosperitatem.
Tanta est virtutis excellentia, et efficacia, ut suum possessorem quibusvis hominibus etiam longè distantibus, et ab ipso etiam verae fidei lumine remotis, reddat charum, amabilem, desiderabilem, et venerandum. Quapropter mirum est, quod homines peculiari quodam modo Divino Servitio mancipati, et in virtutum palestra diu, multumque exercitati, omnibus fere sint grati, et accepti. Inter hos non postremum obtinent locum R. R. Patres Minores S. Francisci de Observ' tia , qui in vinea Domini nocte, dieque strenuè et indefessè laborant. Quod cum ita sit, non immeritò dolore, et maerore affici possunt, qui eorum carent onera, studiis, et servitio, gaudere autem, et exultare ii possunt, et debent, quibus dicti R. R. Patres suam impendunt operam. Hoc re ipsa nos (laus sit superis) optimè experimur cum magno nostro emolumento et consolatione Spirituali. Ad memoratorum ergo Rn’dor: Patrum requisitionem harum patentium nostrarum literarum serie, et vigore ingenue fidem facimus, et attestamur, quod quemadmodum octoginta, et amplius annis, quibus eorum Monasterium desolatum remansit, non mediocrem passi sumus rerum Spiritualium jacturam, ita exiguo hoc tempore, quo rursus ad nos Deo sic disponente, rediêre, magnum indies sentimus emolumentum, et profectum Spiritualem, cum die, noctuque frequentes, et assidui sint in divinorum Officiorum decantatione, Missarum celebratione, in Confessionum Sacramentalium exceptione, sive auditione, verbi Dei praedicatione, denique Haereticorum conversione, et in reliquis exercitiis Spiritualibus ita, ut multum Divinus honor, et gloria, et animarum Salus aucta esse videantur; et indies magis, ac magis augenda speramus. Pro majori dictorum firmitate Sigillum Civitatis imprimere mandavimus, et manu propria subscripsimus. Datae in Stan 28. Aprilis 1628.
Georgius Kniffez Iudex m'ppa
(L. S.) Florian Sagar m'ppa
Josephus Jogenteibell m'ppa
Adamus Sobant m'ppa
M. Greg. Scappe
Notarius ibidem m'ppa
855
IX. Ex hucusque allegatis confectum manet, quod Fratres Minores Provinciae Bosnae Croatiae de Observantia intra 3. May 1627. et intra 28. Aprilis 1628. possessionem Conventus Camnicensis acceperint: imo ex praecitato Civitatis testimonio, licet ibidem dicatur: Exiguo hoc tempore, quo ad nos Deo sic disponente rediêre non obscure colligitur, eos aliquod mensibus ante exaratum testimonium Camnicii moram traxisse, cum tam sedula eorum opera in vinea Domini exaltatur, quae intra brevissimum tempus non facile dignoscitur: Tum quia Imperator jussit D. Octavio Panizoll Vice-Domino Carnioliae sub die 3. Maji 1627. ut quam primum Conventum Fratribus Minoribus extradat:In sonderheit wegen Einantwarttung die ehiste würkliche gelebung zu verfüegen wissen. Ex praecitato testimonio pariter desumitur, quod ad annum 1628. adhuc aliquae reliquiae Lutheranae pravitatis Camnicii superstites fuerint, quia ibidem dicitur, quod Fratres sedulam operam navent in conversione Haereticorum.
§ II.
De reparatione et reaedificatione Conventus.
I. Tempore, quo Patres Franciscani Camnicio extorres fuerant, et Parochia cum hospitali, et Schola in Conventu collocata erat, Conventus fermè ad totalem ruinam devenerat; unde Patres, quamprimum in pristinam Conventus possessionem immissi fuissent, mox eò suos cogitatus jaciebant, ut imminenti Conventus necessitati occurrerent, unde conquisitâ hinc inde â diversis benefactoribus eleemosyna sarta tecta reparare, aliaque magis necessaria restaurare coeperunt, labor ob mediorum defectum lente processuit, ita ut anno 1632. nondum fuerit completus, ut patet ex Diffinitoriali decreto, vi cujus tempore aedicii permittebatur ingressus ad Conventum utriusque sexus benefactoribus: sic enim verba Capituli Provincialis in Conventu Labacensi die 17. Octobris 1632. celebrati sonant: Ad Conventum Camnicensem in aedificatione existentem introitus utriusque sexus benefactoribus permittitur, dummodo duo ex Diffinitorio adsint.
II. Postquam Conventus 63. annis â sui reparatione stetisset, totalem minabatur ruinam, unde necesse erat eumdem ê fundamentis novum pro perenni stabilitate suscitare. Pro tanto opere faciendo eo tempore Deus (qui sibi ex corde fideliter servientibus in omni necessitate, et angustia constitutis misericorditer subvenire solet) duos nullo unquam tempore obliterandae memoriae viros excitavit, A. R. P. Antonium Lazari tunc temporis actualem Ministrum Provincialem, et Diffinitorem Generalem ac Perillustrem D. Jacobum Schell â Schellenburg, quorum primus in alliciendis benefactorum animis admirabilis extitit dexteritatis: sedundus verò adeo exardescebat in Divini cultus propagandi fervore, ut omnes suas sibi â Deo copiosè concessas facultates eò impenderit, ubi majorem Dei gloriam promovendam videret: Unde Divino amore succensus et singulari affectu erga Seraphicam Religionem motus ad promovendum ê fundamentis Conventus, Pannificii, et Ecclesiae aedificium (quod
856
die 18. Aprilis 1693. sub secundo Provincialatu praelaudati P. Antonii Lazari, ac locali gubernio P. Antonii Plank inchoatum fuit, et anno 1705. ut ex subscriptione in ejusdem imagine in Refectorio posita sequentis tenoris e CC e f V n D atore M patet, feliciter absolutum fuit) 16000. f. dico sexdecim millia florenorum germanicae monetae eximia liberalitate contribuit firmiter sperans, in se verificatum iri illud Salvatoris effatum, qui haec temporalia, id est divitias (ut loquitur S. Hieronymus lib. 3. in Matth. c. 19.) et saeculi voluptates relinquerit, isti centuplum recipient, et vitam aeternam possidebunt.
III. Tantum beneficium grati animi contestatione prosequi volens Ven. Diffinitorium, eum sub dato Labaci die 16. Julii 1703. declaravit fundatorem hujus Conventus cum omnibus praerogativis et privilegiis fundatoribus competentibus, sequentibus litteris:
In Namen der Allerheiligsten dreyfaltigkeit
Amen.
Als des alten Testaments Keischer Joseph nach lang außgestandener Kerker, zur belohnung seiner weißheit, viellmehr aber seiner Vnschuld in ganz Aegypten beherrschlich war vorgestellet worden. Ehe dan der Hunger selbiges land ängstigte, gebahre Ihme Aseneth zwey Söhn, den ersten benambsete Er Manasses sprechend: Gott hat mich aller meine Mühe, und Arbeith, und meines Vatters hauses machen vergessen, den andern aber benambte er Ephraim. Wordurch Er gefliessen scheinen wolte, die namhaffte wohlthaten Gottes in das nach zarte Fleisch der kinder durch die Ihnen gegebene Namben einzuschreiben, und dardurch die Vergessenheit derselben von Ihnen zu entfernen, wissende, das umb aller laster verargwohnet zu werden, undangbar zu seyn genug seye. Solches veranlasset vns ends unterschriebene dieser Crainerishen Provinz der Reformirten Mündern Brüeder des Seraphischen H. Vatters Francisci, wie nicht weniger in Erwägung was gestalten Ihro gnaden der Wohl Edl gebohrne herr herr Jacob Schell von, und zu Schellenburg, auß besonderer Vorsicht Gottes vnsers hiessig Laybacherischen Closters hochwertister, und Guettherzigster Geistlicher herr Vatter, seiner täglichen wohlthaten unaufhörlich betheilet, und albereits mit mehrfältiger Stüftungen weltkündig gemacht; Alß erstens Einer ewigen H. Meess zur vnsern Laybacherischen Sacristay mit der Erneüerung, und fast völliger auffürung der Capellen, so Er unser gnädiger Herr Vatter in bemelten Closter gegen der Sacristay, und den ganz marmelsteinenen des H. Crucifix Altars mit grossen vnkosten Jedermäniglich zur Andacht, guetherzig machen lassen, und nach spaten ableiben vor selben Ihme das Ruhe bett erkisset hat.
Item zu Stain unser Kirchen, und Closter von grundt
857
auf neü zu bauen nicht allein ergebigen grund gelegt, sondern auch so nöthiges, alß Gott wohlgefälliges Werkh volkomentlich zu volziehen mit Sechzehen tausend gulden, so liebreich veranlasset, und als gnädig verursachet, und dardurch seiner wohlthaten vnaußlöschliche buchstaben in unser aller, alß seiner diemütigsten Kinder, herzen, und gemüther zu unmöglicher vergessenheit tieff eingeschrieben hat nicht allein, sondern auch solche seine hohe verdienstligkeit kund, und offenbahr gemacht.
Dahero gleichwie unser gesambtes Diffinitorium von Neüstadtel auß de dato 8. Octobris 1695. sorgig entstundt Ihme gnädigen Herrn vattern, und ungemeinen Guthäter die schuldige Erkantlichkeit zu beglaubigen, alß hat man auch bey jeziger versamblung des Diffinitorii hier in Laybach mit neüen, und füglicher verfasten Instrumento, derselben geflüssen zu seyn wollen, befehlende jeziger, und künftiger Obrigkeiten des Laybacherishen Closters, das jedwederer unser Priester, so bey dem H. Crucifix Meess lesen wird, besondere gedächtnuß, oder Memento des herrn Stüfters haben solle, also das ober des kleinen Tabernaculs, wie, und wo es füglicher zu seyn wirdet befunden werden, zur Anmahnung der Priester auf blöhenen Zettul geschrieben werde: Memento Fundatoris.
Zu Stain aber gleichwie der gnädige herr Vatter im Werkh selbsten der Stüffter worden ist, also gelobet, und will die Provinz Ihme vor einem solchen anzunehmen, und krafft dits zu erklären, also das Ihro Gnaden der Wohl Edlgebohrne herr herr Jacob Schell von, und zu Schellenburg, alß des Stainerishen Closters Fundator, und Stüffter hiemit erkennet, geehrt, und geprisen werde mit ganzen fueg, und Recht aller solcher Stüfftern von Päbstlichen Stull verlichenen Privilegien, freyheiten, und verdienstlichkeiten sich nach belieben nebst der theilhafftigkeit aller geistlichen werkh, und übungen des ganzen Ordens zu gebrauchen.
Besonders aber wird der Sacristay unsers Closters Stain, wie vorhin unter obigen dato, bey dem H. Gehorsamb aufgetragen für, und für zu ewigen zeiten täglich ein H. Meess zu seiner, und seiner liebsten frauen gemählin, und unserer gnädigen frauen Mutter Intention, und Mainung zu lesen, dreymahl aber in der wochen das grosse Officium, oder Canonishe tagzeiten zu appliciren, am 25. sten Julii aber alß am tag des H. Jacobi, und am St. Catharinæ Jungfrauen, und Martyrer tag ein gesungenes Ambt, so nach Ihren todt, wolle ganz spaten Ableiben, in zwey Anniversaria (mit dem Respons. Libera me etc.) oder Jahrs täg Ihrer Seelen zu trost gehalten werden sollen.
So vill ist unsers vermögens, umb allein Ihme Gnädigen herrn vattern, und Fundatori, unserer allfältig willige denks pflichte zu beglaubigen, also zwar, das sie in dem Protocoll
858
unserer Provinz eingetragener aller vergessenheit solle an ewige zeiten entgangen seyn, bittende dem Allmächtigen Gott mit seinem reichen Seegen die vngenugsamkeit unserer Erkantlichkeit zu ersezen, und uns zu einer mehrern zu betüchtigen.
Er herr gnädiger herr Vatter aber sich diese unsere kindliche devotion, und dankssorge guttmüttig gefallen lasse und uns annoch seiner Vätterlichen Liebe, und werthigster Zuneigung bewürdige, und betheile, keines weegs aber gestatte, das uns unsere vnwürde, und vnverdienst die pforten seiner gnaden spere, indeme eben desthalben sein verdienst grösser entstehet, alß wir guttherzig bekennen seiner wohlthaten weniger werth zu seyn. Übrigens wollen Wir zu allen obgesagten vnser, und unserer Nachkombligen gewissen, auch jeden Mangel vor dem gericht Gottes zu verantwarten schuldig und verbunden seyn: Alles Göttlicher Obhuet, Schuz, und reichen Seegen empfehlende. Laybach in gesambten Diffinitorio den 16. Julii 1703.
| Fr’ Romualdus Sitter Proviae’ Diff'or. | Fr’ Conradus Ziegler Prov'iae Pater et Diff'or. | |
| Fr’ Carolus Janesitsch Prov'iae Diff'or. | (L. S.) | Fr’ Franciscus Uzollin Prov'iae Pater |
| Fr’ Petrus Francetich Prov'iae Diff'or. | Fr’ Antonius Lazari Ord. Pat. et Custos Prov'iae | |
| Fr’ Bernardus Gregoritsch Prov'iae Pater. | Fr’ Ludovicus â Gallenfels Minr’ Pro'alis |
IV. Quia vero pro extensione horti, et Ecclesiae, ac Pannificinae erectione spatium nimis angustum erat, hinc erant aliquae domus partim dono datae, partim â Fundatore coemptae pro dictis aedificiis applicatae, et praeprimis erant duae domus Comitum ab Aversperg Conventui dono datae, una erat in foro, ex qua Conventus materialia quaedam tantum accepit, altera ubi nunc pannificina est, item duae domus quondam D. Stephani Wutalizi, dein D. Joannis Baptistae Maynis, quae dein devenerunt ad manus D. Caroli Sigismundi Pilpach, qui eas Conventui cessit erga annuè 12. Sacra legenda, et 1. Anniversarium decantandum. Steterant autem hae Wutalizianae domus â foro versus Ecclesiam nostram penes plateam, per quam ex Civitate ad nostram itur Ecclesiam. Alia item domus steterat in angulo Ecclesiae ex adversa parte Hospitalis spectans ad D. Laurentium Scharner civem, quae pro extensione Ecclesiae empta fuit: Sexta Domus Spectans ad D. Michaelem Kushinar stetit in eo loco, ubi nunc porticella horti est versus Sallenberg, quae etiam pro extensione horti empta fuit. Stabulum quoque idem Fundator Jacobus â Schellenburg emit pro Conventu f. 50. Quia autem donatio domorum D. Caroli Sigismundi Pilpach pro Pannificio applicatarum perpetuum onus 12. annuatim
859
Missarum, et unius Annioversarii annexum habet, hinc, ne Conventus absque aliquo emolumento Sacra celebret, constitutum fuit, ut Pannificina quotannis pro dictis Sacris, ac victu duorum Fratrum Pannificum Conventui subministret 28. Bratsch de habituali, et 10. de Tunicali panno, cum ultronea obligatione vestiendi utrumque Laicum quacumque specie Vestiarii.
V. Quia verò praedictae 6. domus pro fabrica applicatae Urbario Civitatis insertae erant, hincque Civitas ab illis certum annuum emolumentum percipiebat, annuam quoque contributionem tum ordinariam, quam extraordinariam terrae Principi solvebat etiam destructis jam praedictis Domibus: et quidem de duabus domibus Averspergiis, et duabus Wutalizianis de extraordinaria (nam ab ordinaria jam prius liberatae erant per correspondentis Capitalis investitionem) contributione f. 18. X. 20. l. w. de domo Laurentii Scharner de ordinaria, et extraordinaria contributione f. 8. X.' 35. l. w. de domo Michaelis Kuschner pariter de ordinaria, et extraordinaria steura f. 4. X. 17. d. 2. l. w. quibus addendus f. 1. X. 1. d. 1. l. w. tanquam Civitatis emolumentum: tota summa facit f. 32. X. 14. l. w. E contra erant aliqua Capitalia, seu pia legata partim cum onere Missarum, partim sine tali munere pro utilitate Conventus facta, apud Civitatem deposita, et investita, ut Adami Sagar f. 300. t. w. Stephani Wutalizi f. 200. t. w. Adami Floriantschitsch f. 100. L. w. Agnetis Arnesin f. 100. l. w. Ex his Capitalibus Interesse quolibet anno â 5. pro Cento obveniebat Conventus in f. 33. Xr' 30. t. w.
VI. Cum autem Civitas nimis onerata fuisset et contributionem de domibus, quae illi nullam utilitatem adferebant, et Interesse Conventui solvendo, fuit per deputatos Commissarios die 11. Januarii 1730. inter Conventum, et Civitatem transactio facta, ut nec Conventus de praefatis domibus quidquam solvat Civitati, nec Civitas Conventui de praefatis legatis Interesse pendat, ut ex sequenti transactionis contractu magis patet, qui hujus est tenoris:
Zu wissen, das an heünt zu end gemerkten tag zwischen Ihro hochwürden P. Provincial, P. Guardian, und dem löb. Closter Ord. Min. S. Francisci Strictioris Observantiae alda in der Stadt Stain an einer; dan denen Ehrsamen h. N. Richter, und Rath dieser Landsfürstlichen Stadt Stain anderseits, umb willen einiger bey besagter Stadt Stain von verschidenen Creditoren vorlängst angelegten Capitalien, und deren darvon Jährlich lauffenden, nachgehends dem Closter zu nuzen cedirten Interessen, wie zumahlen wegen der durch wohlbenente Patres bey Erbau- und Erichtung ihres neüen Closters Kirchen, und gartens eingenohmenen Stadthaüser, einer Stadtgassen, und was deme mehr anhängig, mittels deren von beyden theillen hiezu erküsten, und erbettenen h. Commissarien, alß pro parte des Closters des Wohl Edlgestrengen herrn Johann Baptista Felber J. U. Doctorn, und des Ordens Syndici Apostolici, und pro parte der Stadt des hochwürdig, wohl Edlgebohrnen h. h. Max Leopold Raspen Stadt Pfarrers zu Stain ein willkürlicher stät- und ewiger, auch unwiderruflicher vertrag, und respective gegen verrechnung aufgericht, geschlossen, und zu Papier gebracht wor-
860
den, wie hernach folgt.
Erstens. Nachdeme ermelte Patres in Jahr 1695. und 1696. ihr gänzlich ruinirtes altes Closter, und die Kirchen, so wohl allen volkh zu grösserer forderlichkeit, nuzen, und gelegenheit alß auch ihnen selbst zu besserer abwartung des Gottes diensts von grund zu überbauen, nicht weniger den Closter Garten zu erweitern sich entschlossen, haben dieselbe zu diesen Ende etlicher Stadthaüser (welche die damahlige Possessores zu solch vorhabenden gebaü dargeben) noth gehabt, nemblich des Grossen auf den Plaz gestandenen Graf Auerspergerischen, dauon Sie die materialien hergenomben; Item der zwey auf den Plaz ligenden, und von den Plaz in die Franciscaner Gassen sich erstrekenden Stephan Wutalitschischen, welche Sie zu der Tuchmacherey gewidmet, wie auch der von den Plaz zwischen den Jacob Zerrerischen, und Gregor Cirkovitzischen haüsern haltenden, hinter ernenten Zwey Wutalitschischen haüsern außgehenden Stadtgassen, so durch die Patres mit ihren gebaü gespert worden. Mehr des Lorenz Sharnerischen am Ek der Kirchen von den Mathia Scharzischen hauß gegen über gestandenen hauß, so zu gelegsamer Erbaung der Kirchen abgetragen worden. Dan endlich des Michael Kuschinarischen ausser der Stadt (alwo der zeit das kleine törlein von den Clösterlichen Garten zu sehen ist) Situirten hauß, so zu Erweiterung des Closter Gartens appliciert worden, deren in allen Sechs haüser gerechnet werden; von welchen sechs haüsern der Ehrsamen gemeinen Stadt die Steüer, contribution, und alle andere so wohl ordinary, alß extraordinary von denen Burgern zu tragen gewöhnliche onera, alß wachtgeld, tischpfening und derley mehr unwidersprechlich gebühren mit diesen untersheid, und Außnahm, das von den grossen Graf Auerspergerischen hauß, wie auch von denen zwey Wutalitschischen haüsern die Steüer mit besondern bey der Stadt investirten Capitalien belegt worden, und dieselbe von Reichung der Jährlichen Steüer befreyet seyn sollen, dahingegen, und
Andertens. Seynd dem Closter alda vor, und bey Erbaung der neüen Kirchen, und des Closters von mehr verschiedenen Capitalien, so bey der Stadt Stain angelegt sich befinden, durch deren Creditores die dauon fallende Interessen theils cum onere Missarum, theils Sine tali onere lauth der in handen habenden Instrumenten zugestüfft, und vermacht worden, alß benantlich: Ein Stephan Wutalitschisches Capital pr' 200 f. t. w. mit 6 pr' Cento Interesse Sine omni onere, dafür sich aber sie Patres gratitudinis causa auf 12. Jährliche ewige Meessen von sich selbst obligiert. Item ein Adam Floriantschisches Capital pr' 100 f. L. w. mit 6 pr' Cento Interesse lauth Schuldbrieffs unter dato Stain den 4. Feb. A' o 1684. cum onere sechs H. H. Jährlichen ewigen Meessen, deren 4 für die todte, und zwey für die lebendige appliciert werden sollen. Mehr ein Agnes Arne-
861
sisches Capital, so in zwey Posten außmacht 100 f. L. w. mit 6 pr' cento Interesse, Lauth Schuldbrieffs de dato Stain den 1. Julii A' o 1683. Sine onere der H. H. Jährlichen ewigen Meessen.
Dan endlich ein Adam Schagarishes Capital von 300 f. t. w. mit 6 pr' cento Interesse lauth obligation unter dato Stain den 6. October A' o 1676 cum onere einer wochentlichen, und zwelff quaternberlichen Jährlichen ewigen H. H. Meessen. Von welchen allen Capitalien die de A' o 1700. verfallene Interessen dem Closter von der gemeinen Stadt unzweifentlich und geständig zu vergüetten, und zu entrichten seyn, hierauf, und
Drittens, ist beyderseits der calculus der jezt angezogenen gegen praetensionen durch die herrn Commissarios gezogen, gegen einander gehalten, und genau beobachtet worden, und haben sich beyde theil auf interposition mehr ernenten h. h. Commissarien dahin veranlasset, das ponderatis omnibus ponderandis, et discussis utriusquae partis allegatis, et documentis, de praeterito alles, und jedes, was die Stadt an denen Stadt-Anlaagen wegen oberzehlter haüser, und was denen anhängig bey dem Closter, was gegenseits das Closter wegen der daselbst bey der Stadt anligenden Capitalien, und obgehörter massen von deren Creditorn bedeüten Closter zum nuzen hinab gelassenen Interessen an solchen albereith caduc wordenen Interessen durch Ihren Geistlichen Vattern bey der Stadt qualitercunque zu fordern, und zu ersuchen haben kunte von A' o 1700. biß nächst kommende S t . Georgii fest instehenden 1730. Jahrs zu ratten, völlig aufgehoben, gegen einander absumirt, und gänzlich abgethan seyn solle, ohne das ein theil dem andern etwas zu vergütten, oder herauß zu geben schuldig seyn solle. Was aber, und
Viertens, das zukünftige anbetrifft, bleibt es eben bey deme, das in ansehen der allschon gebraüchigen reduction der Interessen von 6. auf 5. pr' cento einer seits, wie zumahlen der linderung der Stadt Anlaagen bey denen andern Stadt haüsern anderseits; führohin die Jährliche von der Stadt dem Closter obverstandener massen zu reichen habende Interessen von denen auß den Closter wegen anerwenter haüser der gemeinen Stadt abzuführen schuldigen Anlaagen absorbirt werden, und gegen einander aufgehen solle. Mithin die vor inserirte Capitalien ewig bey der Stadt anligend, und dieselbe von Reichung des Interesse überhebt; dagegen das Closter pr' sothanes Interesse wegen der hieoben begriffenen haüser von aller ersinlichen Gaab, was nahmens sie seye, je, und allzeit befreyet verbleiben solle. Dabey aber zugleich dieses per expressum abgeredt worden, das immassen das Closter den von dem abgetragenen Graff Auerspergerischen grossen hauß übergebliebenen grund, und boden (welcher dem Closter zu keinen nuzen an dato gewesen ist) der Stadt in eigen zurug zu geben gewilliget, auch würklich zu
862
deroselben freyen disposition zurugstellet, und überlasset und in Kraft dits überlassen haben will, das die Stadt ohne des Closters, oder mänigliches Irrung, und Widerredt solchen grund, und boden zu nuzen, zu gewinn, und zu besten der Stadt, wie es sie verlust, sich machen, wenden, und keren köne, und möge. Sie Stadt hingegen dem Closter alljährlich längst umb S. t Georgii 10 f. L. w. sage zehen gulden Landswehrung durch den Ober Stadt Cammrer unfehlbar, und ohne aller Widerredt, verweigerung, und Aufzug für, und für auf ewig bezahlen solle, zu welchen sich die Stadt auch mit Verhypothecirung ihrer Ober Stadt Cammrer Ambts gefählen verbindet, und in krafft dits in optima juris forma verbunden haben will. Vnd diese Gabigkeit (Gäbigkeit?) der Jährlichen zehen gulden Landswehrung solle vornächst künftigen S. t Georgii fest zu lauffen anfangen, und zu S. t Georgii über ein Jahr das erstemahl sich verfahlen.
Fünftens. Belangend das oben in fine Secundi paragraphi angezogene Adam Shagarische, auch bey der Stadt angelegte Capital der dreyhundert gulden teütscher wehrung immassen solches mit einen allzugrossen, und ungebrauchigen onere der H. H. Meessen beladen, darmit das Closter biß an diese zeit sehr, und über die kräfften beschwert sich erklaget, und solches für W was unmöglich tragen zu kennen sich erklärt, ansonst solche Stüftung von der geistlichen Obrigkeit an des herrn Ordinarii statt † niemahlen confirmiert, ratificirt, und bestättet worden ist, auch nirgends anderwärtig mit diesen onere vernünftig angenohmen werden kan, alß ist für rathsam, förderlich ja nöthig befunden worden, das solches onus imprimis Authoritate seiner hochwürden, und Gnaden des herrn Erz-Priesters an des herrn Ordinarii statt, wie nicht weniger mit einhelliger Einstim-bewilligung, und Guttheissen der gesambten Adam Shagarischen Erben, und befreündten ad pauciorem Missarum numerum reducirt, constringiert, und eingezogen werde, gestalten es dan praemissa Superioris Ecclessiastici authoritate, et interessatorum, ac consanguineorum libero consensu benantlich auf 2 monatliche, und ein quatemberliche, mithin in allen auf 28 Jährliche H. H. Meessen harum tenore würklich reducirt worden, und ad hunc numerum eingezogen ewig beharen, und verbleiben soll. Welche 28. H. H. Meessen nun das Closter für, und für auf ewige weltzeiten unweigerlich von Jahr zu Jahr treülich zu verichten, und deren verichtung nach Ihren Ordens brauch in die bücher, oder Register der ewigen gestüfften Meessen einzutragen sich mithin verobligiret. Vnd mit dem sollen alle, und jede zwischen dem Closter, und der Stadt etwo quocunque modo habende verechungen, verraitungen, ansuchungen, und prætensiones gänzlich, und auf
863
N' o 37.
ein ewiges End abgethan, aufgehoben, und abolirt seyn (darunter doch die von der Stadt, oder den Spital dem Closter wegen der bedachung des Closters, und der Kirchen lauth Commissarischen Erkantnuß unter dato Stadt Stain 13. Julii 1682. Jahrs Jährlich zu reichen schuldige 20 f. L. w. dan die 40 lb baumoels keines weegs verstanden, und begrieffen werden, sondern derenselben Raichung allerdings bey Kräfften verbleiben solle) und haben sich beyde theil für sich, und Ihre Nachkommen diesen Vertrag fest, treü, und unverbrochen mit Mundt, und hand zu halten, auch darwider in keinen punct in mindesten zu handeln versprochen, und angelobet.
Zu wahren Vrkund dessen seynd dieser Verträg mehr gleich lautende Instrumenta aufgesezt, und nicht allein von denen theilen, sondern auch von denen anfangs eingeführten herrn Commissarien, wie dan auch wegen des fünften das Adam Schagarische Capital, und gestüffte Meessen betreffenden paragraphi von seiner hochwürd. und gnäd. herrn Erz Priester, und denen Adam Shagarischen Erben, und nächsten befreündten mit hand vntershrifft, und Petschafft verfertiget, und jeden theil auß denen Interessirten eines zugestelt worden, jedoch denen H. H. Commissarien ohne Nachtheil, und schaden. Datum Stadt Stain den 11. Jener A' o 1730.
| (L. S.) | Fr' Constantius Feitl Ex-Diff'or, et Disc. Conv. | (L. S.) | N. N. Richter, und Rath der Stadt Stain alda. |
| Fr' Antonius Posel Diff'or act. | (L. S.) | Max. Leopold Rasp | |
| (L. S.) | Johann Andre v' Flachenfeld ErzPriester in Obercrain | (L. S.) | Wolff Cajetan Kushlan frey. alß von denen Franz Adam Shagari- shen gesambten Erben förtiger ohne Nachtheil |
| (L. S.) | Fr' Maximus Ruesh Minr' Pro'alis Prov. Carn. S. Crucis | ||
| (L. S.) | Johann Bap'ta Felber J. U. D'r alß Franciscaner Syndicus der Crainerishen Provinz |
VII. Ex praeinserto Instrumento clarescit, compositionem factam inter Conventum, et Civitatem concernere tantum praedictas 6. domos pro fabrica applicatas, ac specificata Capitalia apud Civitatem deposita; et quia Conventus magnae Averspergicae domus in foro sitae fundum, seu terrenum pro fabrica non applicuit, sed tantum materialia relicto fundo accepit, qui fundus cum Conventui nullum fructum attulisset, e contra Civitati servitio esse potuit, conventum fuit, ut fundus Civitati erga annuos 10. f. l. w. seu 8. f. 30. X'r l. w. Conventui praestandos relinquatur. Pariter exceptio facta est circa 20. f. Carn. Mon. seu 17. f. germ. mon. et 40. lb. olei
864
olivarum (de hoc cap. seq. agam) quae Civitas, sive Xenodochium quotannis Conventui tribuere tenetur.
IX. Conventus unicum ab oriente ad occidentem in duas contignationes distinctum habet tractum. Inferius sunt officinae necessariae, ambitus medius, sicut et plurimae cellae est fornice munitus, in quo ex utraque parte praeter Bibliothecam libris non contemnendis, et pro hac familia sufficientibus instructam, sunt cellae 13. pro Religiosorum habitatione. In superiori ambitu sunt cellae 16. In hac superiori contignatione est Ecclesiae conjunctus alius separatus tractus, in quo sunt 5. cellae pro totidem Novitiis (est quippe hic Conventus pro Novitiatu destinatus) hinc sunt Cellae universim 34. Queis si addas Arcularia et Pharmacopaeam, efficient cellas 36. In Pannificina â Conventu quidem separata, intra clausuram tamen ejusdem comprehensa sunt praeter Conservatoria, et Laboratorium tria cubicula, quae famuli cum uno Laico Pannifice occupant, relicto unico cubiculo vacuo pro Inspectore Pannificinae. Habitant verò in hoc Conventu Religiosi una cum Novitiis ordinarie 32. vel ad summum 33. vivuntque de puris eleemosynis mendicando acquisitis, ac Missarum stipendiis. Talis igitur est Conventus Camnicensis â Perillustri Domino Jacobo â Schellenburg Nobili Provinciali Carnioliae natione Tyrolensi, et ejus Conthorali Catharina nata Hoffstetterin eodem tempore, quo Collegium S. Ursulae Societatis aedificatus.
X. Tanti benefactoris, ne unquam memoria obliteretur praeconia absoluto jam fermè Conventu anno 1704. Provincia grati animi tesseram sequentibus versibus enunciavit:
Nobilis ecce Pater animi, dextraeque beatae
Quem Clarum natu nunc quoque gesta docent.
Si non ignorat mens Nobilis esse benigna
Nobilior, Jacob, vix erit ulla tuā.
Te merito celebrant Franciscus, et Ursula Patrem
dum fundas Aedes, Templaque Sacra struis.
Ergo cum dare quam capere esse beati, inquis
Quo mage prae nobis, quaeso, beandus eris?
ParentI MI rè benef IC o DIC abant
Fratres Minores Reform. Prov'iae Carnioliae
Elogium veròCatharinae ejus conjugis his metris comprehensum:
Quem tibi, quam cernis praefigitur extima, nobis
Intima Fundatrix, redditur atque Parens.
Franciscus Claustrum, per te Virgo Ursula Sedem
Possidet, unde tuas nacta reponis opes.
At quo foenore? ais: Pro uno centena prehendes
Sic inopes dito, ut ditior inde litem.
Perge inopum esse Parens, et tunc diffidito Sorti
Cum Domini dextrae Maxima defuerit.
H I s DI gnae M atr I C e CI nêre
Fratres Minores Reform. Prov'iae Carnioliae
865
Caput IV.
De Lignatione in Feistriz, et Reparatione
Tecti.
§. I.
De Lignatione in silvis Feistricensibus.
I. Conventus â sui principio ligna focalia habuit ex Arce Oberstein, dein verò circa annum 1701. dum Fratres Minores in Civitatibus degentes declarati fuissent â Leopoldo I. gloriosissimae memoriae Romanorum Imperatore, eos gaudere, et frui posse, ac debere privilegiis, et juribus aliis civibus concessis, Fratres ligna in silva Feistriz caedere coeperunt, quod videntes Cives mox ligna caesa interdicto supposuerunt, et contra nos agere coeperunt, quasi nobis jus propriè tale, cujus vi Regulae nostrae incapaces sumus, arrogâssemus, de quo tamen nullus somniavit. Quare instante hyeme, ut ligna caesa Fratres ex Feistriz educere valerent, ac futuris etiam temporibus ibidem eisdem caedere liceret, supplicem ad Magistratum Camnicensem porrexerunt libellum, â quo quoad primam partem favorabilem, quoad secundam negativem reportarunt sententiam sequenti Rescripto: Ihro hochwürd. herrn Supplicanten wirdet das unlängst in der Feistriz abgeschlagenes holz herauß zu heben für dieses mahl erlaubt, von den übrigen begeren werden aber abgewisen. Datum Stain am Rathhauß den 5. 7ber' A' o 1701.
N. Richter, Rath, und die
Gemein alda.
II. Ne verò Conventus quolibet anno civium vexationibus exerceatur, A. R. P. Antonius Lazari tertiò Minister Provincialis ab Imperatore Leopoldo I. humiliter licentiam in silvis Feistriz ligna caedendi pro Conventus necessitate petiit, et benignè de dato Viennae 23. Junii 1702. ad Interioris Austriae Cameram obtinuit hoc gratiosissimo Rescripto:
Leopold
Was bey vnß der P. Antonius Lazari Ord. Min. S. ti Francisci Refor. Provinciæ Carnioliæ Minister Provincialis nomine des Convents zu Stein, wegen gnädigster verwilligung der nöthigen behölzung auß dem von vnß der Stadt Stein überlassenen so genanten Feistrizer wald demüthigist angebracht und gebetten, das gibt Eüch der Einshluss mit mehrern zu vernemben.
Weillen nun auß disen Anbringen Erhöllet
866
das gemelter Wald Feistriz von vns der Stadt Stein zu Ihrer nothwendigen behölzung überlassen worden, und also kheines weegs bey der daselbstigen Burgershafft stehet gedachten Convent zu verwöhren, die Nothdurfft darauß zu nemben. Alß wollet Ihr die gehörige verfiegung thuen, damit auch besagtes Closter sein nothwendiges holz auß gedachten Wald haben möge. Verbleiben Euch anbey mit gnaden gewogen. Wienn den 23ten Junii 1702.
III. Haec eadem gratisosissima Caesarea Resolutio intimata fuit ab I. A. Camera de dato Graecii 17. Julii eodem 1702. anno Domino, Vice-Domino Carnioliae: quam idem Vice-Dominus Magistratui Camnicensi de dato Labaci die 22. Maji 1703. intimavit his formalibus:
Mein Gruss etc. etc.
Was von der Röm. Khay. auch zu Hungarn, und Behaimb König. May. etc. etc. meinem Allergnädigsten herrn, und Erblandsfürsten über das bey deroselben durch herrn P. Antonium Lazari Ord. Min. St. Francisci Refor. Provinciæ Carnioliæ Ministrum Provincialem nomine des Convents zu Stein, darumben, das gleich besagten Convent die Nothdurfft der behülzung auß dem von Allerhöchst gedacht Ihrer Kay. May. etc. etc. der Stadt Stein überlassenen so genanten Feistrizer Wald verstattet werden solle, eingeraicht allergehor. Suppliciren, an mich für ein Hoff Cameralische gnädige verordnung einkomben, das habt Ihr ob dem Abschriftlichen Einschluss zu vernemben.
Wan dan Ihro Kay. May. etc. etc. in Crafft derselben, obberührten Convent zu Stein in sachen die allergnädigste bewilligung gethan, und mich zu vorkerung des zu gehor. volziehung dero allergnädigsten Resolution erforderlichen erindert. Alß habe in allerhöchst ernent etc. etc. Eüch solches hiemit nicht allein intimiren, sondern auch dabey anbefehlen wollen, das Ihr solch Kay. allergnädigster Resolution den allergehor. vollzug laisten sollet. Dan etc. Datum Laybach den 22. May 1703.
H. Graff Lands Vizdomb
in Crain.***
IV. Quamvis verò Conventus ab eo tempore in pacifica passione caedendi ligna in Feistriz imperturbatus maneat, pro majori tamen Caesareae Resolutionis firmitate Aug'ma Domina Maria The-
867
resia Romanorum Imperatrix, Regina Hungariae, Bohemiae etc. Archidux Austriae feliciter regnans, dum D. Francisco Josepho Schigan duos districtus lignationis in Feistriz assignâsset, pro sua noviter erecta ferraria, voluit Münkendorffensis Coenobii, et Franciscanorum Conventus Camnicensis jura lignationis in eadem Sylva sarta tecta haberi, ut ex ejusdem Diplomate de dato Graecii 16. 8'bris 1745. patet, ubi §. 10. sequentia habentur:
Weillen das Stüfft Münkendorff in krafft des edirten mit der Stadt Stein beschehenen vertrags, wie auch das Franciscaner Closter in der Stadt Stein ihr jus lignandi in der Waldung Feistriz haben, alß sollen dieselbe auch bey Ihren Ihnen gebührenden jure lignandi in so weith diesen zweyen Clöstern besagtes jus lignandi von rechtswegen gebühret, gelassen werden. De dato Graz den 16. 8ber 1745.
V. Ex hac Sac. Caes. Majestatis Mariae Theresiae confirmatione posset aliquis minus aequus rerum aestimator innixus illis verbis: Sollen dieselbe auch bey ihren ihnen gebührenden jure lignandi in so weith diesen zweyen Clöstern besagtes jus lignandi von rechtswegen gebühret, gelassen werden inferre: Suam Sac. Caes. Majestatem P. P. Franciscanis nihil de novo contulisse, imo dubitâsse de concesso iisdem jure lignandi; hinc Franciscanorum jus in dubio manet. Dico, me neutiquam asserere, hanc confirmationem esse absolutam, sed conditionatam, nempe, si hoc jure (intellige minus proprio) hucusque potiti sunt illis â legitima potestate concesso, poterunt eo, etiam pro futuris temporibus icti. Quod verò tale jus Fratribus Minoribus Conventus Camnicensis â Leopoldo Imperatore datum fuerit, ex paulo ante allegatis conspicitur. Ratio autem, quod Resolutio isthaec Caesarea conditionatè loquatur, ista est, quia Suae Majestati nonerant documenta in authentica forma proposita, sed tantum eorum realis existentia simpliciter insinuata: ideoque etiam Resolutio facta suppositivè loquitur. Quis autem non videt conditionatam locutionem purificata conditione cateroquin aequa, et justa honesta transire in absolutam.
VI. Minus aliquis jus lignandi PP. Franciscanis concessum in dubium vocare poterit ex eo, quia â Civibus sunt Moniales Münkendorffenses, nullam licentiam habuerunt secandi ligna, imò potius resistentiam, quam consensum- Ad hoc repono: Monialibus potuisse Civitatem Camnicensem jus lignandi concedere, quia Austriaca domis eis silvam donando totum jus attribuit, sive ligna pro suo usu caedendi, sive aliis vendendi: per hoc tamen neutiquam inferendum est, P. P. Franciscanos, quia contradicente Civitate ligna caedunt, non habere aliquod jus in Silvam Feistricensem; non est, inquam, inferendum, quia Silva fuit Civitati av Archiducibus Austriacis gratiose concessa, hinc potuit Imperator ipsi concessam gratiam restinguere, et partem juris alteri tribuere; semper enim Rescriptis Caesareis, gratias, privilegia, libertates, et exemptiones concessivis haec clausula sive explicitè, sive implicitè inseri solet: usque ad nostrum beneplacitum vel usque ad nostram aliam ordina-
868
tionem. Quapropter Imperator sine laesione juris Civitatis, hoc ideo cumulativè etiam Patribus Franciscanis conferre potuit, secus dicendum Mariam Theresiam Romanorum Imperatricem, Reginam Hungariae etc. violâsse jus Civium Camnicensium tribuendo facultatem D. Josepho Francisco Schigan pro sua noviter erecta ferraria caedendi ligna in Feistriz, quod esset temerarium dictum.
§. II.
De obligatione Civitatis reparandi, et conservandi
sarta tecta Conventus Camnicensis.
I. Obligatio reparandi tectum tum Conventus tum Ecclesiae Fratrum Minorum est penes Civitatem Camnicensem. Unde autem haec obligatio ortum trahat, nullas reperi litteras, quae clarè demonstarent; nam litterae sive in Cancellaria Vice-Dominatus Carnioliae, aut in Codice Senatus Camnicensis asservati dicitur. Communis fert opinio, quod olim quaedam bona ommobilia Conventui ob tunc temporis angustias â piis quibusdam personis relicta fuerint, quiae postquam Franciscani Conventum deseruissent, et ex eo Xenodochium factum fuisset, ad ipsum etiam bona deluta erant. Redeuntibus verò melioris aevi aspectibus, dum Conventus anno 1627. denuo Fratribus Minoribus incolendus trditus fuisset, etiam praedicta bona Fratribus restitui [ debuissent ] debuerunt, etenim accessorium sequitur suum principale. Quia verò Fratres Minores in altissima paupertate fundati nihil proprii in terra possidere [ valentes ] valebant, de consensu eorum, quorum intererat, modo eis licito haec bona immobilia Hospitali erga 20. f. Carn. mon. et 40. lb. olei pro illuminatione annuè tribuerenda ultroneè cesserunt.
II. Sive verò haec obligatio sita sit penes hospitale, sive penes Civitatem, id certum est, eam fuisse factam mox ad introductionem secundam Fratrum Minorum ad Civitatem; nam anno duodecimo videlicet 1639. post eorum introductionem, cum 20. f. non videbantur sufficientes, P. Gregorius Guardianus eo anno supplicem porrexit Senatui Camnicensi libellum, ut is abscissis 20. f. tecti reparandi obligationem in se susciperet, qui Guardiani petitioni annuens sequentem dedit in Originali visibilem Resolutionem:
Weillen dem herrn Supplicanten die 20 f. zu des dach verbesserung, welche dem Closter von dem armen Spital zu diesen Ende Jährlich zu geben bewilliget worden, nicht erklhekhlich. Also will Ein Ersa. Stadtgericht in diß begern solcher gestalt einwilligen, und die nothwendige verbesserung des dachs Järlichen fürkheren, das entgegen die bewilligten 20. f. abgeschnitten werden sollen. Stain am Rathhauß den 15. Junii 1639.
N. Richter, Rath, und ganze
Gemain alda.
869
III. Si huic suo Decreto se Domini Camnicensis accomodâssent, et tectum pro indigentia successive reparâssent, magnam emolumentumet Civitas, et Conventus habuissent, sicut ê contrario uterque magnum detrimentum passus est. Conventus, quia ex neglectu observantiae hujus Decreti adeo ruinosus fuit, ut aqua ad Cellas Fratrum decurrerit, et trabes putrefacti, mususque ipse destruebatur, Civitas, quia majoribus expensis tectum reparare debuit. Patres saepe Civibus insinuabant imminenter necessitatem, sed incassum; hinc apud Vice-Dominum Carnioliae axilium, et assistentiam amplorabant, quatenus Judici, et Senatui tecti reparationem imponat, juxta sua desideria Conventus acquisivit Decretum de dato Labaci 20. Sept. 1678. hujusce tenoris:
Von Amtswegen wierdet denen N. Richter, Rath, und der ganzen gemain zu Stain hiemit auferlegt, das Sie invermelte nothwendige bau besserung ohne Anstandt, und also gewiss fürkhern, wie sunsten in dem widrigen zu Einnembung des augenscheins jemand von danen auß deputirt, und Ihme zu dem Ende daselbst zu Stain etliche bau verständige leüth zugegeben, auch so dan nach Erstattung deren Relation das behörige fürgekehrt werden solle. Actum Laybach den 20 7bris A' o 1678.
IV. Quia D. Judex, et Senatores Civitatis Camnicensis huic Decreto parere renuebant, fuit eis denuo injunctum sub die 21. Maji 1682, ut infra 14. dies vel tectum [ reparationem ] infallibiliter, [ aut si ] incipiant reparare, aut si in contrarium quidquam habent, in Officio Vice-dominali incunctanter exhibeant. Emanato hoc decreto petierunt supra praetensionem Fratrum Minorum audiri, quod illis etiam die 12. Junii 1682. concessum fuit, in quem finem assignata fuit dies peremptoria pro 3. Julii ejusdem anni, in qua audientia, cum monumenta Civium minus habentia inventa fuerint, causa ceciderunt, et ad reparationem tecti condemnati fuêre per hanc sententiam:
In der an heünt gehaltenen Extraordinari, und peremptorishen verhör zwischen N. Richter, und Rath zu Stain, dan N. herrn P. Guardian, und Convent S. Francisci Ordens daselbsten f. Anhör- und vernembung Ihrer über das gegenseits wegen prætendirender Reparation des Kürchen, und Convents gedachs, und ins künftig Jahrlich raichenden 20. f. reparations gelts, wie auch wegen benenung der Commissarien zu Eine Einnembung des reparations Augenscheins, eingeraichtes anbringen habenden Einreden, habe ich Leonhard Mercheritsch genand Fabianitsch von Gaürau der Röm. Kay. May. etc. etc. Land Rath in Crain, Einer Löb. Landschaft alda Verordneter, der Lands, und hoff Rechten beysizer, haubtman über den gemainen Man in Mitern viertel, auch verwalter des Lands Vizdomb Ambts in Crain, mit Rath der herrn, und Land Räth, zu recht erkennt.
Die von Stain seynd die bey dem Franciscaner
870
Convent, und Kürchen nothwendige dach reparation, derentwillen v' herrn Johann Antoni von Lebenberg freyherrn, und herrn Johann Ludwig von Hochenwarth, alß hiemit ex Officio benanten Commissarien mit zuziehung der erfahrnen Zimerleith der Augenschein eingenomben werden solle, alsobalden vorzukehrn, inskünftig aber die 20. f. Järlich zu handen des Franciscaner Syndici daselbst zu Stain paar zu entrichten schuldig.
Hierüber haben die von Stain einen bedacht genomben. Ist fehrer zu recht erkennet worden.
Der bedacht hat nit statt.
Alß nun hierüber mehrbemelte von Stain die Appellation vermeld. Ist abermallen zu recht erkenet worden.
Die vermelte Appellation hat nit statt.
Dessen allen die herrn klager gerikhts Vrkund begehrt, so Ihnen unter meiner fertigung hiemit zu ertheilen bewilliget worden. Datum Laybach den 3. Julii 1682. Jahrs.
(L. S.)
V. Deputati D. D. Commissarii post 10. dierum spatium die nempe 13. Julii ejusdem anni ocularem inspectionem tenuerunt, videntes magnum damnum ex neglectu reparationis causatum ad praecavendum majus damnum praedictum Vice-Dominale Decretum intra 4. hebdomadas executioni dandum, ac in futurum consuetos 20. f. tribuendos novo sequentis tenoris mandato praeceperunt:
Ich Johann Antoni Leo freyherr von, und zu Lebenberg, herr zu Neüdorff, Raunach, und Manspurg der Rom. Kay. May. Land Rath in Crain, und Einer löbl. Landschafft alda verordneter, auch der lands- und hoff- Rechten beysizer etc. etc. vnd ich Johann Ludwig von Hochenwart zum Gerlachstein, auf Rabensperg, Erbtruksasß in Crain, und der Windischen Mark, Einer löbl. Landschaft in Crain der lands- und hoff Rechten beysizer etc. etc. Bekennen, und bezeügen hiemit offentlich, das nachdeme der wohl Ehrwürdige herr Pater Guardian und das Convent S ti Francisci Ordens zu Stain wider N. Richter, und Rath daselbst sich bey der löbl. Lands Vizdomb Stöll in Crain höchst beschwert, wie das jezt gedachter N. Richter, und Rath zu wider den von sich nach unter dato 15. Junii des längst verschinenen 1639 ten Jahr ertheilten Rathshlusses, die verbesserung des ruinirten Kürchen, und Convents dach (alß jezt die höchste noth erfordert) ungehindert der zurug behaltenen Jährlich zu geben schuldigen zwainzig gulden vorzukehrn renitent erzeügen, und hierdurch der gänzliche Ruin des gebaues
871
zu besorgen wäre, massen derowegen bey in sachen außgeschriebener verhör von der löbl. Lands Vizdomb Stöll neben der angeordneter beschau Commission (worzu Wir anfangs ernente zwey Commissarien ex Officio per Sententiam denominirt, und bevolmachtiget worden) Ihme Richter, und Rath, die bey dem Convent, und Kürchen nothwendige dach reparation alsobalden vorzukehrn, und fürdershin die vorher obligirte zwainzig gulden zu des P. P. Franciscaner Syndici zu Stain handen Jährlichen paar zu entrichten krafft Abschidt de dato 3. Julii gegenwärtigen 1682. ten Jahr auferlegt worden. Alß haben Wir alß hierzu deputirte Commissarien solche beschau Commission unter dato 13. Julii in beyseyn des Richters, und ganzen innern Rath in loco vorgenomben, darbey dieselbe die durch uns erkennte unverzügliche reparation der dächer, so viell vor jezt zu repariren vor Noth erfunden, und außgezeigt haben, nit allein inner vier wochen würklichen vorzukehrn, sondern auch anstatt der künftig mehrer förfallende reparations- Nothdurfft, die Jährlich Obligirte Zwainzig gulden landswehrung, nemblichen vor erstemahl unter dato 3. Julii nächst einlauffenden 1683. ten Jahrs unfehlbarlich zu der H. PP. bestelten Syndici handen zu erlegen, gleich alß Sie verbunden seynd, angelobt, und versprochen. Zu dessen allen wahren Vrkund haben wir anfangs ernente Commissarien diese bezeügnusß mit unser eigner handschrifft und angebohrner Petschafft (doch uns, und unsern Erben ohne allen Nachtheil, und shaden) verfertigt, und bekräfftiget. Beschehen zu Stain den 13. Julii des 1682. ten Jahrs.
| (L. S.) | Joh. Ant. Leo freyherr v' Lewenberg alß Commissarius |
| (L. S.) | Hannß Ludwig v' Hochenwarth alß Commissarius |
VI. His Decretis constrictus Magistratus Camnicensis jam anno eodem tectum reparare coepit, quia verò toti expositae necessitati minime providebant, sed tantum aliquam partem reparabant, Conventus denuo anno sequenti ad Vice Domunim Carnioliae recurrit supplicando, ut Civitas compellatur omnimodam tecti restaurationem conformiter ad D. D. Commissariorum determinationem: Ad hoc Decretum fuit D. Judex cum Magistratu compulsus ad reparationem, aut si quidpiam in contrarium haberet, intra 14. dies proponeret. Cum autem judici nullus effugii locus relictus esset, se ad reparandum Convetum obligavit, ut ex sequenti Vice-Dominali Decreto patet:
Weillen die beklagten in sachen Ihren bericht eingebracht, und sich darinen zu vorkehrung der reparation erbotten haben, alß werden die Supplicanten dessen hiemit
872
nachrichtlich erindert: Ihnen beklagten aber ernstlich auferlegt, das sie die geworbene expedition Ihnen Supplicanten zustellen, und solche reparation Ihren selbst eigenen Erbieten gemäss ganz fürderlich vorkehren lassen, auch derentwillen alhero fehrer zu recurriren kein vrsach geben sollen. Actum Laybach den 11. Augusti des 1683. ten Jahrs.
VII. Ab hoc tempore Magistratus Camnicensis fideliter persolvit praedictos 20. f. Carn. mon. usque ad annum 1770. quo anno Hospitale subtractum fuit administrationi Civitatis, ac immediatè subjectum curae, et administrattioni Caesareae piarum causarum Commissioni, quo tempore disceptatio magna exorta fuit, duravitque novem ferme annis, an praedicti floreni solvendi essent ex cassa Hospitalis, vel Civitatis? Civitas quidem asserebat, se solvisse praedictos florenos, ast ex cassa Hospitalis ê contrario. Commissio piarum causarum nullam reperit obligationem ex parte Xenodochii, totamque obligationem reparandi tectum in Civitatis Magistratum rejecit, eò vel maxime, quod hucusque ratione dictae reparationis exortae controversiae nin nomine Xenodochii, sed Civitatis nomine agebantur. Utriusque partis rationibus in Officio Supremi Capitaneatus Carnioliae matura deloberatione discussis Civitas per sententiam definiticamcondemnata fuit ad praedictos florenos non tantum de praeterito, sed etiam pro futuris temporibus fideliter pendendos. Cunctabatur Civitas post latam sententiam debitos de praeterito satisfacere idcirco neglecta commonitione eidem ex Officio Supremi Capitaneatus sub die 26. Aprilis 1779. data, per aliud Decretum de die 27. Maji anni ejusdem sub commonitione sequestrationis ad debitam solutionem faciendam compulsa fuit sequenti decreto:
Von Kay. König. Landeshaubtmanschaft in herzogthum Crain wegen wird N. Richter, und Rath der Stadt Stein hiemit aufgetragen, das dieselben Inerdeüt Jährliche 20. f. inner 3. tägen nicht allein de praeterito seith 3. Julii 1770. sondern auch in futurum zu handen des Geistl. Vatter deren P. P. Franciscanern zu Stein von zeit zu zeit geklagt, und behaubtermassen bey vermeidung der Spanungs execution entrichten sollen. Laybach den 27. May 1779.
Dr' Franz v' Franchenfeld
Secret.
VIII. His communitionibus perterritus Judex cum Magistratu praedictae obligationi satisfecit de praeterito die 3. Julii (quae dies anniversaria solutionis est) anno 1779. cum f. 153. germ. mon. Quamvis verò in hucusque recensitis Actis nulla mentio habeatur de 40. lb. olei, quod pro illum debitum, etenim si una causa ex pluribus inter se connexis partibus constat, sufficit evicisse principaliorem, nam minus principales implicitè evictae censentur, praesertim si pro omnibus eadem ratio, ut in praesenti negotio, militat. Quod autem 40. lb.
873
olei Ecclesia quotannis tribui debuerint, patet ex Instrumento Transactionis de Capitalibus, et domibus inter Civitatem, et Conventum inita die 11. Jan. 1730. Supra c. 3. §. 2. n. 6. pag. 859. adducto: ibi enim §. fünftens postquam Conventum fuit, ut nec Conventus Civitati de domibus pro aedificio applicatis tributa solvat, nec Civitas Conventui de quibusdam apud Civitatem in favorem Conventûs investitis legatis Interesse pendat, sequens exceptio facta fuit: darunter doch die von der Stadt, oder den Spital dem Closter wegen der bedachung des Closters, und der Kirchen lauth Commissarischen Erkantnusß unter dato Stadt Stain 13. Julii 1682. Jahrs Jährlich zu reichen schuldige 20. f. L. w. dan die 40 lb. baumöels keines weegs verstanden, und begriffen werden, sondern derenselben Raichung allerdings bey kräfften verbleiben solle. Praeterea ipsimet Cives fateri debent, quod usque ad annum 1770. loco olei in natura quolibet anno dederint f. 5. germ. mon. et 40. X. quod non tantùm ex Epochis Civitati â Conventu datis, sed etiam ex Protocollis tum Conventus, cum Civitatis evidens est, quod quovis anno dederint ┬ f. 22. X. 40. germ. mon.
Caput V.
De Ecclesiae, et Altarium aedificatione, et conse-
cratione, de Reliquiis in ea conservatis,
de viris conspicuis in ea sepultis, deque
Confraternitatibus aliisque piis ex-
ercitiis.
§. I.
De Ecclesia, Altaribus, eorumque consecratione.
I. Quo tempore, quove anno Ecclesia S. Jacobi Apostoli aedificata fuerit? nullam certitudinem reperire potui, id certum est, eam ante Conventum extitisse, et jam anno 1493 constructam fuisse, quod ex litteris Friderici Imperatoris, vi quarum civibus aedificandi Conventum licentiam dederat, clarè deducitur, ubi Imperator sic fatur:
Wir Fridrich … bekenen, das Wir unsern, getreüen, lieben, dem Richter, Rathe, und unsern Burgern zu Stain in Crain … vergunt, und erlaubt haben wissentlich mit dem brieff, das Sie St. Jacobs Capellen in derselben unser Stadt gelegen … zu einen Closter zu richten, bauen, und darin Münich St. Franciscen Ordens der Observanz nehmen. D. Valvasor Topogr. Carn. lib. 8. pag. 810. initium hujus primae S. Jacobi Ecclesiae reponit ad annum 1474. quia suo tempore in antiqua Ecclesia praedictus annus in fornice adnotatus videbatur, ex quo tamen nullam certitudinem, sed tantum conjecturam esse autumat.
874
II. Anno 1492. fuit Ecclesia consecrata die 8. Septembris in honorem S. Jacobi Apostoli, anno nempe uno ante obtentam facultatem aedificandi Conventum â R'mo D'no Jacobo Valaresso Episcopo Justinopolitano, in Patriarchatu Aquilejensi Sede vacante Gubernatore Generali; prout id ex Instrumento authentico (nam originale in Archivio Civitatis asservatur) lucunter constat, quod sequentem continet tenorem:
Jacobus Valaressus, Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Justinopolitanus, in Patriarchatu Aquilejenski Sede vacante gubernator Generalis, Universis, et singulis, praesentes litteras inspecturis, pariter, et audituris salutem in Domino sempiternam. Universitati vestrae fidem facimus, publiceque testavimus, quod Nos Anno Nativitatis Dominicae Millesimo quadringentesimo nonagesimo secundo, Indictione decima, die verò octavo mensis Septembris, secundum ritum, et formam S. Romanae Ecclesiae consuetam benediximus, et consecravimus Ecclesiam S. Jacobi oppidi Stain cum suis Altaribus, in quibus piè reclusimus, de Sacris ossibus Sanctorum septem Fratrum, Crescentiani, et Fortunati Martyrum. Cupientes igitur, ut ipsa Ecclesia â Christifidelibus jugiter visitetur, et in suis aedificiis, luminibus, paramentis, calicibus, libris, et aliis ornamentis ad Divinum cultum inibi necessariis augeatur, et conservetur, fidelesque, ipsi eo libentius devotionis causa confluant ad eamdem, quò ex hoc ibidem dono caelestis gratiae uberius conspexerint se refectos. Idcirco de Omnipotentis Dei misericordia, et beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus, et singulis utriusque sexus fidelibus, qui praefatam Ecclesiam S. Jacobi in Natalis Domini, Circumcisionis Epiphaniae, Passionis, Ressurectionis cum duobus sequentibus, Ascensionis, Pentecostes cum duobus sequentibus, Corporis Christi, Omnium Sanctorum duodecim Apostolorum, omnium solennitatum B. Virginis Mariae, nec non Sanctorum Primi, et Feliciani, Spiritus Sancti, Laurencii, et eorum, quorum Reliquiae in sepulchris Altarium sunt sepultae, Dedicationis, et Patroconii ejusdem Ecclesiae, quam dedicationem singulis annis in futurum, in festo Nativitatis, Gloriosissimae Virginis Mariae ponimus celebrandam, festivitatibus, et diebus devotè visitaverint, et pro conservatione, et augmento, aedificiorum, calicum, et ornamentorum praedictorum manus quovis modo porrexerint adjutrices, quadraginta dies, quoties id fecerint, de injunctis eis paenitentiis misericorditer Domino relaxamus. Praesentibus futuris temporibus perpetuo valituris. In quorum fidem, et testimonium has praesentes litteras scribi fecimus, et nostri rotundi sigilli appensione jussimus communiri. Datam in Oppido Stain Anno, et Indictione praedictis, die verò decima Septembris.
P. Sanctominus Cancell.
de mandato.
875
Quod praesens transcriptum cum suo Originali
de verbo ad verbum concordet, testor, et sigillo
Officii mei muniri. Datum in Civitate Stain
die 15. Nov. 1770.
(L. S.)
Franciscus Georgius Hogen
p. t. Syndicus
III. Quia verò Ecclesia antiqua ruinam minabatur, nec populo, qui ad eam devotionis gratia concurrebat, capiendo sufficiens erat, Perillustris D. Jacobus â Schellenburg eam eo tempore, quo Conventum ampliavit, et quasi ê fundamentis novam suo aere munificentissime reaedificari curavit. In eaque omnia Altaria, quae nunc adhuc prostant, quas tamen domestici Fratres Laici elaborarunt, reposuit. Habet moderna Ecclesia in longitudine orgias 15. pedem 1. et 10. palmos, in latitudine verò orgias 8. pedes 5. et 8. palmos. Anno 1676. fuit turris, quae tribus ornata est campanis, supra tectum, nam prius supra tectum non prominebat, educta, et elevata, ut campanae in Civitate magis audirentur, et ideo Magistratus Camnicensis contribuit ad hoc opus f. 200. Anno 1752. fuit Ecclesia diversorum benefactorum impensis strata lapide quadro, qui labor constitit praeter Murarium, et victum lapicidae datum f. 190. X. 26. germ. mon.
IV. Quae Arae in Antiqua Ecclesia fuerint? ex supra adducto conservationis Instrumento non constat, quia Altaria quidem conservata recenset, non tamen ea specifiat nominatim. Ex quadam tamen Relatione D. Joannis Komoriz olim Civitatis Syndici praeter Aram majorem tres alias fuisse conjicitur, una S. Annae, alia S. Catharinae, et tertia S. Sigismundi, quas maximis Indulgentiis condecoratas fuiss commemorat. Nunc septem in Ecclesia numerantur Arae. Prima est Ara major S. Jacobo Apostolo dicata, in cujus festivitate nempe die 25. Julii Ecclesiae Patrocinium celebratur. Antequam Patres Observantes Provinciae Austriae hunc Conventum deseruissent, fuit Ecclesia, et Conventus sub titulo Sanctorum Primi, et Feliciani Martyrum, quod eorum corpora (de quibus §. sequ.) in hac Ecclesia quiescant, notus, ut Catalogi Provinciae Austriae indigitant. Postquam verò Conventus Patribus Observantibus Provinciae Bosnae Croatiae traditus fuisset, Ecclesia priorem Patronum, nempe S. Jacobum majorem reassumsit, non relicta veneratione erga corpora S. Primi, et Feliciani, quorum festivitatem etiamnum sub ritu 1. classis celebrat.
V. Arae laterales sunt sex, tres ex parte Epistolae, et tres ex parte Evangelii, prima ex parte Epistola est Ara S. Crucis, et dolorosae Virginis Mariae. Secunda Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo, Sabbato pro membris Confraternitatis Scapularisticae privilegiata, tertia S. Barbarae Virginis, et
876
Martyris. Prima ex Cornu Evangelii est Beatae Hyacinthae de Mariscottis Virginis Tertii Ordinis Sancti Francisci, hujus imago ante aliquot annos substituta est imagini Sanctissimi Nominis Jesu, cui primitus dicata erat haec Ara, nunc ob statuam in ea collocatam communiter appellatur Ara S. Annae. Secunda Ara ex parte Evangelii est S. Antonii de Padua, et tertia S. Valentini Martyris. Omnia haec Altaria eo die, quo Ecclesia, nempe Dominica tertia post Pentecosten, quae incidit in diem 18. Junii (obinde anniversaria dedicationis memoria recolitur dominica proxima post festum S. Antonii de Padua) anno 1730. Consecrationis beneficio donata erant â Celsissimo, et Reverendissimo Domino C. R. I. Principe, Domino Felice Sigismundo ê Comitibus de Schrattenbach Episcopo Labacensi.
§. II.
De Reliquiis, quibus exornata Ecclesia refulget.
I. Inter reliquas Sanctorum Reliquias, quibus haec Ecclesia exornata est, ac decorata, principem occupant locum Corpora Sanctorum Martyrum Primi, et Feliciani fratrum, quae sub Ara Majori in separata Urna inclusa collocata sunt. Baronius eorum Martyrium ponit ad annum Christi 303. qui ad praedictum annum sic loquitur: Passi sunt Romae hoc tempore Primus, et Felicianus, qui longaevam in Domino vitam piè ducentes gravissima passi tormenta, tandem sub Prometo et apud Nomentum Martyrium consumarunt. Martyriologium Romanum verò de his Martyribus ita canit: Romae in Monte Caelio natalis Sanctorum Martyrum Primi, et Feliciani, sub Diocletiano, et Maximiano Imperatoribus. Hi gloriosi Martyres longaevam in Domino vitam ducentes, et nunc simul paria nunc singillatim diversa exquisita perferentes tormenta, tandem felicis pugnae cursum â Promoto Praeside Nomentano, gladiio animadversi, consumaverunt . Ut Baronius, qui apud Nomentum Sanctos Martyres passos fuisse commemorat, cum Martyrologio Romano, quod eos Romae in Monte Caelio â Praeside Nomentano Martyrio affectos enunciat, reconcilietur, dicendum cum Bollandistis ad diem 9. Junii eos fuisse Romae comprehensos, dein vero Nomentum, quam Civitatem Lomentum vocant, urbem Italicae decimo tertio ab Urbe milliario perductos ibique sub Prometo Praeside Martyrii palmam adeptos esse.
II. D. Valvasor in Topogr. Carn. lib. 8. pag. 558. ait, quod circa annum 974. Abrahamus Episcopus Frisingensis postquam ab Othone imperatore eo, quod Phillippi Bavari Imperatorium Sceptrum percupientis partes tueretur, pulsus fuisset in Carinthiam profugit, ibique penes lacum Wertsee dictum unam Ecclesiam Collegiatam cum Decano, et 5. Canonicis fundaverit, eamque in honorem Ss. Martyrum Primi, et Feliciani dedicaverit, eorumque Reliquias, quae nunc in nostra Camnicensi Ecclesia asservantur, ad dictam Ecclesiam transtulerit. Dein erant
877
ad Montem quemdam duobus ferme milliaribus â Civitate distantem, ubi Ecclesia in honorem Sanctorum Primi, et Feliciani constructa cernitur, translata. Quia verò populus timuit, ne Sanctorum Reliquiae in loco â hominum consortio semoto constitutae subsint depraedationis pericula, aut ne ab inimicis Christiani Nominis, qui eo tempore has regiones saepius incendiis, depraedationibus, et homicidiis vastarent, dihonorentur, eas ad Ecclesiam S. Jacobi in Civitate sitam transtulit. Quo anno haec translatio peracta fuerit? nullum prostat monumentum, ex quo id conjicere liceret, id certum videtur, hanc translationem factam fuisse intra annum 1474. et. 1493. Quia enim Ecclesia anno 1474. aedificata dicitur, utique Reliquiae ad eam, utpote non extantem transferri nequibant; quod verò haec translatio facta fuerit usque ad annum 1493. quo Conventus aedificari coepit, patet ex eo, quod Conventus nominatus fuerit ad Sanctos Primum, et Felicianum, utique non ex alia causa, nisi quia corpora praedictorum Ss. Martyrum ibidem quieverunt.
III. Dum Patres Observantes Provinciae Bosnae Croatiae conformiter ad concessionem Ferdinandi II. Romanorum Imperatoris anno 1627. agonizante jamjam in Carnioliae Ducatu Lutheri haeresi ad hunc Conventum introducti fuissent, et Hospitale cum Scholis ad alium opportunum locum transferri jussum esset, Cives Conventum omnibus Scripturis, Ecclesiam calicibus, ornamentis, ùt supra visum, aliaque Ecclesiastica suppellectili spoliarunt, quae cum ex Caesareo Decreto restituere cogerentur, attentarunt in continenti Corpora Ss. Martyrum Primi, et Feliciani ex Ecclesia P. P. Franciscanorum elevare; et ad Ecclesiam in Monte in eorum honorem constructam transferre allegantes rationem hanc, quod tota devotio cessaret, et frequens ad dictam Ecclesiam populi concursus imminueretur, si Corpora praedictorum Sanctorum in Civitate servarentur, Fratres Minores Civium immaturo desiderio annuere detrectabant, quia in possessione jam erant, neque licitam esse Sacrarum Reliquiarum ab uno ad alium locum translationem absque Consensu Ordinarii ajebant. Quare exposcebant judicium Fratris Nardi â Montopoli Episcopi Ansariensis, Visitatoris Apostolici, et Patriarchalis in Dioecesi Aquilejensi.
IV. Visitator Apostolicus, et Patriarchalis causa maturè discussa sententiam die 1. Feb. 1628. in favorem Fratrum pronuntiavit hoc sub tenore:
Nos Fr' Caesar Nardus â Montopoli Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Ansariensis S. C. M. Concionator, et Consiliarius, Praepositus Lanscronensis, Canonicus Olomucensis, Parochus Gurgfeldt per Styriam, Carinthiam, et Carnioliam cum omnimoda authoritate Visitator Delegatus Apostolicus, et Patriarchalis.
Nemo est, qui nesciat, Martyrum victorias, et glorias ad hoc Divino consilio â populis frequentari, ut illis debitus dicetur, ille verò debitu est, qui in Dei gloriam tuts cedit,
878
inde enim hortatur nos David: Laudate Dominum in Sanctis ; ob id custodit Dominus ossa eorum, ne unum ex his conteratur, ut mirabilis in Sanctis suis appareat, atque uti par est, â nobis glorificetur. Quapropter cum discrimen aliquod inter Camnicenses, et Fratres Minores de Observantia nuncupatos Circa Ss. Martyrum Primi, et Feliciani corpora obortum sit, ubinam asservari debeant? num in dictorum Fratrum Templo? ubi nunc â plurimis annis quiescunt, an verò supra Montem procul in Ecclesia ad ipsorum Sanctorum honorem constructa. Hoc primum ducti, quod in Civitate ob vicinitatem, longeque minores temporum molestias, majores fiant populorum concursus ad Templum Fratrum Minorum Observ. ubi propitiatores Christi Dei, ac Domini nostri praesentia, ubi Divina Officia Sacraque celebrantur, cantantur, ubi Sacramentum administratur, frequentantur Conciones, ac Processiones. Ad quam quidem rationem unicè, ac primum respiciendum est, ut Sanctae Ecclesiae usu, Sanctorum Patrum, ac Doctorum testimoniis monemur. Accedente, quod cum custodia adhibenda sit circa tantum thesaurum (depraedari enim vult, qui thesaurum publicè portat in via) nec hostium, et furum, nec solitudinis periculis exponendus est, exemploque edocti sumus, cum ob invadentium Turcarum metum, communi populorum voto de deserto ad habitationem translatus est, ubi nunc dicti Fratres Sacrarum Reliquiarum, Ecclesiae, Altarium non tantum cultui, verum etiam sedulae custodiae operam dabunt, Civesque cum illis. Demum melior est conditio possidentis praesertim Reliquiarum Sanctarum, ut totius orbis consuetudo, et exempla suppetunt, bonaque fide dicti Fratres in dicta Ecclesia sibi cum annexis collatae, possessionem ingressi sunt. Hasce ob causas, aliasque nobis notas de pleno judicio, sanoque consilio, nullo particularium affectu, sed justitiae, ac Religionis (cujus species est Santorum cultus) zelo ducti, Sanctorum Martyrum dictorum depositum Ecclesiae Fratrum adjudicamus, ibique asservari mandamus, ac pronunciamus sub duplici clavi, quarum unam Civitas, alteram Fratres habeant. Verum enimvero cum populorum devotionem erga Ecclesiam supra Montem multi contestentur, et allegent, quod in Sanctorum, dictorum honorem fuerit aedificata, quodque, si deleretur, corruet, ad majorem Sanctorum honorem, populi devotionem, meritique incrementum, insigne ex utroque corpore ossis frustum honorificè, ac processionaliter eò tranferatur , et asservatur sub duplici itidem clavi, quarum unam Parochus, alteram Civitas teneat. Atque ita Camnik Civitas, ut Sion erit, ponetur in ea murus, et antemurale, duplicique Civitatis, et camporum protectione gaudebit [ hortus intus] ┬, et extra Spiritus pascua inveniet, in inferiori Ecclesiae peccatis debiles sanabuntur, ut virtutibus procedentibus ascendere possint in montem. Nostri hujus Decreti authenticam copiam partibus communicare voluimus, Originali apud Parochum diligenter servato. In fidem etc. Datum Labaci die prima Februarii Anno â Virginis partu MDCXXVIII.
Fr' Caesar Ep'us Ans. Visit' r Apost. et Pat' is .
879
V. Quia Episcopus praenominatis mandat, ut ex utriusque Sancti corpore unum ossis frustum ad Ecclesiam in Monte in honorem Ss. Primi, et Feliciani constructam transferatur, evidens est, dictam illas prius horum Martyrium Reliquias habuisse Ecclesiam, quia etiam nunc populo ad Montem concurrenti in una scatula rotunda et oblonga eorum Reliquiae monstrantur, signum est eas hoc tempore ex tumba apud PP. Franciscanos asservata sub majori Ara extractas fuisse, ac tumbam duabus Clavibus obseratam juxta mandatum praedicti Episcopi, ac sigillis munitam fuisse. Animadversum fuit hisce temporibus, sigilla Tumbae ob vetustatem Celsissimo, et Reverendissimo Domino, Domino S. R. I. Principi, et Archiepiscopo Goritiensi Carolo Micheli e Comitibus ab Athembs, qui Suas vices delegavit Ill'mo, ac Ad'm Reverendo Domino, Domino Ferdinando L. B. ab Apfaltrern, Decano, Commissario, ac ejus Civitatis Plebano de data Goritiae die 19. Aprilis 1773.
VI. Illustrissimus D. Parochus Suae delegationis munieri satisfacturus, capsam, in qua Sanctorum Martyrum lipsana continentur, novo Sigillo obfirmavit, ut ex attestatione propria manu subscripta, et ex Originali desumpta patet, quae hujus est tenoris:
Lecturis Salutem in Domino.
Ego, infrascriptus â Celsissimo, et Reverendissimo S. R. I. Principe, et Archiepiscopo Archidioecesis Goritiensis Carolo Michaele ê Comitibus ab Attems, ad intercessionem Ad'm R'ndi P. Provincialis Bonaventurae Skerpin Ord. S. Fran. in scriptis sub dato Goritiae 19. Aprilis anni 1773. delegatis, ut cistam sub Ara majori in ejusdem supranominati Ordinis Ecclesia S. Jacobi Apostoli in Civitate nuncupata Stein sitam, ubi Reliquiae Sanctorum Primi, et Feliciani M. M. asservari dicuntur, eò, quod ob vestustatem ligaturae, et sigilla deciderint, novis denuo nomine altefati Archiepiscopi (praevia tamen secundum praescriptum aliquot Religiosorum sub fide Sacedotali accepta assecuratione, quod nihil in iis Reliquiis immutatum fuerit) ligaturis, ac sigilli impressionibus firmarem: fidem facio, et attestor me ad normam mandati gessisse, Cistam praememoratam (non tamen ob clavium defectum apertam minus inspectam) consueto meo Sigillo hic pariter appresso ligaturis naturalis lini coloris superductis in quinque locis sub hodierno dato in praesentia A. R. P. Provincialis: A. R. P. Floriani Tschokl ejusdem Conventu p. t. Guardiani firmâsse. Dabam aedibus Parochialibus Civitatis, et plebis Stein 19. Julii 1773.
Ferdinandus L. B. ab Apfaltrern
(L. S.) Decanus, Commissarius, ac loci Plebanus.
VII. Praeter corpora Sanctorum Martxrum Primi, et Feliciani reperiuntur et aliorum Sanctorum Reliquiae in hac Ecclesia custoditae cum suis Authenticis, et sunt sequentes:
1' mò Sanctorum Pii, Honesti, Constantii, et Columbae M. M.
2' dò S. Valentini Martyris
3' tiò Ex ossibus S. Jacobi Apostoli majoris
880
4' tò Ex ossibus S. Antonii Patavini Orbis Thaumaturgi
5' tò de Tunica S. Bernardini Senensis Conf. Ord. Min.
6' tò Ex ossibus S. Petri Regalati Conf. Ord. Min.
7' mò Ex velo nigro, quo utebatur B. Hyacintha de Mariscottis, Virgo 3'tii Ordinis
S. Francisci, dum in vivis ageret.
§. III.
De viris conspicuis in Ecclesia Camniciensi
Fratrum Ordinis Minorum sepultis.
I. Multi Nobiles erant olim in hac Ecclesia sepulti, ut commemorat Valvasorius, quorum autem nomina antiquitas, et divisae Vicissitudines hujus Conventus nobis notata non reliquerunt. Nihilominus paucorum, quorum ad me pervenit notitia, texam Catalogum. Praeprimis
Domina Sophia Comitissa Hönigin relicta vidua Comitis Mathiae â Thurn
Illma' Domicella Elisabetha â Thurn, Domini Achatii Comitis â Thurn filia, quae in arce Oberstein fulmine tacta obiit.
Illma' Domicella Dorothea Franciscina Doini Viti, et ejus Conthoralis Bianchae Polixenae â Thurn filia.
Dominus Franciscus â Thurn praedicti Viti filius ab anno 1534. usque ad annum 1540. quatuor suas proles, nemp Julium, Jodocum, Evam, et Adamum sepeliri jussit.
Domina Eleonora filia Viti â Thurn, et Conjux D. Ludovici (qui Camnicii in Parochiali Ecclesia sepultus est) ab Hochenwarth in Gerlachstein relicta vidua una cum suis prolibus Joanne Christophoro, Catharina, Mathia, Sebastiano, et Dorothea hìc sibi quietis locum selegit.
Domicella Magdalena D. Viti â Thurn soror mortua est in anno 86. suae aetatis, et hic sepulta fuit anno 1555.
Ill'mus D. Franciscus Adamus L. B. a Liechtenthurn.
1742 6. Aprilis honorata Virgo Catharina Anna Maria Primashizin 3. Ord. S. P. Francisci, de qua Confessarius retulit, quod mundo totaliter demortua, et Voluntati Divinae resignata ad unicè in deliciis, habuerit de Deo, et rebus caelestibus sentire Sermones, dumque de amore Divino discursum percipiebat prae teneritudine cordis lacrymae decidebant. Insigniter flagrabat erga Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum, quod quotidie etiam in sua infirmitate anxie desiderabat percipere. Singulari hac gratia eam dignabatur Sponsus, quod bina vice in Sacra Hostia Eumdem sub forma amabilis Pusionis intueri meruerit, una vice sub Sacrificio Missae, altera dum Sacra Synaxi refecta fuit. In Oratione fuit fervida, et in vigiliis, quas tota nocte protrahere desiderabat In meditatione Dominicae Passionis assidua, unde plurimas virtutes hauriebat. Macerabat
881
corpus suum disciplinis, et jejuniis: cupiebat in terra, aut duro ligno quietem sumere, idque practicabat, dum Confessarius non interdiceret. Portabat interulam ex pilis equinis, et diversa cilicia in manibus, et pedibus, ac ita severe in corpus agebat, quod Confessarius cogeretur, eam retrahere; inde putabatur obtinuisse gratiam, quod duobus annis ante obitum saepius diebus Veneris in latere magnum dolorem senserit, internè tamen maximam consolationem Fuit semialtero anno valetudinaria, et 15. septimanis lecto affixa magnas infirmitates maxima pertulit patientia, ut nunquam signum alicujus contrarietatis adverti potuierit. Die Veneris vivere desiit magna Sanctitatis fama. Ista testantur Discreti hujus Conventus.
1751. 13. Martii Illustrissima Domina Rosalia Michelina L. B. de Liechtenthurn, nata L. B. de Pilichgraz vidua 3. Ord. S. Francisci. Erat exemplar Matronarum, profusa in pauperes, erga infirmes valde misericors, quibus medicinis opitulabatur, qui obitum Suae Matris profusis lacrymis parentabant.
1762. 21. Sept. Illustrissimus D. Maximilianus de Skerlichi.
1764. 11. Nov. Illustrissima Domina Maria Anna L. B. ab Apfaltrern nata Comes de Liechtenberg.
1768. 5. Maji Illustrissima Domina Josepha Francisca L. B. de Rauber, nata Comes de Liechtenberg.
1768. 3. Sept. Illustrissima Domina Rosalia L. B. de Apfaltrern nata L. B. de Grimbschiz.
1771. 21. Oct. Illustrissima Domicella Rosina Maximiliana a Margarita L. B. de Grimbschiz 3. Ord. S. P. Francisci.
1772. 4. Julii Illustrissimus Dominus Carolus L. B. de Apfaltrern.
1775. 17. Oct. Illustrissima Domicella Francisca Xaveria Comes â Barbo de Waxenstein.
II. Praeter duas Cryptas pro nostris Fratribus defunctis tumulandis, erectae erant anno 1732. duae aliae pro Saecularibus. Quia verò Conventus, et Ecclesia sita sunt sub Monte Sallenberg ex quo multae aquae stillant, adeo, ut Cryptae aqua repletae essent, indeque ob communicatam Ecclesiae humiditatem Mappae Altarium ac ipsa Altaria multum damnum patiebantur. Patres nostri, ut huic malo remedium ponerent, cogitabant ex Cryptis ducere Canalem per Civitatem ad aquam dictam Schusbach: obinde Magistratui supplicarunt pro licentia educendi Canalem, ast praeter omnem spem sub die 17. Novembris 1751. repulsam tulerunt: quapropter recursum fecerunt ad Capitaneum Circuli, qui auditis utriusque partis rationibus sententiam incassum obstrepentibus Civibus tulit in favorem P. P. Franciscanorum sequenti (quod in Originali extat) iterato Decreto:
Von dero Römisch. Kay. In Germanien, zu Hungarn, und Böhaimb König. May. Creyßhaubtmanschaft in Ober-Crain wegen N. P. Guardian, und Convent P. P. Franciscaner zu Stain hiemit anzufüegen.
882
Demnoch bey solcher beschaffenheit, wie ich mit meinen bey der hochlöb. Kay. König. Repraesentation, und Cammer eingebrachten bericht von 28. ten Augusti nächsthin angezeiget, kein erhöblicher Anstand gefunden worden Ihnen P. P. Franciscanern die gebettene Extruirung eines zu Außführung des in Ihre Gruft rinnenden Regen s wassers dienenden Canals durch die Stadt unter den so genanten Schusbach eingerathnermassen umb so mehr zu gestatten, alß eines theil andurch unter einstens der vnflath von der Stadt abgeführt werden kan, anderten theils aber denselben, oder dasigen? Luft nicht nur gar kein schaden beschicht, sondern viellmehr der bißherige üble dampf auß besagter gruft abgewendet wirdet.
Alß wirdet in kraft der von der hochlöb. Kay. König. Repraesentation, und Cammer unter d' o 14. p's to 17. hujus in sachen ergangenen verordnung sothann gestattete Canals Extruirung N. P. Guardian, und Convent P. P. Franciscaner zu Stain pro directione hiemit intimirt, massen ein gleiches unter heüntigen dato an dem Richter, und Rath der Stadt Stain erlassen worden. Laybach den 19. den Septembris 1752.
| Anton fr. von Taufrer Creyß haubtman. | Ex Cæs. o Reg. o circulari Capi- taneatu Ducatus Carnioliæ Superioris Joseph Seyfrid Germek. |
§. IV.
De Confraternitatibus, aliisque Spiritualibus
exercitiis.
I. Prima, et Principalior Confraternitas est Sacratissimi Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo erecta anno 1703. auctoritate Reverendissimi in Christo Patris Fr.' Aegidi â S. Cyrillo Vicarii Generalis Ordinis B. Mariae Virginis de Monte Carmelo Discalceatorum de dato Romae in Conventu S. Mariae de Scala die 3. Decembris 1702. cum Consensu R'mi Domini Joannis Andreae â Flachenfeld per superiorem Carnioliam in Dioecesi Aquilejensi Archidiaconi. Quia autem Instrumentum concessionis deperditum putabatur (quod tamen revera existit), dubium exortum est, an Confraternitas legitimè et canonicè erecta fuerit? Unde ad submovendum omne dubium, ad R'mum P. Generalem Ordinis Discalceatorum B. V. de Monte Carmelo anno 1763. pro confirmatione, et respective nova concessione recurrerunt, qui eam non tantum confirmavit, sed etiam Guardiano facultatem dedit alios etiam Sacerdotes pro benedictione habitus, et receptione substituendi his ex Originali desumptis litteris:
883
JESUS ☩ MARIA
FR Phillippus â S. Francisco Praepositus Generalis Carmelitarum Excalceatorum B' mae Virginis Mariae de Monte Carmelo.
Rev. ad'm Patri Guardiano Conventus Camnicii in Carniolia Ordinis Minorum Reformatorum Sancti Francisci.
Pro Parte Tui fuit Nobis porrecta petitio, quae contineat, quod ad augendam devotionem erga beatissimam Virginem de Monte Carmelo, ditandosque fideles Spiritualibus gratiarum thesauris potestaem tibi concedi â Nobis optares, quatenus Scapularia parva benedicere, et fidelibus imponere valeas. Nos itaque pium, quem versus eamdem beatissimam Virginem geris affectum peculiari favore prosequi volentes, tibi, de cujus probitate, et prudentia multum in Domino confidimus, facultatem ad beneplacitum nostrum, et successorum nostrorum duraturam, impertimur, ut habitus, seu Scapularia parva â Confratribus, et Consororibus Confraternitatis B' mae Virginis Mariae de Monte Carmelo gestari solita benedicas, atque ipsis imponas cum benedictione, et Caeremoniis consuetis, et ad participationem bonorum omnium Spiritualium Ordinis nostri admittere, itemque benedictionem, ac plenariam Indulgentiam in articulo mortis impendere valeas, dummodo id fiat in locis, ubi Conventus nostri Ordinis non reperiuntur, et nomina conscripta ad viciniorem Conventum nostrum quam primum transmittas, ut in libro Confraternatis notentur. Admonentes te, ne quaestum, aut lucrum ullum etiam sub specie eleemosynae pro habitu, aut receptione ad habitum quaeras.
Datum Romae in Conventu nostro Ss. Theresiae, ac Joannis â Cruce die 28. Januarii 1763.
Extenditur supra dicta facultas ad successores praefati Guardiani, et ad omnes Religiosos ejusdem Conventus, quos ipse, vel ejus Successores designaverint in perpetuum.
FR.' Philippus â Sancto Francisco
Praep. Generalis
Fr' Joseph â Sancto Paulo
Secretarius.
II. Cum in praememorata facultae praescribatur, ut nomina, et cognomina Confratrum, et Consororum in dicta Confraternitate descriptorum mittantur ad viciniorem Conventum Carmelitarum, quaesitum fuit eodem anno â praelaudato R'mo P. Generali Ordinis Carmelitarum, an, si Album extat, in quo describuntur nomina Confratrum, sit etiam mittendum ad viciniorem Conventum Carmelitarum nomina Confratrum? ad quod dubium praedictus Generalis de dato Romae die 7. Maji 1763 rescripsit sequentibus verbis: Necessarium non est, ut nomina conscripta ad viciniorem nostri Ordinis Conventum transmittantur illis in locis, in quibus erecta est Confraternitas Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo, et Confratrum Album
884
habetur, bene verò in illis, in quibus neutrum reperitur. Circa aliud punitum facultatem concedo R. R. P. P. Guardianis Conventus Camnicensis pro tempore existentibus in perpetuum necum Sacristam, sed omnes, et singulos Sacerdotes subdelegare possint, pro inscribendo, suscipiendo etc. donec in eodem Conventu permanserint. Hucusque praelaudatus Generalis.
III. Altera Confraternitas est S. Antonii Patavini, quae anno 1668. erecta fuit, et â Clemente IX. Summo Pontifice variis Indulgentiis decorata extitit, ut ex ejusdem Bulla patet sequentis tenoris:
Clemens P. P. IX.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum, sicut accepimus in Ecclesia domus Fratrum Minorum Ordinis S. Francisci de Observantia Oppidi Civitatis nuncupatae Camnicen. Aquileien. Dioecesis una pia, et devota utriusque sexûs Christifidelium Confraternitas sub invocatione S. Antonii de Padua, non tamen pro hominibus unius specialis artis canonicè erecta, seu erigenda existat, cujus Confratres, et Consortes quam plurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt. Nos, ut Confraternitas hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, auctoritate nobis â Domino tradita, ac de omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus. Si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam, ac eisdem tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praedictae Confraternitas Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium die festo S. Antonii de Padua â primis Vesperis usque ad occasum solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper eisdem Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis dictam Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium in quatuor aliis anni feriatis, vel non feriatis, seu Dominicis diebus per Confratres praedictae Confraternitatis semel tantùm eligendis, et ab Ordinario approbandis, ùt praefertur, visitantibus, et orantibus, quoties praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas: quoties verò Missis, et aliis divinis Officiis, dicta Ecclesia, Capella, vel Oratorio hujusmodi pro tempore celebrandis, vel recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, aut etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, quam Consororum, et aliorum ad sepulturam Ecclesiasticam associaverint, vel quascumque processiones de licentia Ordinarii favendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicunque, et quomodo-
885
cumque pro tempore deferetur, comitati fuerunt, aut si impediti, campanae ad id signo dato, semel Orationem Dominicam, et salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies orationem, st salutationem eisdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum praedictorum recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcunque aliud pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum seagonta dies de injunctis eis seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuò, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, utque si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, aut etiam quomodolibet instituatur, praesentes, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso nullae sint. Datum Romae apud Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XV. Martii MDCLXVIII. Pontificatus nostri anno primo.
JC. Slusius.
Georgius Skerlichius Archidiaconus Aquiliensis Dioecesis Superioris Carnioliae. Dies in Brevi hoc Apostolico nominandae concessae pro consequendo Christi thesauro statuuntur imprimis festum S. Antonii Abbatis, festum S. Catharinae Virginis, et Martyris, quod incidit 25. Novembris, Dominicae Quinquagesimae, et Dominicae ante festum S. Laurentii Prothomartyris.
Litopoli 29. Maji 1668.
III. Tertia Confraternitas est Cordigerorum S. P. N. Francisci, de qua revide dicta de Conv. Labac. c. 7. §. 3. pag. 334. Praeterea viget hic tertius Ordo S. Francisci cum magno pietatis incremento. Via quoque S. Crucis sedula piorum devotione frequentatur, quae ad majorem populi commoditatem quolibet mense semel hora prima pomeridiana in una dominica die publicè Sacerdote praeeunte, et Mysterio Dominicae passionis praelegente ducitur. Praeterea quolibet Dominico, et festo die verbum Dominicum proponitur fidelibus in magna copia concurrentibus â duobus Concionatoribus, quorum unus diebus Dominicis, alter diebus festivis praedicat. Evocantur etiam saepius Conventus hujus Religiosi ad Vicinorum Parochorum subsidium. In Hospitali etiam qualibet Dominica unus Sacerdos ejusdem incolis Mysteria Catholicae fidei explicat. Fuit quoque olim consuetudo ex nostra Ecclesia educendi in die Parasceves processionem per Civitatem, pro cujus manutentione Civitas contribuebat 7. f. Anno vero 1678. cum Syndius Conventus pro dictis 7. f. solicitaret, Magistratus tantum 5. etiam pro futuris temporibus dandos decrevit, quia verò Syndicus etiam pro aliis 2. f. institit, D. Laurentius Coballi p. t. judex Civitatis praedictos 2. f. addere renuens processionem propriis Civitatis expensis instituit. Videns autem Civitas expensas non tantùm ad 7. sed ad 50. f. excrevisse, sequenti anno denuo nobis processionem obtulit, quam Patres nostri amplius suscipere noluerunt.
886
Caput VI.
Catalogus Fratrum (qui innotuerunt) in hoc
Camniciensi Conventu piè in Domino defunctorum.
1497. Rel. Fr' Gregorius de Nördling [ laic. ] Cler.
……. Rel. Fr' Casparus de Athesi cler.
1498. VP. Bartholomaeus de Misna.
1505. VP. Nazarius de Polonia maximae activitatis, et prudentiae.
1508. Rel. Fr' Josephus de Labaco Laic.
1510. VP. Wolffgangus de Campoliliorum.
1522. Rel, Fr' Valentinus de Traubenstein laic. mirè pacificus .
1527. Rel. Fr' Bonifacius de Rudolphswert laic.
1662. 10. Dec. Rel. Fr' Jacobus Sliver laic. ann. Rel. 13.
1668. 7. Mart. Rel. Fr' Ludovicus Benzel laic. ann. Rel. 15.
1704. 23. Dec. V.P. Bernardus Feitl Conc. act. ann. Rel. 25.
1716. 18. April. MVP. Leonardus Wolff Guard. ann. Rel. 26.
1721. 10. Mart. V.P. Cajetanus Sedenich ann. Rel. 23.
……. 21. Oct. Rel. Fr' Vincentius Lachner laic. ann. 59. Rel. 37.
1722. 26. Jun. MVP. Antonius Plank multorum annorum utriusque Monasterii Münkendorffensis, et Michelstadiensis Sancti Monial. Confessarius ann. Rel. 40.
1725. 9. Jan. Rel. Fr' Daniel Podmiller laic. ann. 49. Rel. 27.
1726. 7. Mart. MVP. Norbertus Samez Conc. act. ann. 59. Rel. 29.
1727. 2. Sept. MVP. Theodorus Sanutich Vic. et Guard. an 40. Rel. 19.
1728. 22. Feb. A.R.P. Ludovicus Gallenfels Con'or, lect. gener., Ex-Diff'or, Ex-Cust. et Prov. Pat. et anno 1711. Prov. Austriae Commiss. Visit. Gener. ann. Rel. 47.
……. 30. Jun. Rel. Fr' Probus Fochner laic. ann. 55. Rel. 31.
1732. 2. Maji Rel. Fr' Felix Wiestner laic. ann. 70. Rel. 42.
1733. 18. Dec. MVP. Godefridus Huppenberger Novit. Mag. saep. Vic. et Guard. ann. 68. Rel. 46.
1735. 25. Aug. MVP. Ildephonsus Pomayr saep. Guard. et. act. Novit. Mag. ann. 56. Rel. 35.
1737. 5. Maji A.R.P. Jacobus Hoffstetter lect. Emer. bis Prov'iae Pat. Inspect. Pannif. ann. 58. Rel. 43.
1740. 1. Sept. A.V.P. Fridericus Skerpin Con'or, Ex-Diff'or, et Guard. act. ann. 59. Rel. 40.
1741. 1. Mart. MVP. Leo Kalzhizh ann. 72. Rel. 50.
……. 16. Oct. Rel. Fr' Elzearius Penz laic.
1742. 1. Jan. .V.P. Maximinus Sibeneuher Con'or act. Nov. Mag. ann. 40. Rel. 21.
887
N' o 38.
……. 8.8. Jan. Rel. Fr' Patritius Zacharia laic. an. 81. Rel. 51.
1746. 12. Maji Rel. Fr' Remigius Gabersheg cler. Theol. moral. Studens ann. 25. Rel. 2.
1747. 6. Mart. V. P. Castulus Stadler ann. 43. Rel. 24.
……. 3. Jun. Rel. Fr' Leonardus Kleer laic. ann. 30. Rel. 8.
1748. 1. Jun. V.P. Andreas Schustertschitsch ann. 61. Rel. 42.
1749. 24. Apr. V.P. Maxentius Stör ann. 34. Rel. 15.
1750. 18. Jan. Rel. Fr' Canutus Näker laic. ann. 23. Rel. 1.
1751. 6. Feb. V.P. Oswaldus Schäffer ann. 40. Rel. 18.
……. 13. Mart. Rel. Fr' Dominicus Schötter laic. ann. 74. Rel. 46.
……. 11. Maji Rel. Fr' Leo Schilliger laic. hort. ann. 72. Rel. 42.
……. 13. Aug. Rel. Fr' Fortunatus Jemiz tert. ann. 31. Rel. 6.
1752. 26. Feb. Rel. Fr' Lazarus Mayr laic. Tyrol. pict. an. 26. Rel. 4.
……. 29. Apr. M.V.P. Donatus Valvasor 30. annis Sanctimon. Münkendorff. et Michelstad. Confess. ann. 69. Rel. 51.
1753. 24. Maji Rel. Fr' Joan. Capistranus Anderer laic. an. 43. Rel. 17.
……. 6. Sept. V.P. Emericus Ukmayr ann. 50. Rel. 30.
1757 16. Mart. MVP. Christophorus Poschmayr saep. Vic. et Guard. ann. 71. Rel. 53.
1758. 1. Jan. V.P. Clarus Witniz Org. ann. 52. Rel. 33.
1759. 13. Jun. M.V.P. Silvanus Lachner saep. Guard. an. 59. Rel. 38.
1763. 7. Aug. Rel. Fr' Philibertus Ibisch laic. pannif. an. 36. Rel. 13.
1765 4. Mart. A.R.P. Nepomucenus Tropper Ex-Diff'or, Ex-Cust. et iterato act. Min. Prov. fuit ann. 1752. Prov. S. Ladislai in Sclav. Commiss. Vis. Gen. ann. 58. Rel. 43.
1766. 6. Jul. Rel. Fr' Vicentius Pettenhauer laic. ann. 67. Rel. 43.
1770. 13. Jan. A.R.P. Vincentius Mariaschitz iterato act. Min. Prov. fuit anno 1759. Prov. Bohemiae S. Wenceslai et anno 1765. Prov. S. Ladislai in Sclavonia Commiss. Visit. Gen. ann. 70. Rel. 50.
……. 28. Jul. M.V.P. Isidorus Durchenwald Conc. ann. 68. Rel. 46.
1775. 8. Jun. Rel. Fr' Silvester Zapff laic. ann. 76. Rel. 50.
1776. 24. Apr. VP. Augustus Strukl ann. 29. Rel 12.
1777. 10. Sept. A.V.P. Philippus Petteneg Ex-Diff. an. 50. Rel. 32.
1778. 14. Aug. Rel. Fr' Damianus Möhr laic. chrys. an. 68. Rel. 43.
1780. 9. Nov. MVP. Caesarius Seidl Carn. Religione, et Sacerdotio Iubil. Conc. saep. Guard. ann. 76. Rel. 58.
1782. 1. Oct. AVP. Paulinus Koratsch Con'or lect. Th. Ex-Def'or Carn. ann. 68. Rel. 51.
1783. 29. Jan. Rel. Fr' Anicetus Selkovich laic. Crat. an. 53. R. 27.
1784. 1. Mart. MVP. Caelestinus Hriber Conc. lect. G'lis, Carn. Lab. a. 60. R. 41.
……. 14. Aug. MVP. Casparus Rubida Con'r lect. Carn. Eisn. saep. Vicar. ac Guard. multis an. Conf. Sanctim. Munk. an. 63. R. 48.
1785. 8. Apr. AVG. Florianus Tschokl Con'or, lect. Thlg. Styr. Sibbic. ter Ex-Def'or, ac an. 1764. Com. Vis. Gnl. Prov. Austr. an. 70. Rel. 54.
……. 28. Oct. AVP. Waychardus Posarelli Carn. plur. ann. Nov. Mag. Vic., Guard. et Def'or, ac Sanctim. Conf. an. 79. Rel. 61.
1786. 26. Mart. Rel. F. Henricus Widmann Bavar. Laic. Pannifex vir solidae Religiositatis, cultorque Dominicae Passionis eximius. ann. 73. Rel. 48.
1786. 18. Jun. RP. Emericus Zorn Carn. Lab. Org. Mag. Nov. quondam terrae Sanctae incola an. 83. Rel. 66.
888
Caput VII.
Elenchus Patrum Guardianorum (quorum
notitia haberi potuit) Conventus Camnicensis.
M.V.P. Benedictus Mauritsch 1632.
M.V.P. Georgius Gulin, seu Ugulinus 1639.
A.V.P. Fabianus Widmer Dff'or act. 1640. 1641. 1642.
A.V.P. Petrus Seidetti Ex-Diff'or 1643. 1644. 1645.
M.V.P. Batholomaeus Zulliani 1646.
A.V.P. Fabianus Widner Ex-Diff'or 1647. 1648. 1649.
A.R.P. Leo Magliavaz bis Provi'ae Pat. 1650.
M.V.P. Antonius Posarelli 1651. 1652. 1653. 1654.
M.V.P. Gregorius Jurgulinchich 1655.
A.V.P. Antonius Posarelli Ex-Diff'or 1656. 1657.
A.V.P. Gregorius Jurgulinchich 1658.
M.V.P. Constantinus Percopiz 1659.1660. 1661.
A.V.P. Gregorius Jurgulinchich Ex-Diff'or 1662. 1663.
M.V.P. Capistranus Ozepick Con'or 1664. 1665.
M.V.P. Zacharias Textorius Con'or Gener. 1666.
M.V.P. Capistranus Ozepick Con'or 1667.
M.V.P. Paulus Langer Con'or gen. lect. Theol Prov. Secret. 1668. 1669.
M.V.P. Vitalis Majeritsch 1670. 1671. 1672.
M.V.P. Alexander Schuebl Con'or Gener. 1673.
M.V.P. Bartholomaeus Zulliani Con'or, lect. gener. 1674.
A.V.P. Laurentius Thomasich Con'or. Ex-Diff'or 1675.
M.V.P. Vitalis Majeritsch 1676.
M.V.P. Ludovicus â Premb lect. gener. 1677.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or, et lect. 1678. 1679. 1680.
M.V.P. Franciscus Kimerle Con'or 1681.
M.V.P. Ambrosius Jambschig 1682. 1683.
M.V.P. Eugenius Weilhan lect. 1684. 1685. 1686. 1687.
M.V.P. Franciscus Kimerle elect. 6. Maji 1688.
A.V.P. Paulus Surian Con'or gener. Ex-Diff'or el. 25. Aug. 1688.
M.V.P. Vitus Juriavitsch Con'or, et lect. 1689. 1690.
M.V.P. Franciscus Kimerle Con'or 1691. 1692. 1693.
M.V.P. Antonius Plank Con'or elect. 26. Nov. 1693. 1694.
A.V.P. Augustinus Decleva Con'or, Ex-Diff'or 1695.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1696.
A.V.P. Zacharias Battich Con'or, Ex-Diff'or 1697.
M.V.P. Antonius Planck Con'or 1698.
M.V.P. Fridericus Codelli 1699.
M.V.P. Victorinus Zegnar 1700. 1701.
889
M.V.P. Antonius Plank Con'or 1702. 1703. 1704.
M.V.P. Leonardus Wolff 1705. 1706. 1707.
M.V.P. Godefridus Huppenberger Con'or 1708.
M.V.P. Leonardus Wolff 1709. 1710. 1711.
M.V.P. Antonius Possel Con'or, lect. Theologus 1712. 1713.
M.V.P. Leonardus Wolff 1714. 1715.
M.V.P. Godefridus Happenberger Con'or 1716. 1717. 1718.
M.V.P. Bernardus Schein Con'or, lect. gener. 1719.
A.R.P. Ludovicus Gallenfels Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or Ex-Cust. Prov'iae Pat. 1720. 1721. 1722.
M.V.P. Godefridus Huppenberger Con'or 1723. 1724. 1725.
M.V.P. Cyriacus Spreizer Con'or 1726. 1727.
M.V.P. Donatus Valvasor Conf. Sanctim. 1728.
M.V.P. Cyriacus Spreizer Con'or 1729.
A.V.P. Sigismundus Babel Con'or, lect. Ex-Diff'or 1730.
M.V.P. Fridericus Skerpin Con'or 1731. 1732. 1733.
M.V.P. Florentius Pober Con'or 1734. 1735.
M.V.P. Felicianus Brattusch Con'or 1736. 1737. 1738.
A.V.P. Fridericus Skerpin Con'or, Ex-Diff'or 1739. 1740.
M.V.P. Felicianus Brattusch Con'or 1741.
M.V.P. Florentius Pober Con'or 1742. 1743. 1744.
M.V.P. Maximilianus Clevisher Con'or 1745. 1746. 1747.
M.V.P. Benedictus Schiffrer Con'or 1748.
M.V.P. Paulinus Koratsch Con'or, lect. Theologus 1749. 1750. 1751.
M.V.P. Florianus Tschokl Con'or, lect. Theologus 1752. 1753. 1754.
M.V.P. Paulinus Koratsch Con'or, lect. Theologus 1755. 1756.
A.V.P. Bonavita Dietrich Con'or, Ss. Theologiae lect. 1757. 1758. 1759.
M.V.P. Eugenius Laver Con'or 1760. 1761. 1762.
M.V.P. Simeon Purger Con'or, lect. gener. 1763. 1764. 1765.
M.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or 1766. 1767. 1768.
M.V.P. Ludovicus Buset Con'or, lect. generalis 1769. 1770.
A.V.P. Florianus Tschokl Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1771. 1772. 1773.
M.V.P. Joannes Nepomucenus Wallensperg Con'or, lect. Theologus 1774.
A.V.P. Philippus Petteneg Con'or, lect. gener, Ex-Diff'or 1775. 1776.
M.V.P. Chrysostomus Pogatschnig Con'or 1777.
890
M.V.P. Cosmas Geilsmann Con'or, lect. gener. 1778. 1779. 1780.
MVP. Casparus Rubida Con'or, lect. 1781. 1782. 1783.
MVP. Remigius Baschnig Con'or 1784. 1785.
ARP. Ambrosius Koratsch 1786.
A.R.P. Abundus Pilpach Dff'or 1787. 1788. 1789. 1790. 1791. 1792.
M.R.P. Zachaeus Rappe Lect. Th'giae 1793. 1794. 1795.
A.R.P. Abundus Pilpach 1796. 1797. 1798. 1799. 1800. 1801. 1802.
A.R.P. Victor Bratusch Df'tor 1803.
M.V.P. Nereus Floriantschitsch 1804. 1805. 1806. 1807. 1808. 1809.
M.V.P. Alexander Schrag 1810. 1811. 1812. 1813.
A.R.P. Vincentius Panze Lect. Dftr' 1814. 1815. 1816.
M.R.P. Claudius Meditsch Conor'. 1817
M.R.P. Philippus Marouth Con'or. 1818. 1819. 1820. [P. Philippus ornavit ecclesiam Camnicensem restaurato Organo, quod per incendium fuerat destructum: item paramentis pluribus festivis, quibus destituebatur, ac adparatu solemni col. albi.]
M.R.P. Constantinus Walland Con'or 1821. 1822 (infra) 1823. Hujus solertia in acceptis refert Conventus Campanas 3 novas 25. Ctt. item Aras 4 laterales novas. Item lectus fuit sub eodem ad Aerarii expensas Conventus totus cum Ecclesia imbricibus Anno 1824. Arae omnes coloribus tinctae, ac deauratae.
1821. M.R.P. Constantinus Walland 1822. 823. 824. 825. 826. 827. 828. 829. 830. 831. 832. –
Anno. 1832 A.R.P. Jacobus Marentischitsch, schol. Director 833. 834. 835. 836. 837. 838. –
~ 1838. M.R.P. Coelestinus Novak, Director, 839. 840. 841. 842. 843. 844. 845. 846. 847. –
~ 1847. M.R.P. Raymundus Marenčič, Director, 1848. 1849. 1850. 851. 852. 853. usque ad Capitulum.
~ 1853. M.R.P. Gotthardius Spende, Catech. 854. 855. 856. 857. 858. 859. die 24. Junii mortuus
~ 1859. M.R.P. Generosus Marschal 1860. 861. 862. –
~ 1862. M.R.P. Joachmius Nastran, Coop. emer. 1863. –
~ 1863. M.R.P. Ferdinandus Götzl, Catech. 864. 865. 866. 867. eo mortuo, P. Theodorus praesidens. –
~ 1868. M.R.P. Rudolphus Dolinšek, Dir. 869. 870. 871. –
~ 1871. M.R.P. Godefridus Hlebec, Dir. 872. 873. 874. 875.
~ 1875 R. P. Ehrenfridus Zupet, Mag. schol. 876. 877. 878. 879.
Sigillum
Conventus Camnicensis praesefert imaginem S. Jacobi Majoris cum baculo, et cucurbita â latere more peregrinorum, et Sanctorum Francisci Seraphici in manu tenentis Crucem cum haec inscriptione: SIGIL. CONVENT. CAMNIC. ORD. S. FRANC. REFORM.
20. Sept. 1779.
Prazna stran
CONVENTUS IN SILVIS
891
VII. CONVENTUS
ad
S. LEONARDUM
in Sylvis
In Regno Croatiae.
Caput I.
De regno Croatiae.
I. Croatarum nomen, alii â Carnis, ut D. Joan. Christoph. de Jordan de Orig. Slav. c. 12. §. 9. fol. 40. derivant, ubi sic habet: Croatarum nomen Slavicè Charvat derivatur â Carnis, in quorum Provinciam Slavi â Constantino M. suscipiebantur, et terminatio Vat. addita est ex Slavico idiomate, Charvati igitur se nominarunt Slavi, quod ejusdem terrae cum Carnis, et ejusdem nexus erga Romanum Imperium fuerint incolae. Alii, ut Joannes Sulpitius nomen Croatarum â Curete, et Chrobysi derivant; ait enim: Illi, qui olim Curetes, vel Chrobysi dicebantur, paululum immutata voce, ut fieri assolet postea Chrobati, et Croati appellati sunt . Croatia, seu Regnum Croatarum olim extendebatur â Flumine Dravo usque ad mare Dalmaticum, dividebaturque inter tres partes: Prima nuncupabatur Croatia Savia, sive Interamnensis dicta inter flumina Dravum, Savum, et Danubium, quae nunc Sclavonia dicitur: secunda inter fluvios Savum, et Bosnam, et inter montes Bebium, et Albium, quae Croatiae nomen retinet. Tertia maritima inter Montes praedictos, et mare Adriaticum, quae nunc in Dalmatia includitur. Ita Michael Baudrand in lexic. geogr. Antonii Ferrarii tom. 1. pag. 227. Sclavonia, et Croatia erat olim nomen aequivocum, totamque Regionem, quam Sclavonia, et Croatia comprehendit, modo Slavoniam, modo Croatiam appellarunt, ùt testatur Bombardius Topogr. Hung. part. 3. c. 3. n. 1. ita disserens: Slavonia post Slavorum, â quibus nomen accepit, adventum, quidquid Dravo fluvio, marique Adriatico includitur, complectebatur, nimirum Slavoniam proprie dictam, Croatiam hodiernam cum parte Dalmatiae. Et post paucas lineas: Itaque Slavoniae, et Croatiae nomen olim aequivocum fuit: unde nec mirum, quod nonnullis Scriptoribus ansam confusionis praebuerit, ut hujusmodi vocabulis pro libitu uterentur, usque modo certam terrarum portionem, modo plures Provincias designarent. Idem testatur Lucius lib. 6. c. 1. dicens: Nomen Slavoniae aequivocum cum Croatia fuisse reperitur . Imo successu temporis Slavoniae Nomenclaturam obolitam fuisse conjecturatur ex Chorographia Hung. A.C. 1734 Tyrnaviae edita, in qua de hoc pag. 46. haec leguntur: Denique inusitatum antiquis Regibus Hungariae nomen Regis Slavoniae â Mathia primum Corvino Regis titulis
892
appositum esse novissime legimus.
II. Moderna, et propriè dicta Croatia hodie magis constringitur, â meridie enim pro termino habet Dalmatiam hungaricam, et Morlachiam, ad occasum â Carniolia per fluvium Zhebranka vulgò dictum secernitur, hic fluvius post trium horarum spatium in Colapim non procul ab ejusdem scaturigine sese exonerat. Dein praedictus fluvius Colapis vulgo Kulp dictus pro termino servit nonnihil ultra Metlicam. Dein statuuntur Confines Carnioliae, et Croatiae per Montes usque ad amnem Bergana penes Mokrizium, donec se Savo non conjungit. Septentrionem versus per Savum fluvium â propriè dicta Sclavonia dividitur. Ab Oriente habet Bosniam, quam â Croatia fluvius Unna, neutiquam Verbas secernit, ùt jam part. 1. c. 1. §. 2. n. 2. pag. 3 insinuavi, etenim si fluvius Verbas Bosniam â Croatia divideret, tunc et Jaicza fortalitium, et olim Bosniae Metropolis, et Banialuca, prius Bosniae Bassarum Sedes intra fines Croatiae concluderentur, ut cuilibet Geographos consulenti patet, quod tamen nullus historicorum hucusque asserere ausus est.
III. Croatae, postquam cum natione Slavica circa annum Christi 220. juxta P. Josephum Bedekovich de Nat. solo S. Hier. part. 1. c. 43. n. 17. pag. 170. vel circa A. C. 334. juxta Christ. de Jordan de Orig. Slav. part. 1. c. 22. §. 1. fol. 140. in Illyricum ex Dacia antiqua transdannubiana, intrâssent, subinde Ducibus propriis, et Regibus parebant, dein Imperio Francico colla submiserunt, ut praedictus Bedekovich loc. cit. apertè asserit his verbis: Sub initium adepti supradicti (Illyrici)districtus Croatas Ducibus suae nationis paruisse ex pluribus historicis constat, sed cum â Francis devicti fuissent, jugumque eorum post modicum temporis intervallum excussissent, suo aliquantulum jure vixerunt, ast denuo â Carolo M. septennali bello subjugati Christianique effecti, domesticos iterum Duces, ut feudatarios habere permissi sunt, quorum Ordine octavus Dircislavus nomine Regium sibi titulum assumpsit, propriisque exinde Regibus paruerunt usque ad … Zuonimirum Regem Croatiae, aeque ac Dalmatiae ultimum, cujus ab obitu Sacrae itidem Hungarorum Coronae gloriam adauxerunt.
IV. Cl. D. de Jordan part. 1. c. 22. §. 23. 24. et. 25. fol. 151. Croatas non â Francis victos, et subjugatos, sed sponte sub protectionem Francici Imperii, ut Hunnorum in se irruentium vim retunderent, confugisse, commemorat, hujus rei seriem sequentibus verbis enarrat: A. C. 659. per 35. annos, quibus Samo Rex Croatis praefuit, omnia prosperè cedebant, et gens suis juris in libertate manebat, quo mortuo Croatae sub Belliducibus vivere desiderabant. Quia verò Hunni ultima hac vice circa annum 744. in Croatas irruerunt multitudine magna nimis, crearunt denique Regem Boruth nomine, quoniam verò se impares tantis Hunnorum viribus resistendi sentiebant, ad protectionem Francici Imperii confugerunt. Anno 750. mortuo Borutho Croatis per jussionem Francorum ejus filius Caratius in Successorem
893
deligitur 754. et post hunc anno 774. Chetamarus uterque jam Christianus, sub quibus Regibus fides Christiana Croatis illuxit. Dein successit Walinch. Croatae Regibus Franciae Austrasiae exhinc usque ad interitum stirpis Carolingicae obedientes erant.
V. P. Franciscus Wagner quondam Soc. Jes. histor. Prof. in suo Mense Chronologico initium Regum Dalmatiae, qui et Croatiae imperarunt, reponit ad A. C. 545. eorumque seriem perduxit usque ad Zuonimirum ultimum Dalmatiae Regem. Primumque Regem statuit Strogilum, seu Stroilum fratrem Totilae, qui â Justiniano Caesare proelio in Dalmatia victus perimitur circa annum 541. 2' dus fuit Suejoladus frater Strogili sola Christianorum persecutione clarus moritur anno 559. 3' tius Selymirus Patri dissimilis, Princeps mansuetissimus, aeque Christianis ac suis gentilibus favit mor. an 590. 4'tus Bladinus, seu Mladinus paternarum virtutum ex asse haeres mor. circa annum 631. 5' tus Razimirus ab avita humanitate penitus degener, et alter in suo Regno Christianorum Nero; sine liberis moritur circa an. 634. Hunc sequuntur quatuor Anonymi ex Razimiri stirpe. 10' mus Sadimirus princeps vel inter bonos optimus, Christianos tyrannorum metu in nemora profugos benevolè collegit, pristinisque sedibus restituit, moritur circa an. 641. Post Sadimirum lacerato jam Romano Imperio, Avares populi Dalmatiam, Croatiamque, deletis ubique Romanorum praesidiis, occupant. Illyrii ad Heraclium juniorem Imperatorem confugiunt, quo suadente arma ducem Porgam secuti, corripiunt, hostemque patrio solo depellunt, rebus dein suis compositis, ê popularibus suis Reges Dalmatiae, et Croatiae titulis ornandos deligere incipiunt.
VI. Primus Christianus Rex fuit Budimirus, doctus, et pius Princeps, cum purpura fidem Catholicam opera Constantii Tessalonicensis suscipit. Regnum totum in varias Dynastias secernit, iisque tribunos idiomate patrio dictos Bojanos praeficit, hinc Banorum nomen originem duxit. mor. an. 681. hunc sequitur Suetolicus paternarum virtutum haeres, et aemulus mor. an. 703. Uladislaus et corpore, et animo fortis, sed vita, et moribus Patri, Avoque dissimilis, mor. circa ann. 709. Polislaus juvenis fortis Patri sufficitur, et sine masculo haerede mor. circa an. 726. Sebeslaus Polislai ex filia nepos, avo succedit, relictis duobus filiis Milivojo, et Bladimiro mor. circa ann. 750. Milivojus, et Bladimirus partito inter se regno, tranquille imperant, sed illo post annos 12. vita sine haerede functo, in Bladimirum natu minorem omnia devolvuntur, qui tandem et ipse moritur circa an. 770. Canimirus divisa nuper â Patre, et patruo regna conjunxit, praecedentium quoque Regum potentiam opibus aequavit, sed morum ejus asperitatem Croatae non ferentes, ad arma convolarunt, hos dum bello Rex persequitur, ab iisdem proelio victus occubuit circa an. 781. Post Canimirum quatuor Reges nempe Tuerdislaus, Ostrivojus, Tolymirus, aliis Zolymirus, et Pribislaus alter alteri succedentes, annis 40. regnarunt. Pribislaus â Mysiis occisus fuit circ. an. 821. Copimirus paternae caedis Authores ê medio sustulit: Germanorum Istriam populantium, proelio victor occubuit circa annum 846.
894
Suetoslaus Princeps mansuetus, et comes mor. circa annum 859. Radoslaus Parens optimus pessimi filii Seislai, â quo regno exutus, Romam proficiscitur, mortuo filio regnum suum repetit in eoque moritur anno 875. Seislaus ex sceleribus omnibus conflatum monstrum, vivo adhuc Patre solium prensat. Crudelis in subditos, Sacrorum contemptor, hinc palam tyrannus, et apostata dictus Vidum inter Pannonios Principem opibus, et authoritate potentem inter venandum crudeliter enecat. Sed tantis flagitiis faemina modum posuit. Vidi enim uxor, supra sexum fortis, Seislaum rursus venantem, paulo post adoritur, vinculis onerat, naso auribusque truncat: contumeliis, et convitiis vulgi exponit, ac tandem toto Savi flumine scelus absorberi praecipit, ut aquis praefocaretur. Anno 870.
VII. Reliquerat quidem Radoslaus adhuc alium filium Colomanum nomine, sed ne Patri succederet, obstiterunt Procerum discordiae, et Regni status. Unde Branimirus omnium consensu Rex acclamatus. Regias ejus virtutes Joannes VIII. Summus Pontifex in datis ad illum Apostolicis litteris fusè commendat mor. an. 900. Gostumilus Princeps insignis, sed unici filii B. Ivani Bohemicae eremi incolae genitor, mor. an. 912. ab ejus morte rebus undique perturbatis Sudomirus Dalmatiae, et Croatiae Banus regnum invadit, annisque duobus titulo Regis moderatur, quem sine prole mascula vita functum interregnum annorum 51. consequitur. Tandem Cresimirus Major Principis Terpimiri filius, et Sudomiri gener, singulari in Deum religione, ac pacis studio conspicuus â Proceribus eligitur, moriturque anno 994. Dircislaus cum Cresimiro fratre natu majore de regno contendit, eique jura primogeniti eripit mor. sine liberis ann. 1000. Cresimirus II. frater Dircislai, eo mortuo, factionibus divisa regna conjungit. Stephanus Cresimiri filius apud Venetos obses mor. ann. 1052. Cresimirus III. Stephani filius mor. anno 1073. Slavix vel Slavizo regnum diversis Banorum factionibus perturbatum adit, quo turbine, et ipse intra breve tempus â Comite Amico captus, involvitur circa annum 1074. Zuonimirus vocatus Demetrius anno 1075. millenis adhuc turbis inquietum regnum obtinuit. Singularis in eo sedis Apostolicae observantia, studium pacis, aliaeque Regiae virtutes illuxêre. Uxorem habuit S. Ladislai Hungariae Regis filiam. decedens sine liberis Reginam haeredem instituit anno 1082. Quae tandem et ipsa moriens fratrem Ladislaum Regnorum suorum haeredem instituit anno 1091. atque ita Dalmatiae, et Croatiae Regna ad Hungariae coronam venêre.
VIII. Ex dictis vides, Franciscum Wagner in suo Mense Chronologico de Regibus Croatiae non convenire cum Cl. D. de Jordan, hic enim Samonem, Boruthum, Caratium, Chetemarum etc. Regibus Croatiae adnumerat, de quibus P. Wagner nullam mentionem facit. Dicendum proinde, salvo meliori judicio, quod primaria intentio P. Wagner fuerit seriem Regum Dalmatiae texere, et per accidens tantum Croatiae, in quantum Croatia Dalmatiae unita fuit. Quia autem Croatia etiam sui juris, et independens â Regibus Dalmatiae erat, propriisque subin Regibus parebat, non est mirum, si D. de Jordan etiam alios, et diversos â relatione P. Wagner Croatiae Reges nominat. Croatia nunc dividitur in Banatum, et Genera-
895
latum, Croatia cis Colapiana Dalmatiam versus Generalatui Carlostadiensi subjecta est, ac militares leges audit, Croatia trans-Colapiana Banis Croatiae paret.
IX. Inter Croatiae propriè dictae loca, Carlostadium Civitas, et fortalitium caeteris eminet. Croatae lingua loquuntur Slavica et Illyrica in nonnullis terminis tantum discrepante. Croatarum gens bellicosissima est, quae ad nullum hostium assultum trepidare solet, sed in maximis vitae periculis immobilis persistit, in mediumque hostium, si necessitas exigit, ruere non formidant. Si verò spes alicujus capiundae affulget praedae, leonibus ferociores evadunt, nec facile â suis Officialibus in Officio contineri valent. Croatae in Generalatu in pluribus locis Valachis Schismaticis graecae fidei permixti vivunt, sunt tamen in aliquibus locis, et Sichelburgi, Valachi Romanae Ecclesiae uniti, caeteroquin quoad accidentalia, et Caeremonias externas, puta jejunia etc. in suo antiquo ritu permanentes. […]
Caput II.
De apparitione S. Leonardi, ac de aedificatione,
et reaedificatione Conventus.
I. Origo Ecclesiae S. Leonardi mirabilis fuit, ac Divina jussione indicata; contigit namque circa annum 1531. ut Ill'mus D. Petrus Comes Erdoedy de Monyorokerek Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banus sese intra montes Plissiviza, et Osterz venando oblectaret, dumque peracta venatione circa tempus Ave Mariae Jaskam ad suum dominium aequitaret, vidit quamdam petram totam inflammatam, prosequendo suum iter mente volvebat, quid hic insolitus splendor (non enim naturalem agnoscebat) indicaret, proinde Deum exorabat, ut sibi suam voluntatem patefaceret. Sequenti die circa tempus Aurorae apparuit ei S. Leonardus dicens ad eum Dei voluntatem esse, ut in loco, in quo praecedenti nocte illum Caelestem splendorem conspexerat, in sui honorem Ecclesiam aedificaret. Cujus monito obtemperans piissimus Comes quamdam Capellam mox aedificari fecit in honorem S. Leonardi penes praedictam petram, cujus partem muris Capellae intercepit. In hujus apparitionis memoriam posita est in muro Ecclesiae quaedam petra polita, cui haec inscriptio incisa legitur:
Comes Petrus Erdoedy de Monyorokerek existens
in venatione, apparuit ei Sanctus Leonardus in ma-
gno splendore supra hanc petram, eumque adhortatus
est, ut ad honorem ipsius aedificet Ecclesiam, et petat
gratias MDXXXI.
II. Ut autem devotio erga hunc Sanctum indies majora sumeret incrementa, majorique veneratione celebraretur, praedictus Comes Capellam Fratribus Minoribus Provinciae Bosnae Croatiae donavit, ac penes Capellam Conventum 13. aut 14.
896
Cellarum pro singulari, quâ in beatum Seraphicum Patrem Franciscum, ejusque religionem ferebatur, devotione propriis sumptibus pro iisdem aedificari, et construi curavit anno eodem 1531. eosque tum ad victum, cum vestitum, necessariis benignè providit, ùt ex ejusdem litteris, quae in Originali etiamnum prostant, deducitur, quae hujus sunt tenoris:
Nos Petrus Erdoedy de Monyorokerek Comes Comitatus Castri ferrei etc. memoriae commendamus tenore praesentium significantes, qualiter nos matura deliberatione considerantes, vitam hominis fore brevissimam, et juxta dictum Salvatoris: ea hominem metere, quae seminavit. Nos itaque cum intuitu contemplationum Omnipotentis Dei, tum etiam ob devotionem, quam erga olim Christi Confessorem beatum Franciscum, et ejus Religionem ab ineunte aetate semper habuimus singularem, in Dominio nostro Okych , et Jastrebarszka ┬ juxta quandam Capellam in honorem S. Leonardi Confessoris constructam, ad nostramque collationem spectantem, et pertinentem, unum Monasterium Fratribus Provinciae Bosnae regularis Observantiae Ordinis beati Francisci, nostris propriis sumptibus, et expensis construere, et aedificare, ipsosque Fratres ibidem decrevimus intronizare ad laudem, et gloriam Dei Omnipotentis, Ejusque Genitricis, et praefati olim Confessoris beati Francisci, et divi Leonardi, ut ipsi Fratres pro expiatione nostrorum peccatorum, et praedecessorum nostrorum, ac felici statu ac fausta conservatione Conthoralis nostrae charissimae, et liberorum nostrorum Dominum ferventius orare sint obligati, dictam Capellam ad nostram collationem jure patronatus spectantem, et pertinentem, eisdem Fratribus per praesentes donamus, et conferimus, ac ibidem claustrum construere, et aedificare, et eosdem Fratres intronizare, nec non pro eorum victu, et vestitu singulis annis, pro emendo panno, et oleo in paratis pecuniis sedecim florenos, et sex porcos bonos, et de nostra propria agricultura frumenti singuli generis tritici, millii, hordei, siliginis, et avenae, ac vini instar aliorum dominiorum regni Croatiae promittimus justas decimas administrari facere. Ad quod faciendum nostros haeredes praesentes, et futuros volumus esse obligatos. In cujus rei fidem, et memoriam, firmitatemque perpetuam per praesentes ipsis Fratribus duximus dandas, et roborandas.
Datum in Castro nostro Monorlo feria secunda proxima post festum beatae Catharinae Virginis, et Martyris Anno Domini 1531.
(L. S.) Petrus Erdoedy
III. Ex mox adductis litteris patet, quod Capella S. Leonardi in loco apparitionis mense Novembri anno 1531. jam fuerit aedificata, quia in Instrumento expressè dicitur: Capellam ad nostram collationem jure patronatus spectantem, et pertinentem eisdem Fratribus per praesentes donamus, et conferimus. Conventus verò initia reponenda sunt ad annum sequentem nempe 1532. quia praedictum instrumentum exaratum in mense Novembri (ubi ob hyemem, aedificium inchoari
897
haud potuit) loquitur de futura aedificatione; non de praeterita, ut clare patet ex illis verbis: juxta Capellam … unum Monasterium Fratribus Provinciae Bosnae Regularis Observantiae Ordinis beati Francisci, nostrisque propriis sumptibus, et expensis construere, et aedificare, ipsosque Fratres ibidem decrevimus intronizare. Patet praeterea ex praedictis litteris, quod primaeva fundatio sita fuerit in 16. f. hungaricalibus, sex porcis, et in decimis omnis frumenti generis, et vini, quae praelaudatus Comes ex fundis propriae agriculturae percipiebat, quae eleemosyna postmodum ab ejus successoribus ad certam quantitatem, ut Cap. sequ. videbitur, reducta fuit. Cum igitur Conventus hic non tantum ab Inclyta Familia Erdoediana aedificatus, sed etiam pluribus eleemosynis dotatus fuerit, merito Conventus Illustrissimam hanc Familiam pro suo fundatore agnoscit, et veneratur.
IV. Primitus fuit Capella S. Leonardi separata â Conventu, nam Conventus erat nonnihil in loco eminentiori positus, habuitque suam particularem Ecclesiam parvulam, in qua Fratres Divina Officia peragebant, licet etiam in Capella S. Leonardi quotidie aliquae Missae celebrarentur. Cum verò successu temporis tam Conventus, quam Ecclesia S. Leonardi ruinam minarentur, A. R. P. Sigismundus Skerpin actualis Minister Provincialis anno 1733. et Conventum, et Ecclesiam quasi ê fundamentis aedificare coepit, ita, ut Capellam S. Leonardi versus Conventum extenderet, Conventumque cum Ecclesia conjungeret, ex Conventu novus tractus factus est cum quatuor cellis, per quem ad Chorum, et Sacristiam descenditur, Ab ultima Cella novi ambitus descenditur ad Chorum per 18. gradus, et â Choro usque Sacristiam per gradus viginti, sicque totus descensus ex Conventu est 38. graduum: Ex Capella, seu Ecclesia Conventuali facta est Capella domestica pro infirmis, et ex Choro duo cubicula Conventus hic est quadriangularis, fornice una cum Cellis instructus, distat Samaborino, et Jaska uno milliari, Zagrabia tribus milliaribus. Situs est intra duos Montes Plissiviza, et Osterz, habet Cellas Religiosorum una cum Arcularia, et alio adjacente cubiculo 21. In hoc Conventu communiter habitant 18. aut 19. Religiosi.
Caput III.
De variis fundationibus huic Conventui factis.
§. I.
De Fundatione ab Inclyta familia Erdoediana
pro hoc Conventu facta.
I. Ex Instrumento fundatoris Petri Erdoedy de Monyorokerek cap. praec. n. 2. adducto patet, quod praelaudatus Comes pro victu et sustentatione Fratrum Minorum S. Leonardi legaverit, et fundaverit 16. f. et 6. S. V. porcos, ac justas omnis generis frumenti propriae agriculturae decimas. Quia verò successu temporis bona
898
praedicta inter duos nepotes Thomam, et Petrum juniorem divisa erant, ita ut uni Jaska, alteri Kereztinacz remaneret, etiam onus factae ab Avo eorum fundationis divisum fuit, ita ut cuilibet media pars fundationis praestanda incumberet. Cum autem Familia Edoediana adhuc magis multiplicaretur, ita ut subin ad unum tantum medietas quartae partis praefatae fundationis venerit danda, hinc fuit anno Domini 1707. in Arce Sellin per Dominum Comitem Joannem Pallffy Banum Croatiae, Sclavoniae, et Dalmatiae, sequens in Originali prostat, compositio facta:
Nos Comes Joannes Pallfy ab Erdödy Comitatus Posoniensis perpetuus Comes, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis intimus Consiliarius, Camerarius, Generalis Campi Mareschallus, Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banus, ejusdemque Regni Sclavoniae Confiniorum Collapianorum, et VVnanorum Supremus Capitaneus, unius regiminis cathafractorum Colonellus, damus pro memoria, quod generosus Magister Georgius Plemich de Ottok Altefatae Suae Majestatis Sacratissimae Consiliarius, et praefatorum Regnorum Prothonotarius nobis sub juramento Officii sui retulerit tali modo, qualiter in anno Domini Millesimo Septingentesimo Septimo nunc labenti, die verò decimâ nonâ mensis Julii in arce Sellin, Comitatuque Zagrabiensi existen. habit. Excellentissimus, et Illustrissimi Domini Comites Georgius Senior Erdoedy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Supremus, ac perpetuus Comes, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis intimus Consiliarius, Camerarius, Judex Curiae Regiae: Alexander item Erdoedy de praefata Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varadiensis perpetuus, Castri ferrei verò Supremus Comes altetitulatae Suae Majestatis Sacratissimae Consiliarius, Camerarius, et Praesidii, Confiniique Petrinensis Supremus Capitaneus: Georgius item Junior Erdoedy, uti etiam Plenipotentiarius Illustrissimorum, et Reverendissimi Dominorum Comitum Adami Episcopi Nitriensis, locique ejusdem, et Comitatus Supremi Comitis, Summèfatae Suae Majestatis Sacratissimae Consiliarii, Inclytae Cancellariae Hungaricae primarii Assistentis, Emerici, et Josephi Erdoedy Fratrum suorum carnalium, et uterinorum: ac Gabriel Erdoedy Praepositus B. V. Mariae Albei, et Canonicus Jaurinensis frater carnalis pariter, et uterinus mentionatorum Dominorum Comitum Georgii, Adami, Emerici, et Josephi Erdoedy coram eodem Prothonotario personaliter constituti assumptis in se more legali, et juridico, et Georgius junior quidem suo, suorumque Dominorum Comitum Fratrum veluti plenipotentiarius nomine, oneribus, et quibusvis gravaminibus, universorum haeredum, fratrum, sororum, affinium, proximorum, et consanguineorum suorum, ac aliorum quorumvis, quos videlicet infrascriptum tangit, et concernit, seu tangere, et concernere posset negotium, quomodolibet etiam in futurum, in se ipsos, et antelatus quidem Dominus Comes Georgius Junior Erdoedy modofatorum Dominorum Comitum Adami, Emerici, et Josephi fratrum suorum per omnia assumptis, et levatis sponte, et benevolè vivarum vocum suarum proloquiis fassi sint, et retulerunt eo modo. Quod siquidem Illustrissimus olim Dominus Comes Petrus Senior Erdoedy de praefata Monyorokerek Montis Claudii perpetuus Comes etc. pro sustentatione Patrum Franciscanorum Conventus S. Leonardi
899
in Silvis pertinen. Arcis Jaszka, et Comitatu Zagrabiensi existen. fundati piè ordinâsset, et legâsset, imo in perpetuum fundâsset, ut ex bonis Jaszka, et Keresztinecz annuatim futuris temporibus eidem Conventui praestentur in parato aere floreni hungaricales sedecim, sex Majales boni, deinde decimae fructuum praescriptorum bonorum, quas postmodum decimas praefato Conventui ita ordinatas Illustrissimi condam Domini Comites Thomas, et Petrus junior Erdoedy (tit.)mutarunt in infrascriptum in natura annuatim praestandum quantum, et imprimis ex bonis Jaszkensibus tritici modios viginti quatuor, milii, sive siliginis modios viginti quatuor, vini cubulos duodecim, tres bonos Majales, in pecunia florenos hungaricales octo, totidem per omnia ex bonis Keresztinecz eidem Conventui S. Leonardi de frumento, pecunia, vino, et majalibus ordinanda, et obliganda. Unde memorati quoque Domini Comites fatentes pium suum erga mentionatum Conventum remonstrare cupientes, zelum praefatus quidem Dominus Excellentissimus, et Illustrissimus Dominus Comes Judex Curiae Regiae, cum suis Dominis Comitibus fratruelibus ratam praemissorum victualium, et pecuniae medietatem: Illustrissimus autem Dominus Comes Alexander aliam medietatem praefato Conventui sese, et suos Successores annuatim daturos, et praestituros compromiserunt, et obligârunt tam de bonis Keresztinecz, quam Jaszka secundum tenorem, et continentias litterarum fundationalium bene memorati olim Comitis Petri, et Confirmationalium praedictorum Dominorum Comitum Thomae Bani, et Petri Junioris Erdoedy, eo per expressum declarato, quod si per antecessores mentionatorum Dominorum Comitum fatentium praefata fundatio in toto, vel in parte immutata futuris temporibus fuisse comprobabitur, ut in tantum, ac eatenus etiam obligatio praesens, benevola potius Dominorum Comitum fatentium praestari compromissa eleemosyna esset, et tollatur. E converso verò ex parte memorati Conventus Reverendus P. Antonius Fanton ejusdem Conventus Guardianus pro tempore itidem coram eodem Protonotario personaliter constitutus compromisit, et obligavit se, et suos in Officio Successores, ac praefatum etiam Conventum quod durante praefata obligatione Dominorum Comitum fatentium pro conservatione Inclytae Familiae Erdoedianae unum in mense Missae Sacrificium, aliud verò pro animabus demortuorum ex Familia modo, et in futurum, ac etiam eorum, quorum nemo memor est, quolibet mense sacrum dicere, et celebrare velit, celebrandáque eadem bina praemissa Sacra indubitatè per se, et suos praefatos faciet, et committet, et hoc etiam non ommisso, ut praedeclaratam obligationem, et compromissionem suam per Superiores suos ratificari, et corroborari quocitius non intermittat, et Dominis Comitibus fatentibus authenticas Reversales super praemissa obligatione procuret, et procurare teneatur, ac pro majori notitia, hujusce obligationis suae proscripta menstruatim duo Sacra celebrari debita, in Sacristia Ecclesiae annotare, et appendere tenebitur. Tandem postremo id etiam praetitulati Domini Comites fatentes postulâssent, quatenus titulum, quem in suo
900
sigillo eadem Provincia Regni Croatiae antea habuisset, et in suis publicis actibus eodem usa fuisset, eodem autem amplius uti recusâsset, et intermisisset, eadem Provincia modofato Regno Croatiae restituere teneatur, sitque obligata. Harum nostrarum ad fidelem memorati Protonotarii relationem vigore, et testimonio emanatarum litterarum mediante. Datum loco, die, mense, et anno suprascriptis.
(L. S.)
Lecta per me Magistrum Georgium
Plemich praefatorum Regnorum
Protonotarium. Idem.
II. Ex hac legali compositionis instrumento patet, quod Eleemosyna, quam Successores Petri Senioris Comitis Erdoedy loco justarum omnis generis frumenti decimarum ad certam quantitatem redigerunt, constiterit in f. 16. hungaricalibus, 6. Majalibus bonis. 48. modiis tritici, ac totidem siliginis, aut hordei nec non 24. cubulis vini, quam eleemosynam Conventus adhuc hodiedum fideliter percipit, pari fidelitate annuatim Sacra, ad quae se Conventus obligaverat, peragit. Quod autem in fine praedictae Conventionis apponatur Provinciae obligatio restituendi titulum Regno Croatiae, sciendum est, quod Provincia ante Reformationem vocata fuerit Provincia Bosnae Croatiae, tempore verò Reformationis Provincia in suo sigillo titulum ommisso ly Croatiae gerere coepit Carnioliae simpliciter, quod Magnatibus Croatiae valde displicuit: unde eorum voluntati deferre volens haec Provincia titulum Croatiae denuo assumpsit, vocatur Provincia Croatiae Carnioliae. de hoc recole dicta part. 2. c. 13. §. 2. per tot. pag. 203.
III. Cum bona Erdoediana Kerestinicensia, et Jaskensia multiplicata familia in plures palmites divisa fuissent, hinc quilibet pro rata bonorum ad se devolutorum onus tribuendae eleemosynae in se assumpsit, ut ex singulorum confirmatoriis litteris desumetur. Praeprimis Ill'mus D. Josephus Comes Erdoedy se obligabat ad quartae partis medietatem, ut ex ejusdem Originalibus litteris constat sequentis tenoris:
Comes Josephus Erdoedy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdinensis perpetuus Comes committo Officialibus meis modernis, et futuris bonorum horum Kerestiniczensium, quae tenus deputati fundationalis per antecessores familiae meae Venerabili Conventui S. Leonardi Ad'm R'ndorum Franciscanorum facti quartae partis medietatem juxta successionem ductorum bonorum proportionatam in me ad praestandum derivatam, utpote tritici modios sex, milii modios itidem sex, vini cubulos tres, majalem unum, licet tres quadrantes solummodo unius majalis ex parte mea dandi venirent, ac paratae pecuniae hungaricales florenos duos quotannis mentionato Venerabili Conventui praestare noverint. Pro quo fundationali Deputato ab antecessoribus meis ordinato antelati Venerabilis Conventus Ad'm R'ndi Patres successivis semper temporibus singulis mensibus duo Sacra Missarum Officia, unum pro conservatione familiae meae, aliud verò pro animabus demortuorum ex familia mea, ac etiam eorum, quorum nemo memor esset,
901
erga mentem; et intentionem eorumdem antecessorum meorum celebrare tenebuntur, eruntque obligati. Datum in Arce Kerestinecz die 6. Decembris 1711.
Comes Josephus Leopoldus Erdoedy (L. S.)
IV. Comes Georgius Senior Erdoedy se ad quartam partem praecitatae eleemosynae praestandam obligabat, ut id ex ejusdem Originalibus litteris patet sequentis tenoris:
Comes Georgius Senior Erdoedy de Monyorokerek Judex Curiae Regiae, Montis Claudii, et Varasdinensis perpetuus, ejusdemque, et Barsiensis, ac Atrensis Comitatuum Supremus Comes, suae Majestatis olim Sac'mae intimus Consiliarius, committimus Officialibus nostris modernis, et futuris bonorum nostrorum Jaskensium, et Kerestiniczensium, quatenus deputati fundationalis per antecessores nostros Venerabili Conventui S. Leonardi A. R. P. P. Franciscanorum facti, et ordinati quartam partem juxta successionem dictorum bonorum proportionatam in Nos ad praestandum derivatam, utpote tritici modios duodecim, milii modios itidem duodecim, vini cubulos sex, majalem unum, et medium, ac paratae pecuniae florenos hungaricales quatuor, ratam medietatem quidem ejusmodi quartae partis Jaskenses, alteram verò medietatem iidem Officiales nostri Kerestiniczenses quotannis mentionato Venerabili Conventui praestare noverint. Pro quo fundationali deputato ab antecessoribus nostris ordinati antelati Venerabilis Conventus Ad'm R'ndi Patres successivis semper temporibus singulis mensibus duo Sacra Missarum Officia, unum pro conservatione familiae nostrae, aliud verò pro animabus demortuorum ex familia nostra, ac etiam eorum, quorum nemo memor esset, erga mentem, et intentionem eorumdem antecessorum nostrorum celebrare tenebuntur, eruntque obligati. Datum in Arce Kerestinecz die 6' ta Decembris 1711.
Comes Georgius Senior Erdoedy (L. S.)
V. Ad Illustrissimum D. Comitem Georgium Juniorem Erdoedy praestanda venit medietas quartae partis eleemosynae fundationalis, quam sequentibus litteris ex Originali desumptis confirmavit, ac dari praecepit:
Comes Georgius junior Erdoedy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdinensis perpetuus Comes Sacratissimae olim Caesareae, Regiaeque Majestatis Consiliarius, et Camerarius. Officialibus meis modernis, et futuris bonorum Jaskensium per praesentes demando, quatenus Reverendis Patribus Franciscanis ad Sanctum Leonardum deputatum fundationale per antecessores meos institutum, utpote parata pecunia florenos hungaricales duos, tritici modios sex, milii modios itidem sex, vini cubulos tres, Majalem unum, quamvis Majalis tres quadrantes pro parte mea dandi venirent, singulis annis dent, et assignent incipiendo ab anno 1772. die 1. Januarii, quae quidem fundatio per antecessores meos, qua non acquisitores antelatorum bonorum, instituta, me neutiquam obligaret, nihilominus tamen, ex beneplacito meo, et zelo erga antelatum Conventum ductus praespecificata ordine, pro quorum praestatione idem Conventus obligatus erit per decursus temporum duo Sacra Singulis mensibus, unum quidem pro conservatione familiae meae, aliud verò pro ani-
902
mabus demortuorum ex familia, ac etiam talium animarum, quarum nullus recordaretur, celebrare. Datum Jaskae 9. Decembris 1711.
Comes Gregorius Junioe Erdoedy (L. S.)
VI. Comes Alexander Erdoedy pro sua parte quoque jussit dari annuam fundationalem eleemosynam, videlicet quartam partem, quae constitebat in f. 4. hungaricalibus, duodecim modiis tritici, totidem milii, sex cubulis vini ac uno, et medio majali. Litterae ejusdem in Originali sic sonant:
Committimus praesentibus Officialibus nostris Jaskensi, et Kerestiniczensi, quatenus in praesentia Inspectoris nostri Francisci Gallyuff cum Venerabili Conventu S. Leonardi Ordinis Minorum S. Francisci computum ineant, et tam de praeteritis restantiis successive, si quae fuerint, quam imposterum emergendis juxta tenorem fundationalium obventionibus de anno in annum contentabunt, nec secus fiat. Selinii 27. Decembris 1711.
Comes Alexander Erdoedy m'ppa
VII. Ex nunc allatis Comitum Erdoedy Scripturis conflantur tres partes eleemosynae totalis, quae Conventui S. Leonardi in Silvis dicto ex Arcibus Jaskensi, et Kerestiniczensi et fundatione praedictae familiae annuatim obvenit, quarta enim pars Ill'mis Dominis Comitibus Adamo Episcopo Nitriensi, Gabrieli Praeposito B. V. Mariae Albei, et Canonico Jaurinensi, nec non Emerico praestanda incumbebat. Quamvis verò supra hanc quartam partem nullas litteras particulares praeter supra n. 1. adductas praetactae partis confirmatorias reperire est, id tamen certum est, quod praedicta quarta pars ex Arce Selliniensi quotannis fideliter pendatur. Nec cuiquam ex eo, quod Josephus, et ambo Georgii Erdoedy suis litteris inseruerint obligationem quolibet mense duo Sacra celebrandi, inferre, licet, quod plura quam 24. Sacra in anno sint celebranda, quia omnes ad idem onus respiciebant: Neque poterant diversum, et diversum Sacrorum onus intendere, quia nullus eorum in totalem substantiam, seu hereditatem, cui totalis eleemosynae praestatio annexa est, ut supra n. 1. visum successit, sed tantum in partes: proinde quia onus duarum quolibet mense celebrandarum Missarum toti substantiae, seu eleemosynae annexum est, neutiquam una pars onus â toto ad partem extendere potuit.
VIII. Cum autem anno 1776. tota Arx Kerestiniczensis, et medietas arcis Jaskensis Genuensibus creditoribus ad solvenda debita â Comitibus Erdödy contracta extradita fuisset, etiam onera arcibus annexa in eosdem creditores translata sunt: quapropter P. Guardianus p. t. Rolandinus Vidkovich nomine Conventus eisden supplicem porrexit libellum pro continuatione, et praestatione praedictae eleemosynae, â quibus sequens favorabile, quod in Originali in Archivio Conventus asservatur, tulit responsum:
Anno Domini 1776' o die 6' a mensis Julii in arce Kerestinecz erga praesentem Reverendorum P. P. Ordinis Sancti Francisci Seraphici ad S. Leonardum fundatorum instantiam, eisdem Patribus
903
significatur, apud Officialatum arcis, et dominii Kerestinecz jam ita dispositum esse, ut Officiales dominii fundationalem quotam Tabulae Salariorum, et Deputatorum insertam primo loco quotannis Claustro erga quietantiam Patris Guardiani rite praestare teneantur. Datum ùt suprà
(L. S.) Joseph Aloysius de Solignac Plenipoten'rius m'ppa
§. II.
De colonis, vineis, aliisque immobilibus utilitatibus
olim Conventui legatis.
I. Praeter supra specificatam eleemosynam Illustrissimi Petri Erdoedi Successores Conventui S. Leonardi pro commodiori Fratrum sustentatione donarunt aliquos Colonos, vineas, prata, silvas etc. quas Fratribus tunc ob aspera tempora ex dispensatione Sixti IV. Bulla incip. Romanus Pontifex de dato Tibure pridie idus Augusti 1473. et Julii II. Bulla incip. Hodie emanarunt de dato Romae decimo Kal. Februarii anno 1511. ut visum part. 2. c. 12. §. 2. n. 3. pag. 194. habere licuit. Et quidem primo Ill'mus D. Petrus Erdoedy donavit unum Colonum nomine Michaelem Krayachich de S. Leonardo, ut ex ejusdem litteris de dato in castro Okych feria sexta in festo Ss. Cosmae, et Damiani anno 1549. Idem de dato in Castro Okych in festo S. Benedicti Abbatis anno 1550. donavit Conventui unum fundum in villa sua Juraychian, in quo residebat Joannes Bobojelich. Petrus Junior Erdoedy de dato Kerestinecz die 23. Aprilis 1610. donavit Conventui de jure Montano cubulos quatuordecim, et capones octodecim, silvam Capellae, seu claustro vicinam, et duo prata: insuper trans montem vineam unam magnam, et quinque alias vinearum particulas, colonos verò duodecim, et spatia terrarum, unde isti possint habere necessaria ad sustentationem. Ill'ma D' na Comes Susanna Erdoedy nata â Stumberg relicta vidua Petri Junioris de dato Kerestinecz4. Aprilis 1616. donavit Conventui jus montanum 2. cubulorum vini, quod Colonus Ecclesiae S. Leonardi Georgius Mihsich dare debuit ad arcem Kerestiniczensem. Eadem Illustrissima Domina Susanna cum filiis suis Petro, Wolffgango, Thoma, Nicolao, Valentino, Francisco, et Simone donavit Conventui duos colonos Georgium Zuetniak, et Thomam Tandarich de dato Kerestinecz feria 2' da Paschatis anno 1617. Sigismundus itidem Erdoedy donavit Conventui S. Leonardi colonum Nicolaum Mrakussich cum omnibus pertinentiis, et utilitatibus de dato Samaborini die 12. Maji 1620.
II. Quia autem praedicti Coloni quasdam contributiones et labores ipsi Regno praestare obligati erant, fuit tum ex parte Conventus S. Leonardi, cùm ex parte Conventus, seu pro tunc Residentiae Jaskensis statibus Regni supplicatum, ut Coloni horum Conventuum â praedictis laboribus, et servitiis liberarentur. Quos etiam Generalis Magnatum, et Nobilium Regni Congregatio habita Zagrabiae anno 1610. liberavit his terminis:
904
Ex Articulis Dominorum Magnatum, et Nobilium Regni Sclavoniae, in publica eorumdem Congregatione ad feriam tertiam proximam post Dominicam Quasi modo proximè praeteritam per Spectabilem, et Magnificum Dominum Comitem Thomam Erdoedy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Comitem perpetuum Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banum, ac Sac. Regiae Majestatis Consiliarium etc. publicata, et indicta in Area Capitulari Zagrabiensi conclusis, sequitur unus Anno Domini Millesimo Sexcentesimo decimo.
Fratres Franciscani Monasteriorum Sancti Leonardi sub Lipovecz, et Beatae Mariae Virginis in Jaztrebarzka petunt suos exiguos Colonos â publicis contributionibus, et laboribus eximi, et liberari, qui per status liberantur. Orent igitur Deum pro incolumitate Regnicolarum, et permansione Regni.
(L. S.)
III. Dum tempora meliora illuxissent, et Fratres eleemosynas mendicando facilius obtinuissent, ii colonos, terras, vineas, aliaque bona immobilia, quibus tantum in necessitate uti licebat, partim fundatoribus restituerunt, partim iisdem consentientibus divenderunt, pretium inde acceptum pro aedificatione Conventus, et Ecclesiae applicarunt, retentis pratis pro intertenendis equis, qui necessarii sunt pro conducendis lignis, aliisque necessitatibus, nam Conventus in solitudine positus, et vicinitate destitutus non habet homines, qui id charitatis praestarent. Fuit quippe circa annum 1747. id probatum, erant equi alienati, et prata fundatoribus restituta, quia autem Fratres nequibant habere conductores gratis, denuo supplicarunt fundatoribus pro eorumdem quoad usum simplicem facti restitutione remanente penes ipsos fundatores dominio, et proprietate, quod etiam Ill'mi Domini Comites Erdoedy qua fundatores benignè concesserunt adjecto mandato, ne Conventus amplius attentet praedicta prata alienare absque eorumdem expressa licentia. Unde etiam Conventus in signum resignatae proprietatis quolibet anno â fundatoribus petere debet facultatem defalcandi faenum, illudque per modum purae eleemosynae, quod Sacrae Regulae non contrariatur, ad Conventum deducendi.
IV. Quamvis verò etiam pars Silvae circa Conventum etiam simplici usui Fratrum relicta sit, nihilominus fratres ligna focalia ex aliis silvis Dominii Kerestineczensis per annuentiam dominorum fundatorum accipiebant, quia haec silva partim non est sufficiens, partim verò, ut in rigida hyeme, dum ligna ex remotiori loco adduci nequeunt, in aliqua necessitate ex hac Conventui adjacente silva excindi valeant. Dum anno 1776. Domini Genuenses possessionem arcis Kerestineczensis accepissent eisdem nomine Conventus supplicatum extitit, quatenus eisdem uti antehac, ita imposterum ex praedictis silvis ligna educere, ad quod sequens, quod in Originali praestat, favorabile tulerunt responsum:
Erga praesentium exhibitionem Dominus Georgius Termachich Inspector, et Provisor Dominii Kerestinecz R'ndis Patribus
905
Ordinis S. Francisci Seraphici ad Sanctum Leonardum fundatis, dum se insinuaverint in sylvis dominalibus claustro Sancti Leonardi vicinioribus imprimis decidua focalia ligna, dein etiam alia infructifera pro foco deservibilia medio sylvanorum exassignari, et per eosdem Patres liberè, atque gratis in tantum, in quantum necesse fuerit, aufferri permittet. Datum Jaskae 9' na Augusti 1776.
(L. S.) Joseph Aloysius de Solignac Plenipot'rius m'ppa
V. Praeterea quidam pius, ac devotus Parochus (cujus nominis, aut quo anno? non est compertum) in Basilovo Ecclesiae S. Leonardi legavit ducentos florenos germ. mon. ut iidem in loco tuto investirentur, ac ex annuo Interesse oleum pro continua illuminatione lampadis coram Sanctissimo Sacramento ante altare majus S. Leonardi ardere solitae procuretur. Haec 200. f. summa primo investita fuit Metlicae apud D. Joannem Thomam Weiss dictae Civitatis civem anno 1714. Quia verò hic successu temporis adeo ad paupertatem redactus fuit, ut ipsa Capitalis summa periclitaretur, attamen operâ clarissimi Domini Joannis Baptistae Felber J. U. Doctoris pro tunc Provinciae Carnioliae, et Croatiae Fratrum Minorum Syndici Apostolici illa summa feliciter salvata fuit, ac postmodum Carlostadii 1731. apud D. Joannem Georgium Koronäk fortalitii Quaesitoris erga annum 6. pro cento tribuendum Interesse investita fuit. Mortuo D. Joanne Georgio Koronäk Interesse solvi intermittebatur, unde Conventus S. Leonardi â Generalatu Carlostadiensi Interesse anni intermissi solvi, ac, ut Capitalem Summam in se suscipere velit, humiliter petiit. Conventus sui voti compos factus est vigore sequentis Rescripti:
Es ist bereits die verfügung geschehen an den H. Plaz Major, das derselbe denen H. Patribus nicht nur die 12. f. vor das rukstehende Jahr nemlichen biß Ende April 1751. sondern auch biß Ende Aprilis 1752, alß das eingehende Jahr von denen eingehenden arrest geldern in vorauß bezahle, und solcher gestalten wird auch hinführo continuirt, und jederzeit mit anfang, und Eintrit jeden Jahrs denen H. Patribus dieses Quantum entrichtet werden. Carlstadt den 7. May 1751.
Baron de Schertzer General m'ppa
§. III.
De Capellania Fodinensi.
I. Anno Domini 1708. Conventus se obligabat quolibet die Dominico, et festivo ad fodinas Cupri horâ â Conventu distantes mittere unum Sacerdotem, qui ibidem Missam celebraret, et brevem exhortationem faceret, ac quolibet die Jovis applicare unam Missam pro felici successu praedictarum fodinarum cum aliis oneribus in mox adducendo contractu videndis erga
906
annuè 80. f. Parenti Spirituali Conventus S. Leonardi pendendos. Contractus ex Originali desumptus sic sonat:
In Nahmen des höchsten Gott.
An dy 22 ten Aug. Anno 1708. ist mit den löb. Closter St. Leonhard Brüdern des heiligen Francisci Mindern an eins, dan mit der Ehrbarn herrschaft alhier in den bergwerkh Szamabor nachfolgender Contract, oder Vergleich beschehen, alß folget:
Erstlichen gebet obgemelte herrschaft dem Löb. Closter in paaren geld, nemblichen achzig gulden Reinisch.
Andertens: dem Priester, welcher in den Gottesdienst zu verichten abgeschikt wird, seine freye Taffel, alß sichs einen Geistlichen, oder Seelsorger gebühret.
Drittens ist der H. Pater Guardian schuldig alle Sonn- und Feyertag so viel, alß möglich ist pro possibili einen Priester mit der heiligen Meeß zu schiken, alle Sonn- und Feyertag das heilige Evangelium, und eine Exhortation vor dem Altar abzulesen, und zu verichten.
Viertens: Wan von hier eine Procession wohin gehet, einen Priester mitzuschiken, den andern aber zu verichtung Gottes diensts alhier gleichwollen zu verichten abzuschiken.
Fünftens: alle hochheilige Feyertag alß weynachten, Ostern, und Pfingsten, der Priester ordentlich die Canzel besteigen, und predigen.
Sechstens, und lezten seynd sie obligiert, das alle Donerstag ein heilige Meeß umb Ertheilung eines reichen Seegen verichten sollen, das geld solle quartaliter abgelegt werden, alß nemblich alle quartal 20. f. Rey. Actum anno, die ut supra.
Der Röm. Kay. May. Verwalter in Schmölnitz
und Inspector des alhiesigen bergewerks Szamabor
| Fr' Antonius Fanton p. t. Guardian. | (L. S.) | Mathiaß Franz Ethesy etc. ad Abszavone m'ppa |
II. Postquam vero Arx Samaboriensis, cui fodinae annexae sunt, ê manibus Edoedianis ad Comites de Aversperg transiisset, fuit praedictus contractus renovatus, et de novo ratificatus, ut ex Originali ejusdem Transumpto patet sequenti tenoris:
Vertrag
Zwischen den Ehrwürdigen Closter deren P. P. Franciscanern zu Sant Lenhard, und Ehrsamen Kupfer Knapschaft des Kupfer bergwerks, und herrschaft Szamabor.
907
Primò. Ist zwischen erdeuten Ehrwürdigen Closter, und der Knapschaft schon zu zeiten der löb. Erdödischen Famili dahin verglichen worden, das die Patres Franciscaner zu St. Lenhard alle Sonn- und Feyertag schuldig seyn einen Geistlichen in das bergwerkh zu schiken, welcher die Heilige Meess zu lesen, das Evangelium bey dem Altar zu verkündigen, und bey dem Altar eine kurze Catholische lehr, wie biß anhero beschehen, zu thun schuldig seyn.
2 dò . Ist dieser Pater zu Weynachten, Ostern und Pfingsten ein ordentliche Predig von der Kanzel an das volk, und alles Jenes, was biß anhero in löb. brauch gewesen, zu leisten schuldig.
3 tiò . Obligiret sich das Ehrwürdige Closter alle Sonntag zu Erlangung des Göttlichen Seegen des bergwerks ein heilige Meeß zu lesen. Wohingegen
Die Ehrsame Bergschaft vor diese Geistliche dienstleistung Jährlich 80. sage gulden achzig zum almosen, und ein ehrliche kost, wie biß anhero in dem berghof von dem Bergwerks vorstehern zu geben sich verbinden.
Szamabor den 18 ten Aug. 1761.
Von der herrschaft, und Kupfer bergwerk Eigenthum wegen wird dieser Contract biß meiner weitern disposition hiemit ratficirt, und bestättiget. Datum ut supra.
(L. S.) Anton Joseph Graf von Auersperg m'ppa.
III. Anno 1776. post emensum aliquorum annorum curriculum, quo Arx Samaborensis iterum ad Familiam Erdoedianam devenerat, diversi Erdoediani Creditores una cum aliis bonis Erdoedianis, etiam Arcem Samaborinensem una cum fodinis in suam acceperunt potestatem. Cum Creditores hoc tempore, quo scribo, nondum circa fodinas convenerunt, ac etiamnum ignoratur, quis earumdem curam suscipiet, hinc etiam, an haec Capellania in suo vigore sit permansura, prorsus ignotum est. Si intra breve tempus res denuo ad pristinum statum reducetur, aut aliam vicissitudinem, et immutationem patietur, leniorem de his fertilissimis fodinis notitiam dare non intermittam.
Caput IV.
De Ecclesiae, et Altarium aedificatione, eorumque
consecratione, de Confraternitate, aliisque
Spiritualibus exercitiis, nec non
Sacris Sanctorum Reliquiis.
908
§. I.
De Ecclesiae et Altarium erectione, eorumque
Consecratione.
I. Fuisse Capellam S. Leonardi in loco apparitionis ejusdem ante constructum Conventum circa annum 1531. aedificatam, ex litteris fundationalibus suprà c. 2. n. 2. pag. 896. allatis clarè desumitur, cui mox sequentibus annis Conventus, ac alia Ecclesia Conventualis adjecta fuit, in qua Fratres horas Canonicas persolvebant, ac Missas celebrabant, licet et quotidie aliquae Missae in ipsa Capella S. Leonardi legerentur. An autem hae Ecclesiae primitus consecratae, vel tantum benedictae fuerint? antiquitas alto obvolvit silentio.
II. Anno 1734. A. R. P. Sigismundus Skerpin Minister Provincialis novam Ecclesiam aedificare coepit â fundamentis eandem extendit, ac cum Conventu conjunxit, ita ut Ara Major S. Leonardo Sacra occupet, locum prioris Capellae, murusque Sanctuarii post Aram, medietatem petrae, supra quam apparitio S. Leonardi facta est, intercipit, quae olim videbatur, nunc verò, quia hominibus Aram circumeuntibus offendiculo fuit, ad aequalitatem muri excisa est. Quia verò Ecclesia ligaturis ligneis ab initio ligata erat, iis putrefactis muri quoque extendebantur, ut in fornice rimae apparerent, unde ne prorsus collaberetur, eam reparari, et ligaturis ferreis muniri oportebat anno 1747. qui labor anno 1750. ut denotat hic annus in Campanili (ad quod anno 1761. tertia Campana 436 lb. imposita fuit) adnotatus, terminatus fuisse censendus est. Ecclesia in loco adeo demisso est, ut intrantes eam per 10. gradus descendere debeant. Longitudo modernae Ecclesiae est 14. orgiarum, et 5. pedum, latitudo vero 5. orgiarum, et 7. palmorum.
III. Quinque Arae in hac Ecclesia nova successu temporis erectae erant diversorum benefactorum eleemosynis. Prima honoribus S. Leonardi dicata extructa fuit munificentia Illustrissimi Domini Comitis Ladislai Erdoedy anno 1741. ut ex Cronographico in Ara Majori sub imagine S. Leonardi posito constat sequentis tenoris: LaDIsLaVs ErDöDI neCessItates IntVens Ista eXtrVXIt. Supra effigiem S. Leonardi cernitur Insigne Gentilitium familiae Erdoedianae, in cujus circumferentia sequentes notantur litterae: E. D. C. L. E. de Mo. M. C. et I. C. V. P. C. Sac: Caes. R ae que Maj. C. C. nec non P. P. et C. P. C. C. ante Aram majorem sunt clathra lapidea, sicut et tota Ecclesia lapide quadro strata. 2'da Ara ex parte Evangelii sita S. P. N. Francisci honoribus dicata est, quam anno 1742. erexit suisque sumptibus fieri curavit Perillustris Dominus Nicolaus Voikovich. 3'tia Ara ex adverso Arae S. Francisci posita eodem anno 1742. erecta fuit in honorem S. Antonii de Padua impensis perillustris Domini Adami Illiaschich. 4'ta Ara est Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae diebus Sabbatinis pro Confratribus ejusdem Confraternitatis privilegiata extructa est anno 1746. munificentia Dominae Catharinae Skerlizin. 5'ta tandem Ara S. Josephi erecta fuit sumptibus Dominae Joannae Milloshin anno 1744.
909
IV. Ecclesia una cum Altaribus consecrata fuit die 17. Aprilis anno 1750. âb Illustrissimo, et Reverendissimo Domino Domino Josepho Bonifacio Cechotti Episcopo Petinensi olim hujus Provinciae Alumno de expressa licentia Excel'mi Ill'mi, et R'mi Domini Domini Francisci Klobussizky Episcopi Zagrabiensis, in cujus Dioecesi haec Ecclesia sita est. Anniversaria Dedicationis dies assignata, et posita fuit Dominica quarta post Pascha, ut ex ipso Consecrationis Instrumento, quod ex Originali adduco, clarius patet:
J. J. Bonifacius Cecotti Dei, et Apostolicae Sedis
gratia Episcopus Petinensis.
Notum facimus omnibus, et singulis, qualiter die 17. Aprilis Anni 1750. ad instantiam, et petitionem â Superioribus Conventus factam ex Commissione Excellentissimi, Ill' mi , et R' mi Domini Francisci Klobussizky pro tunc Episcopi Zagrabiensis solemni ritu consecraverimus Ecclesiam Fratrum Min. Strict. Observ. S. Leonardi in Sylvis nuncupatam existente tunc loci Guardiano M. V. P. Theodorico Skenderich sub Provincialatu A. R. P. Godefridi Pfeiffer, cui Solemnitati praeter domesticos Religiosos interfuerunt ê Conventu Samaboriensi multum Venerandi Patres Alanus Bauzher, et Rudolphus Gorshe. Diem porro, qua Dedicatio ejusdem Ecclesiae futuris temporibus quotannis celebranda sit, determinavimus auctoritate nostra Dominicam quartam post Pascha. In quorum fidem sigillum nostrum appressimus, et propria manu nos subscripsimus. Dat. in Conventu S. Leonardi in Sylvis die 17. Aprilis 1750.
(L. S.) J. J. Bonifacius Ep'pus Petenensis.
V. Praeter Cryptam, in qua Fratres nostri tumulantur, unica est Crypta, quam pro familia Erdoediana, si quispiam ex ea hic sepeliri vellet, Illustrissimus D. Comes Ludovicus Erdoedy fieri curavit, quique anno 1753. die 14. Februarii ex hac vita decessit annos natus 61. ac hìc sepultus est lapidi emortuali haec inscriptio incisa est:
Siste Viator
Hic jacet Excell' mus , et Ill'mus D'nus, Dnus Comes
Ludovicus Erdödi de Monyorokerek, Montis Claudii,
et Comit. Varasdinensis perpetuus, Posegensis verò
Supremus Comes, S. C. R. M. actualis intimus Consi-
liarius, per Regna Dalmatiae, Croatiae, ac Sclavoniae
locumtenens Banalis etc. etc. Vixit mundo, vivit
Coelo, ubivis sine labe, sine naevo aetat. suae 61.
obiit 14. Febr. Ann. 1753.
§. II.
De Confraternitate B. V. Mariae sine labe conceptae,
aliisque Spiritualibus exercitiis, ac Reliquiis.
I. Unica in hoc Conventu viget Confraternitas sub titulo B. V. Mariae sine labe conceptae erecta anno 1745. auctoritate Dioece-
910
sana, quam Benedictus XIV. Summus Pontifex variis Indulgentiis decoravit, ut ex ejusdem Bulla incip. Cum sicut de dato Romae die 10. Martii 1745. clarius elucescit, quae hunc continet tenorem:
BENEDICTUS P. P. XIV.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum sicut accepimus, in Ecclesia Sancti Leonardi in Silvis Ord. Fratrum Minorum Sancti Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatorum Zagrabiensis Dioecesis una pia, et devota utriusque sexus Christifidelium Confraternitas sub titulo Conceptionis B. V. Mariae Immaculatae, non tamen pro hominibus unius specialis artis, canonicè erecta, seu erigenda existat, cujus Confratres, et Consorores, quam plurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt, seu intendunt. Nos, ut Confraternitas hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum susceperint, plenariam, ac tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo. Si verè quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti, Nomen Jesu ore si potuerint, sin minus corde devote invocaverint, etiam plenariam, nec non eisdem nunc, et pro tempore existentibus dictae Confraternitatis Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praefatae Confraternitatis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium die festo principali dictae Confraternitatis per eosdem Confratres semel tantum eligendo, et ab Ordinario approbando â primis Vesperis usque ad occasum solis diei hujusmodi singulis annis devote visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper dictis Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium hujusmodi in quatuor aliis anni feriatis, vel non feriatis, seu Dominicis diebus per memoratos Fratres semel tantum eligendis, et ab eodem Ordinario approbandis, ut supra visitantibus, et ibidem orantibus, quo die praefatorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas: quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio hujusmodi pro tempore celebrandis, et recitandis, et Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, ac pauperes hospitio receperint, vel pacem inter inimicos composuerint,
911
N' o 39.
seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum hujusmodi, quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicunque, vel quomodocunque pro tempore deferetur, comitati fuerint, vel si impediti, campanae ad id signo dato semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies orationem, et Salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum hujusmodi recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcunque alius pietatis, et charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praefatorum operum exercitio sexaginta dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis, in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuo, vel ad tempus necdum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint. Utque si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, aut quavis alia ratione uniatur, vel etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso nullae sint. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo piscatoris die X. Martii MDCCXLV. Pontificatus nostri anno quinto.
D. Card. Passioneus.
1745. die 22. Aprilis Zagrabiae Breve hocce Apostolicum super erigenda Confraternitate sub titulo Immaculatae Conceptionis B. V. M. in Ecclesia Sancti Leonardi in Silvis P. P. Franciscanorum Reform. Dioecesis Zagrabiensis conformiter ad clausulas in eodem Brevi Apostolico, iisdem rite observatis, et populo idiomate intelligibili publicatis, publicandum, et observandum admittimus. Pro principali festo lucrandarum plenariarum Indulgentiarum statuimus Dominicam infra Octavam Immaculatae Conceptionis: pro aliis verò Indulgentiis quater in anno lucrandis Dominicas quatuor temporum.
Sigismundus L. B. de Sinersperg
Vicarius, et Causarum Auditor Gen'lis m'ppa
II. Quanta auxilia, quantas gratias homines ad hunc locum, et Sanctum Leonardum confugientes, praesertim, qui sub Turcica tyranide ferreis compedibus constricti detinebantur, perceperint? testes sunt tot anathemata, et horribiles ferrei compedes ad utrumque Arae majoris latus pendentes, quos miseri in captivitate Turcica gementes Christiani per intercessionem S. Leonardi â vinculis absoluti huc ad explendum votum, debitasque piissimo Liberatori gratias agendas detulerunt. Praeter captivos sunt et alii, qui diversis infirmitatibus oppressi per intercessionem S. Leonardi sanitati restituti erant, ut ex inscriptionibus tabellis votivis, in ipsa Ecclesia appensis, subjectis patet, quae hujus sunt tenoris:
912
Primâ: Perillustris Domina Francisca Busichin gravissimis partus doloribus pressa ad S. Leonardum voto facto feliciter bis evasit. Anno 1733, et 1735.
2'da Barbara uxor Mathiae Stengel filiam Magdalenam mortuam parit, voto facto ad S. Leonardum, et Sacro oblato, prolem vivam recepit anno 1734.
3'tia Perillustris Dominus Stephanus Miloss copiosum sanguinem ejiciens ad Sanctum Leonardum recurrens sanatur mirabiliter anno 1741.
4'ta Colonus Croata in vincula conjectus, voto facto ad S. Leonardum â vinculis solutus evasit 1741.
5'ta Quadam Styra ê scalis cadens, manum fregit, quam voto facto ad S. Leonardum, integram recepit 1741.
6'ta Occhicenses in periculo summo naufragii existentes voto facto ad Sanctum Leonarum felices ad littus pervenerunt 174 [= N b . ultimus numerus non conspicitur .]
7'ma Quidam Regnicola misera turcica captivitate detentus voto facto ad Sanctum Leonardum ruptis vinculis, ac hìc prae Ecclesiae foribus repertis sub Sacro votivo sanus, ac laetus advenit.
8'va est cujusdam Franciscani cum sequenti substrato distichon:
Dum pedis insolito pulsatur planta dolore
suspirat, vovet, mox dolor omnis abest.
F. P. M. 1747.
III. Tot tantisque prodigiis, quae Deus per intercessione Sancti Leonardi operari dignatus est, excitati fideles in magna copia praesertim dominicis quatuor temporum concurrere solent, imo in anniversaria die apparitionis S. Leonardi, quae celebratur cum institutione nundinarum Dominica proxima post festum S. Margaritae Virginis, et Martyris, copiosus non tantum ex Croatia, sed etiam ex Styria, et Carniolia affluit populus ad venerandum hunc Sanctum, et lucrandam Indulgentiam plenariam â Summis Pontificibus ad septennium dari solitam. Etiam ipsa aqua communiter aqua S. Leonardi appellata, quae sub petra, in qua apparitio facta est, scaturit, hausta, et domum deportata infirmis pristinam sanitatem restituit, quod non semel mirabiliter evenisse comprobatum est. Praeterea hujus Coenobii Religiosi non tantum subsidium in excipiendis confessionibus vicinis Parochis praestant, sed etiam infirmos in fodinis, in Monte Plissiviza, ac sub monte Osterz, totaque in interjacente valle habitantes extremis Ecclesiae Sacramentis, videlicet Paenitentiae, Eucharistiae, et extremae unctionis, provident, cum non levi fatigio, praesertim tempore brumali, et nimboso eo vel maxime, quia nulla est planities quae gressum facilitaret. Hic duo instituuntur Concionatores Croatici, quorum unus in domestica Ecclesia ad populum sermones habet, alter verò singulis diebus Dominicis, et festivis in fodinis celebrat, Evangelium praelegit, ac brevem Exhortationem ad aram tenet: festis verò principalioribus formatas Conciones habet, ut supra visum est. In Ecclesia duae asser-
913
vantur Reliquiae, una ex ossibus Sacris S. Leonardi Confessoris, altera ex ossibus S. Petri Regalati Conf. Ordinis Minorum.┬
Caput V.
Catalogus Fratrum (quorum notitia ad nos per-
venit) in hoc S. Leonardi Conventu defunctorum.
1651. Rel. Fr' Fortunatus Klobuzar laic. ann. Rel. 1.
1655. 5. Junii Rel Fr' Josephus Miller laic. Arc. an. Rel. 33.
[1660. 8. Mart. M.V.P Leopoldus Borkovich]
1663. 16. Jan. Rel. Fr' Didacus Speth laic. an. Rel. 42.
1665. 3. Oct. M.V.P. Ruffinus Schreiner Guard. act.
1674. 4. April. M.V.P. Valentinus Pizolt Guard. act. an. Rel. 22.
…… 29. Aug. Rel. Fr.' Juniperus Smolika laic. ann. 26. Rel. 5.
1679. 13. Jan. Rel. Fr' Ivo Preshern laic. an. 34. Rel. 11.
1682. 14. Feb. V. P. Ludovicus Bander ann. Rel. 46.
…… 17. Feb. V. P. Sebastianus Kunover an. 42. Rel. 21.
1687 7. Jan. Rel. Fr' Bernardus Martinelli laic. an. 50. Rel. 27.
…… 9. Feb. V. P. Gregorius Gailler ann. 52. Rel. 27.
…… 2. Mart. M.V.P. Ambrosius Jambschig ann. 51. Rel. 31.
1688. 13. Mart. M.V.P. Benignus Compar, Guard. act. ann. 32. Rel. 12.
1690. M.V.P. Leopoldus Borkovich Guard. act. an. Rel. 29.
1691. 30. Oct. V.P. Clemens Gertschman ann. 42. Rel. 22.
1699. 25. Apr. M.V.P. Joachum Perger Conc. et Guard. an. 56. Rel. 37.
1703. 19. Sept. A.V.P. Eugenius Weilhard Ex-Diff. Guard. act. an. Rel. 44.
1707 15. Jun. A.V.P. Daniel Lucan Ex-Diff- Sac. Jub. ann. Rel. 63.
1710. 25. Aug. V.P. Silvanus Bishelsrieder Bav. an. Rel. 19.
1712. 8. Mart. Rel. Fr' Stanislaus Perez laic. an. 63. Rel. 40.
…… 22. sept. Rel. Fr' Zachaeus Schiffrer Salisb. laic. an. 32. Rel. 4.
…… 26. Nov. V.P. Sabinus Halassar Lab. ann. Rel. 21.
1713. 22. Jan. M.V.P. Emericus Gollobich ann. Rel. 37.
1715. 11. Jul. Rel. Fr' Matthaeus Pollinger Tyr. laic. an. 37. Rel. 14.
1718. 8. Jun. Rel. Fr' Bonaventura Springer Metlic. laic. an. 41. Rel. 13.
1720. 7. Nov. Rel. Fr' Petrus Martinetti Neost. laic. an. 77. Rel. 40.
1723. 17. Jun. V.P. Ignatius Polliak Croat. ann. Rel. 10.
1724. 4. Aug. V.P. Ferdinandus Janchich Croat. Con. an. Rel. 19.
1727. 29. Dec. A.V.P. Antonius Fanton, Ex-Diff'or. saep. Guard. an. Rel. 51.
1730. 1. Jan. Rel. Fr' Marius Micholovich laic. an. 51. Rel. 22.
…… 1. Mart. V.P. Gorgonius Cogoi Gorit. an. 39. Rel. 21.
…… 24. Sept. M.V.P. Antonius Vodnik Billuchgr. Conc. Mag. Nov. saep. Guard. ann. 50. Rel. 32.
1731. 15. Jun. Rel. Fr' Abraham Schweinperger laic. Suev. an. 41. Rel. 21.
1735. 26. Nov. V.P. Philippus Gobbi Gorit. ann. 32. Rel. 11.
1736. 5. Mart. Rel. Fr' Otho Pipan laic. Carn. an. 71. Rel. 51.
…… 3. Aug. M.V.P. Leonardus Staffenheller Conc. fuit Mag. Nov. et Guard. act. ann. 55. Rel. 36.
1737. 17. Feb. V.P. Liborius Greill Lab. ann. 46. Rel. 26.
1739. 22. Feb. V.P. Leopoldus Hansizh Carn. ann. 72. Rel. 48.
914
1741. 10. Nov. Rel. Fr' Dionysius Hoffer laic. Tyr. ann. Rel 43.
1742. 18. Jun. Rel. Fr' Remigius Miller laic. Bav. an. 60. Rel. 32.
…… 26. Aug. V.P. Hilarinus Dionysi Bav. ann. 44. Rel. 10.
1744. 12. Mart. Rel. Fr' Aegidius Camerer laic. Tyr. an. Rel. 32.
1746. 5. Oct. M.V.P. Ivo Christian Lab. ann. 68. Rel. 46.
1747. 6. Dec. V.P. Joachimus Jemiz ann. 29. Rel. 10.
1749. 12. Jan. V.P. Edmundus Logar ann. 45. Rel. 26.
1751. 10. Jan. Rel. Fr' Jacobus Pitterle laic. Crainb. ann. 53. Rel. 35.
1755. 3. April. Rel. Fr' Crescentianus Sidarich laic. Gorit. an. 67. Rel. 45.
1757. 20. Jul. Rel Fr' Xaverius Pals laic. Bav. ann. 43. Rel. 17.
1759. 1. Feb. Rel. Fr' Emericus Valentinzhiz Tolmin. hujus Conventus 48. annis Clericus, in omni servitio claustrali indefessus, et licet delirus, virtuosam tamen, et in Domino jucundam vitam semper duxit. Tandem quatriduana cathari suffocativi indispositione obrutus, plene tamen sibi compos, pronuntiavit finale suum jam imminere tempus, Ss'mis itaque Sacramentis rite praemunitus, exemplaritate piissima placidè expirans aeterna petiit ann. 70. Rel. in 50'mo.
…… 10. Apr. V.P. David Nusdorffer Conc. et Vic. Vipac. an. 42. Rel. 24.
…… 13. Aug. M.V.P. Maximilianus Clevisher Conc. saep. Guard. ann. 62. Rel. 42.
1761. 2. Feb. V.P. Theodorus Zanuthi Salcan. Org. an. 50. Rel. 30.
1764. 1. Maji. M.V.P. Gregorius Thomassich Guard. act. Flumin. ann. 60. Rel. 40.
1773. 19. Jan. V.P. Angelicus Kaydasch Conc. exim. an. 59. Rel. 43.
1774. 29. Oct. V.P. Edmundus Schinkovitsch Croat. an. 40. Rel. 21.
1775. 3. Feb. V.P. Ruffinus Rogel Gorit. ann. 73. Rel. 53.
…… 27. Nov. Rel. Fr' Nilus Kraunigger Carint. laic. an. 43. Rel. 19.
1776. 26. Nov. Rel. Fr' Benitius Türk laic. Carint. an. 45. Rel. 25.
…… 30. Mart. V.P. Parthenius Knilling Tyrol. an. 46. Rel. 27.
1778. 31. Dec. Rel. Fr' Pelagius Werlitz laic. Lab. an. 60. Rel. 37.
1780. 11. Oct. VP. Agricola Preslauzer Salcan. an. 68. Rel. 48.
1784. 15. Aug. RF. Juniperus Doller Carn. Arc. an. 75. R. 51.
915
Caput VI.
Elenchus Patrum Guardianorum (quorum notitia
haberi potuit) Conventus S. Leonardi in Silvis.
M.V.P. Andreas Stackel 1610.
M.V.P. Ludovicus Volar 1616. 1617. 1619.
A.V.P. Antonius Vitelius aliter Telletenovich Con'or Diff'or act. 1620.
A.V.P. Franciscus Horvoy Diff'or at. 1623. 1632.
M.V.P. Ludovicus Volar 1636. 1639. 1640.
M.V.P. Michael Noyse 1641. 1642. 1643. 1644. Item ut act. Diff'or 1647. 1648. 1649.
M.V.P. Henricus Urtica 1650.
M.V.P. Joannes Maria Travisanus 1651. 1652.
A.V.P. Mihael Noyse Ex-Diff'or 1653.
M.V.P. Michael Angelus Bosnyak lect. Conc. gener. 1654. 1655.
M.V.P. Maxentius â Castua Conc. 1656.
M.V.P. Ludovicus Bandar 1657. 1658.
M.V.P. Emericus Mikulcich Praes. 1659. 1660.
M.V.P. Silvester Gaber Con'or 1661.
M.V.P. Bonifacius Priuchich Con'or, et lect. 1662. 1663. 1664.
M.V.P. Ruffinus Schreiner el. 15. Nov. 1664. 1665.
M.V.P. Bonifacius Priuchich Con'or, lect. 1666.
A.V.P. Vincentius Comel Con'or, Ex-Diff'or 1667. 1668. 1669.
M.V.P. Franciscus Uzollin Con'or, lect. 1670. 1671.
M.V.P. Joannes Baptista Magnetich 1672.
M.V.P. Valentinus Pizzol 1673.
M.V.P. Bernardus Martinelli 1674.
M.V.P. Ludovicus Bandar Con'or 1675. 1676.
M.V.P. Paulus Faustinger Con'or, lect. 1677.
M.V.P. Eugenius Weilhard Con'or 1678.
M.V.P. Joachimus Perger Con'or 1679.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or 1680.
M.V.P. Franciscus Uzollin Con'or, lect. 1681. 1682.
M.V.P. Franciscus Kimerle Con'or 1683.
M.V.P. Paulus Faustinger Con'or, lect. 1684. 1685.
M.V.P. Benignus Compar Con'or 1686. 1687.
M.V.P. Bernardus Martinelli 1688.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or gener. 1689.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or 1690. 1691. 1692.
M.V.P. Joachimus Perger Con'or 1693. 1694.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or 1695. 1696. 1697.
A.V.P. Eugenius Weilhard Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1698. 1699. 1700.
916
M.V.P. Antonius Fonton Con'or 1701.
A.V.P. Eugenius Weillard Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1702. 1703.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or gener. 1704.
M.V.P. Josephus Radovich 1705.
M.V.P. Antonius Fanton Con'or 1706. 1707.
M.V.P. Timotheus Gollubich Con'or 1708.
M.V.P. Eugenius Gottschever Con'or, lect. Theol. 1709.
M.V.P. Juniperus Merschnig Con'or 1710.
M.V.P. Antonius Fanton Con'or 1711. 1712. 1713.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1714.
M.V.P. Antonius Fanton Con'or 1715. 1716.
M.V.P. Iuvenalis Sgauz 1717.
M.V.P. Casimirus Schlattner Con'or, lect. Theol. 1718.
M.V.P. Silverius Vidig 1719.
A.V.P. Antonius Fanton Con'or, Ex-Diff'or 1720.
M.V.P. Theodorus zannutig 1721.
A.V.P. Mauritius Bobner Con'or, lect. gen. Ex-Diff'or 1722.
A.V.P. Eugenius Gottschever Con'or, lect. gener. Ex-Diff'or 1723. 1724.
M.V.P. Silverius Vidig 1725.
M.V.P. Casimirus Schlattner Con'or Ss. Theol. lect. 1726. 1727.
M.V.P. Ildephonsus Pomayr Con'or 1728.
M.V.P. Antonius Vodnik Con'or 1729.
M.V.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. 1730.
M.V.P. Leonardus Staffenheller 1731.
M.V.P. Ildephonsus Pomayr Con'or 1732.
M.V.P. Leonardus Staffenheller Con'or 1733. 1734. 1735.
M.V.P. Polycarpus Marchiolli Con'or 1736. 1737. 1738. item 1739. ut Praesidens.
M.V.P. Hyacinthus Snediz, Con'or, lect. Theol. el. 6. Dec. 1739. 1740. 1741.
M.V.P. Isidorus Durchenwald Con'or 1742. 1743.
M.V.P. Cyrillus Makay Con'or 1744.
M.V.P. Hyacinthus Snediz Con'or, lect. Theol. 1745.
M.V.P. Vigilius Dinarich Con'or, Ss. Theol. lect. 1746. 1747. 1748.
M.V.P. Theodoricus Skenderich Con'or 1749.
M.V.P. Maximilianus Clevisher Con'or 1750. 1751.
M.V.P. Caesarius Seidl Con'or 1752.
M.V.P. Maximilianus Clevisher 1753.
M.V.P. Ladislaus Wergler Con'or 1754. 1755. 1756.
M.V.P. Gregorius Thomassich Con'or 1757. 1758. 1759.
M.V.P. Adamus Kobler Con'or 1760.
M.V.P. Gregorius Thomassich Con'or 1761. 1762. 1763.
M.V.P. Daniel Arzon 1764. 1765.
917
M.V.P. Illuminatus Tricarico Con'or 1766. 1767.
M.V.P. Amandus Voitschiag 1768. 1769. 1770.
M.V.P. Adalbertus Bechtan Con'or 1771.
M.V.P. Romanus Wider Con'or 1772.
M.V.P. Simon Kappus Con'or 1773. 1774.
M.V.P. Marianus Schuppiz 1775.
M.V.P. Rolandinus Vidkovich Con'or 1776. 1777. 1778.
M.V.P. Generosus Spek Con'or 1779. 1780.
M.V.P. Wenceslaus Praepeluch Con'or 1781. 1782. 1783.
RP. Nicasius Tibaldi Con'or 1784. 1785. 1786.
M.R.P. Probus Percky Con'or 1787. 1788. 1789. quo anno Conventus sublatus est, imperante Josepho II.
Sigillum
Conventus S. Leonardi praesefert captivum ê carcere eductum coram S. Leonardo stante in genua demissum: supra verò S. Michael in una manu ensem strictum, in altera stateram tenens visitur. In orbe ejus prostant hae litterae S. C. B. L. I. S. id est Sigillum beati Leonardi in Silvis .
17. 8bris 1779.
CONVENTUS Pisinensis
918
VIII. CONVENTUS
ad
B. V. Elisabeth Visitantem
Pisini
In Istria
Caput I.
De Istria, et Civitate Pisinensi.
I. Istria, seu Histria Regio est ad Ducatum Carnioliae spectans ad meridionalem ejusdem plagam, estque per modum peninsulae efformata, nam ex parte meridionali, occidentali, ac orientali mari Adriatico cingitur. Septentrionem versus Carnioliae per montes Albios conjungitur. Olim multò latius, ac hodie patebat; extendebatur enim ex parte occidentali usque ad Timavum fluvium, qui penes Duinum in mare influit, sicque sub se Duinum, Dulcinium, et Tergestum continebat, quae loca hodiè ab Istria exclusa manent, hodie enim pro termino illius ponitur fluvius Formio, seu Rezano, qui penes Justinopolim in mare illabitur. ejus longitudo est 60. milliarium, et latitudo 40. ab ortu in occasum, ut refert Mich. Baudrand in lex. geogr. Ant. Ferrarii tom. 1. pag. 358. Meo videri esse intelligendam praedictam dimensionem juxta computationem Italicam milliarium, nam juxta modernos geographos multò minor esse reperitur.
II. Istria varias vicissitudines passa est; etenim circa an. 177. ante Christum natum â Manlio Romani exercitus Duce Romano Imperio subjecti sunt, quod jugum A. C. 7 excutere cum Rege germanorum Marabodo, cui contra Augustum rebellanti sese conjunxerunt, conabantur, sed ad obedientiam revocati sunt, dum ad pacem rediisset Marabodus. Tempore Constantini M. (qui primus ê Romanis Imperatoribus Christianae militiae nomen dedit) Istri fidem Catholicam suscepisse perhibentur, ut refert Valvasor lib. 14. pag. 171. Ad A. C. 400. Istria â Gothis, et Hunnis multum perpessa est, sicut et A. C. 542. quam Totilas Gothorum Rex vastavit. Dein circa A. C. 552. item 590. item 612. Slavi Istriam hostilibus armis invaserunt, anno vero 626. sedem fixam obtinuerunt, et ut credendum ipsi has terras occuparunt, quas quoque Slavonica natio imposterum semper retinuit. Ut videre est in Valvasorio, et apud Christophorum de Jordan de orig. Slav. part. 1. c. 22. n. 17. pag. 148. id quoque confirmat ipsamet lingua Slavica, seu Illyrica, quae apud Istros communis est, quamvis et italica plurimi loquantur.
919
III. Circa A. C. 788. Istri excusso Graecorum, seu Imperatorum Orientalium jugo se Carolo M. Francorum Regi submiserunt, qui Forojulii, et Istriae proprium Marchionem nomine Ericum dedit, hic Marchioni et alii Comites particularium communitatum subordinati erant, quod etiam in aliis regionibus â Carolo occupatis fieri consuevit. A. C. 799. demortuo Erico successit in Marchionatu forojulii, et Istriae Cadolochus, huic suffectus fuit A. C. 819. Baldericus, qui regnabat usque ad A. V. 828. dein A. C. 854. circiter, erat Marchio Carnioliae, Forojulii, et Istriae Carolomanus Ludovici II. Imperatoris filius, cui die 22. Martii 880. defuncto successit ejus frater Ludovicus, Ludovici successor erat Arnulphus Carolomani naturalis filius, qui obiit anno 898. Circa A. C. 920. Henricus I. Romanorum Imperator dictus anceps Istriae proprium dedit Marchionem nomine Winterum, post hunc erat Marchio Istriae Godefridus, qui in bello contra Hungaros anno 944. occubuit. Dein Istriae imperarunt Comites ab Ortenburg, sicut etiam Comites Goritiae, sub quibus Istria in plures partes divisa erat.
IV. Nam Henricus II. cognominatus Sanctus praeter plurimas, quas fecit pro Ecclesiis fundationes, etiam Joanni Patriarchae Aquilejensi anno 1011. donavit. civitatem Petinensesm, et Pisinensem arcem, ut habet Franc. Palladius pag. 148. Henricus quoque IV. donavit praeter Forumjulii Patriarchae Aquilejensi et Sighardo etiam Marchionatum Istriae circa ann. 1077. quam donationem Fridericus I. dictus Barbarossa circa ann. 1163. ratam habuit, et confirmavit tempore Udalrici II. Patriarchae Aquilejensis. Otho quoque Comes Meraniae totum jus, quod se ad Istriam habere praetendebat, cessit, et transtulit in Bertholdum Patriarcham Aquilejensem circa A. C. 1251. et hoc modo Istria plures Dominos venerari coepit, videlicet Patriarcham Aquilejensem, Comites Goritiae, et ab Ortenburg, quibus verò partim demortuis, partim bello victis Istria partim ad Venetos, partim ad Duces Austriae devoluta fuit. Ad hos per donationem, et successionem, ad illos per violentiam.
V. Archiducibus enim Austriae Alberto III. et Leopoldo III. Albertus Comes Goritiae circa A. C. 1374. donavit partem Istriae, ut habet Valvasor. Topog. Carn. lib. 10. pag. 258. Mortuo vero Leonardo ultimo Goritiae Comite. non tantum Istriae pars, se et ipse Comitatus Goritiensisum forojulio vi pactorum prius initorum ad domum Austriacam devenit A. C. 1501. Veneti circa annum 1333. tempore Patriarchae Aquilejensis Pagani Istriam ingressi sunt ex parte Polae; Polensis enim, et Valenses pertaesi Patriarchalis regiminis Venetae Reipublicae sese dediderunt, quos, sum eos Patriarcha ad obedientiam revocare studeret, Veneti armis defenderunt. Hac Istriae portione minime contenti Veneti, Patriarchae Ludovico II. qui regnavit ab anno 1418. usque ad annum 1435. vel juxta Palladium annum 1437. non tantum Istriae reliquam partem, sed etiam Forojulium eripuerunt. Praeterea, ut totam Istriam Veneti sub suam redigerent potestatem, etiam Maximiliano I. Romano-
920
rum Imperatori, et Archiduci Austriae bellum intulerunt, quod ab anno 1507. usque ad annum 1516. duravit. In hoc bello Veneti occuparunt Forojulium, Gradiscam, Goritiam, Civitatem Austriae, Tergestum, Istriam, ac Karssium cum Adelsperga, aliasque interjacentes ditiones, ast haec loca Veneti facta pace denuo Austriacae domui restituere debebant. Aliud bellum inter Rempublicam Venetam, et Domum Austriacam exortum fuit anno 1612. propter piratas Segnienses, ut jam suprà de Convent. Seg. innui, qui plures Venetas naves spoliarunt. Res composita erat anno 1617. remanentibus cuilibet parti iis civitatibus, et locis, quae qualibet ante bellum possidebat.
VI. Ab hoc tempore Istria semper duobus Dominis subjecta manet, nempe Domui Austriacae, et Reipublicae Venetae, haec possidet partes occidentalem, et mridionalem, illa orientalem, et septentrionalem: pars Veneta Istriae in amplitudine superat Austriacam. In Istria Veneta principalis est Civitas Justinopolis, vulgo Capo d' Istria: in Austriaca Pisinum, germ. Mitterburg, vulgo Pasina. In tota Istria quatuor numerantur Sedes Episcopales, nempe Justinopolitana, Parentina, Polensis, et Petinensis, priores tres in Istria Veneta, ultima in Austriaca. Istria fuit circa an. 1372. ab Archiducibus Austriae Alberto, et Leopoldo Ducatui Carnioliae incorporata, qua prius â propriis Marchionibus gubernabatur, ut jam supra insinuatum est.
VII. Pisinum est civitas principalis, licet non sit magntudinis adeo vastae, Comitatus Pisinensis, qui et alias quinque Civitates sub se continet nempe Antignanam, Berschez, ubi est parvus portus marinus, Lauranam similiter suo portu provisam, Petinam, et Gallignanam. Ecclesia Parochialis, cujus Parochus Praeporisi titulo gaudet, erecta fuit anno 1266. in honorem S. Nicolai, ut notat P. Martinus Bautscherus his verbis: Anno 1266. Pisini in Istria erigitur Sacra aedes Divi Nicolai, cujus Rector titulo Praepositi gaudet . Praepositus Pisinensis ordinarie est etiam Vicarius foroneus Episcopi Parentini, in cujus Dioecesi Pisinum est. Postquam Istria ad Domum Austriacam devenerat, Comitatum Pisinensem Ferdinandus III. Rom. Imp. dedit anno 1644. Antonio, et Hieronymo Comitibus â Flangini Venetis in arendam, ab his Comitibus de venit in potestatem Ferdinandi Principis â Portia, cui Imperator, ut Archidux Austriae, etiam attribuit jus Patronatus super omnia beneficia, eumque absolutum hujus Comitatus Dominum declaravit. Quia verò hac donatione Comitatus Pisinensis separatus fuit â Carnioliae Ducatu, ejusdem stauts Leopoldo I. Imper. supplicarunt anno 1663. et 1664. pro ejus unione, quae, ut suum sortiretur effectum, Inclyti status de consensu suae Caes'ae Majestatis Comitatum emerunt â praedicto Principe â Portia f.m/500. illumque Serenissimo Principi Joanni Wajchardo ab Aversperg dederunt reservatis omnibus juribus privilegiis et praemi-
921
nentiis â Provincia Carnioliae dependentibus. Hunc Comitatum praedictus Princeps ab Aversperg sequentibus dominiis videlicet Wachsenstein, Kershan, Zepitsch, Bellay, et Pasperg adauxit, quae per emptionem suae subdidit jurisdictioni. Posterioribus emporibus Comitatus iterum divisus, et ad alienas manus devolutus est, quem hodie possidet quidam Marchio de Monte Cuculi cum omnimoda tamen dependentia â Carnioliae Ducatu. In Civitate est munitissima Arx, in qua Capitanei Pisinenses residere solent, sub qua est magnum quoddam foramen vulgò Friba dictum, quod aquam ex montibus tempore nimboso in magna quantitate decurrentem deglutit.
Caput II.
De Conventus in Civitate Pisinensi aedificatione pro
Fratribus Minoribus, ejusdemque restauratione.
I. P. Franciscus Glavinich de orig. Prov. Bosnae Croat. fol. 26. primordia hujus Conventus reponit ad annum 1481. qui aedificatus fuit communi Capitanei, Vice-Comitis, Judicum, et oppidanorum Pisinensium, ut loquitur Sixtus IV. in Bulla concessiva facultatem aedificandi Conventum incip. Inter caetera desiderabilia de dato Romae anno 1481. tertio nonas Julii, unde Conventus Communitatem Pisinensem pro suo agnoscit fundatore. Hallucinatur autem P. Glavinich, quod loco cit. asserat, Conventum fuisse aedificatum sub Urbano VI. id enim clarè desumitur ex praecit. Bulla Sixti IV. infra dee verbo ad verbum ex Originali transumenda, anno 1481. Sixtum IV. non Urbanum VI. in Petri cathedra sedisse; nam Urbanus VI. ferme 100. annis Sixtum praecessit; erat enim Urbanus electus Pontifex Romanus anno 1378. demortuus anno 1389. Fuit igitur Conventus aedificari coeptus anno 1481. aut sequenti sub Pontificatu Sixti IV. ex Ordine Minorum, clavum Romani Imperii modernate Friderico III. aut IV. Secundum eos, qui Fridericum Pulchrum Romanis Imperatoribus adnumerant, Ordinem verò Seraphicum gubernante P. Francisco Nanis dicto Samson italo Provinciae Tusciae.
II. Porro Bulla Sixti IV. in qua cincedit facultatem aedificandi Conventus hujus est tenoris:
Sixtus Episcopus Servus Servorum Dei
Venerabili Fratri Episcopo Parentino salutem
et Apostolicam benedictionem
Inter caetera desiderabilia cordis nostri illud potissimè intensis desideriis affectamus, ut ubique Majestas Altissimi collaudetur, in benedictionibus gratiarum, suique nominis cultus amplietur, et ut Sacra Religio, illiusque regularis observantia semper propagetur, piis fidelium votis Apostolici favoris suffragia, quantum cum Deo possumus, libenter impartimur
922
sane pro parte dilectorum filiorum Capitanei, Vice Comitis, Judicum, ac universorum Oppidanorum Oppidi Pisini de Istria tuae Dioecesis Nobis exhibita petitio continebat, quod ipsi zelo devotionis accensi cupientes terrena in Ecclesiastica, et transitoria in aeterna felici commercio commutare pro ipsorum, et singulorum aliorum Christi fidelium animarum salute, nec non Divini cultus augmento, et Christianae Religionis propagatione unam domum cum Ecclesia sub invocatione beatae Mariae de Gratiis, Campanili, Campana, Cimiterio, ortis, ortalitiis, et aliis officinis necessariis pro usu, et habitatione nonnullorum Fratrum Ordinis Minorum Sancti Francisci sub regulari observantia degentium extra muros, et in territorio dicti Oppidi Pisini, in loco ad hoc congruo, et honesto, et de quo tibi videbitur de bonis â Deo sibi collatis erigere, construere, et aedificare, seu construi, et aedificari facere proponant, dummodo super hoc auctoritas suffragetur Apostolicae Sedis, et eis licentia concedatur. Quare pro parte Capitanei, Vice-Comitis, Judicum, ac universorum Oppidanorum praedictorum Nobis fuit humiliter supplicatum, ut Domum cum Ecclesia, et aliis necessariis officinis hujusmodi erigendi licentiam concedere, aliasque super his opportune providere, de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur, qui de praemissis certam notitiam non habemus, quique ad Ordinem hujusmodi singularem gerimus devotionis affectum, ipsorum pium propositum, et laudabile desiderium hujusmodi plurimum in Domino commendantes, nec non consideratione Charissimi in Christo filii nostri Friderici Romanorum Imperatoris semper Augusti Nobis super hoc humiliter supplicantis hujusmodi supplicationibus inclinati, Fraternitati tuae per Apostolica Scripta mandamus, quatenus, si est ita, Capitaneo, Vice-Comiti, Judicibus, ac universis Oppidanis praedictis unam Domum cum Ecclesia, Campanili, Campana, Cimiterio, Refectorio, claustro, ortis, ortalibus, et aliis officinis necessariis pro usu, et habitatione perpetuis Fratrum praedictorum sub hujusmodi regulari Observantia degentium in loco ad hoc congruo, et honesto absque alicujus praejudicio erigendi, ac construi, et aedificari faciendi, ac eisdem Fratribus Domum ipsam pro usu, et habitatione praefatis recipiendi, illamque perpetuò inhabitandi auctoritate nostra licentiam concedas jure tamen Parochialis Ecclesiae, et cujuslibet alterius in omnibus semper salvo. Nos enim, si licentiam hujusmodi per te vigore praesentium concedi contigerit, ut praefertur, Guardiano, et Fratribus, qui illam inhabitabunt pro tempore, ut omnibus, et singulis privilegiis, exemptionibus, immunitatibus, libertatibus, gratiis, et indultis aliis Fratribus, et Domibus dicti Ordinis in genere concessis, et concedendis, et quibus illi etiam in genere potiuntur, et gaudent, aut uti, potiri, et gaudere liberè, et licitè valeant, auctoritate Apostolica tenore praesentium de specialis dono gratiae indulgemus. Non
923
obstantibus Constitutione fel. record. Papae Bonifacii VIII. Praedecessoris Nostri inter alia prohibente, ne quivis Ordinum mendicantium Fratres in aliqua Civitate, castro, villa, vel loco domos ad habitandum de novo recipere, vel receptas ampliare praesumant sine Sedis praedictae licentia speciali faciente de hujusmodi prohibitione mentionem, et aliis Apostolicis Constitutionibus, nec non dicti Ordinis juramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis, et consuetudinibus, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romae apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis Dominicae Millesimo quadringentesimo octuagesimo primo; tertio nonas Julii, Pontificatus nostri anno decimo.
III. Quamvis nullae extent litterae terrae Principis mediantibus quibus ab eodem facultas aedificandi Conventum data dignosceretur, minime tamen ambigendum est, Ejusdem benignum accessisse consensum, imo et ipsemet terrae Istriae Dominus pro facultate erigendi Conventum apud Romanum Pontificem Sixtum IV. interpellavit, ut ex his verbis: Nos igitur …… consideratione charissimi in Christo Filii nostri Friderici Romanorum Imperatoris semper Augusti nobis super hoc humiliter supplicantis hujusmodi supplicationibus inclinati etc. manifeste colligitur. Similiter etiam plures alii Imperatores, et Reges ipsimet Fratres ad suas terras advocarunt, utque Fratres loca, et Domos ab ipsis oblati licite acceptare valerent, etiam ipsi licentiam â Sede Apostolica petierunt, et obtinuerunt, ut suprà part. 2. c. 12. §. 1. n. 4. et 5. fol. 181. de Ludovico I. Hungariae Rege, et Sigismundo Romanorum Imperatore, ac pariter Hungariae Rege ostensum est. Saepius quoque contigit, quod fundatores Conventuum ipsimet â terrae Principibus facultates aedificandi Conventum petierint, et obtinuerint, ad illosque Principum Rescripta directa erant, in quorum manibus etiam conservabantur: unde si Fratres similes facultates ostendere non possunt, non est illico inferendum, eos sine consensu terrae Principum, aut contra eorum voluntatem domos, et loca occupâsse.
IV. Conventus Pisinensis ab initio attributus fuisse censendus est Provincia Dalmatiae regularis Observantiae, quod patet ex Catalogo Provinciarum anno 1506. compilato, in quo Conventus Pisinensis Provinciae Dalmatiae adnumeratus reperitur. Tum quia, si Conventus Pisinensis ab initio fuisset assignatus Provinciae Bosnae, indubiè ille anno 1514. quo anno Provincia Bosnae divisa fuit in Bosnam Argentinam, et Bosnam Croatiam, posteriori obvenisset, ast P. Franciscus Glavinich de Orig. Prov. Bosnae Croatiae pag. 21. dum enumerat Conventus, quos post divisionem Provinciae Bosnae Croatiae occupavit, de Conventu Pisinensi altum tenet silentium. Pisinensis igitur Conventus una cum Conventu Labacensi, et Neostadiensi consignatus fuit Provinciae Bosnae Croatiae anno. 1559. eo nempe tempore, quo Fratres â Turcis exustis, et destructis eorum Conventibus maxime novis domibus, et Conventibus, in quibus hinc inde vagantes coadunarentur, indigebant. Id quoque affirmat P. Joseph Maria de Ancona in Continuat. Annal. Min.
924
P. Lucae Waddingi ad ann. 1559. tom. 19. fol. 181. n. 149. ubi ait: quod Conventus Pisinensis ad instantiam Ferdinandi I. Romanorum Imperatoris avulsus fuerit â Provincia Dalmatiae et incorporatus Provinciae Bosnae Croatiae.
V. Conventus primus exiguae erat molis, vixque 12. Fratribus capiendis sufficiens, nam major pars illius supra Refectorium modernum, nam prius ibi erat, ubi nunc est Arcularia, aedificata fuit anno 1714. sub Guardianatu P. Eusebii Bauzher, ut patet ex testimonio Simonis Pillepich Aedilis, qui sub die 17. Augusti 1714. testatur, quod 694. lir. et 13. solidos in subsidium aedificii perceperit. Ex alio contractu inter D. Nicolaum Lardea Conventus Procuratorem, et praedictum Simonem Pillepich celebrato apparet, quod Conventus aedificium ante annum 1714. inchoari debuit, quia hoc anno supra novum aedificium tectum appositum erat, cujus appositioni vi praedicti Contractus initium dari debuit die 25. Junii anni 1714. unde muri principales jam erecti erant, qui tamen intra tam breve tempus vix elevati fuisse censendi sunt. Interim aedificium Conventus ante annum 1717. non fuit absolutum, ut ex Chronographico supra portam Refectorii apposito liquet sequentis tenoris:
SVpernae proVIDentIae ConseCratVM
Anno mox praecedenti factum fuit lavatorium in Refectorio marmoreum munificentia R'mi D. Joannis Fattori Praepositi Pisinensis, prout indicat supra posita inscriptio sequentis tenoris:
Opus munificentiae Perill' ris , et R'mi D. Joannis
Fattori Abbatis infulati S. Jacobi in Insula
Hungariae transdanubiana S. C. M. Capelani Proto-
Notarii Apostolici, Vicarii in Spiritualibus ex par-
te Imperii, nec non Praepositi Pisinensis conse-
cratum Anno Domini MDCCXVI.
Hujus benefactoris beneficentia etiam attribuitur lavatorium marmoreum in Sacristia anno 1707. factum, ut ex apposito ejusdem insigni desumitur.
VI. Conventus modernus sat commodus est, tresque in unica contignatione habet ambitus, quorum novus supra Refectorium meridiem versus ex utraque parte habet cellas 13. ejusque extremitas occidentem versus respicit hortum dictum Dolaz, alterius extremitatis fenestra orientem versus Foibam intuenti objicit: alter ambitus â fenestra occidentali prioris ambitus protenditur usque ad muros Ecclesiae, habetque 9. Cellas: penes murum Ecclesiae post Sanctuarium ejusdem supra Sacristiam sunt Cellae 2. Sicque universim sunt Religiosorum Cellae 24. Religiosi, qui hunc incolunt Conventum, numerantur ordinariè 19. aut 20. qui ex puris fidelium eleemosynis, et Missarum stipendiis vivunt.
Caput III.
De pratis, faenilibus, terris olim Conventui legatis,
ac horto intra Conventus muros concluso.
I. Sicut in plerisque aliis Conventibus, sic et in hoc olim
925
aliqua bona immobilia â piis fidelibus propter aspera illius aevi tempora Fratribus Minoribus in suis praesertim testamentis relicta erant, quae verò melioris aevi aspectibus denuo alienata, et divendita fuêre. Et praeprimis D. Andreas Surgo anno 1577. legavit Ecclesiae S. Mariae in Pisino sequentia: Domum unam positam in Suburbio Pisini cum omnibus pertinentiis juxta viam publicam tendentem Oppidum Pisinum versus, et confiniantem, cum domo haeredum quondam Joannis Antonii Arietti, ex alia parte confiniantes cum Domo Domini Andreae Cicuta Plebani veteris Pisini salvis verioribus confinibus, si qui forent. Item unum agrum de sub Ecclesia divi Antonii confiniantem cum agro D. Nicolai, et super viam tendentem pontem versus: Item unum pratum, positum in districtu Pisini juxta Farnassam, ubi dicitur Brestoviza, cum suis pertinentiis: Item aliud pratum positum juxta Sopaz, et unum hortum positum sub Praepositura Pisini apud Grablia: Item unam Boscam positam in Brestoviza infra suos confines, ubi dicitur Oresye. Hucusque verba praedicti legati Instrumenti verum, quantum ex connexis Scripturis colligitur, hoc legatum non fuit ad effectum deductum.
II. Aliud pratum emit pro Conventu Pisinensi D. Joannes Tolzay ejusdem Conventus Procurator situm in territorio Pisinensi anno 1651. â D'na Helena Jussich. Anno 1662. Mathias Taleucich Petinensis legavit Conventui partem sacam terreni Zoglishie dicti, et partem domus Petinae sitae. Anno 1676. Andreas Budich reliquit Conventui unam vineam sitam in Brestoviza. Anno 1677. Domina Ursula relicta Vidua D. Josephi Cavallieri cessit unum hortum infra Ecclesiam nostram sub vis, qua itur in Vertischie. Anno 1663. fuit quoddam pratum sub Lindar â Mathia Clenovar Petro Piucich pro 60. libris, dein fuit anno 1684, idem pratum quoad usum relictum â Laurentio Slokovich Conventui Pisinensi, donec non redimatur, quod anno 1735. per Joannem Clenovar de Lindar solutis 60. L. redemptum fuit. Anno 1681. D. Gregorius Fattor Pisinensis legavit Conventui unum pratum cum suis pertinentiis positum in territorio Drasey cum onere, ut sui haeredes in Coemiterio ante fores Ecclesiae gratis sepeliantur. Anno 1699. Antonia vidua Joannis Prelaz donavit Conventui unam sylvulam versus Vermo, cum una vallicula pro faeno. Anno 1700. Marinus Maretich morti proximus hoc condidit testamentum, totam suam substantiam legavit suis prolibus Marino filio, et Catharinae filiae, et si hi duo haeredes sine prole decederent (uti etiam decesserunt) tota substantia consignaretur Conventui Pisinensi erga dicendas 24. Missas annuatim. Post mortem Catharinae ejus maritus mansit in possessione praedictorum bonorum, unde et Conventus ab obligatione celebrandi Missas liber remansit.
III. Omnia supradicta bona, stabilia, quae possidere Regulae Fratrum Minorum repugnat, successu temporis abalienata fuêre; minimè enim Fratres privilegio Bullae Sixtinae frui poterant; dum eorum vitae, et amictus necessaria per humilem mendicationem acquiri poterant. Reservata tamen in praedictorum bonorum abalienatione erant quaedam prata in territorio Pisinensi sita pro alendis animalibus, quae ob defectum benefactorum conducendis eleemosynis necessaria judi-
926
cantur. Interim ad puritatem Regulae c. 6. Fratres nihil sibi approprient servandam etiam horum pratorum dominium directum, omnisque proprietas anno 1725. aut haeredibus, aut in horum defectu aliis Ecclesiis, et Dominiis resignata fuit, retento unico usu fructu, quem Fratres per modum eleemosynae ad instar aliarum eleemosynarum per emendicationem acquisitarum â Dominis directis humiliter petere obligantur, nec ullam, si praedicta eleemosyma denegaretur, civilem actionem instituere possunt.
IV. Porro unius Prati in Drasey dominium in se suscepit tanquam haeres R'mus D. Joannes Fattori Praepositus Pisinensis, ut ex ejusdem attestatione patet sequentis tenoris: Fù dato dal q.' m mio Padre Gieorgio Fattori un prato finile sistente in Drasey alli R' di Padri Francescani del Convento di Pisino, accio possino servirsi di quel fieno nelli loro bisogni, sopra questo prato però jo come herede di sud' to Prato son attualm' te Patrone, non potendo li Padri secondo la loro Regola haver il jus dominii sopra alcuna cosa, che poi loro sfalzino quest' herbba, questo se gli concede per pura carità, et elemosina, acciò che preghino Iddio per quell' anima, cosi che il tutto confermo jo sotto scritto, et in fede di ciò hò posto mio ordinario sigillo.
Pisino li 4. Ag.'to 1725.
(L. S.) Io Abbate Gio. Fattori Prep'to m'ppa
V. Quia verò aliorum pratorum Domini directi, nec eorum haeredes, quibus resignatis fieret, non amplius extabant, Idem R'mus Dominus Praepositus eorum proprietatem nomine suae S. Nicolai Ecclesiae suscepit, ut ex ejusdem pariter attestatione his verbis concepta patet:
Li reverendi Padri Francescani del Convento di Pisino hanno cesso alla Chiesa Parochiale di S. Nicolò di questo luoco cinque prati, ò finili, che furono lasciati di molti anni fà da pii benefattori, non potendo loro secondo la loro Regola, et constitutioni haver il jus Dominii, et proprietatis sopra di quelli (non trovandosi piu heredi quelli benefattori al Mondo) et la detta Chiesa hà accetato questo jus, se poi in occorenza di qualche bisogno di fieno per li loro animali sfalzarano quell' herbba, questo se li concederà, et darà per pura carita, et elemosina, et non in altro modo. Li nomi di detti prati, et il sito delli medemi è registrato nel libro della Chiesa di S. Nicolò, e per la verità mi son sotto scritto, et posto mio sigillo ordinario.
(L. S.) Io Abbaea Gio: Fattori Prep'to m'ppa.
VI. Praeter praedicta faenilia habet Conventus contiguum hortum cum una silvula muro cinctum pro seminandis herbis Culinae inservientibus; circa hortum crescit gramen pro pascendis animalibus necessario intertenendis, Silvulae Religiosorum in-
927
servit refocilationi. Parti horti aqua ex monte tempore grandioris pluviae multum damni causat, quem ex parte Orientali continuo rodit. Caeterum Conventus nunc nil possidet, quod Sacrae Regulae adversaretur.
Caput IV.
De Capellania Arcis, et in Gallogoriza, de Legato
Caroli Archiducis, et lignatione.
I. Conventus Pisinensis ab antiquo habebat Officiaturam in Arce Pisinensi, vi cujus qualibet Septimana obligabatur ibidem tres Missas juxta intentionem fundatoris celebrare erga annuos f. 50. Carn. mon. seu f. 42. X'r 30. germ. mon. quam fundationem Conventus pacifice possidebat, donec Ferdinandus S. R. I. Princeps ab Aversperg Pisini resideret: ast dum Princeps Pisino movisset, ac sui loco gubernatorem, et Capitaneum constituisset, quemdam D. Rampel fratrem R'mi D. Praepositi, continuò hi duo fratres inter se colludentes Patres Franciscanos hoc beneficio, illudque alteri Sacerdoti Saeculari contulerunt, sub praetextu, quod Capitaneus opus habeat uno Capellano, qui in Arce resideat. Post annos tres, dum Princeps veniret Pisinum, P. Guardianus loci nomine Conventûs supplicem porrexit libellum pro restitutione dictae Officiaturae, â quo etiam favorabile tulit responsum hujus tenoris:
Si concede, e si conferisce benignamente ai P. P. Supplicanti l' Officiatura della Capella situata nel Nostro Castello di Pisino per sempre, con obligo loro d' applicare le Messe â Nostra intentione, e d' osservare il tempo â Noi commodo nel celebrarle, come se li insinuerà. Pisino a 9. 8'bre 1683.
II. Videns R'mus D. Praepositus hoc modo dictam Officiaturam denuo Conventui esse collatam, et quidem pro semper, omnem movit lapidem, ut Officiatura haec ad P. P. Franciscanos non deveniret, unde voluit hanc Officiaturam permutare cum alio beneficio Sanctissimi Rosarii, erat enim persuasus, se posse facilius hoc modo Fratres utroque beneficio privare, sed nec hoc eidem e voto successit. Tandem eo instigante perrexit Sacerdos, qui hoc beneficio fruebatur, ad ipsum Principem querulando, et fingendo, quod toto in populo magna admiratio per sui â beneficio amotionem excitata sit, communisque circumferatur rumor, quod P. P. Franciscani se frusto panis, ac quotidianis alimentis spoliaverint, et quod ratione hujus actus multi benefactores Franciscanorum iis abscondant pietati, ac misericordiae viscera, timendumque esse, ne fideles totaliter eisdem subtrahant charitatis subsidia, quod imminens damnum averti haud potest, nisi praedicta Officiatura eidem denuo conferatur: Ast, ut cognovit Serenissimus Princeps, haec omnia ex livore tabescente proficisci animo, Sacerdos cum suo ingenioso figmento repulsus est, dictamque Officiaturam perpetuo penes Convenum esse voluit.
928
III. Dum Comitatus Pisinensis devolutus esset ad Excel'mum Dominum Josephum Ludovicum Turinetti Marchionem de Priè Administrator Pisinensis D. Pasqualinus Godinich solutione pro dicta Officiatura dare renuit asserens, â Marchione esse omnes pensiones, et eleemosynas Regularibus dari solitas suspensas, non considerans hanc eleemosynam non esse liberam, sed oneratam, utpote quae habet annexum onus certarum Missarum. Unde Guardianus pro tempore P. Marcus Cragui praedicto Marchioni supplicuit, quatenus per suum Administratorem non tantum restantem eleemosynam Conventui tribui, sed etiam dictam Officiaturam pro futuris temporibus confirmare benignè dignaretur: qui justis petitionibus P. Guardiani deferre volens et restantem eleemosynam pendi jussit, et Capellaniam (quam Conventus usque in hodiernam diem imperturbate peragit) confirmare benignè dignatus est sequenti Rescripto:
Visto il tenore del presente Memoriale, mandiamo al V Amministratore del nostro Contado di Pisino S. Pasqualino Godinich, di pagare à gl' introscritti Padri Riformati di San Francesco del Convento di Pisino li quatro quartali, quando, come espongono, ne vadino ancor creditori per le tre Messe, che celebrano in cad a settimana nella Capella del Castello, e le feste, e cio â rag. e di fiorini cinquanta da lire quattro e mezza Imp' li cad o , ogni anno, e di continuare ovè essi Padri pure adempiscano alla celebratione delle Messe pred e à pagar loro d a somma di quartale in quartale maturato repartitamente sino â nostro nuovo Ordine. Dat. in Vienna li 31. Agosto 1715.
Marchese Ercole Giuseppe Ludovico Turinetti
| (L. S.) | Concordat cum Originali ita testor ego Joannes Josephus de Marburg S' ae Caes' ae Ma'ttis Consilia- rius, ac Capitaneus Civitatis Pisini. |
IV. Aliam Officiaturam fundatam â Principe de Portia in quadam Capella sita sub Gollogoriza, in qua erga stipendium 15. scutorum Conventus qualibet Septimana tres Missas celebrare obligabatur juxta intentionem fundatoris: R'ndi Domini Petrini, quorum antesignanus erat R'mus D. Jacobus Rampl Vice-Praepositus, omnem conatum adhibuerunt, ut praedicta Officiatura ad illos devolveretur, unde per Procuratorem D. Friderici Seripi Capellani Principis de Portia, ad quem tunc dictum beneficium pertinebat, egerunt tam diu, donec optatum suum finem obtinerent. Quia verò anno 1659. sub dato Luxemburgi die 10. Maji praedictus D. Fridericus Seripi non obstante, quod per suum Procuratorem praedictum beneficium jam Dominis Petrinis collatum fuerit, voluit, ut beneficium penes Franciscanos maneat, quod et aliis litteris sub dato Viennae die 12. Augusti ejusdem anni confirmavit, egit R'mus D. Praepositus, ut beneficium ad Suam Ecclesiam S. Nicolai transferatur, quod etiam sua importunitate obtinuit, ut hoc modo P. P. Franciscanos â dicto beneficio repellere posset, qui dein dicto beneficio, ut litibus finis imponatur, ultro renuntiarunt.
929
V. Carolus Archidux Austriae anno 1580. de dato Graecii die 27. Junii certam tritici, et vini eleemosynam ex arce Pisinensi quotannis per modum purae, et liberae eleemosynae dandam assignavit videlicet 10. modios tritici, et 5. urnas vini, nunc Conventus tantum percipit 6. modios tritici, et totidem urnas vini. Archiducalis Resolutio fuit praesentata D. Antonio Wassermann Capitaneo Comitatus Pisinensis die 27. Septembris anni 1580. quae hujus est tenoris:
Carl etc.
Getreuer, Lieber. Unser gnediger beuelich ist an Euch, das Ihr dem Guardian des Franciscaner Closters alda zu Mitterburg anjezo, und hinfüran Jährlich zehen Spodi weiz, und finf Spodi Wein, so wie Ihme, und seinen dortigen Closters bruedern, alß ein almusen, auf wolgefallen genedigst bewilliget haben, ordentlich reichen, und zu stellen lasset, welche Außgaab Euch hierauf, und gebürender Quittung bey Reittung an eueren bestandt passirlich seyn solle. Daran beschicht unser genediger Willen, und Meinung. Geben in unserer Stadt Graz den 27 Junii A' o 1580.
Carolus
Ad mandatum Domini Ar-
chiducis proprium
Mar. Schrattenbach
VI. Lignorum focalium provisio in hoc Conventu Superioribus focalibus multum facessit negotii: etenim quolibet anno P. Guardianus se recommendare debet apud judices alicujus communitatis, qui simul convenientes deliberant, et consultum faciunt, an, et quot arbores Conventui dare vellent: facta consultatione, obtentus communis, vel saltem majoris partis assensus insinuatur P. Guardiano, qui habiti consensus confirmationem â Capitaneo petere debet. Impetrata confirmatione fit â Communitate assignatio arborum, quas Conventus suis expensis caedere debet. Ligna caesa partim per domestica animalia, partim curribus aliunde emendicatis ad Conventum adducuntur.
Caput V.
De Domo Geminensi, et Hospitio Raspurgi aedificando.
I. Cum Fratres Conventus Pisinensis ad collecturas per Comitatum Pisinensem exeuntes in plerisque locis honesta diversoria haud reperiant, R'mus D. Antonius Bianchi de Waisenhaus Canonicus Giminensis quamdam suam domum Gimini sitam Conventui Pisinensi quoad usum facti reservato sibi jure proprietatis (quod illo demortuo translatum fuit ad Ecclesiam Parochialem S. Michaelis Archangeli illius loci) donavit Conventui Pisinensi, ut Fratres sive ad habendas inibi Conciones quadragesimales, sive ex quacunque alia causa
930
illuc adventantes honestum hospitium habaere valerent, prout ex ejusdem die 9. Maji 1701. confecto donationis instrumento clarius patet, quod hujus est tenoris:
Nel Nome di Giesu Christo Nostro Salvatore nell' anno corrente della sua Sanctissima Natività 1701. Ind' ne 9' na giorno di lunedi li 9. del Mese di Maggio fatto in Pisino nella casa della solit' habitatione di me Nottaro sottoscritto alla presenza delli sottoscritti testimonij etc. Constituto quivi il Molt' Ill' re , e Molto R' ndo D. Antonio de Bianchi â Waissenhaus Canonico di Gimino, quale spontaneamente per sempre donna irrevocabil' le al Venerabil Convento di S. Francesco di questo luoco, per quale qui presente Molto R'ndo Padre Gioachimo di Gratia Guardiano del med' mo Convento assieme meco Nottaro accettanti tale donatione etc. Una Casa â palmento posta in Gimino nominata Chersevanca col suo Balladore, et Scalla, entro la stua Asy, habentie, et pertinentie, confina da levante con la Casa di M.' o Giacomo Bacich fabro, da ponente, et tramontana Casa d'Antonio Suffich q' m sime, a meridie strada publica salvi etc. la qual Casa possono goder perpetuamente li Padri di questo Convento, et di questa servirsi per alloggio nel tempo delle cerche, et quando occorresse etc. con questa condizione, et patto espresso, che essi Padri Francescani in aliun tempo non possano vender, alienar, ne permuttarla, altrimente resti caduca questa donatione, et la Casa predetta caschi all' antedetto Mons' r Donatore, ò suoi heredi, che tunc temporis s' attrovassero etc. Risservandosi esso Mons' re Donatore di deffendere contra quoscunque, che potrebbe apportar qualche pregiud' e alla sudetta Casa con fabrica, ò altro, et doppo la di lui morte li di lui heredi possano effettuare il simile. Dichiarando in oltre esso Mons' r Donatore d'essere la predetta Casa libera d' ogni livello; hipoteca, et qualsivoglia altro aggravio; come l' altre Case in quella terra etc. promettendo la presente donatione haver per sempre ferma; rata, et grata sott' obligatione, et hipoteca di tutti, et cadauni beni mobili, et stabili, presenti, e venturi ubique essistenti etc. renuntiand' ad ogni eccettione in forma juris amplissima etc. Desiderando esso Mons' re Donatore, che per sua cautela la presente donatione fosse ratificata dal Padre Provinciale, ò altri Superiori in termine di Mesi sei, acciò in contrario evento possa altrimente disponere della stessa Casa etc. et per fermezza di ciò si è sottoscritto di pugno proprio etc. Presenti Michiel Uchmar, et Giorgio Terdoslavich ambi habitanti in questo luogo etc.
Antonio Bianchi de Waisenhaus Canco affermo ut sup'a m'ppa.
| (L. Sign.) | Et Io Gio. Slocovich per la Sac. Imp'le facoltà Not - taro pub' co alle cose pred' e fui intervenuto, richiesto hò stipulato il presente Instromento, et poscia dall' Originale estratto fedelmente, et per fede mi sono sottoscritto etc. |
931
II. Praefatae domus donationem modo nobis licito postmodum Venerabile Diffinitorium sub die 23. Julii ejusdem anni 1701. sequenti Decreto (quod etiam ipsemet R'mus D. Donator gratanter acceptavit) ratam habuit:
Hospitium â Praenobili, ac A. R' do Domino Antonio di Bianchi in Gimin Conventui nostro Pisinensi pro collectoribus nostris eò adventantibus oblatum Ven'ble Diffinitorium ad purum usum sine alio jure, quam facti acceptat, et id acceptatum praedicto D'no Donanti hocce Decreto insinuat. Ita conclusum in pleno diffinitorio die 23. Julii 1701.
Fr' Ludovicus â Gallenfels Diff'or
et Ven'blis Diff'rii Secretarius m'ppa
Adi 26. Ag' to 1701. in Gimino. Gratie à Dio, et alla Serafica Religione d' haver accettato l' entroscritta mia obligatione, ò sia oblatione, la qual vista laudo, et per notificata confermo.
Antonio Bianchi di Waissenhaus Can' co
affermo ut sup'a m'ppa
III. Aliud Hospitium fuit nobis oblatum in Civitate Raspurgensi, italice Pinguente, Illyris Pinguente, vel Buset in Istria Veneta anno 1727. ad quod etiam accessit consensus Serenissimae Reipublicae Venetae, quod ex copia authentica patet, quae sic sonat:
Aloysius Mocenico Dei Gratia Dux Venetiarum etc. Universis et singulis, ad quos hae nostrae pervenerint, significamus cum Senatu: Che stante la scarsezza de Sacri Operarij nella Vigna del Sig' re , de quali abbisognano li sudditi nostri in Pinguente, come ci asserisono quel pubblico Rappresentante, e li Consultori nostri in jure, sia approvata la parte à tutti voti presa in quel consilio di ricever in esso Castello li P. P. Riformati di S. Francesco, giusta da parte stessa accompagnata con lettere di quel Capitaneo in data di 21. del passato Marzo cosiche quella popolatione habbi à beneficio Spirituale quell' appoggio, che tanto se gli rende necessario i dovendo però precedere le licenze Ecclesiastiche, giusto à quanto raccordano li Consultori nostri in Jure. Quare auctoritate supradicti Consilii mandamus vobis, ut exequi faciatis. Datum in Nostro Ducali Palatio die XXVII. Novembris Indictione VII. 1728.
Angelo Nicolloti Seg'ro
Dom.co Brad'e Coad're Pre' etc.
Noi Angelo Zustinian per la Ser' ma Republica di Venetia Cap o di Raspo, ê sua Giurisdittione, à qualunque attestiamo essere Molto R'ndo Dom. co Brodamante tale, quale si sottoscrisse, alle di cui sottoscrittioni quì, et in qualunque luoco si può prestare piena fede. In quorum fidem etc. Pingetc. 24. Genaro 1729.
Anzolo Zustinian Cap o di Raspo
Gio. Bat'ta Gavardo Can' re Pre' etc. di Raspo
932
IV. Non obstante facultate de aedificando Hospitio Raspurgi Serenissimi Senatus Veneti, successu temporis multa impedimenta emerserunt, quae possessionem hujus loci, licet jam Ecclesia cum una domo et horto adjacente pro Fratrum usu assignata fuisse capere prohibebant. Requirebatur enim consensus Summi Pontificis, qui haud acquiri potuisset reclamantibus Patribus Observantibus Justinopolitanis. 2'do requirebatur consensus Aulae Viennensis, ut Fratribus in Istria Austriaca commorantibus liceret communicare cum Fratribus in Istria Veneta degentibus, qui etiam vix, aut ne vix quidem obtinendus sperabatur. 3'tio absterrebat Patres ab acceptando Hospitio nimius in statu Veneto in Regularium regimen politicae potestatis influxus, non obstante […]promissione Gubernatoris vulgo Potestà Raspurgensis, quod regimen Fratrum totaliter relinquendum sit Superiorum dispositioni. Ob has proinde causas hospitium hocce non fuit â Provincia acceptatum. Tum etiam, quia hoc anno 1729. Gubernator Raspurgensis, qui hoc negotium perurgebat, aliò translatus fuit.
Caput VI.
De Ecclesiae aedificatione, Altarium erectione,
eorumque Consecratione, de Cryptis, et Coemete-
rio, de Confraternitatibus, aliisque piis
exercitiis.
§. I.
De Ecclesiae aedificatione, Altarium erectione,
eorumque consecratione.
I. Quae fuerit causa motrix? quod populus hanc Ecclesiam Conventus nostri aedificaverit, nulla adsunt instrumenta, ex quibus causa certa aedificatae Ecclesiae erui posset. Si verò perpetuae traditioni fidem deferre volumus, eam fuisse prorsum miraculosam, ac supernaturalem reperiemus. Traditur namque, quod in Castello Pisinensi eo in loco, ubi nunc carcer est, dictus Passiak, fuerit Capellula, in qua posita erant quaedam statua B. V. Mariae; Arcem illius illo tempore possessor reparare, et fortificare, ac obinde Capellam aliò transferre cogitabat. Et ecce! in una nocte audiebatur quidam strepitus mixtus coruscationibus, tonitruis, ac insolito quodam splendore: sequenti die invenerunt incolae statuam ex dicta Castelli Capella ablatam, et in eo loco collocatam, ubi nunc ara major Conventus Ecclesiae stat, quam translationem homines non naturaliter, sed Angelico ministerio peractam agnoscentes concluserunt Divinam Providentiam, et infinitam Sapientiam hunc locum praeelegisse, in quo Beatissimam Virginem Mariam speciali devotione honorari desiderat: permotus hoc manifesto miraculo populus in ejusdem honorem propediem unam Ecclesiam construere
933
coepit, ubi B'ma Virgo Maria tantis gratiis, quas cum fiducia ad se properantibus, suumque auxilium invocantibus elargiebatur, et miraculis coruscare coepit, ut communiter â devoto populo B'ma Virgo Maria Gratiarum, seu de Gratiis appellaretur. Obinde etiam sigillum majus Conventus hanc servat inscriptionem: Sigillum majus Conv. Pisinen. B. V. Gratiarum.
II. Quo vero anno haec miraculosa translatio statuae B. V. Mariae facta fuerit? non est compertum: id tamen certum est, quod facta fuerit intra annum Christi 1463. et 1477. prout ex diversis scripturarum instrumentis [colligi potest]┬. Quod praedicta statua anno 1463. adhuc in Castelli Capella fuerit, patet ex testamento, quod in Praepositura Pisinensi asservatur, Pauli Grego anno 1463. facto, ubi praedictus Paulus de quadam domo Pisini sita legat Ecclesiae B. V. Mariae in Castello, seu arce quamdam quantitatem olei. Quod verò anno 1477. translatio jam fuerit facta, ac Ecclesia aedificata patet itidem ex Testamento Antonii Vogrinich manu publici Notarii die 20. Januarii 1477. conscripto, in quo legat Ecclesiae S. Mariae in Pisino certam quantitatem argenti pro 2. calicibus. 50 Ducatos, ac aliqua bona immobilia: Verba testamenti ad rem spectantia sic sonant: Item reliquit aliquam quantitatem de argento, de quo jussit fieri duos Calices ad Ecclesiam Sanctae Mariae novae in Pisino … Item reliquit de illis centum ducatis, quos tenetur dare Raphael de Gorizia olim Helenae uxori suae pro dote, et nomine dotis, quinquaginta … Ecclesiae Sanctae Mariae novae in Pisino, scilicet altari S. Catharinae in eadem Ecclesia: item alia omnia sua bona, exceptis praemissis (quae Consanguineis legaverat)et etiam alia bona sua, quae reliquit, et donavit sibi olim Helena uxor sua legitima … jure legatorum reliquit Ecclesiae S. Mariae novae in Pisino … Sin erit Monasterium cum conditione, quod Fratres, seu Monachi ibidem commorantes debeant, et teneantur officiare altare S. Catharinae in eadem Ecclesia.
III. Ex hac testamentaria Antonii Vogrinich dispositione clarè eruitur, quod Ecclesia isthaec anno 1477. jam extiterit, quae ob recentem sui constructionem appellabatur nova, quod praedicatum brevi tempore evanuit, nam post paucos annos propter plurimas obtentas gratias B'ma Virgo Gratiarum seu de Gratiis vocitari coepit, prout etiam Maximilianus I. Romanorum Imperator in suis litteris de anno 1503. nominat hanc Ecclesiam B. V. Gratiarum. Quod verò praefatus Antonius Vogrinich in suo testamento per verba: Sanctae Mariae novae in Pisino, hanc ipsissimam Ecclesiam indigitârit: illa sui testamenti verba: Sin erit Monasterium sufficienter exprimunt, quid enim verba illa aliud denotant? quam quod Cives Pisinenses jam anno 1477. proposuerint, huic Ecclesiae adjungere Monsterium, quod propositum anno 1481. executioni dedêre. Post aliquorum annorum evolutionem Ecclesia haec titulum sub invocatione B. V. Mariae Elisabeth visitantis assumpsit:
934
Unde Ecclesiae hujus patrocinium nunc quolibet anno celebratur in festo Visitationis B. V. Mariae die 2. Julii.
IV. Dum Fratres Minores Pisinum introducti fuissent, eisque Ecclesia consignata, populus Pisinensis non tantum Conventum extruxit, sed etiam Ecclesiam (quae habet in longitudine orgias 13. pedes 4. in latitudine verò dempta Capella Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae orgias 4.) ampliavit, ac ad modernam formam redegit, quae anno 1484. totalem sui perfectionem assecuta fuisse creditur, utpote quae hoc anno Consecrationis beneficium obtinuisse fertur. Anniversaria Dedicationis memoria recolitur quotannis Dominica proxima post festum Visitationis Beatae Virginis Mariae.
V. Arae in Ecclesia Pisinensi numerantur quinque: 1' ma est Ara major Visitationis B. V. Mariae. 2' da S. P. N. Francisci. 3' tia S. Antonii Patavini. 4' ta S. Annae Matris gloriosissimae Dei Genitricis Mariae, et S. Notburgae. 5' ta Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae. Ara major, quae quotidiano pro animabus gaudet privilegio, ex marmore erecta est anno 1726. sub locali gubernio P. Joannis Capistrani Zuppardi munificentia D. Michaelis Greblo, qui 400. Ducatos contribuit, ut claret ex contractu inter ipsum, et Dominum Dominicum Cavalieri lapicidam Giminensem die 22. Januarii anni praedicti celebrato. Consecrata verò erat die 21. Novembris 1744. sub Guardianatu P. Benigni Gerini una cum Ara, et Capella Immaculatae Conceptionis B. Virginis Mariae ab Ill'mo, et R'mo D. D. Bonifacio Cechotti Episcopo Petinensi hujus olim Provinciae Alumno. Instrumentum Consecrationis, aut licentia Episcopi Parentini, quae indubie obtenta fuit, non adest.
VI. Ara S. P. N. Francisci quae feria 2'da pro membris ejusdem Sancti Archiconfraternitatis privilegiata est, erecta fuit ex marmore anno 1776. cujus fundator est D. Martinus Urbaniz hujus Conventus Vice-Procurator. Ara S. Antonii de Padua erecta fuit sub Guardiano P. Andrea Hualle impensis Reverendissimi Domini Antonii Stancovich â S. Vincentio, quae pro Confratribus Confraternitatis S. Antonii feria 3'tia privilegiata est. Ambae hae duae Arae consecratae erant die 12. Augusti anno 1776. ab Ill'mo, et R'mo D. D. Aldrago Antonio de Picardi Episcopo Petinensi obtenta praeviè licentia Episcopi Parentini, in cujus Dioecesis Ecclesia sita est, sequentis tenoris:
Gaspar de Nigris Dei, et Apostolicae Sedis gratia
Epicopus Parentinus Com. ac D'nus Ursariae etc.
Ut Ill' mus , et R' mus Dominus D. Aldragus, Antonius de Picardi Episcopus Petenensis duo Altaria unum ad honorem S. Francisci, alterum verò S. Antonii erecta in Ecclesia
935, 936bc
N' o 40.
Patrum Min. Reformatorum S. Francisci Castri Pisini nostrae Parentinae Dioecesis â parte Austriaca consecrare juxta ritum S. Matris Ecclesiae, et praescriptum â Pontificali Romano, et in eadem Ecclesia occasione hujusmodi Consecrationis Missam in Pontificalibus celebrare possit, et valeat T. P. assensum nostrum in Domino concedimus, et facultatem impertimur. In quorum fidem etc. Dat. Parentii ex Cancellaria nostra Ep'ali die 9' na Augusti 1776.
(L. S.) Gaspar Ep'us Parentinus
Paulus Chiurco Can' cus Th.
Canc' rius Ep'alis.
VII. Instrumenta Consecrationis horum duorum Altarium sic sonant:
In Ara S. Francisci
MDCCLXXVI. die 12. Mensis Augusti ego Aldragus Antonius de Piccardi Episcopus Petinensis consecravi Altare hoc in honorem Sancti Francisci Seraphici, et Reliquias Sanctorum Hermagorae I. Episcopi Aquilejensis, Lazari Mart. Tergestini una cum veteribus Reliquiis in eodem inventis, videlicet ipsius S. Francisci, Nicephori Mart. et Bernardi Abat. in eo inclusi, et singulis Christi Fidelibus hodie unum Annum, et in die Anniversario Consecrationis hujusmodi ipsum visitantibus quadraginta dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta concessi.
In Ara S. Antonii Patavini.
MDCCLXXVI. die 12. Mensis Augusti ego Aldragus Antonius de Piccardi Episcopus Petinensis consecravi Altare hoc in honorem Sancti Antonii Patavini, et Reliquias SS. um Hermagorae I. Episcopi Aquilejensis, et Sanct. Lazari Mart. de Tergesto una cum veteribus Reliquiis in eodem inventis in eo inclusi, et singulis Christi Fidelibus hodie unum Annum, et in die Anniversario Consecrationis hujusmodi ipsum visitantibus quadraginta dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta concessi.
VIII. Quarta Ara S. Annae Matris B'mae Virginis Mariae et S. Notburgae (prius enim duo separatae Arae erant) erecta fuit ex marmore anno 1772. sub Guardianatu P. Florentiani Jeperscheg munificentia Ad'm Reverendi Domini Antonii Trost Pisinensis, consecrata verò erat anno sequenti videlicet 1772. ab eodem Ill'mo, et R'mo D. D. Aldrago Antonio de Picardi Episcopo Petinensi de licentia Episcopi Parentini scriptotenus obtenta hujusmodi tenoris:
Gaspar de Nigris Dei, et Apostolicae Sedis gratia
Episcopus Parentinus, Co. ac D'nus Ursariae etc.
Ut Ill' mus , et R' mus D. D. Episcopus Petenensis Altare S. Annae situm in Ecclesia Patrum Ord. Min. Strict. Observ. S. Francisci in loco Pisini nostrae Parentinae Dioecesis â P. A. consecrare possit, et valeat juxta praescriptum Pontificalis Romani, licentiam, et assensum in Domino concedimus, et elargimus. In quorum fidem etc. Dat. Parentii ex Cancel' ria nostra Ep'ali die 27. Septembris 1772.
(L. S.) Gaspar Ep'us Parentinus
Paulus Chiurco d. M.
Can.' cus Th. Cancel rius Ep'alis.
IX. Arae Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae labor inchoatus fuit sub Guardianatu P. Alexandri Bresciak anno 1729. Ara (quae pro membris Confraternitatis Immaculatae Concenptionis feria 6'ta privilegiata est) fuit deaurata anno 1734. tempore Guardianatus P. Honorii Kopffer per D. Joannem Fajenz deauratorem Fluminensem. Hoc tempore fuit etiam Ecclesia pro duobus passibis Coemetrium versus extensa, fornix quoque sub Choro, et in Capella praedicta factus, ut patet ex contractu die 4. Aprilis anno 1729. inter A. R. D. Antonium Dernevich Procuratorem Conventus, et D. Sebastianum Praprotnik Aedilem facto. Fuit quoque anno 1732. Campanili apposita Cupula,
935, 936bc
935, 936bc
936a
quod ex alio inter eosdem die 4. Julii 1732. celebrato contractu colligitur. Consecrata erat haec Ara die 21. Novembris 1744. cum Ara majori, ut suprà visum. Sciendum quoque est, quod statua miraculosa B. V. Mariae, quae fuit ex Ara ad hunc locum mirabiliter translata, nunc, ob quam causam ignoro, reposita sit in Capella domestica, dicta infirmorum, quae tamen tempore magnae siccitatis, aut aliae publicae necessitatis in Ecclesia publicae fidelium venerationi exponitur, qua exposita populus ferme semper petitam obtinet gratiam.
§. II.
De Cryptis, et Coemeterio Pisinensi.
I. In Ecclesia Pisinensi plures efformatae sunt Cryptae, quae plerumque ad Conventum spectant praeter duas, quarum una est familiae Milosichianae, altera in medio Ecclesiae familiae Domicelli cum hac inscriptione:
Joannes Paulus Domicelli â Schönhaus
Juris utriusque Doctor pro se, familia
Ferdinandi Pichler Medici Pisini, et
Confratribus S. P. Francisci curavit
fieri MDCCII.
Paulo infra sunt duae Cryptae pro tumulandis nostris Confratribus factae anno 1713. in quarum sinistra legitur haec Chronographica inscriptio
D. O. M.
Dona reqVIeM CoetVI SeraphICo.
In altera
D. O. M.
HIC transIens IDeM eXpeCtans.
II. Ante portam Ecclesiae est parvum Coemeterium pro sepeliendis domesticis famulis, si quem in actuali servitio decedere contingeret, in quo etiam nonnulli extranei sepeliri solent. Circa usum stolae in nostra Ecclesia olim inter R'ndum D. Praepositum, et Conventum exorta erat quaedam disceptatio, quae tamen amicabiliter composita fuit, pro majori firmitate confectum fuit cum subscriptione utriusque partis sequens Instrumentum:
In Dei Nomine Amen.
Ad complanandas differentias, quae retroactis temporibus nascebantur, et etiamnum oriri possent in defferendis, ac suscipiendis defunctorum cadaveribus in Coemeterio, sive Conventus nostri Ecclesia tumulandis, de mutuo subscriptorum
937
consensu, ad servandam inter utramque partem laudabilem harmoniam, matura deliberatione conclusum est, ut posthac memorata defunctorum cadavera in Ecclesiae nostrae valvis deposita omnino suscipiantur, servato tamen ordine ubilibet apud claustrales practicato: videlicet ut R'ndi Domini Curati Praepositoriales cadavera associantes, in nostrae Ecclesiae valvis decantatum Miserere solito modo concludant cum Requiem aeternam etc. absque ulteriori aquae benedictae aspersione, cum haec superflua videatur, nam deposito cadavere in alienae jurisdictionis loco talis benedictio minime practicatur. Quibus peractis facta per Patrem Officiatorem nostrum solita cadaveris aspersione, erit ad placitum Reverendis Dominis Curatis recedere, vel etiam cum, aut sine stola introire Ecclesiam nostram vel Missam lecturi, vel per eamdem pertranseundo domum regredi, et haec intelligenda supponuntur, seclusa omni omnium futurorum temporum in dictum nostrum Coemeterium, aut Ecclesiam jurisdictionis alicuius praetensione. Quare in hujus Conventionis amicabilis firmitatem proprii nominis subscriptione praedicta cuncta ratificamus. Datum Pisini die 18. Mensis Martii 1743.
| Fr' Candidus Bassa Con'or, lect. Theologus Discretus Con'tus m'ppa | |
| Fr' Petrus Moysè Ss. Theologiae lect. Gn'lis Concio- nator Ordinarius, Discretus Conventus m'ppa | |
| (L. S.) | Fr' Alexander Bresciach Con'or, Vicarius Conven- tus, et Discretus m'ppa |
| Fr' Cyrillus Makai Con'or, et Guardianus Con'tus m'ppa | |
| (L. S.) | Antonius Vitus Franul Praepositus Pisinensis m'ppa |
§. III.
De Confraternitationibus, Sacris Reliquiis,
aliisque piis exercitiis.
I. In Ecclesia nostra Pisinensi tres Canonicè erectae reperiuntur Confraternitates: prima est Cordigerorum S. P. Francisci communis omnibus Ordinis, et Provinciae Ecclesiis. 2' da Est S. Antonii Patavini erecta anno 1676. 3' tia est Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae erecta 1747. Hujus Confraternitatis Confratres, et Consorores multa pietatis exercent opera, qui etiam festum, et octavam Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae singulari concelebrant Pompa: insuper solemne celebrat triduum pro animabus defunctorum Confratrum, pro quo triduo, ut erga defunctos major in fidelium cordibus excitetur miseratio, Clemens XIII. ad preces Patrum Conventus Pisinensis concessit sub die 30. Januarii 1765. pro integro triduo Indulgentiam plenariam semel ab unoquoque lucrifaciendam, nec non Missas, quae praedicto triduo in nostra Ecclesia
938
pro Confratribus ad quamcunque Aram celebrantur, iis perinde suffragari voluit, ac si ad Altare privilegiatum celebratae forent, prout id clarius patet ex Pontificio Rescripto hujus tenoris:
Sanctissimus Dominus noster CLEMENS Papa XIII. omnibus utriusque sexus Christifidelibus, verè paenitentibus, confessis, ac Sacra communione refectis, qui Ecclesiam supradictam tribus diebus continuis ab Ordinario semel tantum designandis, devote singulis annis visitaverint, ibique per aliquod temporis spatium, juxta mentem Sanctitatis suae, pie oraverint, Indulgentiam plenariam etiam fidelibus defunctis applicabilem, semel tantùm spatio dicti Tridui per unumquemque Christifidelem lucrifaciendam, benignè concessit. Insuper clementer indulsit, ut Missae defunctorum, durante triduo praedicto, diebus tamen non impeditis ad quodcunque Altare dictae Ecclesiae celebrari possint, et animabus, pro quibus celebratae fuerint, perinde suffragentur, ac si ad Altare privilegiatum celebratae fuissent, non obstantibus in contrarium facientibus quibuscumque. Praesenti ad septennium tantùm valituro. Voluitque Sanctitas Sua hanc gratiam suffragari absque ulla Brevis expeditione. Voluit etiam, si similis gratia pro alia quacunque anni die in dicta Ecclesia jam concessa sit, praesentem nullam esse. Datum Romae ex Secretaria Sacrae Congregationis die 30. Januarii 1765.
Gratis (L. S.) S. Borgia S. Congr. Indulg. Secret.
Die 29. Junii 1765. R'mus D. Vicarius Generalis sic instante A. R. P. Guardiano Minorum Observ. Reformatorum Conventus Pisini, ad effectum lucrandi Indulgentiam â Santissimo Domino Nostro D. Clemente Papa XIII. Ecclesiae Visitationis beatae Mariae Virginis, videlicet 16. 17. 18. mensis Decembris intra tempus, ùt in supradicto Decreto contentum designavit, et ita etc. omni etc.
Valentinus Valentini Vicarius Generalis
II. Cum in Ecclesia hac Pisinensi in festo Immaculatae Conceptionis beatae Mariae Virginis, ac tota ejus octava tam copiosa multitudo populi conveniat, ut omnes Christifideles lucrari nequeant Indulgentiam plenariam, qua Religio gaudet â jure Institutionis: idcirco supplicatum extitit Sanctitati Suae Clementi XIII. pro gratia extensionis ejusdem Indulgentiae plenariae, nempe ut spatio octidui, semel tantum sit lucranda ab omnibus Christifidelibus visitantibus supradictam Ecclesiam. Petitam gratiam Pontifex sequenti Rescripto indulsit:
Sanctissimus Dominus Noster CLEMENS Papa XIII. Indulgentiam plenariam, ut asseritur, Ordini Minorum Observantium Sancti Francisci generaliter concessam pro festo Conceptionis Beatae Mariae Virginis Immaculatae, ad totam Octavam in praefata Ecclesia, semel tantum spatio dicti Octidui, per unumquemque Christifidelem lucrifaciendam benignè extendit, servato in reliquis tenore primaevae concessionis. Datum Romae ex Secretaria Sac. Congregationis Indulgentiarum die 4. Februarii 1765.
(L. S.) S. Borgia Sac. Congr. Indulgentiarum Secret.
Die 10. Octobris 1765. in Curia Episcopali Parentina.
939
concordat cum Originali. Publicetur, et exequatur, prout stat, et jacet. In fidem etc.
Valentinus Valentini Vicarius Generalis
Paulus Chiurco Cancel'rius Ep'alis.
III. Praeter Reliquias Sanctorum, quae Altaribus impositae sunt, reperiuntur in specialibus capsis, seu thecis impositae sequentium Sanctorum Reliquiae:
1' mò Particula S. Crucis D. N. J. C. cum authentica, quam P. Silvanus Lachner p. t. Guardianus Ecclesiae donavit.
2' dò Particula S. Antonii Patavini cum authentica, quam donavit R'mus D. Vincentius L. B. de Argento Canonicus Tergest.
3' tiò Particula ex Sacro osse S. Notburgae Virginis cum auth.
4' tò Particula de corpore S. Juliani Mart. Ord. Min. S. Francisci Regularis Observantiae cum authentica.
5' tò Particulae ex ossibus Ss. Mauri, et Eleuterii Martyrum cum authentica.
6' tò Particulae ex ossibus Sanctorum Martyrum Constantii Probi, Pacifici, et Amati extractis ex Coemeterio S. Laurentii cum authentica.
7' mò Particulae ex ossibus Ss. Justini, Honesti, Clari, et Theophili Martyrum extractis ex Coemeteris S. Laurentii cum authentica.
IV. Via S. Crucis â devoto hujus Civitatis populo cum magna devotione frequentatur, quae pro majori populi commoditate quolibet mense semel Sacerdote praeeunte, et stationum mysteria praelegente publicè ducitur. Floret quoque Tertius paenitentium Ordo S. P. Francisci, cui plures personae Nobiles, ac Sacerdotes Saeculares inscripti sunt. Duo instituti sunt Concionatores Illyrici, quorum unus diebus Dominicis, alter diebus festivis ê Cathedra populo Verbum Dei proponit. Saepius quoque nostri Concionatores per quadragesimam ad diversa loca Istriae evocantur ad habendas conciones quadragesimales. Interdum in subsidium Parochorum ad excipiendas fidelium Confessiones excurrunt. Alii aliorum ad nostram Ecclesiam diebus Dominicis, ac majoribus anni Sollemnitatibus confluentium Confessiones audiunt.
Caput VII.
Catalogus Fratrum (qui innotuerunt)
in hoc Conventu pie in Domino
defunctorum.
940
1652. 13. Febr. A.V.P. Franciscus Tremanino Brixiensis, Ex-Diff'or, et act. Guard. ann. Rel. 48.
…… 8. Sept. Rel. Fr' Ladislaus Germik laic. ann. Rel. 2.
1660. 5. Sept. M.V.P. Bernardinus Valenchich Guard. act.
1664. 14. Feb. M.V.P. Joannes Baptista Millossich saep. Guard. et act. Vicar. natione Pisinensis ann. Rel. 44.
1666. 28 Nov. M.V.P. Henricus Urtica Camnic. fuit Guard. ann. Rel. 32.
1679. 23. Mart. Rel. Fr' Antonius Antonelli laic. Salcan. ann. 39. Rel. 32.
…… 20. Nov. Rel. Fr' Sebastianus Schiffer laic. Carn. an. Rel. 16.
1681. 3. Maji Rel. Fr' Alexius Stokinger laic. Camn. an. 42. Rel. 20.
1687. 2. Dec. Rel. Fr' Zacharias Reja Cler. Camn. ann. rel. 5.
1689. 21. Apr. Rel. Fr' Thomas Greiner laic. Carn. ann. 46. Rel. 24.
1690. in Aug. VP. Julianus Gollob Gorit. ann. 44. Rel. 25.
1693. 11. Oct. V.P. Jeremias Schalostnig Lab. ann. 42. Rel. 20.
1696. 15. Feb. M.V.P. Ezechiel Grudin saep. Guard. et Vic. act. ann. 40. Rel. 21.
1697. 13. Jul. Rel. Fr' Joan. Baptista Grudin laic. ann. Rel. 4.
…… 1. Nov. M.V.P. Hyacinthus Castelz Guard. ann. 61. Rel. 42.
1698. 10. Nov. V.P. Octavius Paccassi Gorit. ann. Rel. 11.
…… 22. Dec. Rel. Fr' Valentinus Mochorich laic. Vippac.
1699. 15. Jan. M.V.P. Jacobus Columbinus Forojul. ex Cormono, Con'or saep. Guard. ann. 62. Rel. 42.
1701. 17. Apr. V.P. Gregorius Oman Lab. ann. 53. Rel. 35.
1702. 3. Sept. Rel. Fr' Stephanus Rubinich laic. Croat. an. 68. Rel. 42.
1705. 6. Sept. Rel. Fr' Primus Stör laic. Chyr. Bav. ann. Rel. 17.
1708. 3. Oct. Rel. Fr' Carolus Pesocki laic. Vippac. an. 35. Rel. 17.
1715. 10. Sept. A.V.P. Marcus Cragui Con'or saep. Guard. et Ex-Diff'or, Guard. act. ann. 62. Rel. 41.
1716. 19. Jan. Rel. Fr' Fabinnus Bessiak laic. ann. Rel. 23.
1723. 9. Dec. V.P. Hilarion Leban Gorit. ann. Rel. 17.
…… 19. Dec. Rel. Fr' Mathias Mrak lac. ann. Rel. 30.
1725. 7. Febr. V.P. Tiburtius Boni Flam. Vic. act. an. 42. Rel.24.
1727. 15. Dec. M.V.P. Bonavita Zelner Bav. fuit Mag. Novit. Vic. act. ann. 58. Rel. 43.
1729. 17. Sept. Rel. Fr' Martinus Margan laic. Flum. an. Rel. 5.
1735. 16. Aug. Rel. Fr' Nicolaus Resner laic. ex Palat. Super. ann. 31. Rel. 5.
1736. 29. Mart. Rel. Fr' Franciscus Bessiak laic. an. 87. Rel. 54.
…… 25. Aug. Rel. Fr' Joannes Lospichler laic. Bav. an. 64. Rel. 37.
…… 20. Sept. Rel. Fr' Didacus Kumar laic. ann. 56. Rel. 29.
1737. 24. Dec. M.V.P. Eusebius Bauzer aep. Vic. et Guard. Gor. ann. 74. Rel. 49.
1738. 10. Dec. Rel. Fr' Lucas Raisperger laic. ann. 53. Rel. 28.
1739. 2. Jan. Rel. Fr' Dismas Scheüring laic. Tyr. ann. 46. Rel. 17.
941
1740. 27. Sept. Rel. Fr' Paulus Skoffiz laic. Camn. an. 40. Rel. 10.
…… 12. Oct. V.P. Thaddaeus Beati Gorit. ann. 35. Rel. 15.
1742. 2. Jun. Rel. Fr' Petronius Althamer laic. ann 54. Rel. 21.
…… 9. Nov. Rel Fr' Monaldus Cechotti laic. Gorit. ann. 56. Rel. 34.
…… 15. Nov. V.P. Adauctus Dujaz Salcan. ann. 31. Rel. 10.
1745. 20. Feb. Rel. Fr' Alexius Clempsche laic. ann. 71. Rel. 45.
1749. 25. Oct. Rel. Fr' Simon Hernegger laic. Austr. ann. 45. Rel. 21.
1750. 20. Aug. M.V.P. Candidus Bassa, Con'or, lect. Theol. an. 63. Rel. 42.
1753. 10. Febr. V.P. Sebastianus Pasquan Con'or fest. an. 33. Rel. 13.
…… 5. April. V.P. Silvester Suppan ann. 51. Rel. 30.
…… 22. Apr. M.V.P. Alexander Bresciach Con'or, et pluribus annis Guard. Vic. et Novit. Mag. ann. 70. Rel. 51.
…… 11. Dec. Rel. Fr' Philippus Majeritsch laic. an. 36. Rel. 10.
1755. 30. Dec. V.P. Antoninus de Martinis Forojul. ann. 70. Rel. 47.
1756. 1. Aug. Rel. Fr' Cantianus Mayr laic. Salisb. ann. 47. Rel. 17.
1758. 9. Dec. V.P. Jodocus Schäffer Lab. ann. 43. Rel. 25.
1759. 1. Aug. MVP. Nicolaus Premur Con'or, Guard. act. ann. 44. Rel. 23.
…… 19. Aug. V.P. Dismas Secou Con'or ord. act. Flum. an. 37. Rel. 20.
1764. 2. Jan. V.P. Franciscus Locatelli Gradiscan. ann. 69. Rel. 51.
1765. 14. Dec. Rel. Fr' Patritius Solnishko laic. Clagenf. an. 56. Rel. 37.
1767. 14. Jul. M.V.P. Theodoricus Paganetto lect. Gener. Con'or Ord. Flum. ann. 49. Rel. 30.
1768. 14. Jan. MVP. Narcissus Kuss, Con'or, Ss. Theol. lect. sep. Guard. et Vic. act. ann. 58. Rel. 39.
1769. 14. Oct. Rel. Fr' Fabianus Locatelli laic. ann. 64. Rel. 45.
1770. 29. Jan. V.P. Martinianus Puz Lab. ann. 54. Rel. 36.
1771. 14. Sept. V.P. Josephus Vipaviz Lab. ann. 61. Rel. 41.
1774. 6. Aug. Rel. Fr' Julianus Jambschig laic. Lab. deaur. ann. 56. Rel. 31.
1776. 11. Jul. VP. Valerianus Omersa Camnic. Org. Religiosus simplicitate, modestia, charitate, mansuetudine, et in adversis patientiâ praefulgidus ann. 61. Rel. 42.
1778. 23. Oct. Rel. Fr' Zenno Hoss, laic. Suevus, an. 53. Rel. 29.
1781. 13. Maji VP. Domnus Pirrich Gorit. an. 59. Rel. 39.
1783. 26. Jun. VP. Fabius Mohortschitsch Carn. Haidov. an. 39. R. 19.
1784. 28. Mart. RF. Goar Meshuttar lai. chyr. Carn. Lab. an. 30. R. 8.
1785. 22. Mart. RF. Georgius Stor laic. coq. Carn. Tuhain. an. 40. R. 19.
…… 12. Nov. RP. Hilariscus Astber Herbipol. ann. 67. Rel. 43.
1786. 9. Febr. RP. Casparus Thomasetti Venet. quondam Terrae Sanctae incola ann. 69. Rel. 48.
942
Caput VIII.
Elenchus Patrum Guardianorum (quorum notitia
haberi potuit) Conventus Pisinensis.
M.V.P. Georgius N. 1577.
M.V.P. Ludovicus Volar 1620. 1621. 1622.
M.V.P. Benedictus Maurich 1623.
A.V.P. Bernardus Horcha Diff'or act. 1632. 1633.
M.V.P. Joannes Maria de Goritia 1640.
M.V.P. Leonardus Buttorchich 1641. 1642. 1643.
M.V.P. Joannes Baptista Millosich 1644. 1645. 1646.
A.V.P. Franciscus Tremaninus Ex-Diff'or 1647. 1648. 1649. 1650. 1651.
A.V.P. Dominicus Pizzulini Prov'iae Diff'or act. 1652.
A.V.P. Petrus â Flumine lect. Ex-Diff'or 1653.
M.V.P. Vincentius Comel 1654. 1655. 1656.
M.V.P. Mathias Bassin 1657. 1658.
M.V.P. Bernardinus Valenchich 1659. 1660.
A.V.P. Joannes Maria Tarvisanus Con'or, Ex-Diff'or 1661. 1662. 1663.
M.V.P. Laurentius Thomassich Con'or el. 21. Apr. 1664.
M.V.P. Didacus Figar Con'or el. 15. Nov. 1664. 1665.
A.V.P. Hilarion Gorzar Ex-Diff'or 1666.
M.V.P. Andreas Romani 1667.
M.V.P. Bonifacius Pullin Con'or 1668.
M.V.P. Michael Oberschnel 1669.
M.V.P. Paulus Flessar Con'or 1670. 1671.
M.V.P. Joannes Baptista Lauritsch Con'or 1672.
M.V.P. Ludovicus â Prem Con'or, lect. gener. 1673.
M.V.P. Bernardinus Rodar 1674.
M.V.P. Michael Angelus Oberschnel Con'or, lect. 1675. 1767.
M.V.P. Angelus de Gratia 1677.
M.V.P. Bernardinus Rodar 1678. 1679. 1680.
M.V.P. Angelus de Gratia Con'or, lect. Theol. 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Bartholomaeus Zulliani Con'or, lect. Theologus 1684. 1685. 1686.
M.V.P. Antonius Kraa Con'or, lect. gener. 1687.
M.V.P. Ezechiel Grudin Con'or 1688. 1689.
M.V.P. Balthasar Mussig Con'or, lect. 1690.
M.V.P. Jacobus Columbichius Con'or 1691. 1692.
M.V.P. Ezechiel Grudin Con'or 1693. 1694.
M.V.P. Marcus Cragui Con'or 1695. 1696. 1697.
M.V.P. Eusebius Bauzer 1698.
943
M.V.P. Felix Chiarpei Con'or 1699.
M.V.P. Joachimus de Gratia 1700. 1701.
M.V.P. Angelicus Direin Con'or lect. 1702. 1703.
M.V.P. Eusebius Bauzher 1704. 1705. 1706.
M.V.P. Joachimus de Gratia 1707. 1708.
M.V.P. Antonius Fanton Con'or 1709.
A.V.P. Zacharias Battich Con'or quarto Ex-Diff'or 1710.
M.V.P. Eusebius Bauzher 1711. 1712. 1713.
A.V.P. Marcus Cragui Con'or, Ex-Diff'or 1714. 1715.
M.V.P. Henricus Duger Con'or, lect. Theologus 1716. 1717. 1718.
A.V.P. Petrus Stibelli Con'or, lect. gener., Ex-Diff'or 1719.
M.V.P. Henricus Duger Con'or, lect. Theol. 1720. 1721. 1722.
M.V.P. Eusebius Bauzher 1723.
M.V.P. Joachimus de Gratia 1724.
M.V.P. Joannes Capistranus Zuppardi Conr'or 1725.
M.V.P. Alexander Bresciach Con'or 1726. 1727. 1728.
M.V.P. Franciscus Suppanchig Con'or 1729.
M.V.P. Aloysius Mayrhoffer Con'or, lect. gener. 1730.
M.V.P. Honorius Kopfer Con'or 1731. 1732. 1733.
M.V.P. Benignus Gerini Con'or, lect. gener. 1734.
M.V.P. Honorius Kopfer Con'or 1735.
M.V.P. Josephus Bachovitsch Con'or 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Aurelius Zheuko Con'or, lect. gener. 1739. 1740. 1741.
M.V.P. Cyrillus Makai Con'or 1742.
M.V.P. Benignus Gerini Con'or, lect. gener. 1743. 1744.
A.V.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. Ex-Diff'or 1745.
M.V.P. Honorius Kopfer Con'or 1746. 1747. 1748.
M.V.P. Alexander Bresciach Con'or 1749.
M.V.P. Hieronymus Markillitsch Con'or Ss. Theol. lect. 1750.
M.V.P. Silvanus Lachner 1751. 1752. 1753.
M.V.P. Chrysogonus Schusterschitsch Con'or, Ss. Theol. lect. 1754.
M.V.P. Gratianus Percopiz Con'or, lect. Theol. 1755.
M.V.P. Silvanus Lachner 1756.
M.V.P. Gratianus Percopiz Con'or, lect. gener. 1757.
M.V.P. Nicolaus Premur Con'or 1758.
M.V.P. Adamus Kobler Con'or 1759.
M.V.P. Borgias Fabris Con'or 1760. 1761.
M.V.P. Casparus Rubida Con'or lect. 1762. 1763. 1764.
M.V.P. Illuminatus Tricarico Con'or 1765.
M.V.P. Casparus Rubida Con'or, lect. 1766. 1767. 1768.
M.V.P. Daniel Arzon 1769.
M.V.P. Florentianus Jeperscheg Con'or, lect. gener. 1770.
944
M.V.P. Probus Pensky Con'or 1771.
M.V.P. Andreas Hualle Con'or 1772. 1773. 1774.
M.V.P. Simon Kappus Con'or 1775.
M.V.P. Lambertus Fabian Con'or, Ss. Theol. lect. 1776. 1777.
M.V.P. Remigius Baschnig Con'or 1778. 1779. 1780.
A.V.P. Martinus Repeti Ex-Def'or 1781. 1782.
M.V.P. Victor Brattusch Con'or, lect. Gn'lis 1783.
M.V.P. Heribertus Fabiani Con'or 1784. 1785. 1786. 1787.
A.R.P. Nicephorus Fachinetti Df'or, Con'r, Lector, Phl'iae fuit Guardianus usque ad annum 1813 inclusive.
M.V.P. Seraphinus Poder Con'r 1814. 1815. 1816.
M.V.P. Jacobus Marentschitsch 1817. 1818. 1819. 1820. 1821. 1822. 1823.
Anno 1823. M.R.P. Ludovicus Vraničh Con'or 824. 825. 826. 827. –
~ 1827. M.R.P. Carolus Grasel, Direct. schol. 828. 829. –
~ 1829. M.R.P. Augustus Tornasari, Praesidens, dein Guard. 830. 831. 832. –
~ 1832. M.R.P. Hermagoras Roina, Diret. 833. 834. 835. 836.–38. –
~ 1838. M.R.P. Albertus Schubiz, 839. 840. 841. –
~ 1841. M.R.P. Hieronymus Janković. Catech. 842. 843. 844. 845. 846. 847. –
~ 1847. M.R.P. Leo Osredkar, Gym. Catech. 1848. 1849. 1850. –
~ 1850. M.R.P. Chrysologus Greznik, Gym. Prof. 1851. –
~ 1851. M.R.P. Felix Vrezic, Gym. Prof. et Dir. 852. 853. 854. 855. 856. 857. 858. 859. –
~ 1859. M.R.P. Wilhelmus Ricalli, Gym. Prof. 1860. 1861. 862.
~ 1863. M.R.P. Felix Vrezic, Gym. Dir. 1864. 1865.
~ 1865. M.R.P. Seraphinus Pamberger, Gym. Prof. 1866–1869. –
~ 1869. M.R.P. Gratus Pfeifer, Gym. Prof. 870. 871. 872. 873. 874.
~ 1874. R.P. Julius Bruner, Org. 1875. 1876. 1877. 1878. 1879.
Sigillum
Conventus Pisinensis praesefert figuram B'mae Virginis Mariae Elisabeth Visitantis cum hac inscriptione: SIG. CONVENT. PISINE. S. FRANC. REFORM.
13. 9'bris 1779.
CONVENTUS Samaboriensis
945
IX. CONVENTUS
ad
B. V. Mariam in Coelos Assumptam
SAMABORINI
In Regno Croatiae.
Caput I.
De Oppido Samaboriensi, de antiqua Ecclesia,
ejusque Fratribus Minoribus consignatione.
I. Oppidum Samaboriense in regno Croatiae situm tribus milliaribus Zagrabiae remotum, communiter Szamabor etiam in vulgari idiomate appellatur. Hoc oppidum, quod suum habet Judicem, in Comitatu, ac Dioecesi Zagrabiensi situm, olim erat in valle fodinas versus propter metum Tartarorum, ac Turcarum, qui suis hostilibus excursionibus, et vastationibus multa damna his regionibus intulerunt, conclusum, et hodierna eidem per modum propugnaculi, ac fortalitii defendebat. Porta Oppidi, quae hodie etiamnum visitur, olim erat ad orientem eidem, quae hodie ad occidentem est, etenim, repressis et confractis Turcarum viribus, Incolae oppidi sua domicilia successive ex ea valle (ubi adhuc remanet antiqua Ecclesia Parochialis S. Michaelis Archangeli cum domo Parochiali, et nonnullis aliis exiguis domibus) extra portam, et in apertum campum extenderunt, ubi nunc sat spatiosum visitur oppidum, in cujus fine Conventus Fratrum Minorum situs est.
II. Ecclesia antiqua eo in loco, in quo hodierna stat, aedificata fuit tempore Belae IV. Hungarorum┬ Regis anno circiter 1235. in honorem B. V. Mariae in Coelos Assumptae, ut refert P. Glavinich de orig. Prov. Bosnae Croatiae fol. 30. Cum enim praedictus Rex suum Regnum â Tartaris tantis angustiis, et crudelibus vastationibus premi vidisset, ut nec sibi aliubi securè delitescendi relictus esset locus: Quare ad evitandam Tartarorum immanitatem Samaborinum tamquam ad locum securiorem, ut tantisper animus illius respiraret, se contulit. Hìc loci aliquo tempore (nam insequentibus Tartaris ad partes maritimas confugere oportuit, ùt suprà in Conv. Tersact. visum) commorans Deum in gemitibus exorare haud unquam intermittebat, praesertim verò Caelorum Reginam, ut sibi in tantis calamitatibus constituto opem desursum ferret, enixius obsecrabat, quam, ut facilius sibi propitiam redderet, Regnique potentissimam protectionem habere promereretur, in ejus honorem hanc Ecclesiam extrui curavit. Distulit hìc gloriosissima Virgo opem ferre, ut ejus potentia
946
et parta intercessione B. V. Mariae Tersactanae Victoria gloriosior evaderet. Tota quippe Tartarorum vis in Campo Grobnicensi confracta erat, ùt suprà, dum de Conventu Tersactensi egissem, fusius ostendi.
III. Penes hanc Ecclesiam circa annum 1500. D. Georgius â Turri Oppidi Samaboriensis Jurisdicens cogitabat extruere Coenobium pro Fratribus Minoribus Provinciae Bosnae, quia verò Fratres propter Turcarum excursiones haud securè in Campo morari potuissent, suam piam intentionem ad effectum minime deduxit. Dein anno 1525. praedicti Georgii â Turri uxor Helena de Frangepanibus, et Joannes Ungnad ac Anna de Turri eorum haeredes cogitabant ob majorem securitatem Conventum aedificare cum alia Ecclesia Sanctae Annae, vel alterius Sancti intra muros Oppidi Samaboriensis, ita tamen, ut Fratres simul etiam in hac Ecclesia B. V. Mariae in Campo tunc appellata divinas functiones peragerent, quod totum magis clarescit ex Bulla Clementis VII. incip. Cum sicut de dato Romae 6. Julii 1525. in hunc finem expedita, quae hujus est tenoris:
Dilectis filiis Ministro Provinciali, et Fratribus
Provinciae Bosnae Ord. Min. Regularis Observantiae
CLEMENS Papa VII.
Dilecti filii salutem, et Apostolicam benedictionem. Cum sicut Nobis exponi fecistis, quondam Georgius de Turri Zagrabiensis Dioecesis ob singularem, quem ad Ordinem Fratrum Minorum Regularis Observantiae devotionis gerebat affectum, et pro animarum salute, Religionisque propagine, ac Divini cultus augmento terrena in caelestia commutare satagens felici commercio, quamdam suam jure patronatus Ecclesiam sine cura, quae Sancta Maria de Campo nuncupatur, extra, et prope muros sui Oppidi de Samabor Zagrabiensis Dioecesis, cujus ipse in temporalibus erat Dominus, dictis Fratribus pro perpetuis usu, et habitatione eorum concedere summopere cupiebat, sed quia ob crebras Turcarum incursiones, quae illis in partibus indies fiunt, secure ibidem Fratres habitare nullatenus poterunt; dilecti filii in Christo, Helena de Frangepanibus uxor quondam dicti Georgii, et Joannes Ungnad, et Anna de Turri ejus haeredes unum locum intra muros dicti Oppidi, ut ibidem unam domum sub invocatione Sanctae Annae vel alterius Sancti, vel Sanctae in perpetui usu, et habitatione eorumdem Fratrum, cum Ecclesia, campanili humili, campana, cimiterio, dormitorio, Refectorio, claustro, hortis, hortalitiis, et aliis necessariis officinis construere, et aedificare, seu construi, et aedificari faceretis, liberè, et gratiosè obtulerunt, et concesserunt, et nobis humiliter supplicari fecerunt, ut vobis domum ipsam intra muros noviter aedificandam recipiendi, et alterius praedictae Ecclesiae extra muros existentis usum, etc. ita, ut Missas, et alia Divina celebrare possitis, et eleemosynas, quae ibidem â Christifidelibus offeruntur, pro vestra sustentatione, considerando vos inter Turcas habitare
947
recipiendi licentiam, aliasque opportunè providere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur, qui Divini cultus augmentum ubique. praesertim inter fidei oppugnatores, et nostris temporibus intensis desideriis peroptamus, hujusmodi supplicationibus inclinati, tibi, et Fratribus tuis in loco intra muros per dictos Dominos, vel incolas assignando unam domum sub dicta invocatione cum Ecclesia, Campanili humili, Campana, Cimiterio, dormitorio, Refectorio, Claustro, hortis, hortalitiis, et aliis necessariis officinis pro perpetuis usu, et habitatione Fratrum Minorum Regularis Observantiae Provinciae Bosnae sine alicujus praejudicio construendi, erigendi, et aedificandi, seu construi, erigi, et aedificari faciendi, et alteri Ecclesiae extra muros existenti serviendi, et ibidem Missas, et alia Divina celebrandi toties quoties vobis fuerit visum opportune, et eleemosynas, quae ibidem â Christifidelibus offeruntur, pro vestra sustentatione recipiendi, et omnia, et singula, quae in alia domo, quae est intra muros facere possetis, faciendi auctoritate Apostolica tenore praesentium concedimus, pariter et indulgemus, ac domui hujusmodi, postquam constructa fuerit, et Fratribus in ea commorantibus, qui omnibus, et singulis privilegiis, et gratiis concessionibus, favoribus, immunitatibus, exemptionibus, et indultis tam Spiritualibus, quam temporalibus, aliis Domibus dicti Ordinis, et Fratribus nunc, et pro tempore existentibus in genere, vel in specie per Sedem Apostolicam, et alias concessis, et concedendis, confirmatis, et innovatis, ac quibus utuntur, potiuntur, et gaudent, ac uti, potiri, et gaudere libere, et licite valeant, Apostolica auctoritate, et tenore praesentium concedimus, et indulgemus. Non obstantibus fel. record. Bonifacii Papae VIII. prohibitione, qua caveatur expresse, ne praefati, nec aliorum mendicantium Ordinum professores ad habitanda nova loca recipere praesumant sine Sedis Apostolicae licentia speciali, et aliorum Romanorum Pontificum praedecessorum nostrorum constitutionibus, caeterisque aliis in contrarium facientibus quibuscunque. Datum Romae apud Sanctum Petrum sub annulo piscatoris die VI. Julii MDXXV. Pontificatus nostri anno secundo.
IV. Cum autem circa hoc tempus non tantum Turcarum invasiones multum timoris his harum partium incolis incusserint, sed et alia horrida tempestas ab Aquilone advenerit. Martini nempe Lutheri infaustae memoriae Apostatae perniciosissima haeresis, quae incolis non temporalia damna modo inferre, sed etiam Spiritualis animae dona ab iis aufferre nitebatur, ipsamque veram Catholicam fidem evertere, eliminare, exterminare, ac conculcare volebat, structura Conventus, et pium Helenae de Frangepanibus intentum intermitti debuit, et differri usque ad annum 1610. Quo anno praedicta Ecclesia B. V. Mariae in Campo Fratribus Minoribus ab Ill'ma Domina Maria Anna Ungnad Arcis Samaboriensis Domina tempore Ministeriatus A. R. P. Francisci Glavinich, prout ipsemet testatus in suo opusculo de orig. et progr. prov. Bosnae Croatiae pag. 30. et sequ. [tradita est].
948
Caput II.
De aedificatione Conventus, et ejusdem nota-
bilibus reparationibus.
I. Post traditam anno 1610. curae Fratrum Minorum Ecclesiam Sanctae Mariae in Campo, Ill'ma Domina Maria Anna Ungnad etiam Conventum adycere cogitabat occasione capta ex agnitione verae fidei. Nupta enim erat Christophoro Ungnad Arcis Samaboriensis Domino Lutheranae haeresi, quae plurimos incolarum infecerat, multum addicto, in quo errore etiam suam vitam terminavit. Post mortem sui Mariti Christophori Domina Anna Maria Ungnad ad secunda transiit vota, eamque sibi in matrimonium copulavit Excel'mus D. Thomas Erdoedy Banus regnorum Dalmatiae, Sclavoniae, et Croatiae, Lutheranae perfidiae indefessus insecutor, et Catholicae Religionis strenuus confessor, et defensor, cujus exemplo mota ejus conjux Maria Anna operâ vel maxime P. P. Franciscanorum (inter quos singulariter enituit P. Antonius Vitellius alio nomine Telletenovich Fluminensis, qui in Conventu Tersactensi die 5. Septembris anno 1604.┬ professionem emisit, postea Provinciae Diff'or, ac anno 1640. Episcopus Temnensis fuit renuntiatus, repletus propagandae Catholicae fidei zelo) Provinciae Bosnae Croatiae in sua senectute abjurata lutherana haeresi, in qua nata, et educata fuit, amplexa est Catholicam unice salvificam fidem. Quae, ut tanti beneficii, quod post Deum Patribus Franciscanis in acceptis referebat, memoriam grato recoleret animo, Conventum pro dictis Patribus construere decrevit quidem, sed propositum praematura morte praepedita executioni haud dedit.
II. Mortua praedicta Domina de Ungnad P. Antonius Vitellius sua dexteritate ope vel maxime Communitatis Samaboriensis, aliorumque benefactorum anno 1618. die 14. Julii in festo S. Bonaventurae Seraphici Doctoris primum lapidem pro aedificando Conventu posuit, quod totum clarius patet ex testimonio Communitatis Samaboriensis de dato 1. Maji 1628. quod ex Originali de verbo ad verbum adduco, estque hujus tenoris:
Nos Communitas civium Oppidi Szamabor, caeterique jurati fidem facientes testamur, et memoriae commendamus universis, et singulis Christifidelibus, cujusvis status, honoris, e dignitatis, ubivis locorum in regionibus Christianis existentibus, et constitutis, praesentes litteras nostras visuris, lecturis, aut legi audituris. Qualiter Templum Sacratissimae Virginis Mariae Gratiarum hoc in Oppido nostro Szamaboriensi multorum â Sacra Caesarea, Regiaque Majestate privilegiorum arbitrio licentiato, et egregio nobilitatis stemate condonato sub Dioecesi Zagrabiensi, in centro plane Inclyti Regni Croatiae sito, bina inter praestantissima, et maxima flumina Savum videlicet, et Collapim, in loco sane celeberrimo
949
eoque saluberrimo instituto, cujus, inquam, Ecclesiae tempore propugnationis, disturbationisve Attila, quae ferebatur flagellum Summi Architectoris, et Monitoris Dei, honorificè aedificatae vix jam vetustissima hominum memoria recordatur: Quaeque â manibus, et potestate Parochiali ante plurimorum annorum spatia tenebatur, dominante maxime in arce juxta Oppidum in vallidissimo colle sita spectabili, ac Magnifico Christophoro Ungnad sectae Martini Lutheri summo imitatore, â quo non solum eodem, sed etiam â suis (ut vocant) Praedicantibus hicce locus universus multis obscuratus fuit commentis, et errorum fluctibus, certissima humani generis pernicie. Verum is, cum ex hac terrarum colluvie abiisset, in illa ipsissima perfida, et nefaria ab animarum interfectoribus, novae legis instituta fide, quae Christocolas universos ab itinere coelesti in viam perditionis deduxit. Postmodum haeres dicti Castri successit felicis memoriae Domina Anna Maria Ungnad, quam sibi matrimonio junxerat Ill'mus Dominus Comes Thomas Erdeody, quique modicum post tempus, Banali, ac vice-regia dignitate â praecipuorum Patriae Procerum votis, et suffragiis adhibitis, ab Augustissima verò Majestate convenienter erat muneratus, vir profecto insigni virtute, auctoritate, et sapientia praeditus, miles quoque generosa virium fortitudine excellens, et in quopiam bellorum exercitu, atque tumultu victor fortunatus, vitae religiosae, et fidei orthodoxae usque ad extremum vitae suae terminum cultor insignis. At cujus praefata consors Domina Anna Maria Ungnad post obitum sui genitoris in ea fidei suae caligine, in qua parta, etiam educata, et ad summum aetatis gradum fuit, provecta, perseveravit. Sed postquam ritum, et consuetudinem Sanctae Ecclesiae Romanae adoptata, in conjugem â praenominato Domino, absolutis aliquot annorum intervallis, subveniente Spiritu Paracleto, ope, et auxilio Fratrum Divi Francisci Minorum Observantium, Provinciae verò Bosnae, Croatiae, et Carnioliae est tandem conversa. Post quam quidem veram Apostolicae Romanae fidei, sine qua nemo mortalium ad perpetuum salutaris vitae consortium pervenire valet, notitiam intellectam, praescriptum Templum dedicare, et offerre Religioni, ac provinciae voluit Patrum Franciscanorum, quod itaque pro zelo suae Sanctissimae devotionis, et Religionis ejus affectu deliberata, ac determinata sua voluntate, sponte, et industria imprimis Multùm Reverendi Patris Francisci Glavinich Theologi Generalis, et jam Praedicatoris Apostolici tum praefati Ordinis, et Provinciae tempore illo Ministri Provincialis in anno potissimum reparatae salutis Millesimo Sexcentesimo decimo obtulit, considerans insuper ibidem pulcherrimum unum, illudque amplum fabricare monasterium, nisi desiderio mors immatura praevenisset, qua etiam de causa tutelae, et opus ennumeratorum Patrum mansit imperfectum.
Quare rursus anno Millesimo Sexcentesimo septimo [decimo septimo] in Capitulo dictae Provinciae Labaci celebrato, creatus eodem in loco Guardianus Reverendus Pater Frater Antonius Vitelius, homo pro certo mirè sapiens, vitae, probitate, et religione dignissimus, Concionator verò hujus Illyricae linguae peroptimus
950
qui propria animi contentione, et sedulitate, Domino propitio anno secundo recte in sollemni Divi Bonaventurae festo, ad fundamentum, quod faustum sit, primus jecit lapidem auxilio tamen optimorum Patronorum, benefactorum, et nonnullorum etiam Christianorum mortalium, sua prudentia, et recto intellectus tramite, hoc monasterii aedificavit domicilium, quo facto, sedulo, et instanter non desiit verba salutis Reparatoris nostri praedicare vitia haeresum extirpare, eradicare, eliminare, atque prorsus funditus evellere plantando nimirum praeclara virtutum documenta, et certam Catholicae fidei semitam, quique in tantum elaboravit dictus Pater Spiritualis, ut nec unicus (sit laus, honor, et gratia Sanctae, ac singularis ejus Triadis Maestati) ab aliquod annorum cursibus reperiatur inibi obstrepens oblatrator veritati, sed cuncti unius rectae, et verae Catholicae, atque Apostolicae Romanae fidei cultores. Demum ne numerum etiam ennarratorum Patrum in eo diversorio Monasterii commorantium omittamus, quorum duo, aut unus prae caeteris sunt Praedicatores excellentissimi, omni tempore summa cum diligentia, studioque laborum, et vita religiosa, in hac fragili, et mortali carne, in Aede Sacra, puritati, et integritati vitae invigilantes, supremo Coeli, terraeque Monarchae infamulantur, utpote Angeli in felici beatorum Incolarum curia, tam aevo diurno, quam nocturno suorum Officiorum, orationumque recitatione, Sacrosancti Missae Sacrissimi oblationis immolatione stabili, et fructifera Christianae genti praedicatione, condigna omnimode Confessionis attentione, per quam quidem os inferi obstruitur, et ostium Paradisi aperitur: denique et reliquorum multorum piorum exercitiorum ad Salutem animarum Christi consequendam examine necessario, atque opportuno, non solum ejusdem loci populo, verum etiam ex remoto Orbis plaga veniti gratia cum votorum suorum tum solemni Caeremoniorum festivitate ad recensitum Templum gloriosa, et Immaculatae Genitricis Virginis Maria in Oppido Szamabor, quorum adeo subsidio unanimiter egemus, uti gravi morbo oppressi medicamento. In quorum fidem has praesentes patentes nostra ex parte omnium Civium, juratorumque nostrorum Ego, Mathias Czunovich judex ejus anni me subscripsi, et proprio sigillo munivi. Datum in oppido nostra Szamabor 1628. Maji 1. die.
Ego Mathias Czunovich
(L. S.) Judex Oppidi Szamabor
Et ego Michael Drenchich Cancellarius praedicti Oppidi, ac Sac. Caes. Regiae. Mat'tis Notarius publicus attestor omnia suprascripta vera esse, ob cujus rei causam me manu propria subscripsi.
III. Sunt nonnulla in hac Civium Samaboriensium attestatione contenta, quae aut declaratione, aut emendatione indigent et quidem 1' mo quod haec Ecclesia fuerit aedificata tempore propugnationis, disturbationisve Attilae, quod repugnat asserto P.
951
Glavinich supra adducto, qui primordia hujus Ecclesiae ad tempora Belae IV. Hungarorum Regis, ad annum scilicet 1235. reponit, qui Attilâ posterior est annis 793. 2' do compilator hujus Instrumenti, dum dixit: Quare rursum anno Millesimo Sexcentesimo Septimo, addere debuisset Decimo, id est decimo septimo; etenim si Ecclesia tradita fuit anno 1610. Patribus Franciscanis, ut in praesenti instrumento asseritur, non potest dein dici quare rursus anno 1607. sed dici debet 1617. 3' tio P. Antonius Vitelius anno 1617. non fuit ut Guardianus Samaborinum missus, cum Conventus nondum extiterit, sed ut promotor, et inspector fabricae, pro qua 14. Julii anno secundo suae Samaborinum ablegationis videlicet anno 1618. primum lapidem jecit. Quod verò anno 1617. nec Religiosi, minus Guardianus Samaborini morati sint, luculenter patet ex quodam Diffinitoriali Decreto lato in Capitulo Provinciali Labaci die 23. Maji anno 1620. celebrato, in quo praedictus P. Antonius Vitelius electus fuit in Diffinitorem Provinciae, simulque Guardianum S. Leonardi, cui commissa erat cura fabricae Conventus Samaboriensis his verbis: Hujus Guardiani curae committitur etiam Monasterium Samaboriense quoad fabricam ab ipso incoeptam, Fratres autem ibidem habitare nolumus, usque ad ejusdem fabricae totalem perfectionem, et nec tunc, nisi octo Religiosi ibidem commode, et honeste ali, atque vestiri queant.
IV. Ex his apparet, quod Conventus anno 1620. nondum erat inhabitatus, an anno sequenti, aut anno 1622. illuc Fratres missi fuerint ad constanter incolendum Conventum? nulla extant documenta, id tamen certum est, quod anno in Capitulo Provinciali Labaci die 30. Augusti Praeside A. R. P. Hieronymo Strasser per Superiorem Germaniam Commissario Nationali deputatus fuit Praesidens Samaboriensis. Rev. P. Dionysius Jiankovich Diffinitor Provinciae actualis. Fuit autem Conventus Samaboriensis pro formali Conventu declaratus anno 1631. […] Quaedam fragmenta in Archivio Conventus testantur â Superioribus ignoto tamen nomine exarata, Conventum cum Ecclesia circa annum 1640. exorto incendio funditus fere exustum fuisse, quod ex testimonio P. Francisci Fremanini Guardiani actualis anno 1646. exarato, et Conventus Sigillo munito quoque patet, ubi testatur, sibi, et suis Fratribus pro reaedificanda Ecclesia, et Conventu magnis curis, et laboribus lapides, arenam, calcem aliaque necessaria conquirenda fuisse â vicinis benefactoribus.
V. In gradibus Conventus posita est quaedam Imago B. V. Mariae in ligno picta, quae anno 1687. inter ignes hujus loci sudâsse perhibetur, ut ex Chronographico in orbe ejusdem Imaginis posito patet sequentis tenoris:
Ista effIgIes VIrgInIs MarIae sVDaVIt
Inter Ignes hVJVs Lo CI.
Quae eodem anno â P. Michaele Bressiz renovata, et deaura-
952
ta fuit, ut aliud Imagini suppositum Chronographicum denotat hujus tenoris:
QVaeVe ReVerenDI PatrIs MIChaeLIs BressIz
faVore InaVrata fVIt.
Hoc incendium indigitare videtur P. Casimirus Dimiakovich Ex-Custos, et Guardianus Samaboriensis, dum anno 1691. VDiff'rio supplicaverit, ut turris reaedificetur, quia (ajebat), si non dejicietur, ruet sola, et forsan in primo motu terrae, aut vehementi concussione venti, in quo, experientia patet, semper sensim decidunt lapides ex adustione ignis proh! dolor, ante aliquod annos facti.
VI. Quia Conventus post lapsum 60. et ultra annorum spatium, et ruinae proximus erat, et nimis angustus apparebat capsendis Religiosis, qui ad debite praestandum populo adventanti, et vicinis Nobilibus servitium requirebantur, Fratres Conventum ampliare, et renovare cogitabant, cujus praecipuus Author fuit A. R. P. Franciscus Uzollin Provinciae Pater natione Zagrabiensis, qui Conventum ê fundamentis reaedificavit, et ad praesentem formam redegit. Hic Pater, utpote Croata â suis patriotis plurimas acquisivit eleemosynas subsidiales praesertim vero â suo Fratre Joanne Uzollin olim Judice, ac praedivite Cive Zagrabiensi. Cum verò adverteret, se non posse opus ad desideratam perfectionem deducere, anno 1711. apud Inclytos Regni Status reliquum quaesivit subsidium, inter reliqua sequentia suo inseruit supplicio: Postquam autem priorem habitationem, et Conventum nostrum tum ruinae proximum, tum verò tantopere angustum, et pro intertenendis sufficientibus Patribus, et Fratribus, quibus plurimis Dominis Regnicolis, prout obligamur, et desideramus, servire possumus, Novitiatuque, quem habere intendimus, incapacem esse adverteramus, suasu quamplurium defectum eumdem novo aedificio supplere incoepimus, non pridem, ea spe, et fiducia in benignitatem Inclyti Regni concepta, quod et Inclyti Status, et Ordines ad praemissum opus effectuandum gratiose nobis humilibus ipsorum Servis, et Capellanis succurrere dignabuntur. Siquidem autem ad promovendum ultro eamdem fabricam tantopere mediis destituti simus, quod sine speciali Inclyti Regni succursu, et adjuvamine ultro progredi nequaquam possimus, eapropter etc.
VII. An Patres aliquod subsidium ab Inclytis Regni Statibus acquisierint? mihi compertum non est, id tamen certum est, quod Conventus anno 1712. ad formam, quam hodie praesefert, diversorum benefactorum eleemosynis opera A. R. P. Francisci Uzollin redactus sit. Conventus modernus quadriangularis figurae est, ambitus seu pars septentrionalis Ecclesiae muro junctus est, ex parte orientali, et meridionali cellae ex utraque parte factae sunt, et â potiori una cum dormitorio fornice provisae. Ex parte occidentali cellae ad hortum prospectum praebent. Numerantur autem Cellae in toto Conventu addita Arcularia 35. Religiosi communiter in hoc Conventu morantur 26. aut 27. ubi ab aliquot annis viget Juvenum Professorium, ut Juvenes elapso annuali Novitiatu et in scientia Salutis, et ac religiosis virtutibus solidentur, et in Sacrae Eloquentiae disciplinis imbuantur.
953
VIII. Conventui adjacet hortus sat spatiosus, cujus terrenum partim cum Ecclesia Fratribus donatum fuit, partim successu temporis facta aliarum terrarum permutatione auctum fuit. Sic anno 1620. pro ampliatione horti Mathias Ravinshag cessit suum hortum horto Fratrum contiguum erga unam terram desertam in promontorio Ztrassnig. Item anno 1690. diversae terrae pro ampliando horto coemptae sunt â Michaele Francisci, â Francisco Szaych, et ejus Conthorali Catharina, â Michaele Kellekovich, â Joanne Bellavich, et ejus Conjuge Catharina Doltar, â Stephano Glassich, et ejus Conthorali Barbara, et â Georgio Germ, pro quibus Conventus aut pecuniam exolvit, aut alias dedit terras. Item anno 1691. dedit Conventus Martino Seztak unam vineam pro horto penes viam, data quoque erat una vinea dicta Verbanschiak cum terra arabili sub S. Helena, ac duobus Colonis pro fundo horti, qui die 5. Junii 1754. sub Guardianatu P. Cyrilli Makai muro cingi (nam prius sepe circumdatus erat) coepit, quem P. Reginaldus Franz P. Cyrilli in Guardianatu Successor anno 1756. ad finem deduxit.
Caput III.
De antiquis, et modernis fundationibus.
I. Extitisse antiquam Ecclesiam longo prius tempore, antequam nobis traderetur, jam paulo superius ostensum est, fuisse eam etiam variis bonis, et colonis, qui una cum Ecclesia Fratribus donati erant, dotatam, patet ex quodam supplici P. P. Franciscanorum de anno 1619. post inchoatum Conventus aedificium porrecto Generali Regni Croatiae Congregationi, in quo Patres supplicabant, ut sex domunculae cum colonis â communibus Regno debitis contributionibus eximerentur. Generalis Congregatio Fratres ad aliam Congregationem remisit, pro interim tamen oretenus eos exemit sequentibus verbis: Statutum in Generali Congregatione Dominorum Regnicolarum 5. die Januarii Zagrabiae in anno Domini 1619. celebrata, ut praemissa introscripta bona ad instar bonorum Monasterii S. Leonardi exempta sint â contributione Regni. Dum anno 1633. denuo celebraretur Generalis Statuum, et Ordinum Regni Croatiae Congregatio, Patres denuo supplicarunt pro verbotenus data exemptionis confirmatione, quae etiam expedita fuit sub sequenti tenore: 1633. die 6' ta mensis Octobris in publica Dominorum Magnatum, et Nobilium Regnicolarum Congregatione Zagrabiae celebrata, introscriptorum supplicantium supplicatio est exaudita, et taxa regni ab introscripto gr'li eisdem relaxatur.
Petrus Znika
Prothonotarius Regni m'ppa
II. Praeter colonos, qui Conventui, et Fratribus una cum Ecclesia obvenerant, erant posterioribus temporibus et alia bona puta Vineae, agri, prata, eisdem legata in illa temporum angu-
954
stia, ubi benefactorum eleemosynae non erant sufficientes tot Fratribus alendis, quot â Constitutionibus Apostolicis requiruntur ad constituendam religiosam communitatem. Verum anno 1688. reformatâ Provincia, omnia haec bona statui Franciscano diff'orio per Syndicos Apostolicos successive alienata fuere, ita, ut dein non nisi foenile amplum horto, et atrio Conventus proxime adjacens pro necessaria equorum Conventus sustentatione remanserit. Quod foenile Conventui cessit quondam D. Jellachich pro Sacris sub valore 400. f. lectis. Hujus verò foenilis quoad latitudinem pars notabilis sex circiter passuum geometricorum Conventum versus muro novo anno 1754. circa totum hortum, pomarium, et atrium Conventus extructo, atrio adjecta est. Illud verò supremum in colle quadratum terrae, ejusdem foenilis, ubi anno 1730. aucupium plantatum fuit, nunquam spectabat ad praefatum pratum, sed ab antiquis temporibus semper ad Conventum. Haec ex Protocollo Conventus verum anno 1774. alienatis Conventus equis et hoc foenile â Domina hujus Conventus Parente Spirituali Nobili Communitati hujus Oppidi Samaboriensis divenditum est pro 350. f. unà cum supraspecificato quadrato terrae, hac tamen expressa cum conditione, ut in occurente Conventus necessitate eodem pretio id ipsum foenile redimi possit.
III. Praeter alia bona, quae nobis Communitas praestitit, etiam Cives Fratribus licentiam in suis aquis piscandi, et in suis silvis ligna caedendi concessit anno 1646. prout id amplius continetur in Instrumento desuper confecto, quod ex Originali transumptum hujus est tenoris:
Nos Lucas Petrekovich Judex, caeterique jurati, ac tota Communitas Civium Oppidi Samabor in Regno Sclavoniae memoriae commendamus, tenore praesentium significantes, quibus expedit universis. Quod cum nos iidem Cive, attentis, et consideratis permultis honorabilium Patrum in Christo Fratrum Ordinis Sancti Francisci strictioris Observantiae Provinciae Croatiae praeclaris virtutum meritis, et piorum obsequiorum gestis, quae ipsi nobis, et familiae nostrae diligenti cura, vix uno duntaxat intermittente die, in Sacra Missarum celebratione, et diebus festivitatum salutaribus Concionum documentis, Confessionum tempore necessitatis exauditionibus, aegrotorum visitationibus, ac funeralibus processionibus, aliisque Spiritualibus exercitiis, atque officiis, saluti generis humani proficuis â quadraginta annorum effluente termino in medio nostri cohabitantes praestiterunt, et impenderunt, exemploque humilitatis, et pietatis, aliisque transactae hic vitae suae Sanctimoniis tum nobis, quum populo isthic praefulserunt, et suavem odorem reddiderunt, semperque se ammodo, deinceps et in futurum animo prompto, et cum fervore praestituros, atque impensuros obtulerunt. Unde nos pio erga antelatos Fratres moti affectu, cupientes honorem et cultum Divinae Majestatis promotum, quam abundanter virere, bonaque Ecclesiarum nostrarum sarta, et contecta tueri, ac successu temporis, Deo propitio, pro possibilitate nostra isto fine augmentare, ut servi Dei in excelsis, cui semper sine fine sit honor, laus, et gloria, vitae sublevationem habentes, et
955
zelosius vineam Domini excolere, et fructus salutiferos progerminare valeant, atque possint. Idcirco praehonoratos Fratres Seraphici Ordinis, Ecclesiam nostram praebendarialem sub nomine Deiparae Virginis Mariae in Oppido nostro praedicto, Comitatuque Zagrabiensi fundatam, nostraeque collationi de donatis, et confirmatis Colmano, Bela, Carolo, Ludovico, Ferdinando primo, Maximiliano, Rudolpho, Mathia, Ferdinando secundo, et Ferdinando tertio Sanctis Hungariae Regibus, privilegiis nostri in Authentico extantibus rite, et legitime subjacentem, per eosdem Fratres viros Religiosos â quadragenario annorum numero hactenus pacificè cum suis universis pertinentiis, et emolumentis ad eamdem Ecclesiam spectantibus, et spectare debentibus, de auctoritate Apostolica tentam, et possessam, unà cum ipsi adjacente Monasterio per ipsos ibidem ex eleemosynaria provisione sensim erecto, et fabricato, quoad praetitulatam Ecclesiam, Monasterium, hortos, Inquilinos, terras arabiles, vineas, et faenilia sub suis veris metis, et antiquis limitibus, semper de jure, et ab antiquo spectantes, et pertinere debentia: usum praeterea lignationis in sylvis, et piscationis in fluviis nostris admittentes, sub metis, et terminis territorii nostri Zamabor, et Comitatu Zagrabiensi praenuncupatis existentibus habitis, ad humilem, eamque devotam Reverendi Patris Fratris Francisci Tremanini Monasterii praenarrati Guardiani tam suo, quam praememoratorum Fratrum nomine nobis factam instantiam, ob rationem attracta merita, praevio condigno respectu benevoli consensus pariter, et assensus nostri munimine ratificamus, approbamus, et confirmamus, ratam gratiam, atque firmam volentes, et annuentes ipsorum in praemissis proprietatem, et habitationem (salvo tamen jure alieno, et ut ab ingratitudine se praecaveant) imo assentimur, et praesentes perpetuo valituras pronunciamus. In cujus rei memoriam, firmitatemque perpetuam litteras nostras consensuales sigillo nostro communi authentico in pendenti roboratas, et manu propria jurati Notarii subscriptas iisdem, et eidem praedicti Ordinis Fratribus, et Guardiano pro futura ipsorum contra illegitimos impetitores cautela duximus concedendas. Datum in Oppido praescripto Zamabor Sabbatho Sancto Anno Gratiae Millesimo Sexcentesimo quadragesimo sexto.
(L. S.
pend.)
Juratus Notarius
Martinus Valentinchich
IV. Hoc praesens Instrumentum est valde diversum ab illo supra c. 2. n. 2. allato; hìc enim Communitas Samaboriensis sibi jus Patronatus super Ecclesiam nostram, eique annexa bona arrogat, quod in superiori Instrumento ad Arcem pertinere ultro fassi sunt cives, et quidem optime, nam etiam Clementi VII. Possessores Arcis supplicarunt pro facultate assignandi Ecclesiam B. V. Mariae in Campo tamquam sibi subjectam P. P. Franciscanis, utique Communitas id non admisisset, si praedicta Ecclesia ejusdem praebendarialis fuisset, uti hìc asseritur. Verum ad enodandam hanc differentiam quaedam praenotanda oc-
956
currunt. Sciendum proinde est, quod anno 1645. tempore Guardianatus P. Francisci Tremanini Ill'ma Domina Elisabetha Thomae Erdoedy filia, et Consors D'ni Justi Josephi Muskon possessoris Arcis, quasdam molestias Conventui causâsse perhibeatur, et quidem 1' mo quod ante fores Ecclesiae nundinas instituerit. 2' do quod Religiosis ad Arcem imperativè avocet ad celebranda Sacra etiam in medio functionis domesticae. 3' tio quod tempore vindemiarum inhibeat collecturam musti ante acceptas decimas. 4' to quod denegat ligna, quae Conventus ab initio ex silvis Arcis habuit.
V. Ut autem Conventus â praeinsertis vexis liberaretur, praedictus P. Franciscus Tremanini Ferdinandi III. imploravit auxilium, qui etiam Dominam Elisabetham â vexationibus Fratrum abstinere jussit sequenti Rescripto:
Ferdinandus etc. etc.
Generosa, ac Magnifica Nobis grata. Conqueruntur Nobis Religiosi Fratres Franciscus Tremaninus Monasterii Sanctae Mariae in Oppido Samabor Guardianus, caeterique Fratres Ordinis Minorum Sancti Francisci de Observantia ejusdem Monasterii. Qualiter iidem â te, ac Officialibus tuis in suis functionibus, et Ecclesiasticis libertatibus turbarentur, in collectione eleemosynae, ac aliis impedirentur, uti ex inclusis punctis uberius intellectura eris. Pro benigna porro nostra erga Religiosos propensione, et affecta clementer cupimus immunitates, ac jura Ecclesiae illius sarta, tectaque conservari, iisdemque, quo sic munia sua in partibus illis quietius, et commodius obire possint, hac in parte prospectum esse. Quocirca tibi harum serie benignè, ac serio committendum duximus, quatenus negotio ita sese habente, â molestatione, ac turbatione ipsorum Fratrum Religiosorum deinceps non modo abstinere, verum etiam pro bono Religionis eos fovere, atque etiam ope, et auxilio ipsis adesse velis. Gratia nostra Caesarea, et Regia tibi in reliquo benignè propensi manentes. Datum in Arce nostra Lyncensi die 10. Mensis Februarii Anno Domini 1646.
Ferdinandus
Georgius Szelepchene C.
Ep'us Wesprimiensis
VI. Quia P. Franciscus Tremanini, ut ex suis Scripturis patet, Dominium non agnovit pro fundatore, sed tantum coadjutore, ê contra â Communitate se maxima auxilia percepisse jactabat, haec Communitas hac capta occasione sibi jus Patronatus supra Ecclesiam, Conventum, et Colonos usurpabat. Ego, quamvis non negem Conventum in sui aedificatione multa auxilia, et beneficia percepisse â Communitate Samaboriensi, ipsam Communitatem pro principali fundatore minime agnosco, sed ipsum Dominium, seu Arcem Samaboriensem. Plures adsunt rationes me ad id asserendum moventes: 1' ma est, quod Ill'ma Domina Maria Anna Ungnad Arcis Domina non tantum Ecclesiam cum pertinentiis, sed etiam fundum pro Conventu aedificando donaverit. 2' da est, quia in quodam supplici anno 1633. Inclytis Regni Statibus â Conventu pro exemptione Colonorum â communi contributione Regni porrecto Conventus hic munificentia familiae Erdoedianae, quae tunc
957
Arcem possidebat, aedificatus asseritur. En praedicti supplicis verba: Monasterium hoc, et Templum Szamaboriense B. V. Mariae dicatum ab Illustri sane familia Erdoediana erectum, et nonnullis colonis, et inquilinis temporibus non ita diu praeteritis ditatum est … quod quia necdum ad ipsam, quam Seraphicus Ordo Divi Patris nostri Francisci requirit, dispositionis perfectionem (ad quam per Dei gratiam, et promotionem Ill' morum Dominorum Patronorum in dies vergit) est deductum etc. 3' tia, quia P. Franciscus Tremanini ad retractanda, quae contra Dominam Elisabetham Erdoedy egit, eamque deprecandam â Vn'bli Diffinitorio compulsus fuit. 4' ta quia anno 1731. die 13. Augusti ab A. R. P. Maximo Ruesch Ministro Provinciali Dominium hocce agnitum, et solemniter declaratum fuit pro fundatore Conventus Samaboriensis. Denique Conventus nec piscationem, nec lignationem habet â Communitate, sed ligna omnia ex sylvis Dominii acquirit.
VII. Aliam fundationem fecit Ill'mus D. Antonius Josephus S. R. I. Comes ab Aversperg pro tunc Dominii possessor anno 1731. ex Arce Samaboriensi quotannis Conventui tribuendam videlicet lignationem in loco Conventui commodo, hebdomadatim 15. lb. de carnibus, annuatim 12. modios frumenti. 12. urnas vini, et 4. currus faeni, ut ex sequenti fundationali patet:
Nos Antonius Josephus S. R. I. Comes ab Aversperg Dominus in Schön, et Seisenberg, Creuz, Oberstain, Liechtenwald, Reischenstain, Samabor, Rassina, Turnamhardt, et Landspreiss, Haereditarius Dominus Camerarius, et Mareschallus Ducatus Carnioliae, et Marchiae Vandalicae Sac. Caes. Regiaeque Majestatis Catholicae effectivus Camerarius, ejusdem Ducatus Audientiarum Praetorialium Assessor.
Praefecto, et Inspectori nostro Dominii, et cupri fodinarum Samabor serio mandamus, et praecipimus, quatenus Idem Conventui Fratrum Minorum B. V. M. in Coelos Assumptae in Territorio nostro Samabor sito, primò annualem lignorum sectionem pro eorum usu sufficientem in loco dicto Conventui commodo statim assignet, devastationi tamen sylvarum prospiciat. 2' do Assignatam carnis bovinae portionem 15. lb. in Dominio libratam hebdomadatim per dominalem hominem: tempore jejunali autem quotam pecunialem sine defectu exmittat. 3' tio Annuatim quatuor currus mercenarios foeni, nec non 12. modios frumenti, et tot urnas boni vini extradat: aliisque eorum necessitatibus amice succurrere satagat, et quidem continuanter usque ad ulteriorem nostram dispositionem. Datum in Dominio nostri LiechtenWald 12. Decembris 1731.
(L. S.) Antonius Josephus Comes ab Aversperg.
VIII. Dum anno 1764, Arx Samaboriensis denuo ad manus Inclytae familiae Erdoedianae devenisset, fuit pro continuatione deputati fundationalis supplicatum Domino Josepho de Pereny curatori, et Tutori pupillorum defuncti Domini Josephi Erdoedy, qui praedictum deputatum his verbis confirmavit: Hanc eleemosynam usque ulteriorem Dominii dispositionem Provisor hujus exolvendam habebit die 25. Septembris 1764. D. Josephus de Pereny. Dum demum anno 1776. plures creditores hanc Arcem occupâssent, et proventus pro rata inter se divisissent, praefatae eleemosynae elargitio suspensa mansit, manetque in hodiernum usque diem, an Conventus eamdem unquam recuperaturus sit? experientia docebit.
958
Caput IV.
De moderna Ecclesia, ejus Altaribus, deque eorumdem
Consecratione, de Sacris Reliquiis: nec non de Con-
fraternitatibus, aliisque piis exercitiis.
§. I.
De moderna Ecclesia, ejus Altaribus, et Consecratione,
ac de Sacris Reliquiis.
I. Sicut antiqua Ecclesia sub invocatione B. V. Mariae sub Bela IV. Hungariae Rege aedificata, et erecta erat, ita et moderna Beatissimam semper Virginem Mariam pro sua Patrona veneratur, et quidem sub mysterio suae gloriosae in Coelum Assumptionis, in qua festivitate quotannis hujus Ecclesia celebratur patrocinium. Ecclesia antiqua stetit usque ad annum 1720., quo anno, postquam novus Conventus ê fundamentis erectus jam esset, ut et Ecclesia eidem uniformaretur, etiam ê fundamentis nova erigi coepit. Initium sumptum est â Sanctuarii aedificatione, quod anno 1720. aedificari coepit, et anno 1722, sub Provincialatu A. R. P. Bernardini Gregoritsch, et locali gubernio P. Paulini Rutter absolutum fuit una cum majori Ara diversorum benefactorum eleemosynis, quod P. Martinianus Schabieker tempore inchoati aedificii Guardianus, qui hunc Conventum 12. interpolatis annis rexit, sua dexteritate congessit. Constitit autem aedificium f. 1017. X. 17. Reliquum Ecclesiae Corpus adjectum est anno 1733. sub primo Provincialatu A. R. P. Sigismundi Skerpin. Cujus etiam turris alias demissa adjecto novo muro, ad proportionem Ecclesia elevata fuit ann 1750. eique nova cupula superimposita est industria P. Nepomuceni Wallensperg Guardiani actualis anno 1779.
II. Facto anno 1722. Sanctuario fuit miraculosa Imago B. V. Mariae in tabula lignea â quodam Lutherano eleganter depicta ad Aram solemni cum pompa collocata, de qua translatione in Protocollo Conventus sequentia registrata reperiuntur: Auxiliante Deo et devoto populo adjuvante Sanctuarium hujus nostrum Samaboriensis Ecclesiae ad festum B. V. M. Natae perfectum, ac Altare appositum fuit, dein ad majorem populi devotionem miraculosa Imago supra asserem ab uno Lutherano depicta ex post miraculose converso Dominica quatuor temporum id est 20. Septembris anni 1722. processionaliter â porta Ecclesiae per Oppidum â 4. Religiosis superpelliceis indutis portata fuit comitantibus Parochiis domestica, Sanctissimae Trinitatis, et Sancti Martini, sub Okych, ac aliis vicinis devotis. Constans fert traditio, quod praedictus Lutheranus eo indubie tempore, quo haeresis Lutheri in hoc oppido grassabatur, voluerit aut profanam Imaginem, aut beatissimam Virginem Mariam turpissimam pingere contra mentem, et suum impium propositum Sacram Deiparae Jesulum
959
N' o 41.
brachio gestantis elegantissimam, et formosissimam efformavit effigiem: inde mox intrinsecus desuper tactus abjurata Lutherana haeresi ad Romano-Catholicam conversus est fidem.
III. In hac Ecclesia 8. numerantur Arae, nempe Ara major B. V. Mariae in Coelos Assumptae quotidiano privilegio decorata, quae prius lignea fuit, ruinae verò proxima anno 1752. dejecta fuit, ac alia eleganter ad murum depicta una cum novo tabernaculo facto, supra quod in forma cujusdam throni efformato loco Miraculosa Imago â memorato Lutherano eleganter picta B. V. Mariae publicae fidelium venerationi, et devotioni exposita est. Hujus Arae gratiosissimus benefactor est Excellentissimus D. Antonius Josephus S. R. I. Comes ab Aversperg Supremus Carnioliae Capitaneus, cujus Insigne desuper depictum cernitur. Statua B. V. Mariae, quae in antiqua Ecclesia fuit, in hac moderna Ecclesia publicae venerationi exposita est post tabernaculum Arae majoris excavato Ecclesiae muro imposita, ac decenter ornata, antepositis vitreis tabulis, et clathris.
IV. Aliae Arae sunt sequentesprima ex parte Epistolae in honorem S. P. N. Francisci aedificata fuit una cum Ara S. Antonii Patavini (quae est prima ex parte Evangelii) munificentia Excellentissimi, et Reverendissimi Domini D. Georgii Branjukh Episcopi Zagrabiensis. 3' tia Ara, et secunda ex parte Epistolae est Sanctissimi Crucifixi. 4' ta Ara, et secunda ex parte Evangelii est honoribus S. Josephi Sponsi Sanctissimae Dei Genitricis dicata. 5' ta Ara, et tertia ex cornu Epistolae est in honorem Sanctorum trium Regum Caspari, Melchioris, et Balthasaris extructa. 6' ia Ara, et tertia ex cornu Evangelii est S. Joannis Nepomuceni Martyris. Tandem infra Chorum est Capella Laurethana B. V. Mariae. Harum Ararum (quae factae sunt circa annum 1735.) benefactores ignorantur. Omnes hae Arae una cum Ecclesia (in qua Dedicationis anniversaria dies celebratur Dominica proxima post festum omnium Sanctorum) consecratae erant die 8. Julii 1736. ab Excell'mo et R'mo D. Georgio Branjukh Episcopo Zagrabiensi, prout ex sequenti exteriori supra portam Ecclesiae lapisi inciso chronographico constat
OCto SaCrIs ArIs BranIVgh qVoqVe ConseCrat AeDes
IVLIVs Vt Laetos Coeperat oCto DIes
F. C. Z. E. F.
V. Quae autem sit ratio, quod hujus Ecclesiae anniversaria dedicationis dies celebretur Dominica post festum Omnium Sanctorum, licet ea 8. Julii consecrata sit? prorsus ignoro, nisi fors quipiam dicere velit, id fieri ex eo, quod illa die antiqua Ecclesia consecrata fuerit. In hac Ecclesia (quae habet in longitudine 18. orgias, et unum pedem, in latitudine verò orgias 5. et 3. pedes) praeter Reliquias Sanctorum Martyrum Urbani, Generosi. et Jucundinae Aris inclusas, etiam asservantur in suis separatis capsis Reliquiae Sancti Petri Regalati Confessoris Ordinis Min. et Sanctae Notburgae Virginis.
960
§. II.
De Confraternitatibus, aliisque piis exercitiis.
I. Confraternitas Sanctissimi Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo erecta fuit anno 1751. auctoritate Reverendissimi in Christo Patris Fratris Aloysii Laghii Prioris Generalis Ordinis Carmelitarum approbante Ordinario loci, prout ex ejusdem litteris (in quibus lector Indulgentias huic Confraternitati ubivis locorum erectae concessas perspiciet) clarius patet, quae hujus sunt tenoris:
Nos FR' Aloysius Laghius Sacrae Theologiae Magister,
et Doctor, humilis Prior Generalis, nec non Commissa-
rius, et Visitator Apostolicus totius Ordinis Fratrum
beatissimae, semperque Virginis Dei Genitricis Mariae
de Monte Carmelo antiquae Observantiae Regularis.
Cum inter alia privilegia, quibus â Sancta Sede Religio nostra decorata est, facultatem habeat Saecularium Confraternitates sub invocatione gloriosissimae Dei Genitricis, semperque Virginis Mariae de Monte Carmelo erigendi, eisque Spirituales gratias, et Indulgentias communicandi, illa in hujusmodi Confraternitatibus instituendis (si ad Christifidelium salutem promovendam expedire animadvertat) liberalem se praebere consuevit. Nos igitur, qui Generalem totius Ordinis curam gerimus, sperantes fore, ut ex Spiritualium gratiarum participatione Christifideles ad devotionem, et pietatem magis excitentur, auctoritate Nobis â Summis Pontificibus concessa, Confraternitatem ejusdem gloriosissimae Dei Genitricis, semperque Virginis Mariae de Monte Carmelo in Ecclesia R. R. P. P. Minorum Reformatorum Conventus Samaborini Provinciae Carnioliae Dioecesis Zagrabiensis de consensu tamen Illustrissimi, et Reverendissimi Domini Ordinarii ejusdem loci, per praesentes nostras litteras erigimus, illique, et pro tempore existentibus utriusque sexus Confratribus elargimur, et communicamus illas Indulgentias, facultates, gratias Spirituales, illaque privilegia, quae â Summis Pontificibus concessa, et non revocata fuerunt, et nominatim, quae in Brevibus fel. mem. Pauli V. continentur, et â fel. pariter record. Clemente X. explicata, et confirmata fuêre per alias litteras in forma Brevis datas die 8. Maji 1673 tenoris sequentis:
'Clemens Papa X. ad perpetuam rei memoriam. Commissae Nobis divinitus dispensationis ratio exigit, ut Spiritualium gratiarum concessiones, quae ex pia, prudentique hujus Sanctae Sedis liberaliter ad piorum operum incrementum, et animarum salutem processerunt, quo firmius subsistant, Apostolici muniminis praesidio constabiliamus, illasque etiam Apostolicae benignitatis charitate ampliemus, et alias desuper statuimus, sicut Spirituali Christifidelium aedificationi cognoscimus in Domino profuturum. Exponi siquidem Nobis nuper fecit dilectus filius Matthaeus Orlandus Prior Generalis Ordinis beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo, quod cum â diversis Romanis Pontificibus, praedecessoribus nostris, ac etiam â Nobis nonnullae Indulgentiae, et peccatorum remissiones
961
ac paenitentiarum relaxationes tam Christifidelibus Ecclesias dicti Ordinis visitantibus, et alia praescripta pia opem peragentibus, quam Confratribus, et Consororibus Confraternitatum Sancti Scapularis Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo (quas ubivis locorum extra hanc Almam Urbem erigendi, et instituendi, illisque certas Indulgentias, et gratias Spirituales, servata forma Constitutionis fel. record. Clementis P. P. VIII. Praedecessoris nostri super Confraternitatum aggregationibus, et institutionibus editae, communicandi facultas Priori Generali dicti Ordinis, vel ipso absente, ejus Vicario Generali â fel. mem. Paulo V. Praedecessore pariter nostro attributa fuit) concessae fuerint, ut omnis, quae circa illas oriri posset, dubietas, recideretur, ê litteris Apostolicis desuper emanatis fideliter excerptum fuit Summarium â dilecto filio nostro Joanne tit. S. Bernardi in Thermis S. Romanae Ecclesiae Cardinale Bona nuncupato revisum tenoris, qui sequitur videlicet:
'Summarium Indulgentiarum â fel. mem. Paulo V. per litteras in forma Brevis datas 30. Octobris 1606. 31. Augusti 1609. et 19. Julii 1614. concessarum Confraternitati S. Scapularis, seu beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo. Primò: concessit omnibus utriusque sexûs Christifidelibus, qui Confraternitatem Sacri Scapularis ubivis locorum tam hactenus canonicè institutum, quam deinceps instituendam de caetero ingredientur, et habitam acceperint, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Ss. Eucharistiae Sacramentum sumpserint, Indulgentiam plenariam. Secundò descriptis, et describendis in dicta Confraternitate verè paenitentibus, et confessis, qui in festo principali Commemorationis B' mae Virginis Mariae die 16. Mensis Julii, aut juxta ritum nonnullorum locorum die Dominica immediate sequenti celebrari solita, Ss. Eucharistiae Sacramentum sumpserint, ac pro Christianorum Principum concordia, extirpatione haeresum, ac S. Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam. Tertiò: qui in articulo mortis paenitentes, et confessi, ac Sanctissima communione refecti Nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, plenariam. Quartò: qui paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti processioni in una Dominica cujuslibet mensis per dictam Confraternitatem de Ordinarii loci licentia facienda devotè interfuerint, et ibi, ut praefertur, oraverint, plenariam. Quintò: qui ab esu carnium iis diebus, in quibus Confratres dictae Confraternitatis ex illius instituto vesci non solent, abstinebunt, tercentum dies. Sextò: qui quolibet die septies orationem Dominicam, et toties Salutationem Angelicam ad honorem Septem gaudiorum ejusdem Virginis Mariae recitaverint, quadraginta dies. Septimò: qui cum habitu ejusdem Confraternitatis paenitentes, et confessi semel in mense Sanctissimae Eucharistiae Sacramentum sumpserint, et, ùt praefertur, oraverint, quinque annos, et totidem quadragenas. Octavò: qui paenitentes, et confessi in qualibet ex festivitatibus ejusdem beatae Mariae Ss. Eucharistiae Sacramentum in Ecclesia, vel Capella dictae Confraternitatis devotè sumpserint, et, ùt supra dictum est, oraverint, tres annos, et totidem quadragenas. Nonò: qui cum lumine Sanctissimae Eucharistiae Sacramentum, quando ad infirmos defertur, comitati fuerint, et pro iisdem infirmis pias ad Deum preces effuderint, quinque annos, et totidem quadragenas. Decimò: qui corpora defunctorum quorumcumque ad sepulturam associaverint, et pro eorum animabus ad Deum oraverint, centum dies. Unde-
962
cimò: qui officium beatissimae Mariae Virginis devotè recitaverint, centum dies. Duodecimò: qui Missis, et aliis Divinis Officiis in Ecclesia, seu Capella, aut Oratorio Confraternitatis pro tempore celebrandis, et recitandis, seu congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis intervenerint, aut pauperes hospitio susceperint, aut eis in eorum necessitatibus, vel periculo peccandi existentibus auxiliati fuerint, aut eleemosynas temporales, aut Spirituales eis dederint, vel pacem cum inimicis propriis, vel alienis composuerint, seu componi fecerint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, aut ignorantes Dei praecepta, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quandocunque aliud pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum piorum Operum centum dies de injunctis eis, seu aliàs quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta concessit, et relaxavit. Decimotertiò: Insuper concessit Priori Generali Ordinis, vel illo absente Vicario Generali, ut hujusmodi Confraternitatem beatae Virginis Mariae de Monte Carmelo ubivis locorum extra Urbem erigere, et instituere, illique supradictas Indulgentias, et gratias Spirituales servata forma praescripta in Constitutione fel. record. Clementis VIII. suprà Confraternitatum aggregationibus, et institutionibus edita communicare possit. Decimoquartò: denique Sanctissimus Dominus Noster Clemens X. per litteras suas in forma Brevis dati die 11, Januarii 1672. indulsit, ut omnes supradictae Indulgentiae peccatorum remissiones, ac paenitentiarum relaxationes per fel. record. Paulum V. concessa, animabus Christifidelium per modum suffragii applicari possint. Hoc Summarium fideliter excerptum est ex Bullis, et Brevibus citatis. Joannes Cardinalis Bona.'
Cum autem sicut eadem expositio subjungebat, praefatus Matthaeus Prior Generalis Summarium hujusmodi Apostolicae Confirmationis nostrae patrocinio communiri, nonnulla dubia praemissorum occasione emergentia dissolvi, plurimum desideret, Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut opportune in praemissis providere, et ut infra indulgere de benignitate Apostolica dignaremus. Nos igitur ipsius Matthaei Prioris Generalis votis hac in re, quantum in Domino possumus, favorabiliter annuere volentes, eumque â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis â jure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existit, ad effectum praesentium duntaxat consequendum harum semper absolventes, et absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, Summarium praeinsertum, omniaque, et singula in eo contenta Authoritate Apostolica tenore praesentium approbamus, et confirmamus, illisque inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus. Praeter ut Confratres, et Consorores dictarum Confraternitatum Sacri Scapularis tam hactenus erectarum, quam in futurum erigendarum, qui processioni in una Dominica cujuslibet mensis ab ipsis fieri solitae commode interesse non potuerint, si verè paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, Capellas suarum respectivè Confraternitatum devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, et Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, eandem plenariam omnium peccatorum Indulgentiam, et remissionem,
963
quam Paulus V. Praedecessor illis, qui processioni hujusmodi intersunt, concessit pariformiter consequuntur, et similiter infirmi, captivi, et peregrinantes, qui Capellas hujusmodi dicta Dominica visitare nequiverint, si officium parvum B. M. V. aut quinquagies Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam recitaverint, et saltem contriti fuerint cum proposito confitendi, et Sacram communionem recipiendi, quamprimum potuerint, quod adimplere omnino tenentur: Fratres quoque, et Moniales Ordinis praefati commorantes in Conventibus, in quibus non est erecta Confraternitas Sacri Scapularis, vel non fit processio hujusmodi, si litanias Omnium Sanctorum in Choro, vel privatim, si legitime impediti non potuerint interesse Choro, devotè recitaverint, caeteraque in litteris praefati Pauli praedecessoris praescripta adimpleverint, praefatam plenariam Indulgentiam, et peccatorum remissionem etiam consequantur, authoritate, et tenore praefatis concedimus, ac indulgemus. Porro festum principale Confraternitatum Sacri Scapularis hujusmodi juxta indultum ab eodem Paulo praedecessore concessum die 16. mensis Julii, vel Dominica immediate sequenti quotannis celebrari solitum ob majorem devotionem, vel commoditatem Christifidelium, aut quando eadem die accurreret alia Solemnitas in aliam Dominicam ejusdem mensis transferri permittimus. Soli autem Superiores Generales dicti Ordinis possint extra Urbem praefatam in singulis Ecclesiis ejusdem Ordinis, et in quibuscunque aliis accedente consensu Ordinariorum Confraternitates praefatas, servata caeteroquin praefatarum Pauli praedecessoris litterarum forma, et dispositione, instituere, et nullus alius sub poena nullitatis. Decernentes easdem praesentes litteras semper firmas, validas, et efficaces existere, et fore, suosque plenarios, et integros sortiri effectus, et obtinere, ac aliis ad quos spectat, et pro tempore quomodocunque spectabit, in omnibus, et per omnia plenissime suffragari, et ab eis respective inviolabiliter observari, sicque in praemissis per quoscumque judices ordinarios, et delegatos, etiam causarum Palatii Apostolici Auditores judicari, et definiri debere, ac irritum, et inane, si secus super his â quoquam quavis authoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari. Non obstante Nostrae Cancellariae Apostolicae regula de non concedendis Indulgentiis ad instar, aliisque Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrariis quibuscumque. Volumus autem, ut earumdem praesentium litterarum transumptis, seu exemplis etiam impressis manu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo personae in dignitate Ecclesiastica constitutae munitis eadem fides ubique habeatur, quae haberetur ipsis praesentibus, si forent exhibitae, vel ostensae. Datum Romae apud Sanctam Mariam majorem sub annulo Piscatoris die 8. Maji 1673. Pontificatus nostri anno tertio. L. C. Slusius.'
Haec privilegia, gratias, Spirituales, et Indulgentias Confraternitatibus praefatae Sodalitatis auctoritate Apostolica communicamus, et specialiter huic superius laudatae, et â Nobis erectae Ecclesiae praefati Conventus Samaborini. Declarantes autem nostram esse intentionem in locis, ubi nostra Religio Ecclesiam non habet, Nos hanc Confraternitatem nostram fundare, et erigere sub hac expressa conditione, et non aliter, quid si Religiosis nostris se obtulerit occasio in illis, vel aliis ad tria milliaria propinquis locis acquirendi de novo, et fundandi aliquam Ecclesiam, seu Monasterium, Confratres Sodalitatis nostrae ibi jam erectae nullo pacto per se, vel per alios directe, vel indirecte novi Conventus acquisitioni
964
et fundationi se opponent, aut contradicent, aliquodve afferent impedimentum, et si secus fecerint, vel facere tentaverint, cassa erit, et nulla ipso facto erectio Confraternitatis, ac si nunquam illa fuisset erecta, quandoque ad Ecclesiam â Religione de novo acquisitam Confraternitas prius erecta cum omnibus suis mobilibus, et immobilibus sine ulla requisitione, petitione, et instantia statim transferatur, et translata intelligatur. Ad quae omnia Confratres in ipsa fundatione Confraternitatis per instrumentum publicum se suosque successores obligabunt, imo eo ipso, quod vi praesentium Confraternitas instituta fuerit Confratres in ipsam fundationem Conventus quandocunque, et translationem dictae Confraternitatis ad illius Ecclesiam expresse, et formaliter consensisse censebuntur, etiamsi illa instrumento publico forsan non essent polliciti, nec ob quamcunque causam dictum consensum revocare, aut adversus illum restitutionem in integrum, vel quodcunque aliud juris remedium praetendere, aut eo obtento uti poterunt. Praesentibus valituris usque ad aliam nostram, vel Successorum nostrorum dispositionem. In quorum fidem praesentes manu propria subscripsimus, nostroque sigillo roboravimus. Romae in Conventu nostro Sanctae Mariae Transpontinae 9. Aprilis 1751.
FR Aloysius Laghius Generalis Carmelit.
(L. S.) Fr' Bruno â S. Antonio Socius,
et Secret. Generalis Germaniae
Anno 1751. 10. Maji Zagrabiae praesentes publicari conceduntur, et ad effectum, uti supra, ipsum festum Titulare, et Dominica tertia cujuslibet mensis pro minus principali designatur, ita tamen, ut processionis fieri non possint, nisi intra claustra adjacentis Monasterii.
Wolffgangus Kukulievich
Vicarius Generalis.
II. Altera Confraternitas in hac Ecclesia erecta est Cordigerorum S. P. N. Francisci Ordini nostrae, et Ecclesiis propria. Praeterea Sancta Via Crucis singulari devotione frequentatur, pro majori populi devotione, et commoditate quolibet mense in una ex Dominicis, in quadragesima autem singulis diebus Dominicis publicè praeeunte, et mysteria praelegente Sacerdote ducitur. Praeterquam enim, quod singulis diebus Dominicis, et majoribus anni Solemnitatibus copiosus confluat populus ad Sacramentum Paenitentiae, ac Sacram Communionem, etiam hujus Conventus Confessarii saepius, praesertim verò tempore Confessionis Paschalis in subsidium vicinorum Dominorum Parochorum evocantur. Duo semper constituuntur Verbi Dei praecones, quorum unus diebus Dominicis, alter diebus festivis praeter Cathechesim de mane haberi solitam populo in lingua Sclavonica Verbum Dei proponit.
Caput V.
Catalogus Fratrum (quorum notitia
ad nos devenit) in hoc Conventu pie
in Domino defunctorum.
965
1650. 22. April. Rel. Fr' Josephus N. Carniolus laic. an. Rel. 9.
…… 28. Maji Rel. Fr' Theodorus Albertus â Padua laic. an. Rel. 22.
1664. 4. Maji Rel. Fr' Florianus Tautscher laic. ann. Rel. 16.
1665. 14. Maji M.V.P. Ignatius Mogorovich olim Guard. Neost. an. Rel. 28.
1666. 11. Jan. V.P. Jacobus Bosnensis Prov'iae Bosnae professus.
1676. 24. April. Rel. Fr' Marius Petrassich laic.
1680. 9. Maji Rel. Fr' Joannes Baptista Daurich.
…… 20. Julii M.V.P. Constantinus Percopiz Con'or, Guard.
1683. 6. Jan. Rel. Fr. Timotheus Suppantschitsch laic.
1684. 27. Martii V.P. Nazarius Fistroviz Croat. Con'or ann. 35. Rel. 13.
1692. 15. Martii M.V.P. Apollinaris Martinez Guard. act. an. Rel. 13.
1697. 31. Oct. V.P. Norbertus Mrak Labac. ann 44. Rel. 24.
1700. 15. Sept. V.P. Desiderius le Conte ann. Rel. 10.
1702. 15. Nov. V.P. Ignatius Kimerle Lab. ann. Rel. 25.
1703. 2. Jun. V.P. Andreas Siber Labac. Vic. act.
1704. 1. Sept. Rel. Fr' Hieronymus Greiner Cler. Lab. ann. 41. Rel. 21.
1706. 1. Jan. M.V.P Ernestus Puch ann. 55. Rel. 33.
1709. 1. Jan. Rel. Fr' Adjutus Siber Bav. laic. ann. 50. Rel. 25.
1712. 1. Dec. Rel. Fr' Michael Mochortschitsch laic. Camnic. an. 48. Rel. 14.
1714. 16. Jul. V.P. Wolffgangus Shemenitsch Carn. ann. Rel. 8.
…… 6. Oct. V.P. Georgius Sidar Carn. ann. Rel. 8.
1716. 7. Jan. A.R.P. Franciscus Uzollin Lect. Con'or gener. Prov. Pater Croat. Zagrab. ann. 69. Rel. 54.
…… 28. Apr. M.V.P. Timotheus Gollubich Carl. ann. 46. Rel. 26.
…… 23. Aug. Rel. Fr' Nicolaus Hansizh laic. Carn. ann. Rel. 42.
1718. 8. Apr. M.V.P. Rufinus Dettendorffer Bav. Nov. Mag. et Vic. act. ann. 55. Rel. 33.
…… 11. Nov. M.V.P. Bonaventura Getler Styr. Vidmens. saep. Guard. et Vicar. an. Rel. 38.
…… 24. Dec. V.P. Hycinthus della Fontana Lab. ann. Rel. 21.
1719. 14. Nov. V.P. Amadaeus Pillepich Flum. Theol. mor. Studens. ann. Rel. 7.
1721. 7. Jan. M.V.P. Xaverius Shustertschitsch Lab. ann. Rel. 29.
…… 3. Mart. Rel. Fr' Malachias Dempff laic. ann. Rel. 32.
…… 3. Maji M.V.P. Wenceslaus Muchich Neost. saep. Guard. et Vic. ann. 67. Rel. 44.
1723. 18. Jan. Rel. Fr' Amandus Lang laic. Tyr. ann. 32. Rel. 11.
1725. 27. Apr. V.P. Demetrius Keller Lab. Conc. act. ann. Rel. 33.
1730. 18. Jan. Rel. Fr' Anacletus Glebaschitz Styr. laic. an. 57. Rel. 25.
1731. 7. Mart. M.V.P. Paulinus Rutter Conc. saep. Vic. et Guard. an. 61. Rel. 40.
1732. 21. Feb. Rel. Fr' Aemilianus Edenhauser laic. Tyr. an. 42. Rel. 20.
1733. 14. Jan. V.P. Laurentius Stanchovich Carl. Conc. ann. 41. Rel. 22.
…… 17. Jan. M.V.P. Juvenalis Sgauz Conc. saep. Vic. et Guard. an. 50. Rel. 29.
1734. 10. Feb. Rel. Fr' Octavius Holler laic. Novit. ann. 24. Rel. 1.
1737. 10. Dec. M.V.P. Aloysius Valvasor Conc. et act. Vic. an. 58. Rel. 40.
1738. 20. Apr. M.V.P. Leander Gobbi Guard. act. ann. 49. Rel. 29.
…… 11. Aug. V.P. Benedictus Schlibnig Carn. ann. 61. Rel. 41.
1740. 29. Nov. Rel. Fr' Leopoldus Doll laic. Austr. ann. Rel. 40.
1741. 5. Nov. Rel. Fr' Andreas Sirk laic. ann. Rel. 27.
966
1743. 1. Jan. M.V.P. Nazarius Vidrich Vippac. saep. Vic. et Guard. ann. 79. Rel. 57.
1745. 15. Jan. R.P. Casimirus Schlattner Conc. Croat. Ss. Theol. lect. Ex-Diff'or. et Ex-Cust. ann. 64. Rel. 42.
…… 29. Dec. V.P. Tiburtius Mallitsch ann. 33. Rel. 10.
1749. 3. Nov. Rel. Fr' Laurentius Witnig laic. Tyr. ann. 28. Rel. 6.
1750. 8. Maji Rel. Fr' Theobaldus Hueber laic. Suev. ann. 59. Rel. 39.
…… 7. Junii V.P. Benedictus Posarelli Carn. ann. 44. Rel. 26.
1751. 22. Dec. M.V.P. Hyacinthus Snediz Crainb. lect. Theol. Vic. et Guard. ann. 50. Rel. 32.
1752. 7. Febr. Rel. Fr' Silverius Rinner laic. Tyr. ann. 78. Rel. 51.
1754. 11. Nov. Rel. Fr' Conradus Olypich Camnic. laic. an. 44. Rel. 23.
1757. 8. Apr. M.V.P. Fructuosus Karlin, Conc. saep. Guard. an. 64. Rel. 44.
…… 12. Jun. A.V.P. Robertus Skerpin Conc. Ex-Diff'or an. 62. Rel. 44.
1758. 13. April. Rel. Fr' Paschalis Ersar Carn. laic. an. 46. Rel. 20.
…… 15. Maji Rel. Fr' Fraternus Purger laic. Neost. an. 24. Rel. 4.
1760. 4. Mart. V.P. Quirinus Stokl ann. 77. Rel. 52.
1761. 29. Maji V.P. Leo Termachich Croat. Jask. an. 28. Rel. 9.
1765. 10. Jan. M.V.P. Wolffgangus Ettl Dalmat. fuit Capell. Camp. et Guard. ann. 52. Rel. 36.
1767. 13. Jan. Rel. Fr' Carolus Ziegler laic. Tyr. pict. an. 56. Rel. 30.
…… 29. April. V.P. Franciscus Lach Camnic. Org. an. 63. Rel. 42.
1769. 31. Mart. V. P. Donulus Reschen Lab. ann. 56. Rel. 37.
1771. 29. Aug. M.V.P. Theodoricus Skenderich Conc. et Guard. ann. 71. Rel. 52.
1772. 27. Apr. V.P. Medardus Valles Carn. Shemnic. an. 65. Rel. 44.
1773. 28. Mart. V.P. Columbinus Mayr Tyrol. an. 42. Rel. 24.
1777. 16. Jan. Rel. Fr' Pachomius Fridinger tert. an. 65. Rel. 43.
1780. 25. Jul. MVP. Franciscus Borgias Fabris Gorit. fuit Guard. et act. Conc. Croat. ann. 64. Rel. 47.
…… 20. Nov. VP. Michael Kaltschitsch Carn. Pillichgrac. fuit Conc. et Vicar. ann. 67. Rel. 47.
1781. 29. Mart. Rel. F. Gaudentius Tschebul laic. Chyr. Carinth. ann. 59. Rel. 36.
…… 1. Maji Rel. F. Basilius Tranninger Gotschev. laic. an. 54. Rel. 34.
1786. 9. Feb. RP. Erenfridus Gnad Carint. Clagenf. Con'or. Lect. Em. saep. Guard. ann. 57. Rel. 37.
…… 14. Mart. ARP. Gelasius Vosich Con'or exim. Lect. Em'tus Ex-Def. et 1'mus Ex-Custos Custodiae Croatiae Croata Carlostad. ann. 59. Rel. 41.
967
Caput VI.
Elenchus P. P. Guardianorum (quorum notitia
haberi potuit) Conventus Samaboriensis.
Dionysius Ivanković 1622–1625. qua praesidens.
Dionysius Ivanković 1625–1628. qua praesidens.
A.V.P. Antonius Telletenovich Conc. Ex-Diff'or 1629. 1631. qua praesidens.
M.V.P. Leonardus Buttorchich 1631. 1634 Qua Guardianus.
A.V.P. Bernardus Horcha de Gradisca Ex-Diff'or 1640. 1641.
M.V.P. Franciscus Benkovich Con'or 1642. 1643.
A.V.P. Franciscus Tremanini Ex-Diff'or 1644. 1645. 1646.
M.V.P. Bernardus Vichich 1647. 1648. 1649.
M.V.P. Antonius Posarelli 1650.
A.V.P. Petrus â Flumine lect. Diff'or act. 1651. 1652.
A.V.P. Dominicus Pizzulini Con'or Ex-Diff'or 1653. 1654. 1655.
M.V.P. Michael Angelus Bosnyak lect. Con'or gener. 1656.
M.V.P. Maxentius â Castua Con'or 1657.
M.V.P. Vincentius Comel 1658.
M.V.P. Raphael Vuchich 1659. 1660. 1661.
M.V.P. Hyacinthus Craveggia Con'or 1662. 1663. 1664. 1665.
M.V.P. Jacobus Sorin Con'or lect. 1666.
M.V.P. Hyacinthus Craveggia Con'or 1667.
M.V.P. Joannes Capistranus Ozepick Con'or 1668. 1669.
R. P. Maxentius â Castua Con'or, Ex-Diff'or, Ex-Custos 1670. 1671.
M.V.P. Michael Angelus Oberschnel Con'or lect. 1672.
M.V.P. Franciscus Uzollin lect., Con'or Gener. 1673. 1674. 1675.
M.V.P. Gregorius Gailler 1676.
M.V.P. Franciscus Uzollin lect. Con'or Gen. 1677.
A.V.P. Bonifacius Priuchich Con'or, lect., Ex-Diff'or 1678. 1679. 1680.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or Gener. 1681. 1682.
M.V.P. Christophorus Concilia Con'or 1683.
A.V.P. Bonifacius Priuchich Con'or, lect., ter Ex-Diff'or 1684. 1685.
M.V.P. Antonius Kraa Con'or, lect. Gen. 1686.
M.V.P. Chrysostomus Perdan Con'or 1687.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or Gen. 1688.
R.P. Casimirus Dimiakovich Con'or, lect. Gen., Ex-Diff'or, Ex-Custos 1689. 1690.
M.V.P. Apollinaris Martiniz 1691. 1692.
M.V.P. Felix Chiarpei Con'or, lect. Theol. 1693.
968
A.R.P. Franciscus Uzollin Con'or, lect. Theol., Prov'iae Pat. 1694. 1695. 1696.
M.V.P. Dominicus Pillepich Con'or 1697. 1698. 1699.
M.V.P. Nicolaus Schuschiz 1700.
M.V.P. Mansuetus Stephan 1701.
A.R.P. Franciscus Uzollin Con'or, lect. Theol., Prov. Pat. 1702.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1703.
M.V.P. Martinianus Schabieker 1704. 1705.
M.V.P. Juniperus Merschnig 1706. 1707. 1708.
M.V.P. Martinianus Schabieker 1709.
M.V.P. Laurentius Stemberger Con'or 1710.
M.V.P. Juniperus Merschnig 1711.
M.V.P. Martinianus Schabieker 1712. 1713. 1714.
M.V.P. Bonaventura Gietler Con'or, lect. Theologus 1715.
A.V.P. Mauritius Bobner Con'or, lect. Gener., Ex-Diff'or 1716. 1717.
M.V.P. Martinianus Schabieker 1718. 1719. 1720.
M.V.P. Silverius Vidig 1721.
M.V.P. Paulinus Rutter Con'or 1722. 1723.
A.V.P. Sigismundus Babel Con'or, Ex-Diff'or 1724.
M.V.P. Martinianus Schabieker 1725. 1726. 1727.
M.V.P. Stanislaus Abulner Con'or 1728.
M.V.P. Casimirus Schlattner Con'or, Ss. Theol. lect. 1729. 1730. 1731.
M.V.P. Aurelius Zheuko Con'or, lect. Theol. 1732.
M.V.P. Benevenutus Fraccassa Con'or 1733.
M.V.P. Romanus Schustertschitsch Con'or, lect. 1734.
M.V.P. Ludovicus Plauzhoffen Con'or, lect. Theol. 1735.
M.V.P. Leander Gobbi 1736. 1737. 1738.
A.V.P. Eugenius Gottschever, Con'or, lect. Gen., Ex-Diff'or el. 4. Feb. 1739.
M.V.P. Jacobus Borri Con'or, lect., el. 6. Dec. 1739. 1740.
M.V.P. Petrus Moysè Con'or, lect. Gener. 1741.
M.V.P. Robertus Skerpin Con'or 1742. 1743. 1744.
M.V.P. Isidorus Durchenwald Con'or 1745. 1746. 1747.
M.V.P. Florianus Tschokl Con'or, lect. Theol. 1748.
M.V.P. Alanus Bauzhar Con'or, Ss. Theol. lect. 1749.
M.V.P. Archangelus Michelitsch Con'or, lect. Gen. 1750. 1751. 1752.
M.V.P. Cyrillus Makai Con'or 1753. 1754.
M.V.P. Reginaldus Franz Con'or 1755. 1756.
M.V.P. Placidus Juray Con'or 1757. 1758. 1759.
M.V.P. Caelestinus Hriber Con'or, lect. Gen. 1760. 1761. 1762.
969
A.V.P. Hieronymus Markillitsch Con'or, lect. Gen., Ex-Diff'or 1763. 1764. 1765.
M.V.P. Hermelandus Marchiolli Con'or, lect. 1766.
M.V.P. Gelasius Vosich Con'or, lect. Gener. 1767.
M.V.P. Lambertus Fabian Con'or, Ss. Theol. lect. 1768. 1769. 1770.
M.V.P. Borgias Fabris Con'or 1771.
M.V.P. Gandulphus Nusdorffer Con'or 1772. 1773. 1774.
M.V.P. Albertinus Podviss Con'or 1775. 1776. 1777.
M.V.P. Joannes Nepomucenus Wallensperg Con'or, Ss. Theol. lect. 1778. 1779.
MVP. Engelbertus Arnold Conc. 1780.
M.V.P. Ambrosius Koratsch 1781. 1782.
MVP. Rolandinus Vidkovich Con'or 1783.
MVP. Zachaeus Rappe Con'or, Ss. Thlg. lect. 1784.
RP. Erenfridus Gnad Con'or, lect. Em. 1785.
RP. Raymundus Dikovich Con'or 1786. 1787. 1788. 1789.
M.V.P. Viator Smole Con'r. Fuit guardianus ab anno 1790. usque ad annum 1804. inclusive.
M.V.P. Leopoldus Au Con'r 1805. 1806. 1807.
M.V.P. Bernardus Czalampich Con'r 1808.
M.V.P. Emericus Gradezdy Con'r 1809.
M.V.P. Ananias Hostnik Con'r 1810. 1811. 1812. 1813. qua Df'tor 1814. 1815. 1816. 1817. 1818. 819. 820. 821. 822. 823. 824. 1825. 1826. – Deinde eligebantur tempore cap. v. Congreg:
Anno 1826. M.V.P. Benedictus Dimmer, Con'or 1827.
~ 1827. A.R.P. Emericus Gradezky 828. 829. –
~ 1829. M.V.P. Nepomucenus Barletz, 830. 831. 832. –
~ 1832. M.R.P. Stanislaus Vuković, Con'or, 833. 834. 835. 836. 837. 838. 839. 840. 841. 842. 843. 844. –
~ 1844. M.R.P. Magnus Bosek, Con'or, 845. 846. 847. –
~ 1847. M.R.P. Bonifacius Jakopčić, Con'or 848. 849. 850. 851. 852. 853. 854. 855. 856. 857. 858. 859. 860. 861. mortuus est P. Fortunatus Praesidens – etiam 862. mortuus –
~ 1862. M.V.P. Chrysogonus Šlibar, Con'r
~ 1863. ~ ~ ~ Emericus Kostanjevec, Con'r 864. 865.
~ 1865. ~ ~ ~ Hyacinthus Herženjak, Catech. 1866. 867. 868. † 10. Sept. et P. Magnus Bosek praesidens, usque ad Congreg.
~ 1869. ~ ~ ~ Aemilius Krašovic, Catech. 870. 871. usq. ad Cap.
~ 1871. R.P. Magnus Bosek. Ex-Df'tor, 872. 873. 874. † 16. Jun.
~ 1874. R.P. Aemilius Krašovic, Catech. 875. 876. 877. 878. 879.
Sigillum
Conventus Samaboriensis praesefert Imaginem B. V. Mariae corona redimitae, in manu sinistra tenentis Jesulum cum hac in orbem inscriptione: SIG. CONV. SAMABOR. ORD. MIN. S. FRANC. REFORM.
23. 9'bris 1779
CONVENTUS Berdoviciensis
970
X. CONVENTUS
ad
B. V. Elisabeth visitantem
BERDOVICII
In Regno Sclavoniae.
Caput I.
De regno Sclavoniae.
I. Sclavoniae regio, hodie est Coronae ┬ Hungariae incorporata, quae sub Colomano, Hungariae Rege mortuo Zuonimiro Dalmatiae Rege una cum Dalmatia, et Croatia Hungariae unita fuit. Sclavi, seu Sclavoni gens est Vandalorum, Vindilorum, seu Venedorum (germanice Wenden). Quando Venedis hoc nomen Sclavi, seu potius Slavi appositum fuit, vel illud assumpserunt? variant Scriptores. Aliqui, inter quos est D. Schönleben, putant, hoc Slavorum nomen primò innotuit tempore Jornandis, qui vixit anno Christi 550. Alii hoc nomen antiquius esse autumant, ac ipsi Ptolomaeo notum, ait enim Hartknochius Borussicus Scriptor, quod Ptolomaeus inter Venedos, qui circa mare Balthicum habitabant, numeravit Galindos, Sudinos, et Stavanos, et quod Stavani idem sit, ac Slavani, et unica tantum littera corrupta erat, nempe l. quae fuit in S. […] mutata: id esse verosimile conjicit ex eo, quia penes Ragnit, et Tilsit est quidam circulus in Borussia Brandeburgica, qui adhuc hodie Schlavonia, aut Slavania, ger. Shalavonien, vel Shalaven nuncupatur, quod nomen locus â Slavanis, seu Slavis antiquis habitatoribus haereditâsse dicitur.
II. Etymologiam Nominis Slavorum Scriptores non unam adferunt, alii enim dicunt cum D. Schönleben, Venedos ideo fuisse dictos Slavos, quia Pannoniam Saviam (cui nomini littera l. interjecta fuit) id est regionem circa fluvium Savum jacentem ingressi sunt, eamque occuparunt. Aeneas Sylvius cum Alberto Cranzio lib. 1. Wandal. c. 6. asserit, Venedos hoc nomen acquisiisse ob eorum loquacitatem, ait enim Sclavoni in illorum lingua idem sonare, ac loquaces. Multò gloriosius de origine Slavorum loquitur Cl. D. Joan. Christoph. de Jordan de Orig. Slav. part. 4. fol. 101. ubi ait: quod Slavi, seu Slavini populi vocabulum derivetur â vulgari nomine Slava, quod est gloria, et laus: inde venit adjectivum Slavni, celebres, laudabiles: verbum slaviti, celebrare, praedicare. Participium Slaveni, celebrati, depraedicati. Hoc inclytum nomen non levem subire debuit sui immutationem apud exteras gentes linguae Slavicae ignaras, Romani quibus pronuntiatio Slavni vocabuli litteralis pura ad palatum non erat, primae syllabae Sla litteram c. intermiscebant, secundam vni
971
per interjecum i. dividebant, adeoque trisyllabum Sclavini efformando nomen id, quasi radicibus suis evellebant, unde dein â Sclavinis moderna Sclavonia nomen sortitur. Ita Cl. D. de Jordan loc. cit.
III. Et quamvis olim sub Imperatoribus Carolingicis Slavi diffusi erant per plurimas Provincias nempe per Bohemiam, Moraviam, Silesiam, Poloniam, Croatiam, etc. qui Slavi Orientales: nec non versus mare Balthicum, et Septentrionale per partem Saxoniae, Marchiam Brandenburgicam, Ducatum Meckleburgicum, Pomeraniam etc. qui Slavi boreales vocabantur, medii autem inter illos in Misnia erant Slavi Sorabi origine Dalmatae juxta D. de Jordan loc. cit. nunc tamen propriè dicuntur Slavi, qui Sclavoniam inhabitant, imo et hi saepius sub Croatarum nomine appellari consueverunt. Dividitur autem Sclavonia, seu Slavonia in orientalem et occidentalem, Occidentalis proprie Sclavonia vocatur, orientalis verò Rascia, incolae Rascii, germanice Räzen appellantur. Habet tota Sclavonia in longitudine milliaria germanica 50. in latitudine verò tantum 12.
IV. R'mus D. Balthasar Kerchelich Sclavoniam extendit usque ad fluvium Colapim â fluvio Dravo. Verum moderni Geographi terram inter Savum, et Colapim sitam relinquunt Croatiae, Sclavoniam verò inter fluvios Savum, et Dravum constringunt: ita ut terminis ejus ex parte orientali sit Semlin, ubi Danubius, et Savus conjunguntur, ex parte transversa habet Belgradum principale Serviae fortalitium, dein illius confinium ex parte meridionali est fluvius Savus, per quam â Bosnia, et Croatia dividitur usque ad amnem Sotla, dein Sclavonia occidentalem suum limitem â Sotle in Savum influxu continuat per eumdem Sotle alveum, per quem â Styria separatur, tum per montem Maczell qui Sclavoniae est, venit intra Trakostain arcem Comitum Draskovich, ad alveum quemdam metalem intra pagum Styriae Collari vocatum, ac ab inde metis suis intra Kleunounig ad Viniczam, et Krisoulian loca Sclavonica, ab indeque suis metis per campum venit ad Dravum, per quem septentrionali ex parte ab Hungaria secernitur: idem Dravus facit Sclavoniae hujus limitem usque ad Almas pagum, ubi Dravus â Danubio recipitur, inde per Danubium ad Semlin usque, atque Belgradum, ubi Savus in Danubium influit.
V. Sclavonia olim, antequam Hungariae Coronae adjecta fuisset, habuit partim proprios Duces, partim Croatiae, et Dalmatiae Regibus parebat, nunc subjacet Domui Austriacae, qua Hungariae Regi. Sclavi fidem Romano-Catholicam, quam semper tenaciter retinent, suscepisse perhibetur anno 800. praedicante S. Methodio, ut habet Lexic. Univ. verbo Sclavonien, aut saltem circa annum 845. ut advertit Fleurius. Hist. Eccl. tom. 11. lib. 48. § 31. pag. 442. ad ann. 845. ubi ait: Sclavorum quidem
972
natio etiamnum infidelis erat, sed Duces, et Tribuni quatuordecim cum suis vasallis desiderium aperuerant Christiana Sacra suscipiendi, quos rex Ludovicus (Langobardorum, et Italiae Lotharii I. Imperatoris filius) in octava Epiphaniae eodem anno 845. baptizari jussit . Interim Slavis fides Catholica jam anno 796. praedicari coepit per Arnonem Episcopum Salisburgensem instante, et mandante Pipino Caroli M. filio, ut denuo Fleurius Hist. Eccl. tom. 10. lib. 45. §. 15. pag. 614. advertit, et notat his verbis: Pipinus Rex Italiae filius Caroli M. Hunnis A. C. 796. bello victis, et Imperii Francorum finibus usque ad Dravum fluvium prolatis, ad Arnonem Episcopum (Salisburgensem)mandata misit, ut novellos his subditos partim Hunnos, partim Sclavos in Religione Catholica erudiret. Principaliora Sclavoniae loca sunt Zagrabia, Varasdinum, Copraniza, Essekinum, Possega, Carlovicium, Petrovaradinum, etSemlin.
Caput II.
De aedificatione, et reaedificatione Conventus,
ac quibusdam fundationibus.
§. I.
De aedificatione, et reaedificatione Conventus.
I. Locus Berdovicensis, seu Goricensis, vulgò Berdovacz, seu Gorcze, quod collem, sive monticulum denotat, situs est in Regno Sclavoniae in Comitatu, Dioecesique Zagrabiensi, non procul â Styriae finibus inter fluvios Sotla, et Savum, inter vineas in loco nonnihil eminentiori. In hoc colle Illustrissimus D. Petrus Silay Dominus in Suszed, et Berdovacz, ac Szomszed-vara aedificavit anno 1517. in Cathedra Petri sedente Leone X. clavum Romani Imperii tenente Maximiliano I. Conventum cum Ecclesia in honorem S. Petri Apostolorum Principis pro Fratribus Minoribus de Observantia Provinciae Bosnae Croatiae suis sumptibus. P. Glavinich, et Kerchelich dicunt, Conventum hunc fuisse aedificatum anno 1727. sub Pontificatu Clementis VII. Imperante Carolo V. verum intelligendi sunt de perfectione Conventus, non de initio aedificationis, quia anno 1527. Ecclesia jam consecrata fuit, ut videbitur, unde consequitur, ejus aedificium anno 1527. jam absolutum fuisse. Sicque Conventus, et Ecclesiae initium praedictum annum omnino praecedere debuit.
II. In quodam attestato â Vicinis Fratribus Minoribus de eorum Religiosa vita anno 1628. dato, vocatur fundator hujus Conventus Stephanus Illyricus Shilajus Comes de Shasio, quem Kerchelich etiam Selul nominat. Ast nomen Stephani loco Petri aut ex errore calami irrepsit, aut Petrus Stephanus vocatus fuit. Fuisse autem piissimo fundatori nomen Petrus, ex eo desumitur conjectura, quia Ecclesiam in honorem S. Petri tamquam sui Patroni dedicariu voluit. Praedictum In-
973
strumentum, in quo series aedificationis hujus Conventus continetur, ex Originali transumo, estque hujus tenoris:
Conventus, sive locus Principi Apostolorum Divo Petro Sacer in Dioecesi Metropolitanae Ecclesiae Zagrabiensis existit, appellatur autem Sancta Goricza , id est Sanctus Monticulus hanc ob causam, quia in Monte vallato nobilissimis Croatiae amnibus Savo, Szutla, et Bregana, et Crapina in eminentiori, et perspicaciori loco vineis circum circa septus, est situatus. Hunc locum devotissimus quidam, ac Illustrissimus Dominus Stephanus Illyricus Shilajus Comes de Shasio, ac Dominus in Castro Szuzed anno Domini 1517. suis sumptibus erigendum, ac construendum curavit, quem locum postea Reverendissimus quidam Episcopus Lucas nuncupatus Ecclesiae Zagrabiensis in honorem Principis Apostolorum Sancti Petri consecravit anno videlicet Domini 1527. in quo loco fuerunt collocati Fratres Minores Provinciae Bosnae Croatiae de Observantia nuncupati, qui ibidem habitantes vita religiosa, bonis moribus, Verbi Divini Seminatione, Salutaris Sacramenti Paenitentia, ac aliorum piorum operum ad Salutem fidelium necessariorum administratione, in Vinea Domini ad augendam Christianam Religionem, maximum fructum fecerunt, et nunc faciunt, nimirum cum in dicto loco singulis quibusque totius anni Dominicis maximus fit populi concursus. Cum igitur nos Infrascripti percepimus â dictis Fratribus nunc saepefatum locum inhabitantibus, quod illorum Superiores majores desiderant notitiam habere non solum hujus, sed et aliorum (Conventuum)volentes, uti par est, veritati testimonium adhibere, significamus, quibus expedit universis, attestamur, et fatemur, praefatos Fratres Minores de Observantia Provinciae Bosnae Croatiae locum hunc incolentes, oviculis Christi sanguine redemptis maximae utilitatis esse. In quorum omnium fidem, et robur manu propria subscripsimus, ac sigillis impressimus. Actum Goriczae die ultima Aprilis anno Domini 1628.
NB. Sequitur subscriptio glagolitica.
III. Quamvis verò anno 1527. Religiosi Berdovicii habitare coeperint, non tamen tantus erat eorum numerus, [ut Religiosam familiam constituerent], tum quia aedificium suam totalem perfectionem longo tempore non est assecutum, nam anno 1631. decretum prodiit â V. Diffinitorio, ut hic aliquis ponatur, qui aedificia curaret: In Berdovacz ponatur aliquis, qui aedificia solicitet, et Vicarii nomen habeat, et subsit Guardiano Samaboriensi. Tum etiam, quia partim Religiosi ob continuas persecutiones praesertim grassante Lutheri haeresi pauci in Provincia erant, partim ob defectum debitae, et honestae sustentationis plures, et tot, quot juxta Apostolicas Constitutiones ad constituendam Religiosam familiam desiderantur, interteneri haud poterant. Unde anno 1653. Patres in Provinciali Capitulo congregati deliberarunt, an non esset locus Berdovicensis deserendus. Animadvertentes id vicini tum Nobiles, tum plebaei, ne Spirituali bono pro Fratrum sustentatione, tum pro reparatione Conventus liberaliter porrexerunt, ex quo factum, quod
974
anno 1664. Conventus ampliari, et aedificari coeperit: cura aedificii commissa erat P. Bonaventurae Ukmayr.
IV. Cum autem quaelibet res sub sole corruptioni sit obnoxia, ac ad interitum tendat, ita etiam hic Conventus, postquam stetisset 70. prope annis, ruinam minitabatur, unde die 7. Martii anno 1732. decretum fuit, ut Conventus Berdovicensis juxta exhibita, delineationem renovetur, et aedificetur. Fuit igitur Conventus anno sequenti 1733. sub Provincialatu A. R. P. Sigismundi Skerpin, lectoris Emeriti, mirae dexteritatis viri aedificari inchoatus, anno verò 1735. aedificium dirigente P. Casimiro Schlattner Provinciae Diffinitore actuali absolutus, et ad praesentem formam redactus. Quia eleemosyna â Benefactoribus conquisita non erat sufficiens pro absolvendo aedificio, hinc reliqui Provinciae Conventus subsidium pecuniarum f. 1200. subministrarunt. Conventus est quadriangularis unius contignationis, habet in dormitorio Cellas 21. in inferiori ambitu sutoriam, et Arculariam, vivunt nunc in hoc Conventu ordinarie 19. aut 20. Religiosi, nec facile ob defectum cellarum augeri possunt.
§. II.
De quibusdam hujus Conventus fundationibus.
I. Conventui huic mox ab initio ab ipso fundatore tres Coloni donati erant, successu temporis acquisivit alios duos, quos q'm D. Joannes Smolahe eidem donavit hac adjecta conditione, ut Fratres praedictos colonos suae uxori restituant, si illa eam pecuniae quantitatem numeraverit, qua ii appretiati fuerint. Habuit quoque Conventus quinque Vineas, ac totidem faenilia olim sibi â diversis benefactoribus in testamentis relicta vi dispensationis Sixti IV. pro Provincia Bosnae Croatiae, et maximè pro Conventibus Croatiae factae, de qua jam saepius mentio facta est. Dum verò Fratres advenientibus melioris aevi temporibus, et dispulsis ex his partibus Lutheranae perfidiae tenebris, quae Fratribus maximè in colligendis eleemosynis obstitit, aliquantisper respirare coepissent, benefactores etiam videntes eorum indefessum in excolenda Vinea Domini laborem eis ampliores eleemosynas contribuerent, ac majori charitate, et benevolentia prosequerentur, praedicta bona alienata erant, ac pretium inde acceptum pro fabrica Conventus, et Ecclesiae applicatum, retento unico simplici usu (nam omne dominium, et proprietas resignata fuit haeredibus) quorumdam faenilium, ex quibus Conventus per modum purae eleemosynae accipit faenum pro alendis 2. aut 4. bobus, quos Conventus pro conducendis lignis, aliisque eleemosynis necessarios habet. Habet etiam Conventus non procul distantem sylvulam, ex qua in aliqua necessitate, dum â remotiori loco adduci nequeunt, ligna accipit; ordinariè enim ligna Conventus acquirit â vicinis rusticis, qui ea in suis sylvis caedi permittunt, et partim ipsimet ad Conventum perducunt, partim â Conventus animalibus adduci sinunt.
II. Praeter praedicta bona fuit etiam anno 1673. certa possessio dicta Kray legata Conventui â quondam D. Vice-Comite Joanne
975
Voikovich cum hac onere, ut lampas ante Venerabile Eucharistiae Sacramentum, quod in majori ara reconditum servatur, diu, noctuque ardeat, et quolibet mense pro animabus Purgatorii, signanter pro defunctis familiae Gregoranchianae unum Sacrum legatur, quod magis ex fundationalibus litteris, quas ex Originali desumptas subycio, patebit, quaeque sequentem continent tenorem:
Ego Joannes Voikovich de Klokoch Vice-Comes Comitatus Zagrabiensis notum facio per praesentes litteras meas singulis et universis. Qualiter ego adhuc in anno Domini Millesimo Sexcentesimo Septuagesimo non ita pridem praeterito Venerabili Diffinitorio Ordinis Sancti Francisci Minorum Observantium alias Provinciae beatae Mariae Virginis Bosnae Croatiae medio Ad'm Rev'ndi Patris Bonaventurae Ukmar pro tunc Patris Guardiani Monasterii Goricza eorundem Patrum in Berdovacz fundati, humillime supplicaveram in eo, quatenus videlicet idem Venerabile Diffinitorium certam hanc meam infrascriptam eleemosynam, et fundationem quamvis exiguam, pio tamen animo acceptare dignarentur, quam specialiter Ecclesiae Sancti Patri praefati Monasterii Berdovacensis Ordinis eorumdem Patrum Fratrum Franciscanorum apud nos in Goricza fundati, pro oleo ad illuminationem Lampadis coram Venerabili Sacramento in eadem Ecclesia praefati Monasterii ipsorum necessariam, piè in Domino applicare, et conferre statui, prouti postea iterato etiam per Ad'm R'ndum Patrem alterum ibidem Guardianum R'ndum Bonifacium Priuchich eidem Venerabili Diffinitorio idipsum humillime supplicavi. Quam siquidem gratiam excedentem meritum meum apud Venerabile Diffinitorium tam antea, quam postea benigne obtinuissem, ideo et ob hoc ejusdem Monasterii praefatae Ecclesiae Sancti Petri certam unam meam possessionem, quam â Magnifico Domino Joanne Baptista libero Barone â Muskon, alias filio quondam Joannis Jacobi liberi Baronis similiter â Muskon, pro me, ac meis universis utriusque sexus haeredibus, ac legatariis pro placitu meo liberè disponendam penes litteras ejusdem inscriptionales mihi superinde datas perennaliter comparavi, omnino in possessione Kray pri Goriczah in Judicatu de Pushka, pertinentiis arcis Szomszed Vara, et Comitatu Zagrabiensi existente habita (quae videlicet possessio primò egregii olim Francisci Turkovich, ex post vero generosi condam Thomae Mogorich titulo pignoris praefuisset) una cum universis ejusdem possessionis terris, vineis, ac silvis praefato Monasterio propinquis, et circumadjacentibus, simul etiam cum praefatis unis litteris inscriptionalibus memorati Domini Magnifici Joannis Baptistae liberi Baronis â Muskon mihi superinde datis praesentibus adnexis, assumptis in eo super me oneribus more solito, universorum haeredum, consanguineorum, et successorum meorum, mox et ipso facto de manibus meis per manus egregii Gregorii Perkiss, alias pro nunc Syndici Apostolici praefatorum Patrum Fratrum Franciscanorum ejusdem Ecclesiae, et Monasterii ipsorum, ratione ea praemissa apprehendendam, et possidendam sub valore centum tallerorum jure perpetuo tradidi, et resignavi, prouti quoque idem Syndicus eamdem possessionem apprehendisset, tali tamen conditione mediante, ut sempre donec ipsum Mo-
976
nasterium, duraverit, in eadem Ecclesia Sancti Petri ex ista eleemosyna, et fundatione oleum pro illuminatione Lampadis procuretur, et ardeat, ac etiam, ut ibidem quovis mense unum Sacrum defunctorum pro animabus Purgatorii, signanter verò pro refrigerio animarum familiae Greguranchiana, tamquam benefactoribus meis, et praedecessorum meorum iidem R'ndi Patres sub vinculo conscientiae ipsorum dicere teneantur, et sint obligati, prouti idipsum ex certa littera authentica A. R. P. Pauli Langer ejusdem Provinciae Ministri Provincialis mihi desuper reciprocè data elicitur manifestè. Hoc quoque per expressum declarato, ne iidem Reverendi Patres Fratres Franciscani, aut Syndicus ipsorum ullo unquam tempore eamdem possessionem alicui alteri dare, vendere, vel â dicta Ecclesia abalienare quovis modo praesumant, aut possint: casu quo verò idipsum facere vellent, aut deberent, ex tunc ego, vel mei haeredes, et posteri utriusque sexûs universi eandem possessionem ipso facto, prouti voluerint, ad se recipere, ac tandem solitum Interesse annuatim sex per centum â praefata Summa Capitali pro dicto oleo ad illuminationem ejusdem Lampadis necessario eidem Ecclesiae solvere, et dare tenebuntur, eruntque obligati sub praemisso reciproco vinculo eorumdem Patrum Fratrum Franciscanorum, semper firmo permanente. In cujus rei fidem, perpetuamque firmitatem praesentes meas litteras dictae Ecclesiae Sancti Petri, antelatique Monasterii Patribus Fratribus Franciscanis propria manu mea subscriptas, sigilloque meo usuali roboratas dedi in Curia mea Berdovaczensi Sztuari Duor dicta, die sexta mensis Aprilis anno Domini Millesimo Sexcentesimo Septuagesimo tertio.
(L. S.) Idem qui suprà Joannes Voikovich
Vice-Comes Comitatus Zagrabiensis
III. Hanc fundationem de consensu Venerabilis Diffinitorii acceptavit, ac ratam habuit A. R. P. Paulus Langer actualis Min'r Provincialis obligando Conventum, ejusque Superiores ad fideliter adimplenda ea, quae in praecitatis litteris fundationalibus exiguntur, donec praedicta possessio penes Conventum manserit, datis litteris incip. Ex Religionis Summa virtus est in Conventu Berdovicensi die 7. mensis Maji 1673. Cum autem Conventus omnia bona immobilia tempore praesertim introductae reformationis ipsis fundatoribus, aut eorum haeredibus resignasset, etiam haec possessio resignata fuit, in cujus vicem, pro manutenenda fundatoris intentione ab haeredibus annuum Interesse pendebatur: successu temporis fuit haec terra cum suis pertinentiis vendita pro f. 500. qui usque ad annum 1760. per diversas manus volvebantur, hoc enim anno Illustrissimus Dominus Joannes Baptista Rauch Vice-bannus hujus Conventus Parens Spiritualis, ac omnium Croatiae Conventuum Syndicus Apostolicus, specialissimus Seraphicae Religionis amator, fautor, et Patronus, in subsidium belli
977
Borussici elocavit, qui adhuc hodiedum una cum legato Sorsiano f. 500. investiti manent apud inclytam Cameram Hungaricam erga annuum â 4. pro cento Interesse.
Caput III.
De Ecclesia, ejus Altaribus, eorumque
Consecratione nec non de Confrater-
nitatibus, aliisque piis exercitiis.
§. I.
De Ecclesia, Aris, earumque Consecratione.
I. R' mus D. Balthasar Kerchelich in hist. Eccles. Zagrab. dicit, quod D. Petrus Silay fundator Conventus Berdovicensis voluerit Ecclesiam Parochialem S. Crucis tamquam sui jure Patronatus ad se spectantem Fratribus Minoribus conferre, et penes eam Conventum pro iisdem construere, quia verò Simon Episcopus huic collationi restitit aliam Ecclesiam cum Conventu in loco hoc una ferme hora â praedicta Ecclesia distante excitavit in honorem S. Petri Apostolorum Principis, verba D. Kerchelich sic sonant: Hinc iisdem e Bosnia advenientibus Patribus Petrus Silay, vulgo Selul Parochiam S. Crucis in Berdovacz vigore juris sui patronatus dederat, et ad eamdem primò Ecclesiam eosdem collocaverat, sed quia Simon I. Episcopus Zagrabiensis restitisset, idem Petrus Silay in terreno suo Goriza vocato, districtu eodem Berdovecz an. 1527. pro iisdem Patribus Ecclesiam cum Conventu aedificavit, et posuit, qui Conventus hodiedum Berdovicensis vocatur ab aliquibus, ab aliis autem Goricensis.
II. Ex supra c. 2. §. 1. n. 2. allato attestato patet, quod Ecclesia haecce consecrata fuerit anno 1527. â quodam Episcopo Zagrabiensi Luca nomine, ex quo sequitur, quod Ecclesia illo anno jam perfecta fuerit, unde dicendum, uti jam superius dictum est, fuisse aedificia inchoata anno 1517. et absoluta anno ┬ 1727. et tali modo contrariae sententiae concordari possunt. Quamvis verò Simon Episcopus, ut loquitur D. Kerchelich, restitisset, ne Ecclesia Parochialis S. Crucis Patribus Franciscanis traderetur, tamen deinde Fratres aliquo tempore hanc Parochiam administrarunt, ut in alio loco asserit idem D. Kerchelich dicens: Fratres Parochiam S. Crucis in Berdovacz administrarunt usque ad tempora Benedicti Vinkovich Episcopi Zagrabiensis, mortuo Antonio Vitellio, Parochia S. Crucis unita fuit cum Parochia S. Viti in Berdovacz. Fuit autem P. Antonius Vitellius Parochus anno 1640. cujus memoria in altari S. Joannis Baptistae ejusdem Ecclesiae relicta est, ubi sequentia leguntur: Hoc altare erexit Confraternitas S.
978
Joannis Baptistae ad honorem ipsius anno 1640. R' mo Patre Antonio Vitellio Episcopo Temnensi, Parocho existente O. S. Fr. sub Rectoribus Michaele Utiseuch, Joanne Radakovich, Petro Koblar M. H. pictor V. S. V. Videtur P. Antonius Vitellius anno 1640. factus fuisse Episcopus ex Praesidente Jaskensi, nam hoc eodem anno legitur ibidem fuisse Praesidens die 24. Aprilis.
III. Quia praecitatum instrumentum c. 2. §. 1. n. 2. adductum asserit, Lucam Episcopum Zagrabiensem consecrâsse Ecclesiam Berdovicensem anno 1527. Kerchelich verò ad annum 1500. reponit Lucam Episcopum, qui mortuus est anno 1510. ad annum 1518. collocat Episcopum Simonem Erdödy, qui obiit anno 1543. Dubium oritur, an praedictus Lucas fuerit Episcopus Zagrabiensis, vel potius Suffraganeus? Profectò si calculus Kerchelichianus verus est, et fidem praecitati Instrumenti salvare volumus, omnino dicendum est, praefatum Lucam non fuisse Episcopum Zagrabiensem, sed tantum Suffraganeum Episcopi Zagrabiensis. De aris hujus Ecclesiae nil constat praeter aram majorem S. Petri Apostoli, in cujus festivitate celebrabat Ecclesia patrocinium usque ad annum 1682. Circa hoc enim tempus Ecclesia notabiliter, si non funditus nova aedificata fuit, reparata, et immutata erat, quia nova egebat consecratione, fuit namque consecrata die 6. Septembris anno 1682. â R'mo D. Martino Borkovich Episcopo Zagrabiensi, prout ipsemet testatum reliquit his verbis:
Anno 1682. die 6. mensis Septembris. Ego Martinus Borkovich Episcopus Ecclesiae Zagrabiensis consecravi Ecclesiam, et Altare hoc in honorem Sanctissimae Virginis Mariae sub titulo Visitationis, et Reliquias Sanctorum Martyrum Primi, Innocentii, et Vitalis in eo inclusi.
IV. Occasionem mutationi Ecclesiae tituli dedit miraculosa statua B. V. Mariae â quodam Patre ex Bosnia fugiente adportata, et in hac Ecclesia collocata, fuit haec statua facta anno 1500. ut haec inscriptio post statuam denotat: O Maria bitt für Uns 1500. quae tantis coepit clarere miraculis, ut locus appellari coeperit Sueta Goricza, id est Sanctus monticulus, et non abs re, nam ut insignes diversis personis praestitas gratias taceam, illud unicum commemorare sufficit, quod contigit in domo Michaelis Sepecz; ea enim cum omnibus in ea contentis anno 1769. igne absumpta tantum duae cartaceae imagines B. V. Berdovicensis in medio flammarum illaesae praeservatae sunt, quae nunc in Ecclesia ex adverso Cathedrae appensae manent cum hac subscriptione: Anno 1769. die. 14. mensis Octobris in Rakovecz trans Sotlam domum Michaelis Sepecz atrox incendium corripuit, et combustis omnibus has duas Marianas Icones intactas reliquit, uti testes jurati, et oculati affirmarunt. Ad majorem igitur devotionem erga hanc statuam promovendam, ejusque Virginis Matris cultum ampliandum, haec statua ad aram majorem anno 1682. translata fuit, et ab illo anno Ecclesia B. V. Mariae sub titulo Visitationis, quo die etiam nempe die 2. Julii Patrocinium celebratur, nuncupari coepit.
V. Ecclesia post annos circiter 60. denuo ruinam minabatur, unde Patres novam ê fundamentis excitare cogitabant jam anno 1741. ad hoc opus magnifica Domina Stipizin f. 1000. reliquere, verò Ill'mus D. Comes Joannes Franciscus Czikulini contribuere voluerunt, in hunc finem praelaudatus D. Comes cum Aedili die 27. Aprilis anno 1746. contractum iniit. Ast inscrutabitur
979
Dei judicio is ante tanti operis executionem die 29. Junii in festo Ss. Apostolorum Petri, et Pauli anni ejusdem ex hac mortali vita ad perennem patriam praematurè evocatus fuit. Ordinaverat quidem in suo testamento, ut Ecclesiarum aedificia per ipsum coepta perficiantur generalibus illis verbis: Ecclesia per me erigi coepta, ut iuxta Conventiones consumentur, habere volo, prouti et altaria, ubicumque per me fieri ordinata, ut ad perfectionem deducantur, et ex parata solvantur, habere volo, et ordino. Quia verò haeres defuncti Comitis Czikulini D. Josephus L. B. Sermage die 2. Novembris anni ejusdem ab intestato obiit, ejus uxor, et filius haeredes ab intestato succedentes tum â Fratribus rogati, tum ab Episcopo moniti praedictam Summam iuxta conventionem cum Architecto factam pendere detrectaverunt, donec anno 1768. circiter jam completo Ecclesiae aedificio per sententiam judicalem compulsi essent ad dandam compactatam Summam.
VI. Anno igitur 1754. die 19. Aprilis sub Guardiano P. Germano Paulitsch fuit primus lapis pro nova Ecclesia Berdovicensi positus cum eleemosyna 1000 f. quos piissima Domina Consors D. Czikulini pro fabrica hujus Ecclesiae legaverat, ante suum ex hac vita transitum â reliqua substantia separaverat, ac in Arce Stubiczensi deposuerat. Corpus Ecclesiae longitudinis 9. orgiarum. latitudinis 5. orgiarum, et 5. pedum anno 1758. perfectum erat cum Ara majori reliqua altaria annis sequentibus cum Cathedra, strato, Organo, Choro, et Sacristia, ac Cryptis addita erant. Cathedra concionatoria facta fuit munificentia Illustrissimi, ac Reverendissimi Domini Josephi Antonii Chiolnich Episcopi Bosnensis anno 1762. [impensis 400. f.] appositis ejus Insignibus cum sequenti Chronographica subscriptione:
CVIVs VIDes InsIgne Is MVnIfICè
eXtrVXIt beatae VIrgInIs honorI
VII. Hoc eodem tempore factae sunt omnes Arae novae, quarum sex numerantur, prima est Ara major sub titulo Visitationis Beatissimae Virginis Mariae ex marmore erecta, pro qua Spectabilis, ac Magnificus D. Joannes Baptista Rauch Vice-Banus regnorum Dalmatiae, Sclavoniae, et Croatiae singularis hujus Conventus benefactor 800 f. expendit. 2' da Ara, et prima lateralis est in honorem S. P. N. Francisci extructa munificentia Spectabilis Domini Georgii Ligutich.3' tia Ara erecta fuit in honorem S. Joannis Nepomuceni invicti Sacramentalis sigilli assertoris sumptibus Perillustris Domini Alexandri Jellachich. 4' ta Ara est in honoribus S. Antonii de Padua orbis Thaumaturgi extructa â spectabili Domino Joanne Busan. 5' ta Ara in honorem Ss. Trium Regum dedicata, facta est â Nobili Domina Barbara Radivoin nata Boinichiana. 6' ta tandem Ara sub Choro Conventus expensis facta fuit in honorem Beatissimae Virginis dolorosae. Dum igitur circa finem mensis Junii anno 1761. Ecclesia unacum Altaribus suam totalem perfectionem attigisset, eam Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus D. Stephanus Puez, Episcopus Belgradensis, seu Samandriensis, Cathedralis Ecclesiae Praepositus Major, et Canonicus Senior, Protonotarius Apostolicus, Archi-
980
diaconus Gorensis, et Zagoriensis, Prioratus Auranae Gubernator, S. C. R. M. Consiliarius, Abbas S. Margaritae de bella, Excell'mi, Ill'mi, et R'mi D. D. Episcopi Zagrabiensis in Pontificalibus Suffraganeus die 12. mensis Julii una cum omnibus Altaribus sollemni ritu consecravit, in eis Reliquias Ss. Martyrum Jucundini, Aurelii et Blandae posuit: Indulgentias visitantibus eam pro die Consecrationis 40. annorum, in anniversario verò 40. dierum, quod futuris annis Dominica ante festum Sanctorum Apostolorum Petri, et Pauli celebrabitur concessit. Tempore pomeridiano confirmationem tenuit, et sequenti die 9. Clericis nostri Ordinis, quatuor minores Ordines est impertitus. Nam solemnitatem Spectabilis D. Joannes Baptista Rauch Parens Spiritualis hujus Conventus, ac Syndicus Apostolicus, multa Nobilitas, ac 4. Parochiae processionaliter advenientes condecorarunt. Antequam Ecclesia consecraretur, fuit anno 1760. die 2. Julii, omni, qua par est, solemnitate translata gratiosa statua B. V. Mariae, ac Arae majori imposita comitantibus processionaliter quinque vicinis Parochiis cum maximo populi Jubilo, ac laetitia.
VIII. Hoc eodem tempore, ut jam insinuatum est, factae erant etiam per Ecclesiam 10. Cryptae, quarum 1' ma est in Sacrario ante portam Sacristiae ex parte Epistolae spectans ad Conventum. 2' da est ex parte adversa penes sedilia spectans ad Familiam Kerchelichianam. 3' ma in medio Sacrarii sita inservit pro tumulandis Fratribus nostris, ad quam post ejus erectionem omnia ossa defunctorum Fratrum translata sunt. 4' ta huic contigua ex parte Evangelii est familiae Rauchianae, in qua reconditus quiescit Spectabilis, ac Magnificus D. Joannes Baptista Rauch Parens Spiritualis cum sua consorte Catharina. 5' ta ante Aram S. Francisci est familiae Hadrovichianae.6' ta ante Aram S. Joannis Nepomuceni est familiae perillustris Domini Alexandri Jellachich. 7' ma ante Aram S. Antonii Patavini est pro sepeliendis personis Nobilibus, qui proprias Cryptas non habent. 8' va ante Aram Ss. Trium Regum est pro iisdem Nobilibus. 9' na sub Choro ex parte Epistolae est honesti viri Joannis Boranich, ac fratris ejusdem. 10' ma sub Choro ex parte Evangelii est Conventus pro sepeliendis rusticis. Extra Ecclesiam ex parte occidentali est commodum Coemeterium, in quo ferme omnes plebaei homines, qui in vicinitate moriuntur, sepeliri consueverunt. Epitaphium unicum prostat penes Aram majorem ex parte Epistolae q'm D. Martini Mogorich cum sequenti inscriptione: Nobili, ac Generoso Domino Martino Mogorich Augustissimi Caesaris Ferdinandi III. Praesid. Ogulin. Capitaneo, fortissimo Heroi, sub monte Perovicza decapitato J. ……R. suus egregius Michael Vernich filius fieri fecit 10. Octobris 1679. NB. litterae inter J. et R. legi non poterant, cum lapidis pars illa abrasa sit. Haec de Ecclesia Conventus Berdovensis ex Protocollo ejusdem erui licuit.
981
§. II.
De Confraternitatibus, et aliis piis exercitiis.
I. Duae in Ecclesia Berdovicensi canonicè erectae reperiuntur Confraternitates, una S. Antonii de Padua, altera Sanctissimi Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo. Confraternitas S. Antonii erecta fuit anno 1672. auctoritate Clementis X. quod constat ex ejusdem Bulla, quam ex Originali adduco, et est hujus tenoris:
CLEMENS P. P. X.
Ad perpetuam rei memoriam
Cum, sicut accepimus, in Ecclesia Sanctorum Petri, et Pauli Domus Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia nuncupatorum Oppidi Berdoacensis Zagrabiensis Dioecesis una pia, et devota utriusque sexus Christifidelium Confraternitas sub invocatione S. Antonii de Padua, non tamen pro hominibus unius specialis artis canonicè erecta, non seu erigenda existat, cujus Confratres, et Consorores quamplurima charitatis, et pietatis opera exercere consueverunt. Nos, ut Confraternitas praedicta majora indies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi, Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam: ac eisdem nunc, et pro tempore existentibus Confratribus, et Consororibus, in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam: nec non tam eisdem descriptis, quam pro tempore describendis in ista Confraternitate Confratribus, et Consosoribus verè similiter paenitentibus, ac confessis, ac eadem Sacra communione refectis, qui Confraternitatis praedictae Ecclesiam, vel Capellam, seu Oratorium die festo Sanctorum Petri, et Pauli Apostolorum â primis Vesperis usque ad occasum solis festi hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper dictis Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac eadem Sacra communione refectis, Ecclesiam, vel Capellam, seu Oratorium hujusmodi in S. Josephi, ac Sanctorum Simonis, et Judae, et Sancti Jacobi Apostoli, nec non
982
Conceptionis beatae Mariae Virginis Immaculatae festis diebus visitantibus, et, ut praefertur, orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas: Quoties verò Missis, et aliis divinis Officiis in dicta Ecclesia, vel Capella, seu Oratorio pro tempore celebrandis, et recitandis, seu congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum dictae Confraternitatis, quam aliorum ad sepulturam associaverint, qut quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicumque, et quomodocunque pro tempore deferetur, comitati fuerint, aut si impediti campanae ad id signo dato semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies Orationem, et Salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum hujusmodi recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcunque aliud pietatis, et charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum sexaginta dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissis peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuo, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint. Utque, si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, aut etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso nullae sint. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die VII. Januarii MDCLXXII. Pontificatus nostri anno secundo.
J. C. Slusius
II. Idem Clemens X. Pontifex Maximus concessit pro Confratribus, et Consororibus defunctis Confraternitatis S. Antonii Aram ejusdem Sancti privilegiatam ad septennium (obinde quolibet septennio est renovanda) infra octavam Commemorationem omnium fidelium defunctorum, et pro feria secunda cujuslibet hebdomadae suis litteris incip. Omnium Saluti dat. Romae die 8. Januarii 1672. Innocentius verò XI. suis litteris incip. Ad augendam de dato Romae die 18. Junii 1683. pro festis Visitationis, et Annuntiationis B. V. Mariae concessit pro omnibus Christi fidelibus utriusque sexus, qui confessi, ac Sacra communione refecti Ecclesiam visitaverint, et ibidem oraverint, Indulgentiam plenariam ad septennium.
983
N' o 42.
III. Altera Confraternitas B. V. Mariae de Monte Carmelo introducta, et erecta fuit die 19. Septembris anno 1762. auctoritate R'mi Patris Philippi â Sancto Francisco Praepositi Generalis Carmelitarum Discalceatorum de licentia Ordinarii, prout ex litteris ejusdem P. Generalis (in quibus Indulgentiae, gratiae Spirituales, et privilegia comprehensa legere est) ex Originali desumptis clarius patet, quae hunc continent tenorem:
FR' Philippus â S. Francisco Praepositus
Generalis Carmelitarum Discalceatorum Or-
dinis B. M. V. de Monte Carmelo Con-
gregationis Sancti Eliae.
Cum inter caetera Sacra nostrae Religioni â Sede Apostolica liberaliter concessa, et perpetuis temporibus valitura privilegia, per Breve Pauli V. fel. record. Cum certus etc. datum sub annulo Piscatoris die 30. Octobris anno 1606. Praeposito Generali praedictae Congregationis nostrae, vel in ejus absentia suo Vicario indulta sit facultas Confraternitatem Sacri Scapularis sub invocatione beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo ubivis locorum extra Urbem instituendi, et erigendi, omnesque Indulgentias, et gratias praefatae Confraternitati concessas, servata forma in Constitutione fel. record. Clementis Papae VIII. Quacumque etc. data 7. Decembris 1604. communicandi: Hinc nos ad instantias nobis porrectas inclinati, auctoritate et vi praecitatae Bullae, hujusmodi Confraternitatem beatae Virginis Mariae de Monte Carmelo in Ecclesia Berdovicensi R. R. P. P. Franciscanorum Dioecesis Zagrabiensis vigore praesentium nostrarum litterarum patentium erigimus, et instituimus, omnesque, ac singulas Indulgentias, et gratias eidem Confraternitati hactenus concessas, et in subjecto Summario contentas, plenariè communicamus.
Summarium Indulgentiarum, et gratiarum Archiconfra-
ternitatis S. Scapularis â S. Congregatione Indulgentia-
rum die 22. Martii a. 1676 approbatum, et Bullario
Ordinis part. 2. pag. 600. insertum.
Indulgentia plenaria sub conditione sacramentaliter confitendi, Sacram Eucharistiam sumendi, et preces fundendi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, et Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione.
1' mò Die illa, qua quis recipiendo habitum Sacri Scapularis Confraternitatem ingreditur. Videatur infra littera A .
2' dò In festo principali die 16. Julii, quod festum etiam dominica infra Octavam, aut alia Dominica ejusdem mensis cum processione solemniter celebrari valet. Vid. inf. lit. A . et B .
3' tiò In una Dominica cujuslibet mensis sub conditione assistendi solitae processioni, qut qui assistere non valent, visitandi Capellam Confraternitatis, vel qui neutrum valent, a recitando Officium parvum Beatissimae Virginis Mariae, aut quinquaginta Pater , et Ave . Lit. A. et B .
984
4' tò In mortis articulo ad devotam Sanctissimi Nominis Jesu, et Mariae invocationem ore, aut saltem corde. lit. A.
Indulgentia 7. annorum, et totidem quadragenarum in una Dominica cujuslibet mensis, in qua solita processio ob causam rationabilem haberi nequit, visitando Ecclesiam, aut Capellam Confraternitatis. Lit. E.
Indulgentia 5. annorum, et 5. quadragenarum, comitando Sanctissimam Eucharistiam, dum ad infirmos quoscunque defertur, et pro iisdem infirmis Deum orando. lit. A.
Indulgentia trium annorum, et totidem quadragenarum in festis B. V. Mariae, et in Ecclesia, vel Sacello Confraternitatis confitendo, et Sanctissimam Eucharistiam sumendo. lit. A.
Indulgentia 300. dierum abstinendo ab essu carnium diebus Mercurii, et Sabbatis.
Indulgentia centum dierum 1' mò sociando sepulturas, et pro defunctis orando. 2' dò recitando Officium parvum B. Virginis Mariae. 3' tiò In Ecclesia, vel Capella Confraternitatis assistendo Missis, aut Officiis pro tempore ibidem celebrandis. 4' tò recipiendo pauperes hospitio, aut eorum necessitates sublevando, vel etiam auxiliando existentibus in periculo peccandi. Pacem cum inimicis propriis, vel alienis componendo. Devium aliquem in viam Salutis reducendo. Ignorantes Dei praecepta, vel alia proficua ad Salutem docendo, aut aliud pietatis, vel charitatis opus exercendo. lit. A.
Indulgentia quadraginta dierum qualibet die recitando septies Pater, et Ave in honorem septem gaudiorum B. V. Mariae.
Notandum: Omnes recensitas Indulgentias pro animabus Purgatorii per modum suffragii posse applicari. lit. B.
Aliae gratiae .
1' ma Participatio Spiritualis omnium bonorum Spiritualium non solum totius Ordinis Carmelitani, sed etiam universalis Ecclesiae. lit. C.
2' da facultas in articulo mortis recipiendi absolutionem generalem cum plenaria Indulgentia â Confessario habente licentiam exercendi munera Confraternitatis, aut in hujus defectu â quocunque alio ab Ordinario approbato. lit. C.
3' tia facultas audiendi, aut celebrandi Missas (Januis tamen clausis, et sine pulsu campanae) item gaudendi sepultura Ecclesiastica tempore interdicti, dummodo non subsit data causa ipsi interdicto. lit. C .
4' ta Privilegiorum Bulla Joannis XXII. quae Bulla Sabbatina nuncupatur. lit. D de quo privilegio vide insuper sequens.
Decretum Sancti Officii Inquisitionis Generalis sub Paulo V.
Patribus Carmelitis permittitur praedicare, quod populus Christianus possit piè credere de adjutorio animarum Confratrum Sodalitatis B. V. Mariae de Monte Carmelo videlicet: Beatissimam Virginem animas eorumdem post eorum transitus praecipuè die Sabbathi adjuturam. Die 5. Feb. anno 1613.
Bullae, ex quibus supradicta sunt extracta
985
A. Pauli V. Cum certus 30. Octob. 1606. Piorum hominum 31. Aug. 1609. et Alias volentes 2. Januarii 1614.
B. Clementis X. Cum sicut 2. Januar. 1672. et Commissae Nobis 8. Maji 1673.
C. Clementis VII. Ex Clementi 12. Augusti anno 1530.
D. Joannis XXII. Sic mihi 3. Martii 1322. Alexandri V. S. Pii V. Superna dispositione 18. Feb. 1566. et Gregorii XIII. Ut laudes 18. Sept. 1576.
E. Clementis XI. Exponi Nobis 10. Aprilis 1713.
Obligationes Confratrum ad supradicta consequenda.
1' ma Ut quis S. Scapulare â Sacerdote deputato cum solitis caeremoniis recipiat.
2' da Ut illud semper super humeros portet, et si fuerit attritum, aliud sive benedictum, sive non benedictum absque alia nova caeremonia assumendum est.
3' tia Ut nomen Confratris Albo Confraternitatis insertum sit.
Obligationes particulares pro consequendo
privilegio Bullae Sabbathinae
1' ma Ut servetur Castitas secundum proprium cujusque statum.
2' da Ut scientes legere, quotidie recitent Officium parvum beatae Virginis Mariae in Breviario Romano appositum: nescientes verò legere diebus Mercurii, et Sabbathi abstineant ab esu carnium, excepto die Natalis Domini. Ob justam tamen causam Confessarius habens authoritatem exercendi Confraternitatis munera, in aliud pium opus commutare potest.
Restringimus autem ejusdem institutionis, et erectionis effectum ad sequentes conditiones 1' mò ut accedat consensus R'mi, et Ill' mi Domini Ordinarii. 2' dò Ut eadem Confraternitas in eo loco, vel intra distantiam trium milliarium non sit erecta. 3' tiò Ut non sit impedimentum, quo minus in eo loco, vel intra dictam distantiam Conventus nostri valeant fundari: et in tali casu Confraternitas â nobis erecta cum omnibus suis bonis ad Ecclesiam nostram transferatur, super quo praevie publicum fiat instrumentum. Porro Superiori, aut Parocho ejusdem Ecclesiae pro tempore, et in illorum defectu alteri ab iisdem de signando, concedimus facultatem parva Scapularia coloris tanei benedicendi, et imponendi, atque moribundis Confratribus absolutionem generalem, et plenariam Indulgentiam impertiendi, protestantes, ne pro his quaestus, aut lucrum fiat. In horum omnium fidem praesentes litteras manu propria, et Secretarii subscriptas dedimus, atque Ordinis nostri sigillo munitas ad arbitrium nostrum, et Successorum nostrorum duraturas expediri mandavimus. Romae die 20. Februarii anno 1762.
Fr' Philippus â S. Francisco
(L. S.) Praepos.
Fr' Joseph â S. Elia Secret.
986
1762. 8. Augusti. Praesentes nobis exhibitae pro Dominica post Novilunares promulgandae conceduntur.
Georgius Reess Cust. et Vicar. Gn'lis
IV. Eodem anno 1762. ut devotioni populi omnibus diebus Dominicis, et festivis, praesertim verò diebus Dominicis Scapularisticis ad hunc locum concurrentis satisfieret, M. V. P. Adamus Kobler pro tunc Conventûs Guardianus humillimas Officio Episcopali Ecclesiae Zagrabiensis porrexit preces, quatenus id dignaretur pro majori populi commoditate, et facilius obtinenda processioni annexa Indulgentia plenaria concedere facultatem ducendi processiones Scapularisticas extra Ecclesiam, per territorium tamen Ecclesiae. Ad hanc supplicationem P. Guardianus sequens favorabile tulit responsum: 1762. 26. Augusti. Gratia intus petita pro singula Dominica immediate Novilunarem sequente sub conditionibus, et clausulis per Clementem XII. praescriptis conceditur.
Georgius Reess Cust. et Vicar. Gn'lis
V. Dum anno 1761. nova Ecclesia facta fuisset, etiam nova Via S. Crucis, quae â Vicino populo sedulè frequentatur, erecta fuit. Praeter Confessiones saepius in anno in domestica Ecclesia in magno numero ad hanc Gratiarum Matrem concurrentis populi tam ex Sclavonia, Croatia, quam Styria, et Carniolia, saepius Sacerdotes in subsidium vicinorum evocantur Parochorum praesertim tempore Paschalii, ita, ut subinde vix aliqui senes domi pro recitando Divino Officio remaneant. Insuper ad requisitionem D. D. Parochorum ex hoc Conventu Religioni non tantum infirmis et moribundis assistunt, sed etiam eisdem ultima Sacramenta, puta Paenitentiae, Sanctissimae Eucharistiae, et extremae unctionis administrant: saepiusque per nives, pluvias, et lutum non tantum ad Parochias Berdovicensem, Sanctae Annae, et Puschensem in Sclavonia, sed etiam ad Dobovensem, et Pischezensem in Styria excurrere debent.
Caput IV.
Catalogus Fratrum (qui resciri poterant)
in hoc Conventu pie in D'no defunctorum.
1664. 18. Sept. M.V.P. Emericus Mikolitsch Vic. act. an. Rel. 14.
1678. 27. Avg. M.V.P. Dominicus Krallizh Con'or, et act. Guard. an. 26. Rel. 8.
1679. 20. Oct. M.V.P. Jo. Baptista Magnetich Gu. an. 40. Rel. 21.
987
1680. 9. Dec. Rel. Fr' Marianus Krail laic. Lab. an. Rel. 26.
1694. 22. Apr. V.P. Antonius Hervath ann. 37. Rel. 18.
1695. 4. Maji R.P. Maxentius â Castua Con'or, saep. Guard. bis Diff. et Ex-Custos ann. Rel. 54.
…… 24. Nov. Rel. Fr' Bartholomaeus Mulitsch laic. an. 49. R. 29.
1697. 11. Dec. Rel. Fr' Laurentius Perdich laic. Neost. an. 53. R. 26.
1702. 3. Jan. Rel. Fr' Lactantius Rubida laic. Oberburg. an. 60. R. 43.
1704. 10. Maji Rel. Fr' Martinus Schmid laic. an. 45. Rel. 19.
1705. 25. Feb. M.V.P. Franciscus Kimerle saepius Guard. et Vic. act. ann. 63. Rel. 44.
1707. 1. Feb. Rel. Fr' Thomas Perko laic. Vipacen. an. 37. Rel. 10.
…… 13. Sept. Rel. Fr' Simon Knopff laic. an. Rel. 20.
1709. 6. Feb. Rel. Fr' Petrus Paver laic. Hamburg. an. 51. Rel. 32.
1710. 15. Mart. V.P. Nicolaus Liebel ann. Rel. 21.
…… 2. Aug. V.P. Bonagratia Schrott Bav. Monacens. an. 45. Rel. 25.
1725. 30. Jan. Rel. Fr' Massaeus Schmid laic. ann. 63. Rel. 40.
1726. 25. Oct. V.P. Albanus Karner Carint. Clagenf. ann. Rel. 14.
1728. 2. Jan. Rel. Fr' Juniperus Frey Bavar. ann. Rel. 46.
1729. 8. April. M.V.P. Bernardinus Purger Con'or, et lect. Clagen. ann. 37. Rel. 19.
…… 15. Octob. V.P. Ladislaus Tiquich Croat. Berdov. Con'or ann. 75. Rel. 54. fuit Mission. in Lika, et Corbavia.
1733. 1. Jan. Rel. Fr' Georgius Gomenez laic. Carlost. an. Rel. 36.
1735. 21. Jul. V.P. Julianus Brayer laic. Lab. ann. 26. Rel. 7.
1737. 18. Feb. V.P. Elzearius Lucich Flumin. ann. 39. Rel. 19.
1738. 24. Jan. VP. Illuminatus Pluem Lab. ann. 42. Rel. 23.
…… 7. Mart. Rel. Fr' Julianus Luderbanck ann. 52. Rel. 24.
…… 4. Nov. M.V.P. Albinus Portner Lab. ann. 56. Rel. 40.
1743. 6. Jan. Rel. Fr' Andreas König laic. Carn. ann. 43. Rel. 15.
…… 12. Jan. V.P. Bonaventura Schmrezhnig Camnic. an. 52. Rel. 35.
1744. 3. Oct. V.P. Matthaeus Kenth Camnic. Conc. et Vic. act. ann. 46. Rel. 25.
1745. 31. Jan. Rel. Fr' Simon Kaltschitsch laic. Lab. ann. 56. Rel. 32.
1746. 8. Decemb. V.P. Michael Samenich Dalmat. Carlobagensis ann. 28. Rel. 9.
1749. 1. Jan. V.P. Albanus Krenninger Conc. Flumin. ann. 33. Rel. 16.
1754. 7. Oct. Rel. Fr' Pacificus Amorth laic. Tyrol. an. 50. Rel. 24.
1755. 24. April. V.P. Ludovicus Rambschisel â S. Martino ann. 47. Rel. 31.
1756. 29. Jan. Rel. Fr' Lucas Riedel laic. Bavar. an. 85. Rel. 50.
…… 24. Feb. V.P. Anicetus Marchiolli ex Collibus ann. 52. Rel. 28.
1758. 10. Mart. Rel. Fr' Mathias Arch laic. Styr. an. 57. Rel. 32.
1762. 23. Jun. V.P. Justinianus Piuk Carn. Idriens. an. 48. Rel. 29.
988
1763. 2. April. Rel. Fr' Matthaeus Hilleprand laic. Lab. ann. 63. Rel. 43.
1764. 27. Feb. M.V.P. Alanus Bauzher Ss. Theol. lect. saep. Guard. ann. 58. Rel. 42.
1765. 8. Jun. V.P. Bernardus Pochlin Org. Camnic. ann. 65. Rel. 45.
1768. 25. Jul. V.P. Alphonsus Plavez Styr. ann. 38. Rel. 18.
1771. 11. Feb. V.P. Damascenus Staver Conc. ann. 61. Rel. 43.
1775. 25. Aug. V.P. Cyrinus Reitterer Styr. ann. 69. Rel. 47.
1776. 13. Nov. V.P. Caecilianus Loqueil Bohem. ann. 49. Rel. 23.
1777. 28. Dec. Rel. Fr' Ubaldus Jamoviz laic. Lab. an. 47. Rel. 25.
1778. 19. Nov. M.V.P. Fortunatus Dollenz Carn. Lab. Con'or ann. 57. Rel. 38.
…… 30. Dec. V. P. Albertus Kallan Carn. Locop. an. 47. R. 28.
1779. 27. Jul. Rel. Fr' Hermenegildus Embner laic. Bav. ann. 60. Rel. 37.
1780. 27. Feb. V.P. Porphyrius Kallan Carn. Locop. ann. 51. Rel. 32.
1781. 12. Apr. Rel. Fr' Daniel Thamar Ven. laic. an. 72. Rel. 49.
…… 27. Oct. MVP. Adamus Kobler Con'or, Carn. Eisnerens. Ann. 70. Rel. 47.
1783. 11. Apr. Rel. F. Prothasius Hueber laic. ann. 63. Rel. 42.
…… 4. Aug. Rel. F. Michael Debellak Carn. Tert. an. 33. Rel. 8.
…… 24. Dec. Rel. Fr' Leopoldus Hueffschmid laic. Chyr. eximius, Suevus Schwarzwaldens. an. 64. Rel. 39.
1784. 11. Feb. Rel. Fr' Mennas Weigl laic. Hort. Bavarus Ratisbon. ann. 51. Rel. 29.
1786. 4. Sept. Rel. Fr' Arsenius Höss Suev. Füssen. laic. Chyr. ann. 44. Rel. 21.
…… 24. Nov. RP. Rolandinus Vidkovich Croat. Carlost. Con'or. et actualis Guard. ann. 55. Rel. 37.
989
Caput V.
Elenchus P. P. Praesidentum, et Guardianorum
(quorum notitia haberi potuit) Conv. Berdovicensis.
Praesidentes
M.V.P. Laurentius Zerniar 1618. 1619. 1620.
M.V.P. Thomas Geuschitsch 1621. 1622. 1623. 1632.
A.V.P. Alexander Rampel Diff'or act. 1639. 1640.
M.V.P. Thomas Geuschitsch el. 9. Julii 1640. 1641.
M.V.P. Clemens Janeschitsch 1642. 1643. 1644.
M.V.P. Seraphinus Koss 1645. 1646. 1647.
M.V.P. Petrus â Flumine lect. 1648. 1649.
M.V.P. Benignus Decolaris 1650.
A.V.P. Joannes Baptista Millosich Diff'or act. 1651. 1652.
M.V.P. Maxentius â Castua Con'or 1653. 1654. 1655.
M.V.P. Ignatius Mogorovich 1656. 1657. 1658.
Guardiani
M.V.P. Antonius Radich 1659. 1660.
M.V.P. Bonaventura Ukmar Con'or 1661. 1662. 1663.
M.V.P. Bonaventura Novak Con'or 1664. 1665.
M.V.P. Bonaventura Ukmar Con'or 1666. 1667.
M.V.P. Paulus Flessar Con'or 1668.
M.V.P. Bernardus Bandar Con'or 1669.
A.V.P. Bonifacius Priuchich lect. Con'or Gn'lis Ex-Diff'or 1670. 1671. 1672.
M.V.P. Balthasar Mussich Con'or, lect. Theologus 1673. 1674. 1675.
M.V.P. Paulus Faustinger Con'or, lect. 1676.
M.V.P. Hyacinthus Castelz Con'or 1677.
M.V.P. Dominicus Kralich Con'or 1678.
M.V.P. Paulus Faustinger Con'or, lect. Theologus 1679. 1680. 1681.
M.V.P. Joachimus Perger Con'or 1682.
M.V.P. Paulus Faustinger Con'or, lect. Theologus 1683.
M.V.P. Franciscus Kimerle 1684. 1685.
M.V.P. Chrysostomus Perdan Con'or 1686.
M.V.P. Henricus Bukovich Con'or 1687.
A.V.P. Bonifacius Priuchich Con'or, lect. Gen. Ex-Diff'or 1688. 1689. 1690.
M.V.P. Bonaventura Metternich 1691. 1692.
M.V.P. Wenceslaus Muchich el. 29. Mart. 1693.
M.V.P. Chrysostomus Perdan Con'or 1693. el. 26. Nov.
M.V.P. Wenceslaus Muchich 1694. 1695.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or 1696. 1697.
A.V.P. Henricus Fabiani Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1698. 1699.
990
M.V.P. Martinianus Schabiekar 1700.
M.V.P. Wenceslaus Muchich 1701. 1702.
M.V.P. Josephus Radovich 1703.
M.V.P. Wenceslaus Muchizh 1704. 1705. 1706.
M.V.P. Vitus Juriavitsch Con'or, lect. Theol. 1707.
M.V.P. Wenceslaus Muchizh 1708. 1709. 1710.
M.V.P. Dominicus Pillepich Con'or 1711.
M.V.P. Timotheus Gollobich 1712.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1713.
M.V.P. Wenceslaus Muchizh 1714. 1715. 1716.
M.V.P. Didacus Thorri 1717.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or Gn'lis 1718. 1719. 1720.
M.V.P. Servulus Callin Con'or, lect. Theol. 1721.
M.V.P. Didacus Thorri Con'or 1722.
M.V.P. Aloysius Valvasor Con'or 1723. 1724.
M.V.P. Servulus Callin Con'or. lect. Theol. 1725. 1726.
M.V.P. Franciscus Corradini Con'or, lect. Theol. 1727.
M.V.P. Raphael Kovatschitsch 1728.
M.V.P. Urbanus Nusdorffer 1729.
M.V.P. Servulus Callin Con'or, lect. Theol. 1730.
M.V.P. Deodatus Zhebul Con'or, lect. 1731.
M.V.P. Hyacinthus Snediz Con'or, lect. 1732.
M.V.P. Romanus Schustertschitsch Con'or 1733.
M.V.P. Gelasius Pauletig Con'or 1734.
M.V.P. Paschalis Novak Con'or 1735.
M.V.P. Fructuosus Karlin Con'or 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Gelasius Pauletig Con'or 1739. 1740. 1741.
M.V.P. Fructuosus Karlin Con'or el. 18. Nov. 1741. 1742. 1743.
M.V.P. Ludovicus Plauzhoffen Con'or 1744.
M.V.P. Alanus Bauzher Con'or lect. Theol. 1745. 1746. 1747.
M.V.P. Cyprianus Cyganich Con'or, lect. Gn'lis 1748. 1749.
M.V.P. Felix Rosencranz Con'or 1750.
M.V.P. Germanus Paulitsch Con'or 1751. 1752. 1753.
M.V.P. Polycarpus Marchioli Con'or 1754.
M.V.P. Narcissus Kuss Con'or, Ss. Theol. lect. 1755. 1756. 1757.
M.V.P. Reginaldus Franz Con'or 1758. 1759. 1760.
M.V.P. Adamus Kobler Con'or 1761.
M.V.P. Reginaldus Franz Con'or 1762. 1763. 1764.
M.V.P. Lambertus Fabian Con'or, Ss. Theol. lect. 1765.
M. V. P. Wilhelmus Sumreg Con'or 1766. 1767. 1768.
M.V.P. Gallus Michelitsch Con'or lect. Gen'lis 1769. 1770. 1771.
M.V.P. Severus Sever, Con'or 1772.
991
M.V.P. Maximus Selderer Con'or 1773.
M.V.P. Gelasius Vosich Con'or, lect. Gn'lis 1774.
M.V.P. Engelbertus Arnold Con'or 1775.
M.V.P. Bertrandus Prettner 1776. 1777.
M.V.P. Andreas Hualle Con'or 1778. 1779.
MVP. Sigismundus Sallacher Conc. lect. Th'lgus 1780.
MVP. Generosus Spek Con'or 1781.
MVP. Erenfridus Gnad Con'or lect. Gn'lis 1782.
MVP. Ladislaus Gollobich Con'or 1783.
R.P. Rolandinus Vidkovich Con'or 1784. 1785. 1786.
R.P. Macedonius Grabrich Con'or 1787. 1788. usque diem 7bris 1789, quo Conventus suppressus fuit.
Sigillum
Conventus Berdovicensis praesefert figuram Beatissimae Virginis Mariae Sanctam Elisabeth visitantis cum hac orbiculari inscriptione: SG. CON. BERD. ORD. MIN. REF.
4. Xbris 1779.
CONVENTUS Claniciensis
992
XI. CONVENTUS
ad
B. V. Mariam ab Angelo salutatam
CLANICII
In Regno Sclavoniae.
Caput I.
De loco Clanicensi, de Conventus aedificatione,
ejusque restaurationibus.
I. Clanicium, Croatis Klanac, Klanz, vel Klanicz oppidum est in Regno Sclavoniae, in Dioecesi Zagrabiensi, Comitatu verò Varasdinensi situm in confinibus inferioris Styriae, â qua per fluvium Szutla, seu Sotla, â quo nec media hora distat, separatur, in districtu Inclytae familiae Erdoedianae sub Dominio Czesarvariensi (germanis Kaysersburg) olim ad Ordinem Templariorum, nunc ad praedictam familiam spectant. Fuit olim in hoc Oppido Ecclesia cum Coemeterio S. Leonardo sacra juris Patronatus Familiae Erdoedianae. Hanc Ecclesiam Illustrissimi Domini Comites Sigismundus, et Nicolaus Erdoedy anno 1630. consignarunt A. R. P. Michaeli Chumar Ministro Provinciali Provinciae Bosnae Croatiae cum certa spe aedificandi Conventûs, prout etiam illum multis bonis, et redditibus locupletarunt. Porro litterae fundationales praedictorum Comitum ex Originali desumptae hujus sunt tenoris:
Nos Comites Sigismundus Erdeody de Monyorokerek, Montis Clausii, et Comitatus Varasdiensis Comes perpetuus, Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banus, Sacratissimae Caesareae, Regiaeque Majestatis Consiliarius, Cubicularius, ac Confiniorum Collapianorum praefati Regni Sclavoniae Supremus Capitaneus: Et Nicolaus Erdeody de eadem Monyorokerek dicti Montis Claudii Comes perpetuus, praefataeque suae Sacratissimae Caesareae, et Regiae Majestatis Cubicularius, et certorum Equitum exercitus banalis Capitaneus dicimus, et fatemur per praesentes, quomodo Nos in honorem Seraphici Sancti Francisci Claustrum Ordinis ejusdem Fratrum Minorum Observantiae in Oppido nostro Klaniecz sub castro Czaszarvara propriis nostris curis, et laboribus erigendum, et aedificandum promiserimus, et obtulerimus, prout promittimus, et offerimus praesentium per vigorem. Datum in Arce nostra Czaszarvara in festo S. Blasii Episcopi. Anno Domini Millesimo Sexcentesimo trigesimo.
Comes Sigismundus Erdeody. (L. S.)
Comes Nicolaus Erdeody. (L. S.)
993
II. Quod praetitulati Domini Comites juxta suam promissionem, Conventum jam anno 1630. aedificare coeperint, ex eo dignoscitur, quia Conventus jam anno 1632. ad tantam perfectionem pervenit, ut in eo aliquot Fratres collocarentur; legitur enim in authenticis Diffinitorialibus Actis, quod in Capitulo Provinciali Labaci die 17. Octobris anno 1632. celebrato positus fuerit primus Praesidens P. Franciscus Tremaninus Ex-Diffinitor. Quamvis verò anno 1632. Religiosi Clanicii suum domicilium fixerint, non tamen ad eam normam pervenit, ut Conventus formalis nominari possit, quia primo anno 1658. primus Guardianus ibidem institutus legitur, imo nec anno 1677. Conventus suam plenariam assecutus est perfectionem, ut desumitur ex quodam Diffinitoriali Decreto ex Congregatione intermedia Nazarethi die 6. Maji anno praedicto lato hujus tenoris: A. R. P. Ministro Provinciali conceditur potestas nunc pro tunc, quando ad perfectionem Conventus Clanicensis perveniet, Novitiatum Neostadiensem cum Magistro, et Novitiis transferendi. An verò jam hoc anno Conventus ad perfectionem pervenerit, et Novitiatus ad eum translatus fuerit? nil certi prostat, id certum est, fuisse ibidem anno sequenti 1678. Novitiatum institutum sub Magistro P. Gregorio Oman.
III. An verò aedificium anno 1677. perfectum, ut mox insinuavi, sit censendum aedificium primum anno 1630. inchoatum, vel verò aedificium jam aliud? dubius haereo. Quod enim aedificium primum anno 1644. nondum perfectum fuerit, patet ex quadam Diffinitoriali decisione, vi cujus Praesidenti Clanicensi P. Dionysio Ivankovich admissum fuit, ut, si sex cellas perfecerit, habeat votum in futuro Capitulo. Quod verò anno 1677. jam aliud aedificium ad perfectionem deductum fuerit, desumi videtur ex quadam epistola de anno 1651. (quo anno de novo aedificando Conventu agebatur) P. Michaelis Noyse pro tunc Praesidentis, ubi ait: Dominos Comites se obligâsse ad Conventum de fundamentis erigendum, cujus aedificii tunc fundamenta jam jacta fuisse commemorat. Sed quî fieri potuit, ut Conventus intra 21. annum ad tantam ruinam deveniat, ut novis fundamentis egeat? nisi fors dicere mavis, quod Conventus per aliquod incendium adeo destructus fuerit, quod tamen nullibi reperire est, praeterquam in quodam Manuscripto P. Casimiri Schlattner, qui dicit, hunc Conventum anno 1616. jam tertio in favillam abiisse. Salvo meliori, et seniori judicio judicarem Conventum ad annum 1651. nec igne absumptum, quia ignis fundamenta non absumit, nec adeo ruinosum fuisse, ut novis fundamentis, si caeteroquin fundamenta lutea fuisse non fingas, indigeret, sed eum ampliatum tantum fuisse, quia primus non erat capax tot Religiosis capiendis, quot ad Religiosam Communitatem constituendam desiderantur, pro qua ampliatione necessum erat nova fundamenta ponere.
IV. Dies 31. Martii 1716. infaustissima fuit huic Conventui: eo enim anno, et die sub Provincialatu A. R. P. Coelestini Stuedler, et locali gubernio P. Mauritii Bobner Ex-Diff'oris exorto in vicina domo casuali incendio etiam Conventus suum vidit exitium, qui una cum Oppido voracis
994
flammae impetu brevi absumptus fuit excepto tractu Sacristiam versus. In hoc incendio omnes ferè perierunt Scripturae fundationales, aliaque litteralia documenta, unacum tecto Ecclesiae, ac Ecclesiastica suppellectile. Quamvis verò haec strages Patres ingenti affecerit dolore, misericors tamen Deus maestissimos servos suos dupplici, ut ita dicam, miraculo consolari voluit, dum binas Imagines cartaceas unam Beatissimae Virginis Tersactensis (de qua sermo factus est, dum de eo Conventu historiam texui), alteram S. Antonii Patavini Clanicii magno populorum concursu frequentati (de qua infra) in medio flammarum illaesas conservare dignatus est.
V. Cum incendium hocce Religiosos suo domicilio privâsset, erat studium Philosophicum, quod tunc hic viguit translatum ad Conventum Tersactensem, una cum Studentibus, et Lectoribus actualibus Patribus Sigismundo Skerpin, et Casparo Pasconi, ubi perduravit, donec Conventus restauratus fuisset. Facta hac per incendium praedictum strage, Patres nullam perdebant operam, ut Conventum, et Ecclesiam, ne majori subessent ruinae, quantocius repararent, unde plurium benefactorum aures pulsare oportuit, quos etiam valde beneficos, praesertim verò Illustrissimos Dominos Comites Erdeody Czaszarvarienses, et Novae Curiae Dominos tamquam hujus Conventus fundatores experti sunt: acquisito opportuno auxilio Conventus reparari coepit, cujus aedificium anno 1721. terminatum fuit cum expensis f. 783. in parata pecunia: expensae utique ad majorem quantitatem excurrissent, nisi laboratores, et materialium conductores ultro se ad gratis impendendam suam operam obtulissent, quibus Conventus praeter victum nil mercedis dederat.
VI. Quamvis verò Conventus isthic, quantum necessarium videbatur, annis praedictis, reparatus fuerit, quia tamen muri per dictum incendium adeo debilitati fuerunt, ut novi superimpositi tecti ferendi incapaces essent, ideo A. R. P. Sigismundus Skerpin, Minister Provincialis anno 1733. novis fulcimentis muniri, et ferro ligari jussit. Non obstante hac reparatione Conventus successu temporis proximam sui integram ruinam minabatur ita, ut Religiosi per rimas muri non tantum colloqui, sed et invicem se videre possent: Quapropter, ne Conventus cum plurium Religiosorum periculo corrueret, eundem anno 1773. et sequenti Illustrissimi Domini Comites Joannes Nepomucenus Erdoedÿ, Camerae Hungaricae Vice-Praeses, et alter Joannes Nepomucenus, Generalis Campi Vigiliarum Praefectus tamquam fundatores potiori ex parte noviter aedificari curarunt tempore Guardianatus P. Norberti Paccassi lectoris Generalis, qui aedificii curam gerebat, et Conventum ad praesentem formam redegit. Sunt Cellae 30. pro Religiosorum habitatione, habitant verò communiter in hoc Conventu 28. vel. 29. Religiosi. In quo Studium Philosophicum ab anno 1706. (si annos combusti Conventus demas) viget ad moderna tempora.
995
Caput II.
De antiquis et modernis fundationibus Conventui
factis, et de lignatione.
I. Antequam Ecclesia nobis extradita fuisset, fuit â Comitibus Erdoedy variis bonis dotata, et quidem ex parte Sigismundi habuit tres colonos, quatuor faenilia, duas terras arabiles, et aliquas vineas: ex parte verò Nicolai, quinque colonos, qui Ecclesiae solita tributa praestabant. Haec bona cum Ecclesia noviter erecto Conventui addicta erant, dum verò anno 1688. Provincia reformationem suscepisset, haec bona fundatoribus resignata erant, in cujus vicem Domini fundatores ex Nova Curia aliam eleemosynam assignarunt in natura videlicet 24. cubulos vini, 24. Metretas tritici, et quatuor Majales. Quia verò hujus Arcis duo sunt Domini, quorum quilibet medietatem omnium fructuum, et proventuum percipit, hinc etiam quilibet medietatem onerum ferre debet: Unde quilibet eorum medietatem praedictae Eleemosynae Conventui quotannis tribuit.
II. Quia litterae fundationales anno 1776. igne perierunt, aliis litteris tunc temporis Arcis Novae Curiae possessores Alexander nempe, et Gabriel Episcopus Agriensis praedictam eleemosynam confirmarunt, simulque fatentes litteras super nonnullis Capitalibus in praedicta Arce pro celebrandis Missis investitis expediverunt. Et quidem loco Comitis Gabrielis Erdoedy absentis, ejus Plenipotentiarius Joannes Thomassich expedivit litteras, quae in Originali prostant, sequentis tenoris:
Joannes Thomassich Illustrissimi, et Reverendissimi Domini Comitis Gabrielis Antonii Erdeody de Monyorokerek Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Agriensis, Abbatis S. Georgii militis, et Martyris de Jaak, Montis Claudii, et Varasdinensis perpetui, Nevessiensis verò, et exterioris Szolnok Comitatuum Supremi Comitis S' ae Cae ae R'aeque Maj. Consiliarii tit. etc. universorum bonorum in regno Croatiae, et Sclavoniae existentium director, et Plenipotentiarius. Do pro memoria, tenore praesentium significans, quibus expedit universis. Quod posteaquam in anno 1716. die verò 31. Mensis Martii ex infortunio, et casualiter Venerabilis Conventus Klaniczensis, seu Claustrum cum Ecclesia, et nonnullis domibus oppidanis igne, et incendio conflagratus fuisset, cum pluribus etiam ejusdem Conventus rebus, suppellectilibus, et mobilibus, ipsum etiam Archivium, cum cunctis litteralibus Instrumentis, et litteris fundationalibus, etiam Obligatoriis fassionalibus Altaristicis, quod tam mihi, quam aliis vicinis ibidem existentibus peroptime constaret, quibus ita perditis, et ammissis tam apud Dominos Fundatores, quam alios Conventus debitores ex officio meo Syndicatus ejusdem Conventus partim per litteras meas, partim praesentionaliter requisivi, et admonui, quatenus propter hoc, quod quisque, in quantum obligaretur, annuatim Interesse Conventui solveret,
996
pro futura cautela toties fati Conventus alias novas obligationes super capitalibus summis eidem Conventui extraderent, prouti ex caeteris Ill'mus Dominus Comes Carolus Rattkay super flor. Rhen. mille: Dominus Adamus Illiaschich in uno Capitali super fl. ducentis, et alio super flor. itidem ducentis nihil difficultâssent, sed petitas obligatorias extradidissent. Praefatus vero Ill'mus, et R'mus Dominus Comes Gabriel in suo Episcopatu Agriensi abhinc loco sat dissito meas ad litteras gratiosè respondisset, quod sua Ill'ma, et R'ma Dominatio non negaret fundationem divisionaliter sibi obventam, et per se solvendam, utpote annuatim vini juris montani cubulos duodecim, tritici quantas duodecim, et Majales duos, hocque de bonis Novae Curiae, et Radakovo. Praeterea de Summis Altaristicis divisionaliter cum bonis in suam Ill' mam Dominationem devolutis: utpote Ill'mi quondam Domini Comitis Emerici Erdoedy flor. mille pro termino solvendi Interesse die 13. Junii: Ill'mae olim Dominae Comitissae Elisabethae Rakoczÿ alios flor. mille, ex legali etiam sex per centum Interesse, et quidem bipartito pro 23. Aprilis Rhen. triginta, et pro 29. Septembris alios Rhen. triginta. Nec non Altaria, Ill'mi quondam Comitelli Nicolai Erdoedy flor. quingentos contractos ab eodem Conventu flor. mille centum, id est, de Altaria Pallanovichiana fl. sexcentos, et de Altaria Novoselliana flor. quingentos solvendi annualis Interesse etiam pro 4. Julii. Et haec praemissa Capitalia diversis temporibus, diversisque, et separatis obligatoriis, quod contraxisset, et assumpsisset, velletque novas obligatorias lubens, si occasio, et vicinitas loci concederet, extradere, nihilominus quousque sua Ill'ma Dominatio, vel sola in regnum venire, vel occasionem, quâ secure possent ad Conventum transmitti, habere poterit, Officialibus suis Novae Curiae, et Radakovo strictissime medio mei commissit, et mandavit,ut tam fundationem praemissam, quam etiam Interesse â praetactis summis annuatim cedens sine defectu de anno in annum exolvant, et deponant, pro quorum directione, et etiam Venerabilis Conventus cautela, quousque sua Ill' ma Dominatio super fundatione, et praescriptis Capitalibus necessarias litteras Obligatorias extradiderit, praesentes propriae manus meae subscriptione, et usuali sigilli impressione munitas extradendas esse duxi. Datum in Curia nostra Lipoglavecz die 20. mensis Maji, Anno Domini 1717.
Joannes Fr'. Thomaszich Director,
et Plenip. (L. S.)
III. Tenor litterarum Ill' mi Domini Comitis Alexandri Erdoedy, qui pro sua parte fundationem â suis Antecessoribus pro Conventu Clanicensi factam confirmavit, est sequens:
Nos Comes Alexander Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdinensis perpetuus, ejusdemque, et Castriferrei Supremus Comes Sacrae Caesareae Regiaeque Majestatis Camerarius, et intimus Consiliarius, Praesidii Petrinia, et eidem annexorum confiniorum Supremus Commendans
997
Colonellus, et Vigiliarum Generalis Praefectus. Oneribus, et quibusvis gravaminibus haeredum, successorum, Consanguineorum, et posteritatum nostrarum utriusque sexus universarum in nos per omnia assumptis, et levatis recognoscimus, et notum facimus universis, et singulis, quos infrascriptum negotium tangeret, vel concerneret, tangere, vel concernere possit, quovis modo etiam in futurum. Quod posteaquam in anno 1716. die verò 31' ma mensis Martii Oppidum nostrum Klainecz casualiter, et per infortunium, consequenter etiam Ecclesia, et Monasterium R. R. P. P. Franciscanorum Provinciae S' ae Crucis Croatiae, et Carnioliae Reformatorum cum tota substantia, rebusque mobilibus, ita etiam, uti perhiberetur, Archivio, et litteralibus Instrumentis tam fundationalibus per piae reminiscentiae desideratissimos nostros Antecessores ad eumdem Conventum Claniczensem erga obligationem in similibus obligationibus pro vivis, et mortuis familiae nostrae per Conventum eumdem observari solitis, quam aliis obligatoriis Altaristicis itidem in eodem Conventu fundatis, et applicatis erga suas obligationes in tabula Conventuali appositas, et per contractus celebratas combustum et incineratum fuisset. Consequenter suprascriptus Conventus, uti suprà, per incendium perditis talibus fundamentis, et litteralibus instrumentis ad nos tamquam horum bonorum Dominum terrestrem proprietatum humillime recursum, et instantiam fecit, quatenus pro futura cautela successorum, et posteritatum nostrarum, et etiam cautela ejusdem Venerabilis Conventus daremus confirmationales, et consequenter ulteriores fundationales ad tenorem priorum per Conventum obligationum, et nos, ac postero nostros futurarum etiam fundationalium exolutionum. Nos itaque visa ejusdem Venerabilis Conventus justa, et conscientiosa postulatione, et instantia, ut in perpetuum pro vivis, et mortuis familiae nostrae, illam, quam in prioribus fundationalibus habuerant obligationem, exactè perficiant, et confirment, confirmamus, et renovamus priores fundationales annuales ex his bonis nostris Czaszarvariensibus portionis nostrae haereditariae, et quidem ex Nova Curia Successione videlicet desideratissimi olim nostri Patrui, Comitis Emerici tritici metretas Czaszarvarienses sex, cubulos juris montani vini etiam sex, et Majalem unum: deinde ex successione defuncti Comitis Bani Nicolai Erdödy, seu filii ejusdem ultimò deficientis Comitelli itidem Nicolai Erdödy, alias ex bonis Razvor, et Kumrovecz metretas tritici ejusdem mensurae sex, aequalis vini cubulos sex, et Majalem unum, in toto verò praemissae mensurae tritici metretas 12. vini cubulos 12. et Majales duos obligando nostros Successores, et posteros, ac eorumdem Officiales, ut hanc Sanctam, et piam fundationem de anno in annum suprascripto Venerabili Conventui exactè solvant, et praestent, sub hac tamen expressa conditione, ut Venerabilis Conventus pro suis fundatoribus vivis, et mortuis obligationi suae satisfaciat. Secundò quoad Altariam defuncti Comitis
998
Nicolai Erdödy nostra ex parte ex solito Interesse 6. per centum f. Rh. 500. fundatae, et obligatoriae in dicto incendio deperditae, seu uti perhiberetur combustae, idem Conventus usque ad ulteriorem nostram dispositionem obligationi suae in Missae Sacrificiis, ad tenorem contractus prioris satisfaciant erga infallibilem Rh. f. 30. annualem persolutionem pro termino mensis 4' tae Julii. Expressè tamen declaramus, quod si fors Archivium Conventus Claniczensis, consequenter fundationales, et obligatoriae combustae non fuissent, quod easdem si reperirentur, et in futurum quandocunque producerentur, cassamus, annihilamus, et invalidamus, ac pro cassatis, annihilatis, et invalidatis praesentium per vigorem pronunciamus, et declaramus. Datum in Castello nostro Novi Dvor die 3' a Martii Anno 1721.
Comes Alexander Erdödy.
IV. Licet in his praecitatis litteris fundationalibus nulla sit mentio faeni, tamen 4. currus ab antiquo â Dominio Nova Curia dicto 2. videlicet currus pro qualibet parte Conventui dari consueverunt. Anno 1710. fuit cum vinea Sockol etiam pratum Lugh dictum fundatoribus resignatum, vinea soluta fuit f. 100. loco prati 2. annui currus faeni assignabantur, donec Dominium non solveret 50. f. quibus exolutis Dominium liberum esset, nec teneretur amplius duos currus de faeno contribuere. Cum autem Conventus magna faeni indigentia premeretur, supplicabat anno 1761. Ill'mo Domino Comiti Antonio Erdoedy pro usu simplici praedicti faenilis, proprietate semper penes dominium remanente. Praefatus Comes noluit petitum usum concedere, sed 50. f. solvi jussit, hac tamen solutione non obstante per modum eleemosynae duos currus faeni Conventui dandos assignavit, ut ex ejusdem rescripto propriae manus subscriptione signato apparet, quod hujus est tenoris:
Eveniente eo, quod prato, et terrae intus denotatae, cujus usumfructum supplicantes solicitant, quinquaginta floreni inhaereant, resolvitur: quatenus investiti praemissi quinquaginta floreni memoratis supplicantibus per dominium exolvantur. Ut autem necessitati respectu faeni interpositae quoquo modo subveniatur ex speciali reflexione (ad beneplacitum tamen Domini) titulo eleemosynae duo ordinarii currus faeni resolvuntur ea conditione, ut singulo anno penes Praefectoratum semet eatenus instantes insinuare teneantur. Sig. Varasdini die 27. Maji Anno 1761.
Comes Antonius Erdödy m'ppa
V. Cum Conventus in tali loco constructus sit, in quo circa, vel saltem prope Clanicium nulla reperiatur silva praeter Dominii Czaszarvara, consequens est, quod ex hac silva semper necessaria educendi ligna facultatem habuerit, etenim parum fuisset aedificare Conventum, et in eo Religiosos collocare, nisi fundatores iis, sine quibus impossibile vivere est, quaeque per humilem mendicationem non facile acquiruntur, Conventum provi-
999
dissent, neque Patres nostri sine tali provisione hunc acceptassent locum, utpote re maxime necessaria destituti. Quia verò primis fundationalibus litteris anno 1716. in incendio consumptis, in posterioribus confirmationalibus nulla mentio de jure lignationis in silvis Czaszarvariensibus habetur, Anno 1725. Domini Praefecti Ill'morum Dominorum fundatorum, et Comitum Gabrielis Antonii Episcopi Agriensis, et Ladislai Erdoedy, Fratribus strictissime prohibuerunt, ne ad dictam silvam amplius pro lignis pergant. Quapropter P. Casimirus Schlattner pro tempore Guardianus, ut â Praefectorum vexa liberaretur, et Conventus necessitatibus provideret, altefatis Ill'mis D. Fundatoribus humiliter supplicuit, quatenus ind benignè concedere dignaretur, ut Conventus pro sua necessitate in eorum silvis ligna caedere licite possit, ac valeat, â quibus etiam gratia, et Conventui favorabilia tulit, responsa nonnullis adjectis conditionibus.
VI. Porro Decretum, et responsum Illustrissimi Domini Comitis Ladislai Erdoedy sequentis est tenoris:
Siquidem Conventus Clanicensis Admodum Reverendorum Patrum Ordinis Sancti Francisci Seraphici pro nostros Antenatos fundatus aliunde ligna habere non possit, nisi â nobis provideatur. Nos dictis Admodum Reverendis Patribus favere volentes pro eorum pistrina, fornacibus, et Culina, seu foco, ex nostris silvis Czaszarvariensibus, lignationem velut in partem fundationis jam olim admissam, eatenus iterum confirmamus, et concedimus, ut ipsi pro sua quotidiana necessitate semper in futurum sufficientia ligna habere possint, eorum tamen famuli pro Conventu caesa aliis non divendant, neque robora glandifera, et pro aedificiis apta succidere praesumant, haec enim nunc pro semper â data lignandi facultate excipimus, et expressè interdicimus. Datum in Nova Curia die 27. Decembris 1725.
Comes Ladislaus Erdödy m'ppa
VII. Alterius Confundatoris videlicet Illustrissimi, et Reverendissimi Domini Comitis Gabrielis Antonii Erdoedy Episcopi Agriensis Decretum, et responsum sic sonabat:
Committitur Domino Joanni Thomaszich quà bonorum meorum in Croatia existentium curam habenti, Plenipotentiarioque meo, ut introscriptis A. A. R. R. P. P. quà Conventus Clanicensis per meos Antenatos fundati Religiosis, pro ipsorum Culina, pistrina, et fornacibus, seu foco necessaria ligna ex silvis nostris secare, et deportare admittat: ita tamen, ut robora pro aedificiis apta pro foco non secentur. Praeterea sub nomine Conventus aliorum extraneorum servi ad lignationem non admittantur, sed nec per Conventus servos ligna aliis divendantur, et super hoc ultimo pro tempore existens P. Guardianus, et in hujus absentia ejus vices gerens vigilem oculum habeat. Denique praefatus Plenipotentiarius meus ita negotium lignationis pro foco accommodet, ut dominium in suis glandiferis, et pro aedificiis aptis roboribus damnum non habeat, et Patres Conventus Clanicensis pro sua quotidiana necessitate focali ligna sufficientia habere valeant, maximè cum Conventus ille
1000
per nostros Antenatos fundatus quotidianas preces pro ipsorum animabus, ita et pro nobis viventibus defunctorum Successoribus ad Deum fundant ejusdem inhabitatores Religiosi. Datum Agriae 13. Januarii 1726.
Gabriel Antonius C. Erdödy Ep'pus Agriensis.
VIII. Ex his duobus decretis conjicere licet causam prohibitionis â D. Praefectis Arcis Novae Curiae factae, ne Fratres amplius ligna in silvis Czaszarvariensibus secent, fuisse hanc, quia famuli Conventus ligna pro Conventus necessitate caesa, aliis extraneis divendebant, et arbores passim glandiferas, et pro aedificiis aptas caedebant. Huic malo quidem subveniri poterat aut per amotionem infidelium famulorum, aut per majorem Superiorum attentionem, si hae fraudes illis notae supponendae sunt, quin Ill'mi Domini fundatores molestarentur, at quia Domini Praefecti aut suae conscientiae consulere, aut Fratres vexare volentes id negotii suis Principalibus indicare voluerunt, rem optimam fecerunt, etenim Conventus novis fundamentis munitus est per nova decreta, per quae et ipsa oblatrantium ora usque in hodiernum diem conclusa manent, Conventusque in pacifica ex silvis Czaszarvariensibus educendi ligna possessione relinquitur. Praeter hucusque recensita beneficia numerantur et alia plurima, quae Conventus in diversis necessitatibus constitutus ab hac Inclyta familia percipiebat, et percipit quotidie.
Caput III.
De Ecclesia, ejus Altaribus, eorumque Consecratione,
de cryptis et viris Nobilibus in hac Ecclesia
sepultis, eorumque Epitaphiis, de Capella S.
Luciae, et Coemeterio et Campanis, deque
S. Antonio, ejusque Confraternitate,
aliisque piis exercitiis.
§. I.
De Ecclesia, ejus Altaribus, eorumque Consecratione.
I. Iam supra insinuavi Ecclesiam Clanicensem sub titulo Sancti Leonardi Abbatis praeextitisse Conventui una cum Coemeterio, in quo vicinitas gratis gaudet sepultura. Postquam verò ea Fratribus Minoribus S. Francisci fuisset officianda tradita fuit ea ampliata, et quasi nova ê fundamentis sub titulo Annuntiationis Beatissimae Virginis Mariae, quô die nempe 25. Martii Ecclesiae patrocinium celebratur erecta. Anno 1716. unà cum Conventu etiam Ecclesiae sarta tecta in cineres abierunt. Quo die, aut anno Ecclesia sive Sancti Leonardi, sive beatae Virginis Mariae consecrata fuerit? memoriae non est proditum. Causa hujus ignorantiae est anno praedicto exortum incendium, quod omnes Scripturas aliaque memoratu digna absumpsit, et in cineres
1001
redegit. Quamvis vero de consecratione Ecclesia nulla certa documenta extent, nullum tamen dubium est, Ecclesiam fuisse verè consecratam, quia ab immemorabili quotannis anniversaria Consecrationis, seu dedicationis dies, et quidem Dominica infra Octavam Ascensionis Domini, quae est 6'ta post Pascha solemniter celebratur. Anno 1773. injuria fulminis tectum turris, in qua tres sunt campanae, omni ex parte disjectum fuit, verum anno 1775. turris novo tecto est instructa. Moderna Ecclesia (quae in longitudine habet orgias 16. in latitudine verò demptis Capellis S. Francisci, et S. Antonii, orgias 7. pedes 4.) anno 1777. strata fuit lapide quadro sub P. Erenfrido Gnad p. t. Guardiano unà cum Sacristia, et cubili adjacente.
II. Arae in Ecclesia Clanicensi 9. numerantur. Prima Ara Major dicata est honori Beatissimae Virginis MARIAE Annuntiatae. 2' da S. Antonio Patavino. 3' tia S. Francisco Seraphico. 4' ta S. Barbarae. 5' ta S. Paulo Apostolo. 6' ta S. Joanni Baptistae. 7' ma S. Leonardo. 8' va Beatissimae Virgini Mariae. 9' na S. Valentino. Ara major, ut quaedam simplex scriptura docet, pertinere dignoscitur ad Excelsam familiam Comitum Erdoedy. Ara S. Antonii de Padua (qui licet ubique locorum magnis refulget miraculis, hic nihilominus specialibus coruscat prodigiis, de quibus infra) ante paucos annos nova facta fuit anno videlicet 1762. munificentia Illustrissimi Domini Comitis Antonii Erdödy, qui pro ejus labore 300. f. contribuit. Ex adverso Arae et Capellae S. Antonii, sita est Ara S. P. N. Francisci pariter in Capella uniformi Capellae S. Antonii. Haec Ara anno 1757. facta fuit impensis Illustrissimae Dominae Comitissae relictae viduae Ill'mi Domini Comitis Ladislai Erdödy. 4' tae Arae S. Barbarae benefactor est Perillustris Dominus Lokauski, alii hujus Arae benefactores assignant Perillustres Dominos Paulum, et Nicolaum Gallyuff. Haec Ara 1779 nova facta est. 5' tae Arae S. Pauli benefactor ignoratur, antiqua pariter hoc anno nova substituta est. 6' tam Aram S. Joanni Baptistae Sacram extruxerunt anno 1766. duae Perillustres Dominae Dorothea Greblizin, et Dorothea Czolnizin: cujus Arae etiam Spectabilis Dominus de Busan fundator per fuisse perhibetur. De fundatoribus Altarium S. Leonardi, B. V. Mariae, et S. Valentini nulla, quae nos edoceant, monumenta prostant.
III. Cum circa Aram S. Barbarae, et circa Aram S. Joannis Baptistae duo benefactores fuisse perhibeantur, Arae nempe S. Barbarae Perillustres Domini Paulus, et Nicolaus Gallyuff, et iterum Perillustris Dominus Lokauski: Arae itidem S. Joannis Baptistae duae Dominae Greblizin, et Czolnizin, simulque Dominus Busan, manifestum est, praedictos benefactores aut successivos fuisse, aut Aram pro Ara comixtam utrumque contingere potuit: De Ara S. Joannis Baptistae constat ex litteralibus documentis eam extructam fuisse anno 1766. â praedictis Perillustribus Dominabus, potuit tamen etiam ejus fundator esse D. Busan, scilicet ejus, quae usque ad haec tempora steterat: Idem dicendum est de Ara S. Barbarae, nisi vellet quis dicere, quod Ara una pro altera specificata fuerit, qui error in compilatorem historiae Conventus Clanicensis de anno 1776. rejiciendus est, qui
1002
hujus Arae utrosque supra nominatos benefactores adstruit. De Consecratione horum Altarium nil posteritati relictum, quare praesumendum est, Aras antiquas fuisse extructas ante incendium, in quo monumenta perierunt, Conventûs posteriores verò fuisse factas immotis Altarium mensis, unde non indigebant nova Consecratione.
§. II.
De viris Nobilibus in hac Ecclesia sepultis,
eorumque Epitaphiis.
I. Plures viri non tam Nobilitate, et dignitate fulgentes, quam etiam â militaribus officiis vel maxime commendandi in hac Ecclesia sepulti requiescunt, quorum memoriam partim incendium, partim post incendium eorum, quorum intererat adnotare, negligentia ê medio sustulit. Proinde eos tantum adferam, quos hìc sepultos ex eorum Epitaphiis conjicio, et hi omnes sunt fundatores hujus Conventus ex Inclyta videlicet familia Comitum de Erdoedy: Et quidem in Crypta Arae majori proxima reperitur tumba elegans, ornata stanno Anglico fusa ipsius Domini fundatoris Domini Comitis Sigismundi Erdödy, cui sequens inscriptio apposita est:
Illustrissimus Dominus Dominus Comes Sigismundus Erdödy
de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdinen-
sis Comes perpetuus, Regnorum Dalmatiae, Croatiae,
et Sclavoniae Banus, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis
Consiliarius, et Cubicularius, nec non Confiniorum Collapino-
rum Regni Sclavoniae Supremus Capitaneus 1639.
Tumba inscriptum est sequens Epitaphium:
Si malus es, apage
bonus hic recubat,
quid ajn? erravi
Banus hic recubat
immo bonus Banus:
Hic quoque consulit
Rex, Caesar paulos post, et tu
Praeivi Cubicularius, sequere,
etiam hic metus est Supremi
Capitanei.
Vermes me fugiunt
qui vivum roserunt
etiam isthic Montis
Claudii, id est
tumuli Comes
sed non perpetuus
resurgam:
perpetuus tamen
Collium aeternorum
1003a, b
Comes
nam nolo solus esse
ibi, ubi plures sunt
boni
sed Comes, et
perpetuus
obiit
Anno Salutis 1639.
die 28. mensis Junii aetatis suae 43.
II. In hac eadem Crypta sunt et aliae duae tumbae, quarum una est bysso, vel serico obducta, in qua nomen est clavis signatum, verum ob vetustatem legi non potest. Altera tumba est cuprea, in qua recondita est Ill'ma D'na Elisabetha Racoczi consors Ill'mi D. Comitis Georgii Erdödy, in qua sequens inscriptio legitur:
E. et. I. C. D. Elisabetha Racoczij de F. W. E. et
I. C. D. Georgii Erdödy de M. Iud. Cur. Reg. C.
Consors. Obiit aetatis suae 52. die 8. mensis
Novembris Anno 1707.
Sepulta est Clanicii Illuss'ma Domina Barbara Comitissa ab Aversperg Conthoralis quondam Comitis Dismae Mokricensis nata Erdeody Soror Nicolai IV. filii ultimi Petri III. quo in juventute mortuo fratre Nicolao IV. illa unica, et legitima haeres Petri III. Patris sui remanserat.
III. In Crypta arae S. Francisci proxima est tumba cuprea Comitis Nicolai IV. Erdödy, cum hac inscriptione:
Illustrissimus Dominus Comes Nicolaus IV. Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii Comes perpetus, Excellentissimi et Illustrissimi Domini Comitis Nicolai III. Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Bani filius, ultimus ex linea Petri III. vixit annos 15. dies 37. Obiit Graecii die 13. Julii 1706. quadrante ad septimam pomeridianam.
In eadem S. Francisci Capella parieti affixa est lamina inaurata, cui inscriptum est:
Illustrissimus
Dominus, Dominus
Franciscus Comes Erdödy
de Monyorokerek
Montis Claudii, et Comitatus Varasdinensis perpetuus Comes
Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis Camerarius
Collonelus, et Supremus Capitaneus
Confinitimi fortalitii Petriniensis, et Costanovicensis etc. etc.
Piè in Domino obiit anno 1694. 4' ta 7'bris.
aetatis suae 36.
Eidem laminae ex Erdoediano Insigni desumpta inscripta sunt duo Epitaphia, primum â dextris sic sonat:
Sta Viator
si tamen stare potes
cui quodvis vitae momentum
gradus est
Sepulta est Clanicii Illuss'ma Domina Barbara Comitissa ab Aversperg Conthoralis quondam Comitis Dismae Mokricensis nata Erdeody Soror Nicolai IV. filii ultimi Petri III. quo in juventute mortuo fratre Nicolao IV. illa unica, et legitima haeres Petri III. Patris sui remanserat.
1004
ad monumentum
lege, quod lugeas
Mors
non clauda, nec comis
Montis Claudii Comitem
huic inclusit tumbae
Illustrissimum Croatiae Phoebum
Libitina nimis festina
atro obduxit peplo
Tristemque induxit noctem
mentibus non manibus:
Nam
Virgo Carmeli decor
Scapulis suis obumbravit
In Sabbatho
Servum suum FRANCISCUM,
quando
Sole splendente in Virgine
decubuit, et occubuit
Virgineo sub tutamine
Sacro amictus Scapulari,
in quo
(Ejusdem Virginis Suffragio)
quis rite moriens
Aeternum non patietur incendium
Quare
pernoctanti sub Virginis umbra
ominare et precare
diem aeternitatis bonam.
Epitaphium ex eodem Illustrissimo Insigni sinistrorsum pendenti insculptum scuto hujus est tenoris:
Ita volvitur
in hacce officina
humanae figulinae
Plausus inter, et planctus
laeta inter, et lethalia
Rota versatilis
Vah! quid vita?
Volat ut Aquila , gyrat ut stella
labitur ut fluvius, currit ut cervus
volvitur ut Rota .
Triginta sex currebat annis
per Majorum vestigia
ad honorum fastigia
Franciscus Comes Erdeody
Camererarius â cubiculis, Capitaneus â militiis
utrinque
Caesari fidelissimus
Et ecce!
1005
Post edita Heroum facinora
post attrita Ottomannae lunae cornua
mors caeca sistit cursum.
Suorum enim in dimidio dierum.
Comes sine comite
velociter, sed feliciter
cursus metam attigit
Confringitur rota super cisternam.
Corporis hydropici
Ut
Vitae finis cum principio
jungatur fortius
ferreo aeternitatis circulo
sic
curre, rotare, viator
ut assequaris
Vitae principium
sine fine.
IV. In Crypta Arae S. Antonii proxima conspicitur elegans tumba stans fusa, cujus latera cervi quatuor aere fusi: medium verò corporis duae aquilae sustentant. In tumba haec legitur inscriptio:
Excellentissimo ac, Illustrissimo Domino Domino Comiti Emerico
Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus
Varasdinensis Supremo, et perpetuo Comiti, Sacrae Caesareae
Regiaeque Majestatis Consiliario, Camerario, Tavernicorum
Regalium per Regnum Hungariae Magistro pie defuncto
die 13. Aprilis 1690. aetatis suae 70.
Posuêre
Patruo sibi dilectissimo
in perenne debiti affectus argumentum
Nepotes maesti
Illustrissimi Domini Domini Comitis Erdödy
de Monyorokerek
Georgius, Christophorus, Alexander
precantes unanimi voto
pientissimè defuncto requiem
et vitam cum eodem sibi quoque
sempiternam.
V. Ex parte Epistolae in eadem Sancti Antonii Capellae appositum est Insigne Illustrissimi Domini Comitis Emerici Erdödy, ejusque familiae arte sculptoria elaboratum cum hac inscriptione: Illustrissimus, et Excellentissimus Dominus, Dominus Comes Emericus Erdoedy de Monyorokerek Montis Claudii, et Cott'us Varasd. Supremus perpetuus Comes Sacrae Caes. Regiaeque Majestatis Consil. Cubicu. et Tavernicorum Regalium per Hungariam Magister 1690. Multi alii Nobiles, non tantum ex hac Inclyta familia, sed et alii in hac Ecclesia sepulti requiescunt, quorum notitia posteris ex causis adductis non fuit transmissa: Inter quos etiam numeratur Ill'ma Domina Comitissa Comitis Simonis Erdoedy conjux, quae die
1006
8. Maji 1640. sepulta fuit. Praeterea habent hic propriam sepulturam, et Cryptas nempe ante Aram S. Joannis Baptistae Spectabilis Dominus Joannes Busan. Ante aram S. Leonardi Perillustris Dominus Paulus Gallyuff, et familia. Sub Cathedra Perillustris D. Stephanus Suvich. Ad Aram S. Barbarae Spectabilis D. Ladislaus Lukausky.
§. III.
De Coemeterio, Capella S. Luciae, et Campanis
ad Oppidanos spectantibus.
I. Penes Ecclesiam Clanicensem est Coemeterium sat spatiosum muro cinctum, quod nobis una cum Ecclesia â fundatoribus consignatum erat, nam accessorium sequitur suum principale. In hoc Coemeterio in fundo Erdoediano sito habuerunt Oppidani, quia labores suos in eo construendo impendebant, liberam sepulturam, et cum oppidanorum jure fuit dein etiam nobis consignatum. Dein anno 1666. et sequenti Ill'mus D. Comes Emericus Erdoedy, quia oculis laborabat, aedificavit in hoc Coemeterio quamdam Capellam in honorem S. Luciae Virginis, et Martyris, ita ut Capella sita sit intra murum Coemeterii, major quidem pars Capellae extra murum in via publica est, verumtamen porta ejusdem ad Coemeterium prospicit, ac per Coemeterium tantum aditus ad Capellam patet. Hujus Capellae claves ipsemet fundator nobis consignavit, eamque nostris Patribus officiandam tradidit absque cujuscunque contradictione. Hanc Capellam una cum Coemeterio Patres nostri pacifice, et imperturbate possederant usque ad annum 1684. Hoc enim anno Parochus Tuchlensis, in cujus districtu Clanicium est, totalem jurisdictionem supra Coemeterium, et per consequens etiam Capellam S. Luciae praetendebat ex eo, quia Oppidani liberam in eo habent sepulturam, ajebat enim si Coemeterium spectaret ad Ecclesiam Clanicensem, oppidani non haberent liberam sepulturam cum itaque oppidani liberam habent sepulturam, manifestum est Coemeterium spectare ad Oppidanos, et non ad Ecclesiam Franciscanorum, et consequenter ad suam jurisdictionem. Multum est, quod D. Parochus etiam Campanile Ecclesiae ad suam jurisdictionem non traxerit, quia in eo duae Communitatis Campanae pendent.
II. Verum hos D. Parochi conatus, et inanes praetensiones ipsissimus Illustrissimus D. fundator Capellae, qui eo anno adhuc vivebat, repressit suis litteris, quas ex Originali adfero, et sunt sequentis tenoris:
Nos Comes Emericus Erdeody de Monyorokerek, Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Supremus, ac perpetuus Comes, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis Consiliarius, Camerarius Thavenicorum Regalium per Hungariam Magister. Notum facimus per praesentes, qualiter nos ex speciali suo voto in honorem divae Luciae, et Sancti Viti, Capellam in Coemeterio Ecclesiae Patrum Franciscanorum in Oppido Kleniecz sub Czaszarvara habit. propriis sumptibus anno videlicet 1666. et 67. curavimus fundamentaliter erigi, intentionemque nostram praemissis annis in effectum deduximus, praedictamque Capellam iisdem Patribus Klanieczensibus in eodem Oppido degentibus unà cum clavibus ad eamdem pertinentibus pro peragendis debitis temporibus per eosdem Patre in eadem Capella
1007
N' o 43.
divinis consignavimus, et resignavimus, et per praesentes etiam nostras eamdem consignationem, et resignationem confirmamus, et roboramus, harum nostrarum vigore, et testimonio litterarum mediante. Datum in Nova Curia Czaszvariensi die 12. Martii 1684.
C. Emericus Erdeody (L. S.)
III. Per has suas litteras Ill'mus D. Comes Emericus Erdoedy sopivit controversiam circa Coemeterium, et Capellam S. Luciae inter Parochum Tuchlensem, et Fratres Conventus Clanicensis agitatam: quae tamen post lapsum annorum 45. anno nempe 1729. reviviscere coepit, et quidem multo acrior, nam in eam non tantum Parochus cum Archidiacono, sed etiam ipsemet Episcopus Zagrabiensis consensit. Causa duravit annis 9. et dirempta fuit per Ill'mum D. Ladislaum Comitem Erdeodÿ quà indubitatum fundatorum Successorem (qui etiam Sedis Apostolicae judicium interpellabat) qui, ut omnis hac in re Controversiae finem imponeret, sequentes edidit litteras:
Nos Comes Ladislaus Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdinensis perpetuus Comes, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis Camerarius, et campi Colonellus etc. Assumptis in nos universorum fratrum nostrorum uterinorum ac condivisionalium oneribus: omnibus, et singulis, quorum interest, notum facimus per praesentes. Siquidem palam innotuerit nobis, quod contra, et adversus piam, ac salutarem mentem, et intentionem felicis reminiscentiae praedecessorum nostrorum, tamquam Venerabilis Conventus Ordinis Minorum Sancti Patris Francisci Reformatorum Claniczensis fundatorum, ita etiam voluntatem nostram, ac in praejudicium nostrum, Illustrissimus, et Reverendissimus Dominus Epicopus Zagrabiensis, ac ex ejus consensu, et annuentia, Illustrissimus pariter, ac Reverendissimus praetitulati Domini Dioecesani, in Spiritualibus Vicarius, ita etiam ex praetitulatorum indultu Reverendissimus districtus hujus Archidiaconus eosdem Patres Sancti, ac Seraphici Ordinis in possessione, et jurisdictione Coemeterii Claniczensis eidem Venerabili Conventui annexi, et per felicis recordationis praedecessores nostros excisi, ac in jurisdictionem eorumdem assignati, non secus etiam certae Capellae in eodem fundo nostro Coemeteriali, beneficio Aulicorum familiae nostrae, ac eorumdem expensis propriis in honorem S' ae Luciae Virginis, et Martyris erectae, ac dicatae, ac usque in praesentiarum ab ultima controversia sub pacifica jurisdictione, ac continuo usu ejusdem Venerabilis Ordinis Seraphici existentis habitae, turbare, quinimo eamdem jurisdictionem in praespecificatum Coemeterium, et Capellam ex integro sine consensu nostro adimere, corporaque mortuorum sepeliendorum, ne more usitato iidem Patres in porta Coemeterii excipiant, inhibere de pleno, et integro niteretur, ac niterentur. Hinc cum ejusmodi praeconcepta Jurisdictionis per fundatores concessae violatio, omnino vetita foret, praerequireturque tam Dominorum terrestrium tamquam fundatorum in similibus muta-
1008
tionibus consensus, quam etiam Curiae Romanae, ac Sacrae Sedis Apostolicae finalis decisio. Ideo omnium eorum conatibus, intentionibus, ausibus, et machinationibus, quicunque ante finalem Sacrae Sedis Apostolicae decisionem, ac finalem resolutionem, nostrumque consensum, eosdem Patres Ordinis Minorum Conventus Clanicensis in jurisdictione Coemeterii Clanicensis, ac ibidem erectae Capellae, in praejudicium etiam nostrum manifestum turbare, aut qualicunque tandem modalitate, aut qualicunque sub praetextu eamdem adimere, vel verò minuere voluerint, aut attentare praesumpserint, quà indubitatus fundator nunc pro semper contradicimus, ac solemnissime protestamur, ac adversus contravenientes, ac ne fors etiam in praejudicium nostrum aliquam violentiam attentantes, et attentare praesumentes, Juribus nostris prospiciendis generalem facultatem reservamus. Actum in Residentia nostra Novo-Curiali Czaszarvariensi die 20' a mensis Junii Anno Domini Millesimo Septingentesimo trigesimo octavo.
Comes Ladislaus Erdödy (L. S.)
IV. Per hanc Illustrissimi D. Comitis Ladislai protestationem controversia circa Coemeterium, et S. Luciae Capellam nonnihil sopita, minime extincta fuit; nam ea anno 1742., denuo reviviscere coepit, ast per A. R. P. Bennonem Waltrein, Ministrum Provincialem, qui omnia jura pro parte Conventus Zagrabiae coram Venerabili Capitulo exposuit, praesertim pacificam â 54. annis, ab anno nempe 1630. usque ad annum 1684. possessionem, quam per 20. teste probavit, penitus extinxit. Profecto si D. Parochus aliquod jus in Coemeterium habuit, cui non obstitit illius ad nos translationi? signum proinde est, quod ab initio Coemeterium nobis datum fuerit consentiente, vel saltem sciente, et non contradicente D. Parocho, quod autem semel placuit, amplius displicere non potest, ut loquitur Reg. 21. jur. in [†].Deinde potuit Ill'mus D. fundator nobis donare Ecclesiam â se fundatam, licet ea prius sub jurisdictione Parochi fuerit, consequenter potuit et Coemeterium, cujus pariter fundator, et Patronus fuit, nobis consignare, nam qui potest id, quod, est plus, potest et id, quod est minus caeteris paribus. Denique, quando uni conceditur aliquid, censentur eidem etiam alia cum eo connexa concessa, quia juxta Reg. 42. Jur. in 6. Accessorium naturam sequi congruit principalis . quis verò inficiabitur? Coemeterium non esse connexum cum Ecclesia.
V. Cum Oppidani, seu Communitas Clanicensis liberam habuissent in Coemeterio sepulturam, habuerunt etiam in Ecclesia S. Leonardi, antequam ea nobis traderetur, duas campanas, quibus pro mortuis, et contra tempestatem pulsabant, quando, et quomodo illis libuit. Postquam Ecclesia reaedificata una cum turri fuit, illi suas Campanas ad nostram turrim imposuerunt hac conditione, ut liberam habeant sepulturam, uti antehac, simulque facultatem pulsandi pro mortuis, et contra tempestatem, Eorum petitioni annuit V. Diff'orium hoc per expressum declarato, quod Communitas teneatur tenere Campanatorem. 2' dò ut Conventui etiam liberum sit iis uti. 3' tiò quod si una, aut altera Campana frangeretur, tenentur eam suis sumptibus refundere. Et quia nunc tertia campana turri imposita est expensis Conventus, si volunt, iis etiam hac cam-
1009
pana pulsaretur, tenentur id solvere. Tenor litterarum Vn'blis Diffinitorii super hoc negotio expeditarum talis est:
Nos Frater Bonaventura Ukmar Minister Provincialis regularis Observantiae Provinciae Bosnae Croatiae, et Carnioliae Ordinis Sancti Francisci, caeterique infrascripti Diffinitores, nostro, et in Officiis Successorum Provincialium, Guardianorum. et reliquorum Officialium Claustri, seu Monasterii Clanicensis praefati Ordinis in Oppido Klanicz, pertinentiis Castri Czaszarvara, et Comitatu Varasdiensi existentis habiti, fundati nominibus, et in personis. Memoriae commendamus tenore praesentium significantes, quibus expedit singulis, et universis. Quod nos assumptis primò in nos per omnia, ac levatis oneribus universorum Fratrum, Patrum Provincialium, Diffinitorum, Guardianorum, et quorumvis Successorum nostrorum, quos videlicet infrascriptum tangeret, et concerneret, seu tangere, et concernere posset negotium quovis modo etiam in futurum, exactâ etiam Congregationis nostrae, et Consilii deliberatione superinde praehabita, sponte, et liberè fatemur, et recognoscimus hunc in modum. Qualiter nos per Ill'mum quondam Dominum Comitem Sigismundum Erdeody de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Supremum, et perpetuum Comitem, regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banum, et Nicolaum Seniorem Erdödy de dicta Monyorokerek Montis Claudii Comitem perpetuum, et in Oppido Klanicz in pertinentiis Castri Czaszarvara, et Comitatu jam fato Varasdiensi existenti habito pro erigendo Claustro, et Residentia fuissemus introducti, ibidemque per eosdem Dominos Comites nobis, et praedecessoribus nostris diruta Capella S. Leonardi in hunc finem cum Coemeterio resignata extitisset, quo in Coemeterio praefatae Capellae Communitas, et Oppidum Claniczense sese sepeliendi, ac pro defunctis pulsandi liberam absque omni prorsus solutione (quam etiam de praesenti haberent) habuissent facultatem, tum ex hoc, quam etiam ex eo, quod dicta Communitas Clanicensis certas duas Campanas, quas propriis suis sumptibus comparâsset, ad turrim nostram muratam noviter erectam veluti ad locum multò securiorem Ecclesiae nostrae, honori beatae Virginis Mariae Annuntiatae dicatae locari, et levari permisisset, eidem Communitati, et Successoribus eorumdem utriusque sexus universis amodo, et in futurum eamdem liberam sepeliendi in dicto Coemeterio antelatae Ecclesiae nostrae superius declaratae, muro per eamdem Communitatem circumdato, et deinceps circumdando, ac pro mortuis, et defunctis, prouti etiam contra tempestates pulsandi sine omni prorsus solutione facultatem plena, qua fungimur, authoritate, concedimus, admittimus, et confirmamus, prouti concessimus, admisimus, et confirmavimus praesentium per vigorem, his subannexis conditionum cautelis. Quod videlicet dicta Communitas proprium campanatorem in suis expensis tenere possit, et debeat. Guardianus, et Officiales Claustri funes, quos campanator procurare tenebitur, semper ad terram dimissos tenere debeant, et teneantur, qui campanator semper, dum voluerit, ad turrim nostram antenominatam ad videndas Campanas ingredi poterit, quas etiam Campanas ambas, vel aliquam ex illis casu quo ruere aut aliter frangi, et destrui contingeret, eamdem, vel eas dicta Communitas propriis suis expensis reficere tenebitur, suique universi erunt obligati. Hoc etiam per expressum declarato, quod si nos, aut aliquis Successorum nostrorum Patrum Fratrum Provincialium
1010
Guardianorum antelati quoque Claustri Clanicensis eamdem Communitatem Clanicensem in toto, vel in aliqua parte conditionum suprascriptarum turbaremus, turbareque, aut infringere praesumeremus, aut praesumerent, ex tunc dicta Communitas, liberam sine omni censurae Ecclesiasticae excommunicationis incursione propria duntaxat authoritate, requisitis primò, ut par est, Officio nostro Successoribus id temporis existentibus, easdem Campanas de antelata turri accipiendi, et ubi ipsis in dicto Coemeterio melior, et securior videbitur commoditas collocandi, habeat authoritatis facultatem. Harum nostrarum nostra infrascriptorum Diffinitorum, et praescripti Conventus Clanicensis pro nunc Guardiani manu propria subscriptarum, et majori Officii nostri, et Conventus ejusdem Sigillis munitarum vigore, et testimonio litterarum mediante. Datum Camnicii 18. Julii Anno 1678.
Fr' Leopoldus Borkovich
(L. S.) Guard. Clanic.
Fr' Gabriel Tonjutto Diff'or actualis
Fr' Bonifacius Priuchich Diff'or act.
Fr' Joachimus Stross Prov. P'r, Diff'or act.
Fr' Petrus Seidetti Provi'ae P'r, Diff'or subrog.
Fr' Laurentius Thomassisch Ex-Diff'or, Cust. act.
Fr' Bonaventura Ukmar Min'r Pro'alis
(L. S.)
VI. Quamvis in praeinserto Instrumento nulla mentio (quod fors per oblivionem ommissum fuit) fiat, quod Conventus Campanis Communitatis libere uti valeat, fuit tamen praedicta clausula expresse in Capitulo Provinciali anno 1678. Camnicii celebrato apposita; etenim Ses. 2. die 17. Julii sic conclusum fuisse legitur: Acceptantur ad nostram turrim Clanicensem Campanae Communitatis Clanicensis, ejusdem expensis attrahendae, ita, ut Patres iisdem liberè uti, et etiam Campanator â Communitate solutus contra tempestatem, et pro mortuis, quoties opus fuerit, eisdem pulsare possit. Hic pariter Campanae primò ad turrim attrahendae dicuntur, quae in praedicto instrumento jam in ea positae insinuantur.
§. IV.
De S. Antonio Patavino signis, prodigiisque coruscante,
de ejus Confraternitate, aliisque piis exercitiis.
I. Quamvis S. Antonius de Padua ubique terrarum magnis refulgeat miraculorum splendoribus, ob quae meritò orbis Thaumaturgus appellatur, nihilominus hunc locum specialius sibi elegisse pro dispensandis suis gratiis intercessione S. Antonii mediante, mirabilis in Sanctis Deus videtur, vix enim reperitur quispiam, qui cum vera fiducia in quacunque tribulatione constitutus ad hunc Sanctum confugit, ut absque consolatione, et obtenta, quam
1011
petivit, gratia recederet: unde si omnia miracula hic patrata circa res praesertim perditas miro modo restitutas, et tum hominibus, quam infirmis jumentis subitaneè redditas sanitates, conscripta essent, et quae scripta erant, incendio non periissent, magnum volumen conficeretur. Quamvis verò quamplurima adnotata miracula in exorto anno 1716. incendio periverint, unum tamen novum miraculum in ipso incendio factum caetera in cineribus sepulta renonavit: fuit namque in quodam cubiculo quaedam cartacea Imago S. Antonii Clanicensis, quae caeteris omnibus in cinerem redactis in medio flammarum cum Icone Virginis Tersactensis, de qua suprà, ab igne quoad ipsam figuram, nam in extremitatibus nonnihil adusta est, praeservata remansit. Quae Imago ad perennem tanti prodigii memoriam in Capella S. Antonii ex parte Evangelii vitro obducta in hodiernum usque diem intuentium oculis exposita manet cum hac Chronographica subscriptione:
CartaCea IMago DIVI AntonII ab Igne serVata.
II. Inter miracula primae classis merito numerantur subitanea resanatio cujusdam puellae nomine Gertrudis Strassnerin 9. Martii 1765. apoplexia tactae in parte sinistra, quae omni sinistrae manus, et pedis usu destituta jacebat absque spe unquam obtinendae sanitatis usque ad 14. Augusti anni 1767. quo die mirabiliter pristinae sanitati per intercessionem S. Antonii restituta fuit. Quia supra hoc miraculum judicialis Inquisitio facta fuit, eam de verbo ad verbum ex Originali transcribo, quae hujus est tenoris:
Gerichtliche Inquisition
und
respective attestation.
Eines unter der herrschaft Wisell in Untersteuermarkh bey einer durch den Schlag berührten lediges weibs Persohn sich ergebenen, und den lezten Augusti 1767. von dem Wohl Edel, und gestrengen herrn Josephen Ernest Mandel Pfleg- und landgerichts verwaltern der herrschaften Wisell, und Königsperg, dan herrn Sebastian Pollay der zeit kastnern in beyseyn Ihro hochwürden Patris Francisci Borgiae Sonntag Predigern in Klainz, Wohl Ehrwürdigen herrn Franzen Koschag der zeit Schloss-Caplan zu Wisell, dan Anton Neugar freirechtern unter benanten herrschaft, und Ihres vatters Josephen Strassner, sambt ihrer Mutter Catharina obrigkeitlich et jurato eingehollenen Mirakulß.
Es ist Gertraud des Josephen Strassners frey Rechters untern Schloss Wisell Eheleibliche Tochter ledigen standes anno 1765. bey dem herrn Georgio Zmanilovich Edelman in Croathen für eine spinerin gestanden, und praedicto anno den 9 ten tag Marty durch den Schlag so, und dergestalten berührt, und getroffen worden, das ihro augenbliklich die jede auf eine halbe stund lang entfahlen, die ganze linke seiten völlig todt, und unempfindlich gemacht, auch der Mund so gestalten auf die seiten gezogen worden, das der hauß knecht solchen zurug gezogen, und gleich gerichtet hat.
Worauf Sie ins beth geleget, und nachgehends durch ihre Eltern auf einen laiterwagen nacher hauß geführet worden, alwo selbe von anfang biß zu ende weder die hand, nach
1012
den fuss bewegen, geschweigens aufstehen können, weil ihro der linke S. V. fusß gänzlich krum, und zusamen geschnurffet, auch todt, und ganz unempfindlich gewesen, mit einem worth, die ganze linke seiten ware so gestalten von dem Gottes gewalt getroffen, das man sie zu allen Nothdurften hat heben, und legen müssen, und niehmals auf die füss bringen können.
Den 14. Augusti 1767. da sie von allen ihren leuthen verlassener ganz allein in einem Cammerl gelegen, und ganz süss eingeschlaffen, so ist sie durch einen an der rechten seiten verspürten stich erwachet, und völlig aufgesessen, damit sie sich mit der auf dem fenster gelegenen Salben hat schmüren können, während dieser zeit aber beobachtet sie einen schein vor ihro, und gleichwie dieser Ihr ganz frembd, und übernatürlich vorgekommen, so hat Sie umb sich geschaut, und so dan rechter hand auf einem hölzenen Lahnusessel einen Franciscaner mit einen stoken in der rechten, und ein büchel in der linken hand haltend, und neben ihr sizend ersehen, welcher von der hta † mitter, und wunderschön weissen Angesichts ohne Mantel ware. Nachdeme sie neu solchen ersehen, so ist sie darüber erstaunet, und umb so mehr entsäzlich erschroken, alß Sie gedacht, diese vorstellung seye ein gespenst, und wurd ihr umb so übler ergehen, alß sie keinen Menschen zu hülff wurde errueffen könen, auch weil selbe eine so geraume zeit nicht gebeichtet hat. Worauf sie zu seyfzen, und den H. Antonium von Padua, und Mutter Gottes am H. berg, samt ihren Schuz Engel in herzen zu ruffen angefangen, worauf der neben ihr sizende Franciscaner vermutlich der H. Antonius von Padua mit folgenden Formalien sie angeredet: Mägdlein habe kein forcht, ich thue dir nichts, und förchte dich nicht, ich habe dir eine wenige Medicin gebracht, die deinige hilft dir nichts, morgen wirst die meinige in etwas verspüren. – Gehe Mägdlein zu einem Priester, und lege ab eine wahre reumüthige beicht, so wirst du demnoch völlig gesund . Gleich darauf, alß um Mitternacht hat sie zu Klainz leiten gehöret, und hat wegen außgestandenen schroken die ganze Nacht kein Aug zugethan, sondern biß an tag immer gedacht, was das für ein Medicin seyn muste. Der Franciscaner vermutlich der H. Antonius von Padua ist gegen zwey vhr fruhe erst verschwunden, und sie sich über eine halbe stund erst, nachdem sie die Erscheinung nimer gehabt, zurug geleget, wobey wunderbarlich beobachtet, das Sie alsogleich den krumpen, und zusamen geschnurften fuss außgestreket, den sie sonst nihemals bewegen können. Und weil sie diesen Effect gleich empfunden, so ist sie fruhe morgens auf den gedanken verfahlen, weil sie sonst niemahls den fuss außstreken und zurug biegen können, solches doch diese Nacht geschehen,
1013
weiters zu probiren, ob sie nicht gar auf die füss stehen könte. Sie ist also auß dem beth gekrochen, bey dem beth nieder geknüet, aldort 5. Vatter Unser, und 5 Englische Gruss zu Ehren des H. Antonii de Padua, und U. L. F. am H. Berg gebettet, darauf aufgestanden, und unter der Thürschwelle ihrer Mutter, welche über ihre aufrechtstehung erstaunet, und das wunderwerkh nicht genug bewunderet, entgegen gekommen, und zu ihro gesagt, sie wolle ringsherum umb ihre felder gehen, wie sie auch solches das erstemahl den 15. Augusti 1767. alß an fest Mariae Himmelfahrt, alß an einem Sambstag, gleichwie sie auch an einem Sambstag von Schlag berührt worden, ganz trostreich, und voller freyden, nicht nur allein zu hauß bewürketh, sondern auch den 16. darauf, alß in die confraternitatis S. Antonii de Padua (nach welcher sie schon ehevor geseyfzet, und ihro Wohlehrwürdigen herrn Franciscum Koschag Schloss Geist. der Herrschaft Wisell während ihrer krangheit gebetten, Er Geistliche Herr möchte Ihro zu der Bruderschaft des H. Antonii verhilflich seyn) nacher Clainz geritten, aldorten auf Einrathen des erschunen H. Antonii de Padua gebeichtet, und in die angewunschene Bruderschaft sich einverleibet. Gleichwie sie auch den 8. tag ihrer genesung die nach während ihrer durch 2. [ Jahr ] ganzer Jahr, und 7. Monath gedauerten krangheit angelobte Wohlfahrt mittels aufnehmung einer H. Meess bey der gnaden vollen Mutter Gottes am H. berg verichtet, und so gestalten die schuldige danksagung vor erlangte gesundheit abgestattet hat.
Wir eingangs berührt, auch ends unterschrieben, und geförtigte attestiren hiemit der warheit zursteuer, das bey dem obstehend beschriebenen wunder, und augenscheinlichen Mirakul weder was vergrössert, nach gemindert, sondern die Formalia von worth zu worth bey der gerichtlich vorgekehrten Inquisition, wie diese die Inquisitin erzehlet hat, zu papier gesezet worden, auch gedachte Gertraud Strassnerin den 3. 7ber 1767. fruhe morgens in gegenwarth der Geist- und weltlichen Obrigkeit an der herrschaft Wisell obige außsäge, und wahre begebenheit mit einem Solemnem Jurament bekräftiget, und unzweifelbahr gemacht habe. Actum herrschaft Wisell ut supra.
(L. S.) Mathias Corenini Vicarius loci m'ppa
(L. S.) P. Franciscus Borgias Deffabris Con'or, et Confrat. Director m'ppa
(L. S.) Jos. Ernst Mandel Verwalt. der landgerichts herrschaften
Wisell, und Königsperg m'ppa
(L. S.) Sebastian Pollay Kastner m'ppa
(L. S.) Augustinus Franciscus Koschag Sacellanus Wisselii m'ppa
(L. S.) Anton Neügar
(L. S.) Joseph Strassner als Vatter
(L. S.) Catharina Strassnerin als Mutter.
1014
III. Ad majorem erga Divum Antonium Patavinum devotionem in populo excitandam fuit anno 1664. erecta canonicè Confraternitas ejusdem Sancti pro utriusque sexus Christifidelibus, quam Alexander VII. multis Indulgentiis condecoravit ut ex ejusdem Bulla patet, quae hujus est tenoris:
Alexander P. P. VII.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum, sicut accepimus, in Ecclesia Domus Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia nuncupatorum sub invocatione olim S. Leonardi, nunc verò S. Mariae Annuntiatae loci Klanecz Zagrabiensis Dioecesis una pia, et devota utriusque sexus Christifidelium Confraternitas S. Antonii de Padua, non tamen pro hominibus unius specialis artis, canonicè erecta, seu erigenda existat, cujus Confratres, et Consorores quamplurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt. Nos, ut Confraternitas praefata majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam: ac eisdem nunc, et pro tempore existentibus ┬ [Confratribus] , et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè quoque paenitentes, et confessi, ac sacra communione refecti, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam: Nec non tam eisdem descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus, verè similiter paenitentibus, et confessis, ac eadem communione refectis, qui Confraternitatis praefatae Ecclesiam, vel Capellam, seu Oratorium die festo ejusdem Sancti Antonii de Padua â primis Vesperis usque ad occasum solis festi hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper dictis Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac eadem Sacra communione refectis Ecclesiam, vel Capellam, seu Oratorium hujusmodi in S. Mariae Magdalenae, ac Nativitatis, et Purificationis beatissimae Mariae Immaculatae, ac Conversionis Sancti Pauli festis diebus, ùt praefertur, visitaverint, et oraverint, quo die praefatorum id egerint septem annos, et totidem quadragenas: Quoties verò Missis, et aliis divinis Officiis in dicta Ecclesia, vel Capella, seu Oratorio pro tempore celebrandis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, nec non etiam
1015
qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum dictae Confraternitatis, quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascunque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicumque, et quomodocunque pro tempore deferetur, comitati fuerint, aut si impediti, campanae ad id signo dato, semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut quinquies Orationem eamdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum hujusmodi recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad Salutem sunt, docuerint, aut quodcunque aliud pietatis, et charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum sexaginta dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuo, vel ad tempus nondum elapsum duratura, concessa fuerit, praesentes nullae sint, utque, si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, aut etiam quomodolibet instituatur, praesentes nullae sint eo ipso. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XXX. Maji MDCLXIV. Pontificatus nostri anno decimo.
S. C. Ugolinus.
Datur facultas, ut in Ecclesia duntaxat praefata olim S. Leonardi, nunc verò S. Mariae Annuntiatae praesentium Indulgentiarum jam in proximo festo Ss. Simonis, et Judae Apostolorum publicatio, Confratrum, et Consororum conscriptio fiat, ita tamen, ut nomine omnium, et singulorum ejusmodi Confratrum, et Consororum Nobis velut Ordinario loci pro Confirmatione Regularum in directionem Confraternitatis ejusmodi jam forsan institutarum, vel instituendarum memoriale porrigatur, et tandem pro ulteriori etiam per alias Ecclesias super ejusmodi Indulgentiis in proximo festo Circumcisionis Domini fienda publicatione insinuatio fiat. Datum Zagrabiae die 18. Octobris Anno Domini 1664.
Petrus Petretich
Ep'pus Zagrabiensis.
IV. Cum R'mus D. Episcopus regulas quasdam pro directione, et augmento Confraternitatis institui voluerit, hinc erant quaedam conscriptae, ac eidem praesentatae, quas in festo Sanctissimae Trinitatis anno 1665. confirmavit. Alexander VII. Romanus Pontifex etiam Confratres, et Consorores defunctos Confraternitatis S. Antonii solari volens, aliis suis litteris incip. Omnium saluti Romae die 30. May 1664. benignè concessit, ut quandocunque Sacerdos aliquis Saecularis, vel Regularis Missam defunctorum singulis diebus infra Octavam S. Antonii, et secunda feria cujuslibet hebdomadae pro anima cujuscunque Confratris, et Consororis dictae Confraternitatis, quae Deo in charitate conjuncta ab hac luce migraverit,
1016
ad Altare S. Antonii celebraverit, anima ipsa de thesauro Ecclesiae per modum suffragii Indulgentiam consequatur, ita, ut Domini Nostri Jesu Christi, beatissimaeque Virginis Mariae, ac Sanctorum omnium meritis sibi suffragantibus â Purgatorii poenis liberetur. Huic Pontificiae concessioni non est quidem inserta clausula ad septennium; quia tamen ad initium dicitur: ad futuram rei memoriam, non vero perpetuam, dicendum est, hanc concessionem esse juxta usitatum stylum Curiae Romanae intelligendam de septennio, quia clausula: praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris etiam ommissa est: unde quolibet septennio renovanda est.
V. Magnus solet, praesertim in quibusdam anni festivitatibus ad hunc S. Antonium miraculis clarum fieri populi concursus non tantum ex Sclavonia, et Croatia, sed etiam ex Styria. Exercitium S. Viae Crucis devotè frequentatur, et quolibet mense semel publicè ducitur. Concionatores bini unus diebus Dominicis, alter diebus festivis in lingua Croatica, seu Sclavonica verbum Dei populo proponunt. Praeterquam, quod hujus Coenobii incola saepius ad exaudiendas Confessiones in Parochorum subsidium evocentur, etiam infirmis assistunt, eisque saepius, etiam in majori distantia Sacramenta Paenitentiae, Sanctissimae Eucharistiae, ac extremae unctionis administrant, non obstante tempore brumali, aut pluvioso.
Caput IV.
Catalogus Fratrum in hoc Conventu
piè in Domino defunctorum.
1650. 19. April. V.P. Franciscus Cervich Salcan. Conc. Ann. Rel. 12.
…… 27. Jul. V.P. Franciscus Bosnensis.
1662. 26. Oct. V.P. Philippus Comel Gorit. Ann. Rel. 20.
1667. 10. Apr. M.V.P. Josephus Orsich Guard. actual. Ann. Rel. 26.
1675. 2. Feb. VP. Raymundus Gassner.
1677. 12. Feb. M.V.P. Joannes Baptista Brulich Con'or, olim Guard. Ann. Rel. 32.
1679. 3. Feb. M.V.P. Berardus Bandar olim Guard. an. 39. Rel. 22.
…… 17. Mart. Rel. Fr' Bernardus Zuek laic. ann. Rel. 33.
1680. 9. Nov. V.P. Athanasius Diminich ann. 37. Rel. 20.
…… 9. Dec. Rel. Fr' Marianus Krayll laic. Lab. Ann. Rel. 26.
1681. 4. Apr. V.P. Georgius Superina Ann. 28. Rel. 11.
…… 4. Maji M.V.P. Pacificus Rachich Guard. act. Ann. 42. Rel. 19.
1682. 14. April. V.P. Bernardinus Pouse Ann. 44. Rel. 25.
1687. 7. Jun. V. P. Joannes Baptista Okunski Croata Ann. 32. Rel. 11.
…… 3. Dec. Rel. Fr' Lucas Hoffmann laic. Carlost. Ann. 35. Rel. 15.
1692. 10. Jul. Rel. Fr' Casimirus Chumar laic. Ann. Rel. 35.
1693. 9. Maji V.P. Faustinus Apurg Tyrol. Ann. 35. Rel. 9.
…… 16. Maji Rel. Fr' Hilarius Fischer laic.
1694 5. Apr. Rel. Fr' Gregorius Gleich laic.
1017
1703. 25. Maji Rel. Fr' Isaac Zirrer laic. Ann. 38. Rel. 20.
1705. 31. Maji ARP. Bonaventura Ukmar Croat. Samab. saepius Guard. olim Diff'or, Custos, et Provinc. Pater. Ann. Rel. 56.
…… 10. Sept. R. P. Ferdinandus Stadler, Styr. Conc. lect. Theol. bis Prov. Diffinitor, et Ex-Custos Ann. 62. Rel. 47.
…… 6. Oct. Rel. Fr' Rupertus Tollmayr Cler. Canal. Philos. stud. Ann. 24. Rel. 2.
1715. 16. Mart. Rel. Fr' Deodatus Buratelli Flumin. Cler. Philos. stud. ann. 20. Rel. 3.
1716. 9. Sept. Rel. Fr' Onuphrius Carl laic. Ann. Rel. 27.
1726. 2. Octob. Rel. Fr' Paulus Doviagk laic. Carn. ex Dobrava Ann. Rel. 45.
1727. 26. Mart. Rel. Fr' Donatus Urbanizi laic. Lab. An. Rel. 31.
…… 15. Aug. M.V.P. Gabriel Frey Vic. et Praes. nat. Bav. Ann. Rel. 41.
…… 6. Nov. M.V.P. Narcissus Crainz Ann. Rel. 47.
1729. 1. Feb. Rel. Fr' Crispinus Luz laic. Tyrol. Ann. 49.
…… 8. Jun. Rel. Fr' Marcellus Greslinger laic. Bav. Ann. 58. Rel. 28.
1731. 28. Sept. V.P. Conradus Berze Labac. Ann. 31. Rel. 14.
1733. 15. Maji V.P. Michael Sitter Camnic. Ann. 33. Rel. 13.
…… 23. Aug. V.P. Elias Köschner Ann. 42. Rel. 23.
…… 14. Nov. Rel. Fr' Adamus Riedel laic. Ann. 55. Rel. 22.
1734. 28. Aug. Rel. Fr' Nicolaus Krussitsch Lab. Cler. Phil. stud. Ann. 20. Rel. 3.
1738. 9. Jan. V.P. Pius Michelitsch Ann. 54. Rel. 27.
…… 19. Apr. Rel. Fr' Balthasar Kossarnig laic. Ann. 65. Rel. 43.
…… 23. Maji V.P. Remigius Buglioni Philos. lector Ann. 43. Rel. 23.
1739. 26. Feb. V.P. Bernardus Pojaunigk Salcan. Ann. 29. Rel. 11.
…… 19. Sept. Rel. Fr' Cancianus Lausman laic. Bavar. Ann. 57. Rel. 30.
1740. 25. Nov. Rel. Fr' Bartholomaeus Ladovich laic. Ann. 68. Rel. 33.
1742. 21. Apr. M.V.P. Cyriacus Spreizer Lab. saep. Vic. et Guard. Ann. 59. Rel. 41.
1745. 30. April. M.V.P. Stephanus Paviz olim Guard. et per plures annos Concionator zelosissimus ann. 74. Rel. 51.
1750. 30. Aug. V.P. Philibertus Penz Lab. Ann. 60. Rel. 38.
…… 16. Nov. Rel. Fr' Chrysanthus Geisenhoffer laic. Bavar. Ann. 59. Rel. 38.
1757. 25. Feb. Rel. Fr' Crispinus Golli laic. Carn. An. 59. Rel. 27.
…… 20. Maji M.V.P. Urbanus Nusdorffer saep. Guard. Jubilaeus Ann. 80. Rel. 60.
1758. 12. Maji M.V.P. Mansuetus Ehrenreich saep. Guard. et. Vic. Ann. 55. Rel. 37.
1018
1761. 12. Sept. M.V.P. Servulus Callin Gorit. Ann. 75. Rel. 60.
1763. 3. Maji A.V.P. Felicianus Brattusch Con'or, Ex-Diff'or Ann. 74. Rel. 55.
1765. 13. Sept. V.P. Longinus Knilling Org. Tyrol. Ann. 28. Rel. 10.
1768. 2. Maji Rel. Fr' Mariophilus Lautterer laic. Suev. Puch. ann. 54. Rel. 33.
…… 10. Maji Rel. Fr' Balthasar Schropff laic. Tyr. An. 68. Rel. 46.
1771. 24. April. Rel. Fr' Salvator Gassmayr laic. Tyrol. Hort. ann. 44. Rel. 23.
…… 17. Maji M.V.P. Maximinus Ude Lab. lect. Theol. An. 43. Rel. 27.
1773. 23. Mart. Rel. Fr' Severinus Asspacher laic. Tyr. Sculptor, mirae abstinentiae homo, et Religiosus omni virtutum genere excultus Ann. 64. Rel. 40.
1774. 23. Oct. V.P. Hyacinthus Lettnar Conc. Croat. Carn. Ann. 40. Rel. 22.
…… 13. Dec. V.P. Fulgentius Plessko Lab. Ann. 75. Rel. 55.
1780. 25. Oct. MVP. Wilhelmus Sumregg Carn. Labac. Conc. et act. Guard. ann. 60. Rel. 41.
1784. 14. Mart. MVP. Lambertus Fabian Carn. Neostad. Con'or Ss. Thl. lect. saepius Guard. ann. 58. Rel. 38.
1786. 19. Mart. R.P. Gelasius Matkovich Liburn. Flumin. Org. ann. 61. Rel. 43.
1019
Caput V.
Elenchus P.P. Praesidentum, et Guardianorum Con-
ventus Clanicensis.
Praesidentes.
A.V.P. Franciscus Tremanini Ex-Diff'or 1632.
M.V.P. Leonardus Buttorchich 1639. 1640.
V.P. Carolus Brioli el. 9. Jul. 1640. 1641.
M.V.P. Bernardus Vichich 1642. 1643.
A.V.P. Dionysius Ivankovich Ex-Diff'or 1644.
V.P. Benignus Decollaris 1647.
V.P. Joannes Maria Tarvisanus 1648.
V.P. Maxentius â Castua Con'or 1650.
A.V.P. Michael Noyse Ex-Diff'or 1651. 1652.
V.P. Carolus Perion 1653.
M.V.P. Franciscus Benkovich 1655. 1656. 1657.
M.V.P. Bonifacius Priuchich Conor, et lect. 1658. 1659. 1660. [erat primus Guardianus, ut pag 9993 num 2 dixisti.]
Guardiani.
M.V.P. Ignatius Mogorovich Con'or 1661.
A.V.P. Dominicus Pizzulini Ex-Diff'or 1662. 1663. 1664.
M.V.P. Raphael Vuchich el. 15. Nov. 1664. 1665.
M.V.P. Casimirus Dimiakovich Con'or lect. 1666.
M.V.P. Josephus Orsich el. 22. Jan. 1667.
A.V.P. Dominicus Pizzulini, Ex-Diff'or el. 29. Aug. 1667. 1668.
M.V.P. Bonaventura Ukmar Con'or 1669.
M.V.P. Casimirus Dimiakovich Con'or, lect. 1670. 1671.
M.V.P. Berardus Bandar 1672.
M.V.P. Casimirus Dimiakovich Con'or, lect. 1673.
A.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or, Ex-Diff'or 1674. 1675.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or 1676. 1677.
M.V.P. Pacificus Rachich Con'or lect. 1678. 1679. 1680.
A.R.P. Bonaventura Ukmar Con'or Ex-Diff'or, Ex-Cust. Prov. Pater 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or, et lect. 1684. 1685. 1686.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or Gn'lis 1687.
M.V.P. Apollinaris Martiniz 1688.
M.V.P. Carolus Janeschitsch Con'or, et lect. 1689.
M.V.P. Felix Chiarpei Con'or, et lect. 1690.
M.V.P. Wenceslaus Muhizh Con'or 1691. 1692.
M.V.P. Bonaventura Gietler Con'or, lect. Thl'gus 1693.
M.V.P. Nicolaus Shussitsch 1694.
A.V.P. Eugenius Weilhard Con'or, lect. Thl'gus 1695.
A.R.P. Bonaventura Ukmar Con'or Gb'lis, Ex-Diff'or, Ex-Custos, Prov. Pat. 1696.
1020
A.V.P. Henricus Fabiani Con'or, lector Gn'lis Ex-Diff'or 1697.
M.V.P. Juniperus Merschnig 1698.
A.R.P. Bonaventura Ukmar, Con'or Gn'lis Prov. Pat. 1699.
M.V.P. Berardus Feitl 1700.
A.R.P. Bonaventura Ukmar Con'or Gn'lis, Ex-Diff'or, Ex-Custos, Provinciae Pat. 1701. 1702. 1703.
M.V.P. Josephus Radoviz 1704.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or 1705.
M.V.P. Dominicus Pillepich Con'or 1706. 1707.
M.V.P. Bonaventura Gietler, Con'or, lect. Thl'gus 1708. 1709.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or 1710. 1711.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1712.
M.V.P. Georgius Lucich Con'or Gn'lis 1713. 1714.
A.V.P. Mauritius Bobner Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1715.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1716. 1717. 1718.
M.V.P. Stephanus Paviz Con'or 1719.
M.V.P. Aloysius Valvasor 1720.
M.V.P. Casimirus Schlattner Con'or, Ss. Theol. lect. 1721. 1722. 1723.
M.V.P. Paulinus Rutter Con'or 1724.
M.V.P. Casimirus Schlattner Con'or, Ss. Theol. lect. 1725.
M.V.P. Ildephonsus Pomayr Con'or 1726. 1727.
M.V.P. Theophilus Zunzer Con'or, lect. Thl'gus 1728. 1729.
M.V.P. Aloysius Valvasor Con'or 1730.
M.V.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. 1731. 1732.
M.V.P. Raphael Kovatschitsch 1733.
M.V.P. Alexander Bresciach Con'or 1734.
M.V.P. Felicianus Brattusch Con'or 1735.
M.V.P. Florentius Pober Con'or 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Vincentius Mariaschitz Con'or, lect. 1739. 1740.
M.V.P. Rudolphus Gorsche Con'or 1741.
M.V.P. Honorius Kopfer Con'or 1742. 1743. 1744.
M.V.P. Ludovicus Plauzhoffen Con'or, lect. Thl'gus 1745. 1746.
A.V.P. Calixtus Watscher Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1747. 1748. 1749.
M.V.P. Waychardus Posarelli Con'or 1750.
M.V.P. Hieronymus Markillitsch Con'or, Ss. Theol. lect. 1751. 1752.
M.V.P. Ludovicus Buset Con'or, Ss. Theol. lect. 1753. 1754. 1755.
M.V.P. Florianus Tschokl Con'or, lect. Thl'gus 1756.
M.V.P. Nicephorus Abbich Con'or, lect. Gn'lis 1757.
M.V.P. Caelestinus Hriber, Con'or, lect. Gn'lis 1758.
M.V.P. Germanus Paulitsch Con'or 1759. 1760. 1761.
M.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or 1762.
M.V.P. Maximinus Ude Con'or, lect. Thl'gus 1763. 1764. 1765.
M.V.P. Maximus Selderer Con'or 1766. 1767. 1768.
M.V.P. Borgias Fabris Con'or 1769. 1770.
M.V.P. Norbertus Paccassi Con'or, lect. Gn'lis 1771. 1772. 1773.
1021
M.V.P. Cosmas Geislmann Con'or, lect. Gn'lis 1774. 1775. 1776.
M.V.P. Erenfridus Gnad Con'or, lect. Gnlis 1777. 1778.
M.V.P. Engelbertus Arnold 1779.
MVP. Wilhelmus Sumregg Conc. 1780.
MVP. Erenfridus Gnad Con'or, lect. Gn'lis el. 24. Nov. 1780.
MVP. Severus Sever Con'or 1781.
MVP. Benedictus Mulei Con'or, lect. Gn'lis 1782. 1783.
MVP. Peregrinus Durbessich Con'or 1784. 1785. 1786.
M.V.P. Vitus Tschebul 1788. 1789. 1790.
M.V.P. Cosmas Geiselmann, Con'r Lect. gener. 1791. 1792. 1793.
M.V.P. Accursius Latkovich Con'r, 1794. 1795. 1796. 1797.
M.V.P. Verecundus Porenta Con'r, Lect. 1798. 1799. 1800. 1801.
M.V.P. Annanias Hostnigk Con'r. 1802. 1803. 1804.
M.V.P. Verecundus Porenta Consultor. 1805. 1806. 1807.
M.V.P. Chrysostomus Fogh Con'r, Lector Phl'iae 1808.
M.V.P. Bernardus Czalampich Con'r 1809. 1810. 1811. 1812. 1813.
A.V.P. Verecundus Porenta Ex-Minister, Df'tor 1814. 1815. 1816.
M.R.P. Raymundus Maurovich Con'or, Lector 1817.
M.R.P. Augustinus Cyriak Con'or 1818. Deinde eligebantur tempore Capituli v. Congregationis ordinariè mense Aug. v. Sept.
Anno 1817. M.R.P. Augustinus Czeriak, Paroch. Administrator 1819. 820. 821.
A. 1821. M.R.P. Emericus Gradeczky. Paroch. Adm. 822. 823. – Dftor. 824. 825. 826. 827.
~ 1827. M.R.P. Gelasius Rubida, Paroch. Adm. 828. 829. 830. 831. 832. 833. 834. 835. 836. 837. 838.
~ 1838. M.R.P. Benedictus Dimmer, Paroch. Adm. 839. 840. 841.
~ 1841. ~ ~ ~ Fortunatus Horvath, Paroch Adm. 842.
~ 1842. M.R.P. Gelasius Rubida, Paroch. Adm. 843. 844.
~ 1844. A.R.P. Stanislaus Vuković 845. 846. 847. 848. 849. 850. usque ad Capitulum.
~ 1850. A.R.P. Gelasius Rubida, Custos, qui resignavit, deinde (?) M.R.P. Antonius Lehpammer, Paroch. Adm. 851. 852. 853. 854. 855. 856. usq. ad Cap.
~ 1856. M.R.P. Nemesianus Smoković, Paroch. Adm. 857. 858. 859.
~ 1859. ~ ~ ~ Magnus Bosek 860. 861. 862. usq. ad Cap.
~ 1862. ~ ~ ~ Hyacinthus Herženjak, Paroch. Adm. 863. 864. 865.
~ 1865. A.R.P. Nemesianus Smoković, Custos, 866. 867. 868. –
~ 1868. M.R.P. Augustinus Pernar, Paroch. Adm. 869. 870. 871. 872. quo translocari debuit.
~ 1872. R.P. Bonifacius Pavliček, Paroch. Adm. 873. 874. 875. 876. 877. 878.
~ 1878. R.P. Leonardus Ziherl 1879.
Sigillum
Conventus Clanicensis praesefert Imaginem Beatissimae Virginis Mariae ab Angelo Salutatae, cum hac in orbe inscriptione: SIG. MINUS CON. CLAN. ORD. MIN REFORM.
21. Dec. 1779
CONVENTUS Nazarethanus
1022
XII. CONVENTUS
ad
B. V. Mariam Annuntiatam
NAZARETHI
In
Ducatu Styriae.
Caput I.
De ducatu Styriae.
I. Styriae Ducatus Domui Austriacae subjectus habet ad Orientem Hungariam, et Sclavoniam, ad Septentrionem Austriam, ad Occidentem tenet Archiepiscopatum Salisburgensem, et Carinhtiam, ad meridiem Carnioliam respicit. Longitudo ejus est juxta P. Herzog Cosm. Aust. Francisc. pag. 265. mill. german. 25. latitudo verò quasi mill. 14. Ast juxta modernos Geographos latius patet, nam longitudo ejus est 35. mill. et latitudo in aliquibus locis 22. mill. licet, id, quod est inter Carinthiam, et Austriam vix 8. mill. comprehendat. Praeter plures amnes, et fluvios omnium per universam Styriam principes Murrha, et Dravus ambo navigabiles celebrantur. Ab incunabulis suis â Tauriscis. dein circa Annum Christi 590. â Vindis, seu Wandalis: â Bojaris verò, seu Bavaris circa annum 791. inhabitata, ab horumque Principibus aliquandiu gubernata fuit.
II. Styriae Regio e Marchionatu in Ducatum sublimata fuit â Friderico I. Romanorum Imperatore, qui Ottocarum V. anno 1165. aut (ut vult Prevenhueber de vet. Styria) VI. Leopoldi Styriae Marchionis filium anno 1180. Styriae Ducem instituit. Extincta in Ottocaro Ducum Styriae Prosapia, Ducatus ad Principes Austriacos, et quidem Leopoldum VI. cognomento Virtuosum Austriae Ducem, et mox fati Ottocari socerum, non titulo emptionis, ut quidam volunt, sed vi testamentariae dispositionis transiit, manetque usque in hodiernum diem. Ottocarus autem condito anno 1186. die 19. Augusti testamento praefatum Leopoldum haeredem instituit his verbis: Communicato igitur meliorum nostrorum prudenti consilio, Nobilissimum, strenuissimum, fidelissimumque Ducem Austriae Leopoldum consanguinemum nostrum, si sine haerede decesserimus, succesorem designavimus, cujus Provincia cum nostra sit contigua, sub unius Patris, ac Principis facilius utraque valeat moderari iustitia etc. Ita P. Herzog Cosmogr. Austr. Franc. pag. 265. ex P. Pusch S. J. §. 5. de Vet. Styriae March. Geneal.
III. Styriae regionis etymologiam invenire haud quisquam poterit, nisi, et Tauriscorum, quorum soboles sunt Styri, originem investigaverit, etenim Styros â Tauriscis populis descendere, nemo est historicorum, qui ambigat. Circa originem Taurisco-
1023
rum diversae sunt scriptorum opiniones: aliqui putant, Tauriscorum nomen derivari â Tauro animali, germanis Stier, ex qua voce per aliqualem immutationem nomen Steyerer concrevit: hujus opinionis est Velserus, qui lib. 2. rerum Boicar. p. 44. dicit: Tauriscorum, quod inter pauca admirandum, nomen interiit, nominis interpretatio in alia lingua mansit. Stiri sunt, utut mutatis aliquantum finibus, quod plerumque omnibus populis accidit. Stieri germanis tauri. Velsero consentit D. Schönleben in Apparat. Carn. pag. 21. et alii. Tauriscorum nomen alii deducunt â montibus dictis Taurus, germaniae Tauern, quorum multi hanc denominationem soriti sunt, adjectis aliquibus additamentis, ut Krimmlertaurn, Windischtaurn, Felbertaurn, Karntaurn etc. ex eo, quia montes excelsi apud Graecos communiter Tayra vocabantur, quam vocem postmodum latini in Taurum commutarunt, montesque praealtos tauros, sive germ. Taurn etiam in aliis mundi partibus nominârunt: ne vero confusio inter tot montes hoc nomine insignitos oriatur, quilibet eorum specialem assumpsit distinctionis praedicatum. Populi, qui circa, et supra hos Montes habitabant, Taurisci nuncupati coeperunt. Alii verò contendunt, ipsos montes â Tauriscorum gente cognominatos fuisse Tauros, Taurn, et non gentem â montibus. Ego circa hoc exortum inter scriptores disceptationem non dirimo, sed aliis dijudicandum relinquo. Ommissa igitur Tauriscorum origine, ajo: germanicum nomen Steÿerer magnam connexionem habare cum nomine Stier (ob quod â vulgo Heüfresser nuncupantur) nullam cum nomine Taurn.
IV. Verisimilior mihi apparet circa nomenclaturam Stiri, Stirorum opinio P. Pusch S. J. in sua Chronolog. Sac. Ducat. Styriae p. 1. § 3. qui etymologiam Stirorum deducit â Superioris Austriae, non procul â Styriae regionis finibus distante Civitate, nomine Styra; cum enim Boji post pulsos Wandalos, seu Sclavos suum imperium usque ad Dannubium extendissent, eorum Marchiones in Urba Styra residebant: obinde Civitatem ipsam cum sibi adjacente Provincia Styrae Marchiam, vel ut latius lib. 6. de migr. Gent. habet Styro-Marchiam nominatam fuisse. Successu temporis communiter lingua teutonicâ Stayer March, hodie Baÿernmarkt vocitatam. Verba P. Pusch loc. cit. ita leguntur: Prima nascentis Provincia, ac dignitatis (Styriae Ducatus)incunabula haud alibi, quam in vastissimo veterum Boiorum imperio, et quidem ad Styram fluvium, eique cognominem Urbem, nunc Austriae Superiori adjectam quaerenda sunt. Haec etenim primaeva Comitum, seu Marchionum Styrensium Regia, qui inter quaternos Boici limitis Praefectis arcendis hostibus invigilabant. Ab hac imprimis ipsimet Principes, dein Provincia, novis identidem incrementis aucta nomen STYRIAE sortita est. Nec sola vocis aetymologia id luculenter ostendit, sed etiam Insignia Urbi illi (Stryae)et hujati Metropoli (Graecio)totique Ducatui communia evincunt, quae nivei coloris Pantherem in campo viridi flammas eructantem, gentilem scilicet eorundem Marchionum tesseram, incertum, quâ causā primitus assumptam, repraesentant etc. Hucusque P. Pusch.
1024
V. Praeter plures amnes, et fluvios omnium universam Styriam principes Murrha, et Dravus ambo navigabiles celebrantur. Styria unicum habet Episcopatum, nempe Secoviensem (Major enim Styriae pars subest in Spiritualibus Archiëpiscopo Goritiensi, ac Episcopo Labacensi) Praeter Episcopatum Secoviensem ab Eberhardo II. Archiepiscopo Salisburgensi sub Honorio III. Summo Pontifice anno 1220. fundatum, numerat universae Styriae Ducatus Abbatias quatuor, Praeposituras 5. Carthusiam unam, Parthenia Virginum (praeter ea, quae in Civitate Graecensi sita sunt, de quibus infra) 1' ma, et antiquissima Abbatia nominatur ad MONTES an. 1074. ab B. Gebhardo Salisburgensium Antistite fundata. 2' da: ad S. LAMBERTUM fundata ab Hermano Marquardi Ducis Carinthiae filio anno 1104. quae fundatio in Generali Curia Moguntiae authoritate Henrici IV. Caesaris sub dato XVI. Kal. Feb. ind. 12. confirmata fuit. 3' tia RUNAE Ordinis Cisterciensis â Leopoldo Marchione Styriae, Sophia ejus Consorte, et Ottocaro filio eorum anno 1129. fundata. 4' ta: ad NOVOS MONTES ab Ottone Austriaco Archiduce Alberti I. Imperatoris filio an. 1327. Praepositura 1' ma et antiquior est SECOVIENSIS ab Adalramo Comite de Waldeg anno 1140. fundata. 2' da: VORAVIENSIS ab Ottocaro, et Cunegunda ejus Conjuge fundata anno 1163. 3' tia STAINZENSIS â Luitoldo Comite, et Toparcha Wildonensi fundata Anno 1229. 4' ta: ROTTENMANNENSIS â Friderico III. Imp. fundata anno 1455. 5' ta PÖLLAVIENSIS ab Ill.'mo lib. Bar. Joanne de Neüperg, hujus stemmatis ultimo fundata anno 1503. In his Praeposituris R. R. D. D. Canonici Regulares S. Augustini degunt. Carthusiam SEIZENSEM, quae totius Germinae prima est, fundavit Ottocarus Marchio Styriae, Leopoldi Marchionis filius anno 1159. Primus velatarum Virginum Parthenon est GÖSSENSIS Sanctimonialium Ordinis Sancti Benedicti ab Adula Aribonis Toparchae Leobiensis Conjuge ad ann. 1004. fundatus, et ab ejus filio etiam Aribone ad fastigium perductus, cui subinde Cunegundis Soror, fundatricis filia praefecta fuit. 2' dus JUDENBURGENSIS In PARADYSO Sororum Clarissorum, quibus ad hunc locum vivente S. Clara introductis Henricus, et Gisla Conjuges Cives Judenburgenses anno 1256. Coenobium construxêre. 3' tius KIRCHBERGAE Sacrarum Virginum S. Dominici ante quinque jam saecula ab Austriae Ducibus fundatus, quibus accedunt Monasteria Marenbergense Ordinis et in Studeniz Ordinis.
VI. Inter 16. Styriae Urbes celebrior, et totius Styriae Metropolis est Graecium, germanis Graz, quae â Murrha fluvio alluvitur. Omnem celebris hujus Urbis circuiutm vallant alta moenia, propugnacula plura, et fossae profundae. Urbs adnexam habet rupem praecelsam, cujus verticem fortissima haud expugnabilis arx coronat duplici muro, altis moeniis munita, ac omni apparatu bellico peregregie instructa. Tria hic instituta sunt suprema Tribunalia videlicet: Intimum Consilium, Excelsum Regimen, et Camera, quae tria universae interiori Austriae (sub quo nomine non modo Styria, se et Carinthia, et Carniolia cum Istria, et Comitatu
1025
Goritiensi comprehenduntur) jura dicunt. Non mediocre hic Civitati addit ornamentum publica, ac celebris Universitas sub dato 1. Januarii anno 1585. â Carolo Archiduce fundata, atque â Sixto V. Summo Pontifice confirmata.
VII. Templa, et Religiosa Coenobia in Urbe Graecensi sequentia numerantur:1' mum Parochiale Sanctissimo Sanguini Redemptoris nostri sacrum. 2' dum est Templum Aulicum S. Algidii cum Collegio, quod R.R. P.P. Societatis Jesu ab anno 1456. usque ad annum 1773. inhabitarunt. 3' tum S. Pauli Apostoli cum adjacente Coenobio R. R. P. P. Augustinianorum Eremitarum anno 1558. obtentum, subin per haereticos defoedatum, anno 1619. denuo reassumptum. 4' tum Ad V. Assumptam cum Conventu P.P. Franciscanorum, olim ad Patres Conventuales pertinente, anno verò 1515. Patribus Franciscanis consignato. 5' tum Ad S. Antonium Paduanum cum Asceterio R.R. P.P. Cappucinorum prius ad S. Laurentium dictum. 6' tum Ad S. Leonardum cum Claustro Sanctimonialium Ord. P. Dominici, antea per nostros Fratres inhabitato, et anno 1515. patrocinante Maria Blanca Maximiliani Regis Romanorum Consorte Sacris Virginibus tradito. 7' mum Ad S. Josephum Sponsum B. V. Mariae, cum Monasterio R.R. P.P. Carmelitarum Discalceatorum. 8' vum Ad Omnes Sanctos cum Parthenone Clarissarum Monialium, qui e luthericolarum Musaeo Ferdinando Archiduce mandante, et ejus Genitrice Bavariae Ducis filia, Caroli Archiducis Consorte Maria suffragante in harum Coenobium vocatis Monarchio Sacris Virginibus permutatus est anno 1602. 9' num Ad B. V. Annuntiatam cum Monasterio Monialium Carmelitanatum in littore Murrhae flucii sito, fundato â Ferdinando III. Imp. ejusdemque Consorte Maria, ac Eleonora Ferdinandi II. vidua anno 1648. 10' mum Ad Ss. Trinitatem ad ejusdem fluminis ripam cum Claustro Virginum de S. Ursula V. et M. nuncupatarum anno 1686. construvto: primae tres Virgines Viennâ evocatae fuêre.
VIII. Extra Urbem Religiosorum Monasteria sunt sequentia: 1' mum Ad B. V. Aixiliatricem de Succurre dictam R. R. P. P. Min. Conventualium, qui postquam in ipso loco, ubi hodie in Urbe Franciscanorum Conventus spectatur, ab anno 1240. sedem habuissent, ac anno 1515. translati sunt. 2' dum Ad S. Andream Apostolum R. R. P. P. Praedicatorum Ord. S. Dominici, hic situm est magnum Urbis Coemeterium. Hic pariter adjunctum conspicitur Orphanotrophium cum Sacello Ss. Innocentium. 3' tum Ad B. V. Lauretanam cum Xenodochio, et Coenobio F. F. Misericordiae ex Ordine S. Joannis de Deo, qui per Maximilianum Ernestum Archiducem Ferdinandi II. fratrem anno 1615. introducti fuêre. 4' tum Ad S. Annam Matrem B. V. Mariae R. R. P. P. Augustinianorum Discalceatorum in fossa monetaria. Pro hujus Monasterii fabria Leopoldus I. primum lapidem posuit anno 1673. 6' tum Ad S. Laurentium Mart. cum Nosocomio pro faeminis Soroum Elisabethinarum tertii Ord. S. P. N. Francisci. 7' mum Templum est ad S. Spiritum cum hospitali Civico. His accedit Mons Calvariae, mille quasi passibus ab Urbis moeniis distans. Sunt igitur Graecii Monasteria virorum 9. faem. 5.
1026
Caput II.
De primae Capellae aedificatione, ejusque Fratribus
Minoribus de Observantia Provinciae Bosnae
Croatiae donatione.
§. I.
De aedificatione Capellae Lauretanae.
I. In Comitatu Cilejensi, Styriae inferioris intra Dioecesim Labacensem supra Castrum Altenburg, seu Maria Burg eminet quidam peramoenus colliculus 8. milliaribus Labaco remotus. In hoc colliculo Celsissimus, et Reverendissimus D. Thomas Chrön S. G. I. Princeps, ac IX. in ordine Episcopus Labacensis cogitabat quoddam deliciarum, ut in eo praesertim tempore aestivo subinde suum exhilararet animum, aedificare. Ast, cum aliunde infra hunc collem sita sit Arx Altenburgensis ad Episcopos Labacenses spectans, mutavit consilium, ac, loco humani Deliciarii, jucundum glorisosissimae Virgini Mariae praeparacit habitaculum, aedificando scilicet Capellam Domui Laurethanae conformatam. Quia verò ipsa Laurethana domus primitur Nazarethi in Palaestina (â qua Civitate anno 1291. die 10. Maji primo Tersactum in Dalmatia, dein anno 1294. die. 10. Decembris Laurethum Angelico ministerio translata fuit) steterat â tempore Apostolorum, qui eam domum, in qua B. V. Maria ab Angelo salutata et VERBUM CARO FACTUM EST, in formam Capellae redegerant, hanc Capellam Nazarethanam applicari voluit.
II. Quia autem monticulus isthic sub sanguinaria jurisdictione Dominii Sanneg (Unter Sanneggarischen Landgericht) situs est, praelaudatus Episcopus locum prius ab hac jurisdictione exemit, et liberacit, ut habetur registratum in Urbario Dominii Sanneg de die 2. Feb. 1629. his verbis:
Ex hoc territorio Domino Episcopo Labacensi etc. locus supra collem nempe, et agri penes Altenburgum ad aedificandam ibidem Ecclesiam in honorem B. V. Mariae Lauretanae datus, et assignatus fuit per me Joannem Sigismundum Comitem de Wagensperg, Dominum in Oberweitsperg, et Schwanberg Carinthiae haereditarium Mareschalum Caes.' ae Reg.' ae Cath. Majest. intimum Consiliarium, et Camerarium etc. Habito hoc consensu. Celsissimus Princeps Thomas Chrön pro aedificio Capellae primum lapidem consecravit, et posuit die 26. Julii anno 1624., ut constat ex Protocollo Episcopali his verbis:
Anno MDCXXIV. die 26. mensis Julii positus erat, ac consecratus lapis primarius sub invocatione, ac titulo Beatissimae Virginis Mariae in cubiculo Domus Nazarethanae natae, caelitusque per Gabrielem Archangelum Salutatae in Colle castro Altenburgensi apposito, in quo deliciarium pro captanda aura olim construi debuerat, prius ab Illustri Domino Joanne Sigismundo Wagen Barone, ac Domino in Sanneg ab ejusdem jurisdictione sanguinaria ibidem cum Oberburgensi concurrente, quousque sepimenta agri nostri versus Praspergam oppidum extenduntur, etiam ad Saanum fluvium liberato, ac libertate donato.
1027
III. Si Protocollum Episcopale, et Urbarium Dominii Sannegg ad invicem conferantur, nonnulla apperebit contrarietas; nam Episcopus dicit, quod anno 1624. jam fuerit Collis Nazarethanus â sanguinaria jurisdictione Dominii Sanneg liberatus, Urbarium verò Dominii praedicti collis assignationem refert ad annum 1629. Ast haec duo facile combinari possunt, si dicatur, quod conventionis contractus jam ante annum 1624. factus, anno 1629. Urbario Dominii Sanneggensis primò insertus fuerit. Vel verò dicendum, quod Collis anno 1624. quoad jurisdictionem sanguinariam, anno verò 1629. etiam quoad Dominium dierctum Episcopo cessus fuerit. Quod enim monticulus etiam quoad dominium directum Episcopo consignatus fuerit, patebit ex litteris fundationalibus §. sequenti adducendis, in quibus Celsissimus fundator totum montem usque ad radicem Fratribus Minoribus donat, quod sanè fieri haud potuisset, nisi omnigena jurisdictio supra menoticulum in Episcopum Labacensem translata fuisset. Nec contemnenda est eorum opinio, qui asserunt, Episcopum Labacensem semper habuisse Dominium directum supra Collem, Dominium verò Sanneg jurisdictionem sanguinariam, â qua praelaudatus Episcopus eum liberavit.
IV. Supra portam Capellae Laurethanae, quae respicit Coemeteriolum, et hortum Conventus orientem versus appositum est Insigne Celsissimi Principis, et Episcopi Labacensis Thimae Chrön, cum hac inscriptione: Sacellum hoc Nazarethanum, veteri Laurethano, ut potuit, conformatum Thomas IX. Ep'us Labac. pia grat. ergo V. P. Anno S.S. Jubilaei MDCXXV . Minimè tamen ex hac inscriptione desumendum est, Capellam hoc anno jam perfectam fuisse, nam ea sequenti aestate in maximo labore fuit, ut ex ipsius Thomae Episcopi verbis, in ejusdem Protocollo registratis patet hujus tenoris:
Anno MDCXXVI. hac aestate valide incubamus huic fabricae Nazarethanae prope nostrum Castrum Mariaburgum, sive Altenburgum, scilicet ad turrim, muros per gyrum, campanas, earum consecrationem, tecta, januas, tabulata, sive laquearia Ecclesiae, picturas, statuas, cancellos ferreos, seras, et clausuras, cum pavimentis interiori, et exteriori pariter ex lapide albo, et nigro, et alia etc. perfecimus, una cum Sacristia, ita, ut Deo, Deiparaque Virgine propitiis vires vires concedentibus ad consecrationem propediem manus extendemus Amen. Apparet ex his, Capellam anno 1626. nondum fuisse consecratam, quo verò anno consecrata est? nullum extat publicum Instrumentum id insinuans. Fuisse verò eam consecratam anno 1628. testimonium perhibet Valvasor Topogr. Carn. lib. 8. pag. 671.
V. Fuit Thomas Chrön Labaci in Carniolia Patre Cive, et Senatore natus anno 1560. Habuit Thomas Viennae avunculum D. Casparum Sittnikh J. U. Doctorem, qui hunc juvenem ad se accepit, et studiis applicuit, in quibus talem profectum fecit, ut in 18. suae aetatis anno inter Canonicos Labacenses loco Primi Truber Apostatae coaptatus fuerit. Post mortem Sebastiani Samungen factus est Ven. Capituli Labacensis Decanus. Anno 1597. die 24. Augusti ê vivis sublato Episcopo Labacensi Joanni Tautscher Graecii parentavit, et eodem anno in festo S. Lucae â Ferdinando II. Archiduce Austriae renuntiatus fuit Episcopus Labacensis. Ad Episcopalem dignitatem sublimatus omnem adhibuit curam, ut Gregem
1028
sibi commissum curaret, et ab omnia zizania purgaret, oves errantes ad Ovile Christi reduceret, recte ambulantes in fide solidaret, Clerum redormaret, Ecclesias profanatas reconciliaret. Fidei zelo accensus haereticorum libros undique conquisitos fumis addixit, lutheranos Concionatores, seu Praedicantes patronante sibi Ferdinando Archiduce ê Carnioliae finibus exulare fecit, quo facto intra breve tempus ad 41'''. animarum haeresis lutherana abjurata ad gremium Sanctae Romano-Catholicae Ecclesiae reduxit. Intra spatium 14. annorum consecravit Ecclesias 23. Altaria 54. ac 17562. personis Sacramentum Confirmationis administravit. Ab anno 1612. usque ad annum 1625. incl. 258. personis Minores Ordines contulit, in Subdiaconos ordinavit 285. in Diaconos 272. ac in Presbyteros 244. Paucis huic zelosissimo Antistiti Carniolia in acceptis referre debet, quod Catholica sit. Tandem exantlatis pluribus pro augmento fidei Catholicae laboribus postquam Ecclesiam Labacensem exemplariter annis 33. rexisset, humanis valedixit Oberburgi, ac ad Coelestem Patriam suorum laborum praemium recepturus, ut indubie sperare licet, evolavit die 10. Feb. anno 1630. annum agens 71.
VI. Thomae Chrön eodem anno in Episcopatu Labacensi successit Cel'mus, et R'mus D.D. Reinaldus Scharlichius natione Dalmata, Patre Nobili, et egregio milite, qui in bello contra Turcas vitam cum bonis amisit, relictis pluribus prolibus orphanis. Ferdinandus II. Romanorum Imperator, prolium curam suscepit, et Reinaldum, qui caeteris et doctrina, et prudentia praecelluit, filio suo Ferdinando III. postea Romanorum Imperatori Praeceptorem dedit. Dein factus fuit Praepositus Pisinensis, anno verò 1622. die 14. Augusti consecratus fuit in Episcopum Tergestinum praesentibus Episcopis Justinopolitano R'mo Domino Hieronymo Rusca de Rusconibus Ordinis Praedicatorum, Segniensi R'mo D. Joanne Baptista Agatich Ordinis S. Augustini, et Petenensi R'mo D. Carolo Weinberger ex Ordine Minorum de Observantia, ab altetitulato suo Antessore R'mo. et Cels'mo D. Thoma Chrön. Erat Reinaldus debilis pedibus, ita, ut etiam in primo ingressu ad Cathedralem Ecclesiam deportari debuit, nullasque Episcopales functiones per se, sed omnes per suum Coadjutorem perficiebat, nihilominus capite sanus, insigni enim doctrina, et prudentia pollebat, in omnique scientiarum genere apprimè versatus erat. Hic Ecclesiam Nazarethanam Fratribus Minoribus officiandam tradidit, qisque Conventum aedificavit, ac fundavit, ut mox §. sequ. videbitur. Postquam 10. annis Ecclesiae Labacensi laudabiliter praefuisset, die 7. Decembris anno 1640. ex hac vita migravit, ac Labaci sepultus fuit.
§. II.
De Ecclesiae, seu Capellae Nazarethanae Fratribus
Minoribus de Observantia Provinciae Bosnae
Croatiae donatione, et Conventus aedificatione.
I. Ut Capella Nazarethana (ad quam indies major fiebat populi concursus) majora etiam indies sumeret devotionis incre-
1029
menta, Celsissimus, ac Reverendissimus S. R. I. Princeps Reinaldus Scarlichius Episcopus Labacensis sui praedecessoris in reformatione morum, ac promovendo cultu Divino impiger sectator, Ecclesiam S. Mariae Nazarethanae in Colle supra Altenburgum â suo praedecessore, ut dictum, Thoma Chrön aedificatam Patribus Franciscanis Observantis pro tunc Provinciae Bosnae Croatiae, et Carnioliae officiandam obtulit, quam oblationem VDiff'rium in Capitulo Provinciali Labaci die 17. Octobris anno 1632. celebrato gratanter acceptavit. Visa hac acceptatione Celsissimus Princeps mox die 25. Octobris anni ejusdem confici curavit Inventarium omnium rerum, quae tunc in Capella reperiebantur, in praesentia R'mi D. D. Maximi Reigo Protonotarii-Apostolici, et Cel.'mi et R'mi Principis Auditoris etc. Adm' R'ndi D. Gregorii Rosmano Protonotarii Apostolici Parochi, et Commissarii Fraslaviensis, et Canonici Labacensis, Adm' R'ndi Patris Leonis Magliavaz Provinciae Bosnae Croatiae, et Carnioliae Ministri Provincialis, et R'ndi D. Theodori de Mantua Diffinitoris actualis, et Guardiani Labacensis, ac R'ndi D'ni Magistri Jacobi Urabiz Sacerdotis Collegii Mariani Oberburgensis.
II. Porro res Ecclesiasticae, puta Calices, paramenta etc. quae tempore introductionis P. P. Franciscanorum in Ecclesia, et Altari B. V. Mariae, ac annexa Sacristia reperiebantur, erant, ut ex adnexo Inventario desumitur, sequentes:
In Sacrario
Calices 4. argentei, et deaurati, cum suis patenis N.' unus ex illis est inscriptus Inventario Altenburgensi.
Corporalia 5. Palae 3. Purificatoria 6.
Vela labore pretioso elaborata partim ex tela, partim ex serico 17.
Bursae 2. una ex serico, altera ex serandina alba, et rubra.
Substratoria 7. serico, et acu laborata.
Mappae pulchrae, et simplices in universum 10. et 2. ceratae.
Pulvinaria ex serico 2.
Albae cum Amictibus 5.
Cingula 3.
Superpellicea 3.
Casulae 4. una flavei coloris cum stola, et manipulo, altera ex filandria violacea, et alba cum stola, et manipulo. 3' tia ex Damasco lanio albo, et rubro cum stola, et manipulo. 4' ta ex Veludo nigro elaborata cum cruce, alba stola, et manipulo.
Missale unum novum.
Strophiola pro abstergendis manibus 8.
Strophiola pro ampulis 5.
Crux partim argentea, partim aenea deaurata, et gemmis intexta, supra illam corona perlina, ad pedes ejusdem Crucifixi est appensus nummus argenteus 4. Imperialium.
Antipendia ex Damasco hispanico violacea 2. et ex damasco violaceo et albo 2.
1030
Campanulae 5.
Urceoli 2. ex vitro cum pelvi, et ex stanno 2. cum pelvi.
Pelvis aenea pro lotione manuum.
Lampas, aut phanale unum ex vitro.
Descriptio translationis aedis Lauretanae.
Intortitia 6. librarum 20.
Candelae albae, et flavae librarum 40.
In turri canpanae cum funibus 2.
Vexilla 2. parva ex lino.
Mensa pro paramentis cum almariis capsulis, et scamnis.
Ad B. V. intra Cancelos ligneos deargentatos.
Ad statuam B. V. annuli ex auro appensi 3. sunt 2. Rubinis capsati, tertius lapide insigni exsculpto ornatus.
Cingulum unum argenteum catenatum longitudinis ulnarum 2. interceptum nodis deauratis 6.
Par oculorum ex argento.
Ludovici Regis Hungariae moneta una argentea, et deaurata quantitatis unius Imperialis.
Item numisma unum argenteum, et deauratum quantitatis Coronati Veneti.
Caput parvum argenteum cum catenula.
Cor argenteum lapidibus duobus exornatum.
Corona 4. una ex alabatro nodis argenteis 7. et aureis 4. altera ex Coralinis, et perlinis 2. communes.
Ex partibus statuae Imagines 3 oleacei coloris.
Item statuae 2. pro capiendis Reliquiis ligneae, et deargentatae.
In Altari, et Ecclesia.
Candelabra 4. ex ligno, 2. deargentata, 2. rubra, et deaurata.
Crucifixus ligneus, et deauratus, ad quem sunt appensi 2. Agnus Dei, et Corona una.
Imagines B. Virginis 2. parvae.
Pagella Secretorum.
Litaniae Nominis Jesu, et beatae Virginis.
Exemplar Indulgentiarum.
Capsula pro colligendis eleemosynis.
Intorticia 2. Insignibus defuncti Episcopi depicta.
Vas ex stanno pro aqua benedicta.
Imagines ad parietem Ecclesiae oleacei coloris magnae 8.
Lampas argentea â civibus Labacensibus oblata B. Virgini.
Crucifixus supra fenestram deauratam in tabulis ligneis depictus.
Genuflexoria 2.
Tapete unum pro obtegendo Altari.
Intorticia, ut offeruntur â rusticis, ornata 3.
Lectorinum 1.
In Sacello ante Ecclesiam
Candelabra aenea 2.
Crucifixus ligneus 1.
1031
N' o 44.
Pagella Secretorum.
Imagines 2.
Tapete unum.
Lampas ex vitris.
Intorticia ut in Ecclesia 2.
Fenestrae Ecclesiae, et portae vitris, ac seris bene, ac necessariis ornatae, et munitae.
Item velum ex serico caerulei coloris pro obtegenda imagine B. M. V. cum fimbriis auro, et serico textis, zonisque sericeis pro attrahendo, et aperiendo.
In Arce Altenburgensi.
Inventario ejusdem Arcus inscripto.
Thuribulum argenteum cum navicula argentea, et cochleari.
Casula ex serico auro, et argento contexta cum stola, et manipulo.
(L. S.) Reinaldus Ep'pus Labac.
III. Facto Inventario Ecclesia illico P. Ministro Provinciali praesenti, et acceptanti nomine totius Provinciae una cum praedicto Inventario consignata fuit, quam consignationem R'mus D. Episcopus patentibus litteris sub die 1. Januarii 1533. confirmavit. Insuper pro construendo Conventu totum montem usque ad radicem concessit una cum certa provisione calicis, et lignorum etiam pro futuris perpetuis temporibus, cum oneribus ibidem annexis, quae omnia ex ipsis litteris originalibus, quas subnecto, luculentius patet:
Ad perpetuam rei memoriam.
Nos REINALDUS SCARLICHIUS Dei, et Apostolicae Sedis gratia X. Episcopus Labacensis, et Princeps, Sac. Caes. Majestatis Ferdinandi II. etc. Consiliarius, ac pro eodem in Excelso Inferioris Austriae Regimine locumtenens, nec non S. Catholicae Religionis per universam Carnioliam, Styriam inferiorem ad Sotla torrentem, et Carinthiam ad Dravum usque fluvium Reformator etc.
Tenore praesentium notum facimus, quibus spectat universis, quod Pastoralis Officii nostri rationem exactius considerantes, curamque gregis nostri Dei gratia nobis commissi assumentes, et Summi illius Pastoris, ac Patrisfamilias vestigiis debite tum errantes reducendo oves, tum fideles in vinea Domini elaborandum collocando operarios inhaerere volentes, plurima menti nostrae subvenerint meditanda: Optime quidem nobis constat diversos Sacrarum Religionum operarios in vinea, et agro Ecclesiae Suae Sanctae excolendo â Patrefamiliarum providentissimo destinatos esse, tamen in sublevanda, et extollenda Imagine sua, in ejusdem salute studiosè procuranda, et promovenda, in vitae, morumque honestate debite instituenda, et plantanda in reliquis non minimos reperimus Minores Fratres Sancti Francisci de Observantia nuncupatos. Testantur fructus uberrimi tum exemplari vita, tum religiosa observantia, velut â fidelissimis vineae Dominicae cultoribus promanati, quod hucusque cordi nostro firmiter inhaeserunt, ex quibus singularis erga universam hanc Seraphicam Religionem processit, et indies crevit affectus, ut et ipsum in effectum tam pro nostra
1032
quam pro memorati gregis nostri nobis commissi salute, nunc deducere conati simus. Ad honorem ergo, et majorem gloriam Dei Omnipotentis, et Ejus glorisosissimae Virginis Matris Mariae, et Patris Francisci Ecclesiam nostram in B. Virginis Nazarethanae honorem consecratam, supra castrum nostrum Altenburgum Episcopatus nostri Labacensis cum fundo, et monte ad radices usque sine impedimento tamen viae communis circumcirca derelinquendae, pro constando, et de novo ibidem erigendo Monasterio praedictis Fratribus Minoribus Sancti Francisci de Observantia Provinicae Bosnae Croatiae, et Carnioliae, una cum certa provisione calcis, et lignorum tam pro fabrica persolvenda, quam pro aliis necessitatibus perpetuis temporibus â nobis assignandis, ad haec et piscatione in aquis nostris praefixis terminis concedenda, jure ad nos pertinente plena auctoritate, ac libera voluntate Invictissimi Imperatoris nostri Ferdinandi Secundi gratiosissimo habito consensu contulimus, cessimus, ac dedimus, uti et his praesentibus omni meliori modo etc. conferimus, dedimus, ac damus. Ut verò memoria tam hujus nostrae liberrae voluntatis, collationis, ac cessionis, quam beneficii â nobis ipsis Fratribus, praestiti perpetua habeatur, cupimus, ac volumus, ut Fratres in Conventu Nazarethano constituti omnibus septimanis, singulis sextis feriis pro vivis successive, singulis verò mensibus pro piè defunctis praedecessoribus, et successoribus futuris unam Missam inviolabiliter dicant, et celebrent. Insuper Nobis, et Successoribus nostris Ecclesiae praedictae duntaxat liberum visitandi ingressum, omni remoto obire, reservamus, uti etiam designationem Guardiani praefati Conventus Nazarethani, tempore futuri Provincialis Capituli, aut Congregationis in memorata Provincia, quandocunque celebrandae, ita, ut dum duos, aut tres pro Guardianatu illo ad nostrum arbitrium proponimus, Superiores majores, vel illi, ad quos jure, ac legitime spectat, ex propositis deligere, et ad praefatum Conventum unum pro Guardiano loci (salvis semper Ordinis Constitutionibus in aliis quibuscunque) destinare, et determinare teneantur. Caeterum confidentes de Salvatoris nostri promissione aeterna, quam his, qui temporalia ob sui amorem praestant bona, pollicitus est in altera vita centuplum reddenda Reliqua Superioribus Ordinis pro nobis fienda, ac facienda benignè remittimus, ac concedimus, rogantes, omnes Successores nostros, qui hanc liberam nostram voluntatem, cessionem, ac donationem consensu Caesareo factam viderint, aut legerint, ut in illo Conventu Fratres Minores S. Francisci de Observantia degentes, omni favore, amore, et gratia prosequantur, hic nostrae voluntati, concessioni, et dationi annuentes, praemi aeterni unà nobiscum participes reddantur: in contrarium se indignationem Dei Omnipotentis B. V. Mariae, et Sancti Patris Francisci noverint incursuros. Datae in nostra Episcopali Residentia Oberburgi die prima mensis Januarii Anni post partum Virgineum Millesimi Sexcentesimi trigesimi tertii.
Reinaldus Episcopus
Labacensis
(L. S. Simon Jursitsch
pend.) Vice-Cancellarius
1033
IV. Quae circa praeinsertas fundationales litteras necessario observanda occurunt, declarabo in seq. cap. Ut autem isthaec fundatio inviolabilis firmitatis robur accipiat, Celsissimus fundator Suae Caesareae Majestatis consensum exquisivit, et obtinuit; absque enim Imperatoria facultate nec fundatio Conventus fieri potuisset ab Episcopo Labacensi, utpote qui de bonis ad Episcopatum pertinentibus, quorum tantum Administrator, non Dominus proprietarius est. nihil alienare potest absque Consensu fundatoris ipsius Episcopatus, qualis est Aug'ma Domus Austriaca. Factam igitur concessionem, et donationem Ecclesiae Nazarethanae Fratribus Minoribus, Ferdinandus II. Romanorum Imperator, et Archidux Austriae non tantum confirmavit, ac ratam habuit, sed etiam hunc Conventum cum omnibus pro tempore in eo habitantibus, ac cunctis ad eum pertinentibus in specialem suam protectionem Caesaream assumpsit, et omnia privilegia, exemptiones, libertates, quibus alia hujusmodi loca, et parsonae in suis ditionibus perfruuntur gratiosissime concessit demandando sub poena 50. Marcarum puri auri omnibus Regnorum gubernatoribus, aliisque Officialibus, cujuscunque gradus, dignitatis, aut praeeminentiae existant, ne ipsis Fratribus aliquam molestiam causre, aut eos in suis juribus, et privilegiis quocunque modo, aut sub cujuscunque praetextu molestare praesumant, sed potius in ipsorum juribus, et privilegiis manuteneant, ac contra quosliber injustos impetitores, et turbatores nomine Caesareae Majestatis strenuè defendant, et protegant.
V. Porro Caesareum Diploma (quod ex Originali transumo) manu propria subscriptum, ac majori pendenti sigillo munitum, ac die 3. Maji Viennae anno 1635. exaratum talis est tenoris:
Nos FERDINANDUS Secundus Divina favente Clementia electus Romenorum Imperator, semper Augustus, ac Germaniae, Ungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. Rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Styriae, Carinthiae, Carnioliae, Marchio Moraviae, Dux Luxemburgi, ac superioris, et inferioris Silesiae, Wirtembergae, et Teckae, Princeps Sueviae, Comes Habspurgi, Tyrolis, Ferretis, Kyburgi, et Goritiae: Landravius Alsatiae, Marchio Sacri Romani Imperii, Burgaviae, ac superioris, et inferioris Lusatiae, Dominus Marchiae Sclavonicae, Portus Naonis, et Salinarum etc.
Ad perpetuam rei memoriam agnoscimus, et notum facimus tenore praesentium, quibus expedit universis. Christianae nostrae curae, et solicitudinis opera pro Regnorum, et Provinciarum nostrarum salute, et felicitate haud dignius, et magis fructiferè impendi posse arbitramur, quam, si ea, quae ad gloriosam Domini Dei nostri laudem, ejusque Sanctorum honorem respiciunt, ante omnia sedulo procuremus, adoque Sacris praesertim faveamus fundandis locis, in quibus religiosae personae vanis mundi spretis deliciis, pia Sanctorum Patrum imitantes exempla, suave Domini jugum in assiduis piis operibus ferunt, ac Omnipotenti tamquam palmites adhaerentes, et illius Divini Numinis, atque Sanctorum suorum memoriam devotè celebrantes, caelestem gratiam pro omnium beneficio uberrime mereri, ac juxta suis Sanctis doctrinis, et
1034
conversationibus fidelium corda, quasi imbribus caelestibus utiliter irrigare student. Quando itaque Venerabilis Reinaldus Episcopus Labacensis noster Consiliarius, et interioris nostri Regiminis Austriaci locumtenens, Princeps devotus, Nobis dilectus ad honorem, et majorem gloriam Dei Omnipotentis, et ejus gloriosissimae Virginis Matris Mariae, et Sancti Patris Francisci Ecclesiam suam in beatae Virginis Mazarethanae honorem consecratam supra Castrum Altenburgum Episcopatus Labacensis cum fundo, et monte ad radices usque pro construendo, et de novo ibidem erigendo Monasterio Fratribus Minoribus Sancti Francisci de oBservantia Provinciae Bosnae Croatiae, et Carnioliae unà cum certa provisione calcis, et lignorum tam pro fabrica persolvenda, quam pro aliis necessitatibus perpetuis temporibus ab ipso assignandis, uti etiam piscatione in aquis suis praefixis terminis, concedenda nostro gratiosissimo habito consenu contulit, cessit, atque dedit, ea nimirum ratione, et conditionibus, prout in sequentibus cessionis, et collationis continetur litteris, videlicet
Hic sunt insertae de verbo ad verbum litterae fundatio-
nales R'mi D. Ep'pi Reinaldi supra n. 3. allata, quibus
recitatis prosequitur Imperator hoc modo.
Nos ex supra memorato nostro animo, et affectu hujus Monasterii erectionem, ac fundationem promovere, ac protectionis, et gratiarum nostrarum beneficiis munire cupientes, dictam â Venerabili Reinaldo Episcopo Labacensi eidem factam cessionem, et collationem ex certa nostra scientia, animoque bene deliberato, ac de potestatis nostrae plenitudine, vigore praesentium denuo benigne approbamus, ratificamus, atque confirmamus ita nimirum, ut ex nunc perpetuis futuribus temporibus constituendus honorabilis eligendus hujus Nazarethani Conventûs Guardianus, ejusque Successores unà cum Monachis, et Fratribus, atque Conversis, seu Novitiis, ac servientibus suis omnibus, et singulis hanc ipsam structuram, et Monasterium in dicto loco unà cum memorato calcis, lignorum, et piscatione usu quietè inhabitare, ibidemque pias ad Deum preces fundere, ac alia religiosae professionis, et vitae suae exempla, et officia exercendo, suae, aliorumque fidelium animarum saluti vacare, atque consulere, et ob id ipsum pro sustentatione sua juxta normam, et regulam sui Ordinis praescriptas eleemosynas absque omni impedimento colligere possint, ac valeant. Et ut iidem Fratres Minores S. Francisci de Observantia Omnipotenti Deo nostro tantò devotius possint famulari, quanto magis exterioribus curis, molestiis, et vexationibus fuerint absoluti, ita hoc de novo erigendum Monasterium unà cum omnibus Confratribus aliisque personis, ministris, et servitoribus sui, in nostram, haeredumque, ac Successorum nostrorum specialem tuitionem, et protectionem recipimus, atque praeterea statuimus, et te-
1035
nore praesentium firmiter praecipimus, ut hoc in memorato loco erigendum Monasterium, Conventus, et Sacra Dei Domus, ac ipsi Fratres Minores S. Francisci de Observantia, eorumque Ministri, Servitores, ac familia tota in omnibus, et per omnia gaudeant, fruantur, ac potiantur privilegiis, exemptionibus, immunitatibus, libertatibus. juribus, praerogativis, gratiis, ac beneficiis, quibus omnia alia hujus Ordinis Monasteria, Religiosorum Sacrae Domus, et loca, Deoque Sacrati viri, et Religiosi in nostris haereditariis Regnis, et Provinciis, ac ditionibus gaudent, fruuntur, utuntur, ac potiuntur quomodolibet de consuetudine, vel de jure. Quapropter universis, et singulis nostris Principibus Ecclesiasticis, et Saecularibus, Comitibus, Baronibus, Militibus, Nobilibus, Gubernatoribus, locumtenentibus, Praefectis, Praesidentibus, Capitaneis, Vice-Dominis, Castellanis, ac Urbium, Civitatum, Oppidorum, et quorumcumque locorum, et Communitatum Rectoribus, Burgimagistris, et Consulibus, ac aliis subditis, et fidelibus nostris cujuscunque status, gradus, ordinis, conditionis, dignitatis, aut praeeminentiae existant, serio mandamus, et praecipimus, ut praefatos Fratres Minores S. Francisci de Observantia, totumque ipsorum Conventum, et Monasterium Nazarethanum in praefata cessione, collatione, donatione, privilegiis, exemptionibus, immunitatibus, libertatibus, juribus, praerogativis, praesertim verò in colligenda eleemosyna, ab omnibus aliis gratiis, beneficiis, ac concessionibus nostris non impediant, nec minimam molestiam, vel injuriam inferant, aut â quopiam inferri permittant, quin totius ipsos nostro, ac haeredum, et successorum nostrorum nomine in omnium istorum libero usu perpetuis futuris temporibus firmiter manuteneant, ac defendant. Si quis autem hanc nostrae fundationis, gratiae, et privilegii paginam transgredi, vel ausu quovis alio temerario violare praesumpserit, cujuscunque dignitatis, et status existat, is praeter iram, et ultionem justi de vindicis, quam scire quilibet ex alto contra violatores Sacrarum domorum provenire, etiam nostram haeredum, et successorum nostrorum gravissimam indignationem, et mulctam quinquaginta Marcarum auri purissimi tam nostro, et haeredum, ac successorum nostrorum aerario, quam hujus Monasterii usibus ex aequo, omni spe veniae sublata pendendam se noverit ipso facto incursurum. Harum testimonio litterarum manu nostra subscriptarum, sigilloque nostro majori Caesareo communitarum. Datum in Civitate nostra Viennae die 3. mensis Maji, Anno Domini Millesiomo Sexcentesimo trigesimo quinto, Regnorum nostrorum Romani decimo sexto Ungarici decimo septimo, Bohemici vero decimo octavo.
Ferdinandus m'ppa
| Joannes Baptista Comes de Verdenberg | (L. S. pend.) | Ad mandatum Sac. ae Caes. ae Majestatis proprium Casparus Frey |
VI. Facta, et confirmata cessione Ecclesiae, et donatione fundi pro construendo Monasterio, illico Fratres â Superioribus
1036
Provinciae cum litteris commendaticiis ad diversos benefactores (quia beneficia, et auxilia â Celsissimo fundatore subministrata non erant sufficientia pro toto Conventu, et Ecclesia ampliori aedificandis) exmissi erant; eorum auxilium imploraturi, quatenus pro celeriori Conventus aedificatione adjutrices benignè porrigerent manus. Quod ambitus major â meridie in septentrionem protensus anno 1639 (quo anno primus Guardianus institutus legitur P. Georgius Ugollinus Ex-Diff'or) suam saltem externam perfectionem jam attigerit, patet ex horologio solari in muro versus horticellum interiorem depicto, ubi praedictus annus legitur appositus. Conventus non censetur fuisse totus simul aedificatus, sed primitus aedificatus fuit ambitus magnus cum ambitu Novitiatum versus per modum litterae L. ita ut ex ambitu pateretur descensus ad Sacristiam. Postquam verò Ecclesia ad totalem perfectionem, prout hodie visitur, devenerat, adjunctus fuit alius ambitus chorum versus, et conjunctus cum Ecclesia. Tandem anno 1686. sub Provincialatu A.R.P. Antonii Lazari in Congregatione intermedia Labaci die 10. Feb. celebrata aedificatum novum pro Novitiatu, ejusque delineatio exhibebatur, et approbabatur, hinc post Capellam Laurethanam hoc tempore aedificatus fuit Novitiatus, in quo sunt 7. Cellae pro Novitiis praeter Cellam P. Magistri, et Scholam, in qua Novitii lectiones Spirituales, et instructiones excipiunt â suo Magistro, in cantu chorali exercentur, aliisque Spiritualibus exercitiis oblectant. Fuit autem Conventus hic jam anno 1680. deputatus pro Novitiatu, â quo semper hic permanet.
VII. Quamvis verò Patres nuli parcebant labori in conquirendis sufficientibus pro construendis Conventu, et Ecclesia subsidiis, attamen non onstante omni possibili adhibita opera aedifisium tam lente exurgebat, ut nec anno 1654. aliqua ex parte perfectum fuisse videatur, uti colligitur ex actis diffinitorialibus Congregationis intermediae Labaci die 12. Aprilis 1654. celebratae, ex qua emanavit sequens Decretum n. 7: Nec in Conventu Nazarethano aliqua nova fabrica incipiatur, sed prius incoepta perficiatur . Patet igitur, quod fabrica incoepta necdum perfecta fuerit. Imo Conventus primò suam totalem perfectionem (Novitiatu demas, qui tardius, ut dictum, adjunctus fuit) vidit anno 1666. aut ad initium anni 1667. quod denuo ex quodam Decreto Diffinitoriali in secunda intermedia Congregatione Labaci die 22. Januarii anno 1667. celebrata lato apparet hujus tenoris: Conventus Nazarethanus jam completa fabrica quoad cultum Divinum se aliis Conventibus conformet, e matutinum de nocte absolvat . Sunt nunc in toto Conventu Cellae Religiosorum 39. nam in Novitiatu sunt Cellae cum cella P. Magistri 8. in ambitu adnexo cum duobus cubiculis pro infirmis cellae 8. in ambitu majori Cellae 14. in ambitu chorum versus Cellae 7. quibus, si adjungantur Arcularia, et Pharmacopaeja, sunt Cellae 39.
VIII. Praeter haec 39. cubicula in Conventu pro Religiosorum habitatione extructa, sunt penes portam extra clausuram tria alia cubicula pro hospitibus saecularibus, quorum unum dici-
1037
tur cubiculum Principis (Fürstenzimmer) probabilius ex eo, quod penes Ecclesiam loco cujus aliunde deliciarum erigi debuisset, fuerit excitatum aliquod aedificium pro commoditate Principum, eo demum in spatium pro erigendo Conventu converso, sibi habitationem in Monasterio delegerit, ac speciale cubiculum pro sua commoditate erigi curaverit: unde etiam cubiculum illus semper appellatur cubiculum Principis usque ad hodiernum diem, sed haec conjectura non undequaque fundata videtur, nam si Princeps pro se aliquod cubiculum habere voluisset, illud potius in superiori ambitu fabricâsset, et pro dignitate suae personae magis exornâsset, quam penes terram in loco humido. Tum quia commodior est habitatio pro uno Principe in arce Altenburg mox sub monte sita, quae aliunde ad ipsum pertinet, quam in Conventu: mihi apparet, quod Principes Nazarethum saepius venientes, et ibidem cibum sumentes, in hoc cubiculo refocillari praelegerint, et ex eo Principum cubiculum vocitari coeperit: si haec mea conjectura alicui non placet, seligat priorem, aut novam [ fingat ] inveniat.
IX. Cum Conventus isthic in monticulo situs, in loco sano, ac peramoeno, cui hortus per unam partem usque ad radicem ejusdem extensus adjacet, suis numeris absolutus maximo semper laboraret aquae defectu, cogitatum fuit saepius, quomodo huic necessitati occuri posset. Erat quidem in horticello cisterna dissipata non valens continere aquas, obinde oportebat saepius, praesertim tempore siccitatis aquam ex fluviis montem alluentibus equis adducere cum expensis non exiguis faciendis in equos, currus, vasa etc. Dum cogitaretur de adducenda aqua and montem per syphones, et expensae graves imminerent, contigit casu, aut speciali Dei ordinatione, quod quaedam Domina ex Gonovitz nominata Margarita Michlin iret peregrinatum ad S. Xaverium, et in nostro Conventu diverterit, cui inter caeteris sermones proposuit, eidem P. Waychardus Posarelli p. t. Guardianus defectum aquae, quae commiserans Conventui sponte obtulit 100. f. quo beneficio cum gratirarum actione accepto, mox praedictus Guardianus habita licentia Celsissimi, et Reverendissimi Episcopi Labacensis in scriptis obtenta, per cujus agros aqua ex vicino monte Dobraule dicto duci debebat, ac Ill.'mi Domini L. B. Curti ex Sanneg, cujus tres rusticos, seu potius terrena ipsorum hoc opus tangebat, habito item concensu V. Diffinitorii operi manum admovit. Hinc
X. Anno 1752. die 29. Septembris in festo S. Michaelis Archangeli labor sumpsit initium, dum ipso die positus fuit alveus, et praevia benedictione fontis impositae Reliquiae Ss. Vincentii, et Christinae M. M. cum sequenti inscriptione: Praevia benedictione fontis die 29. 7'bris 1752. impositae fuerunt Reliquiae Ss. Vincentii, et Christinae M. M. per me P. Waychardum Posarelli p. t. Guardianum quae manent in capsula ex lamina reposita, et ex parte sinistra Orificii, ubi infixus est syphon epistomio signato ‡ occlusa. Tempus proinde, quod hujus operis labores exigebant, fuit â 29. Sept.1752. usque ad diem 20. Decemb. anni ejusdem, dein â 20. Martii
1038
1753. usque ad 4. Augusti anni ejusdem, Frui tamen hoc beneficio aquae coepit Conventus jam 17. Julii anni ejusdem 1753. fuit itaque aqua adducta ad Culinam, Refectorium, hortum ad portam interclusam extra Conventum pro lotione, ante Ecclesiam pro forensibus, quae dein deducta fuit ad stabulum pro adaquandis equis, et ab hinc dispergitur per montem. Impositi verò erant siphones pinei 916. quercini 145. universim 1061. Opus hoc constabat f. 405 X. 49. d. 2. Cum verò exoletis siphonibus ligneis aquae in Conventu ex terra erumpentes muris damnum causarunt, hinc anno 1778. siphones plumbei in Conventu ad praecavenda damna ulteriora, et majorem durationem impositi erant.
Caput III.
De variis fundationibus pro Conventu,
et Ecclesia Nazarethana factis.
§. I.
De fundationibus Episcopalibus.
I. Ex litteris fundationalibus Celsissimi, et Reverendissimi D. D. Reinaldi Scarlichii Spiscopi Labacensis, piissimi hujus Mariani Coenobii fundatoris cap. priori §. 2. n. 3. pag. 1031. adductis evidenter patet. quod praelaudatus Episcopus praeter donationem montis Nazarethani (ex quo ligna sive pro fabrica sive pro foco sufficientia haberi non posse optime noverat, nisi quis vellet monticulum intra triennium omni arbore destitutum videre) aliam provisionem calicis, et lignorum fundaverit, et hoc quidem non tantum pro fabrica Conventus, et Ecclesiae tunc construendae, sed etiam pro futuris ejusdem Conventus, et Ecclesiae necessitatibus, ut ex illis verbis litterarum clarè desumitur: Unâ cum certa provisione calicis, et lignorum tam pro fabrica persolvenda, quam pro aliis necessitatibus perpetuis temporibus â Nobis assignandis . Ex hoc eruitur, Successores Reinaldi in Episcopatu Labacensi teneri ad conservanda, et reparanda sartatecta, ad subministrandum calcem pro necessaria aliqua fabrica sive de novo erigenda siver reparanda, item ad ligna ex suis silvis danda non tantum pro aedificiis, sed etiam pro foco, quia sub pro aliis necessitatibus includuntur omnis generis lignorum indigentiae, et calicis.
II. Visum quoque fuit in litteris fundationalibus, quod Celsissimus Princeps Reinaldus Scarlichius dederit facultatem Conventui Nazarethano piscandi in suis aquis in terminis praefixis; quia verò fundator dicit in suis aquis in numero plurali, hinc Fratres in utraque aqua Dreta, et Sovina, seu Saana, quae infra collem penes Altenburg conjunguntur, piscabantur imperturbate usque ad annum 1688. quo anno â Celsissimo Principe Sigismundo Christophoro e Comitibus ab Herberstein Episcopo Labacensi prohibita fuit piscatio in fl. Dreta, permissa tantum piscatione in Saana fl. An verò hoc prohibere Episcopus, et Princeps potue-
1039
rit? Salvo meliori iudicio, respondeo negativè, attento, quod piscatio veniat pro stipendio Missarum, quae tam pro defunctis, quam vivis Episcopis legenda sunt, nisi fors in alia aqua major, et aequivalens districtus assignatus fuisset. Ratio est, quia haec licentia fuit confirmata per Imperatorem, ut Archiducem Austriae, qui tanquam Supremus Princeps descendens ex domo, cui Episcopatus suam debet fundationem indissolubile addit robur: Est etiam licentia praedicta gravata onere Missarum, sicque piscatio computatur in stipendium, et recompensationem Missarum: non est igitur amplius Episcopis liberum dictam licentiam, sicut et provisionem calicis, et lignorum vel frustrandi, cel minuendi, praesertim cum termini illius piscationis jam fuerint praefixi, et ipsa piscatio virtute illius licentiae ab origine Conventus exercita: aliaque Eleemosyna calicis, et lignorum in quacunque necessitate Conventus subministrata, Supposito igitur, quod Missae fideliter persolvantur â Conventu, nec piscatio praedicta impediri potest, nec provisio calicis, et lignorum Conventui sibtrahi. Terminus piscationis in Saana fl. hic est, videlicet ab Arce Altenburg usque ad pontem Praspergam versus, sed nunc restricta est ad quoddam signum non procul â ponte penes viam positum, ubi aqua dominii Sanneg incipere dicitur.
III. Praeter nunc specificatam eleemosynam fundationalem solet etiam Conventus ab Episcopis, et Principibus Labacensibus annuè percipere 36. lb. de Carnibus, et 3. currus bonos de foeno pro nutriendis bobus, quod Conventus pro conducendis lignis, et aliis rebus necessariis internetere debet. Pro his, aliisque beneficiis tenetur Conventus qualibet septimana feriâ 6'ta legere unum Sacrum pro vivis Episcopis, singulis verò mensibus unum pro defunctis Episcopis. Insuper reservavit sibi Episcopus Reinaldus Scarlichius, et suis Successoribus jus visitandi Ecclesiam illis verbis: Insuper Nobis et Successoribus nostris Ecclesiae, praedictae dumtaxat liberum visitandi ingressum, omni remoto obire reservamus . Quod intelligendum est, de visitatione Capellae Laurethanae, quae ab ipsis Episcopis aedificata fuit, non de Ecclesia majori, quae â diversis benefactoribus solicita Fratrum cura, et non absque magnis eorum laboribus posterioribus temporibus aedificata, et cum ipsa Capella conjucnta fuit. Nec obstat, quod tam ipsemet fundator Reinaldus Scarlichius, quam ejusdem in Episcopatu Successor Cel'smus, et R'mus D. Otto Fridericus Comes â Buchaim multa pro aedificio majoris Ecclesiae contribuerint, non obstat, inquam, quia etiam pro aedificio Conventus non exigua praestiterunt beneficia, et tamen nullus Episcoporum sibi arrogat jus visitandi Conventum.
IV. Insuper reservavit etiam sibi jus designandi, seu praesentandi duos, vel tres Religiosos caeteroquin habiles in omnibus Capitulis, et Congregationibus Provincialibus pro Guardianatu Nazarethano, ut desumitur ex illis verbis litterarum fundationalibus: Etiam (reservamus) designationem Guardiani praefati Conventus Nazarethani, tempore futuri Provincialis Capituli, aut Congregationis in memorata Provincia quandocunque celebrandae, ita, ut, dum duos, aut tres pro Guardianatu illo ad nostrum arbitrium proponimus, Superiores majores, vel illi, ad quos jure, ac legitimè spectat, ex propositis deligere, et ad praefatum Conventum unum pro Guardiano loci (salvis semper
1040
Ordinis Constitutionibus in aliis quibuscunque) destinare, et determinare teneantur. Ex hac Episcopali fundationali renovatione plura ┬ [ absurda ] perturbantia sequi possent, nisi verba bene ponderentur ac ad omnimodam trutinam revocentur: Unde animadvertendum venit primò: Episcopum debere, praesentare pro Guardianatu Nazarethano tres Religiosis dignos, et qualitatibus â Constitutionibus Ordinis requisitis praeditos, ut ipsemet fundator innuit illis verbis: Salvis Ordinis Constitutionibus: Secus possent omnes â Superioribus repudiari non minus, ac si Patronus Saecularis Clericum indignum id beneficium Ecclesiasticum praesentaret, qui ab Episcopo, seu ab eo institutio competit rejici potest.
V. Secundò animadvertendum est: Episcopum teneri in quolibet Capitulo Provinciali, se Congregatione intermedia praesentare Religiosos idoneos pro Guardianatu Nazarethano, non verò de triennio in triennium. Ratio primò est, quia ipsemet fundator hoc praescripsit in supra citati textu, in cujus sibi reservavit praesentationem Guardiani Nazarethani tempore futuri Provinciali Capituli, aut Congregationis in memorata Provincia quandocunque celebrandae, id est, in quolibet Capitulo, aut Congregatione, in quibus mutationes Guardianorum fieri consueverunt, reservamus nobis jus praesentandi Guardianum pro Conventu Nazarethano. Ratio 2' dò est, quia, si Episcopi tabtum de triennio in triennium Guardianum praesentare vellet, in multis violarentur Constitutiones Ordinis, quas tamen fundator salvas esse voluit, ut mox visum. Quod autem praedictae Constitutiones violarentur, patet inductione. Sic Guardianus prima vice electus continuare deberet per tres annos, quod sub invaliditate electionis absque dispensatione P. Ministri Generalis fieri haud potest: Item Superioribus non esset liberum in suis Capitulis transferendi Guardianum Nazarethanum ad alium Conventum, aut eum prorsus ┬ ob causas relevantes deponendi [ absque interveniente aliquae causa ] aut id aliud Provinciae officium, quod est ex Constitutionibus Ordinis incompatibile cum Guardianatu, assumendi, quae omnia sunt contraria constitutionibus Ordinis. Tum quia ex ijsdem Constitutionibus quilibet Guardianus tenetur tempore Capituli, et Congragationis resignare suum officium, et sic eo tempore non est Guardianus; unde vel ille velatius denuo eligi debet; quapropter si nullus praesentaretur, unus ad arbitrium Capituli Provincialis eligi potest.
§. II.
De bono Hansitschenhoff dicto, et de fundis
â domino Hörner Conventui legatis.
I. Non procul â Slavo Graecio, vulgo Windischgraz, in Styria situm est quoddam bonellum dictum Hansitschenhoff, quod olim ad Ecclesiam Nazarethanam spectabat_ Dein fuit ab ipso Celsissimo, et Reverendissimo D. Thoma Chrön Episcopi Labacensi divenditum cuidam A. R. D'no Andreae Tautscher Parocho, et Commissario Slavo Graecensi, cum hac conditione, ut ordinarias contributiones Inclytae Styriae
1041
Provinicae, et Ecclesiae Nazarethanae quotannis 12. f. pendat, ut coligitur ex quadam scheda Celsissimi Principis Thomae Chrön propria manu subscripta hujus tenoris: diese Steüer seyn schuldig Priesters Andreae Tautschers Vicarii, und Commißsarii in WindischGraz Erben von einem Gut (so sie daselbst von der H. Kirchen zu Nazareth kaufrechtlich innen haben) E. Ehrs. Landschaft in Steüer ohne abgang Jährlichen zu bezahlen, der H. Kirchen zu Nazareth absonderlich zwelf gulden Reinisch zinßgelt zu entrichten, kraft wohlverfertigten brieffs, auf welchen man sich kürze wegen referiren thuet. In quorum fidem haec scripsit, et notavit Altenburgae 11. Septemb. 1629.
Thomas Episcopus Labacensis.
II. Supra alienationem boni Hansitschenhoff fuisse factum publicum instrumentum, quod tamen meas subterfugit manus, patet ex mox allatis verbis: ''kraft wohlverfertigten brieffs auf welche man sich kürze referiren thuet.'' Quod instrumentum factum fuisse creditur die 5. Julii 1629. ut testatur Celsissimus, et R'mus D. D. Otto Fridericus Comes â Buchaim Episcopus Labacensis de dato Altenburg die 27. Aug. 1646. his verbis: das unser herr Antecessor see: gedächtnuß Thomas Bischof zu Laÿbach dieß abstehende auf einem Sub dato Graz von 5. Julii deß 1629. Jahrs außgefertigten Steüerbrieff eigenhändig geschrieben habe bekennen wie mit unserer vorgestellten hand vnterschrift. Actum Altenburg den 27. Aug. 1646.
Otto Friedrich bischoff
zu Laybach.
III. Quamvis verò altetitulatus Episcopus Thomas Chrön in supra allata scheda nihil expresserit, quale bonum illud fuerit, clarè tamen desumitur ex quadam scriptura de dato 1. Feb. 1646. Marci Meglitsch, qui dictum bonum ab haeredibus Tautscherianis emerat, illud fuisse vocatum Hansitschenhoff. Utrum verò haec venditio redimibiliter, aut redimibiliter facta fuerit, ipsemet emptor praedictus hac in re anceps videtur esse; cum enim ab eodem litterae obligatoriae peterentur, sic inter caetera respondit: das ich die Obligation wegen den dienst nach Nazareth von mir hinauß geben solte kan ich solches der zeit nicht thuen, dan ich muß mich vorhero in ihren consens, wie erlauben würdet, genugsamb ersehen, wie, und was für gestalt, ob es ein eigenthumb kaufrecht, oder nur leiber, alß ich gewarnet worden, darmit hat, damit ich also dabeÿ auch auf kein Eyß geführet werde. Dan weilen der hof in geistlicher Stüftung ist, müßte der consens nicht allein von
1042
Ihro fürstlichen G'den, oder Convent zu Nazareth, oder auch von ihr Päbstlichen Heiligkeit beschehen etc.
IV. Quod tamen hoc bonum redimibiliter ab Ecclesia Nazarethana alienatum fuerit, eruitur ex quodam rescripto Excelsae Styria Provinciae de dato Graecii 21. Julii 1653. virtute cujus ob neglectam â pluribus annis steurae, aliorumque tributorum solutionem D. Joannes Andreas Lackner (qui dictum debitum solvit), in possessionem praedicti boni Hansitschenhoff immissus fuit cum hac ibidem inserta conditione: Wan mehr gedachtes Gotteshauß zu Altenburg dessen Nachkommen, oder wer solches von rechts wegen zu thuen befugt, oft bemelte gülten und vnterthanen wider ablösen wolten, und sich ein Quatember vor Außgang des Jahrs mit erlegung des gelts so mehr erholter Lakner destwegen entricht, anmelden, das oft ermelte Lakner, oder seine Erben, zu Außgang des Jahrs, und nicht ehe der Ablösung statt thuen sollen etc.
V. Tandem, quod bonum Hansitschenhoff ab Ecclesia Nazarethana redimi quocunque tempore possit, patet ex eo, quia Conventus Nazarethanus praedicto Andreae Lakner die 26. Julii 1667. cessit saepefatum bonum ad tria corpora, seu ad tres usque gradus descendentiae in linea recta inclusive. Fatetur quoque ipsemet D. Andreas Lackner, praedictum bonum esse redimibile sequentibus, quas ex Originali desumi litteris:
Ich ends unterschriebener bekenne hiemit für mich, und alle meine Erben, das ich vermög von einer hochlöbl. Verordenten Stöll und Landshaubtmanschaft in Steüer etc. in handen habenden Saz, und Ansazbrieff, über den Hanschitschenhof habenden jus: da, und zum fahl abgedachten hof das Gottshauß zu Maria Nazareth ob dem Geschloss Altenburg genant, zu dero Closter, oder Gottshauß solten bedürftig seyn, das ich, meine Erben, oder des Saz, oder Ansatz Inhaber obgedachten Hanschitschenhof mit ablegung aller meiner daran habenden schuld und praetension dem Gottshauß, oder Closter, und sonsten Niemand andern, schuldig, und obligiert abzutretten bin … Beschehen zu Maria Nazareth des 26. Julii des 1667. Jahr.
(L. S.) Hannß Andre Lakner
VI. Ex hucusque adductis clarè colligitur, quod bonum Hansitschenhoff ad Ecclesiam Nazarethanam pertinuerit, antequam ea nobis consignata fuisset. Dum verò Cel'mus,
1043
et R'mus Princeps Reinaldus Scarlichius nobis Capellam, seu Ecclesiam Laurethanam donâsset, donavit etiam omnia ea, quae Ecclesiae, seu Capellae adnexa erant, ut ex supra c. 2. §. 2. n. 2. pag. 1030. adducto inventario liquet. Et quamvis nec in Inventario, nec in fundationalibus ulla reperiatur mentio expressa boni Hansitschenhoff reperitur tamen implicita sub generali nomine beneficii praestiti; et sub hoc nomine etiam comprehensum est ipsum Ecclesiae Inventarium, quod nobis una cum Ecclesia consignavit, imo sub nomine beneficii omnia alia beneficia, quae praeter Ecclesiam et expressè nominata Fratribus exhibuit, intelligenda veniunt. Nec dici potest, quod sub nomine beneficii praestiti, cum dicatur in singulari, intelligatur tantum beneficium calcis, lignorum, et piscationis, quod in fundationalibus expressum est, non potest inquam dici, nam licet in rigore gramaticali exponatur, ly beneficii pertinere ad calcem. ligna, et piscationem, adhuc debuisset ponere in plurali beneficiorum, quia beneficium calcis, lignorum, et piscationis, cum ab invicem non dependeant, et unum sine altero praestari potest, tria beneficia omnino dicenda sunt.
VII. Quo verò titulo praedicti 12. f. intuitu boni Hansitschenhoff (quos hodie Conventus fideliter, ex Dominio Waldeg) Ecclesiae obveniant? certi nihil haberi potest, sive fundationis, cessionis, ac donationis litterae inspiciantur, sive alia instrumenta literraria consulantur: praesumendum tamen est, fundatorem aut voluisse hanc eleemosynam cum aliis beneficiis praestitis Ecclesiae, et Conventui obvenire in compensationem Missarum, quas pro Episcopis vivis, et defunctis celebrandas ordinaverat, cum in suis donationalibus litteris dicat: Ut verò memoria tam hujus nostrae liberae voluntatis, collationis, ac cessionis quam beneficii â nobis ipsis Fratribus praestiti, perpetua habeatur, cupimus, ac volumus, ut Fratres in Conventu Nazarethano constituti, omnibus septimanis, singulis sextis feriis pro vivis successive, singulis vero mensibus pro pie defunctis praedecessoribus, et successoribus futuris unam Missam inviolabiliter dicant, ac celebrent: aut verò intendisse, in aliam Capellae necessitatem, puta illuminationem lampadis procurandam suppellectilem Altaris etc. impendi, quia hoc beneficio Ecclesia, antequam nobis traderetur, et Conventus aedificaretur, jam fruebatur.
VIII. Perillustris D. Philippus Hörner videns, licet Fratres multum occuparentur circa aedificationem Conventus, et Ecclesiae Nazarethanae, ipsum aedificium ob penuriam benefactorum valde lentè erigi ad tam pium opus citius promovendum, et ad perfectionem deducendum in extremis constitutus circa annu Chri-
1044
sti 1640. in sua ultima dispositione Conventui testamentanter reliquit 5. fundos, et domum suae habitationis (vulgo fünf Huben und den Hof) Quia verò hi coloni aliquod debitum apud Excelsam Styriae Provinciam ob neglectam solitorum contributionum solutionem contraxerunt, fuerunt praedicti coloni â dicta Provincia D. Mathiae Plaphart postae Magistro Francii (in quo territorio dicti fundi fundi siti erant) in arendam dati, eo, quod praefatumapud Provinciam Styriae contractum debitum exolverit, cum hac tamen conditione, ut praefatos fundos, quandocunque â Conventu illi ea summa, quam pro solutione debiti expenderat, fuerit restituta, eidem Conventui cedere sit obligatus. Dum verò fabrica ad perfectionem vergeret, et Conventus rusticos, quod aliunde Regulae Fratrum Minorum adversatur, amplius habere nollet, eos Syndicus Apostolicus D. Joannes Kunstel vendidit Perillustri Domino Joanni Carolo de Samburg â Purgstall Provinciae Carnioliae Logographo, et Consilii Bellici Secretario pro 700. f. quorum 350. dati erant D. Mathiae Plaphart pro redemptione rusticorum, alii 350. pro aedificio Conventus, et Ecclesiae applicati erant, uti constat ex contractu facto Labaci 25. Feb. 1661.
IX. Hanc 5. fundorum abalienationem postmodum Vn'ble Diffinitorium ratam habuit sub die 18. 8'bris ejusdem anni sequenti Rescripto:
Philippi Hörner fel. mem. et ejus uxoris funda quinque in Franz jacentia, Sacro Monasterio S. Mariae Gratiarum in Nazareth supra Altenburg per modum donationis, et purae eleemosynae testamentaliter relicta, cessa, et donata de scitu, et consensu R' mi P. Commissarii Generalis, et Ministri provincialis P. Pauli de Tauris, Perillustri Domino Joanni Carolo de Samburg â Purgstall Inclytae Provinicae Carnioliae Buchhalter, et bellico Secretario Provinciali â Guardiano P. Michaele Bosgnyach, nec non Diffinitore Provinciae per Excell' mum D. Syndicum Apostolicum Joannem Kunstel vendita, et virtute Sancti nostri Instituti abalienata, superfluamque venditionis summam, uti in rationibus nobis, et praeterito Diffinitorio exhibitis apparet, in aedificio Ecclesiae, et Monasterii per Syndicum impensam, Vn'ble Diffinitorium per praesens Rescriptum, et Decretum ad evitandas quorumque, et quascunque praetensiones ratificat, confirmat dictam abalienationem, et juxta Summorum Pontificum, et Ordinis Decreta, et Constitutiones factam, et dicto Domino de Samburg perpetuam promittit manutenentiam omni meliori forma, et modo. Actum Tersacti 18. 8'bris 1661.
Caput IV.
De attentata separatione Conventus Nazarethani
a Provincia Bosnae Croatiae, et unione cum
Provincia Austriae.
1045
I. Postquam nostri Patres magnis laboribus, et indefessa solicitudine tam Conventum, quam Ecclesiam ad totalem perfectionem perduxissēt, et ipsum Conventum per 40. annos in pacifica possessione incoluissent, surrexit quidam, cujus status, aut conditionis? ignoro, anno 1672., qui inscia Provincia nostra, imo et inscia Provincia Austriaca, ut fertur, quod tamen vix fieri potuit (eccur enim Imperator finalem sententiam P. Ministro Provinciali Provinciae Austriae indicâsset? si illum negotium hoc non tangebat) Sacrae Caesareae Majestati Leopoldo I. falsis narratis persuadere conatus fuit, ut Conventus Fridaviensis, qui nunc Ormosdiensis dicitur, ad Provinciam Sclavoniae spectans, et Nazarethanus ad Provinciam Carnioliae pertinens, ambo in Styria inferiori siti, Provinciae Austriae incorporarentur. Ut Imperatorem ad assensum moveret, attulit pro Conventu Fridaviensi motivum, quaedam scandala in eodem ex regimine Patrum Provinciae S. Ladislai perpetrata: pro Conventu verò Nazarethano aliquam convenientiam; dicebat enim, congruum esse, ut omnes Conventus P. P. Franciscanorum in Ducatu Styriae existentes Provinciae Austriae incorporarentur, ne exteri in Provinciis haereditariis gubernent, et dominentur. Fors putabat, quia Provincia titulum Bosnae Croatiae praeseferebat, eam esse ex meris Turcis conflatam? Profecto si Styria respectu Austriae non est Provincia extera, quia tam Austria, et Styria, quam Carniolia sunt Provinciae haereditariae Augustissimae Domus Austriacae.
II. Multa alia sunt, quae sinister susurro ignorâsse convincitur, aut se ignorâsse, ut suum intentum facilius assequi valeret, fingebat. 1' mò ignorâsse censendus est, quod Conventus Nazarethanus situs sit in Styria Slava, quasi in Carnioliae finibus, populusque vicinus tantum idiomate Slavo, seu Carniolico utatur, cui Patres Provinciae Austriae, quorum vix unus, vel alter praedictum callet idioma, nec concionando, nec Sacras audiendo confessiones, satisfacere potuissent. 2' dò ignorâsse convincitur ipsius fundatoris, et Ferdinandi II. Romanorum Imperatoris Avi Leopoldi I. dictam fundationem confirmantis intentionem; nam Cels'mus fundator Reinaldus Scarlichius Ecclesiam Nazarethanam tradidit Frastribus Minoribus determinate Provinciae Bosnae Croatiae, ac pro his tantum, et non aliis Ferdinandus II. glor. mem. Romanorum Imperator dictam fundationem, cessionem, et donationem in perpetuum confirmavit, praedictum Conventum, ac Fratres pro tempore in eo commorantes in suam specialem protectionem suscepit, prohibendo amnibus, cujuscunque gradus, dignitatis, aut praeeminentiae existerent, non tantum sub indignatione Caesarea, sed etiam sub poena 50. Marcarum purissimi auri (quam hic Projectans merito incurrere debuisset) ne quis Fratres hic commorantes iniquè perturbet, ut supra c. 2. §. 2. visum.
1046
III. Praeterea susurrator isthic, Imperatori suggessit magnum damnum Conventui Clagenfurtensi causatum (judica, an haec inscia Provincia Austriae actitata sint?) ex eo, quod, Patres Nazarethani eleemosynarum collectiones per Carinthiam faciant. Unicum, quod satis admirari nequeo, est, quod tam Pius,┬ prudens,┬ sagax,┬ ac doctus┬ Imperator falsis narratis perfidi Consiliarii (utinam! non haberet sequaces) illico tantam fidem adhibuerit, ut postposita omni alia inquisitione, ac inscia Provincia sese resolverit ad incorporandum Conventum Nazarethanum Provinciae Austriae: Quem ob finem tam Cardinali Hassiae Ordinis Protectori, quam P. Ministro Generali pro eorum annutu scripserat. Quid ad litteras Imperatoris Cardinalis Hassiae responderit, mihi ob defectum praedictarum literrarum compertum non est. Hoc unicum scio responsum Cardinalis expeditum fuisse die 20. Junii anno 1672. ut constat ex litteris Leopoldi Imperatoris Viennae die 30. Julii ejusdem anni exaratis.
IV. Tenor autem Responsalium R'mi P. Ministri Generalis talis est:
Sacratissima Caesarea Majestas!
Quamquam inscriptio benignissimarum Majestatis Vr'ae Caes. litterarum de 16. Maji currentis anni praeseferebat P. Sebastianum â Cajeta â decenio jam vita functum, adjectio tamen tituli Generalis Sancti Francisci, quo ego, meritis licet imparibus, insignior, sustulit personae aequivocationem; unde factum, ut ad meas pervenerint manus, â nemine sane reverentius excipiendae; id namque et alias debitum et meae, et Religionis mihi creditae in Aug' mam Vestram Majestatem observantiae proprium.
Per illas dignatur Caesarea V' ra Mat'tas insinuare scandala, quae dicuntur perpetrata â Fratribus mei Ordinis reformatis Monasterii Fridaviensis in Styria siti, ac ad similia imposterum praecavenda expedire, ut tam dictum Monasterium, quam aliud Provinciae Croatiae non procul Cileja in germano solo existens, et Nazareti nuncupatum, uniantur, et incorporarentur Austriacae Reformatorum Provinciae, ut hujus legibus, et moribus regantur.
Scandala, quod attinet, vel tantum recensita adeo abhorreo, ut ne vix quidem effari queam: eoque magis, illa demiror, quo â strictioris observantiae professoribus Reformatis videlicet dicti Conventus Fridaviensis duntaxat ferantur commissa; At quod insontibus Fratribus scilicet de Nazareth, qui enarratorum criminum ne quidem insimulantur ad parem amissionis sui Conventus poenam redundent, ansam
1047
praebet suspicandi, utrumque nonnisi suppositum fuisse, et suggestum Sacr'mae Ma'ttis V' rae Caes' ae Clementiae, opera eorum, qui iterato dicta Monasteria sibi subjicere, et nedum Fridaviense sui instituti, et reformationis verum Nazarethanum, quod Observantium est, contra Ordinis statuta, et in grave praejudicium tertii occupare praetendunt. Utut sit, cum de re non exigui momenti agatur, quaeque non mea, sed solius Sanctae Sedis Apostolicae (divisionem quippe Provinciarum, et hujusmodi Conventuum aggregationem sibi reservantis) authoritate fieri potest, et Ma'ttis V'rae Caes' ae aequitas, et justitia alias se extendat ad omnes, quam obnixe possum, supplico, quatenus pro grato habeat accusatos desuper objectis criminibus audiri, ac pariter â me causam cognosci, ut pro qualitate delicti transgressores puniantur, et nisi suffecerit, alias Religiosos probos ipsis substituere, aut aliud opportunum applicetur remedium, quo scandala aboleantur, et Dei O. M. Caesareaeque V'rae Ma'ttis servitio exactius imposterum prospiciatur eo debitae servitutis obsequio, quo me, meosque obstrictos profiteor Sac. Caes. Maj. V'rae quam Omnipotens perenni sospitet incolumitate, ut opto, et oro. Roma ex Conventu Aracoelitano.
Sacrae Caes. Ma'ttis
Ad pedes V. M. C. provolutus, humilli-
mus Sacellanus Franciscus Maria
Rhini de Politio Gn'lis S. Francisci.
V. Dum res, quae occulte agebatur, Provinciae nostrae innotuisset, illico Patres nostri supplicem ad Augustissimam Caesaream Majestatem dederunt, in quo causas pro retentione Conventus Nazarethani humiliter exposuerunt. Supplex hujus erat tenoris:
Sacra Caes' a Majestas, D'ne D'ne Clementissime!
Innotuit Religioni Seraphicae S. Francisci de Observantia Provinciae Carnioliae, quae alias Provincia Bosnae Croatiae, et Carnioliae intitulatur, de mandato V' ae Maj. Caes. ae Conventum Nazarethanum in Styria eleemosynis collectis Fratrum Provinciae nostrae constructum, ac fabricatum, â nostratis Provinciae corpore avellendum, Austriacaeque fore incorporandum. Qui Majestatem V'ram disponebat ad assensum hujus translationis, et incorporationis, duo adduxit: Primò congruum nempe, ac conveniens esse omnes Conventus P. P. Franciscanorum in Ducatu Styriae existentes Provinciae Austriae incorporari, ne exteri in Provinciis haereditariis gubernent, ac dominentur. Secundò in exemplum adduxit Conventum Fridaviensem proxime Provinciae Sclavoniae adimendum
1048
ac Austriacae, cujus limitibus circumscribitur, incorporandum.
Proinde Majestatem V'ram humillime supplicamus, quatenus ante executionem, subsequentes clementissime dignetur discutere considerationes, in nostrae Provinciae tutelam adductas.
Equidem non negamus memoratum Conventum Nazarethanum, in limitibus quidem extare Styriacae Provinicae, remotissimum autem esse ab Austriacae Provinciae Conventibus, ita, ut ob viciniam, et communicationem Sclavonici idiomatis non in Styria, verum in corde ipsius Carnioliae erectus censeatur. Et quia Sancta Religio nostra in salutem proximi, animarumque lucrandarum Deo studium incumbit per Divini verò praedicationem, et confessionum exceptionem, ob vulgaris linguae commercium fructus facit salutares, quas Provinciae Austriacae Religiosi, germanicae tantùm linguae gnari haudquaquam possent reportare.
Quamvis autem Provincia nostra nomen Provinciae Bosnae Croatiae praeseferat, figurare sibi attamen Maj. V' ra nequaquam debet, ex earumdem Provinciarum Religiosis Conventus esse conflatos, ac Religiosas domos nostras per eosdem gubernari: cum in Bosna nullum plane, et in Croatia paucos Conventus habeamus.┬ Gubernatur autem Provincia per Religiosos nationales Interioris Austriae Carniolos, ac Goritienses, adeoque non per peregrinos, ac exterorum regnorum Religiosos claustra moderantur. Retinet autem nomen Provinciae Bosnae Croatiae, et Carnioliae, eo, quod ante invasionem Turcarum plura ibidem claustra habuerit, ex qua pluralitate, et Conventuum numero denominatio Provinciae inhaesit.
Nec officere nobis potest sejunctionis exemplum Conventus Fridaviensis, ejusdemque de mandato Sac. Maj. Caes. Ad Provinciam Austriacam unio, eo, quod illius domus Religiosa familia non solum separationis hujus Suae Maj. Caes. Causam dederit, verum etiam per regni Sclavoniae Franciscanos respectu haereditariarum Provinciarum peregrinos homines existimatos, regitur, ac gubernatur, quod nobis nullo modo potest opponi, adoque nec animum Maj. Suae Caes. Â nobis reddere alienum.
Supplicant autem pro retentione Conventus Nazarethani Maj. V'rae Caes. Longa, per quadraginta annos, pacificaque nostrae Provinciae possessio, cura Religiosorum nostrae Provinciae in colligendis, ac in fabricam impendendis eleemosynis habita, Novitiatûs ibi existentis, in quo Juventus in Spiritu devotionis instruitur, erectio, alibi hujuscemodi construendi Novitiatus inhabilitas: Conventuum in Provincia nostra paucitas: Runensis Conventus in Styria existentis, ac â nobis possessi, sed necdum aedificati totaliter, qui etiam ob imperfectionem suam â nobis non repetitur, exemplum. Ferdinandi II. Gloriosae memoriae Avi Ma'ttis V'rae Caes. Praelibati Conventus Nazarethani pro Provincia Carnioliae Bosnae Croatiae in specie facta confirmatio: nulla avulsionis hujus â Provincia nostra, data causa.
1049
Ideo in spem venimus Maj. V'ram Caes (ut humillimè supplicamus) in memorati Conventus possessione Provinciam nostram Carnioliae, non solum relicturam, verum etiam ulterius stabilituram« confirmaturamque, Deum Omnipotentem, ut gratiis suis cumulatius Ma'ttem V'ram Caes. augeat devotissimè exoraturi
Sac. Maj. V. Caes ae
Humillimi Clientes, et Capellani
P. Pro'alis, et Religiosi Prov'iae Bosnae
Croatiae, et Carnioliae Ord. Min. S. Franc.
de Observantia.
VI. Visis Patrum Provinciae Bosnae Croatiae, et Carnioliae justis postulationibus Sac. Caes.a Majestas Consilium requisivit Celsissimi Principis, et Episcopi Labacensis (qui hujus fundator est Conventus, in ejusque Dioecesi existit) Domini D. Josephi Comitis â Rabatta, qui in favorem Patrum Provinciae Carnioliae suum sentimen Suae Caes. ae Majestati exhibuit hoc sub tenore:
Sacratissima Maj. Caes. a , D'ne D'ne Clementissime!
In causa Monasterii Patrum Fratrum S. Francisci de Observantia Nazarethum nuncupati, an illud â dictorum Fratrum Provinciae Carnioliae dismembrandum sit, et incorporandum Provinciae Austriacae? Sacratissimae Ma'tti V'rae hic adjacenti Clementissimo mandato humillimè obsequendo pro informatione, uti sentio, sincerta mente rspondeo.
Dictos Patres Fratres Provinciae Carnioliae manutenendos esse in Nazarethani Monasterii possessione.
Primò, quia pro ipsis expressè loquitur ab Antecessore meo Reinaldo Episcopo facta fundatio, et â Suae Majestatis gloriosae mem. Avo Augustissimo Imperatore Ferdinando Secundo desuper obtenta confirmatio, quam authoritatem ad instar legis firmissimam non expedit infringere, aut ei contraire.
Secundò: quia communis utilitas, quam habet hic populus ab isto Monasterio, procedit ex idiomate Sclavonico, quo dicti Patres concionando, et Confessiones audiendo festis, et Dominicis diebus deserviant, maxime in solemnitatibus Processionum, ubi ex Carnioliae, Styria Sclavica, et Carinthia Sclavica frequenter adveniunt ad duo, vel tria millia hominum idioma germanicum ignorantes, ideo fundator subjecit Monasterium hoc Provinciae Carnioliae, quae abundat hujusmodi subjectis ad istam devotionem promovendam idoneis: Austriaca verò Provincia caret eisdem.
Tertiò: Videtur aequitas postulare, ut quadraginta circiter annis, magnis laboribus, et sudoribus erectum Monasterium, et jam ad complementum deductum Fratres Provinciae Carnioliae possidere permittantur, ne illis illud Virgilii objiciatur: Sic vos, non vobis etc. nam durum videretur sine culpa de laboribus manuum suarum expelli, et alios non laborantes ad fructus percipiendos supervenire
1050
Ideo Sacr'mae Ma'tti V'rae hanc meam opinionem debita humilitate subjicio, et Spiritualem utilitatem, quam ex Fratribus Sclavici idiomatis peritis perceperunt hactenus, et percipiunt Sclavica Styria, atque Sclavica Carinthia, et Carniolia in hoc Monasterio Nazarethano. Sacr'mae Ma'ttas V'ra dignetur etiam favore suo, et gratia confirmare, ut juxta intentionem fundatoris, et pientissimi Confirmatoris hactenus frequentata devotio perseveret sub gubernatione Provincialis Carnioliae, quae certo deficeret, si ad Provinciam Austriacam devolveretur. Quam opinionem meam etiam tanquam Succesor fundatoris, et cujus interest devotionem Dioecesis per idoneos Concionatores, et Confessarios pro juribus conservare, Sacr'mae Ma'tti V'rae humillime commendo.
Altenburgi die 5. 7'bris 1672.
Josephus Ep'pus Labacensis.
VII. Tandem consideratis Provinciae Carnioliae Patrum rationibus, et perpensis motivis ab Episcopo Labacensi pro manutenendo Conventu Nazarethano pro Provincia Carnioliae adductis, ac explorato super his I. A. Regiminis sensu Leopoldus I. Romanorum Imperator in favorem Provinciae Carnioliae Fratrum Minorum de Observantia definitivam tulit sententiam, quam Graecium sub dato Viennae 4. Feb. 1673. ad I. A. Regimen (â quo demumj tam Ministro Provinciali Austriae, quam Carnioliae pro directione publicata fuit) transmisit his verbis conceptam:
Leopold
Wür haben vnß Eüer gehors. Schreiben von 14. xber negsthin unterthänigst referiren lassen, vnd darauß mit mehrern gnädigst verstanden, was N. Provincial, und Religiosi Ordinis Sti Francisci de Observantia Provinciae Bosnae et Croatiae wider die von Eüch nach vor einer zeit mir occasion des Closters Friedau vermeinte incorporirung des Closters Nazareth des Oesterreichischen Provinz eingewendet und was massen Ihr nach Vernembung der drinigen Regierung, und vermitels selbiger des Bischoffen von Laybach Andacht gehorsambst ermeint habt, weilen solches Closter nit in die Sclavonische Provinz, in welchen Supposito ihr gestanden waret, sondern in die Crainerische gehörig, beÿnebens des Bischoffen zu Laybach Andacht darauf obsicht hätte: Es möchte dahero selbiges Closter noch ferers in den alten Stand gelassen, Ime aber die collectur des heiligen Almosens in Karndten ab- und eingestelt werden, zumahlen nicht billich, das selbiges denen andern armen Geistlichen des Lands Karndten durch dieses Closter benohmen, und entzogen werden solte. Allermasssen Wür vnß nun dieses Eüer unter-
1051
thanigstes Gutachten beÿ solcher beschaffenheit gnädigst wohlgefallen lassen, alß werdet Ihr destwegen die weitere verfügung sowohl wegen fehrers verbleiblassung selben Closters in dem alten Stand, alß auch abstellung der Collectur des heiligen Almosens in Karndten zu thuen wissen. Dan an deme etc. Wienn den 4 ten Feb. 1673.
VIII. Circa collecturam eleemosynae in Carinthia notandum, quod ea fuerit prohibita ab Imperatore ob sinistram eidem suggestam informationem; fuit enim sua Caesarea Majestas informata, ut ex mox adducto Clementissimo Rescripto patet, quod Fratres Conventûs Nazarethani in iis Carinthiae locis, in quibus Fratres Provinciae Austriae Conventus Clagenfurtensis collecturas exercent, eleemosynas colligant in praejudicium praedicti Clagenfurtensis Conventus Fratrum: quod tamen non verificatur, Fratres enim Nazarethani in Carinthia quidem colligunt eleemosynas, et intra districtum Dioecesis Labacensis, exceptis quibusdam nobilibus personis, et quidem in iis locis, quae Patres Conventus Clagenfurtensis nunquam penetrarunt: unde etiam nunquam aliquae querelae ab ipsis respectu hujus Nazarethani Conventus ratione alicujus praejudicii auditae erant. Eapropter Conventus Nazarethanus genuinam informationem Suae Sacr'mae Caesareae Majestati submisit humiliter deprecando, ut ab hoc interdicto faciendi collecturas in Carinthia, utpote nulli praejudiciosas absolveretur. Quid responsi Conventus â Caes.a Ma'tte tulerit? in Scripturis non reperitur, illud tamen favorabile fuisse creditur ex eo, quod Conventus in antiqua in Carinthia collecturas faciendi consuetudine imperturbatus persistat.
Caput V.
De Ecclesiae aedificatione, ejus Altaribus,
eorumque consecratione: Deque Confrater-
nitatibus, Reliquiis, aliisque piis
exercitiis.
§. I.
De Ecclesiae aedificatione, ejus consecratione,
ac ejusdem Altaribus.
I. Ad omnem evitandam aequivocationem animadvertendum venit, hic non agi de prima Ecclesia, seu Capella Nazarethana, sed de Ecclesia majori, quae post introductionem Fratrum Minorum erecta, et cum ipsa Capella Laurethana conjuncta fuit. Nam de prima jam dictum erat superius, quod ea aedificata fuerit â Celsissimo, ac R'mo Principe, et Episcopo Labacensi D. D.
1052
Thoma Chrön anno 1626. ac consecrata anno 1628. ut habet Valvasorius Topogr. Carn. lib. 8. sect. 3. pag. 671. Unicum adhuc de prima Ecclesia investigandum est, ubi situm erat Sacellum uno Altari instructum? de quo mentio est in Inventario Ecclesiae suprà c. 2. §. 2. n. 2. pag. 1030. aliqui putant Sacellum hoc stetisse in loco, in quo nunc Ara S. Crucis constitit: meo videri probabilius esse, Sacellum ante Ecclesiam fuisse extra portam lateralem orientem versus, ubi nunc parvulum Coemeterium est, per quam portam si non unicus, saltem principalis ad Ecclesiam introitus fuisse creditur, ad quod asserendum me movet Insigne, Celsissimi Principis Thomae Chrön supra hanc portam positum cum supra insinuata subscriptione: si enim alia principalior fuisset porta, supra eam, et non supra hanc Insigne Episcopale apponeretur.
II. Cum ad Ecclesiam Nazarethanam ob plures gratias intercessione B. V. Mariae obtentas indies major [ fiebat ] fieret non tantum ex Styria, sed etiam ex Carinthia, et Carniolia populi confluxu, cui cupiendo Ecclesia Nazarethana insufficiens, nimisque angusta erat: Unde Patres post traditam ipsis Ecclesiam mox cogitare coeperunt de majori aedificanda Ecclesia, pro quo opere celerius consumando apud diversos benefactores (quia beneficia Celsissimi fundatoris Reinaldi Scarlichii Episcopi Labacensis, licet plurima fuerint, non erant sufficientia tam Ecclesiam, quam Conventum ex fundamentis erigendi) opportuna auxilia quaerebant. Quamvis verò Fratres omnem impenderunt operam, tamen aedificium ejusdem ob defectum sufficientis eleemosynae adeo lentè exurgebat, ut ad eum statum, in quo consecrari potuisset, non nisi anno 1661. pervenerit. Hoc enim anno die 25. Septembris, quae incidit in Dominicam 4.'tam Septembris, et 16'tam post Pentecosten, ac proximam post festum S. Matthaei Apostoli, et Evangelistae (qua Dominica quotannis cum magno populi concursu anniversaria Consecrationis, seu Dedicationis memoria recolitur) consecrata fuit (ut desumitur ex Scripturis, et notis Archivii Nazarethani, nam instrumentum deperditum est) in honorem B. V. Mariae sine labe conceptae, unà cum duobus Altaribus, ut infra videbitur, â Celsissimo, et Reverendissimo D. D. Ottone Friderico ê Comitibus de Buchaim Episcopo Labacensi.
III. Licet verò Ecclesia anno 1661. consecrata fuerit, non tamen adhuc omnigenam attigit perfectionem, quod ex eo, desumitur, quia Episcopus Labacensis Otto Fridericus â Buchaim pro subsidio aedificii, pinguissimam in Dioecesi Labacensi tunc suo pastore viduatam Parochiam in Altenmark Patribus Nazarethani Conventus commisit administrandam his adjectis conditionibus, 1' mò t Contributiones Provinciae Styriae solvatur. 2' dò ut Cathedraticum Oberburgum mittatur. 3' tiò ut duo Sacerdotes Cooperatores interteneantur, reliquum verò in fabricam Conventus, et Ecclesiae Nazarethanae applicetur. Hanc Parochiam uno anno administravit A.V.P. Michael Angelus Bosgnyak Diff'or actualis; profecto magnum incrementum sumpsisset Ecclesia vel ex unius anni Parochialibus proventibus, si P. Administrator aut Oeconomiam intellexisset, aut intellectam benè direxisset, Quando verò Ecclesia omisso
1053
titulo Immaculatae Conceptionis, assumpsit titulum Annuntiationis, nullibi reperire erat. Magis isthic titulus congruit Ecclesiae Nazarethanae, quia ipsa Capella uniformata est Capellae Lauretanae, in qua B'ma Virgo Maria ab Angelo Salutata, ac Verbum Caro factum est. In festo igitur Annuntiationis B. V. Mariae die 25. Martii celebratur hujus Ecclesiae patrocinium post assumptum praedictum titulum.
IV. Anno 1667. Ecclesia suam essentialem perfectionem, ut ex quadam Diffinitoriali decisione, vi cujus completa jam fabrica matutinum de media nocte persolvendum praecipitur, innotescit, assecuta est. Altaria aliqua, et nonnulla alia posterioribus temporibus addita erant. Stratum namque ex lapide quadro, et scisso factum fuit anno 1753. et anno 1754. et quidem anno 1753. stratae erant Capellae S. Josephi, S. Antonii, S. Petri Regalati, ante Ara S. Crucis cum ejusdem gradibus: Item Capellae S. Floriani, et S. Barbarae. Anno sequenti stratum fuit reliquum Ecclesiae corpus cum duabus Capellis sub Choro existentibus, totus labor, pro quo faciendo diversi benefactorees liberales contribuerant eleemosynas, constabat 321. f. 49. X'r. Anno 1759. fuit Pulpitus Concionatorius â domesticis Fratribus Genuino Kerschpaumer Arculario, et Alexio Rivalta statuario factus, ac anno 1762. sub Guardianatu P. Maximi Selderer fuit marmoreo colore obductus, pro quo labore A. R. D. Joannes Josephus Thalmeiner Parochus extra Schönstein contribuit f. 100. Organum anno 1736. factum, fuit anno 1763. reparatum, aliqua registra de novo imposita, armarium nuceum novum factum, et ita positum, ut pulsus organi in medio chori fiat, qui hactenus ex laeva Chori, parte penes crates fieri debuit.
V. Arae in Ecclesia Nazarethana universim numerantur 10. Prima Ara est in Capella Laurethana B'mae Virginis Mariae ab Angelo Salutatae. 2' da et prima extra Capellam in medio Ecclesiae sita mox ante dictam Capellam est Sanctae Crucis. 3' tia et prima ex parte Epistolae est Ara S. Josephi, et Sanctae Annae. 4' ta et secunda ex parte Epistolae est Ara S. Antonii Patavini, et S. Petri de Alcantara. 5' ta et tertia ex parte Epistolae est S. Floriani, et S. Joannis Nepomuceni. 6' ta et quarta ex parte Epistolae sub Choro est Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae, et S. Francisci Solani. 7' ma et prima ex Cornu Evangelii est S. Petri Regalati, et S. Valentini. 8' va et secunda Ara ex cornu Evangelii est S. P. N. Francisci, et Sanctissimae Trinitatis. 9' na et tertia Ara ex parte Evangelii est S. Barbarae, et S. Luciae Virginum, et Martyrum. 10' ma et quarta Ara ex Evangelii parte est Desponsationis B. V. Mariae, et Sancti Jacobi de Marchia. Arae in Capella B. V. Mariae, S. Crucis, et duae Arae B. V. Mariae sub Choro sunt ligneae, aliae vero omnes ex Gypso, ita ut duae, et duae Arae sibi â diametro oppositae aequaliter elaborata sint.
VI. Ara B. V. Mariae ab Angelo Salutatae extructa, et
1054
consecrata erat â Celsissimo, et Reverendissimo S. R. I. Principe, et Episcopo Labacensi Thoma Chrön anno 1628. Quo anno Ara S. Crucis aut consecrata fuerit, aut facta, nihil memoriae proditum est. Quia tamen aliae laterales Arae ex Gypsio factae erant, ut etiam haec aliis uniformaretur, fuit anno 1751. sub Guardiano A. V. P. Thoma Sagar Gypsio obducta. Ara S. Petri primitus titulum habuit B. V. Mariae in Coelos Assumptae, dein titulum S. Valentini Martyris, anno verò 1747. tempore Canonizationis S. Petri Regalati, postquam anno 1751. novum altare ex Gypso fabricatum fuit, imposita quoque erat Imago S. Petri, et S. Valentini imago supra imaginem S. Petri in minori figura collocata. Quod moderna S. Petri Regalati olim nuncupata fuerit B. V. Mariae in Coelos Assumptae, quam Celsissimus, et R'mus D. Otto Fridericus â Buchaim Episcopus Labacensis suis sumptibus extruxit, ac die 25. Septembris anno. 1661. una cum Ecclesia, et Ara S. Antonii consecravit, patet ex Instrumento originali etiamnum extante consecrationis, quod hujus est tenoris:
Anno MDCLXI. die 25. mensis Septembris, quae fuis Dominica XVI. post Pentecosten, seu IV. Septembris, Indictione Pontificatus Sanctissimi Domini nostri Alexandri divina providentia Papae VII. anno VII. Nos Otto Fridericus Episcopus Labacensis in monte super Altenburgum, in Ecclesiae majori tituli Immaculatae Conceptionis Conventus P. P. F. F. Minorum S' ti Francisci de Observantia, quae ad Capellam Laurethanam, Divae Virginis Nazareth nuncupatam erecta est, laterale hoc altare primum â parte Evangelii aere nostro constructum in honorem Deiparae Matris Virginis sub titulo suae gloriosae in Coelos Assumptionis, Authoritate nostra Ordinaria consecravimus juxta formam, et ritum Sacrae Romanae Ecclesiae. Reliquias Sanctorum Martyrum Mauritii, Primi, et Victoriae Virginis, et Martyris in eo inclusimus: et singulis Christifidelibus hodie unum annum, et in die anniversario Consecrationis hujusmodi ipsam Ecclesiam visitantibus, quadraginta dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta concessimus. In quorum fidem has manus propriae subscriptione, et sigillo nostro munitas dedimus in Residentia nostra Oberburgensi die 17. Novembris Anno 1661.
Otto Fridericus Episcopus Labacensis. (L. S.)
VII. Ara S. Josephi ex Gypso facta fuit anno 1750. sub Guardianatu P. Thomae Sagar Ex-Diff'oris. Haec Ara cum Ara S. Petri Regalati extructa fuit partim ex munificentia Joannis Nepomuceni Matschig, in Religione P. Damiani, qui ante suam professionem 200. f. pro his Aris legavit, partim beneficio vicinorum rusticorum. Quando
1055
N' o 45.
verò haec Ara consecrata fuit, nihil posteritati relictum est, puto tamen eam fuisse consecratam anno 1661. una cum Ara diametrali S. Petri Regalati, et S. Antonii; se enim Ara S. Antonii hoc ipsissimo anno, ut mox videbitur, jam consecrata fuit, multo magis praesumendum est de Ara S. Josephi, quae anteriorem occupat locum. Instrumenta consecrationis tum Ecclesiae, tum hujus Arae indubitanter confecta supponuntur, sed injuria temporum deperdita fuêre, si enim Consecrator pro consecratione Altarium S. Petri Regalati, et S. Antonii de Padua Instrumenta seorsim confici curavit, signum est, quod etiam pro consecratione hujus Arae confectum fuerit.
VIII. Altare S. Antonii de Padua erectum fuit, et consecratum unà cum Ecclesia die 25. Septembris anno 1661. â Celsissimo, et R'mo D. D. Ottone Friderico â Buchaim Episcopo Labacensi, ut ex Originali desumpto ejusdem Episcopi attestato colligitur sequentis tenoris:
Anno MDCLXI die 15. mensis Septembris, quae fuit Dominica XVI. post Pentecosten, seu IV. Septembris, Indictione XIV. Pontificatus Sanctissimi Domini Nostri Alexandri divina providentia Papae VII. Anno VII. Nos Otto Fridericus Episcopus Labacensis in monte super Altenburgum in Ecclesia maiori tituli Immaculatae Conceptionis Conventus P. P. F. F. Minorum S' ti Francisci de Observantia, quae ad Capellam Lauretanam Divae Virginis Nazareth nuncupatam erecta est, laterale hoc altare secundum â parte Epistolae in honorem S. Antonii de Padua authoritate nostra Ordinaria consecravimus juxta formam, et ritum Sacrae Romanae Ecclesiae Reliquias S' torum Martyrum Ludovici, Leopardi, et Claudiae Virginis, et Martyris in eo inclusimus: et singulis Christifidelibus hodie unum annum, et in die anniversario Consecrationis hujusmodi ipsam Ecclesiam visitantibus quadraginta dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta concessimus. In quorum finem has manus propriae subscriptione, sigillo nostro munitas dedimus in Residentia nostra Oberburgensi die 17. Novembris Anno 1661.
Otto Fridericus E'pus Labacensis. (L. S.)
IX. Dum vero anno 1751. sub Guardianatu P. Waychardi Posarelli die 5. Octobris labor inchoatus pro nova Ara S. Antonii ex Gypso facienda, et anno sequenti terminatus fuisset, contigit, ut, dum mensa ejusdem Altaris die 4. Maji 1752. destructa esset, reperiretur in ara urceolus ex vitro continens schedam mox supra adducti consecrationis Instrumenti. Ex hoc colligitur, quod Ara prima S. Antonii steterit annis 91. Quia Altaria S. Antonii, et S. Francisci sibi â diametro opposita (quae uniformia
1056
sunt) propter gradus marmoreos elevanda etiam quoad mensam, non item alia, erant destructa, indigebant nova consecratione, quare ad instantiam P. Waychardi Posarelli p. t. Guardiani die 17. Augusti anno 1755. â Cel.'mo Principe, et Episcopo Labacensi Ernesto Amadaeo ê Comitibus ab Attembs consecrata erant, quo die etiam confirmatio usque ad 7. vespertinam durans habita fuit.
X. Altare S. Francisci posterius est et erectione, et consecratione Altaribus S. Petri Regalati, S. Josephi, ac S. Antonii de Padua. Dum enim Ara haec anno 1748. ex munificientia Excellentissimi Domini Generalis Miglio ex marmore fieri debuisset per D. lapicidam Labacensem nomine Robba, is autem facta ex marmore inferioris Arae parte Labacum ob noviter erigendum ex marmore ibidem ante consularem domum fontem evocatus, laborem Arae usque ad annum 1751. perficere nequierat, fuit Ara de consensu, et expensis in f. 501. ejusdem munificientissimi D. Generalis per certos Gypsatores ex gypso facta et perfecta anno 1751. Die 12. Augusti sub locali gubernio R. P. Thomae Sagar: dumque mensa ipsa die 7. Aprilis 1751. destructa esset, reperta fuit capsula ex lamina continens Reliquias Ss. Valentini, Vitalis, et Bonifacii Mm. una cum schedula hujus tenoris: Anno MDCLXXVII. die 22. mensis Augusti, quae fuit Dominica 11. post Pentecosten Ego Josephus (Rabbata)Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Labacensis consecravi Altare hoc in honorem S. Francisci, et Reliquias Ss. Valentini, Vitalis, et Bonifacii Mm. in eo inclusi. Ex quo patet, Aram hanc esse 16. annis posteriorem praecitatis tribus aris.
XI. Ara S. Barbara proxima Arae S. Francisci circa eumdem annum, quo S. Francisci facta fuit, erecta fuisse censetur, nempe circa annum. 1677. dein verò anno 1752. nova ex gypso sumptibus praelaudati Excel'mi Domini Generalis Miglio fabricata fuit, idem dicendum de Ara S. Floriani priori ex adverso posita, quae anno sequenti videlicet 1753. pariter novo ec gypso eleemosynis diversorum benefactorum erecta fuit. Primae hae arae consecratae fuisse autumantur eo anno, et die, quibus ara S. Francisci, nova verò Altaria nova consecratione non indigebant, quia mensae immotae persistebant. Tandem Arae desponsationis B. V. Mariae, quae olim Auxiliatricis Mariae titulum gessit, et Immaculatae Conceptionis ejusdem Virginis Mariae sub choro circa annum 1728. factae sunt, quos hoc eodem anno die 10. mensis Octobris Celsissimus, et R'mus D. D. Felix Sigismundus ê Comitibus de Schrattenbach S. R. I. Princeps, et Episcopus Labacensis solemni ritu consecravit, ut Conventus Nazarethani praefert Protocollum, nam instrumenta authentica de consecratione Altarium S. Barbarae, S. Floriani, B. V. Mariae desponsationis, et Immaculatae Conceptionis nulla prostant.
XII. His noviter exornata Ecclesiae Aris splendidam induit faciem, intuentiumque ad se rapit oculos, praecellit enim et pul-
1057
chritudine, et amplitudine (si Ecclesiam Montis demas) caeteras Conventuales Provinciae Ecclesias, habet enim in longitudine comprehensa Capella Lauretana orgias 19. et 2. palmos, in longitudine orgias 8. pedes 5. palmos 9. Praeterea non mediare Ecclesiae tribuit ornamentum duplex campanile, ut quodlibet eorum duabus provisum campanis, quarum major anno 1742. rupta, Cilejae refusa fuit. A pede montis ascendendo per 170. gradus usque ad summitatem tres reperiuntur Capellae: prima B. V. Mariae, secunda S. Francisci, tertia in summitate montis S. Antonii de Padua.
§. II.
De Confraternitatibus, Sacris Reliquiis,
aliisque piis exercitiis.
I. Praeter Confraternitatem Cordigerorum S. P. N. Francisci Seraphico Ordini proprium, et omnibus Provinciae Ecclesiis communem, erecta fuit anno 1706. Confraternitas Sacri Scapularis B'mae Virginis Mariae de Monte Carmelo authoritate R'mi P. Angeli de Cambolas Ordinis Carmelitarum de dato Romae ex Conventu B. V. Mariae Transpontinae die 26. Julii: tenor concessionis in originali extantis est talis:
FR ANGELUS DE CAMBOLAS Sacrae Theologiae
Magister, Sanctae Romanae, et Universalis Inquisitionis
Qualificator, humilis Prior Generalis, nec non Commis-
sarius, et Visitator Apostolicus, totius Ordinis Beatis-
simae, semperque Virginis Mariae de Monte Carmelo an-
tiquae Observantiae Regularis.
Dilecto nobis in Christo R'ndo Patri Guardiano
pro tempore, ac ejus Vicario Ord. Reform. S. Francisci
Conventus Nazareth in Styria salutem.
Id â nobis exposcit Christiana charitas, ut bona, quae nobis Divina largitate contigerunt, et Spiritualia maxime, quae data danti non pereunt, in proximos communicemus: Idcirco cum â Sede Apostolica sit nobis indulta facultas communicandi fidelibus Indulgentias, et gratias Spirituales Confraternitati nostri Scapularis ab ea concessas: facultatem tibi damus benedicendi Scapulare, seu habitum nostri Sacri Ordinis, ipsumque imponendi omnibus utriusque sexus Christifidelibus cum omnibus Indulgentiis, et gratiis Spiritualibus, quibus Confratres nostrae Sodalitatis Scapularis gaudent, et potiuntur, modo in libro dictae Sodalitatis canonicè erectae describantur. Insuper tibi concedimus auctoritatem recipiendi fideles, quibus habitum benedictum imposueris, ad participationem omnium bonorum Spiritualium, quae die
1058
noctuque fiunt â Religiosis totius nostri Ordinis, nec non eisdem Christifidelibus Sacrum Scapulare devote gestantibus plenariam absolutionem in mortis articulo conferendi, ea tamen conditione, et non aliter, quod hac facultate non uteris extra locum, in quo habitas, nec praesente aliquo Sacerdote Ordinis nostri, alias ex nunc pro tunc hanc concessionem revocamus, et irritamus. Praesentibus ad nostrum, et nostrorum Successorum beneplacitum valituris. In quorum fidem etc. Datum in Conventu nostro S. Mariae Transpontinae de Urbe die 26. mensis Julii Anno 1706.
FR Angelus de Cambolas Gn'lis Carmelitarum
(L. S.) Fr' Franc. Paulus Guavanta
Secret. Ord.
II. Quia autem haec potestas benedicendi Scapularia, eaque personis utriusque sexus imponendi restricta fuit ad Superiores tantùm, quod non exiguam difficultatem facessebat Superioribus, debebant enim Superiores, subin etiam aliis negotiis occupati propter quamlibet personam quocunque tempore ad Confraternitatem inscribi petentem ad Sacristiam descendere: Ad alleviandum igitur Superioris Officium P. Joannes Nepomucenus Tropper p. t. Guardianus petiit anno 1746. â R'mo P. Priore Gn'li Ordinis Carmelitarum facultatem, quatenus sibi factam potestatem suscipiendi Confratres, et Consorores Sacri Scapularis ad Confraternitatem B. V. Mariae de Monte Carmelo etiam P. Sacristae pro tempore existenti subdelegare queat. Ad suam petitionem favorabile obtinuit responsum hujus tenoris:
Ad'm R'nde P. Observ' ne !
In veneratione humanissimarum vestrarum de die 6. Decembris praesentibus facultatem concexo R. V. et suis in officio Successoribus, ut delegare possint P. Sacristae Ordinis Vestri Religioso Sacerdoti authoritatem inscribendi, et assumendi ad Confraternitatem Ss. Scapularis B. V. Mariae de Monte Carmelo. Assistat mihi R. V. suis S. precibus, et sacrificiis, et apprecando ipsi omnia prospera, et verè felicia sum in osculo Sancto.
Neapoli 24. Dec. 1746.
R. V.
Humilis famulus
Fr' Benignus Gn'lis Carmelit.
Discalceatorum.
III. Praeter multiplices Sanctorum Reliquias, in Reliquiariis repositas, adsunt etiam particulae in suis separatis thecis inclusae sequentes, videlicet 1' ma de Particula S. Crucis. 2' da de veste B. V. Mariae. 3' tia ex ossibus S: Antonii de Padua. Via S. Crucis (quae â devoto populo tum privatim, tum publicè assiduè frequentabatur) fuit prius extra Ecclesiam posita, dein
1059
anno 1733. ad Ecclesiam translata tum, ut populo commodior esset, praesertim tempore pluviae, et nivium, tum ut ab immunditiis, aliisque profanationibus praeservaretur. Instituuntur hic duo Concionatores, quorum unus diebus Dominicis, alter festis diebus in lingua Slavica populo in magna copia concurrenti Verbum Dei proponit. Licet autem singulis diebus Dominicis populus in magno numero adveniat, sunt tamen aliquae per annum festivitates, in quibus etiam populus ex longinquis partibus, puta Carinthia et Carniolia in solito majori numero confluit ad Venerandam Dei Genitricem, semperque Virginem Mariam (quae hic loci magnis claret miraculis) prout id tabellae, et anathemata in ipsa Capella appensa luculenter demonstrant. Plures olim Parochiae processionaliter Thaumaturgam Virginem veneraturae advenerant, sed nunc, postquam Processiones longinquae, quas per noctem emanare oportuit, in Ditionibus Austriacis ad praepedienda mala, quae occasione similium Processionum perpetrari dicebantur, sint prohibitae, non nisi ex propinquis Parochiis adveniunt. Praeterea hujus Coenobii incolae frequentissime in subsidium Parochorum advocantur ad excipiendas fidelium Confessiones.
Caput VI.
Elenchus Fratrum in Conventu Nazarethano
pie in Domino defunctorum.
1665. 25. Feb. V.P. Benedictus Fligell ann. Rel. 30.
1667. 26. Aug. A.V.P. Joannes Maria Travisanus Gorit. olim Prov. Diff'or ann. Rel. 39.
1677. 2. Junii R.P. Zacharias Textorius Labac. Con'or Gn'lis, olim Prov'iae Custos, et Diffinitor act. an. Rel. 35.
1681. 3. Julii Rel. Fr' Hieronymus Terbischeg Camn. laic. An. Rel. 26.
1684. 4. Feb. A.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or Gn'lis tertiò Diff'or act. Ann. Rel. 40.
…… 4. Maji Rel. Fr' Adamus Durchenwald laic.
1693. 7. Aug. Rev. P. Bernardus Perne Con'or, lect. Gn'lis, olim Prov'iae Custos Ann. 37. Rel. 20.
1696. 29. Mart. V.P. Raphael Mochortochitsch Ann. 47. Rel. 27.
1700. 4. Apr. A.V.P. Bonaventura Novak Con'or, lect. Theol. olim Prov. Diff'or ann. 83. Rel. 63.
1701. 7. Maji Rel. Fr' Thadaeus Windisch laic. Chyr. an. 36. Rel. 10.
1704. 13. Maji Rel. Fr' Dominicus Rockner laic. ann. 65. Rel. 39.
1709. 18. Jun. Rel. Fr' Pontianus Peringer laic. Bavarus sut. ann. Rel. 21.
1710. 12. Aug. Rel. Fr' Ludovicus Gebhardt ex Palatinatu laic. sart. ann. 65. Rel. 36.
1060
1711. 24. Junii A.V.P. Vincentius Lampretich Salcanensis Con'or, tertio Diff'or act. ann. 68. Rel. 49.
1713. 26. April. Rel. Fr' Chrysanthus Sedlmayr Bavarus, laic. ann. 54. Rel. 28.
1715. 7. Mart. M.V.P. Gaudentius Lingo Carint. fuit olim Guard. ann. Rel. 30.
…… 28. Mart. V.P. Callistus Verhounig Carn. Conor. actual. ann. Rel. 22.
1725. 31. Jan. Rel. Fr' Primus Grischer Carn. Gottschev. laic. ann. Rel. 17.
1726. 15. Sept. V.P. Bertrandus Kölbel Bav. Ingolst. an. 56. Rel. 37.
1729. 15. Mart. Rel. Fr' Sigismundus Kapler Silesita, laic. Arcul. ann. Rel. 38.
1734. 13. Maji V.P. Marianus Martschinko Styrus Prasperg. act. Con'or fest. ann. 26. Rel. 8.
1735. 18. Jul. V.P. Marcellus Dernouschig Carn. Lab. Con'or ann. 73. Rel. 53.
…… 28. Dec. V.P. Gaudentius Wollrab Styrus Runensis an. 36. Rel. 15.
1736. 28. Maji Rel. Fr' Hilarius Fridel Rottenburgens. laic. ann. 59. Rel. 32.
…… 10. Jul. VP. Alexander Perger Labac. peritus Parmaceuta ann. 71. Rel. 39.
1737. 20. Sept. V.P. Ignatius Marzhizh Carn. Lab. an. 48. Rel. 28.
1740. 8. Feb. Rel. Fr' Pontianus Widmann Bavar. laic. sut. ann. 37. Rel. 10.
1744. 9. Jan. V.P. Bartholomaeus Bullovitsch Carn. Labacens. Pharmaceuta ann. 64. Rel. 48.
…… 4. Aug. A.V.P. Simeon Marx Bavar. multis annis Novitiorum Magister, assiduus Chori assistens, et aliis virtutibus exornatus, Diff'or aggregatus Sacerdos Jubil. ann. 81. Rel. 68.
1748. 6. Dec. Rel. Fr' Sabinus Pendel Morav. Iglav. laic. Panif. ann. 45. Rel. 15.
1751. 19. Aug. Rel. F. Ubaldus Engeleitner Bav. laic. an. 74. Rel. 42.
1752. 20. Maji Rel. Fr' Marcellinus Pfeilschiffter laic. Pannif. ann. 69. Rel. 40.
1756. 5. Feb. A.V.P. Calixtus Watscher Carn. Neostad. lect. Gn'lis Ex-Diff'or ann. 60. Rel. 40.
1758. 1. Januar. V.P. Joannes Baptista Schigan Camnicen. Con'or ann. 47. Rel. 30.
1759. 24. Feb. Rel. Fr' Primus Winderle Suev. laic. sart. ann. 79. Rel. 53.
1061
1762. 12. Dec. M.V.P. Franciscus Salesius Pettermann Con'or Dom. act. ann. 53. Rel. 34.
1769. 1. Oct. A.V.P. Sigefridus Kappus Labac. Missionar. Apost. Guard. et Novit. Mag. Ex-Diff'or ann. 67. Rel. 51.
1771. 8. Aug. M.V.P. Eugenius Laver Carn. Labac. Con'or saepius Guard. et Novit. Mag. ann. 49. Rel. 32.
1772. 23. Jan. Rel. Fr' Jacobus Mazenkopf Tyr. laic. an. 69. Rel. 45.
1773. 11. Feb. M.V.P. Placidus Juray Carn. Lab. Con'or saepius Vicar. in Guard. ann. 68. Rel. 51.
…… 6. Nov. M.V.P. Gerardus Widiz Carn. per plures annos ferventissimus Con'or, bis Jubil. ann. 82. Rel. 66.
1774. 27. Junii M.V.P. Innocentius Jessenko Carn. Lab. Con'or, lect. Gn'lis ann. 42. Rel. 26.
…… 4. Sept. V.P. Albinus Papesch Carn. Neostad. an. 48. Rel. 28.
1777. 27. Apr. M.V.P. Aegidius Omersa Camnic. Con'or, et Guard. Sacerd. Jub. ann. 76. Rel. 59.
…… 26. Jun. V.P. Landelinus Fada Con'or, Carn. Lab. an. 49. Rel. 29.
…… 10. Dec. M.V.P. Marianus Shuppiz Carn. Lab. fuit Guard. et act. Vicar. ann. 58. Rel. 37.
1780. 2. Maji M.V.P. Gratianus Percopiz Con'or, lect. Theolog. Carn. Neost. ann. 66. Rel. 47.
1781. 22. Feb. Rel. F. Gualbertus Biffrader laic. coc. Tyr. an. 57. R. 32.
…… 2. Aug. Rel. F. Aemilianus Aparnig Cler. Nov. an. 20. Rel. 2.
1782. 28. Feb. A.V.P. Reginaldus Franz Carn. Camn. Con'or, Ex-Diff'or, ann. 64. Rel. 47.
…… 5. Oct. MVP. Romanus Wider Con'or Carn. Camn. an. 60. Rel. 43.
1783. 28. Aug. Rel. F. Pacificus Zirrer Carn. Lab. laic. coc. an. 47. R. 29.
…… 30. Oct. Rev. P. Jacobus Kukaina Con'or lect. Gn'lis, bis Ex-Def'or, et Cust. habitualis Styr. Fraslav. an. 65. Rel. 47.
1062
Caput VII.
Elenchus Patrum Guardianorum Conven-
tus Nazarethani.
A.V.P. Georgius Ugollinus Ex-Diff'or 1693. 1640.
A.V.P. Alexander Rampel Ex-Diff'or 1641. 1642. 1643. 1644.
M.V.P. Joannes Baptista Millosich 1648. 1649.
A.R.P. Alexander Rampel, Ex-Diff'or, et Ex-Min'r Pro'alis 1650. 1651. 1652.
M.V.P. Michael Angelus Bosgnyak Con'or 1653.
A.V.P. Michael Noyse Ex-Diff'or 1654. 1655.
M.V.P. Joannes Maria â Goritia 1656. 1657. 1658.
M.V.P. Michael Angelus Bosgnyak Con'or 1659. 1660. 1661.
M.V.P. Joannes Baptista Donati 1662. 1663. 1664.
M.V.P. Constantinus Percopiz Con'or 1665. 1666.
A.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or Gn'lis, Ex-Diff'or 1667. 1668. 1669.
M.V.P. Constantinus Percopiz Con'or 1670. 1671. 1672.
M.V.P. Paulus Surian Con'or 1673. 1674.
M.V.P. Bonaventura Novak Con'or, lect. 1675. 1676. 1677.
M.V.P. Casimirus Dimiakovich lect. Con'or Gn'lis 1678. 1679. 1680.
A.V.P. Antonius Bressan Con'or Gn'lis, Ex-Diff'or 1681. 1682. 1683.
M.V.P. Henricus Fabiani Con'or, lect Thl'gus 1684. 1685. 1686.
M.V.P. Fridericus Codelli 1687.
M.V.P. Balthasar Mussich Con'or, lect. 1688.
M.V.P. Eugenius Weilhard Con'or lect. Theolog. 1689. 1690.
A.V.P. Antonius Bressan Con'or Gn'lis, Ex-Diff'or 1691. 1692.
R. P. Bernardus Perne Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Custos 1693.
M.V.P. Fridericus Codelli Con'or 1694. 1695.
A.V.P. Paschalis Mazoll Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1696.
A.V.P. Vincentius Lampretich Con'or, Ex-Diff'or 1697. 1698.
M.V.P. Godefridus Huppenberger Con'or 1699. 1700. 1701.
M.V.P. Fridericus Codelli Con'or 1702. 1703. 1704.
M.V.P. Mauritius Bobner Con'or, lect. Gn'lis 1705. 1706. 1707.
1063
M.V.P. Archangelus Schittenberger 1708.
A.V.P. Petrus Stibelli Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1709. 1710. 1711.
M.V.P. Godefridus Huppenberger Con'or 1712. 1713. 1714.
M.V.P. Archangelus Schittenberger 1715. 1716. 1717.
M.V.P. Joannes Hoffstetter 1718. 1719. 1720.
M.V.P. Cosmas Tauber Con'or 1721.
M.V.P. Silverius Vidig 1722.
R.P. Angelicus Direin Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or, et Ex-Custos 1723.
M.V.P. Fridericus Skerpin Con'or 1724. 1725. 1726.
M.V.P. Urbanus Nusdorffer 1727.
M.V.P. Thomas Sagar 1728.
M.V.P. Josephus Bachovitsch Con'or 1729.
M.V.P. Cyriacus Spreizer Con'or 1730. 1731.
M.V.P. Alexander Breschiach Con'or 1732. 1733.
M.V.P. Theophilus Zunzer Con'or, lect. Gn'lis 1734.
M.V.P. Aegidius Omersa Con'or 1735.
M.V.P. Udalricus Furlan Con'or 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Rudolphus Gorsche Con'or 1739. 1740.
A.V.P. Aloysius Mayrhoffer, Con'or, Lect. Gn'lis, Diff'or aggreg. 1741.
M.V.P. Udalricus Furlan Con'or 1742.
M.V.P. Rudolphus Gorsche Con'or 1743. 1744. 1745.
M.V.P. Joannes Nepomucenus Tropper Con'or, lect. Gn'lis 1746. 1747.
A.V.P. Thomas Sagar Ex-Diff'or 1748. 1749. 1750.
M.V.P. Waychardus Posarelli Con'or 1751. 1752.
M.V.P. Sigefridus Kappus Mission. Apostol. 1753.
M.V.P. Waychardus Posarelli Con'or 1754. 1755. 1756.
M.V.P. Jacobus Kukaina Con'or, lect. Gn'lis 1757. 1758.
M.V.P. Chrysogonus Schustertschitsch Con'or, lect. Gn'lis 1759. 1760.
M.V.P. Maximus Selderer Con'or 1761. 1762.
M.V.P. Adolphus Bobner Con'or 1763. 1764.
M.V.P. Gandulphus Nusdorffer Con'or 1765. 1766. 1767.
M.V.P. Juvenalis Smodin Con'or, lect. Gn'lis 1768. 1769.
M.V.P. Caelestinus Hriber Con'or, lect. Gn'lis 1770. 1771. 1772.
M.V.P. Honoratus Vadlau Con'or, lect. Gn'lis 1773. 1774.
M.V.P. Maximus Selderer Con'or 1775.
1064
M.V.P. Erenfridus Gnad Con'or, lect. Gn'lis 1776.
A.V.P. Waychardus Posarelli Con'or, Ex-Diff'or 1777.
M.V.P. Gandulphus Nusdorffer, Con'or 1778. 1779. 1780.
M.V.P. Benedictus Mulei Con'or, lect. Gn'lis 1781.
MVP. Facundus Lippitsch 1782. 1783.
MVP. Donatus Samlen Con'or, lector 1784. 1785. 1786. 1787. 1788. 1789. 1790. 1791. 1792.
A.R.P. Abundus Pilpach Df'tor 1793. 1794. 1795.
A.R.P. Deodatus Kamnscheg Lect. Df't'r 1796. 1797. 1798. 1799. 1800. 1801. 1802. 1803. 1804. 1805. 1806.
M.R.P. Magnus Pober 1807. 1808. 1809. 1810. 1811. 1812. 1813. 1814. 1815. 1816. 1817. 1818. 1819. 1820. –
Deinde eligebantur tempore Capituli vel Congregationis ordinario mense Aug. vel Septembri:
Anno 1820. M.R.P. Innocentius Müller, Curatus loci, 1821. 822. 823.
Anno 1823. ~ ~ ~ Castulus Bobek, Curatus, 1824. 825. 826.
Anno 1826. ~ ~ ~ Innocentius Müller, Curatus 827. 828. 829. 829. 830. 831. 832. 833. 834. 835. 836. 837. 838. 839. 840. 841. 842. 843. 844. 845. 846. 847. †
Anno 1847. A.R.P. Callistus Omejic, 1848. 1849. 1850.
Anno 1850. M.R.P. Gotthardus Spendé, Curatus, 1851. 1852. 1853.
Anno 1853. ~ ~ ~ Sophronius Merk, Curatus, 1854. 855. 856. 857. 858. 859. 860. 861. 862. 863.
Anno 1863. M.R.P. Athanasius Krajnik, Curatus, 864. 865.
Anno 1865. ~ ~ ~ Sophronius Merk, Curatus, 1866. 1867. 1868.
Anno 1868. ~ ~ ~ Thaddaeus Gregorič, Curatus, 1869.
Anno 1869. ~ ~ ~ Albertus Pinter, Curatus, 870. 871. 872. 873. 874. 875. 876. 877. 878. 879.
Sigillum
Conventus Nazarethani est figurae rotundae, in quo expressa est Imago B. V. Mariae Lauretanae in sinistris tenentis Jesulum, corona redimitum, utrinque in parte superiori pendent duae lampades, in inferiori flectunt duo Angeli candelabra in manibus tenentes, infra figuram scriptae sunt sequentes litterae. S. S. M. G. C. N. id est: Sigillum Sanctae Mariae Gratiarum Conventus Nazarethani.
26. Jan. 1780.
CONVENTUS Carlostadiensis
1065
XIII. CONVENTUS
ad
Sanctissimam Trinitatem
CARLOSTADII
in
Regno Croatiae.
Caput I.
De Fortalitio, et Civitate Carlostadiensi.
I. Nemo est, qui ignorat, si vel historicos vel â longe salutavit, quot, et quantas strages Turcica immanitas non tantum Regno Croatiae, sed etiam Carnioliae, Styriae, Carinthiae, Forojulio, et finitimis regionibus causarit? quo millia Christianorum gladio peremerit? quot animas in duram captivitatem abduxerit? quot Civitates, oppida, vicos igne absumptos solo aequarit? praesertim post captam Urbem Constantinopolitanam die 1. Junii 1453. et subjugato anno 1462. Bosniae regno, ubi ipsis latum ostium ad praedictas regiones apertum fuit: Unde mox anno 1469. quidam Bassa cum 10. millibus in Carnioliam irrupit, ac suum exercitum in tres colonias divisit, quarum unam direxit ante Labacum, secundam ante Rudolphwertum, et campum S. Bartolomaei, tertiam verò ipsemet commendabat penes Metlicam, et Weiniz ad Colapis ripam. Ingens, et hucusque inusitata strages fuit haec Carnioliae Ducatui, ut alia mala taceam, sufficit commemorare, quod ad 6000. millia Christianorum occisa fuerint, et 8600. in captivitatem abducti, majorem causâsset miseriam, nisi Fridericus, et Wolfgangus fratres â Gallenberg, Georgius â Rain Vice Dominus Carnioliae, ac Capitaneus Metlicensis D. Wilhelmus ab Aversperg celeriter suppetias tulissent.
II. Plures similes irruptiones Turcarum, et saepius crudeliores vastationes, caedes, et invasiones commemorantur â Valvasorio in Cron. Carn. lib. 15. c. 9. et seqq. quo lectorem remitto: aliquas tamen breviter referam. Sic anno 1472. Turcae Labacum obsederant, anno 1475. sua hostilia arma denuo contra Christianos verterunt: idem contigit annis 1478. 1484. 1491. 1492. 1493. quo anno ad 10. millia Christianorum in captivitatem abduxerunt, non minorem terrorem incusserunt tam Carnioliae, quam Forojulio annis 1496. 1498. et 1500. Praeterea alias incursiones, quae usque ad haec tempora factae erant, nam ut Valvasorius Topogr. Carn. lib. 15. c. 12. pag. 398. adnotat: Turcae ab anno 1460. usque ad annum 1508. ultra 27. vices in Croatiam, et Carnioliam irruperunt, et ultra 200000 homines partim occiderunt, partim captivos abduxerunt. Anno 1511. Turcae denuo non tantum Carnioliam, sed etiam Istriam, Karssium, et Forojulium immaniter vastarunt.
1066
Eamdem miseram sortem expertum est Karssium anno 1522. quo anno Dominica Palmarum Turcae Parochum in Slavina Passionem Domini legentem ab Altari detractum cum multis aliis praesentibus immaniter interfecerunt. Non commemoro alias posterioribus annis â Turcis factas invasiones, vastationes, caedes, ac in captivitatem abductiones, praerecensitae enim sufficienter indicant praessuras, quas Croatia, Carniolia, Styria, Austria, imo et ipsa Civitas Viennensis anno 1529. perpessa sunt.
III. Ad cohibendas igitur tot hostiles incursiones, et praecavenda ingentia mala toties hucusque â Turcica immanitate praedictis regionibus causata, Carolus Archidux Austriae, annuente Rudolpho II. Romanorum Imperatore, et Hungariae Rege novum fortalitium in Croatia non procul â Turcicis finibus in loco, ubi tres nominatissimi fluvii, nempe Colapis, Corana, et Mresniza confluunt ê fundamentis die 10. Julii anno 1579. aedificare coepit, illudque â suo nomine Carlostadium, sive Carolostadium, germ. Carlstadt, vulgo Carloviz appellari voluit. Ad aedificium fortalitii Carlostadiensis tam Carinthia, quam Carnioliae Provincia multum contulerunt, nam Carnioliae status praeter multam pecuniae summam etiam dederunt 100. equos, super quibus ut Capitaneus constitutus erat D. Casparus â Lamberg, et 800. operarios.
IV. Erat hoc fortalitium Turcis spina in oculis, unde ejus aedificium omnibus viribus impedire, et perturbare conabantur per frequentes hoc tempore incursiones, anno quippe 1582. 3. Martii 20. equites Turcici in aliquos fabros lignarios in silva penes Coranam non procul Carlostadio irruerunt. Hoc eodem anno in mense Decembri 800. Turcae penes Ozail visi erant animo praedictam arcem spoliandi, sed eos D. Adamus ab Eichelburg Capitaneus cum 200. equitibus stravit, ac ad unum omnes occidit, paucis relictis, quos captivos Carlostadium adduxit: non multum post alii 500. Turcici equites in eodem loco apparuerunt, qui pariter dissipati, et in fugam acti erant, ast post breve temporis intervallum alia 3000. selectorum Bosnensium militum nostros in quodam angusto loco circumdederunt, et concluserunt, ubi 100. equites ex nostris ceciderunt cum multis aliis nobilibus Officialibus, inter quos erant D. Adamus ab Eichelburg Capitaneus, Christophorus ab Obritschan, Tobias â Dietrichstein, Henricus â Sauraum Hannibal ab Ek, Mathias Gussitsch, Lucas ab Attimis, cum aliis pluribus.
V. Quamquam verò Turcae saepius vicinitatem Carlostadiensem visitaverunt, et etiam in Suburbio aliquas domos in cineres redegerint, attamen vix non semper cum suo gravi damno â praesidiario Carlostadiensi milite repercussi erant, uti contigit die 17. Augusti anno 1598. quo die 100. Turcicos equites D. Georgius Lenkoviz Capitaneus Carnioliae, et
1067
Stephanus Comes Ursini de Blagay usque in Suezhai persecuti sunt. Item anno 1601. venerunt Turcae usque ad fortalitium Carlostadiense animo illud expugnandi, ast ii non sine gravi damno forit resistentia D. Caroli â Gallenberg pro tempore substituti in praesidio commendantis recedere coacti erant. Eamdem sortem experti sunt anno 1623. quo circa Carlostadium grassabantur, multos Christianos captivos tenebant, sed â persequente Carlostadiensi milite non tantum captivi libertate donati erant, sed etiam 70. Turcarum capita ad fortalitium adportata fuerant. Merito fortalitium hoc Carnioliae propugnaculum dicendum est, et antemurale: cum â tempore ejusdem aedificii Carnioliae Ducatus â Turcicis invasionibus liber existat, si quorumdam latronum incursiones saepius sine legitima authoritate, aut Superiorum jussu factas excipias.
VI. In hoc fortalitio erecta fuit Ecclesia Parochialis Sanctissimae Trinitatis, et posterioribus temporibus Capella S. Josephi, de quibus singilatim agetur. Fuit fortalitium hoc bina vice igne absumptum videlicet anno 1604. et anno 1692. ubi etiam Conventus cum Ecclesia in cineres abiit. Saepius etiam fortalitium multa patitur damna ab exundatione aquarum, quae subin in tantum excrescunt, ut per civitatem navibus duci oporteat, qualis inundatio facta est anno 1775. die 29.Maji, ubi Ecclesia, Culina, et Refectorium Conventus aqua ita repleta erant, ut Religiosi coacti essent coquere in fornacibus superioris ambitus, et in infirmaria celebrare, nisi quis voluisset ad aram majorem, cujus superior gradus, ubi Sacerdos stat, adhuc extra aquam erat, per scalam ex fenestra antiqui Chori descendere: Sacerdos ad infirmum Eucharistiam deferre volens usque ad aram majorem in navi adduci debuit. Pro perpetua hujus exundationis memoria est in armamentario (Zeüghauß) afforis media circiter orgia â terra sequens Scriptura in pariete apposita: Anno 1775. den 29. May ware das Wasser hoch bis hieher.
VII. Civitas haec, quamvis semper sub gubernio militari fuerit, tamen circa annum 1764. suos Consules, et Judices tempore L. B. de Beck Generalis Commendantis habere coepit, cujus primus Consul erat D. Joannes Guetterer mercator, anno verò 1779. â jurisdictione militari exempta fuit. Numerantur in fortalitio Carlostadiensi dempto Suburbio, quod ad Parochiam Dubovaczensem spectat 250. circiter domus, et personae 1520. nascuntur ordinariè 84. personae, moriuntur verò circiter 86. Anno 1775. â 1. Januarii usque ad ultimam Decembris nati erant 68. copulati 23. paria, mortui verò 147. personae tam parvulae quam adultae. Subsunt Generali Carlostadiensi gubernio quatuor legiones, nempe Sluinensis, Licanensis, Othoczensis et Ogulinensis.
1068
Caput II.
De introductione Fratrum Minorum ad fortalitium
Carlostadiense, et consignatione eisdem Ecclesiae
Parochialis.
I. Octodecim prope annis negotium agebatur de aedificando pro P. P. Franciscanis in fortalitio Carlostadiensi Conventu, antequam ii realiter introducti fuissent; Anno enim 1641. Sac'ae Caes'ae Majestati Ferdinando III. Hungariae Regi expositum fuit desiderium totius confiniarii populi habendi in fortalitio P. P. Franciscanos adjecta cum petitione, quatenus licentiam sua Caes'a Majestas clementissimè aedificandi Conventûs, pro cujus aedificio populus tamquam certus de consensu jam aliqua materialia praeparaverunt, impertiti dignaretur: Magis semper Divini cultus promovendi zelo inflammatus Ferdinandus Imperator, ac Hungariae Rex, piis populi votis libenter annuit suo gratioso Rescripto de dato Viennae 11. Novembr. 1641. quod hujus est tenoris:
Ferdinand der dritte von Gottes Gnaden
erwöhlter Römischer Kayser etc. zu allen
Zeiten Mehrer des Reichs etc. etc.
Hoch- und Wohlgebohrne, auch Wohlgebohrne, Edle, Liebe, Getreüe. Wir haben aus Eüerm gehorsambsten Bericht von 26. 8bris negsthin vernohmen, was gestalt das ganze Gräniz Volk zu Carlstadt den Franciscanern Orden daselbst zu haben und ein Clösterl (darzu albereith Materialia vorhanden) aldorten aufzurichten verlangen thäten; danenhero Ihr dan dahin einrathet, das Wir Ihnen Franciscanern auf Ihr destwegen eingewente bitt vnsern gnädigsten Consens darzu erthaillen möchten. Weilen nun solches zur beförderung der Ehr Gottes, und der Granizer Seelen hayll geruhet, alß wollen Wir in solche Erbaunng gnädigst gewilliget haben, welches Ihr dan verers an sein orth erinderen und die ungehinderte verstattung dieses gebaus verfüegen wollet. Dan an deme vollziehet ihr vnsern gnädigsten Willen und Mainung und Wir verbleiben Eüch beynebens mit kay. und Landsfürst. Gnaden wolgewogen. Geben in vnserer Stadt Wienn den eilften Novembris 1641, vnsern Reiche des Römischen in fünften, des Hungarischen in Sechzehenden und böhaimischen in vierzehenden Jahr.
1069
II. Quamvis et Materialia pro aedificando Conventu praeparata essent, et Caesareus Consensus obtentus fuerit, aedificium tamen et ipsa Fratrum introductio ad longius tempus protrahebatur: quae verò hujus morae causa fuerit? penitus ignoro. Id scio, quod Fratrum Minorum ad Praesidium Carlostadiense celerem introductionem etiam ipsemet D. Georgius Comes de Frangepanibus Vice-Generalis Carlostadiensis solicitaverit, ut ex ejusdem testimonialibus litteris de dato Carlostadii die 27. Aprilis 1654. quas ex Originali adduco, uberius constat, et sunt hujus tenoris:
Nos Comes Georgius de Frangepanibus â Thersacz, Segniae, Vegliae, Modrussiaeque Comes perpetuus, Sac ae Caes ae Regiaeque Mattis Consiliarius, Camerarius, Praesidiorum Thuran, Urassich, et Thohuin Capitaneus, Collonellus, nec non Croatiae, partium Maritimarum Vice-Generalis etc. Aequum, et rationabile est omnes, praecipuè vero Altissimo Sacratos, Ecclesiam Catholicam exemplaritate vitae, doctrinae Sanctitate, ac morum probitate condecorantes, dignis encomiis, congruisque laudibus celebrare. Hoc competit Venerab. P'ribus Prov ae Bosnae Croatiae Ord. Min. Obs. qui non solum in maritimis Monasteriis ab Antenatis nostris Seraphicae familiae jam dudum constructis pia Divinorum Officiorum recitatione, ferventi Sacramentorum administratione, sana Verbi Dei variis linguis, praedicatione, vineam Domini coluerunt, et de facto diligentissime colunt, verum etiam hisce in Croatia confinibus, die, noctuque indefessi sudantes, insinuatis exercitiis haeresum tribulos, aliorumque vitiorum spinas, summa populorum aedificatione radicitus extirparunt; adeoque non alios, nisi eos Matris Ecclesiae cultores in his partibus habere nec perimus, nec desideramus, imo ob hac rem omnibus, quibus expedit, praefatos Patres unice commendamus, eosdemque singulariter rogamus, quatenus ex illis de germanicis, et Croaticis probis Concionatoribus, providere nobis non dedignentur. Nos verò tantam gratiam toti Seraphicae Religioni compensare satagemus. Datae Carlostadii die 27. mensis Aprilis Anno 1654.
(L. S.) Comes Georgius de Frangepanibus m'ppa
III. Tandem anno 1657. die 1. mensis Decembris Ecclesia Parochialis Sanctissimae Trinitatis in Praesidio Carlostadiensi sita Patribus Franciscanis Provinciae Bosnae Croatiae consignata, et extradita fuit, ut ex quodam supplici libello anno 1658. â P. Paulo de Tauris Ministro Provinciali Provinciae hujus ad Augustissimum neo-electum Romanorum Imperatorem Leopoldum I. dato (in quo supplicat, ut milites ad publicos labores condemnati ina edificio Conventus operarios agerent) manifeste colligitur; ibi enim sic habetur: Es hat die löbl. Soldatesca in der haubtvestung Carlstadt etliche Geistliche von vnser Religion des heligen Francisci vor ungefähr 12. Jahren verlangt und an den Orden instendig begert, so das auch durch den
1070
verstorbenen Herrn Generaln, Weilland Herrn Wolf Cristophen von Frangepan, Grauen zu Tersaz etc. die Kay. Ratification darauf auß gewürkt worden, und in deme Man endtzwischen ein zimbliche zeit wegen deren vnterhalt und accommoditet bescheftiget gewest, endlich den ersten december abgeloffenen 1657. die Khürchen, welche ermelte Soldaten auf ihren aignen vncosten auferpauet, sambt aller Zugehör mit gebürlicher Solemnitet und gewissen Conditionen auß Beuelch der Herrn Muster-Commissarien würklich eingeraumbt, herentgegen die weltliche Priester wegen gewissen vrsachen licenziert worden etc.
IV. Motiva, ob quae Ecclesia Parochialis Carlostadiensis nobis tradita fuerit, erant multiplicia, et quidem primo: quia populus erat copiosos, isque diversarum linguarum, ac Curato loci, qui praeter vulgarem, et latinam (non enim erat olim lingua germanica Croatis ita familiaris, ut hodie) aliam non callebat, prorsus ignotarum, unde etiam antehac nostri Patres ex Conventu S. Leonardi saepius descendebat ad excipiendas fidelium praesertim germanorum Confessiones, ut patet ex quadam Epistola A. R. D. Nicolai Tribinacz ultimi Parochi Carlostadiensis de dato Carlostadii 1. Sept. 1655., in qua rogat P. Michaelem Bosgnyak tunc Guardianum S. Leonardi, ut pro proximo Dominico die, et festo Nativitatis B. V. Mariae cum duobus aliis socii Confessariis veniret, et adjuvaret excipere Confessiones praesertim germanorum. Secundo: quia tanto populo unicus Curatus praedicando Verbum Dei, et administrando Sacramenta satisfacere haud potuit, proventus verò pro pluribus sustentandis Sacerdotibus nimis tenues erant. 3' tio: quia fors minoris doctrinae erat, quam conditio personarum in Praesidio degentium exigebat. Quae omnia magis clarebunt ex Instrumento authentico infra adducendo, vi cujus Episcopus Zagrabiensis Ill'mus, et R'mus D. Petrus Petretich de Consilio Vnb'lis Capituli Ecclesiam Parochialem Fratribus Minoribus extradidit.
V. Factam die 1. Dec. 1657. consignationem Ecclesiae Parochialis Ss'mae Trinitatis in fortalitio Carlostadiensi sitae Fratribus Minoribus Ill'mus, et R'mus D. D: Petrus Petretich Episcopus Zagrabiensis, in cujus Dioecesi existit, publico Instrumento ratam habuit, quod ex originali desumptum hunc continet tenorem:
In Dei Nomine Amen
Petrus Petretitsch Dei, et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Ecclesiae Zagrabiensis, Abbas B'mae Virginis Mariae de Topuszka, ac Sacrae Caesareae, et Regiae Majestatis Consiliarius damus pro memoria. Quod cum in Praesidio Carlostadiensi populus, et miles tam germanicae, quam Croaticae nationis, et linguae satis copiosus, et frequens esset, ac de Pastore Spirituali, seu Curatore animarum quidem provisus: tamen quia ejusmodi Curatus, vel solus impotens tanto populo, et militi sa-
1071
tisfacere, vel imperitus utriusque linguae, vel doctrinae minoris, quam conditio personarum in celebri illo loco, et Praesidio degentium exigeret, vel tandem ex alio defectu nequibat ita plenè Spirituale pabulum animabus illis numerosis, dignitate conspicuis praeferre, ut dispendia, et pericula animarum evenire non necessitarentur; alioquin etiam loci illius, et personarum dignitas, devotioque non solum in Sacris Missis quotidie pluries celebrandis, sed etiam aliis Divinis majore cum solemnitate signanter festivis diebus peragendis uberiorem numerum presbyterorum exigebat. Quoniam autem Saecularium Sacerdotem pro loci illius exigentia qualificatorum in illa, quae ibidem ordinata est, sustentationis provisione, copia de facili haberi non potest, necessarium erat Religiosum aliquem Ordinem ad supplendos ibidem praemissos in cura animarum defectus, cultumque Divinum promovendum, in locum, et Praesidium illud venire. Ad quod, cum proximis prioribus temporibus varii conatus adhibiti fuissent, et apud humilitatem quoque nostram alibique, ubi opportunum, et necessarium erat, factae instantiae. Tandem ex annuentia Sacrae Caesareae, et Regiae Majestatis Domini nostri Clementissimi, interveniente auctoritate Inclyti bellici Consilii R'ndis Patribus Ordinis Sancti Francisci de Observantia provinciae Bosnae Croatiae, qui in supportandis praemissis defectibus ex Monasteriis suis eo frequenter venientes multum insudabant, Ecclesia Ss' mae Trinitatis Parochialis in dicto Praesidio fundata, et erecta, quae hactenus per Saeculares Presbyteros sub obedientia Episcopi Zagrabiensis existentes administrabantur, oblata (secus enim hoc pium, et necessarium opus perfici non posse videbatur) et collata est simul cum cura animarum. Cum verò Sacri Concilii Tridentini Decretum, et aliae Sanctissimorum Romanorum Pontificum Constitutiones Regularibus quibuscunque nova loca absque Ordinariorum licentia, et consensu occupare vetarent, A.R.P. Michael Bosnyagk praedictae Provinciae Bosnae Croatiae pro tempore Vice-Provincialis cum litteris credentialibus, et commendatoriis Ill' mi , et Excel' mi Comitis, ac Domini Herbardi ab Aversperg Sacrae Caes ae Regiaeque Ma'ttis Consiliarii Praesidii Carlostadiensis, et Confiniorum Croatiae etc. Generalis nostri venit in praesentiam, aliis Patribus, et Fratribus suis associatus, cum ea, qua par est, ac decet reverentia, et submissione ejusdem Domini Generalis, totiusque Praesidii pientissimum desiderium exposuit, ac voluntatem, suo Fratrumque suorum nomine â nobis ea, quae de jure ad Spirituale hoc incrementum, salutemque animarum illarum, Ordinisque praetacti, et Fratrum praefatorum stabilitatem, et securitatem requiruntur, postulando. Nos igitur ex Pastorali Officio nostro, uti tenemur, cultum Divinum promovere cupientes, salutique animarum in celebri illo loco magis provisum fore desiderantes, Sanctaeque Seraphicae Religioni pro possibilitate, ac tenuitate nostra servire studentes, desiderioque, et pientissimo zelo Excellentissimi Comitis Generalis, totiusque Nobilissimorum Praesidiariorum Communitatis plene satisfacere, et promptissime obsecundare volentes, matura intra nos habita deliberatione, adhibito etiam Venerabilium Fratrum nostrorum Cathedralis Capituli nostri Canonicorum sano Consilio anteducti Patris Michaelis Bos-
1072
nyak Vice-Provincialis, Fratrumque suorum postulatis annuimus eo libentius, quo magis rem salutarem, cultuique Divino promovendo utilem, celebrique illi loco honorificam eosdem postulare videremus, omnia, quae jura â Nobis exigunt, tum ad novi loci apprehensionem, Monasteriique aedificationem, et erectionem, tum ad curam animarum exercendam, Parochialiaque munia obeunda, eisdem Patribus dicti Ordinis, et Provinciae praenominatae concedentes, nostramque benedictionem ad praemissa singula, et universa impertientes, his conditionibus interpositis, ut nimirum praefati Patres Religiosi pro esse meliori, et stabiliori, ac securiori ipsorum permansione consensum Apostolicum, in quantum ob Decretum Sacri Concilii Tridentini Cap. 13. Sess. 24. de Reformatione esset necessarium primo quoque tempore impetrare non omittant: Interim cura animarum exerceatur per R'ndum Patrem Bonifacium de Ragusia Nobis â dicto Patre Vice-Provinciali praesentatum, et per Nos ad hoc approbatum, vel alium etiam modo simili Nobis praesentandum, futuris verò temporibus Guardianus, vel alius loci superior principaliter eamdem curam Parochialem obibit, qui toties, e quoties novus creabitur, Nobis, et Successoribus nostris pro approbatione, et benedictione est praesentandus. Caeteri autem Patres ibidem degentes de Guardiani licentia eamdem curam administrabunt, etiam in Confessionibus, qui ad eas audiendas ab Ordinario approbati fuerint, audiendis. Deinde, ut praedicti Patres Sacro Concilio Tridentino tam in numero ipsorum, quam cura animarum se accomodent omnino, atque conforment, nostras, et Successorum nostrorum dicto Concilio conformes Constitutiones, et laudabiles Consuetudines in iis, quae ad toties dictam spectant curam animarum observent. Eleemosynae quoque pro fabrica dictae Ecclesiae â piis Christifidelibus cujuscunque status, et conditionis quovis modo hactenus ordinatae, in quantum hic, et nunc eidem fabricae necessariae non sunt, ut aedificationi novi Monasterii applicari valeant, auctoritate ordinaria dispensamus. Tandem volumus, ut R'ndus Nicolaus Tribinacz, qui antehac Parochum agens ibidem curam animarum administrabat, Inventarium omnium suppellectilium dictae Ecclesiae ad praememoratam curam animarum, aliaque Divina administranda spectantium, et necessariarum in sua institutione sibi consignatarum unà cum rebus praedictis coram Archidiacono, vel alio misso nostro, et praerecensito Patre Michaele Vice-Provinciali, vel ejusdem substituto, ac etiam ex parte Excell' mi Comitis, ac Domini Generalis, et aliorum, quorum interest, homine deputato, authenticè pro futura rei cautelae resignet, Exemplaribus ejusmodi Inventarii necessariis confectis. Datum Zagrabiae ex solita Residentia nostra Sabbato proximo ante Dominicam duodecimam post Pentecosten pridie videlicet Kalendas Septembris Anno Domini Millesimo Sexcentesimo quinquagesimo octavo.
Petrus Petretitsch
Ep'pus Zagrabiensis (L. S.)
1073
VI. Sapientissimè, ac providè suasit in praeinsertis litteris Ill'mus, et R'mus D. D. Petrus Petretitsch Episcopus Zagrabiensis Patribus noviter ad Praesidium Carlostadiense introductis, ut pro meliori esse, et stabiliori, ac securiori sua in accepta Ecclesiae Parochialis possessione, ac permansione, nec non pro impediendis plurimis, quae suo tempore oriri possent, controversiis consensum Apostolicum obtinere satagant. Praeviderat enim tempora futura, in quibus collationem Parochialis Ecclesiae, ut sui Successores, aut Vn'ble Capitulum infringere, et labefactare niteretur, vel verò alterius Ordinis Religiosi Fratres Minores ê sua possessione exturbare auderent, quorum ausus facile retundi possunt, si ipsi assignationi translationi, et concessioni Ecclesiae Parochialis Fratribus Minoribus Apostolicae firmitatis robur, quod nulli hominum ipso Papa inferiori citra indignationem Dei Omnipotentis infringere licet, adjectum fuerit. Sicut enim Donatori non licet donationem, quando ea fuerit â superiore confirmata, irritare, etiamsi justae irritationis, seu revocationis causae intercurrant, sine praevio consensu Confirmatoris, aut ejus Successoris, ita nec licet Collatori, aut ejus Successori, vel quibuscunque aliis irritare collationem alicujus Ecclesiae confirmatam â superiore se majore, etiamsi ab initio liberum erat ipsi Collatori eam conferendi, vel non conferendi.
VII. Porro Litterae Apostolicae, quibus Parochialis Carlostadiensis Ss'mae Trinitatis Ecclesiae Fratribus Minoribus traditio, et assignatio confirmata fuit, â Clemente IX. Pontifice Maximo incip. Exponi Nobis sub die 30. Martii Anno 1669. Romae sub annulo Piscatoris in forma Brevis, quas ex Originali adduco, expeditae hujus sunt tenoris:
CLEMENS P.P. IX.
Venerabilis Frater salutem, et Apostolicam benedictionem. Exponi Nobis nuper fecerunt, dilecti filii Minister Provincialis, Custos, et Definitores Provinciae Bosnae Croatiae Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia nuncupatorum, quod alias videlicet anno MDCLVIII. considerato, quod numerus populi, et Militum Praesidii Oppidi Carlostadiensis Zagrabiensis Dioecesis tantus esset, ut Rector amovibilis Parochialis Ecclesiae Sanctissimae Trinitatis ibidem fundatae curae animarum Parochianorum tam Germanorum, quam Croatarum sibi subjectorum, ut par esset, gerendae non sufficeret, eique in hoc etiam, idiomatum imperitia esset impedimento, Tu de Consilio dilectorum etiam filiorum Capituli, et Canonicorum istius Ecclesiae tuae Zagrabiensis praedictam Parochialem Ecclesiam Sanctissimae Trinitatis dictis Exponentibus assignasti, ad hoc et ibidem Ecclesiae Sacramenta administrari curarent, Missas celebrarent, et animarum Christifidelium utriusque nationis ejusmodi curae, optima, qua fieri posset, ratione incumberent, ac illis facultatem erigendi ibidem Monasterium, seu Conventum tribuisti, ut eo melius animabus praedictis opem ferre, et oneri-
1074
bus Parochialibus satisfacere possent, nec non eosdem Exponentes ad impetrandum super praemissis Sedis Apostolicae beneplacitum teneri voluisti. Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat dicti Exponentes curae animarum hujusmodi ad fidei Catholicae conservationem, et incrementum sedulò incumbere, ac omni meliori modo prospicere parati sint: Nobis propterea humiliter supplicari fecerunt, ut sibi in praemissis opportune providere, et ut infra indulgere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos specialem igitur ipsis Exponentibus gratiam facere volentes, et eorum singulares personas â quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis â jure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quomodolibet innodati existunt, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum harum serie absolventes, et absolutas fore censentes hujusmodi supplicationibus inclinati de Venerabilium fratrum nostrorum S. R. C. Cardinalium negotiis, et consultationibus Episcoporum, et Regularium praepositorum, qui dilectum filium Commissarium Curiae dicti Ordinis audiverunt, consilio, Fraternitati tuae per praesentes committimus, et mandamus, ut constito tibi servatis servandis de veritate expositorum, ac de legitimis consensibus aliorum Regularium, quatenus ibi adsint, quodque Civium pietas, et ad eleemosynam largitionem propensio ad alendos saltem duodecim hujusmodi Ordinis Religiosis sufficere possit. Caeteraque omnia ad praescriptum Constitutionum Apostolicarum requisita concurrant, licentiam petitam construendi praedictam domum, seu Conventum regularem cum Ecclesia, campanili, Choro, Sacristia, Claustris, Dormitorio, Refectorio, ac aliis quibuscunque Officinis, et spatii amoto impedimento Constitutionis fel. record. Innocentii P. P. X. praedecessoris nostri auctoritate nostra Apostolica arbitrio tuo concedas, et postquam fabrica hujusmodi fuerit omnibus suis numeris absoluta, debitaque suppellectili tam Sacra, quam non Sacra pro usu, et habitatione dictorum Religiosorum necessaria instructa, ac in reliquiis servatis omnibus, et singulis Constitutionibus Romanorum Pontificum praedecessorum pariter nostrorum super hujusmodi erectionibus edictis, introductioni ut supra, sub clausura locum esse eadem auctoritate decernas, ita tamen, ut qui curam animarum personarum Saecularium in Ecclesia dicti Monasterii erigendi exercebit, in iis, quae ad curam animarum, et Sacramentorum administrationem pertinent, jurisdictioni, visitationi, et correctioni Episcopi Dioecesani immediate subsit ad praescriptum Concilii Tridentini in Cap. XI. Sess. XXV. de Regularibus ac salva semper in praemissis auctoritate Congregationis praedictorum Cardinalium. Non obstantibus Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis, ac quatenus opus sit dicti Ordinis, et aliis quibusvis etiam juramento, Confirmatione Apostolica, vel gravis firmitate alia roboratis, statutis, et Consuetudinibus, privilegii quoque, indultis, et litteris Apostolicis in contrarium praemissorum quomodolibet concessis, confirmatis, et innovatis. Quibus omnibus, et singulis illorum tenorem praesentibus non plene, et sufficienter expressis, et insertis habentes illis alias in suo robore permansuris ad praemissorum effectum hac vice dumtaxat, specialiter, et expressè se derogamus, caeterisque contrariis quibuscunque. Datum
1075
Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die XXX. Martii MDCLXIX. Pontificatus nostri anno secundo.
IC. Slusius.
VIII. Quod omnia, quae Pontifex in mox adductis litteris requirebat, adessent, et omnia obstacula, quae aedificationem Conventus impedire possent, abessent, testatus est ipsemet R'mus, et Ill'mus D. Martinus Borchovich Episcopus Zagrabiensis, cujus testimonium praecitatis Pontificiis litteris adjectum est, tenoris talis, videlicet
Anno Domini 1670. die 6. mensis Augusti. Constat, quod R'ndi Patres Franciscani Ordinis Minorum de Observantia loci Carlostadiensis numero duodecim ibidem persistere, et sub Regula sua vivere possint, siquidem ab anno 1658. quo videlicet anno ex consensu praedecessoris nostri velut loci Ordinarii, quem de Consensu Venerabilis Capituli istius Ecclesiae Zagrabiensis ipsis ad hoc praebuerat, illuc ingressi sunt, ibidem sine notabili molestia Incolarum vixissent hactenus, et non solum numerum personarum Religiosarum familiae suae usque ad duodecim auxissent, sed etiam Monasterii parietes eleemosynis piorum hominum ad id accedentibus satis bene promovissent, et erexissent, nec diffidendum est, quod etiam in futurum Incolarum ibidem pietas quoad eleemosynarum largitionem erga eosdem Patres refrigesceret, praecipue cum alii Regulares nec in eodem loco, nec in vicinio intra spatium â jure prohibitum Residentias haberent, â quibus timeri possit, quod animos, et propensionem dictorum Incolarum quoad largitionem eleemosynae ab affectu eorumdem Patrum Carlostadiensium abstrahere valeret, sed neque etiam per quospiam Regulares aliqua in contrarium facta fuisset, aut defacto fieret contradictio, seu oppositio, prouti neque aliud aliquid (quod praescriptum Constitutionum Apostolicarum super ejusmodi negotiis editarum quomodolibet laedere posset) ad praesens occurreret, aut in futurum occurrere posset, timetur. Ideo authoritate Apostolica Nobis hac in parte specialiter in praesentibus litteris delegata, dictis Patribus Franciscanis accedente ad hoc praescitu, et consensu Venerabilium fratrum nostrorum Capituli Ecclesiae Zagrabiensis, concedimus facultatem dictum Monasterium ipsorum, sive Conventum Regularem cum Ecclesia, Campanili, Choro, Sacristia, Claustris, Dormitorio, Refectorio, ac aliis quibusvis necessariis officinis, et cellulis extruendi, et perficiendi ad tenorem, et effectum praesentium litterarum Apostolicarum superinde emanatarum: Ita tamen, ut is, qui curam animarum personarum Saecularium in Ecclesia dicti Monasterii exercebit, tam juxta praesentium Apostolicarum, quam juxta praedecessoris nostri jam antea superinde emanatarum litterarum tenores, in omnibus illis, quae ad curam animarum, et Sacramentorum administrationem pertinent, jurisdictioni, correctioni, et visitationi nostrae, ad Successorum nostrorum immediate subsit in futurum semper ad praescriptum Concilii Tridentini an Cap. XI. Sess. XXV. de Regularibus , nostrasque, et Successorum nostrorum, dicto Concilio, Summorumque Pontificum statutis conformes Constitutiones, ac laudabiles, et approbatas Dioecesis hujus consuetudines omnino observet,
1076
prouti eadem, quâ supra authoritate admittimus, et concedimus. Datum Zagrabiae Anno, et die, quibus suprà.
Fr Martinus Borhovich
Episcopus Zagrabiensis m'ppa (L. S.)
Caput III.
De aedificatione, restauratione, ac variis
vicissitudinibus Conventus.
I. Postquam Fratres Minores Ecclesiae Parochialis Sanctissimae Trinitatis in Praesidio Carlostadiensi existentis ejusdem Gubernatore Excell'mo Domino Herbardo Comite ab Aversperg sub Provincialatu R'mi P. Pauli de Tauris Commissarii Generalis per Germaniam possessionem accepissent, Patres continuò ad sufficientia media aedificandi Conventûs conquirenda suos cogitatus conjecerunt. Et quia ad instantiam militaris gubernii introductio P. P. Franciscanorum ad Praesidium Carlostadiense peracta fuit, apud bellicam armilustrii Commissionem primum subsidium Patres quaesiverunt, â qua etiam benignè resoluti erant 2000 f. de Ecclesiae proventibus pro fabrica Conventus applicandi. In hunc finem etiam R'mus D. Petrus Petretitsch Episcopus Zagrabiensis, ut haec applicatio eleemosynae Ecclesiae pro fabrica Conventus licite fieri valeret, sua auctoritate, ut Cap. praec. n. 5. dictum, dispensavit, aliis verbis: Eleemosyna quoque pro fabrica dictae Ecclesiae â piis Christifidelibus cujuscunque status, et conditionis quovis modo hactenus ordinata, in quantum hic, et nunc eidem fabricae necessaria non sunt, ut aedificationi novi Monasterii applicati valeant, auctoritate ordinaria dispensamus.
II. Assignationis 2000. f. â Caes. a Regiaque bellica Commissione die 10. Augusti 1657. adhuc ante traditionem Ecclesiae factae tenor talis est:
Von der nunmehr in Gott ruhenden Röm.- Khay. auch zu Hungarn und Böhaimb Khönig. May. etc. allerseeligisten Angedenkhens, nach der Crabat- und Möhr Granizen abgeordenten Musterungs Commission wegen, Mehrallerhechstgedacht Ihrer Khay. May. etc. General Wachtmeister, Obristen, und General Obristen der Crabat- und Möhr Granizen herrn Hörwardten Grauen von Auersperg mit zuestellung anzuzaigen.
Ihme Herrn Generalen ist vorhin woll wissendt, welcher gestalten die Carlstetterische Löb. Soldatesca, in Sonderheit aber die Teütschen, grosses verlangen getragen und gebetten eine solche Geistlichkeit daselbsthin zu introduciren, damit Sye zumallen mit Teütschen beichthören und Predigen versehen werden möge.
1077
Wann nun mit denen P. P. Franciscanern Strictioris Observantiae die introduction Ihres Ordens dahin nacher Carlstatt beraiths alhier accordiert, und verglichen worden und nunmehr die Nottdurfft erfordert, das denen selben die weitere gelegenheit und das Closter incaminirt werde.
Alß wolle herr General Ihnen Patribus auf beschehendes anmelden , zuf ortsezung des gebeu, auß den Mitlen, so der Khirchen aldorten zuegehörig, Zway Tausendt Gulden gegen gebreüchiger bescheinung bezallen, wie nit weniger den Khirchen grundt, worauf das alte heüsl stehet, auszaigen und Wirklich einantwortten lassen, auch selbsten an seinem orth die Gottseelige werkh bestermassen befürdern helffen : vnd zu löb. Hoff Kriegs Rath berichten, wer die Khirchen Capitalien biß hero manegirt, wo die Interesse hinkhomben, und was die völlige Substanz dermallen seyn mechte? Datum Laybach den 10. Augusti Anno 1657.
Wilhelb Leopold N. N. der Zunahmen ist unleslich.
Johann Andre Zehentner, Freyh. ( L. S. )
Eberhardt Leopold Vrsin Graff von Blaggay
III. Quamvis verò jam anno 1641. ut loquitur Ferdinandus III. Romanorum Imperator supra c. 2. n. 1. relatus, jam aliqua materialia pro aedificando Conventu praeparata erant, et non obstante subsidio 2000. f. â Caes.a bellica armilustrii Commissione assignato, aedificium Conventus nihilominus adeo lente ê suis exurgebat fundamentis, ut anno 1670., quamvis ibidem duodecim Fratres jam habitaverint, necdum suam perfectionem attigerit, ut patet ex testimonio R'mi D. Martini Borhovich Episcopi Zagrabiensis supra allato, ubi tantum perietes jam erectos fuisse commemorat. Tum quia Anno 1670. â Venerabili Diffinitorio constitutus legitur fabricae director P. Joannes Baptista Brulizh, unde Conventus primo circa annum 1676. ad perfectionem deductus est; Fratres tamen ab anno 1658. semper Carlostadii in privata domo, et probabilius in domo ad Ecclesiam spectante in eo numero morabantur, qui necessarius erat pro obeundis muniis Parochialibus sub directione proprii Superioris Regularis.
IV. Vix Conventus ad totalem perfectionem deductus fuit, denuo suam totalem ruinam conspicere debuit; exorto enim die 17. Aprilis anno 1692. repentino in Aula Generalis Commendantis pro tunc Celsissimi Principis de Chroy incendio non tantum Conventus cum Ecclesia, Altaribus, Campanili diffusis omnibus Campanis, sed etiam totum ferme Fortalitium demptis paucis domibus in cineres casu non satis deplorando abiit. Erat proinde piorum benefactorum munificentia imploranda, ut igne absumptus Conventus unà cum Ecclesia restauretur. Quamvis verò et ipsi Incolae Praesidii ingens damnum passi sint, multumque
1078
aeris in reparationem suorum habitaculorum insumere debuerint, tamen etiam ad reparationem Conventus, et Ecclesiae adjutrices liberaliter porrexerunt manus, quorum, aliorumque benefactorum subsidio Conventus intra breve tempus pristinam adeptus est perfectionem.
V. Anno 1704. sub Guardianatu P. Dominici Pillepich fuit hortus muro circumdatus. Anno verò 1730., et sequenti tempore localis gubernii P. Cosmae Tauber fuit ambitus Conventus Septentrionem versus pro sex cubiculis protractus videlicet ab antiquo Choro, qui fuit sub turri versus altare majus, hoc verò tempore etiam novus Chorus, ad quem ex novo tractu intratur, factus fuit, cui sub eodem Guardiano anno 1738. novum Organum accessit. Anno 1738. novus puteus in horto factus est, ex quo tam pro domestica necessitate, quam ab extraneis sufficiens aqua et caeteris in fortalitio salubris hauritur. Anno 1726. sub eodem Guardiano P. Cosma Tauber fuit reparatum Refectorium, et ambitus inferior lapide stratus. Sunt igitur nunc in Conventu 28. cubicula pro Religiosorum habitatione in inferiori ambitu penes Sacristiam sunt cellae duae pro aedituo, intra portas Conventus est unum magnum cubiculum, quod olim pro Schola serviebat, nunc verò pro Conservatorio Ecclesiasticae Suppellectilis intra clausuram est Arcularia. Ex parte occidentali Ecclesiae est tractus major, post Sanctuarium sunt 4. Cellae, et Provincialatus, qui locus per alium ambitum, ubi pariter 4. sunt cellae, conjungitur cum majori ambitu. Habitant verò nunc in hoc Conventu 24. aut 25. Religiosi.
VI. Conventum mirè exornant Icones vitam S. P. N. Francisci repraesentantes cum suis versibus factae anno 1764. sub Guardianatu P. Othonis Sprug, quae hoc Ordine dispositae sunt:
I.
Imago repraesentat nativitatem S. P. N. Francisci, cui subnectus est sequens
Distichon
Francisco genito Stygius turbatur avernus
Si timet infantem, quam tremet ante virum?
II.
Exhibet Jesum cruci affixum, Franciscum alloquentem, et mandantem eidem, ut domum suam, Ecclesiam repararet.
Distichon
Vade meae Francisce domus reparare ruinas
ut valeas Superi filius esse fabri.
III.
Exhibet Franciscum suas vestes Patri extradentem.
Distichon
Nudus cum nudo melius luctabitur hoste
Dum nil Franciscus, quo teneatur habet.
IV.
Repraesentat Franciscum scribentem Regulam â Christo dictatam in monte Palumbo.
Distichon
Dictator Deus est, Franciscus Scriba, Minorum
Regula sic prodit, quis modo censor erit?
1079
N' o 46.
V.
Repraesentat Innocentium III. confirmantem Regulam S. Francisci.
Distichon
Franciscum firmam confirmat Papa columnam
quae lateranenses, sustinet una bases.
VI.
Repraesentat D. Franciscum 5000. Fratrum Assisii mirifice pascentem.
Distichon
Convocat Assisi Fratrum jam millia quinque
crescit Francisci turba, manetque Minor.
VII.
Exhibet D. Franciscum praedicentem cuidam Camaldulensi Coronam Martyrii, qui antea D. Francisco praedixerat 5. Sacra Stigmata, et S. Dominicum utriusque sententiam confirmantem.
Distichon
Primus ait: Francisce feres Sacra Stigmata, et alter
Et tu Martyr eris: Tertius inquit: Amen.
VIII.
Repraesentat D. Franciscum Eliae instar curru igneo ad aethera raptum, et â Fratribus conspectum.
Distichon
Flammigero veheris Francisce per aethera curru
Quinimo Seraphim raptus amore volas.
IX.
Repraesentat S. Franciscum suos ê Purgatorio liberantem.
Distichon
Ex purgante suos Franciscus liberat igne
Non vis esse diu debitor? esto suus.
X.
Exhibet S. Franciscum puerum submersum ad vitam revocantem.
Distichon
Extincto lymphis puero, Franciscus, ut hospes
ipso prandendi tempore: vivat, ait.
XI.
Exhibet D. Franciscum ab obsessis daemones expellentem.
Distichon
In virtute crucis sathanam Franciscus abegit
namque crucis baculo pellitur iste canis.
XII.
Exhibet D. Franciscum Poetam laureatum convertentem.
Distichon
Praeco coronatum pungis Francisce Poetam
Scandat virtutes, ut celeri ille pede.
XIII.
Repraesentat S. Franciscum a Daemone ad illicita tentatum, quem S. pater eludit se injiciendo vepribus.
1080
Distichon
Dum Francisce rigas silvestria tesqua cruore
aspera purpureas, fert tibi spina rosas.
XIV.
Repraesentat B. V. Mariam S. Francisco puerum Jesum amplexandum tradentem.
Distichon
Accipe, quem genui tenerum Francisce puellum
Pauper in assueto vult recubare sinu.
XV.
Repraesentat S. Franciscim â Fr'e Bernardo pedibus protritum, cui visio facta est, sibi esse ob suam humilitatem, praeparatum Luciferi thronum.
Distichon
Luciferi solium meruit tam parvula virtus
Franciscus celsae praemia sedis habet.
XVI.
Exhibet S. Franciscum â scorto ad libidinem tentatum, quod se ignibus injiciendo debellavit
Distichon
Franciscus Veneris compescuit ignibus ignes
fortius urebat membra supernus amor.
XVII.
Repraesentat S. Franciscum Portiunculae Indulgentiam impetrantem.
Distichon
Maxima Francisco datur Indulgentia Patri
Hanc tamquam proprium possidet Ordo Minor.
XVIII.
Repraesentat S. Franciscum viatorem per Angelum pastum.
Distichon
Pascens Angelicis manibus Francisce Viator
Angelus Angelicas poscit habere dapes.
XIX.
Supra portam Chori repraesentat S. Franciscum per musicam Angelicam recreatum.
Distichon
Musica caelestis Franciscum sublevat aegrum
talis in instanti cura juvare solet.
XX.
Repraesentat S. Franciscum Stigmata recipientem supra portam Conventus.
Distichon
Golgotha Christe tuis inflixit vulnera membris
Mons dedit Alvernae Stigmata quinque mihi.
XXI.
Repraesentat S. Franciscum morientem, et sub stellae specie in Coelum abeuntem.
Distichon
Sub specie stellae Franciscus adivit Olympum
erudit multos, doctor in aeva micat.
1081
XXII.
Repraesentat S. Franciscum post mortem stantem.
Distichon
Mortuus est Pater, et quasi non est mortuus unquam
stat Franciscus adhuc, quî cecidisse potest?
Caput IV.
De Proventibus stollae.
I. Quid, et quantum stola usque ad annum 1685. importaverit? aut qualiter taxata fuerit? mihi compertum non est, hoc certum est, quod prius duo fuerint positi Ecclesiae Syndici, vulgo Kirchenpröbst, qui proventus stolae aliamque Ecclesiae eleemosynam conservabant, cujus medietatem Conventui propter peractiones Divinorum Officiorum, et Parochiales functiones tribuebant, cum alia medietate verò Ecclesiam independenter â P. P. Franciscanorum cura, et solicitudine, necessaria suppellectili providebant. Anno verò 1685. facta est Conventio inter statum militarem, et Conventum Carlostadiensem, vi cujus taxata fuit stola, quae relictis Syndicis Ecclesiae administrari coepit per Parentum Spiritualem PP. Franciscanorum, hac lege, ut totalis ejusdem proventus cederet in bonum Conventus, ê contra Conventus obligatus existeret Ecclesiam debita, et necessaria suppellectili providere sine omnibus militaris status expensis. Taxatio verò stolae, quam mox infra exhibebo, concernit tantum personas militiae addictas, nam quoad alios sive domesticos, sive extraneos exactio stolae permissa est discretioni P. Parochi.
II. Conventio ratione stolae ex parte militari inter Excel'mum D. Joannem Josephum Comitem ab Herberstein Generalem Commendantem Fortalitii Carlostadiensis, et inter ARP. Antonium Lazari Ministrum Provincialem Provinciae Bosnae Croatiae cum interventu P. Zachariae Mattich pro tunc Guardiani, et Parochi Carlostadiensis die 8. Octobris anno 1685. facta, quam ex Originali adduco sequentis est tenoris:
An heünt zu Endgesezten Dato ist auff Ihro hochwurdten H. P. Antonii Lazari Ord. S ti Francisci Provincials in Bosnia, Croatia et Carniolia und des wohl Ehrwürdigsten P. Zachariae Battich alß Guardians in Nahmen des löb. Closters der P. P. Franciscaner alhier, wegen vnterhaltung der alhiesigen Pfarrkhirchen und künftiger Richtigkeit in Einnamb der Stol, bey Ihro hochgraf. Excellenz H. H. Generalen beschehenes Ansuechen mit der gesambten Soldatesca alhier volgender Schluss auf hoch wohlgedacht Ihro Excellenz H. H. Generalens gnädige Ratification beschechen.
1. Erbietet sich das Löb. Closter die Pfarr Kirchen allda nit allein mit dem nothwendigen gebeu ohne der Soldatesca Entgeld oder Zutrag zu vnterhalten, die gloken auch, so fern aine wurdt brechen, widerumb machen zu lassen, sondern auch alles, was in die Sacristey, und in der Kirchen zu denen Altärn, Canzel, auch sonsten vonnöthen hinführo
1082
selbst zu verschaffen und alles sauber und rein zu halten.
2. Hingegen andertens solle alle die jenige Stola (welche man bißhero zu vnterhaltung der Kirchen raichen müssen) dem löb. Closter völlig überlassen werden, worunter auch alles dieß zu verstehen, was per legata oder andern lezten Willens disposition zur Kirchen möchte verschafft werden.
3. Weillen anjezo ain neües Partuch mit zimlich grossen vncosten gemacht worden, alß solle mit dessen gebrauch bey ainer begräbnuß nach folgender vnterschied gehalten werden: Nemlich von einen Officier an biß auff ainen gefreyten inclusive, über die hernachgesezte ordinary Stol 30. Xr' zu fordern, des gleichen auch bey der Reitherey exclusive zu verstehen biß auff den gemainen Reither auch : und so fern unter den Muquetierern und gemainen Reithern auch ainer von Adel zu begraben, solle eben das neüe Partuch gegen raichung solcher extra Stola auf verlangen erfolgt werden.
4. Damit wegen des quanti in der Stola künftig alles desto richtiger seye, würdet solche herunter Specificirt, und ist zwar biß anhero von dem ausleüthen, Pluviali oder vesper Mantel, begräbnuss in der Khirchen und Partuch vermög des A o 1673. den 12. May getroffenen vergleichs die helffte der Kirchen verbliben, und die aine helffte aber dem löb. Convent mit gewissen geding überlassen worden, anjezo aber wird das völlige quantum alda außgesezt, so dem Löb. Convent allainig gebührt.
| Als erstlich von dem völligen geleüth, wan auch gleich künftig noch ain Glokhen in Thurn möchte verschafft werden …………… | f. 1. | X. 30. |
| Messners gebühr ………………………………………………….. | – | 18. |
| von außleüthen mit der kleinen Glokhen alleinig dem Messner …. | – | 6. |
| für die begräbnuss in der Kirchen ………………………………… | 30 | – |
| von Partuch ain Officier vorhin zwar nur 45 Xr', wegen des neüen Partuchs aber noch 30 Xr' …………………. | 1 | 15. |
| von gemainen Man ………………………………………………… | / | 15. |
| von dem Vesper Mantel, oder Pluvial …………………………… | 3 | / |
| vor die Copulirung aines Ober Officier …………………………… | 1 | 15. |
| ein gemainer Man …………………………………………………. | / | 15. |
| für die Erste Tauf, welche gleich nach dem Gründonerstag folget, solle die Stol, wan es ainen armen treffen möchte in 4, Tauffen, nemlich das die andern drey der ersten Succurrirn, gethailt werden und in allen darfür seyn ………………………… | 1 | 15. |
| ein andere Tauff …………………………………………………… | / | 9. |
| von ainem Pankharten ……………………………………………. | 1 | 30. |
| für die beglaitung eines Abgestorbenen |
1083
| f | Xr' | |
| ein Officier vor einen Priester nach Belieben, ein gemainer Mann aber …………………………………… | / | 9 |
| fürs Creüz oder Crucifix ………………………………………….. | / | 6 |
| für ein gesungenes Seel Ambt mit denen Assistenten und Orgel … | 1 | 30 |
| Ein andere Meess mit Orgel allein ……………………………… | / | 45 |
| Ein andere gesungene Meess ohne Orgel ………………………… | / | 30 |
| Ein ordinary kleine Meess ……………………………………… | / | 12 |
| für die lezte Oellung …………………………………………… oder sonsten wie gebrauchig ein halb tuznt Fazillet, oder was von Leimgewandt. | / | 30 |
N.B. Einen armen Soldaten, oder Wittiben, so etwan gar nit zu zallen hätte, ist man das Partuch umb sonsten zu geben schuldig.
5. Ist alles dieses nur zwischen den Löb. Closter und der Soldatesca zu verstehen, was aber die außwendigen, oder die Jenigen, so zu Carlstatt nit bewohnet oder bedient seynd, anbelangt, stehet alles bey des löb. Klosters freyen discretion, sonderlich aber, wan Man mit den auslaithen ain mehrere zeit als sonst gewöhnlich haben wolte.
6. Solle die Stol Einnahmb und hingegen übernohmenes anerbietten also balden seinen anfang nehmen, wan dieser Contract außgefertigt worden: waß aber die Kirchen Pröbst biß dahin eingebracht. und unter Ihren Verwachen haben, bleibt alles zu Ihro hochgraf. Excellenz H. H. Generalens gnädige disposition.
7. Will Ein löb. Soldatesca die Zuversicht haben, alles Vorerzelte seits des Löb. Closters beständig gehalten solle werden: und dieses alles auf Ihro hochgraf. Excellenz hoch wohlgedachtes H. H. Generalens zu Carlstatt gnädige Ratification.
Dessen zu wahren vrkund seynd dieses Contracts 3. gleichlautende Exemplar aufgericht, durch die hierzu deputirt geweste H. H. Commissarien ordentlich unterschrieben, und verfertigt, und aines bey der löb. Ordens Provinz, das andere bey Kay. Regiment alhier und ains in Closter zur künftiger Nachricht aufgehalten worden.
Beschehen zu Carlstatt den achten 8ber des Ein Tausend Sehs hundert fünf und achzigsten Jahrs.
(L. S.) Johann Joseph Gr. von Herberstein, alhier General m'ppa
(L. S.) Mathias Gr. v Strassoldo m'ppa
(L. S.) Wolff Andre Graf von Purgstall m'ppa
(L. S.) Franz Christoph von Schoberg, Feldwebel m'ppa
(L. S.) Joseph Gilli, Kay. Regiments Auditor m'ppa
(L. S.) Frater Antonius Lazari, Orden St. Francisci Provin-
cial in Crabathen, und Crain m'ppa
(L. S.) Casper Maganna, Syndicus Apostolicus m'ppa
III. Praesens stolae taxatio circa annum 1716. cum utriusque consensu nonnihil praesertim quantum ad Missas immutata fuit
1084
ut sequens tabella exhibet:
| Die Tauf, verkindigungen und Copulation, wie auch die begräbnuß hätten kein Vnterschied in Militar, Burger oder Personen Stand. | für die Tauf | für Verkindigung für die Copulation | für eine Ordinary begräbnuss | |||
| f. | Xr' | f. | Xr' | f. | Xr' | |
| / | 12 | / | 17 | / | 15 | |
| Das geleit mit 9 zügen ist zu bezahlen also, werden aber nur 3. oder 6. Züge bestelt, ist so dan von der Taxa â proportione weniger zu erlegen. | das geleith mit einer Gloken | mit Zweyen | Mit allen | |||
| f. | X. | f. | X. | f. | X. | |
| / | 15 | 1 | 30 | 3 | / | |
| Die Solemne bestattigung zur Erden geschicht mit Pluvial, Dalmaticis und Cota, wo wenigstens 4. Geistliche in vorgeschriebenen Apparat erscheinen müssen. | die Begleitung zur Begräbnuß durch einen Priester | Mit Zweyen | mit Ponficanten, Assistentibus und Acolytho | |||
| f. | Xr' | f. | Xr' | f. | Xr' | |
| / | 15 | / | 30 | 3 | / | |
| die Privat h. Meessen | die mit Orgel, Assistenten, Acolytho, Ceroferariis, oder die Seelen Meess mit Libera | die mit Orgel, Acolytho, ohne Assistenten. | ||||
| f. | Xr' | f. | Xr' | f. | Xr' | |
| / | 17 | 2 | / | 1 | / | |
IV. Dum verò postmodum Parochis certa quantitas assignata fuisset, et illis praesertim in Generalatu Carlostadiensi bona temporalia adempta, fuit â R'mo et Ill'mo D. D. Pio Manzador Episcopo Segniensi, et Modrussiensi alia stolae taxatio proposita, sed quia haec saltem Carlostadii suum non est sortita effectum, eam non judicavi transcribendam.
Caput V.
De Capellania Campestri.
I. Cum per translationem Parochialis Ecclesiae Carlostadiensis, et amotionem Parochi A.R.D. Nicolai Tribinacz, etiam Capellania Campestris, quam idem D. Parochus administraverat, vacâsset, de alio idoneo Capellano providendum erat. Fuit autem haec Capellania P. P. Franciscanis jam sub die 1. Aug. 1657. â Caes.o-Regia lustri Commissione ante assignationem Ecclesiae Parochialis assignata, cum hac clausula, si et Parochialis Ecclesia nobis extradetur, ut patet ex militari lustri Protocollo, prout attestatur sub die 1. 7bris 1724.
1085
D. Joannes Ignatius Mozzi â Hirschbach lustri Magister sequentibus verbis, ut in Originali legi potest:
Attestation
Demnoch bey Aufrichtung hiesiger Graniz einen zeitlichen herrn herrn General Obristen zu dessen Leibsbesoldung noch ein Teütscher Priester Plaz mit Monat. 16. f. zumb Genus zuegeschrieben, Entgegen aber nachgehends bey fürgewester Kay. Haubt Musterung, als 1. ten Aug. 1657 vorgesagter Priester Plaz von denen herrn herrn Commissarien wider benomben. und denen allhiessigen P. P. Franciscanern (mit der Annotation, wan Ihnen die Kirchen bey der H. Dreyfaltigkeit zu Carlstatt eingeraumbet seyn werde) zu geniessen verlichen worden. Soliches wird hiemit von Ambts wegen attestiert. Dat. Carlstatt den 1. ten 7ber 1724.
(L. S.) Johann Ignaz Mozzi v: Hierschbach,
Kay. etc. Mustermeister m'ppa
II. Quod verò haec Capellania Campestris P. P. Franciscanis realiter extradita fuerit eo tempore, quo ipsis Ecclesia Parochialis Ss'mae Trinitatis consignata fuit, patet id ex alio lustri Regesto, seu Protocollo, Extractu sequentibus verbis concepto:
Extract.
Auß den Kay. Muster Register de A o 1652. unter herrn herrn Generallen Hörbarth Graffen von Auersperg etc. Tit. Teütscher Priester H. Nicolaus Terbinacz. Item unter obbenenten herrn herrn General Obristen de Anno 1657.
Weillen auf Anordnung des Kay. Herrn Muster-Commissarien die Kirchen hier in der haubtvöstung Carlstatt denen H. H. P. P. Francisci Ordens von dato Ersten December 1657. Jahrs übergeben und würklichen eingeantworthet, alß ist dieser Teütscher Priester H. Tribinaz durch hochgedachte herrn Commissarien deswegen güetlich Licenziert. Diese Stoll aber von eodem dato zu geniessen Ihnen denen H. H. P. P. Zuezuschreiben anbefolchen worden, Id est f. 16.
III. Ut haec Capellania Campestris perpetuis futuris temporibus Conventui incorporata maneret, institit P. Antonius Lazari tunc Minister Provincialis anno 1685. apud suam Caesaream Majestatem Leopoldum I. Romanorum Imperatorem: Ast id fuit â Generali Commendante D. Comite ab Herberstein Imperatori disuasum: Unde etiam Imperator voluit quidem ut Capellania penes PP. Franciscanis remaneat, sed absque perpetua aggregatione, ut ex desuper emanato Caesareo
1086
Rescripto, quod ex Copia authentica adduco, patet sequentis tenoris:
Leopold.
Vns ist auß Eüern vnterthänigsten schreiben von 3. ten dits mit mehrern zu vernemben gewest, was Ihr in puncto der von dem Pr' Antonio Lazari Provincialen des Franciscaner Ordens in Bosnia und Croaten angesuchten ewigen verbleiblassung der veld Capelaney auf denen Croatischen Gränizen bey ihrem Closter zu Carlstatt nach vernembung des General Obristens Graffens von Herberstein in einem und andern gehorsamist berichtet und was gestalten Ihr mit- und neben demselben solches nicht wohl practicirlich zu seyn erachtet, und vermainet, das Sie Supplicanten sich dem begnügen solten, was Ihnen bishero guttwillig überlassen worden; und Sie ruhig genossen haben.
Nun seyet Ihr. und besagter Graff von Herberstein gar recht daran, das sich die von Ihnen Supplicanten angesuchte incorporirung bedeüter veld Capelaney obverstandenen ihren Closter nicht practicirn. oder auf ewig widmen lasse, darbey es auch sein verbleiben hat. Wir seyn aber gleichwohlen nicht zuwider, und möget Ihr dahero Ihme General Obristen zu Carlstatt zuesprechen, weillen sie P. P. Franciscaner, dessen aigner zeügnus nach besagte veld Capelaney schon dreyssig Jahr hero versechen und sich meritiert gemacht, beynebens ein auferbauliches und frombes leben führen, das Er Sie noch weither so viell möglich gebrauchen und sich Ihrer jedoch ohne einige verbündlichkeit oder verstand einiger aggregation oder incorporation bedienen wolle. Darüber Ihr das weithere vorzukehren wisset. vnd Wir verbleiben euch etc. Wien den 14. Novembris 1685.
Das hie liegende Copia seinen Original gleich
seyn, weiset mein Eigne hands vnterschrifft.
Graz den 28. May 1710.
(L. S.) Jo. de Joanne, I. O. Hoffkriegs
Secretarius
IV. Haec Caesarea Resolutio ad I. A. bellicum Consilium directa fuit ab eodem de dato Graecii 7. Decembris 1685. paucis mutatis intimata Generali Carlostadiensi: quam Resolutionem Josephus I. Imperator sub dato Viennae die 18. Junii 1710. clementissimè confirmavit, cujus vestigiis inhaesit quoque ejusdem frater, et in Romano Imperio Successor Carolus VI. qui etiam inhibuit, ne haec Capellania sine suo scitu alteri cuipiam conferatur, ut ex sequenti ejusdem Rescripto patet hujus tenoris:
1087
Carl etc.
Ihr ersehet hiebeygeschlossener, was der Pater Provincial und das Convent zu Carlstatt Ord. Min. Reformat. Sanct. Francisci Provinciae Carnioliae wegen confirmirung ihrer bißhero bey 60. Jahren schon in dem Carlstätterischen Generalat versehenen feld Caplaney bittlich angebracht habe. Vnd wie Wir nun in conformitet deren vorigen Zeiten unter Regierung der in Gott seeligst ruhenden Kay. Mayestäten Leopoldi und Josephi glorwürdigsten angedenkhens dise angeregte feld Caplaney sothanem Franciscaner Closter alda zu Carlstatt noch länger gehrn göhnen, ein folglich mit der ebenmässig und vormahligen gedingnuß hiemit auf das neüe gnädigst bestättiget haben wollen, das zwar kheine ewige incorporation hierunter eingeführt, darbey aber auch ohne vnserm vorwissen niemand andern conferiret werden möge.
Alß werdet ihr an vnsern Granitz Obristen Joseph Grafen von Rabbatta, und sonsten, wohin es der Ordnung nach vonnöthen seyn wird, das behörige zu verfüegen wissen. Vnd Wir verbleiben Eüch mit Kay. en Gnaden wohlgewogen. Geben in vnserer Stadt Wienn den 23. ten Monatstag Junii 1714.
An
den I. Ö. Kriegs Rath etc.
Collationiert, und ist vorstehende Copia ihrem Originali in allen gleichlauthend befunden. Wienn den 23. Junii 1714.
(L. S.) Antoni Leonard frey von Schönstein,
Kay. Hoff Kriegs Canzley Registrator.
V. Quamvis verò Caesareo Decreto cautum fuit, ne Capelania Campestris cuipiam alteri conferatur sine praevio Caesareo consensu tamen mox anno sequenti D. Generalis Rabatta multa contra P. P. Franciscanos molliri coepit ratione Capellaniae Campestris, praetendebat enim, ut Capellanus illum semper sequatur, quocunque ierit sive in suis propriis, sive sui Officii negotiis, qui tamen tantum, quando ad bellum proficiscitur, illum comitari tenetur, tempore verò pacis in fortalitio militibus solia servitia praestare obligatur: Ideo etiam Provincia suo petito non detulit. D. Generalis propterea ob denegatum Capellanum egit apud Inclytam Carinthiae Provinciam, quae partem militarium solutionum sustinet, ut solitum pro Capellano Campestri stipendium Patribus Franciscanis deneget, cui, ut efficacius persuaderet, falsò allegavit, quod 16. f. Capellano Campestri dari soliti ex sibi debita solutione detrahantur, sicque ipsi licitum esse praedictam summam Patri Capellano dare, aut non dare asserebat sinistrae Generalis in-
1088
formationi fidem adhibentes Carinthiae Proceres sequens 16. f. suspensivum tulerunt Decretum
Zumallen der General Obriste in der Carlstatt Herr Graff von Rabatta sich wegen deme beschweret, das die alda sich befindliche P. P. Franciscaner einen Teütschen Priester demselben zuezugeben sich weigerten, weillen aber sothaner Priester von seinen General Obristen Staab dependire, auch dessentwegen von seiner Generalats Gäge monatlich 16. f. abgezogen wurden, alß khönne er Ihnen solche fürters hin nicht mehr passiren, sondern ersuche solche Inenzubehalten und hieran denenselben nichts erfolgen zu lassen. Dahero wirdet dieses einer Löb. Landschaft Graniz Zahl Ambt hiemit zu dem Ende erinderet, damit selbes obgedachten P. P. Franciscanern zu ihrer Nachricht solches intimiren möge und indessen denenselben an dieser Teütschen Priester Gäge biß weithern verordnung nichts erfolgen lassen solle. Clagenfurth den 15. Julii 1724.
Sigmund Graff von Thurn und Valsassina, Purgg.
Benedict, Abbt zu Vittring
Wolff Franz von Khulmer, Fr.
Martin Joseph Antoni Gr': v' Kaplhoffen
VI. Postquam vero Carinthiae Provincia edocta fuerit, quod 16. f. pro Capellano Campestri assignati independenter (ut ex n. 1. hoc Cap. adducta attestatione patet) â Generali aut ejus stipendio pendantur, simulque intellexerit prohibitionem Caesaream de non conferenda Capellania alteri sine Caesaris consensu post duos annos latum interdictum relaxavit, ac Conventui dictos f. tam de praeterito, quam in futurum tribui mandavit sequenti Decreto.
Auf so woll fundiert des Supplicanten eingelegten bericht und beforderist der von Ihro jezt regierenden Kay. May. etc. etc. leztmahlig untern 27. ten Juny 1714. erhaltenen allergnadigsten Resolution, das ohne allerhöchst deroselben vorbewust dieser Teütsche Priester Plaz Niemand andern conferirt werden solle; will die löb. Stöll den vorhin bewilligten verbott hiemit relaxiert, und dero geordneten Graniz Zahlmaistern H. n Baron von Stich aufgetragen haben, das selber denen P. P. Franciscanis zu Carlstatt den verdienten Sold noch Graniz gebühr tam de praeterito, quam etiam in futurum ohnaufgehalten eruolgen lassen solle. Clagenfurth den 29. ten July 1726.
Sigmund G. v Thurn und Valle Sassina, Purgg.
A. Woll Frhr v' Trissegg.
Wolf Fr. v Sigerstorff
VII. Consilium tamen bellicum Interioris Austriae, ne
1089
aut Fratres Conventus Carlostadienbsis de parta Victoria gloriari possent, aut ne D. Generalis causa cecidisse videatur, concessit, ut si Generalis unio, alterove die praesertim in Officii negotiis Carlostadio abesset, talem Capellanum secum accipere valeat, ut ex sequenti Rescripto patet ad ipsum Comitem Generalem de Rabatta Graecii die 17. Julii 1726. exarato:
Nachdeme Ein Hochlöb. Kay. Hoff Kriegs Rath vermög des alten Carlstätterischen Graniz Instituti angeordnet zu seyn ersehen hat, das der Einem zeitlichen H. n General Obristen zugegebene Teütsche Capelan zu Carlstatt zu verbleiben haben solle, alß will auch Hochgedachte löb. Stölle, das es bey diesen Instituto ferers hingelassen, jedoch gestattet werde, das und wan der H. General Obrist auf ein, oder andere Täge, beforderist in Herrn Dienst von Carlstatt in, oder ausser des Generalats verreiset, derselbe tali casu sothanen Capelan mit sich nehmen köne, so hiemit zu dessen direction angefüegt, gleichmässig auch soliches dem zugegebenen Capelan gehörig zu intimiren seyn werdet. Anbey wir verbleiben Graz den 17. Julii 1726.
Des Herrn Grafens
Dienstwillige
der Röm. Kay. Mayestät
I. Ö. HofKriegs Räthe.
VIII. Antequam haec Capellania nobis extradita fuisset, habuerunt duo Saeculares sacerdotes singulis mensibus ex militari Cassa 40. f. quibus annexi erant 12. f. pro Capellano Croatico, quos verò Generalis, quia â suo stipendio detracti erant, ad se traxerat, hinc pro Capellano germanico remanserant tantum 28 f. pro singulis mensibus, qui per annum faciebant summam f. 336. quod fusius patet ex quodam supplici P. Pauli de Tauris Ministri Provincialis anno 1658. Inter Aust. bellico Consilio porrecto. Ut Excelmus D. Generalis Josephus Comes Rabbatta in quadam Epistola exarata in Berlog 8. Julii 1715. commemorat, reperiuntur in lustri Regesto pro PP. Franciscanis sequentes summae assignatae: videlicet:
| auf ein Teütschen Priester ……………………………………………………… so aber dato die hiessige P. P. Franciscaner geniessen | f. 16 |
| dan auf ein Windischen Priester monat. ……………………………………… | f. 12. |
| Franciscaner …………………………………………………………………… | 7. |
| item Franciscaner ……………………………………………………………… | 7. |
| item Franciscaner ……………………………………………………………… | 5. |
| item Franciscaner ……………………………………………………………… | 5. |
IX. Mox assignata summa f. 12. pro Capellano Croatico jam â tempore introductionis P.P. Franciscanorum ad fortalitium Carlostadiense â pro tempore existente Generali Commendante Comite
1090
ab Aversperg ad suum solarium reducta fuit; haec enim summa prius a Generalis stipendio detracta Capellano Croatico, qui Capellanus ipsius Generalis erat, dabatur: Ex quo manifestè apparet. Excell'mum D. Josephum Comitem â Rabatta injustè praetendisse, ut Capellanus Campestris ipsum semper quocunque iêrit, comitetur; quia stipendio f. 12. ipse, et non Capellanus Campestris fruebatur. Mox recensitae summae exceptis 12. f. obveniebant Conventui usque ad annum 1746. quo anno praedicta summa (quae faciebat annuales 480 f. â Serenissimo Principe ab Hildeburghausen Caesareo Commissario reducta fuit ad 340. f. imo et ab hac summa 17. detrahuntur floreni, ita, ut nunc Conventus tantum 323. f. percipiat, ut ex sequenti ex originali desumpta attestatione patet:
Das denen W. W. E. E. P. P. Franciscanern zu Carlstadt wegen unterhaltung eines so genanten FeldCaplans Jährlichen 340. f. ab aerario bewilliget und während meiner hiessigen Ambtirung über abzug 17. f … Xr' Arrha betrag mit 323. f. … Xr' beständig forth auß der Kriegs Cassa abgereichet worden seynd, verificirn anmit, und solle diese gebühr von ersten May 1746. seinen Anfang genohmen haben. Sig. Carlstadt den 2. Marty 1767.
(L. S.) Fr. Eichinger
f. k. Co'arius m'ppa
Caput VI.
De Capella S. Josephi.
I. Capella, seu Ecclesia filialis Parochialis Ecclesiae Carlostadiensis in ipso fortalitio sita aedificata fuit anno 1670. ab Excel.'mo D. D. Joanne Joanne Josepho Comite ab Herberstein Ordinis Melitensis, Priore in Hungaria, S. C. M. Consiliario intimo, Generali Commendante Carlostadiensi, et confinium maritimorum etc. in honorem S. Josephi, in qua fundavit de licentia sui Magni Ordinis Magistri aliqua Sacra tum legenda, cum cantanda cum his conditionibus, ut tempore suae vitae cura Capellae sit penes ipsum, in curam sollicitudinis adjunxit D. Ferdinandum Comitem ab Herberstein Ord. Melitensis, et Maximilianum â Schlangenburg, quos etiam post suam mortem hujus fundationis executores esse voluit: illis demortuis ordinavit, ut haec officiatura â sui Ordinis Religiosis, si aderint, peragatur: his deficientibus voluit, ut Capellae curam haberent Sacerdotes Saeculares. Si vero et hi deessent, ut â PP. Franciscanis administraretur, ordinavit.
1091
Pro Suis Religiosis constituit, et legavit universa bona sua pro Petrinis verò et Franciscanis tantum certam quotam assignari voluit, ut ex ipsius testamento die 4. 9'bris 1689. condito patet, ubi sequens paragraphus insertus reperitur:
Wan sich aber villeicht zuetragen wurde, welche diese administration und Stüft der Capellen dienen oder abwarten und die aldorten H. Gottes Dienst verichten wolten, so solle solche Dienst versehung denen alhier anwesenden H. H. P. P. Franciscanern auf so lang gegeben werden (doch der gestalten, damit man sich vorhero mit ihnen auf ein gewisses vergleiche, was ihnen darvor bezahlet werden solle) bis und so lang, das sich Priester meiner Religion oder andern weltliche Priester gefunden werden.
II. Vivente adhuc fundatore ab anno 1685. P. P. Franciscani hujus Capellae Officiaturam peragebant, mortuo vero fundatore ejus successor, et patruelis D. Joannes Ferdinandus Comes ab Herberstein anno 1693. per solemne instrumentum beneficium S. Josephi P. P. Franciscanis contulit erga annuos 550. f. pendendos cum onere singulis septimanis legendi Sacra 9. praefixis diebus, inter quae unum quolibet die Mercurii cantari debet, prout totum ex ipso Instrumento, quod ex Originali adduco, magis patet, quod hujus est tenoris:
In Dei Nomine Amen.
Haec est conventio inter Ill'mum, et Excell' mum D. D. Joannem Ferdinandum S. R. I. Comitem ab Herberstein Sacri Ordinis Melitensium Equitem, Commendatorem, et Receptorem Sacrae Caesareae Majestatis Camerarium Interioris Austriae Consiliarium bellicum, et Generalem excubiarum Praefectum etc. etc. ex una: et inter nos qua Provinciae Carnioliae Fratrum Minorum S' ti Francisci Reformatorum Compromissarios Ministrum videlicet Provincialem, Deffinitorem Generalem, Custodem, et Deffinitores Provinciae ex altera: et jam nuper 31. Martii currentis 1693. in pleno Deffinitorio in hoc Labacensi Conventu inita super projecto tradendae nobis Capellae S. Josephi in eodem Carlostadiensi fortalitio sitae, et Ordini S. Joannis Ierosolymitani subjectae, et ab Excellentiae praedictae Ill' mo , et Excell' mo Domino Patruo D. D: Joanne Josepho S. R. I. Comite ab Herberstein Generali Carlostadiensi erectae, et fundatae, et est, ut sequitur:
Inhaerens primofatus Ill' mus , et Excell' mus Dominus fundatoris piissimae intentioni, qua jure Patronatus potiens, nos requisivit, simulque obtulit Officiaturam supradictae Capellae ad id tempus tantum, quod sibi, vel in hoc jure Patronatus legitime successuris, vel etiam nobis placuerit cum sequentibus conditionibus, oneribus, et commodis.
Primò. Tradita Officiatura Capellae S. Josephi teneatur Superior localis in eadem Capella per suos Religiosos cujusli-
1092
bet hebdomadae diebus lunae, Mercurii, et Sabbathi tria Sacra ad intentionem fundatoris piè defuncti juxta tabulam Sacristiae, Capellae ejusdem celebrare.
2' dò Ex his Sacris unum die mercurii videlicet decantandum erit de S. Josepho cum expositione sanctissimi, litaniarum de eodem Sancto â meridie decantatione, populi benedictione, et solito pro defunctis asperges.
3' tiò Ubi autem aliqua praedictarum feriarum in nostra Parochiali Ecclesia occurrerit functio impediens trium Missarum in Capella celebrationem, poterit unum tantum celebrari, et alia dua commodiori die suppleri, eo observato, ut quotidie unum sit, quod exceptis supra specificatis diebus, liberae erit applicationis.
4' tò Per anni decursum in die Natalis Domini videlicet, Paschalis, Pentecostes, S. Josephi, S. Joannis Baptistae, Dedicationis Capellae, Assumptionis B. Virginis Sacrum solemne cum assistentibus decantetur. In festo S. Josephi verò, ac S. Joannis Baptistae, nec non quoties Conventui commodum fuerit etiam Concio germanica habeatur. Alia in tabula Sacristia Capellae ejusdem contenta Sacra vel maximè sive cantanda, sive dicenda in novem illis, quae juxta intentionem fundatoris tribus specificatis feriis dicenda, seu cantanda sunt, comprehensa intelligantur, ut onus novem Sacris per hebdomadam cum privatis, et Solemnibus tantum constet, et cancelletur.
5' tò Semper deputetur Sacerdos unus ad gustum, et satisfactionem jus Patronatus habentium, qui cum Superiore locali Conventus unitim quâ Capellanus primarius dicti Sacelli Officiaturae curam exactam habeat, et piae fundatoris intentioni explendae invigilet, et pro nunc quidem idem Ill' mus , et Excell' mus Dominus Excell' mi Patrui, quam suam cum Patre Francisco Scalletari habitam, tractamque, hunc sibi instat deputari. P. Guardianus cum ejusmodi Capellano habeat omnium Capellae mobilium, Sacrum quisque suum, juxta quot singulis annis omnia in eo contenta revidere, et conferre tenebuntur ea adhibita vigilantia, qua suppellex Sacra conservetur, custodiaturque, et â destructione praeservetur, ubi autem aliquid collapsum fuerit, reformatione, vel innovatione indiguerit, haec Domino Patrono Capellae sicut et aliae omnes necessitates providendae, opportunè insinuentur.
6' tò Mobilia hujusmodi Capellae in eadem semper serventur nullo unquam distrahenda, minus mutuò concedenda, nisi ubi aliquando Superiori locali, et Patri Capellano pro Solemni aliqua Ordinis festivitate illis uti pro gloria Dei bene visum fuerit, denuo ad dictam Capellam reponendis.
7' mò Omnia, quae per decursum anni in Officiatura dictae Capellae occurrerint, teneatur, Superior localis cum Patre Capellano, et Domino Patrono, et Superioribus Provinciae suae exactam, ac genuinam rationem dare eo nimirum fine, ut bonis coeptis continuatio, et malis, si quae irrepserint, remedium obtingat.
8' vò Desiderat etiam, et instanter rogat Excell' mus Dominus Patronus, ut Officiatura haec Patri Guardiano, et Capellano ita
1093
injungatur, ut horum conscientia ligata sua sublevetur, et optata potiatur quiete, et vel maximè, ut Superior localis cum Capellano conjunctim agant, ne Capella obstet Capellae.
9' nò Etiam cupit, ut Pater Capellanus cum persona saeculari idonea ab ipso Domino Patrono eligenda super administratione bonorum Capellae, in quantum statui, et professioni congruit, ita invigilet, quatenus fidelitatem, vel defectum in ea administratione bonorum non ignoret, sed ex charitate Nobis, et Domino Patrono pro opportuno remedio cuncta confidenter communicet.
10' mò Tandem pro his omnibus Officiatura nimirum, et cantu more Religionis nostrae etiam peragendo spondet, et promittit primomemoratus Ill' mus , et Excell' mus Dominus Patronus quingentos quinquaginta florenos Rainenses annuos per angarias anni in natura, vel in paratis pro Conventus commoditate, et beneplacito punctualiter pendendos, et vel maximè, si vindemiarum tempore pro vini provisione musto sibi prospicere voluerint pro quali, et quantacunque sibi debitae portionis solutione, id habere possint. Ubi autem expertus fuerit Excell' mus Dominus Patronus Officiaturae exactam peractionem, et punctualitatem, affectum suum, quo Religioni Seraphicae nunquam defuit, amplius adhuc experiendum promittit, simulque indulget, ut, qui Capellae praedictae officiandae deservient, etiam possint quandoque in arce Novigrad religiosè refocillari.
Acceptâ igitur, et ponderatâ in pleno Deffinitorio praetactae Officiaturae jam fatae Capellae S. Josephi, et cum praemissis oneribus, et commodo Ill' mi , et Excell' mi Domini Patroni instantiâ, requisitione, et exhibitione maturè perpensa, gratioso Excellentiae suae Ill' mae in Ordinem nostrum affectui, et erga Provinciam nostram confidentia laudabili, quod par est, deferre volentes, Officiaturam jam memoratae Capellae, quamdiu, ut praefertur, Excellentiae suae, et in jure Patronatus legitimè eidem successuris placuerit, aut nobis etiam opportunum fuerit, omni fidelitate exactissimè peragendam suscipimus, et acceptamus nos, et Successores nostros ad onus pluries fatae Capellae officiandae serio obligantes. Et quamvis nos mutui contractus stipulandi ipsa professione religiosa, quâ Fratres Minores S. Francisci incapaces simus, ipsumque commodum praejactum quingentorum quinquaginta florenorum Rainensium non alio quam prae eleemosynae titulo, prout hisce solemniter conscientias nostras salvaturi protestamur, nos non aliter in dicti quanti assignationem, et deputationem consentire, quam, ut quà mera eleemosyna nobis obtingat, acceptare possimus: adhuc tamen conscientias nostras ad exactam Officiaturae hujusmodi peractionem inviolabili fidelitate obligamus, hanc eamdem obligationem ex nunc in praesentem, et futuros Conventus nostri Carlostadiensis Patres Guardianos, et Capellae S. Josephi nobis concreditae Capellanum, et successuros transfundentes in virtute S. Obedientiae iisdem, et sub formali praecepto imponimus, ut juxta instrumenti hujus tenorem, et singula puncta ita indispensabiliter cuncta peragant, et exequantur, ne alios indubiè
1094
Deo rationem reddendi grave debitum contrahant, juxta privationem Officii Venerabili Deffinitorio arbitrariis poenis irremissibiliter subjaceant. Specialiter autem imponitur Patri Guardiano Carlostadiensi, ut cum Capellano Capellae mutuam habeat intelligentiam, quae de facili univoca, et indisputabilis persistet, si uterque ad hujus instrumenti tenorem, et tabulae praescriptum sese ligatum meminerit. Porro ut instrumentum hoc robur suum, et pro status nostri qualitate valorem obtineat, appenso majori Provinciae nostrae Carnioliae sigillo proprio id ipsum firmavimus, caractere alio consimili cum Suae Excellentiae Ill' mae subscriptione nobis ad hujus extraditionem consignando. Actum, conclusum, et acceptatum in pleno Deffinitorio Labaci congregato. Hac die 31. Martii 1693.
AVVPP. Definitores R. P. Custos
P.A.R. Deffor' Gn'lis
et P. A. R. Min' Pro'alis
(L. S.)
(L. S.) Fr' Joannes Ferdinandus Comes ab Herberstein
confirmo ut supra m'ppa
III. Anno 1745. Ordo Melitensis S. Joannis Jerosolymitani Commendam Novigrad (germanis Neüschloss) cum annexis bonis, proventibus, et singulis utilitatibus, ac commodis vendidit Ill'mo D'no Stephano L. B. Patachicht de Zajesda S. C. M. Consiliario, ac Fortalitii Costaniza commendanti f. 27000. cum onere, ut P. P. Franciscanis pactatam â quondam D. Joanne Ferdinando Comite ab Herberstein ratione Officiaturae Capellae S. Josephi summam f. 550. fideliter, et exactè pendat, ut §. 8. praedicti Contractus venditionis signati Viennae die 18. Maji apertè indicat, qui hujus est tenoris: Achtens: Verbindet sich der freyherrliche Kaufer für sich und alle Nachkommende Possessores auf das feyerlichste, das der selbe, oder sie in ewige Zeiten die Heilige Stüftung und fundationes, alß denen ehrwürdigen P. P. Franciscanern zu Carlstatt ad Capellam Sancti Josephi und was dem Stüftbrieff anhängig, heilig halten, und wie gewöhnlich ohne mindesten Abbruch erfolgen und alles in suo statu beybehalten lassen wollen.
IV. Haec altaristica 550. f. summa ab Ill'mo D. Stephano Josepho L. B. de Patachich tamquam emptore bonorum fundationalium, ac postmodum ab ejus filio Ill'mo D. Comite Francisco Patachich ab anno 1745. usque ad annum 1764. fideliter Domino Parenti Spirituali P. P. Franciscanorum soluta fuit: Hoc vero status militaris ipsum ab usufructu Villae, et Silvae, quae judaica dicitur, et domorum in fortalitio sitarum impedierit, solvere renuit. Facta dein cum Statu Militari Generalatus Carlostadiensis ratione controversorum bonorum transactione, et compositione, status militaris onus providendi Capellam S. Josephi necessaria suppellectili, ac PP. Franciscanis quotannis pro saepe dita Officiatura satisfaciendi erga 9. Sacra hebdomalia, quorum 406. leguntur, 62. cantantur cum totidem litaniis, et 5. Concionibus germanici
1095
in se assumpsit. Unde nunc Conventus quolibet quartali ex militari Generalatus Carlostadiensis Cassa percipit f. 137. X'r 30. qui faciunt per annum f. 550.
Caput VII.
De Scholis, et introductione P. P. Piarum
Scholarum ad fortalitium Carlostadiense.
I. Ante P. P. Franciscanorum Carlostadium introductionem D. D. Petrini etiam juvenes in litteris erudiebant, tempore Patrum praedictorum adventus, Scholae iisdem extraditae erant, ad quas docendas se Patres obligâsse feruntur, ut ex quodam Memoriali â Carlostadiensibus incolis Excellm'mo D. Joanni Josepho Comiti ab Herberstein Generali Commendanti porrecto patet, in quo petierunt, ut Patres per eumdem adigantur ad docendas Scholas usque ad syntaxim inclusive, ad quod Memoriale ille sequens Decretum dedit:
Aus beykommenden Suppliciren wird H. P. Guardian ersehen, was die Herrn Supplicanten begehren, alß wolle Er solches bey H. P. Provincial anbringen und darob seyn, das exemplarische guette Patres hieher verordnet wurden, die nach möglichkeit dem volk in etwas vergnügung gaben. Carlstatt den 10. November 1681.
J. J. Graff Herberstein m'ppa
II. Hae scholae usque ad annum 1708. docebantur in idiomate Croatico, et latino, hoc vero anno Germani supplicarunt pro Magistro Germano, ut nempe Scholae germanice docerentur, ad supplicationem hanc Venerabile Diffinitorium die 5ta Sept. sequens dedit responsum: Parata est Provincia mittere Germanum Magistrum Scholarum, dummodo Celsissimus Princeps sese interponat, ne D. D. Croatae exinde moveantur. Non obstante hac adhibita cautella Domini Croatae mox protestati erant contra Magistrum germanum, ac denuo Croaticum praetendebant, quid verò effecerint? non reperitur adnotatum. Provinciae enim perinde erat sive Croaticum, sive germanicum instituere Magistrum, id tamen scio, posterioribus temporibus usque ad adventum Patrum Piarum Scholarum (quo tempore Scholae illis datae erant) semper institutum fuisse Magistrum germanum.
III. Cum de Patribus Piarum Scholarum mentio facta sit, de eorum introductione pauca referre libet. Post initam anno 1761. cum Rege Borussiae pacem, fuit Commendans Generalatus Carlostadiensis institutus Excell'mus D. L. B. de Beck, qui Carlostadium adveniens ad acquirendam sibi nomen grande, et Caesaream Majestatem sibi propensam reddendam, totum Generalatum reformare coepit ad normam Germaniae, incolas Carlostadienses ad civium onera, et tributa in Croatia nunquam usitata ferenda adegit, multaque alia prius liberi exercitii certis interclusit
1096
legibus. Videns, hanc reformationem apud nonnullos applausum sortitam, etiam Scholarum reformationem meditari coepit, ob quem finem rem cum P. Provinciali P. P. piarum scholarum, et cum Consilio bellico, ac Aula Caesarea sub rosa tractabat, ut Patres Piaristae Carlostadium introducerentur ad docendas scholas. P. Provincialis ad videndum locum, et inveniendum fundum pro sustentatione suorum Religiosorum Carlostadium advenit die 20. Februarii anno 1765. ubi die 25. ejusdem mensis, et anni contractui subscriptum fuit.
IV. Pro pro eorum sustentatione sua Caesarea Majestas resolvit per decennium ex proventibus bellicis Generalatus Carlostadiensis annuales 2200. f. quibus adjuncti erant f. 1000. â quodam D. Canonico Zagrabiensi Tausky legati, et apud Bancalitatem Viennensem investiti. Item legatum f. 900. Domini Valentini Erreth. Praeterea Serenissimis Princeps D. Wenceslaus â Liechenstein ad intercessionem Generalis Beck permisit ad hunc finem omnia Capitalia, legata, domos, molendinum, et alia bona immobilia ad Capellam S. Barbarae fundata, quae omnia aestimata erant f. 7576. X'r 2. Venerunt autem Piaristae prima vice ad ibidem stabiliter permanendum Carlostadium die 27. Octobris anni memorati 1765. quibus D. Josephus Znika Parochus Dobuvaczensis claves Capellae S. Barbarae extradidit, ut eorum Superior P. Thomas Leidl â S. Ludovico Sacrum cantatum cum Hymno Ambrosiano solemniter inter tormentorum boatus decantavit, dein deducti erant ad domum militarem (vulgo Cassarne) ubi usque in hodiernum diem 10. eorum habitant. Ipsi Contractui P. Provincialis Piarum Scholarum die 28. Febr. [ anni ], quo die Carlostadio discessit, anni 1765. sequentem clausulam adjunxit: Mit Vorbehalt und Bedingniß der Einwilligung meiner Provincial Congregation, und das selbe in meiner Abwesenheit ein gutachtlichen Bericht dem hochlöb. k. k. Hof Kriegs Rath und das weitere salvo quocunque et cuiuscunque iure betreiben solle und könne. Carlstatt den 28. Febr. 1765.
Nicephorus Provi'alis
V. Non obstante clausula Salvo quocumque, et cujuscunque jure, quia in Contractu appositum fuit, quod domus penes Capellam S. Josephi ad Ordinem Melitensem spectans sit ad censum accipienda timuit Provincialis Vicarius P. Bonavita Dietrich, ne suo tempore ipsa Capella cum beneficio illis tribueretur, et sic media quasi pars sustentationis P. P. Franciscanis abriperetur, hinc admonuit P. Provincialem Pisarum Scholarum memoratae clausulae, qui P. Vicario Provinciali sequentem epistolam (quae in Originali prostat scripsit:
Plurimum Reverende, Eximie, ac Clarissime
P. Vicarie Provincialis
Accepi plurimum Reverendae, ac Eximiae Paternitatis suae litteras, quas tanta cum laetitia perlegi, quanto expectavi desiderio, ex quibus sat, superque intelligo, Eximiam Paternitatem suam, cum Definitorio plurimum Reverendo pusillae Provinciae nostrae et addictissimam esse, et meam Sacerrimo S. Francisci Ordini nullo un-
1097
quam tempore nocituram voluntatem perspexisse. Res tamen aliter, ac Eximia Sua, et Clarissima Paternitas autumat, se habet. De Sacello S. Josephi, vel de proventibus, Eximii Paternitatibus suis eripiendis, nulla unquam mentio facta est; huicque proximam ut vocant Teutonicorum domum (si tamen â Majestate Sua Carolostadium adire jubebimur) uno, alterove anno inhabitabimus, Sacello ex omni parte, et redditibus ejusdem illaesis, ita quidem, ut Inclyta, ac celeberrima Provincia Eximiae Paternitatis Suae confidere possit, se nullum, vel levissimum exinde passurum detrimentum. Tantum enim abest, ut cum cujusdam praejudicio Carolostadium ingredi desiderem, ut potius mihi gratuler, dum Eximias Paternitates Suas, vel Scholarum, quas actu docent, vel, eleemosynae subtrahendae titulo mihi contradixisse intellexero. Vienna, concesso ad Augustissimam aditu, et re uberius explanata, totius rei seriem clarius transcribam. Hisque, ut per otium licuit, breviter declaratis, me semper futurum promitto. Gleistorffii, 2' da Aprilis 1765.
Eximiae, ac Clarissimae Paternitatis Suae
Humillimus in Christo servus
Nicephorus Deltel â S. Donato
Scholarum Piarum Prov'lis m'ppa
VI. Cum verò Capella S. Barbarae non longe post Patrum Piarum Scholarum introductionem ab igne consumpta esset, fecerunt praedicti Patres aliquam Capellam privatam in illorum domicilio, ubi Missas celebrabant, et Divina Officia peragebant. Anno verò 1776. cum eorum numerus augeretur, nec facile omnes in privata Capella celebrare commode possent, petierunt â Sua Caesarea Majestate facultatem Divina peragendi in Capella S. Josephi, Sua Caesares Majestas eorum precibus annuere volens Episcopi Zagrabiensi quà loci Ordinario praedictam petitionem insinuavit eumdem exhortando, ut suum quoque addat assensum, Episcopis Caesareae resolutioni morem gerere cupiens petitam licentiam sub certis clausulis in mox adducenda, quam ex originali produco, concessione videndis benigne confirmavit hunc in modum:
Nos Josephus Gallyuff Divina providentia Episcopus Zagrabiensis, Abbas B. V. Mariae de Topuszka, Comitatus de Berzencze Supremus, ac perpetuus Comes, utriusque S. C. R. et Apost. Majestatis actualis intimus status, nec non ad Excelsum Consilium Regium in Regnis Croatiae, Dalmatiae, et Sclavoniae Consiliarius.
Damus pro memoria, significantes, quibus expedit universis, qualiter R. P. Lambertus Aninger â S. Davide P. P. Piaristarum Carlostadii commorantium Rector, nec Residentiam adusque in fata Civitate, nec verò Ecclesiam propriam, in qua Divina cum Subordinatis sibi Religiosis perageret, habens, humiliter nobis supplicaverit, quatenus erga habitam jam suae Sacr'mae Caes o -Regiae, et Apostolicae Majestatis de genu interpellatae clementissimam Resolutionem, Eumdem in Ecclesia filiali D. Josepho sacrata, Divina agere authoritate Dioecesana permitteremus. Nos itaque precibus Instantis inclinati, cumprimis verò Apost. summe fatae Majestatis suae in promotionem Divini cultus, ac incrementum Orthodoxae Religionis piissimè intentae zelum, pro incumbente
1098
Nobis pastorali munere secundare quovis tempore cupientes praeinserto Instanti, ejusdemque subordinatis Religiosis in conformitate altissimae eatenus emanatae Resolutionis petitam facultatem impertimus, quatenus ad interim, quoad propriam adepti fuerint Ecclesiam, in praememorata S. Josephi Ecclesia more in aliis ejusdem Instituti Ecclesiis ubivis recepto Divina agere, ac Vener. Sacramentum sub Sacro cantato, vel alio lecto, litaniis item, nisi in Parochiali expositum esset, fidelium adorationi statis diebus proponere valeant, salvo nihilominus jure – Dioecesani, et Parochi loci, sub cujus plena jurisdictione deinceps etiam praefata Ecclesia manebit, eo etiam intellecto, ut nunquam Processiones absque licentia propria Parochi educere, neque hora illa, qua Divina solemniter in Parochiali celebrarentur Instanti, Suisque Subordinatis vel concionari, vel Sacrum cantum servare permissum sit. Super cujusmodi concessione, et indultu nostro praesentes manu nostra subscriptas, et sigillo nostro munitas extradamus litteras Zagrabiae in solita Residentia nostra Episcopali die 24. Maji Anno Domini Millesimo septingentesimo septuagesimo sexto.
Josephus Gallyuff
Eppus' Zagrabiensis m'ppa (L. S.)
VII. Praecedens Episcopalis facultas fuit P. Guardiano, et Parocho loci intimata per Generale Carlostadiense gubernium sub die 3. Junii ejusdem anni his formalibus:
Von des in Carlstätter Generalat aufgestelten General Militar Commando wegen, dem P. Guardian der P. Franciscanern Cherubino König anzuefüegen. Es habe der Herr Agramer Dioecesan Bischoff für die Patres Piarum Scholarum in Ansehung des gebrauch der St. Josephi Capellen, und der darinen abhalten mögenden Andachten, und Gottes Diensten die hiebey folgende Concession an das General Commando gelangen lassen, womit Eüer Hochwürden zur ebenmässigen Einsicht mit der ferneren Erinnerung anmit die mitheilung beschiehet, wie der Pater Rector unter einem angewiesen werde wegen der künftig hierinfals zu beobachtenden ordnung mit deroselben das behörige Einverständniss zu pflegen.
Freyherr v' Kleefeld
Ex Canc. Bell. per Sup. Arm. Praefect.
Gen'ralatus Carlost. constituta.
Karlstadt den 3. Junii 1776.
J. v' Schloissnigg m'ppa
VIII. Ab hoc tempore Patres Piaristae constanter in Capella S. Josephi Missas celebrant, et alia Divina Officia peragunt cum praeinsertis conditionibus, suaque propria non Ecclesiae suppellectili utuntur. Non obstante tamen hoc Patres Franciscani solitam officiaturam perficiunt conformiter ad intentionem Fundatoris Ecell'mi D. Joannis Josephi comitis ab Herberstein. Nunc Patres Piarum Scholarum meditantur aedificare Collegium una cum Ecclesia penes domum armamentariam ex adverso Domini Mercatoris Khallan, cujus rei negotium P. Rector actu Viennae, quo delineationem tum â suo P. Provinciali,
1099
tum â Consilio Bellico adprobandam deportavit, pertractat. quid futurum sit? eventus brevi docebit. Et revera docuit sub infaustae memoriae Josepho II. rege impiissimo Caroli sic dicti magni, Sigismundi – pharisaei hujus non minus ac hypocritae, Rudolphi II. tyranni seu potius vasalli hujus jus fortioris apprime exercentis nec non Leopoldi I. pariter infaustissimae memoriae vulpis hujus religiosae hypocritae hujus sub pallio religionis impudicam suam politicam rem executioni dantis sectatore ferventissimo impudentissimo.
Caput VIII.
De Ecclesia, et Altaribus, de Cryptis, et Epi-
taphiis, et Capellis extra fortalitium.
§. I.
De Ecclesia et Altaribus.
I. Ecclesia Parochialis Sanctissimae Trinitatis in Praesidio Carlostadiensis ita aedificata eo anno fuisse creditur, quo ipsum fortalitium, nempe anno 1579. et quidem in ea magnitudine, cujus nunc esse conspicitur; si enim aliquando immutata notabiliter aut reparata fuisset, etiam nova indiguisset consecratione, ast eam denuo unquam consecratam fuisse, nullibi adnotatum reperitur, fuisse autem eam consecratam ex eo desumitur, quia quotannis anniversariam consecrationis memoriam dominica prima post Pentecosten, in quam incidit festum Sanctissimae Trinitatis. Amplitudo Ecclesiae est quoad longitudinem 15. orgiarum, quoad latitudinem vero 5. orgiarum, et 4. pedum. In Ecclesiae decem reperiuntur Arae: 1.'ma est Ara Major ex nigro marmore Sanctissimae Trinitatis. 2.'da S. Petri Regalati Confessoris. 3.'tia S. Michaelis Archangeli. 4.'ta S. Georgii Martyris. 5.'ta S. Nicolai Episcopi. 6.'ta S. Antonii Patavini. 7'ma Cajetani Confessoris. 8.'va Sanctissimi Rosarii B. V. Mariae. 9.'na S. Joannis Nepomuceni Martyris. 10.'ma est in Capella Lauretana.
II. Ara S. Petri Regalati erecta fuit â D. Petro Popovich mercatore anno 1753. Eodem anno recta erat etiam Ara S. Michaelis, pro qua partem expensarum subministravit quidam Pellio Maidechich. Supra Aram sequens Cronographicon legitur: eCCe enIM AngeLVs DeI. aliud sic sonat: pIVs Defensor RoManae ECCLesIae. ambo denotant annum 1757. quo anno Ara perfecta fuisse creditur. Ara S. Georgii Martyris erecta fuit sub Guardianatu P. Cosmae Tauber expensis Tribus figulorum anno 1739. Ara S. Nicolai Episcopi facta fuit anno 1740. expensis Nautarum. Arae S. Antonii Patavini, et Sancti Cajetani facta sunt anno 1742. expensis diversorum benefactorum. Hae postremae tres Arae erectae sunt sub Guardianatu P. Francisci Corrodini. Quo tempore Arae Sanctissimi Rosarii, et Capellae Lauretanae constructae sint? nil notatum reperitur. Ara S. Joannis Nepomuceni facta est in loco, ubi prius Sacristia erat, anno 1749. sub Guardianatu P. Cosmae Tauber, et hoc anno nova Sacristia facta est post
1100
Aram majorem expensis Cohortis Equitum levis armaturae, ad quod aedificium etiam contribuit Serenissimus Princeps Fridericus Josephus ab Hildeburgehausen 100. aureos. In debitae gratitudinis tesseram Conventus supra Aram sequentem apposuit inscriptionem: Deo, et D. Joan. Nepomuc. Sacrum Sacellum hoc erigere aggressus Religionis inter militares curas Observantiss. Sereniss. Heros Joseph Saxon. Dux suo, et equestris Illyriae Cohortis impendio curante ejusdem Cohortis p. t. Chiliarcha Anno XLVIII. supra MDCC. Ara haec anno 1750 die 19. Aprilis benedicta fuit de licentia Dioecesani ab Excel'mo D. D. Wolfgango Chiolich Episcopo Segniensi, ex aliis Aris nulla est consecrata.
III. Anno 1726. sub Guardianatu P. Cosmae Tauber fuit tota Ecclesia lapide quadro strata. Anno 1738. sub eodem Guardiano fuit novum Organum factum, quod anno 1775. reparatum, et novum tabernaculum ad Aram maiorem factum fuit ad expensas Generalis Militaris Gubernii Generalatus Carlostadiensis. Anno 1760. nova Cathedra concionatoria facta fuit. Anno 1705. fuit horologium ad turrim positum, quae anno 1743. nova Cupula provisa fuit, pro expensis diversi benefactores contribuerunt fl. 200. Anno 1765. die 15. Decembris fracta fuit Campana major, et Labaci transfusa, ac ab Episcopo Labacensi Cel'mo D. Josepho Leopoldo ê Comitibus de Petazzi sub nomine S. Francisci, et S. Georgii benedicta, ponderat nunc 507. lb. Expensas 138. fl. liberaliter tulit Perillustris D. Joannes Guetterer de Guttenfeld Parens Spiritualis Conventus.
IV. Extra, et penes Ecclesiam in foro publico posita fuit anno 1730. et sequenti sub Guardianatu P. Cosmae Tauber statua lapidea repraesentans B. V. Mariam sine labe conceptam, quae est supra columnam quadriangularem pariter lapideum collocata. In qualibet quadriangulari parte est quoddam Chronographicon expressum, et quidem in parte anteriori statuae sequens:
Ave DeI GenItrIX Virgo MarIa sIne naeVo ConCepta
In parte posteriori versus Ecclesiae muros:
O MarIa VIrgo DeIpara sVCCVrre serVIs tVIs
Ex parte dextera, quae portam Ecclesiae respicit:
eXpers peCCatI prIMI Adae sIs nobIs tVtrIX
ex parte laeva, quae portam Conventus respicit, sequens Programa legitur:
Progr.
Ave Maria gratia plena Dominus tecum.
Anagr.
Tu unica pura est ô Magni Dei Mater Alma.
§. II.
De Cryptis, et Epitaphiis.
I. Olim erant plures Cryptae in Ecclesia Carlostadiensi, quae dum Fratres anno 1764. expurgare intendebant, emanavit sub die 27. Augusti ejusdem anni â Caes. bellica sanitatis Commissione decretum, vi cujus Fratres debebant cryptas terra opplere, et no-
1101
-vas extra terram in muro facere, ita ut foromina fierent unius cadaveris capiendi idonea, ubi cadaver obmuraretur, et tamdiu obmuratum remaneret, donec in cineres redigeretur. Copia memorati decreti hujus est tenoris:
Extractus Protocolli
Über die den 27. Aug. 1764. wegen Saüberung
und gesundheit der vestung Carlstadt abgehaltener
Commission.
Bey dieser gelegenheit hat Mann unter einem für eine zur Gesundheit der Stadt höchstnothwendige Sache angesehen, das die in der P. P. Franciscaner Pfarr Kirche vorfindige grüfte, worinen die Todte Corper in wasser ligen, oder so zu sagen, herum schwimmen, mit Kalch und Sand ausgefühlet, und vollends zugeworffen, folglich von denen P. P. Franciscanern für ihre hier absterbende Geistliche und respective für die bey Ihnen begraben wollende weltliche eine Gruffte in luft dergestalten erbauet werde, damit die Todte Corper in die in form eines bach-Offens darinen errichtende Öffnungen hinein geschuben, und so lang vermauert werden können, bis der Corper in zeit von 10. bis 12. Jahren verzöhret wird. In fidem etc.
Jos. Razesberg m'ppa
F. Kriegs Secret.
II. Ad tenorem hujus Decreti Cryptae priores terrâ repletae erant, et duae aliae juxta praescriptum extructae, una penes Aram majorem sub turri pro sepeliendis personis saecularibus. In prima exprimitur in frontispicio Genius, qui ê nubibus protendit fasciculum stupae â subjecta in candelabro posita candela ardente accensae cum hac inscriptione, et versibus
Lemma
Sic transit gloria Mundi
Solum mihi superest sepulchrum Job. 17. v. 1.
Omnia transibunt, et opes, et vana voluptas
et vitae ambitio, sola sepulchra manent
Fronte gerit miles, generosior, ut sit
aeternum felix, mente sepulchra gerat.
Sepultura Fratrum, qui in hoc Conventu decedunt, est in Capella Laurethana ad instar prioris efformata cum hac inscriptione
Post cursum Minor accipit Bravium.
Beati mortui, qui in Domino moriuntur. Joan. Apoc. 14. v. 13.
Felix in Domino moritur, qui providus Orbi
nempe tribus votis mortuus ante fuit
Morte Minor prima cum sit pauperrimus, inde
absque onere angustâ currit ad astra viâ.
1102
III. In Capella S. Antonii Patavini appensum est Epitaphium Ill'mae quondam Dominae Comitissae Rosinae â Lamberg, quod ejusdem Maritus apponi curavit his conceptum verbis: Quiescit in Domino Anna Rosina Comitissa â Lamberg nata Baronissa â Lemberg â XX. Martii MDCCI chara mihi conjunx thalami, fidissima consors. Haec tibi summa dies, quae mihi prima fuit. Plures adhuc in hac Capella sepulti requiescunt viri, et toga, et armis illustres, ut D. Theodorus Wolffgangus Comes ab Auersperg Vexillifer Regiminis Germanici, D. Fridericus L. B. Hallerstein Capitaneus, D. Germanus Comes de Petazzi Colonellud, D. Kilianus Flaminius Leopoldus L. B. de Perenklau Regiminis Szluinensis Vexillifer, inter hos eminet Excell'mus D. Josephus L. B. de Brentano Caes. Reg. Campi Generalis locumtenens, Vice-Commendans Fortalitii Carlostadiensis, Theresianae Cucis majoris Eques. Cui ob plurima Conventui Carostadiensi collata beneficia P. Otto Sprug p. t. Parochus et Superior sequens apposuit Epitaphium:
Siste hic Viator
Ubi Josephi L. Baronis de Brentano
Virtutis, et fortunae stetêre progressus:
Cui
Post multos Honorum gradus
Generalis Campi Vice-Mareschalli
dignitas
postrema inter collatas
inter paratas non suprema fuit
Theresiani Ordinis Eques
oblatam nuper in Virtutis praemium
Majorem Crucem
Velut mortis indicium accepit.
imo tesseram Militiae Caelestis:
Huic inserendus erat
Qui
in vita, Heroum, Sanctorum
Imitator
Non in lecto, sed pavimento supinus
precesque jaculans
luctari moriens cum hoste voluit,
et hoc ultimo statagemate
adversa eludens jacula
Olympum expugnavit
superatis plurimis belli periculis
hic inter Martiales populos
1103
N' o 47.
Quibus saepe dux, et Comes ad victorias fuit,
die 7' ma Julii Ann. 1764. aetatis 46.
in pace quievit
Igitur
Requiescat in pace.
§. III.
De Ecclesiis, et Capellis extra fortalitium.
I. Extra fortalitium sita erat olim Capella S. Antonii de Padua erecta circa annum 1665. unà cum Coemeterio, et adjuncta Ecclesiae Parochiali Carlostadiensi. Fuit autem Ecclesia Fratribus Minoribus die 29. Augusti anni praedicti consignata sub sequentibus conditionibus, ut nimirum ibidem in festivitatibus SS. Philippi, et Jacobi Apostolorum, S. Antonii de Padua, S. Bartholomaei, et Andreae Apost. Item feria 2'da Paschatis, et una ex feriis Rogationum, in die Commemorationis omnium defunctorum, ac infra Octavam solemniter Divina peragantur. Aliis verò temporibus, si aut necessitas postulaverit, aut devotio populi exegerit, ibidem Missae celebrabuntur, aut etiam processiones instituentur hac adjecta conditione, ut medietas eleemosynae â fidelibus Ecclesiae oblatae Conventui tribuatir, altera medietas pro Ecclesiae conservatione applicetur. Ipsique Syndici obligati sint quolibet anno coram Parente Spirituali, et P. Guardiano perceptae, et expensae eleemosynae ratiocinia deponere. Successu temporis haec Capella ad magis fortificandum praesidium diruta fuit.
II. In Capella S. Floriani, ubi nunc commune est Coemeterium Parochiae Carlostadiensis, et Dobovaczensis, olim spectabat ad Parochiam Carlostadiensem, dein adjudicata fuit Parochiae Dobovaczensi. In hac Ecclesia Anno 1702. D. L. B. de Verguz lustri Magister fundavit quoddam beneficium pro Patribus Franciscanis, legaverat enim 2000. fl. ac hortos, aliaque bona immobilia huic Ecclesiae cum onere, ut nostri qualibet Septimana celebrent ibidem tria Sacra, ac ex his proventibus Ecclesiam restaurent, eique de necessariis provideant, quia verò praedicti proventus non erant sufficientes utrique oneri ferendo, Patres hoc legatum anno 1748. dimiserunt, illudque ipsius fundatoris haeredibus resignarunt.
III. Anno 1767. extra novam Fortalitii portam Excel'mus D. Generalis, Pro-Mareschallus Franciscus L. B. de Preiss suis sumptibus aedificavit Capellam S. Crucis, quorsum die 1. Maji anni praedicti cum solemni processione deportata fuit sculpta Crucifixi imago pluribus gratiis, et antiquo cultu celebris, ubi P. Athanasius Kautschitsch p. t. Guardianus solemne decantavit Sacrum, P. Agnellus Geislmann Con'or germanicus Ordinarius germanicam, et P. Ivo Znika concionator Croaticus festivalis Croaticam habuit Concionem. Hae Capella subjecta est Ecclesiae Parochiali Carlostadiensi, ut ex litteris R'mi D. D.
1104
Francisci Popovich tunc existentis Vicarii Generalis constat, quae ex Originali traducta sic sonant:
Nos Franciscus Popovich Almae Cathedralis Ecclesiae Zagrabiensis Archidiaconus, et Canonicus, Praepositus Infulatus, B. M. V. de Adony Protonotarius Apostolicus, Excellentissimi, Illustrissimi, et Reverendissimi Domini Domini Francisci Tausczy Episcopi Zagrabiensis in Spiritualibus Vicarius, et Causarum Auditor Generalis.
Quia Capella S' tae Crucis sub Parochia Sanctissimae Trinitatis extra portam novam Fortalitii Carlostadiensis in Archidiaconatu Goricensi situata pia liberalitate Excellentissimi, et Illustrissimi Domini Generalis Pro-Mareschali Baronis Francisci â Preiss Generalatus Carlostadiensis Commendantis exstructa, et dotata haberetur, ut nobis legitimè, et fide dignè relatum extitit; Idcirco moti precibus praetitulati Domini Baronis Generalis viri alias de Ecclesia Dei benemeriti, praefatum locum Sacrum cultui Divino recens mancipatum; ad augendam fidelium devotionem publico cultui deputavimus, et pro filiali Capella Parochiae Ss' mae Trinitatis Carlostadii fundatae anneximus, volendo, ut omnibus illis privilegiis, et immunitatibus, quae de jure, aut consuetudine filialibus Capellis competunt, praefata quoque Capella sub patrocinio Sanctae Crucis erecta perpetuis futuris temporibus frui, et gaudere valeat, ac possit, itam tamen, ut eadem Capella R' mi Domini loci Archidiaconi Visitae subsit, aedituique ad dandas ei rationes obligatur, ac tam â R'mo D'no Archidiacono, prout et loci Parocho ad instar aliarum filialium Capellarum dependeat, neve alia quomodolibet Ecclesiae Parochialis juribus praejudicetur volumus. Praesentibus futuris temporibus perpetuo valituris. Datum in solita Residentia nostra Zagrabiae die 28. Martii Anno Domini 1767.
Franciscus Popovich (L. S.)
Arch. Cathed. Vicarius G'ralis
Caput IX.
De Confraternitatibus, Sacris
Reliquiis, aliisque piis exercitiis.
§. I.
De Confraternitatibus in communi pro omnibus
Christifidelibus erectis.
I. Caeteris in Ecclesia Parochiali Sanctissimae Trinitatis fortalitii Carlostadiensis in regno Croatiae erectis Confraternitatibus antiquior est Confraternitas Sanctissimi Corporis Christi, utpote quae post decennium ab introductione P. P. Franciscanorum ad Fortalitium
1105
Carlostadiense, anno videlicet 1668. auctoritate Clementis IX. de consensu R' mi D. Ordinarii canonice introducta, et erecta fuit, variisque Indulgentiis decorata, ut ex subnexo Brevi, quod ex Originali adduco, patet:
CLEMENS P. P. IX.
Ad perpetuam rei memoriam
Cum sicut accepimus, in Ecclesia Ss' mae Trinitatis Ordinis Fratrum Minorum Sancti Francisci de Observantia Oppidi Carlostadii Zagrabien. Dioecesis una pia, et devota utriusque sexus Christifidelium Confraternitas sub invocatione Ss' mi Corporis Christi ad altare Sancti Georgii Martyris, non tamen pro hominibus unius specialis artis canonice erecta, seu erigenda existat, cujus Confratres, et Consorores quamplurima pietatis, et charitatis opera exercere consueverunt. Nos ut Confraternitas hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, auctoritate Nobis â Domino tradita, ac de Omnipotentis Dei misericordia, et B. B. Petri, et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpserint, plenariam, ac eisdem tam descriptis, quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè quoque paenitentes, et confessi, ac Sacra communione refecti, vel quatenus in facere nequiverint, saltem contriti Nomen JESU ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam: Nec non nunc, et pro tempore existentibus Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praedictae Confraternitatis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium die festo principali dictae Confraternitatis per Confratres semel tantum eligendo, et ab ordinario approbando â primis Vesperis usque ad occasum Solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper eisdem Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis dictam Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium in quatuor aliis anni feriatis, vel non feriatis seu Dominicis diebus per praedictos Confratres eligendis, et ut supra approbandis, ut praefertur, visitantibus, et orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas. Quoties verò Missis, et aliis divinis Officiis in dicta Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio hujusmodi pro tempore celebrandis, vel recitandis, se congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint, aut etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum, quam
1106
aliorum ad sepulturam Ecclesiasticam associaverint, vel quascumque processiones de licentia Ordinarii faciendis, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus quam cum ad infirmos, aut alias ubicumque, et quomodocumque pro tempore deferetur, comitati fuerint, aut si impediti Campana ad id signo dato semel Orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies orationem, et salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum praedictorum recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad salutem sunt, docuerint, aut quodcunque aliud, pietatis, vel charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum operum sexaginta dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus, aliaque alia Indulgentia perpetuò, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, utque si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, vel imposterum aggregetur, seu quavis alia ratione uniatur, aut etiam quomodolibet instituatur praesentes, et quavis alia litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tum eo ipso nulla sint. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XV. Martii MDCLXVIII. Pontificatus nostri anno Primo.
JC Slusius
Principalius festum pro consequendis Indulgentiis plenariis electum est festum S. Joannis Baptistae: Et quatuor Dominicae quatuor temporum pro consequendis Indulgentiis 7. annorum, et totidem quadragenarum.
Fr. Martinus Borhovich E.
Ep'pus Zagrabiensis
II. Clemens XIV. litteris incip. Omnium saluti de dato Romae die 2. Martii 1772 concessit Altare Confraternitatis privilegiatum pro Confratribus hujus Sanctissimi Corporis Christi Confraternitatis pro tota octava Commemorationis Omnium fidelium defunctorum, ac feria 5'ta cujuslibet hebdomadae ad septennium. Altare Confraternitatis est Sacratissimi Rosarii B. V. Mariae, quae anno 1734. de licentia R'mi P. Magistri Generalis Ordinis Praedicatorum P. Thomae Ripoll, ac consensu R'mi D. Ordinarii die 2. mensis Maji inter tubarum clangorem, et tormentorum explosionem magno cum populi concursu ab A R P. Ludovico Stadler Ordinis Praedicatorum p. t. Claustri Neoclaustrensis Priore actuali sub Guardiano et Fortalitii Parocho P. Cosma Tauber tamquam auctore, et Promotore publicè in Ecclesia nostra Parochiali Sanctissimae Trinitatis ad Altare B. V. Mariae in praesentia praedictae Arae Confraternitatis Syndicorum p. t. existentium Praenobilium, ac Generosorum Dominorum Antonii Josephi Schenk S. C. R'aeque Ma-
1107
jestatis Campi-Scribae in Sichelburg, et Sluin, et Martini Gutterer vexilli germanici in fortalitio Carlostadiensi annonae Provisoris perorante in idiomate germanico eodem ARP Ordinis Praedicatorum hujus Confraternitatis installatore, solemniter introducta fuit.
III. Concessio porro instituendae Confraternitatis â R'mo P. Magistro Generali Ordinis Praedicatorum impetrata sequentis est tenoris:
In nomine Sanctissimae Trinitatis Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, et ad laudem, et gloriam Beatissimae Dei Genitricis Mariae D. N. piamque venerationem D. P. N. Dominici Ss. Rosarii auctoris, atque institutoris.
FR' THOMAS RIPOLL Sacrae Theologiae Professor, Ordinis Praedicatorum humilis Magister Generalis, et Servus omnibus praesentes litteras inspecturis salutem in Domino sempiternam.
Quēadmodum Christianae perfectionis Summam in unitate fidelium ad Christum, veluti membrorum ad caput, omnium perfectionum fontem, nec non unione Christianorum ad invicem, consistere credimus: ita ad illam adipiscendam, optimum esse orationis medium, ratione, et experientia piè edocemur. Modus verò Deum orandi, secundum quem Ss. Virgo Maria Mater Dei per centum quinquaginta salutationes Angelicas, et quindecim Dominicas orationes, instar Davidici Psalterii colitur, qui Rosarium nuncupatur, â Ss. Patre Nostro Dominico primum inventus, et institutus, et â Summis Romanis Pontificibus successive ad devotam Patrum nostri Ordinis intercessionem approbatus, privilegiis quoque maximis, ac innumeris Indulgentiis, aliisque Apostolicis gratiis decoratus, inter caeteros in Ecclesia inventos, ad hoc obtinendum (ut piè credimus) magnopere confert; nam praeter hoc, quod beatissima Dei Genitrix, cujus intercessio nobis perfectionem hanc impetrare potest, ibi crebrius invocatur, ipse quoque per se modus orandi (si recte fiar) quam facillime compendio illam consequitur, dum Jesu Christi Salvatoris Nostri vitam omnem per quindecim mysteria digestam meditando percurrere facit. Quae vos in Christo dilectissimi, et devotissimi Christifideles loci Carlostadiensis Fortalitii in Croatia pie considerantes, ad habendum, augendum, et conservandum praedictum modum orandi, confraternitatem Psalterii, seu Rosarii sub invocatione B. Mariae Virginis in Ecclesia Parochiali Ss' mae Trinitatis dicti loci instituendi, ordinandi, ejusque altere, et Capellam fundandi, et erigendi â nobis instantissimè petivistis per interpositam personam, vobis licentiam impartiri cum gratiis, et favoribus opportunis. Nos igitur vestris votis, et piis petitionibus inclinati, dictam Confraternitatem, sicut praefertur, instituendi, auctoritate Apostolica nobis concessa tenore praesentium licentiam concedimus, et facultatem accedente tamen assensu Ordinarii loci, ac Prioris vicinioris Conventus, seu loci Ordinis nostri, ac media praedicatione alicujus Patris ejusdem Ordinis nostri per suum Superiorem destinandi, et dummodo in dicto loco alia Confraternitas Sanctissimi Rosarii legitimè erecta non fuerit. Eamque Confraternitatem, atque omnes utriusque sexus Christi fideles in eamdem recipiendos cum gratiis, et Indulgentiis sibi â
1108
Romanis Pontificibus concessis, prout alia consimilis Confraternitates in Ecclesiis nostri Ordinis institutae potiuntur, recipimus, et admittimus in vita pariter, et in morte. Admonentes ejusdem Sanctissimi Rosarii festum prima Dominica mensis Octobris in singulis annis in eadem Capella celebrari debere juxta fel. record. Gregorii XIII. Decretum, et institutum in gratiarum actionem praeteritae, ac memorandae Victoriae contra Turcas, ejusdem Societatis Confratrum fusis precibus eadem die (ut piè credimus) ac auxilio, et interventu ejusdem beatissimae Virginis Mariae Dominae nostrae impetratae, atque obtenta. Cujus Societatis, et Capellae Capellanum deputamus R. P. Guardianum Parochum ibidem, qui nomina, et cognomina omnium Christifidelium in eamdem Societatem ingredi, et devotè recipi petentium, in libro ad hoc specialiter deputato possit scribere, Psalteria, seu Coronas benedicere Sacri Rosarii mysteria reverenter exponere, ac omnia, et singula facere, quae Fratres nostri in Ecclesiis ad hoc deputati facere possunt, et ritè consueverunt, in diem Christi ejusdem conscientiam onerantes, ne pro admissione, ingressu, Scriptura, et benedictione aliquid omnino temporalis lucri quomodolibet exigat, sed gratis haec omnia praestet, quemadmodum ipsius piae Societatis capitula habent, et sanctiones, uti etiam nos in Dei cultum, ejusque Sanctissimae Matris gloriam, et Christifidelium salutem, et profectum gratis accepimus, et gratis damus, et concedimus. Volumus autem, et omnino observari jubemus, quod in Vener. Icone dictae Capellae quindecim nostrae redemptionis Sacra Mysteria pingantur, nec non pro hujusce concessionis consentanea recognitione in eadem Icone Divi P. N. Dominici ejusdem Rosarii primarii auctoris Imago veneranda flexis genibus de manu Deiparae Virginis coronas oratorias accipientis similiter pingatur. Notumque facimus, Paulum Papam V. fel. rec. per suum Breve datum Romae apud S. Marcum die 20. Sept. 1608. restituisse Societati Sacratissimi Rosarii, confirmasseque omnes Indulgentias concessas eidem â Summis Pontificibus Romanis Praedecessoribus suis, quibus hactenus dicta Societas favebatur, ac si litterae revocationis earumdem non emanassent; sicut etiam Innocentium XI. in suo Brevi dato Romae apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 31. Julii 1679 gratias, et privilegia non auxisse solum, sed etiam omnium Indulgentiarum Summarium eidem Brevi inseruisse. Decernimus insuper, et delaramus postremò, quandocunque contigerit dictos Fratres nostros ibidem Ecclesiam obtinere, ipso jure ipsoque facto ex nunc pro tunc absque alia declaratione, sed praesentium tenore dictam Societatem, ac omnes Indulgentias, et privilegia eidem concessa, ablata esse â dicta Capella, et penitus atque totaliter ad dictam nostram Ecclesiam translata cum omnibus bonis temporalibus dictae Societati quomodolibet acquisitis quam conditionem Superiores, et Officiales tam Ecclesiae praedictae, quam Confraternitatis admittere, et manu propria subscribere te-
1109
neantur, quae omnia in Instrumento publico manu Notarii faciendo poni debent, et explicari. In Nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti Amen. quibuscumque in contrarium non obstantibus. In quorum fidem his patentibus litteris, Officii nostri sigillo munitis manu propria subscripsimus. Gratias ubique, et semper. Datum Romae die 30. mensis Januarii Anni 1734. Assumptionis nostrae Anno decimo tertio.
FR Thomas Ripoll
Magister Gn'lis Ordinis (L. S.) Reg. fol. 4.
Fr' Constantinus Lemmichen
Magister, et Socius
1734. 14. Aprilis Zagrabiae. Concedimus facultatem Congregationem Sacratissimi Rosarii in Ecclesia Parochiali Ss' mae Trinitatis Carlostadii in Archidiaconatu Goricensi, et Dioecesi hac Zagrabiensi fundata erigendi, et fidelibus publicandi. Servatis, ut suprà.
Sigismundus L. B. Sinersperg Praepositus Major,
et Vicarius Generalis.
IV. Cum autem saepius impedimenta occurant, ut solus Praeses, nempe P. Guardianus, qui Praeses Confraternitatis institutus fuit, omnia peragere nequeat, fuit denuo eidem R'mo Magistro Generali Ordinis Praedicatorum supplicatum, quatenus P. Praesidi licentiam impertiri dignaretur tempore legitimi impedimenti alium Sacerdotem substituendi pro praedictis muniis obeundis, licentiam petitam Praeses obtinuit sequenti sub tenore:
Nos FR THOMAS RIPOLL S. Theologiae Professor,
ac totius Ordinis Praedicatorum humilis Magister
Generalis, et Servus. Omnibus praesentes inspecturis
Salutem in Domino sempiternam.
Quandoquidem ordinarius director Confraternitatis Ss. Rosarii in Ecclesia Parochiali, et Conventuali Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci in regno Croatiae in Civitate Carlstadt ob distantiam locorum per seipsum nequit sufficere ad impertiendum Fratribus, et Sororibus dictae Confraternitatis ex hac vita decedentibus absolutionem Generalem, ne illi hoc Spirituali gratiarum thesauro priventur, Nos harum serie, et auctoritate Apostolica nobis concessa damus facultatem, illis sacerdotibus Confessariis, quos Ordinarius director, dum ipse impeditus fuerit, ad id muneris designaverit, ut fideles utriusque sexus id flagitantes ad praefatam Confraternitatem recipere, ad Album Marianum inscribere, ipsisque Fratribus, et Sororibus in articulo mortis Indulgentiam plenariam â Summis Pontificibus concessam, media consueta forma absolutionis generalis applicare valeant. In Nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti Amen. In quorum fidem has manu propria sub Conventu nostro S. Mariae super Minervam die 21. Decembris A. D. 1743. Assumptionis nostrae XIX.
(L. S.) Fr' Thomas Ripoll Magr Ord. Regist. pag. 26.
Fr' Emericus Langenwalter Mag. et Socius
1110
V. Tertia Confraternitas est S. Antonii de Padua, quae anno 1743. die 30. Novembris auctoritate Benedicti XIV. erecta fuit, festum Principale fuit â R'mo D. Ordinario loci D. Georgio Braniukh determinatum festivitas S. Antonii, pro 4. minoribus festis assignati erant dies S. Andreae Apostoli, fes. 3. Paschatis fes. 3. Pentecostes, et dies S. Mariae Magdalenae. Quia verò Fratres deperdito Brevi Benedicti XIV. timebant, ne Confraternitas S. Antonii in dubium vocaretur, aut omnino cassaretur, aliud Breve â Clemente XIV. obtinuerunt incip. Cum sicut accepimus datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 10. Novembris 1773. in quo Pontifex praedicta festa pro lucrandis Indulgentiis tam plenaria, quam septem annorum, et totidem quadragenarum ipsemet assignat. Caeterum hoc Breve quoad substantiam coincidit cum Brevi pro Confratribus Ss'mi Corporis Christi expedito, et supra n. 1. allato hinc brevitatis gratia hoc adducere superfluum esse judicavi. Idem Pontifex die 16. Novembris ejusdem anni 1773. suis litteris Omnium Saluti concessit altare S. Antonii pro Confratribus privilegiatum in fes. 3'tia.
VI. Quarta Confraternitas est S. Joannis Nepomuceni Sacramentalis silentii invicti assertoris, et specialis fama periclitantium Patroni, quae anno 1751. auctoritate Benedicti XIV. Summi Pontificis Bulla incip. Cum sicut de dato Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 2. Martii erecta fuit, Vicarius Generalis Zagrabiensis Breve Pontificium publicari indulsit, ac pro lucrandis Indulgentiis (Quae eaedem sunt, quae superius pro Confratribus Ss'mi Corporis suprà concessa leguntur) festa designavit his verbis: 1751. 30. Aprilis. Praesens Breve cum conditionibus, et facultatibus, uti supra, publicari conceditur, ac pro principali festo ejusdem Confraternitatis dies S. Joannis Nepomuceni pro aliis autem quatuor privilegiatis diebus 1' mo festum Epiphania Domini. 2' do festum Inventionis S. Crucis. 3' tio festum Stephani Regis. 4' to festum S. Emerici Ducis designatur per me = Wolffgangum Kukulievich Vicarum Generalem = loco festi Inventionis S. Crucis velut alias impediti substituitur festum S. Ladislai Regis = Idem m'ppa = . Idem Pontifex sub eadem die, et anno concessit Altare S. Joannis Nepomuceni privilegiatum pro una feria (ab Officio Episcopali determinata fuit feria 4'ta) cujuslibet hebdomadae pro defunctis Confratribus, et Consororibus praedictae Confraternitatis sine determinatione temporis.
VII. Quinta Confraternitas est Mortuorum sub invocatione S. Dismae paenitentis cum Christo Crucifixi latronis, quae anno 1772. auctoritate Clementis XIV. Brevi incip. Cum sicut de dato Romae die 10. Martii erecta fuit. Haec itidem Bulla quoad Indulgentias coincidit cum Bulla pro Confratibus Ss'mi Corporis expedita, quae proin ibidem videndae erunt, praeterquam quod in Brevi memoratae Indulgentiae, peccatorum remissiones, et paenitentiarum relaxationes etiam animabus Christifidelium, quae Deo in charitate conjunctae ab hac luce migraverint, per modum suffragii applicari valeant, ac possint. Festum principale ipsemet Ponti-
1111
fex designavit festum S. Dismae, minus principalia Ordinario designanda reliquit, quae sub hoc tenore designata erant: 1772. 9. Aprilis. Ut praesentes universis Christifidelibus promulgari possint facultatem in Domino concedimus, dies autem per Sanctissimum non designatos, verum arbitrio Ordinarii relictos sequentes designamus: festum S. Margaritae de Cortona. Dominicam Passionis, festum S. Mariae Magdalenae, et festum decollationis S. Joannis Baptistae. Zagrab. Franciscus Popovich Vicarius Generalis Capitularis.
VIII. Quia autem Confratres Confraternitatis S. Dismae plures Missas per annum pro defunctis celebrandas ordinaverant supplicarunt Clementi XIV. quatenus quamlibet Aram pro iisdem defunctis privilegiatam benigne concederet, qui eorum votis sequenti in perpetuum valitura constitutione annuit:
CLEMENS P. P. XIV.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum sicut pro parte dilectorum filiorum Officialium, et Confratrum Confraternitatis Christifidelium defunctorum sub invocatione Sancti latronis cum Christo crucifixi in Parochiali Ecclesia Sanctissimae Trinitatis Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia nuncupatorum loci Carlostadii in castro Regio fortalitio nuncupato Zagrabiensis Dioecesis canonicè, ut asseritur, erectae Nobis nuper expositum fuit, ipsi nonnullas Missas pro anima cujuscunque Confratris, et Consororis Confraternitatis hujusmodi ex hac luce migrante, tam in eorum obitus, et depositionis, quam in anniversariis, aliisque per annum diebus celebrari facere nomine humillime supplicatum fuit, ut Missas hujusmodi caelestium munerum, quorum dispensationem fidei nostrae credidit Altissimus, elargitione condecorare dignaremur. Nos piis eorumdem exponentium votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter et singulae Missae, quae in obitus, et depositionis cujuslibet ex Confratribus, et Consororibus hujusmodi, nec non in anniversariis, aliisque per annum diebus pro anima cujuslibet ex Confratribus, et Consororibus Confraternitatis praedictae, quae Deo in charitate conjuncta ab hac luce migraverit, ad quodlibet Altare dictae Ecclesiae celebrabuntur, animae, seu animabus, pro qua, seu quibus celebratae fuerint, perinde suffragentur, ac si ad altare privilegiatum celebratae fuissent, auctoritate Apostolica tenore praesentium concedimus, et indulgemus. Non obstante, quatenus opus sit, nostra, et Cancellariae Apostolicae regula de non concedendis Indulgentiis ad instar, aliisque constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrariis quibuscunque. Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris. Datum Romae apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die X. Martii MDCCLXXII. Pont nostri anno tertio.
A. Card. Nigronus
1772. 9. Aprilis, ut praesentes (in quantum legitimè expeditae dignoscuntur, eisdemque veritas suffragatur) universis Christifidelibus promulgari possint, facultatem in Domino concedimus. Zagrabiae
Franciscus Popovich Sede Episcopa-
li vacante Vicarius Gn'lis Capitularis.
1112
§. II.
De Confraternitate pro speciali arte erecta, de
Sacris Reliquiis, aliisque piis exercitiis.
I. Unica est Confraternitas, quae pro hominibus specialis artis nempe textoria sub invocatione S. Annae Matris Beatissimae Virginis Mariae auctoritate Benedicti XIV. Brevi incip. Cum sicut de dato Romae die 19. Junii anno 1750. erecta fuit, et ab eodem Pontifice variis Indulgentiis condecorata, ut ex ejusdem Brevi desumitur, quod hujus est tenoris:
BENEDICTUS P. P. XIV.
Ad perpetuam rei memoriam.
Cum, sicut accepimus, in Ecclesia Sanctissimae Trinitatis Fratrum Ord. Min. S. Francisci Strict. Observ. nuncupatorum, Oppidi Civitatis etiam nuncupati Carlostadii Zagrabiensis Dioecesis una pia, et devota utriusque sexus Christifidelium artis textoriae tantum, vulgo de dessitori nuncup. Confraternitas sub invocatione S. Annae canonicè erecta, seu erigenda et charitatis opera exercere consueverunt, seu intendunt. Nos, ut Confraternitas hujusmodi majora in dies suscipiat incrementa, de Omnipotentis Dei misericordia, ac B. B. Petri et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi omnibus utriusque sexus Christifidelibus textoribus tantum, qui dictam Confraternitatem imposterum ingredientur, die primo eorum ingressus, si verè paenitentes, et confessi Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumserint, plenariam: ac tam descriptis quam pro tempore describendis in dicta Confraternitate Confratribus, et Consororibus, in cujuslibet eorum mortis articulo, si verè, vel quatenus id facere nequiverint, saltem contriti Nomen Jesu ore, si potuerint, sin minus, corde devotè invocaverint, etiam plenariam, nec non eisdem nunc, et pro tempore existentibus dictae Confraternitatis Confratribus, et Consororibus etiam verè paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis, qui praedictae Confraternitatis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium die festo principali dictae Confraternitatis per eosdem Confratres semel tantum eligendo, et ab Ordinario approbando â primis Vesperis usque ad occasum Solis diei hujusmodi singulis annis devotè visitaverint, et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione, ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint, plenariam similiter omnium peccatorum suorum Indulgentiam et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Insuper
1113
dictis Confratribus, et Consororibus verè pariter paenitentibus, et confessis, ac Sacra communione refectis Ecclesiam, seu Capellam, vel Oratorium hujusmodi in quatuor aliis feriatis, vel non feriatis Dominicis diebus per memoratos Confratres semel tantum etiam eligendis, et ab eodem Ordinario approbandis, ut supra visitantibus, et ibidem orantibus, quo die praedictorum id egerint, septem annos, et totidem quadragenas: quoties verò Missis, et aliis Divinis Officiis in Ecclesia, seu Capella, vel Oratorio hujusmodi pro tempore celebrandis, et recitandis, seu Congregationibus publicis, vel privatis ejusdem Confraternitatis ubivis faciendis interfuerint, aut pauperes hospitio susceperint, vel pacem inter inimicos composuerint, seu componi fecerint, vel procuraverint: nec non etiam, qui corpora defunctorum tam Confratrum, et Consororum hujusmodi, quam aliorum ad sepulturam associaverint, aut quascunque processiones de licentia Ordinarii faciendas, Sanctissimumque Eucharistiae Sacramentum tam in processionibus, quam cum ad infirmos, aut alias ubicunque, et quomodocunque pro tempore deferetur, comitati fuerint, vel si impediti campanae ad id signo dato semel orationem Dominicam, et Salutationem Angelicam dixerint, aut etiam quinquies orationem, et salutationem easdem pro animabus defunctorum Confratrum, et Consororum hujusmodi recitaverint, aut devium aliquem ad viam Salutis reduxerint, et ignorantes praecepta Dei, et ea, quae ad salutem sunt, docuerint, aut quodcunque aliud pietatis, et charitatis opus exercuerint, toties pro quolibet praedictorum, operum exercitio sexaginta dies de infinitis eis, seu alias quomodolibet debitis paenitentiis in forma Ecclesiae consueta relaxamus. Praesentibus post praesentem annum Jubilaei perpetuis futuris temporibus valituris. Volumus autem, ut si alias dictis Confratribus, et Consororibus praemissa peragentibus aliqua alia Indulgentia perpetuo, vel ad tempus nondum elapsum duratura concessa fuerit, praesentes nullae sint: utque si dicta Confraternitas alicui Archiconfraternitati aggregata jam sit, aut imposterum aggregetur, aut quavis alia ratione uniatur, vel etiam quomodolibet instituatur, priores, et quaevis aliae litterae Apostolicae illis nullatenus suffragentur, sed ex tunc eo ipso pariter nullae sint. Datum in Arce Gandulphi Albanensis Dioecesis sub annulo Piscatoris die XIX. Junii MDCCL. Pontificatus nostri anno decimo.
Pro Domino Cardinali Passioneo
Joannes Hosius Substitutus.
1750. 12. Julii Zagrabiae. Praesens Indulgentia pro Confraternitate S. Annae expedita, praesentata est. Confratres, et Consorores ejusdem Confraternitatis singula die orabunt ter Pater, et Ave. Pro lucranda verò Indulgentia praeter diem Sanctae Annae S. Valentini Martyris, Inventionis S. Crucis, S. Joachimi, et S. Elisabethae Reginae Hungariae dies designatur.
Adam Stipanich
Pro-Vicarius Generalis.
II. Clemens XIV. ex Ordine Minorum ad Apostolatûs apicem assumptus concessit suis litteris incip. Omnium saluti datis Romae 1. Octobris 1772. altare S. Annae privilegiatum pro defun-
1114
ctis Confratribus textoribus per totam Octavam Commemorationis omnium fidelium defunctorum, et pro una feria cujuslibet hebdomadae; feria 6'ta designata fuit ab Officio Episcopali. Pluribus Sanctorum Reliquiis haec Ecclesia exornata existit, quarum praecipuae sunt 1'mo S. Joannis Nepomuceni. 2'do S. Antonii de Padua. 3'tio Ex Carne B. Odorici Ord. Min. Conv. cum authentica. 4'to Ex ossibus S. Jucundi Martyris. 5'to de Cilicio S. Mariae Magdalenae de Pazzis. 6'to Ex ossibus S. Petri Regalati Conf. Ord. Min. In separato Ostensorio reperiuntur reclusae sequentes particulae 1'mo Particula S. Crucis. 2'do de Pallio S. Josephi. 3'tio de Velo Beatissimae Virginis Mariae. 4'to Particula S. Annae.
III. In hoc Conventu quatuor sunt Verbi Dei Praedicatores, quorum duo in lingua Croatica, alii duo in idiomate germanico singulis diebus Dominicis, et festivis populo verbum Dei annuntiant. Praeterea diversi tribus suas speciales statis temporibus habent devotiones cum Missis solemnibus, et concionibus Via S. Crucis quolibet mense per annum publicè praeeunte, et Mysteria Passionis Dominicae praelegente in idiomate Croatico ducitur: in quadragesima verò non tantum privatim diligenter frequentatur, sed etiam publice bina vice in septimana semel Croaticè, et semel germanicè per Concionatorem germanicum obiri consuevit.
Caput X.
Catalogus Fratrum in hoc Conventu
pie in Domino defunctorum.
1664. 6. Oct. Rel Fr' Martinus Lok laic. Carn. an. Rel. 22.
1666. 19. Mart. MVP. Raphael Vucich Guard. act. ann. Rel. 14.
1667. 16. Oct. A.V.P. Franciscus Benkovich Ex-Diff'or, et Guard. act.
1674. 18. Mart. Rel. Fr' Petrus Herant laic. ann. Rel. 20.
…… 2. April. V. P. Franciscus Unteringer Carn. Camnic. An. Rel. 9.
1677. 15. Mart. VP. Timotheus Berlin
1681. 12. Nov. Rel. Fr. Daniel Nicola laic. Carn. Labac. an. Rel. 14.
1682. 5. Feb. VP. Michael Rezze Carn. Crainb. Org. ann. 42. Rel. 21.
1683. 12. Sept. V.P. Elias Kaydasch Carn. Lab. an. 28. Rel. 9,
1684. 29. Jun. Rel. Fr' Franciscus Siermon laic.
1687. 18. Apr. V.P. Ladislaus Thiel Con'or germ.
1689 11. Jun. VP Alexius Schuriza Carn. ann. Rel. 10.
…… 14. Nov. M.V.P. Antonius Baldin saepius Guard. an. 56. Rel. 32.
1691. 8. Feb. V. P. Melchior Mulich Salcan. ann. 45. Rel. 21.
…… 20. Sept. VP. Franciscus Grandoviz Carn. Obergurg. fuit in saeculo Sacerdos ann. 4. Rel. 14.
1694. 11. Martii VP. Thomas Napast Carn. Lab. an. 36. Rel. 11.
1698. 8. Aug. V.P. Henricus Bukovich Labac. an. 45. Rel. 25.
1115
1699. 2. Jan. V. P. Samuel Jancovich Croat. Carl. an. 34. Rel. 10.
1702. 25. Nov. Rel. Fr' Longinus Mayr laic. an. Rel. 13.
1705. 25. Sept. Rel. Fr' Crispinus Gschwendtner laic. Rel. 49.
1706. 18. Dec Rel. Fr' Accursius Hochwindt laic. an. 47. Rel. 22.
1709. 22. Jan. Rel. fr' Damasus Luderer laic. ann. rel. 19.
…… 28. Feb. A.V.P. Carolus Janesitsch Croat. Carlost. saepius Guard. Ex-Diff'or ann. Rel. 28.
1710. 9. Apr. Rel. Fr' Vitus Mersnigk Carn. Cler. Theol. Mor. studens ann. Rel. 4.
…… 15. Julii R. P. R. P. Casimirus Dimiakovich Croat. Jasken. Con'or, Lect. Gen. Ex-Diff'or, et Ex-Cust. an 73. Rel. 51.
1712. 5. Nov. V.P. Franciscus Muhoviz. fuit in Saeculo Sacerdos Bershezens. ann. 34. Rel. 9.
…… 23. Nov V.P. Agricola Resch Bavar. ann. 41. Rel. 23.
1713. 9. Jan. Rel. Fr.' Thaddaeus Wagner laic. Bav. an. 26. Rel. 3.
1715. 4. Aug. Rel. Fr' David Koss laic. Carn. Locopolit. n. Rel. 51.
…… 25. Sept. Rel. Fr' Innocentius Schlangenburg laic. ann. 62. Rel. 39.
1717. 19. Martii V.P. Philippus Bachin Croat. Carlost. Conc. Croat. act. ann. 34. Rel. 12.
1719. 3. Oct. V. P. Paulus Rugenstetter Salisburg. an. 37. Rel. 15.
1720. 11. Nov. Rel. Fr' Isaac Irlich laic. Labac. ann. Rel. 38.
1721. 13. Maji Rel. Fr' Hieronymus Mottschnig laic. an. Rel. 48.
1722. 12. Aug. MVP. Edmundus Fisches Bavar. ann. Rel. 34.
1723. 17. Dec. VP. Hypolithus Gollob Gorit. ann. 41. Rel. 22.
1725. 12. Sept. Rel. Fr' Augustinus Merz laic. ann. Rel. 25.
1727. 9. Dec. Rel. Fr' Stephanus Videss laic. ann. Rel. 46.
1728. 1. Aug. MVP. Agnellus Hellmayr fuit Guard. et Vicar. ann. 62. Rel. 44.
1730. 18. Feb. V.P. Ambrosius Aver Conc. et lect. ann. 27. Rel. 11.
…… 12. Oct. V.P. Joachimus Possavicz Carn. Labac. ann. 41. Rel. 15.
1731. 12. Sept. V.P. Balthasar Koch Bavar. Vicar. an. 52. Rel. 32.
…… 3. Sept. VP. Franciscus Waltreeich Tyrol. Conc. act. germ. an. 35. Rel. 14.
1737. 29. Jan. MVP. Lambertus Zellner Bavar. Conc. et Guard. ann. 64. Rel. 46.
1738. 16. Dec. Rel. Fr' Agapitus Eggermann laic. Helveta ann. 67. Rel. 38.
1739. 8. Jan. Rel. Fr' Wilhelmus Wizenstein laic. Carn. an. 64. Rel. 45.
1741. 25. Dec. Rel. Fr' Antonius Schöller laic. an. Rel. 47.
1743. 26. Mart. Rel. Fr' Dominicus Heimerle laic. Bav. Org. an. 60. Rel. 37. exemplaris erat, et extraordinariae vitae, Sanctitatis specimina post mortem et in vita reliquit.
…… 23. Apr. VP. Laurentius Ukmayr Carn. Vipac. an. 30. Rel. 10.
1745. 15. feb. rel. Fr' Job Sorger laic. Bohem. an. 58. Rel. 23.
…… 19. Oct. MVP. Ernestus Khallan Carn. Locopolit. Con'r, lect. Theologus, Guard. ann. 50. Rel. 30.
1746. 11. Nov. V. P. Hugo Podmaiz Carn. ann. 66. Rel. 40.
1747. 18. Nov. Rel. Fr' Lactantius Schweiger laic. Bav. an. 66. Rel. 41.
…… 26. Apr. V.P. Alexius Trost Carn. Labac. ann. 66. Rel. 44.
…… 9. Maji Rel. Fr' Gorgonius Zobel laic. Tyrol. an. 44. Rel. 16.
1116
…… 17. Maji Fr' Isaac Kyrian Tert. ann. 44. Rel. 17.
1750. 23. Mart. MVP. Damasus Pasquan Tersact. Con'r Croat. et Guard. ann. 57. Rel. 34.
…… 28. Maji MVP. Vitus Praepeluch Conc. ann. 42. Rel. 25.
…… 23. Aug. VP. Stanislaus Abulner, plurib. annis Conc. Croat. ann. 63. Rel. 43.
1751. 8. Oct. Rel. Fr' Marcellus Kunst laic. Morav. an. 48. Rel. 24.
1753. 6. Nov. Rel. Fr' Joannes Singer laic. ann. 55. Rel. 25.
1754. 4. Sept. MVP. Xaverius Rutter Tyrol. ann. 50. Rel. 32.
1755. 25. Mart. Rel. Fr' Petrus Bernhardt Styr. ann. 51. Rel. 27.
1756. 23. Jun. A.V.P. Aloysius Mayrhoffer Tyrol. Conc. lect. Gn'lis, iterato Diff'or act. an. 62. Rel. 47.
1757. 25. Oct. Rel. Fr' Massaeus Heider laic. ann. 54. Rel. 32.
1758. 13. April. Rel. Fr' Cassianus Lohn laic. Tyrol. an. 58. Rel. 32.
1759. 26. Aug. MVP. Honorius Kopfer Carn. Locopolit. saepius Vic. et Guard. ann. 63. Rel. 46.
…… 8. Sept. V.P. Demetrius Carmel ann. 48. Rel. 28.
1762. 15. Feb. AVP. Cosmas Tauber Labac. Conc. bis Ex-Diff'or hujus Conv. per 18. annos Guard. ann. Rel. 63.
1764. 18. Feb. MVP. Paschalis Novak Neostad. an. 71. Rel. 52.
1767. 28. Apr. VP. Felicissimus Urich Styr. Runen. an. 30. Rel. 12.
…… 9. Dec. Rel. Fr' Octavianus Schäfer laic. Suevus an. 62. Rel. 34.
1769. 21. Feb. V.P. Casimirus Gallich Croat. Carl. an. 49. Rel. 31.
1771. 27. Maji MVP. Germanus Paulitsch Con'r, Guard. Carn. an. 61. R. 44.
1772. 26. Jul. Rel. Fr' Venantius Kautschitsch Con'or, lect. Gener. Ex-Diff'or, et Cust. act. Carn. Idriens. an. 50. Rel. 30.
1775. 15. Sept. Rel. Fr' Beatus Isaac laic. Carint. an. 67. Rel. 45.
…… 16. Nov. Rel. Fr' Pontianus Pühm laic. Carn. Lab. an. 50. Rel. 32.
…… 1. Dec. Rel. Fr' Urbanus Grimbschitsch laic. Carn. an. 57. Rel. 33.
1776. 26. Oct. Rel. Fr' Norbertus Schweinperger laic. Mindelheimen. qui sub actuali exercitio S. Viae Crucis, quam multis annis quotidie peragere consueverat, apoplexia tactus obiit, annos natus 72. Rel. 47.
1778. 22. Aug. MVP. Juvenalis Smodin Carn. Labac. Con'or, lect. Gener. saepius Guard. ann. 59. Rel. 43.
1780. 28. Dec. Rel. Fr' Pancratius Starmonn Carn. Locopol. laic. Sart. Relig. Jubil. ann. 76. Rel. 51.
1782. 6. Mart. Rel. Fr' Agapitus Öffner Tyr. Oenip. laic. Chyr. ann. 61. Rel. 39.
1783. 31. Aug. MVP. Severus Sever Con'or, et act. Guard. Jask. Carn. Tschernuz. an. 48. Rel. 30.
1785. 30. Jan. RP. Alphaeus Gaber Carn. Locop. Con'r ord. germ. et scholae Norm. Prof. ann. 38. Rel. 18.
1786. 17. Feb. RP. Amandus Voitschiag Carn. Gottscheu. saep. Vic. ac Guard. Sac. Jub. ann. 75. Rel. 56.
…… 15. Mart. RP. Laurentinus Smreker Carn. Neost. Con'or Croat. ann. 30. Rel. 11.
…… 10. Jul. RP. Venantius Suppan Carn. è S. Cruce ann. 67. Rel. 44.
1117
Caput XI.
Elenchus omnium Patrum Guardianorum hujus
Carlostadiensis Conventus.
M.V.P. Bonifacius de Ragusa 1658. 1659.
M.V.P. Franciscus Benkovich Con'or 1660.
M.V.P. Bonifacius Priuchich Con'or, lect. 1661.
M.V.P. Franciscus Flego 1662. 1663.
M.V.P. Franciscus Benkovich Con'or Gener. el. 21. Apr. 1664.
M.V.P. Vitalis Majeritsch el. 16. Nov. 1664. 1665.
M.V.P. Raphael Vucich 1666.
A.V.P. Franciscus Benkovich Con'or Gn'lis, Ex-Diff'or 1667.
M.V.P. Joannes Baptista Brulich 1668. 1669.
M.V.P. Leopoldus Borkovich Con'or 1670. 1671. 1672.
M.V.P. Joannes Baptista Brulich Con'or 1673.
M.V.P. Eugenius Weilhard Con'or, lect. 1674.
M.V.P. Wolffgangus Kohl Con'or 1675.
M.V.P. Vincentius Campretich Con'or 1676.
M.V.P. Eugenius Weilhard Con'or, lect. 1677.
M.V.P. Paulus Surian Con'or 1678. 1679. 1680.
M.V.P. Antonius Baldin 1681.
A.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or, bis Ex-Diff'or 1682.
M.V.P. Henricus Fabiani Con'or, lect. 1683.
M.V.P. Zacharias Battich Con'or 1684. 1685. 1686.
M.V.P. Vincentius Lampretich Con'or 1678.
M.V.P. Antonius Baldin Con'or 1688. 1689.
M.V.P. Fridericus Codelli Con'or 1690.
M.V.P. Franciscus Scalletari Con'or, et lect. 1691. 1692.
M.V.P. Carolus Janesitsch Con'or, et lect. 1693. 1694.
R.P. Ferdinandus Stadler Con'r, lect. Thl'gus, Ex-Diff'or, Ex-Cust. 1695.
M.V.P. Carolus Janesitsch Con'or, et lect. 1696. 1697. 1698.
R.P. Ferdinandus Stadler Con'r, lect. Thl'gus, Ex-Diff'or, Ex-Cust. 1699.
M.V.P. Wenceslaus Muchizh Con'or 1700.
M.V.P. Carolus Janesitsch Con'or, et lect. 1701.
M.V.P. Dominicus Pillepich Con'or 1702. 1703. 1704.
A.V.P. Carolus Janesitsch Con'or, lect Ex-Diff'or 1705. 1706. 1707.
M.V.P. Maximus Ruesch Con'or, lect. Gener. 1708.
M.V.P. Paulus Paur 1709.
M.V.P. Sigismundus Babvel Con'or 1710. 1711. 1712.
M.V.P. Seraphinus Vogel Con'or 1713.
M.V.P. Sigismundus Babel Con'or, lect. 1714. 1715. 1716.
M.V.P. Agnellus Hellmayr Con'or 1717.
M.V.P. Kambertus Zelner Con'or 1718. 1719.
A.V.P. Sigismundus Babel Con'or, Ex-Diff'or 1720. 1721. 1722.
M.V.P. Silverius Vidig 1723.
M.V.P. Cosmas Tauber Con'or 1724. 1725. 1726.
M.V.P. Servulus Callin Con'or, lect. Thlgus 1727.
M.V.P. Cosmas Tauber Con'or 1728. 1729. 1730.
M.V.P. Ildephonsus Pomayr Con'or 1731.
M.V.P. Cosmas Tauber Con'or 1732. 1733. 1734.
M.V.P. Richardus Isenhausen Con'or 1735.
1118a
M.V.P. Cosmas Tauber Con'or 1736. 1737. 1738.
M.V.P. Franciscus Corradini Con'or, Ss. Theol. lect. 1739. 1740. 1741.
M.V.P. Ernestus Kallan Con'or, lect. Thl'gus 1742. 1743. 1744.
A.V.P. Aloysius Mayrhoffer Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1745. 1746. 1747.
A.V.P. Cosmas Tauber Con'or, Ex-Diff'or 1748. 1749. 1750.
A.V.P. Aloysius Mayrhoffer Con'or, lect. Gener. Ex-Diff'or 1751. 1752. 1753.
A.V.P. Cosmas Tauber Con'or, iterato Ex-Diff'or 1754. 1755. 1756.
M.V.P. Juvenalis Smodin Con'or, lect. Gn'lis 1757. 1758. 1759.
A.V.P. Archangelus Michelitsch Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1760. 1761.
M.V.P. Otho Sprug Con'or, lect. Gn'lis 1762. 1763. 1764.
M.V.P. Athanasius Kautschitsch Con'or, lect. G'lis 1765. 1766. 1767.
M.V.P. Eugenius Laver Con'or 1768.
M.V.P. Jordanus Zirrer Con'or, lect. Thl'gus 1769.
M.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or 1770.
M.V.P. Chrysostomus Pogatschnig Con'or 1771. 1772. 1773.
M.V.P. Cherubinus König Con'or, lect. Gn'lis 1774. 1775. 1776.
M.V.P. Abundus Pilpach Con'or, Ss. Thl'giae lect. 1777. 1778. 1779.
MVP. Joan. Nepomucenus Wallensperg Conc. Ss. Thlgiae lect. 1780.
MVP. Abundus Pilpach Con'or, Ss. Th. lect. 1781.
MVP. Conradus Branca Con'or lect. G'lis 1782. 1783. 1784.
RP. Bernardus Garzarolli Con'or, Ss . Th. lector 1785. 1786. 1787.
Hoc anno Guardiani ex aliquo statuto Capitulari Rndi titulo donati sunt.
RP. Benno Mayz: Organ. qui virtute Decreti Caesarei, ceu principalis tum Conventus in Croatia Guardianus et Vicarius Provincialis defuncto interim Mn'ro Provi'ali P. Conrado esse debuit. 1788. 1789. 1790.
P. Carolus Novak Df'tor 1791. 1792. 1793. 1794.
M.V.P. Urbanus Czaczerich Con'r. 1795. 1796.
M.V.P. Valentinus Flek Con'r qua praevidens 1797. 1798. qua guardianus 1799.
A.V.P. Benno Mayr Ex-Minister qua praesidens 1800. 1801. 1802. qua guardianus 1803. 1804.
M.V.P. Bonaventura Hillebrand Con'r 1805.
M.V.P. Emericus Gradczky 1806. 1807. 1808.
M.V.P. Chrysostomus Fogh Con'r, Lect. Phl'iae 1809. 1810. 1811. 1812. 1813. 1814. 1815. 1816. 1817.
M.R.P. Emericus Gradczky Con'or 1818. 1819. 1820.
Deinde eligebantur tempore Capituli v. Congregationis ordinariè mense Aug. v. Septembri.
Anno 1820. M.R.P. Athanasius Saitz, Paroch. Adm. 1821. 822. 823. 824. 825. 826. 827. 828. 829. 830. 831. 832.
Sigillum
Conventus Carlostadiensis praesefert Imaginem Ss.'mae Trinitatis, sub qua ex una parte stat S. Michael stateram in manutenens, ex altera S. Franciscus Crucem in manu gestans cum sequenti in orbem inscriptione: SIG. SS'MAE TRINIT. CONVENT. CARLST.
9. Apr. 177980.
1118b
Continuatur series Guardianorum Conv.
Carolostadiensis
Anno 1832 A.R.P. Chrysostomus Fogh, Deftor., Paroch. Administrator, 1833. 1834. 1835.
Anno 1835 A.R.P. Athanasius Saiz, Par. Adm. 1836. 837. 838. 839. 840. 841. 842.
Anno 1842. M.R.P. Augustinus Večerina, Paroch. Adm. 843. 844. 845. 846. 847. 848. 849. 850. 851. 852. 853. 854. 855. 856. 857, quo anno mortuus est.
Anno 1857. M.R.P. Barnabas Palyuk, Paroch. Adm. Praesid. 1858. 1859, Guardianus 860. 861, die 4. Sept. mortuus
Anno 1862. A.R.P. Nemesianus Smolković, Paroch. Adm. Dftor 1863. 1864. 1865. usque ad Cap.
Anno 1865. M.R.P. Georgius Novak, Paroch. Adm. 1866. 867. 868. 1869, quo anno saecularisatus est.
Anno 1869. A.R.P. Nemesianus Smoković, Paroch. Adm. 1870. 1871. 1872. usque ad Congreg.
Anno 1872. R.P. Joannes Ev. Žibrat, Gym. Catech., Paroch. Adm. 1873. 874. 875. 876. 877. 878. 879.
[Prazna stran]
CONVENTUS Runensis
1119
XIV. CONVENTUS
Ad
Divum Antonium Patavinum
RUNAE
Caput I.
De introductione Fratrum Minorum ad
Civitatem Runensem.
I. Runa, aliis Reina, germanis Rain, Rann vulgo Breshize civitas parva est in Styria inferiori, in extrema jamjam ejusdem parte sita in Sclavoniae, et Croatiae ac Carnioliae finibus Labaco 13. milliar. Neostadio 5. mill. remota. A Sclavoniae Regno per fluvium Sotlam, et â Carnioliae per fluvium Savum, qui eam alluit, secernitur. Civitas Domui Austriacae subjecta in temporalibusm in Spiritualibus olim Patriarchae Aquilejensi parebat, nunc Archiepiscopo Goritiensi subordinatur, praeter Ecclesiam Parochialemn, quae Monasterio Ordinis Cisterciensis ad Fontes Marianos proper Landstrass incorporata est, habet adhuc unam Ecclesiam extra Civitatem S. Rocho Confessori dicatam, non procul av hac Ecclesia civitatem versus extat Conventus Fratrum Minorum Provinciae S. Crucis Croatiae Carnioliae, olim Bosnae Croatiae nuncupatae una cum Ecclesia D. Antonio Patavino Sacra, de quibus fusius infra agetur. Non exiguum ornamentum tribuit Civitati insignis Arx supra unam rupem fluvio Savo insidens, quae olim ad Comites de Frangepanibus spectabat, circa annum verò 1695. titulo emptionis ad Illustrissimos Comites de Attembs, sive Attimis devoluta fuit, in quorum potestate usque in hodiernum diem semper permanet.
II. Cum Cives Runenses adverterent, quod crescente indies majori populi numero Parochus cum duobus aliis Sacerdotibus non sit sufficiens et Civitatem, et per viciniam dispersos Parochianos Sacramentorum administratione, aliisque spiritualibus exercitiis pro debito providenci, animarum zelo inflammati plures operarios in vinea Domini excolenda idoneos ad suam Civitatem adducere cogitabant. Singulari affectu devotionis, quo in Seraphicam Religionem ferebantur, supplicarunt sub die 28. Decemb. 1657. A. R. P. Sigismundo Beltram p. t. Ministro Provinciali,┬ quatenus is acceptare dignaretur locum extra Civitatem penes Ecclesiam S. Rochi pro aedificando Conventu pro suis Fratribus, simulque rogabant, ut duos Patres ad videndum locum ablegaret. Tenor supplicis ex originali desumptus talis est:
Hochwürdig, in Gott Geistlicher Herr, besonders Hoch-
geehrter Herr Pater Provincial, Euer Hochw: seind
Vnser gehor. ganz demietige dienste jederzeit bereith
1120
Der Eyfer aber Gott Liebenden Christen zu der von dem Allerhochsten geordenten fromben Geistlichkeit, das verlangen erzeigt dern gnaden, trostreicher Societet, und Condolenz in sonderheit fähig zu werden. Bevorab wür in diesem wenigen ortl, alß der Geistlichkeit entblöste schäflein die Andacht gewunen, vnß möglihisten anbegünnens der Geistlichen heilsamkheit umbzusehen, und darumben zu befleissen, auch so weith consideriert, das wür dem fromben Orden St. Francisci der Herrn Franciscaner wolten gehrn affectioniert, und beygethan seyn. Wie sich dan alhier vor der Stadt die zu solichen Orden vnseres Erachtens bequembliche Khürchen St. Rochi befindet. Alwohin Wür Eüer Hochw: ganz demietig bitten wollen, die geruheten mit Aufrichtung eines Closters tragenden mitleydens vätterlich angemeint zu seyn, zween Herrn Patres zu Nembung gewissen Augenscheins möglihist alhero abzuordnen, und beÿ Ihrer Gnaden dem Herrn Praelaten von Landstrass zu dero Geistlicher disposition dan solliche Khürchen Submittiert ist, darob zu seyn, das zu sollichem werkh besagte Khürchen concediert werden möchte. So viell muß möglich wollen gebüerlicher hülff ungespart seyn, auch daneben denen abordnenden Herrn Patribus, allerr circumstanzien, und befinderden Substanz die gewisse Nachricht geben, das wan solliche gebettene gratia der ergreiffenden beschaffenheit nach werde vorgenomben werden khönnen, Vnß darzue einer unbeschwärt getröstlichen Antwort verhoffende, ganz demietigist beuehlen wollen. Statt Ränn den 28 Xbris 1657.
Euer Hochw:
demietige
N. Richter, und Rath alda.
III. Ad hanc supplicationem Magistratus Runensis A. R. P. Minister Provincialis cathegoricum responsum de acceptando loco Runensi non dedit, sed rem prius cum V Diff'orii Patribus conferre voluit, interim tamen 2. Patres, quorum unus erat P. Michael Noyse Ex-Diff'or, qui ab hoc tempore usque ad annum 1666. ut Praesidens Runae mansisse, ex tabulis Provinciae conjicitur, ad videndum locum Runam ablegavit, ut ex ejusdem Epistola ad praeinsertum supplicem responsoria desumitur, quae hujus est tenoris:
Ehrnveste, Wollweiße, Großgünstige Herrn, und Patronern.
Euers Ehrnvesten, wollweisen Raths an mich abgeordentes schreiben hab ich mit hochster Reverenz, und Ehrerbietigkeit empfangen, auch derro devotion, und Eyfer zum vnseren H. Orden, wie dan auch diemüthiges begehren, und anhalten genugsamb verstanden: wie das ich wolte genug thuen, und verwilligen, damit zu beförderung Ihrer devotion, und Andacht alda selbsten ausser der Statt beÿ der Kürchen Sub titulo S. Rochi
1121
Ein Closter vnsers Ordens möge aufgericht werden. Weilen aber gedachtes werkh wichtig, und schwër, kan ich solches vor mich allein nicht verwilligen, sondern nothwendig zu seyn befinde, das solches meinen Patribus Provinciae communicirt und deroselben Rath, und Consens erwartet werde. Wollen derohalben geruhen ein kurze zeit in gedult zu stehen, biß das ich in hoc passu mich mit meinen Patribus unterreden werde. Sollen auch unterdessen 2. Patres meines Ordens abgesändet werden, die also gedachtes orth besüchtigen, und in augenschein nemen werden, und befihl mich also sambt meinen Orden zu dero favor, und gnad. Datum in unsern Convent beÿ unser lieben Frauen Himmelfahrt Laÿbach den 2 Januarii anno 1658.
Eüers Ehrnvesten Wollweisen Raths
demüthiger diener
Fr' Sigismund Beltram
Min'r Proa'lis.
IV. Quia sub die 1. Februarii anni praetacti 1658. priori Diffinitorio novum per Breve Apostolicum substitutum fuit, negotium circa aedificationem Conventus suspensum mansit usque ad annum 1660. quo anno in Congregatione Provinciali in Conventu Tersactensi die 13. Aprilis celebrata â V. Diff'rio sequens hunc Conventum tangens Decretum emanavit: Cum Ill'mo D. Comite Georgio de Frangepanibus personaliter solide, et fundamentaliter circa aedificium Residentiae Runensis per Ministrum Provincialem tractanda â Deffinitorio desiderantur. Videntes Cives, rem agi serio illico anno eodem die 20. Augusti donarunt quemdam fundum pro extruendo Conventu, prout id ex litteris donationalibus ejusdem Civitatis uberius patet, quae ex Originali desumpta sic sonant:
Wür N. Richter, und Rath der Stadt Ränn bekhennen hiemit für vnß, vnd vnsere Nachkhommen offentlich mit diesem Brüeff, wem sollicher zu vernemben fürgebracht wierdet, alß Wür penetrando hoher Nothwendigkheit in vül weeg nachgesünet, und erwogen, das wür vnß ratione des beÿ diser armen Statt nunmehr erscheinenden nit geringen Abgangs der Spiritualitet, in höhern trost, vnser, und vnserer Nachkhümbling in Gott bestehender Seele Seeligkheit sich umb mehrere Geistlichkeit umbzusehen, befleüssen sollen, auch bereith in so vill gratiam überkhumen, das sich die Hoch, und Wohl Ehrwürdig=Geistliche Herrn Patres des Hoch Heiligen Seraphinischen Patriarchens St. Francisci Ordens strictionis observando alhier vor, und beÿ der Statt zu dero Relligion, ein Gottshauß, und Closter anzufangen, und zu bauen willig incliniert gemacht, das wür derowegen reüffen anbegünens wolbedachtlich, freÿ wüllkhürlich, auch zu der Zeit, alß wür solliches zu thuen guetten Fueg, und Macht gehabt, wolbesagten Herrn
1122
Patribus, und Ihren Nachkhomben zu dero angedeüt vorhabenden Closter, in ein stätt: ewig: und unwiderrueffliche donation hingegeben, eingeandtwart, und doniert haben, hingeben, und doniren auch hiemit wissentlich, und in Crafft dieses Brieffs unser aigenthumbliches stukh grundts, so beim obern veldt zwischen dem Strassweeg, wie auch der Khirchen St. Laurentii daneben ligunden grundstukh, und zwischen dem unsern jezigen Stattschreiber Herrn Jacoben Clementschitsch von vnß assignierten stukh agkhers, neben der Herrschaft aÿhwäldel hinauß, biß widerumb zum Strasßweeg, alß eingefangener ligen thuet: dergestsalt, und also , das Sye Herren Patres, und Ihre Nachkomen solliches stukh grundts zu dero angezeygten Closteres Nuzen, und fromben selbst gefällig applicirn auch nun, und hinfiran es sey mit Vichwaidt, bluemb besuch, ansaa= und Paung Innen haben, gebrauchen, nuzen, geniessen, und darmit alß mit Ihrm zu dero offterholten Closter von vnß applicierten aigenthumblichen Gueth handelen thuen, und lassen khönnen, und mögen, ohne vnser, vnd vnserer Nachkhomen, auch sonst mäniglichen von vnserentwegen ainigen Eintrag, Ihrung, hindernuß vnd Widersprechen. Wie dan hierauff offt wolgedachte Herrn Patres, und Ihre Nachkhomen beÿ dieser Ihnen aufrichtig gethanen Donation, von vnß, und vnsern Nachkhomen vor Jedermänig Clag, oder Ansprach nach Statt freÿheit observirunder jurisdiction, Recht, und gerechtigkheit in alwegen handt gehabt, geschüzt, und geschürmbt werden sollen, doch gegen disser beÿgehöfften Zueversicht, das die Herrn Patres und Ihr Nachkhomen gegen vnß, und vnsern Nachkhomen, wie Geist: Vätterlich, also threü nachberlich auch hingegen sich erzeigen, und dero würdige affection mitgeniessen lassen werden. Ohne geverde, auch beÿ verpündung des allgemeinen Landschadenbunds in Steyer, alß wan derselbe von worth zu worth nach allerlengs hierinen eingeführt, und geschrieben stunde. Dessen zu wahreb Vrkundt, haben wür dise donation, schrifft mit gemeiner Statt grössern Insigel Verförtigt, und die schreibens khündig, sich unterschrieben. So beschehen Statt Ränn in versambleten Rath den 20. Augusti an St. Bernhardi Fest des 1660. Jahr.
| Lorenz Wolschtscheÿ Statt Richter alda | ||
| Peter Lubanovitsch m'ppa Daniel Josch m'ppa Adam Khrebs m'ppa Hanns Koch m'ppa Peter Homan m'ppa | (L. S. maj. Civ.) | Jacob Clementschitsch Statt- Schreiber alda. Gregor Hrauatitsch. |
1123
V. Fratres Minores sufficiens haberent spatium pro aedificando Conventu, et Ecclesia, ac habendo horto necessario, etiam Matthaeus Worschner civis suum praedium (vulgo Hoffstatt) sub eodem dato Fratribus Minoribus donavit, unà cum adjacente horto, ut colligitur ex ejusdem litteris, quae ex ipso Originali adductae hunc continent tenorem:
Ich Mathes Worschner Burger zu Ränn bekhenne hiemit für mich, und alle meine Erben offentlich mit disem Brüeff, wem sollicher zu verlesen fürgebracht wierdet, das ich auß tragender sonderbarer devotion mit wolbedachten Mueth, guetter vorbetrachtung, und auß freyen willen, zu der Zeit, alß ich soliches ohne mäniglichens Irung, Eintrag, hinternuß, und widersprechern woll habe thuen mögen, auch völligen gewaldt, fueg, und Macht gehabt, zu meiner Seele hierdurch verlangenden Seeligkheit ad pium opus aufrecht, und redlich in ein stät, ewig, und unwiderrufliche Donation hingeben, außgelassen, und doniert habe, hingib und doniern auch hiemit wissentlich, und in Crafft dits Brüeffs mein aigenthumbliche Hoffstatt, sambt dabeÿ befindenden gärthl, so zwischen Mathien Harvatitschisachen gahrten, und Martin Sloventschitscher behausung ligen thuet, mit all dessen Recht, und Gerechtigkheit Allermassen Ich es, und meine Erben biß anhero mit Nuzen und gewähr Innen gehabt, und genossen, denen Hoch= und Woll Ehrwürdigen Geistlichen Herrn Patribus des heyligen Ordens, und Relligion der Herrn Franciscaner, und allen Ihren Nachkhomen. Wie auch nit weniger daneben das durch die wohlgeborne Frau Frau Martha Freyin von Muschkon gebohrne Freyin von Gregorianiz, dem Mathia Khoschul see. per 65. fl eingeseezt, und mir so dan durch cession eingeantwort= und biß anhero possediertes stukh agkhers mit sollichen Jure, alß Ich es Sazweiß genossen, fehrer hingegeben, äffter cediert, und Ihnen Herrn Patribus, auch Ihren Nachkomben, hiemit eingeandtwart habe, also, und dergestalt, das Sye Herrn Patres, und Ihre Nachkomen, obverstandene Hoffstatt, und dabeÿ befundendes Gärthl zu aufgpaung dero vorhabenden GottsHauß, und Closters hiemit einnemben, darzue nach Ihrer belieblichen gefälligkheit applicieren, Nuzen, geniessen, und in alle annembliche weeg, alß mit Ihrem freÿ aigenthumblichen Guett darmit handlen, thuen und lassen khönnen. und mögen. Wie nit weniger auch das obverstandenes stukh versezten agkhers, so lang und biß Sye Herrn, oder Ihre Nachkhomben darumben vergmeglichen befridigt, und accommodiert werden, Innen haben, gebrauchen und davon abzutretten nit schuldig seyn solten. Wo Ich dan herauff gelobe, zue-
1124
saag, und versprüch offt besagte Herrn Patres, und Ihre Nachkhomben für mich, meine Erben, und Erbens Erben, beÿ diser aufrichtig gethanner donations respectu voran gezeigter Hoffstatt, und Gährtels, wegen des agkhers aber wrden die Herrn Patres, und Ihre Nachkhomen, ohne Endtgeldt meiner, und meiner Erben, Ihr dartan habendes jus, cessionis, und praetensionis in etwo ereigneter Nothwendigkheit selbst zu deffendieren, und zu bestreitten wissen. Threülich, und ohne alles geuerde, auch beÿ verpündung des allgemeinen Landschaden pundts in Steÿer, alß wan derselbe von worth zu worth nach allerlengs hierinnen eingeführt, und geschrieben stunde, dessen zu wahren vrkhundt hab Ich mein aigenes Petdschafft hierundter gedrukth, auch zu mehrer gezeugnuß und bekräftigung sonder hohes Vleisß gebetten, und erbetten die Ehrenvest= fürß: Erß: und wollweise Herrn N. Richter, und Rath dieser Statt Ränn, das sie Herrn disen donation, und Übergabs Brüeff, weiln obverstandene Grundstükh undter deroselben jurisdiction gelegen, mit gemeiner Statt grössern Insigl, neben meiner, auch mit verförtiget haben, doch Ihnen, Ihren Nachkhomen, und sollicher Ihrer förtigung ohne allen Nachtel, und schaden. So beschehen Statt Ränn den 20. Augusti Ao. 1660.
Mathes Worschner (L. S.) (L. S.
civ.)
VI. Ex mox recensitis binis fundationalibus, seu donationibus clarè patet, quod aedificium Conventus ante annum 1660. non fuerit inchoatum, quia Fratres nondum habuerunt fundum assignatum, super quem aedificandus fuisset Conventus, qui primò hoc anno 1660. assignatus fuit: Quo tamen non obstante Fratres aliqui Runae morabantur, quod ex tabula Provinciae desumitur, ubi legitur, quod in Congregatione Provinciali Tersacti sub R'mo Patre Paulo de Tauris Ministro Provinciali, et Commisario Generali per Germaniam die 13. Aprilis anno 1660. celebrata confirmatus fuerit Praesidens Runensis A. V. P. Michael Noyse Ex-Diff'or; si confirmatus? signum est, eum fuisse etiam anno 1659. jam Praesidentem. Quia tamen Conventus tunc nec initia quidem habuit, Patres tunc Runae degentes in aliqua particulari domo habitâsse censendi sunt, qui assignatô fundô Conventûs aedificio initia dedêre, ita ut domicilium parvulum 8. aut 10. Religiosis capiendis sufficiens intra paucos annos extruxerint, pro quo materialia, et alias res necessarias vel maxime subministrabat Ill'mus D. Georgius IV. Comes de Frangepanibus ultimus ex hac Inclyta Familia, qui etiam Conventum ad totalem perfectionem deduxisset, nisi praematura morte praeventus fuisset, quo mortuo aedificium Conventus suspensum, aut saltem retardatum fuit usque ad annum 1685. quo anno ejus Filia Maria Juliana Comitisse de Traun, et Abensperg illud ita perfecit, ut Conventus formalis declararetur.
1125
Caput II.
De Conventus, et Ecclesiae Aedificii perfectione,
ac de ejusdem stabilis persistentiae pro-
visione.
I. Postquam Ill'mus Dominus Comes Georgius de Frangepanibus, cujus opera P. P. Franciscani ad Civitatem Runensem introducti erant, viam universae Carnis ingressus esset, etiam cum eadem familia Frangepanica lineae Croaticae extincta fuit: Habuit quidem Georgius duos Fratres Casparum videlicet Vice-Commendantem Carlostadiensem, qui anno 1652. obiit absque haerede et Tersacti sepultus fuit, et Franciscum, qui etiam absque prole masculina Neostadii Austriae die 30. Aprilis 1671. mortem oppetiit. Georgius quidem genuit ex Sophia Comitissa de Forgatsch Nicolaum nonum, sed is in infantia ê vivis sublatus fuit, et Mariam Julianam, quae Ill'mo D'no Ferdinando Ernesto Comiti â Traun, et Abensperg nuptui tradita fuit, quae mortuo suo Patre Dominium Runense haereditavit, ac suorum progenitorum vestigiis inhaerens, qui multa monasteria praesertim in partibus maritimis aedificarunt, et copiosè dotarunt, inter quae principem occupant locum nostri Tersactensis, et Segniensis Conventus, specialis, et singularis Patrona extitit Fratrum Minorum, quae Conventum Runensem ad debitam formam suis sumptibus peduxit circa annum 1685. ita ut anno sequenti primus Guardianus in Diffinitoriali Congressu die 16. Decemb. electus fuerit P. Bonaventura Spindler lect. et Con'or Gen'lis, qui prius per 6. annos Praesidens hic erat, et aedificium egregie promovit.
II. Porro Maria Juliana Comitissa de Traun, et Abensperg nata Comitissa de Frangepanibus non tantum praesens aedificium absolvit, sed etiam se, suosque in Dominio Runensi successores obligavit ad conservanda sartatecta, et reparanda tam Ecclesiae, quam Conventus una cum turri, et Ara majori pro futuris etiam temporibus: Insuper 2000 fl. semper in Dominio Runensi pro Fratrum necessitatibus investitos esse voluit: quae omnia clarius ex ipsis litteris fundationalibus, quas ex Originali adduco, perspicienda sunt, quae ita sonant:
In den Namben der Allerheilligisten Dreyfaltigkheit und zu derselben mehrern Lob, Ehr, und glori zu mehrer Außbreit – und vortpflanzung der Seraphischen Religion des H. Vatters, und Patriarchen Francisci, Meiner und des meinigen armben Seellen zu Trost, und ablassung der Sünden, hab ich Maria Juliana verwittibte Gräffin von Abensperg, und Thraun, geborne Markgräffin von Frangepän, vnd Tersäz, nach reüffer Erwegung der lieb: und Veneration, welche meine Liebe Eltern, und vorfahrer, dem Seraphischen Orden, zu vorigen, und jezigen zeiten, jederzeit erwisen, auß freÿen, und ungezwungenen Willen, auch auß selbst aigner bewegnuß, und innerlichen Gemiets,
1126
Antrib, wie auch auß tragender Andacht, gegen dem Wiederthätigen H. Antonio Von Padua beÿ mir entschlossen gedachter meiner lieben Eltern, vnd Vorfahrern löblichen Fueßstapfen nachzuvolgen, und das Closter der Mündern Brueder des Ordens Sti Francisci beÿ dem H. Antonio in der Stadt Rain in Herzogthumb Steyer ligendr, zu dessen erster introducirung Mein in Gott ruhender Liebster Herr Vatter, der Hoch, und Wollgeborne Herr Geörg von Frangepän, Margraff zu Tersäz erstes verlangen, neben der Sorg, solches vollzuziehen, geschöpfet zwar, aber von Todt ÿbereillet, nicht erfüllet: Jedoch auch in Erinnerung dessen zu dem gepaü, so woll der Khürchen, alß des Closters selbst Mein in Gott ruehendte Frau Muetter, die auch hoch vnd Wollgeborne Frau, Frau Sophia Gräffin von Frangepän geborne Gräffin von Forgatsch, und mit, und neben Ihro Frauen auch ich selbst den ÿbrigen Theill beÿgetragrn und mit gewürkth haben, mit einen beständigen vnterhalten für die alda zu lob, und Ehr Gottes unterhaltende Ordens Brüder auf ewige zeiten zu versehen, und zu fundiren thue solches auch hiemit, und in Crafft dits in der besten und bestendigsten Formb, wie solches nach Geist – und weltliches Rechten und des H. Seraphischen Ordens Constitutionen beschehen soll, oder khan.
Und Erstens zwar ercläre ich mich hiemit verpündterlich das Closter, Khürchen, Thurn gepaü, hochen Altar, und sener bezierdung mit nechsten zur vollkhombenheit außführen zu lassen, und sowoll dasselbe, als das Khürchen gepaü auf ewige zeiten stüfft, und mit materialien auß der Herrschaft Rain päulich zu erhalten.
Zum anderten fundire, und Stüffte ich pr gedachten und zu vnterhaltung der Geistlichen 2000. fl teütscher wehrung Capitals, solche assignire, und ÿbergibe ich zu jezt gedachter Stüfftung an der mir aigenthumblich angehörigen Herrschaft Rain, aigenthumblich, und zwar desgestalten, das jezt besagtes Capital nicht nur so lang gedachte Herrschaft in Meiner, und Meiner Erben aigenthumblichen Nuz, und gewehr verbleibet, sondern auf ewige zeiten, und alle künftige Fälle, an mehrbesagter Herrschaft Rain (wan auch gleich solche durch Khauff, versaz, oder alio quocunque jure, vel titulo auf andern Possessores ÿbergehen, und transferiert werden möchte) unbeweglich, und unerhöblich anligendt verbleiben, beÿ jeder etwo führ gehender Khauffs: oder anderwertigen Veränderung, an der Khauff, und Haubtr Summa abgezogen, an der Herrschafft Vnabsönderlich erhalten, und Sie Herrschaft damit auf ewige zeiten unaus-
1127
N' o 48.
lasslich onerirt sein, und verbleiben, auch Herrschafftsinhaber, wer der immer seyn khöne, oder möge, solches vnbewegliche Capital der 2000. fl mit 5. Pr' Cento zu verinteressiren, und auß solchen Interesse denen Brüedern des H. Francisci, welche in besagten Closter beÿ St Antonii zu Rain jederzeit seyn werden, nachfolgendte Victualien, und Lebensmittel dar zu raichen, und in das Closter abzuliffern schuldig, und Verpundten seyn solle, als
| Erstlichen die Khleidung vor einen Priester Jährlichen …….…. | 19. fl. kr. 36. |
| Rindfleisch wohentlich 12. lb. ȃ 2. dreÿer, bringt Jährlich …………. | 15. fl. 36. |
| Waizen Rainer Schäffel Jährlichen 30 ȃ 33 kr. …………………….. | 15. fl. – |
| Wein Ember 30. ȃ 30 kr. ……………………………………………. | 15. fl. – |
| Salz Schaffel 6. ȃ 1 fl. ………………………………………………. | 6. fl. – |
| Öll zu der ewigen lampen 90 lb. ȃ 12. kr. …………………………. | 18. fl. – |
| Paum woll …………………………………………………………... | fl. 42. |
| Wachs zum 8 lb ȃ 24. Xr.' …………………………………………. | 3. fl. 12. |
| rdo Khölber 2: ȃ 1. f. 15. kr. bringt ………………………………. | 2. fl. 30. |
| Kapäuner 6. ȃ 6. kr. ………………………………………………….. | fl. 36. |
| Gönss 6. ȃ 8 kr. ……………………………………………………. | fl. 48. |
| Rdo Möstschwein 1 â ………………………………………………. | 3. fl. |
Und gleich wie nun mehrgedachtes Closter mit Willen, und Consens seiner Geistlichen Vorsteher, und Obrigkeit, oder villmehr sye Obrigkheit nemblichen der hochwürdig. in Gott Geistliche, auch Hochgelehrte Herr P. Antonius Lazari Sti Francisci Ordens, Reglmässiger Observanz der Provinzen Bosnae Croatiae, und Crain, Minister Provincialis solihe Meine in Christo Vnsern Herrn wollgemäinte Stüfftung mit dankhnembigen gemieth nicht allein auf= und angenomben, sondern auch Mich, Meine Erben, und Khünftige Inhaber der Herrschaft Rain für eine Stiffterin obgedachtres Closters zu erkhennen, auch die Geistliche guette werkh, und H. Mössen, die ich mir umb solihe Stüffgtung willen außgedingt auf ewige zeiten verichten zu lassen, vermög eines besondern vnter heütigen dato mir zugestölten wollverfertigten ReversBrüeffs für sich, und seine Successores angelobt. Also gelobe, und verspriche ich auch für mich, und meine Erben, wie nicht weniger für alle, und jede Nachkhumben an der Herrschaft Rain, wer die zu ewigen zeiten seyn möchten, das Jenige, was der Inhalt dises meines StüfftsBrüeffs vermag, vest= und vnwiderruefflich zu halten, und zu volziehen, auch darwider auf Khäinerleÿ weiss zu thuen, nach zu handlen, nach solches andern zu verstatten, sondern gedachrtes Closter beÿ deme gegen jederman, wan, wo, und so offt es vonnöthen, zu schüzen, und zu schermben. Alles getreülich, und ohne gefährde,
1128
Vnd gleichenwie ich den Inhalt dises Stüfftbrüeffs dem Anmöchtigen Gott, seiner gebenedeytisten Muetter, den H. Seraphischen Vatter Francisco, und seinen gethreüen Nachvolger den H. Antonio von Padua mit verbindung meines gewissens gelobe, und verspriche, also sollen auch meine Erben, und disen Nachkhombende Inhaber der Herrschaft Rain gleichermassen und diser auch die gewissens pflicht, und schuldigkheit ÿbernemben, und tragen, so treülich zwar, alß Sÿe des widrigen vor den gerichtlichen Angesicht Gottes beschuldigt, und beurtheillet sollen werden. Zu deme auß grösserer vorsorg, dieweillen gemelten St. Antonii Closters zu Rain geistliche Patres, und Inwohner wahre, und in khäiner punkt Ihrer Regul dispensirte Mündere Brüder S ti Francisci seyn. bekhennen Sÿe sich solcher Stüfftungen, ewigen Almosens, und vererer versorgungen nicht anderst, alß titulo purae eleemosynae Capabel, und fähig zu seyn, also das von Ihnen auch wider der Stüfftenintention, und hinterlassenen Willen, mit Jennen nicht zugehalten wurde, solches gerichtlich, und via juris zu suchen Ihnen nicht zuestehe, sondern dem von dem Stüffter, darzue bestelten Obsorger, und Inspectorn den vnterbruch der dareichung des gestüfften Almosens, und defraudirte intention des Stüffters zu hinterbringen allein fähig, und schuldig zu seyn sich befündten, dahero will ich hiemit in sonderbahr die Hochlöb: Landes Obrigkheit dises Herzogthum Steyer gehor: und inständigist gebetten haben, ob diser meiner Stüfftung auf ewige zeiten hinfür vest= und unverbrechlich halten zu helffen, und weder meine Erben noch khünfftige Inhaber der Herrschaft Rain, wer die von Zeit zu Zeit seyn möchten, darwider auf ainicherleÿ weiß thuen, oder handlen zu lassen, allermassen ich auch Hochwohlgedachter gnediger Landes Obrigkheit (dero dise meine Stüfftung, wo nicht vorhero, doch nach meinen todt alsobalden khundt gemacht werden solle :/ nicht allein vollstendigen gewalt gebe, die Herrn Patres dabeÿ ex Nobili Officio, wann sich auch gleich Niemandts darumben anmelden wurde, zu handthaben, und zu schüzen, sondern auch diemietig bitte, solches alles, beÿ dem Landtsgedenkhbuch, beÿ der Buchhaltereÿ, oder andern Acten zu ewiger gedächtnuß vermerkhen lassen. Dessen zu wahren vrkhundt und ewiger gedächtnuß, gibe ich disen StüftttBrüeff, Ihme Herrn Pater Provincial, den ich mit aigner Handtschrifft, und Petschafft verfertiget, auch hierzue die hernach benandten Herrn Gezeügen mit besondern Fleiß erbetten, das Sÿe solchen Brüeff
1129
mit, und neben meiner verfertiget, des Ihnen Herrn Gezeügen der Fertigung halber, ohne Nacht. und schaden. So beschehen in dem Schloß Rain den 16. Februarii 1685.
| (L. S.) | Maria Juliana Wittibt Graffin von Traun, gebohrne Graffin von Frangepan m'p |
| (L. S.) | Joannes Abbas Fontes B. M. Virg., Ordinarius loci mir ohne Nacht., und schaden. |
| (L. S.) | Orpheo Gr. v Strasoldo m'ppa ohne Nacht., und schaden. |
| (L. S.) | JFranz von Rettenfeldt m'ppa ohne Nachtheil und schaden. |
III. Hanc fundationem A. R. P. Antonius Lazari p. t. Minister Provincialis hujus Bosnae Croatiae, et Carnioliae Provinciae non tantum acceptavit conformiter ad statum, et confirmavit, sed etiam ipsam Dominam Mariam Julianam, ac ejusdem in Dominio Runensi Successores pro indubitatis fundatoribus Conventus Runensis declaravit, et certas Missas pro ea legi mandavit, ut ex ejusdem patentalibus litteris amplius patet, quae ex Originali desumptae hunc continent tenorem:
Ich FR. ANTONIUS LAZARI der Mindern Brüeder S ti Francisci Regelmässiger Observanz Ss. Theologiae lector Jubilatus der Provinz Bosnae, Croatiae, und Crain Vnwürdiger Provincial Minister, und Khnecht, bekhenne hiemit für mich und meine Nachkhombene am Ambt, wer die zu ewigen Zeiten seyn werden. Nachdeme die Hoch, und Wollgeborne Frau, Frau Maria Julliana verwittibte Graffin von Abensperg, und Thraun, geborne Margraffin von Frangepan, und Tersaz, auß angeborner liebe, und Wohlthättigkheit, welche Ihre Löbl. VorEltern, und Vorfahrer, dem H. Seraphischen Orden zu Vorig= und Jezigen Zeiten in villerleÿ weeg, und nach vor 254. Jahren, Herr Martinuß Graff von Frangepan mit namhaffter fundierung des Closters zu Tersath erzeigt, solchen Ihrer in Gott ruhenden VorEltern, und Vorfahrern ruehmblichen Fuessstaphen nach zu volgen, und das Closterl beÿ St. Antonio zu Rain, welches anfänglich Ihr in Gott ruhender Herr Vater der Hoch- und Wollgeborne Herr Herr Georg Margraff von Frangepan, und Tersaz zu introducieren, und stüfften, so woll gesünnet, alß entschlossen war, volgends aber durch Ihre Frau Muetter, auch Sÿe Frau Graffin selbst in den jezigen standt erhoben, und auferbauet worden, mit einer beständigen vnterhaltung für die daselbst in den dienst Gottes lebende Ordensbrüeder zu stüfften, auch solches Ihr Gottseeliges vorhaben nunmehr in den Werkh
1130
vollgezogen, und mir einen Stüfftbrüeff unter heütigen dato, und unter Ihrer der Frauen Graffin, und der erbettenen Herrn Gezeügen förtzigung außgehendt, zuegestölt, welcher von worth zu worth lautet.
NB Hic inseruntur litterae fundationales supra allatae dein sequitur
Demnoch so habe ich anfangs ermelter Provincial für mich, und meine Successores solche durch wollgedachte Frau Graffin zu Gottes Ehre, und der H. Seraphischen Religion zu mehrerer außbreitung, gethanne Stüfftung zu dankh angenumben, Gelobe, zuesage, und Versprüeche hierauf für mich, und meine Nachkhombende am Ambt Sÿ Frau Graffin, Ihre Erben, und Nachkhombende Inhaber an der Herrschaft Rain für rechtmässige Stüffter des Clösterl beÿ St. Antoni zu Rain zu erkhennen, also, und dergestalten, das Sye zu allen zeiten auch von denen daselbst lebenden Ordens Brüedern, und sonsten von Jederman darfür gehalten, und erkhendt werden, wie nicht weniger aller Freÿheiten, und praerogativen, welche die Geistliche Rechten, und die Constitutiones des H. Seraphischen Ordens denen Stüfftern geben, Menigkhliches ungehindert auf weltewige zeiten allerdings genüessen sollen: damit aber obwollgedachte Frau Stüffterin, durch solche Stüfftung, ihrer intention nicht defraudiret, und desto wahrhafft versichert seyn, also solle das Convent, und die Famili der Ordens Brüeder daselbst schuldig seye in den Geschloss Rain, oder wo es der Frauen Graffin, und khünftigen Inhabern belieben möchte, jedoch nicht ausser des Stättl, oder an denen nahend ligenden Khürchen, durch das ganze Jahr hindurch, und also auf ewige zeiten täglich ein H. Möss zu lesen, In der Khürchen St. Antonii aber alle Sonntag vor dem exponirten Venerabili ein gesungene litaneÿ zu halten vor, und nach derselben die gewöhnliche Benediction mit dem Pange lingua zu geben: nach obwohlgedachter Frauen Graffin zeitlichen hinscheiden aber (welches der Allmächtige Gott auf vill Jahr gnädig verhüetten wolle) Ihre Exequien Jährlich mit einem gesungenen Seelen Ambt und 6. H. Mössen zu begehen, und dises ingleichen auf ewige zeiten: welches ich ihnen Ordens Brüedern fleissig, und unversaumblich zu verichten in Christo, Sub formali praecepto, und beÿ dem H. gehorsamb auferlegt, und also fürdershin auf ewige Zeiten verichten, und halten zu lassen, mich für mich, und meine Nachvolger an dem Ambt in gewissen verpindlich erclärn, und verobligiern Dessen zu wahren Vrkhundt, und ewiger gedächtnuß
1131
habe ich wollgedachter Frauen Graffin disen Reversbrüeff unter meiner Ambtlichen Fertigung zuegestelt. So beschehen Laybach den 16. Februariy des nach dem Heilsambsten Geburt Christi 1685 ten Jahrs.
| FR Antonius Lazari der Mindern Brüder St. Fran- cisci Regelmässiger Observanz Provincial. Wie oben etc. m'ppa | (L. S. Maj.) |
IV. Ex praeinsertis litteris fundationalibus ab Ill'ma D'na Maria Juliana Comitissa â Traun nata Comitissa de Frangepanibus exaratis, et Reversalibus P. Ministri Provincialis utriusque partis obligatio abundanter dignoscitur: Ex parte fundatricis, ejusque in Dominio Runensi succesorum obligatio est praeter emolumenta, quae Conventui vi Capitalis 2000. fl. obvenire debent, Conventum, Ecclesiam, Turrim, et Aram majorem semper in bono statu conservare, pro eorundem conservatione materialia subministrare, aliaque necessaria procirare. Loco rerum in natura praestari solitarum, quia pretium earumdem multo excrevit, Dominium ad evitandas saepius exortas confusiones, Interesse 100 fl. tamquam justam, et debitam proportionem ad 2000. fl. Capitalis in parata pecunia solvere consuevit. Ex parte Conventus obligatio fuit quolibet die Dominico litanias cum expositione Venerabilis cantandi , omni die per totum annum dicendi in Arce Runensi unam Missam, vel ubi Ill'mae Dominae Fundatrici placuerit, non tamen extra Civitatem, vel in propre Civitatem adjacentibus Ecclesiis, post mortem verò Fundatricis pro eadem cantandi unum anniversarium cum 6. Sacris privatis. Iam verò post mortem Fundatricis in Arce non legitur quotidiana Missa, nisi adsit Dominium, seu Fundator cum sua Ill'ma Familia, sed tantum diebus Dominicis, et festis de praeceptoi: Litaniae pariter cum expositione Ss'mi Sacramenti (quia illud exponere nobis non licet contradicente Ordinario) sublatae erant usque ad tempus P. Norberti Paccassi Guardiani, qui ad annum 1778. â Celsissimo, et R'mo S. R. I. Principe, D'no D'no Josepho Rudolpho Comite ab Edling secundo Archiepiscopo Gotitiensi obtinuit licentiam singulis diebus Dominicis, et festivis, ac in Vigiliis eorumdem publicae adorationi exponendi Venerabile Eucharistiae Sacramentum. Anniversarium cum 6. Sacris privatis pro defuncta Fundatrice decantatur quotannis die 7. Novembris.
V. Quamvis nullae extent Terrae principis litterae, vi quarum facultas data fuisset Fratribus aedificandi Conventûs, nullus tamen dubitationi relinquitur locus, eam fuisse petitam, et obtentam; prodiit enim ex Provinciali Congregatione Labaci die 20. Martii anno 1672. sequens Diffinitoriale Decretum: Pro loco, et Conventu Runensi aedificando A. R. P. Minister Provincialis licentiam scriptam solicitet. Quod haec facultas obtenta fuerit, patet ex quodam non multos post annos ad Imperatorem Leopoldum I. dato supplici, in quo P. Guardianus contra vexas Praelati ad Fontes Marianos, et Parochi Runensis conqueritur, ubi
1132
inter caetera, sequentia inseruntur verba: Runae nos Fratres Minores Regularis Observantiae Provinciae Bosnae Croatiae â Dominio, Civitate, et populo Runensi ob Divini cultus, et Spiritualium Servitiorum defectum petiti, jam â multis hinc annis et authoritate, gratiaque Aug' mae Majestatis Vestrae introducti in voluntaria mendicitate nostra Deo, dictoque populo Spirituali, et Religioso famulatu servimus. Ubi notanda sunt verba: Authoritate, gratiaque Aug' mae Majestatis Vestrae, quae certum assensum Aug'mi Imperatoris denotant. Dicendum proinde, praedictam licentiam aut deperditam fuisse, aut ad ipsam fundatricem directam in Dominio Runensi asservari.
Caput III.
De aliis huic Conventui factis fundationibus,
donationibus, ejusque restaurationibus.
I. Mox ad initium adventus P. P. Franciscanorum ad Civitatem Runensem se Civitas obligavit ad danda 12. lb. de carne bubula singulis septimanis, et quolibet anno contribuendos 4. fl. et 12. X'r pro oleo lampadis coram Sanctissimo. Hanc eleemosynam civitas fideliter pendebat usque ad annum 1712. quo anno sub Guardianatu P. Mauritii Bobner D. Christophorus Aparnigk Judex Civitatis, nescio, quo spiritu ductus non tantum eleemosynam consuetam carnium, et olei, verum etiam aliam 7. fl. ex fundatione Aparnikiano, et Kneskovitschiana (quae Capitalia apud Civitatem investita sunt) pro Sacris Conventui obvenientem dare recusavit, qua de causa G. Georgius Mossegger, Parens Spiritualis recursum fecit ad D. Sigismundum Rudolphum â Wagensperg Capitaneum Circuli Cilejensis, qui per D. Carolum Sigismundum Pilpach sub die 7. Junii 1713. Judicem, et Magistratum adegit ad solvendam praefatam tam 12. lb. carnium, quam vi legatorum Conventui obvenientem eleemosynam tam de praeterito, quam pro futuro.
II. Circa annum 1766. sub Guardianatu P. Philippi Pettenegg denuo haec eleemosyna denegata fuit, quam autem ejus successor P. Reginaldus Franz iterum obtinuit ad evitandas futuras inconvenientias, et disceptationes Civitas se sub die 27. Januarii 1775. de novo obligavit ad contribuendos annuatim 26. fl. 54. X'r quorum 7. fl. Conventui obveniunt ratione legatorum D. D. Aparnik, et Kneskovitsch, alii 19. fl. 54. X. verò loco carnium, prout liquet ex ipsa originali obligatione hujus tenoris:
Fleisch allmosen von der Stadt, so auf ein neües auf demüethiges Ansuchen des Closters confirmiret worden mir folgenden worten:
Fiat, und wird so mit denern W. W. E. E. P. P. Franciscanern alda zu Ränn von Stadts Rath wegen einge-
1133
stelt gebettenes von langen Jahren hero vor leistende Geistliche diensten, und Verichtung H. Meessen, den vor Fleisch und Kirchen oel von der Stadt alda verabfolgendes pr Sechs und Zwainzig gulden, Vier, und Fünfzig Kreützer neüerdings verwilliget also, und dergestalten, das die gemeine Stadt Ränn obgedachtes allmosen deren 26 f. 54 kr. so lang die Stadt in stande seyn, und aldasiges Closter bestehen wirdet, Jährlich ex Cassa civica Ihnen P. P. Franciscanern gegen hiervor einzureichender Quittung bezahlern, und verabfolgen wolle. Landsfürtstl. Stadt Ränn den 27 Jener in gehaltener Rath 1775.
| (L. S.) | Simon Areschnikh Stadt Richter, und Samentlicher Magistrat. |
| Joseph Puechmayer Syndicus m'ppa |
III. Praeterea Fratres Minores Conventus Runensis etiam ab ipso ferme exordio ex Monasterio ad Fontes Marianos prope Landstrass Ordinis Cisterciensis percipiebant singulis septimanis 12. lb. de carnibus, nam tempore Joannis Abbatis, qui se anno 1685. litteris fundationalibus Mariae Julianae Comitissae de Traun, quà testis subscripserat, ┬ haec eleemosyna Conventui tribuebatur usque ad annum 1760. quo anno die 22. Aprilis mortuo R'mo, et Ill'mo D. Abbate Alexandro è L. B. de Tauffrern, ARD. Pater Xaverius Barbo Ord. Cist. Parochis Runensis eam denegavit: quo facto P. Guardianus humiliter pro conformatione supplicabat A. P. P. Alano Smreker Conventus Priori, qui eandem eleemosynam dari jussit, usque ad electionem novi Praelati. Electus die 22. Novembris eodem 1760. anno in Abbatem Ill'mus, et R'mus D. Leopoldus de Buset praedictam eleemosynam confirmavit non obstante renitentia D. D. Conventualium. Verum anno 1767. haec eleemosyna totaliter cessavit, nec amplius ejusdem recuperandae spes ulla affulget, nisi Deus fors suo tempore liberaliorem, et Religioni Seraphicae propensiorem suscitet Praelatum, praeter hanc eleemosynam etiam perivit eleemosyna 2. vasculorum vini, quod ex ejusdem Monasteriis vineis in Strasha quotannis pendebatur per modum purae eleemosynae.
IV. Pro ampliando horto, et commodiori Conventus aedificio donavit suum fundum cum uno prato Maria Porthin die 6. Maji 1666. ut ex litteris cessionalibus constat, quae hujus sunt tenoris:
Ich Maria Porthin cediere, und übergibe für mich, und alle meine Erben, wissentlich in Craft dises Brüeffs Jus, Eÿgenthumb, den Jenigen orth von einer hueben, mit sambt der zugehörigen wisen, welches Orth hueben hievor undter dem Hoff Khreüssendorff incorporiert, und dienstbahr gewesen, und annoch dahin Steuermässig, und nechst beÿ der Stadt Rain ligendt ist, und welcher Orth von einer hueben
1134
der Edel, und Gestrenge Herr Christoph Wünkhler zum Khreüssendorff etc. see. Meinen geehrten Vettern Herrn Mathiasen Lauritsch der fürstl. DurchLaücht Herrn Herrn Ferdinanden Erzherzogen zu Oesterreich Höchst seeligen Andenkhens gewesten Meersalz, und welschen weins Aufschlags zu Rain Einnembern, und Burgern daselbst, und Vrsulae seiner Haußfrau meiner geliebsten Frauen Mamb, beede nunmehr see. Inhalt KaufBrüeffs dat: den dreÿsigsten Tag Augusti nach Christi unsers Herrn, und Erlösers geburth, so man zelt ein Tausend, Sechs hundert, und ersten Jahrs, ordentlich verkaufft, dem wohl Ehrwürdig in Gott Geistlichen Herrn N. Guardian, und Convent Franciscaner Ordens beÿ der neüen Stüfft St. Antoni de Padua vor obgemelter Statt Rain, also, und dergestalt, das er Herr P. Guardian, und Convent obgemelten Orth Hueben, ohne mein, meiner Erben, und menigkhliches Irrung, widerredt, und Hindernuß, allermassen es meine liebe befreündten see. und ich gethan, mit allen Recht und gerechtigkeiten inne haben, nuzen, und genüessen, auch sonst, darmit handlen, und wandlen, thuen, und lassen, wie es Ihnen beliebt, verkauffen, versezen, verpfenden, und zu ihren gebeü anwenden khönen, und mögen, alß sonsten in anderer mit aigenthumblichen güettern. Alles threulich, und ohne geförde auch beÿ verbindung des allgemeinen Landschadenpundt in Steyer. Habe (weillen ich lesens, und schreibens unkhundig, auch mit keinen Petschafft, versehen bin) die Edel veste Herrn Hannß Geogen Aparnikh Khaÿ. Meersalz Aufschlags, und mitteldings zu Rain Einnembern, und Herrn Martin Murgel, mitteldings Gegenschreibern, und Burgern daselbst gebetten, und erbetten, das sie Herrn dise cession (doch ihnen, und ihrer Förtigung ohne Nachtl, und schaden) anstatt meiner mit Petschafften, und Handschrifften verförtigt, und bevestiget haben. Geschehen zu Rain den 6. Maÿ 1666,
(L. S.) Hannß Georg Aparnikh
erberttener Fertiger (L. S.) Martin Murgel
V. Hunc fundum dein Martinus Murgel Syndicus Apostolicus P. P. Franciscanorum vendidit cuidam Domino Lucae Hervatisch, et ejus conthorali Annae pro 50. fl. hac conditione, ut post mortem eorum praeditus fundus unà cum 50. fl. ad Conventum devolvatur, Conventus verò obligabatur illis gratis sepulturam praebere, ac 50. Sacra pro refrigerio animarum illorum celebrare. Post mortem Lucae Hervatitsch, et ejus conthoralis Annae dictus fundus commodatus fuit cum domo, et horto Primi Skerl civis
1135
et pellionis Runensis, tandem haec domus cum horto fuit mox commutata cum domo, et horto (quia commodior erat ampliando horto Conventus) Aeditui S. Rochi de licentia Praelati, et Civitatis, ut ex Sequentibus die 28. Martii 1718. â Senatu signatis confirmatoriis litteris patet:
Wir N. Richter und Rath der landsfürst. Cammer Stadft Ränn, bekhennen hiemit für Vnß, und alle unsere Nachkhommende, das nachdem der Primuß Skherl unser Mitburger, und Kürschner mit unsern consens seÿn in der Obervorstadt unter St. Rochi Kürchen stehendes, und der gemeinen Stadt mit Steuer unterworffenes hauß, und Garten, denen Ehrwürdigen P. P. Franciscanern alhier gegen einen dem gedachten Closter gehörigen, und an Tschernitsch ligenden Akher in aigen überlassen. Ex post aber besagten hauß, und garten gedachte Ehrwürdige P. P. Franciscaner besserer gelegenheit und erweitterung Ihres Gartens halber, mit unsern consens vor das Messnereÿ hauß, und Garten der Khürchen S ti Rochi auch mit Einwilligung Ihro Gnaden des gnädigen Herrn Herrn Praelaten von Landstrass vertauscht haben. Weilen aber das obbemelte vorhin dem Primasen Shkerl gehöriges hauß, und Garten mit der Steÿer, mit allen gübheiten, und Herrn Anforderungen, auch andere oneribus, gezechtigkeiten, und Yuribus vorhero der Stadt Rain ist unterworffen gewesen, anjezo aber mit Unsern Consens von denen Ehrwürdigen P. P. Franciscanern vor die Messnereÿ der Kirchen S. Rochi ist commentiert worden. Damit also das besagtes Skherlische s haus, und Garten hinfiran, und auf ewige zeiten nicht nur allein von der Steÿer, von allen gübheiten, und Herrn Autorderungen wie auch von allen erdenklichen oneribus befreyt seyn wirdt, sondern auch hin füran, und auf ewige zeiten kein jus, und gerechtigkheit die Stadt Rain beÿ dem offtgemelten Skerlischen Hauß, und garten niemallen nicht haben solle, nach mögen, oder pretendiren khönne. Danen hero bekhennen wir alle offentlich Crafft dieses Brüeffs vor unß, und alle unsere Nachkhommende, das wür, und die Stadt Rain von heüt dato, und auf ewige zeiten befreyt sein solle, sondern auch nicht nur allein von allen steyer, von allen erdenkhlichen gübheiten, Herrn Anforderungen, und oneribus das offt gemeltes Skherliche hauß, und garten befreÿen, und auf ewige zeiten befreyt sein solle, sondern auch hinfüran, und auf ewige Zeiten, khein jus, oder gerechtigkeit in keiner erdenkhlichen sach beÿ dem obbemelten hauß, und Garten wür, oder unsere Nachkhommende niemallen, nicht haben sollen, mögen, oder praetendiren khönnen, auch von Vnß, und allen Vnsern Nachkhombenen in allen Vnperturbirth (wie die vorige Messnereÿ) seyn solle.
1136
Alles Treülich, und ohne geföhrde, auch mit, und beÿ der Verbindung des Landschaden pundts in Steÿer. Dessen zu wahrer vrkhundt haben wir disen befreÿungs Brieff mit gemeiner Stadt Insigil gefertiget, bekräftiget, und hierauß ertheilet. So beschehen in Gerichthauß Ränn den 28. März 1718 ten Jahrs.
(L. S.) N. Richter, und Rath alda
VI. Cum verò Conventus exiguae fuisset mollis, numerus verò Religiosorum semper major tum ad Divinum Sevitium debite perficiendum, tum ad praestanda vicinis Parochis in cura animarum opportuna auxilia requireretur, supplicarunt Patres Ill'mo Domino Mariae Ignatio Comiti ab Attems anno 1723. ut idem qua fundator Conventus┬ auxiliatrices porrigeret manus pro elevando pro una contignatione Conventu. Res protrahebatur usque ad annum 1730. quo anno sub Provincialatu A.R.P. Maximi Ruesch, et Guardianatu P. Aloysii Valvasor Conventûs aedificium inchoatum, et anno 1732. terminatum fuit. Quamvis Ill'mus D. Comes principalis, utpote, qui omnia materialia subministravit, fuerit benefactor, multum tamen aes etiam alii benefactores contribuerunt. In duabus contignationibus sunt Cellae pro habitatione Religiosorum 33. quibus si Arcularia, et cubiculum penes portam adjunguntur, erunt Cellae 35. Religiosi verò communiter hic morantur 26. aut 27. sunt autem Cellae plures propter continui adventantes extraneos Religiosos; quia Fratres ex Carniolia ad Croatiam, et vice versa transmeantes hic divertere debent. Anno 1757. die 28. Aug. circa horam secundam pomeridianam exorto validissimo turbine haud modicum damnum illatum fuit Conventui, nam tectum respiciens viam publicam potiori ex parte dejectum, interposita tamen supplicatione Ad D. Comitem intra paucos dies reparatum erat.
Caput IV.
De Ecclesia, Altaribus, de Epitaphiis, Confrater-
nitatibus, et Sacris Reliquiis, aliisque piis
exercitiis.
§. I.
De Ecclesia, et Altaribus Ecclesiae ejusdem.
I. Ecclesia Runensis Divo Antonio de Padua Sacra, qua die etiam ejus patrocinium celebratur, aedificata quidem fuit primis ab introductione Fratrum Minorum annis, in qua Missas celebrabant, sed non erat ad perfectionem deducta usque ad annum 1685. ut patet ex litteris fundationalibus Ill'mae D'nae Mariae Julianae
1137
Comitis de Traun, et Abensperg natae Comitissae de Frangepanibus supra c. 2. pag. 1125. allatis, in quibus §. 1. se praedicta Comitissa obligabat quamprimum ad perfectionem deducendum Conventum, Ecclesiam, et Turrim, seu Campanile. Licet verò Ecclesia ad praedictum annum suam perfectionem assecuta credatur, consecrationis beneficium tamen primò anno 1750. die 12. Augusti ab Ill'mo et R'mo D'no Bonifacio Cechotti Episcopo Petinensi de licentia loci Ordinarii obtinuit, ut ex originali instrumento in Archivo Runensi asservato colligitur, quod ita sonat:
Nos Frater Bonifacius Cecotti Dei, et Apo-
stolicae Sedis gratia Episcopus Petenensis etc. etc.
inspecturis salutem.
Quia Nobis humiliter erat supplicatum â P. Floriano Tschokl de Ordine Minorum Strict. Observ. Provinciae Carnioliae Professo, actualique Guardiano Conventus Runensis, quatenus praetacti Conventus Ecclesiam D. Antonii Paduani, nec non ad hujus honorem erectum Altare majus consecrare dignaremur. Nos ad hoc specialem facultatem habentes, annuente etiam ad id P. suo Provinciali A. R. Godefrido Pfeiffer, votis piis praefati P. Guardiani satisfacere volentes, praedictam Ecclesiam, nec non Aram majorem in honorem S. Antonii Paduani 12. Augusti an. 1750. Ritu Romano consecravimus, hujusque universariam commemorationem, seu dedicationem cum Octava Dominica prima post festum S. Bartholomaei quotannis in perpetuum â Fratribus praedictum Conventum incolentibus celebrari decrevimus. In quorum fidem hasce sigillo nostro munitas dedimus Runae 13. Augusti 1750.
(L. S.) Fr' J. Bonifacius
Ep'us Petenensis.
II. Anno 1744. duae campanae ad turrim appositae erant, quarum minor Laurethi benedicta fuit. Anno 1756. Ecclesia lapide strata fuit, et novum organum factum. Quia Ecclesia in loco humido situata est, saepius contigit, ut Cryptae aqua replerentur, hinc annum 1745. sub Guardianatu P. Urbani Nusdorffer ex Crypta, in qua nostri Religiosi vita functi sepeliuntur, per medium Ecclesiae aqua per canalem noviter extructum educta fuit ad Savum fl. directe penes domum cujusdam fabri ferrarrii â diametro Conventus sitam, cui ex conventione â Conventu dati sunt fl. 5. cum perpetua obligatione, ut secuturis temporibus nunquam supra eumdem Canalem quidquam aedificii extruatur â fabro, vel quocunque domus, et fundi illius possessore, ad hoc, ut canalis semper liberè, et impedibiliter in quacunque emergenti necessitate aut purgari, aut reparari possit. Habet moderna Ecclesia Runensis in longitudine 14. orgias, et 2. pedes: in latitudine vero 5. orgias, et 2. pariter pedes, quod intelligendum est de muris principalioribus, nam Capella Scapularistica intra hanc mensuram non comprehenditur.
1138
III. Praeter Aram majorem S. Antonio de Padua dicatam (quae die 12. Augusti 1750. una cum Ecclesia consecrata fuit, ut ex supra allato Consecrationis instrumento patet) extant in Ecclesia Runensi Arae laterales quinque. Prima est in Capella B. V. Mariae de Monte Carmelo. 2' da Ex Cornu Evangelii est B. V. M. Brunensis, nunc Lancovizensis. 3' tia Ex Cornu Epistolae S. Dismae. 4' ta Ara ex parte Evangelii sacra est S. Josepho Sponso Intemeratae V. Mariae. 5' ta est S. Petro de Alcantara dedicata. Ara Major ab initio parvula erat, nec proportionem respective ad corpus Ecclesiae sufficientem habebat, dein circa annum 1698. ab Illustrissimis Dominis Comitibus ab Athems in moderna altitudine fornicem Ecclesiae attingente apposita fuit, quae dein post annos 75. ruinam minabatur, alia nova sumptibus Ill'mi D. Comitis Ferdinandi ab Athems Marpurgi elaborata, et anno 1773. tempore Guardianatus P. Remigii Baschnig apposita fuit. […]┬
IV. Altare cum Capella B. V. Mariae de Monte Carmelo erecta fuit impensis ejusdem Confraternitatis, ubi reposita est Imago â celebri pictore D. Valentino Mezinger eleganti penicillo picta. Secunda Ara fuit primitus erecta in honorem Sanctae Annae, cui substituta fuit statua B. V. Brunensis, tandem anno 1769. die 16. Aprilis Dominica tertia post Pascha processionaliter introducta fuit gratiosa statua B. V. Mariae Lancovicensis, et in hac Ara collocata, ad quam copiosa ob magnas hic impetratas gratias undique affluere solet devoti populi multitudo. Haec Ara ruinae proxima de novo piorum fidelium eleemosynis anno 1779. erecta fuit. Tertia est S. Dismae paenitentis cum Christo Crucifixi latronis, quae modo titulum Sanctissimi Crucifixi induere coepit, fuit pariter hoc eodem 1779. anno nova erecta. Quarta Ara est honoribus S. Josephi Sponsi Intemeratae Virginis Mariae dedicata, ac eodem hoc anno 1779. noviter erecta. Quinta Ara in honorem S. Petri de Alcantara erecta fuit diversorum benefactorum eleemosynis anno 1757. Porro, an hae Arae laterales aliquando consecratae fuerint? nullum reperitur vestigium.
§. II.
De Epitaphiis, et Confraternitatibus.
I. Primum Epitaphium in Sanctuario penes Aram Majorem ex cornu Evangelii est quondam Ill'mi D'ni Joannis Baptistae L. B. de Moskon sequentis tenoris:
Hic jacet
Ill'mus Dominus Dominus
Joannes Baptista
Liber Baro de Moscon
qui obiit tertia Maji
Anno Domini
1674.
1139
II. In Capella Scapularistica Epitaphium Excellentissimae Dominae Reginae Comitissae ab Attems natae Comitissa â Wurmbrand conjugis Excell'mi Domini Comitis Thaddaei, et Matris Celsissimi, et Reverendissimi Domini Principis Ernesti Amadaei quondam Episcopi Labacensis lapidi cum scuto gentilitio aureis litteris incisum sic sonat:
Hier Liegt begraben Ihre Excellenz Die Hoch, und Wollgebohrne Frau Maria Regina Graffin Von Attems Ain Gebohrne Graffin Von Wurmbrand, so den 24. April 1715. Ihres Alters 55. in Gott selig Verschiden bittend ain Vatter unser, und Ave Maria.
III. Penes Aram S. Petri de Alcantara tabulae marmoreae in scriptum, et insculptum legitur Epitaphium Ill'mi Domini Sigefridi Adami Comitis â Lamberg germani fratris Ill'mi, et piissimi D. Francisci Comitis â Lamberg hujus tenoris:
Hic jacet
Ill' mus Dominus Dominus
Sigefridus Adamus
S.R.I. Comes â Lamberg etc.
Qui A' o MDCCXVII.
Januario exeunte
Aeternitatem est ingressus
licet in Regimine jun. Wallis
ut Capitaneus imperaret
Mortis tamen imperio cessit
Aetatis XXIX. Ann.
Tu eum praeterire cave
Quin dicas Pater, et Ave
Eique Requiem aeternam
preceris.
IV. Confraternitas unica in hac Ecclesia canonice erecta reperitur, nempe Sacri Scapularis Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo, quae erecta fuit anno 1702. auctoritate R'mi P. F. Caroli Philiberti Barberii Generalis Carmelitarum. Hanc Confraternitatem dein confirmavit R'mus P. Jacobus Albertus Cavina Vicarius Generalis ejusde Ordinis, ac simul facultatem tribuit Superiori Conventus delegandi alios Religiosos, qui habitus benedicere, ad Confraternitatem suscipere, ac moribundus generalem absolutionem impertiri valeant, ut ex sequentibus patet litteris:
FR Jacobus Albertus Cavina Sacrae Theologiae
Magister et Doctor, Humilis Vicarius Generalis
totius Ordinis Fratrum beatissimae semperque Virginis
Dei Genitricis Mariae de Monte Carmelo antiquae
observantiae Regularis.
Dilecto nobis in Christo Reverendo Patri Guardiano pro tempore Fratrum Minorum Strictioris Observantiae Conventus Runensis salutem in Domino.
1140
Id â Nobis exposcit Christiana Charitas, ut bona, quae nobis Divina largitate contigerunt, et Spiritualia maxime, quae data danti non pereunt, in proximos communicemus. Idcirco, cum â Sede Apostolica sit nobis indulta facultas communicandi fidelibus Indulgentias, et gratias Spirituales Confraternitati nostri Scapularis ab ea concessas, facultatem tibi damus benedicendi Scapulare, seu habitum nostri Sacri Ordinis, ipsumque imponendi omnibus utriusque sexus Christifidelibus, cum omnibus Indulgentiis, et gratiis Spiritualibus, quibus Confratres nostrae Sodalitatis Scapularis gaudent, et potiuntur: modo in libro dicta sodalitas canonicè erecta describantur. Insuper tibi concedimus auctoritatem recipiendi fideles, quibus habitum benedictum imposueris, ad participationem omnium bonorum Spiritualium, quae die, noctuque fiunt â Religiosis totius nostri Ordinis, nec non eisdem Christifidelibus Sacrum Scapulare devote gestantibus plenariam absolutionem in mortis articulo conferendi. Praesentibus ad nostrum, et Successorum beneplacitum valituris. Ubi autem devotioni fidelium commodius safisfieri queat, potestatem tibi facimus Rn'dum Patrem Sacristam pro tempore ad praedicta substituendi. Datum Romae in Conventu nostro S. Mariae Transpontinae die 14. Novembris 1730.
FR Jacobus Albertus Cavina
V. Gn'lis Carmel.
(L. S.) Fr' Josephus Maria Solarius
Socius R'mi , et Secret' rius
§. III.
De Sacris Reliquiis, ac aliis pietatis
exercitiis.
I. Nobiliores hujus Ecclesiae Reliquiae cum suis authenticis hae numerantur
- 1. Insignis, et solito major particula Sacri Ligni, in quo Salvator nostrae redemptionis opus consumavit.
- 2. Ex cingulo Seraphici Patris nostri S. Francisci.
- 3. Notabilis Reliquia ex pallio S. Josephi sponsi B. V. Mariae.
- 4. Ex osse S. Antonii Paduani.
- 5. Ex osse S. Bonaventurae Episcopi, Ecclesiae Doctoris.
- 6. Ex osse S. Paschalis Baylon Conf.
- 7. Ex osse S: Petri de Alcantara Conf.
- 8. Ex habitu S. Bernardini Senensis.
II. In capsula quadam eburnea affabrè elaborata, intus serico rubro obducta haec pretiosissima Reliquia Sacratissimi Sanguinis Domini nostri Jesu Christi duplici crystallo aureo circulo inclusa, sigillo munita, et serico rubro involuta servatur, de qua sequens testimonium reperitur:
In Nomine Domini Nostri Jesu Christi Amen. Cum annexa sanguinis pretiosi Reliquia talis non solum
1141
dicto, verum et evidenti miraculo (ut in fine praesentis informatoriae, ac litterae demonstrabitur) comprobata sua authentica carent, Ill'ma Domina Domina Juliana nata â Frangepan de Tersacz ad praesens Vidua Comitissa ab Abensperg, et Traun, â qua honorificè, et venerabiliter in decenti loco, ac singulari cura, utpote pretiosus thesaurus in propria arce Runensi in districtu Styriae locata asservatur, requisivit, et instanter postulavit â me P. F. Casimiro Dimiakovich Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia lectore, Concionatore generali, nec non Provinciae Bosnae, Croatiae, et Carnioliae Custode actuali, ac Commissario Conventuum per Croatiam delegato, quatenus examen, ac inquisitionem certam, juratamque (si opus fuerit) super praefatam Reliquiam, scripturam aliquam juxta testium, liberam, et indubiam depositionem extenderem, eique traderem, ut eam pro ulteriori, et meliori aliorum certitudine Reliquiae associatam teneret. Ego honestis, et devotis petitionibus praefatae Ill' mae Dominae Comitissae satisfacere exoptans die 6. mensis Augusti Anni 1687. dedi principium inquirendi, indagandi, et examinandi.
Reperi imprimis, quod anno circiter 1649. gubernii Generalatus Carlostadiensis Ill' mi , et Excels' mi Domini Wolffgangi Christophori de Frangepanibus â Tersacz ad suum filium verum, ac legitimum Ill' mum Dominum Georgium Comitem â Tersacz, qui postmodum gloriose fungi promuerit Officio Vice Generalatus Praesidii Carlostadiensis, in arce Runensi ex tunc degentem quidam Pater aetatis mediae Ord. Min. S. Francisci Provinciae Bosnae Argentinae Sacerdos ex terra Sancta veniens, et ad propriam Provinciam revertens, in itinere suo diverterit ad supra dictam arcem Runensem, ibique diversorium per noctem postulaverit, et humanissime acceptus fuerit; Dum autem coenam cum praefato Ill' mo D. Comite sumeret, interrogatus ab eodem, unde veniret? cui respondit Pater, quod ex terra Sancta, subjunxit Ill' mus Dominus Comes, num ex illis locis Sacris aliquam memoriam, aut Reliquiam secum deferret? dixit Pater se habere unam Reliquiam in Capucio virtutem, et venerationem omnium aliarum excedentem. Ductus Ill'mus D. Comes desiderio vehementi eam videndi eapropter rogat Patrem, ut eam ostenderet, cui petitioni replicatim sibi facta, humillimis excusationibus renuit assentiri. Contigit hoc praesentibus suis Aulicis, inter quos aderat D. generosus Mirko Nicassinovich vir annosus, mente integerrimè sanus, fide, ac omni aestimatione dignus, cum quo hac de re die 6. Augusti Anni 1687. longum sermonem habui.
Comes videns frustraneitatem suarum petitionum, ac Patris negationem audiens, vehementiori accensus desiderio eam videndi, imo et Patri, si possibile erit, aufferendi: Idcirco imposuit secreto familiaribus suis, inter quos erat praefatus Dominus generosus Mirko, Daniel Bosubsky, Joannes Hervoy, et alii, ut Reliquiam ex Capucio de nocte clam Patri dormienti aufferrent, quod per praefatos, dum ex itinere fatigatus somno opprimeretur, etiam factum est. Pater expirata nocte surgens de mane, in precum peractione volens suam solitam devotionem erga Reliquiam exercere, quam cum diligenti inquisitione adhibita non reperisset, totus conturbatus, tristi, ac quasi lachrymis decadentibus accurit jam ad unum, jam ad alterum,
1142
imo ad ipsum Ill'mum Dominum Comitem, eumdem efficacissime exorando, ut sibi fieret restitutio pretiosissimae Reliquiae sui Redemptoris, ipso cubante, ac dormente proxima nocte ex Capucio ablatae.
Ill'mus Dominus Comes fingens ignorantiam facti, jussit cunctis suae arcis, ut, si quis unam Reliquiam Patris haberet, eidem statim traderet; jussioque haec nihil profuit, quia omnes negabant se eam vidisse. Sic pauper Religiosis extremè desolatus, gratias agens religiosa humilitate pro praestita sibi charitate, absque sua Reliquia iter arripiens versus suam patriam. Post suum discessum praefatus Ill'mus Dominus Comes Georgius Reliquiam adferri jubet, et ad se vocato uno Patre Societatis Jesu cognomento Capuan, ipsi narravit modum, quo eam adeptus sit, â quo, et quam charam Religiosus ille Franciscanus tenebat; dicit ipsi, ut eam solveret, ac aperet, renuti bonus Pater Jesuita id facere absque praevia propria Conscientiae reconciliatione, qua peracta revertitur ad Ill' mum Dominum Comitem in manu Reliquiam gestantem, circumstantibus Dominis Dominis Generosis supradicto Mirko Nicassinovich, Daniele Bossubsky, Joanne Hervoy, et aliis Nobilibus, ac honestis suae Aulae viris, accpeta â Patre Jesuita praefata Reliquia in serico panno involuta, et filo benè obducta, incoepit Pater eam solvere; dum autem ad ultimam usque complicationem deveniret, recentissimus sanguis ipsi extremitates digitorum, et ungues conspersit: quo viso miraculo omnes adstantes perterriti, ac trementes sese stati, una cum Patre Jesuita ad adorandam eam in genua prostraverunt, implorantes Divinam Clementiam, ut illis per misericordiam suam veniam commissi erroris, ac peccatorum impertiretur; interim vacantibus illis orationi, Pater accepto uno parvulo cultello cum maxima devotione rasit, ex unguibus, et digitis gutulas sanguinis, easque magna reverentia iterum involvit eo modo, quo ad praesentem usque diem cernuntur involutae.
Ita testatur praefatus Dominus generosus Mirko Nicassinovich omnia supradicta narrata, et scripta de verbo ad verbum esse vera, exhibens etiam se, si opus fuerit, velle juramento firmare. Ultro mihi verbotenus subjunxit, quod dum quidam Dominus Bedekovich obsessus â Diabolo vexaretur, Pater Franciscus Benkovich Ordinis Minorum S. Francisci, et hujus nostrae Provinciae Concionator, cum exorcizans adstante numeroso populo inscio obsesso, ipsi supra caput applicuit praefatam Sacrosanctam Reliquiam, statim prorupit patiens in extraordinarios clamores, et ululatus dicendo Ker non potens, aut nolens proferre Kerii (quod Latinè sanguis interpretatur) absque mora patiens ab omni vexatione immundi Spiritus liber remansit, et pristinae suae sanitatis integerrime est restitutus. Ita testor ego supranominatus Ecclesiae Sanctae Dei Minister Casimirus Dimiakovich praesenti hoc testimonio, sive littera omnibus, et singulis eam inspecturis, lecturis, pariter et legi audituris de certa , indubia, ac diligenti indagatione super omnia praedicta â me facta. Datum in Conventu Runensi die 7. Mens. Sept. 1687.
(L. S.) Confirmo, ut supra. Ego Fr' Casimirus Dimia-
kovich, prov. Cust. et Commis. deleg. Conv'tuum Croatiae
1143
III. In hoc Conventu ordinarie duo instituuntur Verbi Dei Disseminatores, quorum unus diebus Dominicis, alter festivis ad populum copiose affluentem sermonem habet. Quolibet Mense in una ex Dominicis ducitur praemissa prius exhortatione, publice Via Sanctae Crucis. Rpaeter exauditionem Confessionum populi, quia ad nostram Ecclesiam non tantum ex Civitate, sed etiam ex tota vicinia singulis festivitatibus, et Dominicis diebus, praesertim Scapularisticis propter plenariam, quam Consodales confessi, et Sacra communione refecti acquirunt Indulgentiam, accurit expiandae Conscientiae gratia, saepissimè Religiosi â Vicinis Dominis Parochis in subsidium evocantur ad audiendas fidelium Confessiones, imo antequam Parochia Runensis, in Parochiam Runensem, et Dobovensem divisa fuisset, saepius nostri Religiosi cum viatico ad infirmos excurrere debebant.
Caput V.
Catalogus Patrum, et Fratrum in hoc
Conventu pie in Domino defunctorum.
[ 1665. 25. Feb. V. P. Benedictus Fliegell an. Rel. 30. ]
1666. 13. Jan. A.V.P. Michael Noyse Styr. Graec. olim Prov. Diff'or, et act. Praesid. ann. Rel. 39.
1669. 11. Jul. V.P. Antonius Scornuss Forojul. ann. 28. Rel 8.
1675. 5. Jun. M.V.P. Salvator Saiz Carn. Idriens. act. Praes. an. 34, R. 12.
1682. 19. Jun. Rel. Fr' Maximilianus Altendorfer laic. Labac. ann. 39. Rel. 19.
1683. 20. Mart. V.P. Benedictus Serounig Org. an. 35. Rel. 15.
1687. 6. Feb. M.V.P. Wolffgangus Köll Vic. act. ann. 51. Rel. 28.
…… 18. Feb. M.V.P. Bonaventura Spindler Carn. Gurgfeld. act. et primus huj. Conv. Guard. ann. Rel. 24.
…… 7. Dec. M.V.P. Paulus Faustinger Carn. Lab. Con'or, lect. Theol. saep. Guard. ann. 45. Rel. 28.
1689. 7. Feb. Rel. Fr' Leonardus laicus Bavarus.
…… 6. Mart. M.V.P. Franciscus Hachenfeld Labac. Con'r, lect. Guard. act. ann. 33. Rel. 17.
1699. 24. Mart. M.V.P. Ferdinandus Kiargo Gorit. an. Rel. 46.
1709. 13. Jan. Rel. Fr' Emericus Resch laic. ann. 61. Rel. 37.
1712. 21. Maji V. P. Blasius Francetich Flumin. Con'r an. 38. Rel. 17.
…… 10. Dec. Rel. Fr' Adjutus Huetter laic. Bav. Landsperg an. 53. Rel. 28.
1713. 10. Mart. M.V.P. Josephus Radovich Con'or, fuit Vic. et Guard. ann. 50 Rel. 32.
1715. 31. Mart. V. P. Adrianus Sdelz Styr. Runens. an. Rel. 7.
…… 2. Jun. M.V.P. Cyrillus Faganelli Gorit. fuit Guard. an. Rel. 23.
1718. 20. Apr. M.V.P. Ambrosius Wallbrun Bav. fuit Nov. Mag. an. 48. Rel. 29.
1722. 17. Sept. Rel. Fr' Pacificus Klinz Carn. Camnic. laic. ann. Rel. 33.
1144
1723. 27. Feb. R. Fr' Faustinus Verlohner Tyrol. laic. an. 41. Rel. 14.
…… 26. Jul. A.V.P. Augustinus Decleva Labac. bis Exdiff'or ann. 68. Rel. 50.
1725. 19. Feb. Rev. P. Angelicus Direin Bavar. Conc. Mag. Nov. Con'or. lect gener. Ex-Diff'or, Ex-Cust. an 59. Rel. 41.
…… 31. Maji A.V.P. Mauritius Bobner Crainb. Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or ann 59. Rel. 39.
…… 13. Jun. V. P. Crescentius Wachainer Con'or act. an. Rel. 26.
…… 27. Oct. V. P. Eduardus Terpin Labac. ann. 44. Rel. 25.
1728. 27. Feb. VP. Modestus Wachainer Carn. Lab. ann. 43. Rel. 26.
1731. 6. Maji M.V.P. Vitalis Weinmann Bavar. Bavar. fuit olim Vic. et Guard. ann. 64. Rel. 47.
…… 26. Jul. M.V.P. Martinianus Schaliekar Carn. saepius Vic. et Guard. an. Rel. 41.
1743. 8. Jul. VP. Florianus Silvesti Lab. Org. ann. Rel. 51.
1735. 13. Maji Rel. Fr' Martius Geisenhoffer Bav. laic. an. Rel. 29.
1737. 9. Dec. M.V.P. Didacus Thorri Con'or, et Guard. an. 57. Rel. 41.
1738. 10. Apr. VP. Simon Pillepich Flumin. Con'r an. 29. Rel. 10.
1740. 4. Dec. Rel. Fr' Cornelius Prenner Tert. ann. 28. Rel. 9.
1741. 26. Maji Rel. Fr' Jonas Jamnik Lab. laic. an. 33. Rel. 12.
1743. 16. April. Rel. Fr' Paschasius Schiell Bav. laic. an. 66. R. 43.
1745. 15. Aug. Rel. Fr' Albinus Suppantschitsch Carn. laic. Novit. ante mortem tamen professus ann. 25. Rel. 8. mens.
1747. 18. Oct. Rel. Fr' Barnabas Winther Moguntinus laic. an. 73. Rel. 53.
1748. 2. Feb. V.P. Liborius Lenaz Flum. ann. 27. Rel. 7.
1751. 6. Jul. VP. Desiderius Grimbschitsch Carn. an. 55. Rel. 31.
1752. 3. Jan. M.V.P. Wenceslaus Campus Labac. lect. Ss. Theol. Con'or insignis ann. 51. Rel. 30.
1753. 3. Apr. Rel. Fr' Humilis Roth Locopolit. laic. an. 50. Rel. 24.
…… 14. Apr. VP. Romualdus Laurin Carn. Vipac. Vic. act. et pluribus annis Profess. Gymnas. Neostad. an 36. Rel. 17.
…… 22. Apr. Rel. Fr' Bonaventura Murgel Runens. Styrus, laic. ann. 64. Rel. 44.
…… 27. Oct. Rel. Fr' Stephanus Humpl Bav. laic. an. 70. Rel. 53.
1756. 15. Maji V.P. Samuel Gladig Carn. Locop. Con'r fest. act'lis ann. 34. Rel. 14.
1758. 13. Jun. V.P. Anselmus Sellan Carn. Lustallens. an. 31. Rel. 12.
…… 26. Dec. VP. Blasius Widiz Carn. Lab. ann. 58. Rel. 40.
1759. 16. Feb. Rel. Fr' Dominicus Suppan laic. an. 76. Rel. 51.
…… 24. Jun. Rel. Fr' Fridebaldus jenko Carn. Locop. cler. ann. 22. R. 2.
1760 7. Sept V.P. Candidus Kerniz Carn. Lab. an. 32. Rel. 13.
1763. 9. Sept. Rel. Fr' Norbertus Neümayr Bav. laic. an. 66. Rel. 37.
1145
…… 8. Nov. Rel. Fr' Simeon Norigoi Carn. laic. ann. 45. Rel. 18.
1764. 7. Mart. V.P. Methodius Zurhaleg Carn. Labac. an. 34. Rel. 16.
1767. 31. Jul. V.P. Ferdinandus Arzaga Carn. Lab. ab. 57. Rel. 38.
1768. 27. Aug. VP. Victorinus Wegund Styr. Sac. Jub. ann. 76. Rel. 58.
…… 25. Dec. VP. Ludovicus Planquess Carn. Seisenburgen. an. 53. Rel. 33.
1770. 5. Dec. V.P. Samuel Gottschever Carn. Neost. ann. 28. Rel. 10.
1771. 6. April. Rel. Fr' Blasius Steinhaver laic. ann. 34. Rel. 13.
1772. 17. Nov. VP. Dominicus Prettner Carn. Rattmonstorff. ann. 36. Rel. 20.
1773. 2. Jan. Rel. Fr' Berardus Winterholler Bavar. laic. Chyr. praestans, et charitativus, olim terrae S. incola ann. 62. Rel. 41.
…… 16. Sept. Rel. Fr' Berardus Stroy Carn. cler. Philos. studens ann. 25. Rel. 4.
1774. 26. Feb. Rel. Fr' Marcus Vidmayr Carn. Tert. an. 52. Rel. 31.
…… 2. Maji Rel. Fr' Vincentius Perreti Liburn. Fluminen. Cler. Philos. stud. ann. 21. Rel. 4.
…… 19. Sept. Rel. Fr' Moricus Schenck Tyrol. laic. ann. 39. Rel. 17.
1777. 19. Apr. Rel. Fr' Josephus Jessenko laic. Organifex, Arcul. ann. 73. Rel. 52.
1782. 21. Jan. V.P. Illuminatus Minatti ann. 29. Rel. 11.
1784. 23. Maji VP. Ernestus Skassa Con'or Styr. Altenb. a. 56. R. 37.
1785. 8. Maji RFr' Nicomedes Trobezinger Carint. Clagenf. laic. sut. ann. 60. Rel. 35.
…… 7. Nov. RP. Eduardus Prislan Styr. Rietens. Jud. an. 75. R. 56.
1786. 15. Feb. RP. Barnabas Schwagen Carn. Covarien. an. 64. R. 39.
1146
Caput VI.
Elenchus Patrum Praesidentum, et Guardianorum
Conventus Runensis.
Praesidentes
AVP. Michael Noyse Ex-Diff'or 1659. 1660. 1661. 1662. 1663. 1664. 1665.
A.V.P. Michael Angelus Bonyak lect. Con'or Gn'lis Ex-Diff'or 1666.
M.V.P. Daniel Lucanus Con'or lect. Gn'lis 1667.
M.V.P. Stanislaus Remus Con'or 1668.
M.V.P. Daniel Lucanus Con'or, lect. Gn'lis 1669.
M.V.P. Bonifacius Pullin Con'or 1670. 1671. 1672.
A.V.P. Bonaventura Ukmar Con'or, Ex-Diff'or 1673.
V.P. Salvator Saiz 1674.
M.V.P. Alexander Scuebel Con'or Gn'lis 1675.
V.P. Ludovicus Perizhoffer 1676.
V.P. Hypolithus Zherne 1677.
M.V.P. Bonaventura Spindler Conor, lect. 1678. 1679. 1680.
M.V.P. Eugenius Weilhardt Con'or, lect. 1681. 1682.
M.V.P. Bonaventura Spindler lect. Con'or Gn'lis 1683. 1684. 1685.
V.P. Joannes Baptista Schlibnig Con'or 1686.
Guardiani
M.V.P. Bonaventura Spindler Con'or Gn'lis, lect. el. 15. Dec. 1686.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or, et lect. 1687.
M.V.P. Franciscus Flachenfeld Con'or, et lect. 1688.
M.V.P. Bonaventura Gietler Con'or, et lect. 1689.
A.V.P. Antonius Bressan Con'or Gn'lis, bis Ex-Diff'or 1690.
M.V.P. Henricus Fabiani Con'or, čect. Gn'lis 1691. 1692. et 1693. elect. 29. Martii
M.V.P. Bonaventura Metternich Conor el. 26. Nov. 1693. 1694.
M.V.P. Seraphinus Vogel Con'or 1695.
M.V.P. Wenceslaus Muchizh 1696.
A.V.P. Paschalis Mazoll Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1697. 1698.
A.V.P. Augustinus Decleva Con'or, Ex-Diff'or 1699. 1700. 1701.
M.V.P. Martinianus Schabieker 1702.
A.V.P. Augustinus Decleva Con'or, Ex-Diff'or 1703. 1704.
1147
M.V.P. Franciscus Adelmann lect. 1705.
M.V.P. Vitus Juriavitsch Con'or, lect. 1706.
M.V.P. Franciscus Adelmann Con'or, lect. 1707.
A.V.P. Augustinus Decleva Con'or, bis Ex-Diff'or 1708. 1709. 1710.
M.V.P. Oaulinus Rutter 1711.
A.V.P. Mauritius Bobner Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1712. 1713.
M.V.P. Paulinus Rutter 1714. 1715.
M.V.P. Antonius Posel Con'or, et lect. 1716.
M.V.P. Urbanus Nusdorffer, Con'or 1717.
M.V.P. Bernardus Schein Con'or, lect. Gn'lis 1718.
M.V.P. Josephus Bachovitsch Con'or 1719. 1720. 1721.
M.V.P. Antonius Posel Con'or, lect. Theologus 1722.
M.V.P. Archangelus Schittenberger Con'or 1723.
R.P. Angelicus Direin Con'or, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or, Ex-Custos 1724.
M.V.P. Cyriacus Spreizer Con'or 1725.
A.V.P. Antonius Posel Con'or, lect. Theol. Ex-Diff'or 1726. 1727. 1728.
M.V.P. Aloysius Valvasor Conor 1729.
M.V.P. Josephus Bachovitsch Con'or 1730.
M.V.P. Thomas Sagax 1731.
M.V.P. Romanus Schustertschitsch Con'or 1732.
M.V.P. Calixtus Watscher Con'or, lect. Gn'lis 1733.
M.V.P. Robertus Skerpin 1734. 1735. 1736. anno 1737. 1738. 1739. usque ad 6. Dec. ut Praesidens.
A.V.P. Thomas Sagar Ex-Diff'or el. 6. Dec. 1739. 1740.
M.V.P. Aegidus Omersa Con'or el. 18. Feb. 1741.
M.V.P. Waychardus Posarelli Conor. el. 18. Nov. 1741.
A.V.P. Albertus Cerne Con'or, lect. Theologus, Ex-Diff'or 1742.
M.V.P. Urbanus Nussdorffer Con'or 1743. 1744.
M.V.P. Joannes Nepomucenus Tropper Con'or, lect. Gn'lis 1745.
M.V.P. Cyrillus Makai Con'or 1746. 1747. 1748.
M.V.P. Florianus Tschokl Con'or lect. Theol. 1749. 1750.
M.V.P. Placidus Juray Con'or 1751. 1752. 1753.
M.V.P. Reginaldus Franz Con'or 1754.
M.V.P. Archangelus Michelitsch Con'or, lect. Gn'lis 1755. 1756.
M.V.P. Jacobus Wocalitsch Con'or 1757.
M.V.P. Chrysogonus Schustertschitsch Con'or, lect Gn'lis 1758.
M.V.P. Jacobus Kukaina Con'or, lect. Gn'lis 1759.
A.V.P. Christinus Danielitsch Ex-Diff'or 1760. 1761. 1762.
M.V.P. Fortunatus Dollenz Con'or 1763. 1764.
1148
M.V.P. Philippus Petteneg Con'or, lect. Gn'lis 1765. 1766. 1767.
M.V.P. Reginaldus Franz Con'or 1768. 1769. 1770.
M.V.P. Florentianus Jeperscheg Con'or, lect. Gn'lis 1771.
M.V.P. Remigius Baschnig Con'or 1772. 1773.
M.V.P. Maximus Selderer Con'or 1774.
M.V.P. Juvenalis Smodin Con'or, lect. Gn'lis 1775.
M.V.P. Norbertus Paccassi Con'or, lect. Gn'lis 1776. 1777. 1778.
A.V.P. Simeon Purger Con'r, lect. Gn'lis, Ex-Diff'or 1779. 1780.
MVP. Erenfridus Gnad Conb'or, lect. Gn'lis 1781.
MVP. Joan. Nepom. Wallensperg Con'or lect. Ss. Th. 1782. 1783.
MVP. Ezechiel Sullak Con'or, lect. Gn'lis 1784. 1785. 1786.
M.V.P. Heribertus Fabiani 1787. 1788. 1789. 1790. 1791. 1792. 1793. 1794. 1795.
M.R.P. Regalatus Massitsch 1796. 1797.
M.R.P. Antoninus Pissig 1798. 1799. 1800. 1801. 1802. 1803.
M.R.P. Eustachius Pober 1804. 1805. 1806. 1807. 1808. 1809. 1810. 1811. 1812. 1813. 1814. 1815. 1816. [NB. Iste Con'tus, et Nazarethanus anno 1810 Graecensi Provinciali concrediti, sed 12. Jan. 1816 nostrae Prov'iae restituti fuerunt.] 1817 usque ad Capit. 12. Aug.
[Deinde eligebantur tempore Capituli v. Congregationis ordinarie mense Aug. v. Sept.:]
Anno 1817. M.R.P. Seraphinus Koder, Conc. 818. 819. 820.
Anno 1820. M.R.P. benedictus Dimmer, Lect. 1821.
Anno 1821. A.R.P. Hugolinus Leiler, D'ftor, 1822. 823. 824. 825. 826.
Anno 1826. M.R.P. Augustinus Czeriak, 827.
Anno 1827. A.R.P. Ananias Hostnik, Dftor, 828. 829. 830. 1831. 1832.
Anno 1832. M.R.P. Constantinus Walland, Conc. 833. 834. 835.
Anno 1835. A.R.P. Leonardus Kosar, Ex-Min'r, 836. 837. 838. 839. 840. 841. 842. 843. 844. 845. 846. 847.
Anno 1847. M.R.P. Gotthardus Spendé, Con'or, 1848. 1849. 1850.
Anno 1850. M.R.P. Bernardinus Osredkar, Con'or, 851. 852. 853.
Anno 1853. M.R.P. Philippus Fliess, Con'or, 854. 855. 856.
Anno 1856. M.R.P. Alphonsus Smolič, Con'or, 857. 858. 859.
Anno 1859. M.R.P. Theodorus Zajec, Con'or, 860. 861. 862.
Anno 1862. M.R.P. Mansuetus Šmajdek, Lect. emer. 863. 864. 865.
Anno 1865. M.R.P. Celsus Novak, schol. mag., 866. 867. 868.
Anno 1868. M.R.P. Aemilius Krašović, mag., 1869.
Anno 1869. M.R.P. Gilbertus Gravl., mag., 870. 871. 872.
Anno 1872. R.P. Cornelius Arko, Org. 1873.
Anno 1873. R.P. Chrysologus Grežnik, Lect. emer. 874. 875.
Anno 1875. R.P. Godefridus Hlebec, conc. 876. 877. 878. 879.
Sigillum
Conventus Runensis praesefert effigiem S. Antonii de Padua in manu Jesulum tenentis cum hac orbiculari inscriptione: SIG. CON. RUNEN. ORD. MIN. S. FRANC. REFORM.
22. Maji 1780.
CONVENTUS Jaskensis
1149
XV. CONVENTUS
ad
D. Virginem in Coelos Assumptam
JASKAE
In
Regno Croatiae.
Caput I.
De introductione Fratrum Minorum S. Francisci
ad locum Jaskensem.
I. Jaska, [cui?] germanis Jastrobiz, Croatis Jaszterbarszko oppidum civitatulae aequivalens intra Dioecesim, et comitatum Zagrabiensem in Croatia Domui Austriaca parente conclusum, 3. mil. germ. Carlostadio recedit, 4. verò Zagrabiâ cum dimidio. Quadrante horae ab hoc oppido in campo undequaque libero, aedificata fuit olim Ecclesia in honorem Beatissimae Virginis Mariae in Coelos Assumptae (quem titulum adhuc hodie retinet) et probabilius â florentissima in [Hungaria,] Sclavonia, et Croatia (quae multos Regnis Dalmatiae, Sclavoniae, et Croatiae dedit Bannos, et Supremos diversorum Comitatuum Comites, nec minus pientissima, utpote quae plurima per Regna Hungariae, Croatiae, et Sclavoniae ad augmentum cultus Divini excitavit Deo sacrata templa, et Monasteria) Familia Edöediana: ut alia taceam, sola haec nostra minima S. Francisci Seraphici provincia S. Crucis Croatiae Carnioliae nunc intitulata tres numerat Conventus videlicet S. Leonardi in Silvius, Claniciensem, et hunc Jaskensem, qui Inclytam Familiam Erdoedianam pro suis fundatoribus, et singularibus Patronis venerantur.
II. Haec Ecclesia primitus data fuit Ordini Praedicatorum, seu Patribus Dominicanis, quam iidem vel ob defectum alimentorum, aliarumque rerum necessariarum, vel verò ob continuas Turcarum incursiones (quae olim frequentes erant) una cum Conventu deseruerunt, et ali migrarunt; nam anno 1414. Turcae prima vice hostiliter Croatiam penetrarunt, qui dum adverterent, sibi rem e voto successisse, spe praedae illecti saepius similes irruptiones attentarunt, quamvis non semper felici cum progressu; signanter anno 1469. et 1479. quibus Croatis magnum damnum intulerunt, verum anno 1483. Croatae vindictam sumentes ingenti clade Turcas straverunt ex Carniolia, et Styria magna praeda onustos, domum revertentes, quorum 15. millia in ore gladii perierunt, 18. Christianorum millia, qui in captivitatem abducebantur, liberata sunt, ac omnis praeda adempta. Anno 1493. et 1508. Turcae denuo magna damna in Croatia causarunt, sed anno 1513. septem eorum millia
1150
â Petro Banno Croatiae, et Michaele Comite â Slun occisa erant. Similes Turcarum incursiones subsequentibus annis saepis repetitae fuêre, ut anno 1541. 1543. 1558. 1560. 1570. 1577. 1582. quas irruptiones, et plures alias videre est apud Valvasorium in Topogr. Carn. lib. 12. c. 13. pag. 119. et seqq.
III. Caeteris tamen miserandis, deplorabilior erat strages, quam Bassa Bosnensis in Turonopolie in Croatia die 30. Septembris 1592. crudeliter intulit; etenim in 24. horis, 49. pagos spoliavit, et succendit, bis mille Christianorum in duram captivitatem abduxit cum ingenti frumenti, et animalium praeda, qua allecti anno sequenti usque Samaborinum, et Jaskam, ubi duos Postae Magistri famulos occiderunt, equos acceperunt, et domum spoliarunt. Hae fors, et probabilius erant causae, quod P. P. Dominicani locum Jaskensem deseruerint, et aliò vitam salvaturi profugerint. Quo verò recte anno P. P. Dominicani Conventum deseruerint? mihi compertum non est. Imo, eos aliquando Jaskae Conventum habuisse, ac ibidem habitâsse, per mulla authentica documenta demonstrari potest. Unicus est testis coaevus P. Franciscus Glavinich, qui lib. de Orig. Prov. Bosnae Croatiae pag. 30. sequentia habet: La Chiesa di Giascha fù edificata da i Signori, e popoli circonvicini, e fù data all'Ordine de' Padri Domenicani, quale (per haverla loro abbandonato) fù data alli Padri Francescani della Provincia di Bosna Croatia dal Conte Tomaso Erdeodj di Dalmatia, Croatia, e Slavonia Bano l'anno 1610.
IV. Ex hoc Glavinichiano testimonio clarè colligetur, quod Ecclesia cum Conventu Patribus Franciscanis per D. Thomam Comitem de Erdoedy Banum Croatiae, Dalmatiae, et Sclavoniae, tradita fuerat anno 1610. anno nempe, quo ipsusmet prima vice in Ministrum Provincialem hujus Bosnae Croatiae, nunc Croatiae Carnioliae Provinciae renuntiatus fuit, nisi P. Glavinich sibimet ipsi obstaret in eodem opusculo de Orig. Prov. Bosnae Croatiae, ubi pag. 42. dicit, quod trigesimum primum Capitulum Provinciale hujus Provinciae fuerit celebratum in Conventu Tersactensi anno 1604. in quo ARP. Antonius Diussich electus fuit Minister Provincialis, sub cujus gubernio fuit locus Jaskensis permutatus, nam Fratres habitabant prius in Oppido; verba illius sic sonant: Sotto il commando di questo si commutò il luogo di Giascha, posciachè i Frati stavano prima nel Borgo . Ex his verbis non tantum apparet contrarietas in testimonio P. Glavinich, sed ex posterioribus verbis etiam desumitur, quod Fratres Minores ante annum 1604. Jaskae in oppido habitaverint, cujus tamen rei nullum prostat vestigium. Facile nihilominus contingere potuit, ut in illis turbulentis temporibus, quibus et Dominicani locum deseruerint nec Dominis Curatis in loco suae Residentiae tutò consistere licuit ob Turcarum metum, Patres Franciscani in solatium Christifidelium ex vicino S. Leonardi Conventu pro administrandis Sacramentis advocati fuerint. Sive verò Patribus Franciscanis Ecclesiae B. V. Mariae in Campo anno 1604. sive 1610. collata fuisse credatur, negotium non facessit.
1151
N' o 49.
Caput II.
De variis fundationibus Conventui Jaskensi
a diversis piis benefactoribus factis.
I. Postquam Fratres Minores occupassent Conventum Jaskenskem, fuit mox omnium bonorum, terrae arabilis, faenilium, et vinearum, ac colonorum adhuc prius ad Conventum, et Ecclesiam Jaskenskem pertinentium facta conscriptio die 14. Septembris anni 1611. et ipsa conscriptio Fratribus extradita. Cumque terra per Fratres excoli nequiret, et coloni eam excolere detrectarent, Excell'mus D. Comes Thomas Erdoedy Banus Croatiae, et Dominii Jaskensis tunc possessor, eos per suae Arcis Officiales ad laborandum compelli jubebat per sequens Rescriptum die 5. Dec. 1615. exaratum:
Nos Comes Thomas Erdeody de Moniorokerek, Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Comes perpetuus, nec non Tavernicorum Regalium per Hungariam Magister, ac Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis Consiliarius. Damus pro memoria, quod nos colonis Claustri Beatissimae Virginis Mariae in pertinentiis Arcis nostrae Jazska fundati, omnino in Comitatu Zagrabiensi existentis habiti, diversas ob rationes, certosque ob respectus denuo tales leges, et modos ad serviendum Rn'dis Fratribus praefati Claustri posuimus, et praescripsimus, imo ponimus, et praescribimus, quippe imprimis unusquisque ejusdem Monasterii colonorum quolibet anno ad, et propter seminandum cujuscunque generis frumentum campestre debebit dare unum aratrum cum sufficientibus animalibus, et hominibus praefatis Patribus, qui labores suis commodis, et convenientibus temporibus fieri ut possint, serio committimus, et mandamus Provido Georgio Zub, ut is horum omnium diligentem, et omnimodam curam habeat, eosque compellat ad dictos labores perficiendos plenariè, et integrè, cui si obedire recusaverint, ex tunc requiret Officiales nostrae Arcis Jaszka, ut eosdem poena proportionata fustibus puniant, et cogant ad laborandum. Similiter frumentum omnis generis, ubi maturitatem habuerit, colligent, ac faenum herbis defalcatis conservandum suis locis, et temporibus curabunt: et ne multis agamus, omnes labores alios, ut alii nostri coloni Jaszkenses facient, poenas praescriptas alias percepturi sunt. In cujus rei robur, et testimonium hasce litteras nostras eisdem dandas duximus, et concedendas. Datum in Arce nostra Jaszka quinta die mensis Decembris Anno Domini Millesimo Sexcentesimo decimo quinto.
Comes Thomas Erdödy (L. S.)
II. Successu temporis accesserunt et aliae particularium personarum Conventui Jaskensi factae terrarum donationes, quas ob illorum temporum paupertatem Viciniae, quam Turcae saepius hostiliter visitarunt non cum exiguo incolarum damno, omnino acceptare oportuit, innixi Fratres erant Bullae Sixti IV. qui Fratribus Minoribus Provinciae [Vicariae] Bosnae Croatiae facultatem tribuit pro illis duris temporibus recipiendi, et retinendi bona immobilia citra
1152
Conscientiae remorsum suis litt. incip. Romanus Pontifex de dato Tibure anno 1473. pridie idus Augusti, quas confirmavit Julius II. litt. incip. Hodie emanarunt de dato Romae anno 1511. decimo Kalendas Februarii, ut videre est supra part. 2. c. 12. n. 3. pag. 194. Sic Thomas Dimiakovich donavit unum frustum terrae apud S. Emericum: aliam terram dedit quidam Matkovich, iterum aliam quidam Vinkovich, alias alii benefactores, specialiter tamen inter caeteros benefactores eminebant Ill'mi Domini Comites Erdeody, qui Conventum continuis favoribus, et singularibus auxiliis fovebant.
III. Cum vero possessio bonorum immobilium puritati Regulae Fratrum Minorum aperte repugnet, Fratres, dum Provincia ad Reformationem transiisset, omnia bona immobilia, licet ad ea possidenda per Sixtum IV. pro illa angustia temporum habiles declarati fuerint â se abdicare decreverunt, et juxta puritatem Regulae omnibus rejectis dispensationibus vitam instituere. Unde etiam in hoc Conventu Jaskensi anno 1686. die 18. Aprilis omnia bona stabilia ad ipsum pertinentia aestimata erant, quorum valor ascendit ad 932. fl. Rhen. ac dein ipsis fundatoribus, aut eorum haeredibus resignata, reservato horto pro Fratrum refocillatione, et nonnullis faenilibus pro nutriendis aliquibus necessario penes Conventum habendis animalibus. Ea bona, quorum donatores, nec eorum haeredes amplius extabant, quibus resignarentur, erant divendita, ac pretium eorum consistens in f. 520. applicatum erat in aedificium Conventus, et Ecclesiae. Loco bonorum immobilium ipsis fundatoribus signanter Familiae Erdoedianae resignatorum, petierunt Patres ab eadem Ill'ma Familia, ut iisdem alia eleemosyna in natura quotannis danda, et tribuenda assignaretur, quorum petitioni post multas preces annuit Georgius Comes Erdoedy anno 1701.
IV. Porrolitterae Georgii Comitis ab Erdoedy ex Originali desumptae sic sonant:
Comes Georgius Erdeödy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Perpetuus, ejusdemque, ac Barsiensis, et Arvenensis Comitatuum Supremus Comes, Bonorum Arva, et Laethava plenipotentiarius director, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis Consiliarius, Camerarius, et Thavernicorum Regalium per Hungariam Magister. Siquidem nos in sortem Eleemosynae usque ad beneplacitum nostrum Conventui Jaskensi Ordinis S. Francisci sex vaganos tritici, tres itidem vaganos siliginis, milii itidem tres vaganos, sex cubulos vini juris montani, et unum majalem, pro vestitu verò, carnibus, et candelis florenos hungaricales viginti annuatim ex his bonis nostris Jaszkensibus dandos deputaverimus, pro qua ordinata eleemosyna praeattactus Conventus obligabitur singulis septimanis pro felici morte nostra obeunda, ac piae memoriae Consanguineorum nostrorum animarum refrigerio duo Sacra Missae officia in ejusdem Conventus Ecclesia honori beatissimae Virginis Mariae dicata celebrare. Idcirco committimus Officialibus nostris modernis, et futuris antelatorum bonorum nostrorum, quatenus praespecificatum deputatum eleemosynale
1153
mentionato Conventui quotannis sine omni defectu, et intermissione administrare noverint, super ejusmodi deputati modo praedicto fienda administratione â praefato Conventu quietantias recognitionales accepturi. Datum Jaszkae die decima quarta mensis Julii Anno Domini Millesimo septingentesimo primo.
Comes Georgius Erdeody m'ppa (L. S.)
V. In simili Ill'mus D. Comes Ludovicus Erdoedy, quia medietas proventuum ex Dominio Jaskensi percipiendorum ad ipsum devoluta erat, etiam pro sua parte certam eleemosynam quotannis â suis respective Arcis Jaszkensis Officialibus Fratribus Minoribus dandam assignavit, ut ex ipsius in originali extantibus donationalibus litteris constat, quae hujus sunt tenoris:
Comes Ludovicus Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis perpetuus Comes, Sacrae Caesareae, Regiaeque Majestatis incliti Regiminis Palffiani unius Compagniae Cathafractorum Capitaneus. Siquidem nos in sortem eleemosynae usque ad beneplacitum, er revocationem nostram Conventui Jaskensi Ordinis Sancti Francisci sex vaganos tritici, tres itidem vaganos siliginis, milii itidem tres vaganos, septem cubulos vini Juris montani, et duos bonos S. V. Majales, pro vestitu verò, carnibus, et candelis fl. hungar. viginti annuatim ex his bonis nostris Jaszkensibus dandos deputaverimus, pro qua ordinata eleemosyna praeattactus Conventus obligabitur pro felici morte nostra obeunda, ac piae memoriae Parentum, et consanguineorum nostrorum animarum refrigerio duo Sacra Missae officia ┬ [singulis Septimanis] in ejusdem Conventus Ecclesia honori beatissimae Virginis Mariae dicata celebrare. Idcirco committimus Officialibus nostris modernis, et in futurum antelatorum nostrorum (intellige bonorum)quatenus praespecificatum deputatum eleemosynale mentionato Conventui quotannis sine omni defectu, et intermissione administrare noverint, super ejusmodi Deputato modo praevio fienda administratione â praefato Conventu Quietantias recognitionales acceptaturi. Datum Jaszkae die prima Martii Anno Domini Millesimo Septingentesimo Vigesimo nono.
Comes Ludovicus Erdödy m'ppa (L. S.)
VI. Praedictum eleemosynale Deputatum Georgius Erdödÿ Successor sui Patrui Georgy itidem Erdödy in bonis Jaszkensibus non solum benigne confirmavit, sed etiam nova Altaria adauxit, fundando nempe in Volavie una hora â Conventu distante ad B. V. Mariam miraculis celebrem quolibet mense unum Sacrum celebrandum erga 30. X'r. ut ex ipsius litteris de dato 9. Sept. 1740. quae in originali prostant, clarè colligitur, et sunt hujus tenoris:
Nos Comes Georgius Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii, et I. Comitatuum Varasdinensis perpetuus, Ejusdemque et Barsiensis Supremus Comes, Sacrae Caes' ae R' ae que Mat'tis Camerarius, Colonellus, actualis item intimus Excelsique Consilii locumtenentialis Regii Consiliarius, I. Camerae R' ae Hungaricae Praeses, et Sac' rae Regni ejusdem Coronae Conservator, nec non Ill' mae Familiae Thurro Bonorum Arva, et Lietava Director Plenipotentiarius etc. etc. Tenore praesentium recognoscimus significantes, quibus
1154
expedit universis. Quod posteaquam in Domino defunctus Excell. mus , ac Ill' mus Dominus Comes, Dominus condam Georgius Erdödy de praefata Monyorokerek Judex Curiae Regiae etc. tit. Patruus noster desideratissimus vigore fundationalium litterarum suarum de A' o 1701. Jaszchae 14. mensis Julii emanatarum hebdomadatim duo Sacra, unum videlicet pro vivis, aliud verò pro defunctarum familiae nostrae animarum refrigerio per R. R. Patres V. Conventus Jaszkensis Franciscanos exactissimè legenda, praeter alia in naturalibus praestanda, ut praemissae fundationales litterae uberius indigitarent, erga annuatim praestandum per Conventionatos portionis nostrae Jaszkensis Officiales florenorum viginti quinque, id est fl. 25. stipendium, fundâsset, ex tunc nos piam non modo antetitulatae suae Excellentiae Intentionem approbantes, et fatis functae Suae Excell' ae animae pro perenni sanguinis amore consulere volentes, per omnia usque ad beneplacitum nostrum, praescriptam defuncti Excell'mi Domini Comitis Judicis Curiae Regiae fundationem confirmamus, verum etiam nosmet ipsi usque ad ulteriorem dispositionem nostram subsequentem instituimus fundationem, jam quidem antehac inchoatam, ut nimirum praescripti Reverendi Patres Franciscani Jaszkenses ad intentionem eam, quoad vixerimus, quatenus Divina Majestas Nos, Excellentissimamque Comitissam Conthoralem nostram, et descendentes Successores nostros, tam in temporalibus, quam et Spiritualibus clementissime benedicere, praescriptisque Nobis omnibus felicissimam mortem impertiri dignetur, ubi verò ex hac miseriarum valle Nos migrare contingeret, ex tunc pro animabus nostris ad aeternam, eamque immortalem caelestem gloriam perducendis, ad miraculosam beatissimae Virginis Matris Mariae Iconem Volaviensem, quovis mense unum Sacrum erga stipendium medii floreni legere obligentur, quod annuatim sex florenos exportaret; Quarè tam vigore hujus nostrae, quam etiam per Excell' mum Dominum Comitem Judicem Curiae R' ae in Domino defunctum Sacrae fundationis insimul sumptae, et accretae praescriptis R'ndis Patribus Franciscanis Jaszkensibus, annuatim subsequentia de anno in annum usque ad nostrum, ùt praemissum est, beneplacitum per modernos, vel etiam futuros portionis nostrae Jaszkensis Officiales accuratissimè, et sine defectu erga Quietantias recipiendas extradanda committuntur, et quidem ex proventu praescriptorum bonorum portionis nostrae floreni Rhenen. triginta unus, id est fl. Rh. 31. Vini cubuli sex, tritici vagani sex, siliginis vagani sex, et Majalis unus. In cujus rei memoriam, firmitatem, et robur has praesentes manu nostra propria subscriptas sigilloque majori munitas extradedimus litteras fundationales in Arce nostra Jaszka 9' na Septembris 1740.
Comes Georgius Erdödy m'ppa (L. S.)
Joann. Koller
Secretarius
VII. Ladislaus Comes Erdödy Sui Ill'mi Antecessoris Ludovici piis vestigiis inhaerens ab eodem factum gratiale Deputatum suis novissimis litteris exaratis in Dominio Jaszkensi die 4' ta Augusti anno 1767. ratum habuit, ac confirmavit sequentibus ex ipso Originali in Conventu Jaskensi asservato traductis litteris:
1155
Comes Ladislaus Erdödy de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis perpetuus Comes S' ae Cae' o -Re' ae , et Apostolicae Majestatis Camerarius. Siquidem nos in sortem eleemosynae usque ad beneplacitum, et revocationem nostram Conventui Jaskensi Ordinis S. Francisci sex vaganos tritici, tres itidem vaganos siliginis, milii itidem tres vaganos, septem cubulos vini juris montani, et duos bonos S. V. Majales, pro vestitu verò, carnibus, et candelis flor. hungar. viginti annuatim ex his bonis nostris Jaszkensibus dandos deputaverimus, pro qua ordinata eleemosyna praetactus Conventus obligabitur singulis Septimanis pro felici morte nostra obeunda, ac piae memoriae parentum, et consanguineorum nostrorum animarum refrigerio duo Sacra Missae Officia in ejusdem Conventus Ecclesia honori beatissimae Virginis Mariae dicata celebrare. Idcirco committimus Officialibus nostris modernis, et in futurum, antelatorum nostrorum (supple bonorum) quatenus praespecificiatum Deputatum eleemosynale mentionato Conventui quotannis sine omni defectu, et intermissione administrare noverint, super ejusmodi Deputato modo praevio fienda administratione â praefato Conventu Quietantias recognitionales accepturi. Datum in Arce Jaszka die 4' ta Augusti Anno millesimo septingentesimo sexagesimo septimo.
Comes Ladislaus Erdödy m'pp
(L. S.)
VIII. Cum autem Officiales Ill'morum Comitum fundatorum florenos 20. pro vestitu, carnibus, et candelis procurandis destinatos intellexissent eo numerandos esse more germanico, licet apponeretur ly. Hungaricales, seu Rhenenses, quod idem est, hinc, ne Fratres in sibi relicta eleemosyna defraudarentur, declaravit Ill'mus D. Comes Ludovicus Erdoedy, praefatos 20. f. computandos esse â 25. grossis, sicque fl. 25. ut ex ipsius declaratione his verbis conceptam patet:
Praesentibus intimatum habere volumus Rationistae nostro Jaszkensi Joanni Francics, quatenus in proximo retroacto anno Venerabili Conventui P. P. Franciscanorum Jaszkensium quasi usque ad revocationem sonantibus, ac extradatis fundationalibus expressatos florenos hungaricales semel pro semper per viginti quinque grossos computatos nos intelligere velit, nec secus facturus. Actum Vorösvär die 19. Aprilis anno 1730.
Comes Ludovicus Erdödy m'ppa
IX. Postquam verò Georgii Comitis Erdödy successores ad incita redacti bonis suis ob contracta apud Genuensis Reipublicae Primores debita cedere coacti erant, haec bona praefati Genuenses administranda, et in [ recompensationem ] solutionem debiti in se transtulerunt cum oneribus tamen iisdem bonis annexis, hinc etiam et hi praefatum eleemosynale Deputatum videlicet tritici vaganos, seu metretas 6. siliginis metretas 3. milii itidem 3. Vini montanistici cubulos 6. seu mensurae Posoniensis, Majalem et 25. fl. germ. mon. annuatim fideliter tribuunt. Constitit itaque totum fundationale Deputatum in vaganis tritici 12. siliginis, milii item, vini cubulis 13. Majalibus 3. et 50 fl. in natura erga 208. Sacra annue pro defuncta Ill'ma Familia legenda: praeter 12. Sacra ab Ill'mo D. Georgio Erdödy fundata, et in Volavie ad B. V. quolibet mense unum celebranda, pro quibus Conventus ab eodem dominio quolibet anno percipit fl. 6. sicque Sacra veniunt pro 30. X'r germ. mon.
1156
Caput III.
De aedificatione, et variis restaurationibus
Conventus Jaskensis.
I. Conventum Jaszkensem â Patribus Dominicanis derelictum adeo exiguum fuisse, ut capiendis 12. Religiosis non esset capax, ex eo colligitur, quod Patres nostri jam anno 1626. post annos nempè 16. circiter ab ejusdem acceptatione cogitaverint illum deserere, nisi Conventus pro 12. Religiosis capax aedificetur, sic enim sonat Decretum Diffinitoriale ex Capitulo provinciali in Monte Sancto die 4' ta Octobris praedicto anno celebrato: Locus Jaszkensis, aut R'mo Ordinario, aut Ill' mo Fundatori Comiti de Erdeody resignetur, ad quem tamen â S. Leonardo duodecies Divinorum peragendorum causa descendere possunt, aut pro 12. Religiosis aptus aedificetur. Mirum apparebit non aequo rerum aestimatori, ipsosque Fratres non aequa bilance dijudicabit, quod ante paucos annos receptum Conventum, vel in incunabulis supprimere, deserere, desolatum relinquere cogitarint. Verùm si quis et ipsum victualium defectum qua ex lege Evangelica Ministris Ecclesiae debentur altius mente recogitaverit, ac Constitutionum Apostolicarum tenorem perpenderit, quae prohibent Religiosos in aliquem locum introducti, nisi 12. saltem ibidem vivere possent, qui numerus ad constituendum formalem Conventum requiritur, imbuta fors infantiae praejudicia facile abyciet. Antequam enim Fratres locum acceptarent, non tantum Comites Erdoedy, sed etiam populus vicinus omnia necessaria auxilia tam pro Conventus aedificatione, quam pro Fratrum sustentatione pollicebantur, ast introductis Fratribus omnes promissiones in aerem abierunt, nihilque Fratribus remansit praeter aliquas terrae particulas, quae prius jam ad Ecclesiam spectabant, ex quibus Fratres conformiter ad statum vivere haud poterant in numero competenti.
II. Cum anno 1640. Fratres denuo cogitarent Conventum deserere, quia Fundatores ad aedificium manus non admoverent, quidam Dominus cognomento Pernar, ne Fratres omnino discederent, se obtulit ad aedificandum Conventum, ut patet ex Decreto in Capitulo Provinciali die 24. Aprilis Tersacti celebrato anno 1640. quod ita sonat: Jaskensis locus, si D. Pernar aedificare voluerit, retineatur, secus relinquatur. An autem praedictus D. aliquid aedificaverit? nihil certi habetur, probabilius est , eum nullum aedificium inchoâsse, minus perfecisse, tum quia Patres posterioribus temporibus saepius solicitabant Fundatores pro restauratione Conventus, tum etiam, quia Conventus dein fuit ê fundamentis reaedificatus post mortem praedicti D. Pernar, ut inferius videbitur. Tum tandem, quia Fratres anno 1653. quo anno jam tractabatur de consignanda nobis Parochia Carlostadiensi, denuo locum Jaskensem deserendum decreverunt in Capitulo Provinciali in Conventu Camnicensi die 27. Januarii celebrato his verbis: Jaskenses Fratres, si Carlostadiensis locus oblatus, et acceptandus videbitur, illuc transferantur, et Jaska … deseratur.
1157
III. Videns extremam necessitatem fundatoris Successor Eccel'mus D. Comes Emericus Erdödy, et praevidens Fratres fore cogendos ad deserendum locum, nisi eis matura provisione succuratur, eorumque tuguriolum, quod magis rusticanae domui, quam Religiosorum habitaculo simile videbatur, in Conventum redigatur, statuit, tam pio operi ultimam admovere manum, qui etiam conceptum in mente propositum ad effectum perduxisset, nisi Divina disponente providentia praematura morte praeventus fuisset, mortuus est enim 1690. 13. Aprilis septuagenarius. Ne tamen suum desiderium omni frustraretur effectu, reliquit in suo ultimo testamento 3000. fl. pro fabrica, et aedificio Conventus, et Ecclesiae. Hanc Summam Excel'mus D. Nicolaus Erdödy haeres defuncti Emerici extradidit Perillustribus, ac Generosis Dominis Joanni, et Stephano Hervoy fratribus, ut ii tamquam substituti Syndici, curam aedificii Conventus, et Ecclesiae haberent, rationem expensarum A. R. P. Ministro Provinciali coram Officialibus Dominii Jaskensis reddituri, quod clarius patet ex ipso contractu inter Comitem Nicolaum, et dictos Dominos Joannem, et Stephanum Hervoy inito, qui ex Originali traductus hunc continet tenorem:
Nos Comes Nicolaus Erdeody de Monyorokerek, Montis Claudy Comes perpetuus, Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banus Confiniorum ejusdem Regni Sclavoniae Colapianorum Supremus Capitaneus, Sacrae Caes' ae Reg' ae que Majestatis intimus Consiliarius, et Camerarius. Damus pro memoria, quod in anno Domini Millesimo Sexcentesimo nonagesimo, die trigesima prima mensis Maji in Nova Curia Chaszarvariensi in Comitatu Varasdiensi habita Generosi Joannes, et Stephanus Hervoy coram nobis personaliter constituti, oneribus, et quibuslibet gravaminibus universorum haeredum, fratrum, sororum, Affinium, proximorum, successorum, et consanguineorum suorum, aliorumque quorumlibet, quos videlicet infra scriptum ad praesens tangeret, et concerneret, seu tangere, et concernere posset negotium, quomodolibet etiam in futurum, in sese ipsos per omnia assumptis, et levatis, maturis prius, et bene exactis animorum suorum deliberationibus superinde praehabitis, sponte, et libere vivarum vocum suarum proloquiis (facta prius eisdem praesentium nativo idiomate interpretatione) fassi sunt modo sequenti: Qualiter memorati fatentes ex eo, quo erga promotionem cultus Divini ferrentur zelo pro restauratione, seu erectione Monasterii Jaszkensis Patrum Franciscanorum Ordinis S. Francisci Seraphici Provinciae Bosnae Croatiae tria millia florenorum Rhenensium, in extructionem porro fornicis, et Sanctuarii, ac majoris Arae in Ecclesia Volaviensi in pertinentiis Arcis Jaszka, et Comitatu Zagrabiensi existen. habita loco Capellae florenos Rhenenses quingentos, per Excel' mum , et Ill' mum olim Dominum Comitem Emericum Erdeody de Monyorokerek Montis Claudii, ac Comitatus Varasdiensis Supremum, et perpetuum Comitem, Sac. Caes. Regiaeque Majestatis Consiliarium, Camerarium, ac Tavernicorum Regalium per Hungariam Magistrum in piae voluntatis suae testamento declarata, et in hunc finem ordinata, aliàs per Dominos executores ejusdem testamenti de pecunia ejusdem Domini Comitis testatoris sequestrata plenariè, et integraliter, defectuque sine omni levaverint, et perceperint, quemadmodum levarunt, et perceperunt coram nobis (cum ea cautione, modalitate, et obligatione, ut praememorata quidem tria millia mentionati Joannes, et Stephanus Hervoy in modo fati claustri convenientem, et proportionatam loco erectionem, praemissos verò quingentos florenos Rhenenses in suprà fati fornicis, Sanctuarii, et Altaris, in quantum haec universa iisdem Summis adaequari, et effectuarii poterunt, fideliter, et integraliter insumere, et de erogatis
1158
praemissis tribus millibus Patri Provinciali ejusdem loci Provinciae, praesentibus Officialibus antefatae Arcis Jaszka, respectu quingentorum praemissorum florenorum Rhenensium Archidiacono loci praesentibus itidem Officialibus ejusdem Arcis, congruentem, et omnimodam rationem administrare debeant, et teneantur, et si, et in quantum toties fati Joannes, et Stephanus Hervoy in danda ratione erogationis Summa praemissa utriusque succubuerint, in tantum de bonis ipsorum fatentium, vel alterutrius eorumdem fructuosis ubicumque inter ambitum Regni hujus, et prae quorumcunque manibus reperiendis, per quemcunque Regni, vel Comitatus Zagrabiensis Iustititior. tam pro parte attacti Monasterii, quam praefatae Ecclesiae absque omni termini praefixione, praesentium, aut aliorum quorumvis parium transmissione Juristiorum, vel disturbiorum, aut castrorum temporibus, prout etiam cunctis juridicis remediis non obstantibus, via liquidi debiti satisfactionem, executionem titulo redemptibili impendi, mentionati fatentes admisissent, omnimodam potestatis facultatem, quemadmodum levarunt, fassi sunt, et obligarunt se similiter coram nobis. Harum nostrarum vigore, et testimonio litterarum mediante. Datum die, loco, et anno, quibus suprà.
(L. S.) Coram me Magistro Georgio Plemich
Protonotario, Idem m'ppa.
IV. Licet verò praedicta tria millia florenorum cum caeteris adminiculis suffecissent extruendi Conventus, et Ecclesiae, quia tamen Fratres sine aliqua perpetua fundatione ibidem vivere post alienata bona immobilia sibi non fidebant sine gravi benefactorum molestia, et continuis quaestuationibus, Fratres Conventum aedificare non sinebant, donec is aliqua annuali eleemosyna provideretur, et si haec provisio non sequeretur, Conventum deserendum judicabant, ut patet ex Decreto V. Diff'orii emanato in Capitulo Provinciali in Conventu Labacensi die 22. ┬ Aprilis celebrato 1690., quod ita sonat: Cum Residentia Jaskensis per 80. jam decursos annos nequiverit in formalem Conventum redigi, et tria millia florenorum â quondam Excel' mo D. Comite Emerico Erdoedy legatorum, licet fabricae construendae sufficerent, nihil tamen facilior redderetur modus ibidem religiosè vivendi, utpote ubi nulla fundatione existente majorem adhuc subirent Religiosi necessitatem Divina negligendi, ut continuis quaestuationibus suam sustentationem facilitarent: statuit V. Diffinitorium, ut debite, et reverenter praemonitis Ill' mis Dominis fundatoribus, de his ita stantibus, impossibilitate nostrae subsistentiae ibidem, si illi effectivè, quod fundatorum est, non praestiterint, Residentia deseratur.
V. Quia verò Patres ad hoc emanatum Decretum nullum annuum subsidium â fundatoribus obtinere poterant, aliam epistolam ex pleno Diffinitorio in Monte Sancto die 20. 8'bris 1694. congregato ad Nicolaum Comitem Erdoedy dederunt rogando, ut aliquod sublevamen sustentandis Fratribus ferret, Epistola his verbis concepta erat_
Ill' me D'ne, D'ne, ac Pro' ne Col' me !
Ad finem jamjam unius accedit saeculi, â quo Fratres nostri ad plagas Jaskenses ab Ill' mis Nobilissimae Familiae Erdeodianae
1159
Praedecessoribus advocati, spe, et sponsione aedificandi, et fundandi Conventus: ad haec usque tempora non sine animi maerore, victus penuria, Spiritus, et professionis profectu veluti sub delubro delitescunt, cumque nobis non solum remorsus conscientiae, verum et monita Seraphici Patris nostri Sancti Francisci loca hujusmodi observantiae regulae, et profectui Spirituali non deservientia subterfugienda dictant, hinc hoc ipsum V'rae D' natoi Ill' mae exponendum, et qua fundatoris haeredi detegendum occurrit, et quamvis Ill' mus , et Excell' mus Dominus Dominus Comes Emericus Erdeody Ill' mae D' natois Vestrae Patruus, quasi novissimus ex Antecessoribus Ill' mis forte aliis praematura morte praeventis, vel ex aliis casibus intercessis moram piae intentionis, ac effectus in posteritate causantibus, ultimam manum operi applicandam, et ad construendum Conventum per testamentum statuerit, quia tamen destinata Summa pecuniaria fabricae, minus autem victui Fratribus ad rationem formalem Conventus necessariò multiplicandis sufficiens esse potest, ni piissima mens Ill' mi , et Excell' mi Domini Patrui, et fundatoris annuae, et perpetuae consuetae, et in votis habitae eleemosynae executrice munificentia Ill' mae D'natois Vestrae fuerit corroborata, et augmentata; ex Christi namque fidelium eleemosynis tum ob quaestuationibus angustiam, tum ob benefactorum paupertatem sustentandi ratio, et possibilitas nobis non occurrit. Quare sicut pietatem, et benignam propensionem erga Religionem Seraphicam ingenitam Ill' mae Familiae Erdeodianae non ambigimus; ita in Vestra D' natoe Ill' ma , utpote ex illo liberali stipite descendente incrementum sumpsisse minimè diffidimus; accedit proinde spes fiduciae nostrae, quod Vestra D' natio Ill' ma huic piae intentioni Testatoris non solum pro dictamine conscientiae promptam sit delatura executionem, quin etiam pro sui perenni nominis gloriosissimi gloria, meriti augmento, benedictionis caelestis, felicissimae successionis incrementio familiam Jaskensem, et Clanicensem, annua, ac perpetua elargienda eleemosyna sit consolatura, et assecuratura: in cujus effectum, et finem non demissimè commendantes, munificentissimam, et gratiosissimam declarationem praestolamur, nullamve nobis ex contrario eventu migrandi occasionem persuademus, sed reverenter inclinati nos dicamus. Datum in Conventu nostro Montis Sancti supra Goritiam ex pleno Diffinitorio die 20. Octobris 1694.
V' rae D' natois Ill' mae
Humill'mi, Servi, et Obseq'mi Capellani
Fr' Paschalus Mazoll Prov'iae Diff'or m'ppa
Fr' Petrus â Flumine Prov'iae Diff'or m'ppa
Fr' Henricus Fabiani lector Gn'lis, et Prov'iae Deff'or m'ppa
Fr Zacharias Battich Prov'iae Def'or m'ppa
Fr' Sigismundus Sigonius Custos m'ppa
Fr' Conradus Ziegler Ex-Min'r m'ppa
Fr' Franciscus Uzolin Prov'iae P'r m'ppa
Fr' Gaspar Beltram Prov'iae P'r m'ppa
Fr' Antonius Lazari P'r Ordinis,
et Min'r Pro'alis Provinciae
Reformatae Carnioliae m'ppa
1160
VI. Putarunt Patres nostri, se per praecitatam epistolam ab Ill'mis fundatoribus desideratum victûs subsidium absque omni dubio obtenturos, ast spes eos fefellit, nam et haec epistola suo caruit effectu. Cum itaque Fratres non admiserint, ut Conventus aedificetur, antequam aliqua annua eleemosyna pro eorum sustentatione â fundatoribus assignetur, Joannes, et Stephanus Hoervoy, ne eleemosyna 3000. f. pro fabrica Conventus applicanda in eorum manibus mortua maneat, eam ad fructificandum a 6. pro Cento propria auctoritate elocarunt; et quidem 2000. f. posuerunt ad Interesse ad Excell'mum Dominum Comitem Georgium seniorem Erdeody Arcis Jaskensis possessorem die 30. Junii 1694. Tertium mille verò datum fuit circumvicinis Nobilibus per partes: Postquam verò praelaudatus Comes Georgius Erdeody in anno 1701. certam annuam eleemosynam pro Fratrum sustentatione assignasset, etiam Conventus reparari, et aedificari coepit. Quare anno 1706. D. Comes Erdoedy Georgius Senior, quia non solvebatur Interesse de 2000. f. jussit per suum Praefectum Joannem Hervoy juniorem de neglecto Interesse praeparare materialia, ac aedificium inchoare, fuit itaque anno 1706. inchoatum aedificium Conventus, et quidem tractus ab Ecclesia versus Zuetkovich ex parte septentrionali, qui usque ad annum 1712. durante vita praetitulati Georgii Comitis ad medietatem fuit terminatus, in quod aedificium insumpti erant ultra 900. f. de restanti Interesse.
VII. Vita functo Ill'mo, et Excell'mo Domino Comite Georgio Erdoedy, fabrica Conventus etiam agonizabat, et sopita mansitusque ad annum 1721. quo anno urgente ARP. Bernardino Gregoritsch Ministro Provinciali intra biennium absolutus fuit hic ambitus cum Refectorio, et Culina. Qui tractus, cum 12. habeat cellas pro habitatione 12. Religiosorum, qui sufficiunt ad constituendum Conventum, hinc fuit anno 1723. formalis Conventus declaratus post 113. ab ejus possessione annos, primusque Guardianus die 20. Oct. praedicti anni electus fuit immediatus Praesidens P. Nazarius Vidrich, qui saepius jam antehac hujus Residentiae Praesidens erat, et ipsius aedificandae promotor sedulus. Dum anno 1724. haeredes 4. D'ni Comitis Georgii Erdoedy senioris celebrarent divisionem bonorum, etiam debita passiva, inter quos numerabantur f. 2000. ab Excell'mo D. Comite Emerico Erdoedy pro fabrica Conventus applicandi, inter eos juxta proportionem substantiae cuilibet obvenientis, dividi oportuit. Hinc donec compositio inter haeredes non fuisset secuta, Conventus nil percipiebat sive de currenti, sive de restanti Interesse. Postquam verò haec compositio peracta fuisset, Excell'mus D. Emericus Erdoedy unus ex comportionatis die 17. Arilis 1727. solvit 1500. f. et de neglecto interusurio f. 417. den. 40. qui sumpti faciunt f. 1917. den. 40.
VIII. Percepta praedicta eleemosyna fabrica circa reliquam Conventus partem, et Ecclesiam ad annum 1730. sub Provincialatu A. R. P. Maximi Ruesch denuo reassumpta fuit, et continuata sub Provincialatu A. R. P. Sigismundi Skerpin, quae anno 1734. totaliter ad perfectionem deducta fuit praeter fornicem Chori, Ecclesiae, frontispicium, et pavimentum, quae sequenti anno perfectionem suam attigerunt. Est igitur Conventus hic tot annis fabricatus quadriangularis, horto circumdatum, in quo praeter caeteras officinas, conservatoria, et Bibliothecam sunt 22. Cellae pro Religiosorum habitatione accomodatae. Habitant autem hic loci communiter 18. aut 19. Religiosi, qui praeter cap. praec. specificatam eleemosynam fundationalem vivunt ex eleemosynis ostiatim emendicatis, et Missarum stipendiis.
1161
Caput IV.
De Ecclesia, Altaribus, Cryptis, Confraternitatibus,
aliisque piis exercitiis.
§. I.
De Ecclesia, et Altaribus, eorumque Consecratione,
nec non de factis pro Ecclesia fundationibus.
I. Cap. praec. dictum fuit, quod Excell'mus D. Emericus Erdoedy in suo testamento anno 1690. reliquerit. 3000. f. pro aedificio Conventus, et Ecclesia Jaskensis, quos Domini Joannes, et Stephanus Hervoy ad fructificandum elocarunt, et quidem 2000. f. investierunt in Dominio Jaskensi, reliquos 1000. f. aliis vicinis Nobilibus per partes distribuerunt erga annuum in regno consuetum Interesse. Postremos 1000. f. circa annum 1706. dein praedicti Domini iterum levarunt, eosque una cum obveniente interusurio in Ecclesiae fabricam converterunt, quibus Ecclesiam extenderunt, prolongarunt, fornicem prius tabulatum, fecerunt muratum, Chorum extruxerunt, ac Organum apposuerunt, et hoc tempore fuit Ecclesia quoad muros absoluta, exceptis Aris, quae dein successive erectae erant, et Capella Scapularistica, quae anno 1734. extructa fuit, ut infra videbitur. Habet Ecclesia Jaskensis in longitudine orgias 13. et 4. pedes, in latitudine verò, dempta Capella Scapularistica, 4. orgias. Festum titulare, seu patrocinium hujus Ecclesiae est in festo B. V. Mariae in Coelos Assumptae: Dedicationis vero ejusdem anniversaria dies quotannis recolitur, Dominica 3'tia post Pascha.
II. In hac Ecclesia 5. extant Arae, nempe Ara Major B. V. Mariae in Coelos Assumptae. 2' da. B. V. Mariae in Capella Scapularistica. 3' tia. S. P. N. Francisci. 4' ta. S. Antonii de Padua. 5' ta. S. Petri Regalati, quibus addi potest Ara 6' ta extra Ecclesiae Januam sub turri in honorem Christi flagellati erecta. Ecclesia una cum primis 4. Aris solemni ritu consecrata fuit die 16. Aprilis anno 1750. ab Illustrissimo, et Reverendissimo Domino, Domino Georgio Wolffgango Chiolich Segniensis, et Modrussiensis, seu Corbaviensis Ecclesiarum canonicè unitarum Episcopo de expressa licentia Excell'mi, Ill'mi, et R'mi Domini Domini Ordinarii L. B. de Klobusiczky Episcopi Zagrabiensis. Ara S. Petri fuit jam post peractam consecrationem erecta, unde tunc consecrari nequibat, Ara Christi flagellati benedicta tantùm est cum sua Capella, â tunc existente Superiore locali. Jam de Aris singulis singillatim agendo notandum.
III. Quod Ara major B. V. Mariae in Coelos, quem titulum Ecclesia praeseferebat, antequam nobis tradita fuisset, erecta nova fuerit circa annum 1706. quo Ecclesia aedificata erat, dein anno 1734. facta fuit Ara nova Goritiae ex marmore, pro qua jam anno 1712. Ill'ma Domina Barbara Sidonia Dellasimonovich nata Comitissa Peranczhy legaverat f. 800., quae summa extradita fuit mox post erectam Aram, â Fisco Regio, qui defunctae bona post mortem occupaverat, et eleemosynam pro Ara dispositam in deposito tenebat. Ara autem antiqua translata erat ad noviter aedificatam Capellam Scapularisticam, quia Confraternitas, quae expensas in aedificanda Capella tulit, non erat suffi-
1162
ciens ad ferendas expensas in novum Altare faciendas. Pro intertenendo perpetuo lumine ante Aram majorem, ubi Sanctissimum Sacramentum asservatur, diversi benefactores diversa legata fecerunt, et imprimis D. Georgius Hervoy senior legavit f. 100. itidem alios 100. f. legavit praetacti Domini relicta vidua: Quaedam verò Domina Ruchich dicta legavit f. 150. qui simul sumpti conflant Summam 350. f.
IV. Anno 1634. D. Casparus Volunich legavit quamdam vineam Conventui, seu Residentiae Radinschag vocatam cum onere omni mense unum Sacrum pro animae suae refrigerio in perpetuum legendi: cum verò Conventus tempore reformationis bonis immobilibus renuntiâsset, etiam haec vinea divendita fuit f. 200. qui propter annexum perpetuum onus ad fructificandum elocati erant ad Arcem Jaskensem una cum prioribus 350. f. pro illuminatione lampadis, quorum se debitorem agnovit Ill'mus D. Comes Ladislaus Erdoedy, ut ex sequenti charta alba in Orig. patet hujus tenoris:
Cartabianca
Per 550 f. sage fünfhundert fünfzig gulden von denen P. P. Franciscanern in Jaska â 5 pr' Cento Jährlichen Interesse entlehnet, und zu unsern handen richtig empfangen haben, jedoch mit viertel Jähriger Aufkündung nebst verfallenen Interesse zu bezahlen schuldig sind, bescheinen es mit eigener vnterschrift und Petschaft. Gegeben in Jaska den 1. ten Augusti 1767.
Graf Ladislaus Erdödy m'ppa
(L. S.)
V. Ara, et Capella Scapularistica aedificata fuit anno 1734. aere Confraternitatis Scapularisticae, ad quam posita erat Ara antiqua majoris Altaris, sed quia haec Ara jam prius exoleta erat hinc anno 1743. nova ex Gypso efformata est, ast et haec propter humiditatem loci modicae erat durationis, nam anno 1754. debuit fieri nova Ara in Capella Scapularistica, quae anno 1757. fuit depicta, et ad perfectionem deducta, ut modo videtur. Ara 3'tia S. P. N. Francisci fuit renovata post factam bonorum stabilium alienationem circa annum 1700., dein anno 1743. fuit Ara novo facta ex gypso, quia verò ob humiditatem loci cito defecit, fuit anno 1757. nova facta expensis Perillustris Domini Joannis Gutterer de Guttendeld Mercatoris Carlostadiensis. Ara 4'ta S. Antonii Patavini coaeva est Arae S. Francisci, easque vicissitudines passa est, dempto, quod ea, quae facta est anno 1743. ex gypso, etiamnum perstet. In loco, ubi nunc Ara S. Petri Regalati consistit, olim erat Ara S. Crucis, cui anno 1748. substituta fuit Ara S. Petri, quae post biennium destructa, et derelicta fuit, nec erat cum aliis aris consecrata, unde anno 1753. nova ex ligno fabricata fuit. Capella cum sua Ara sub turri in honorem Christi flagellati, ad quem magnus fit populi affluxus, et singulari devotionis affectu celebratur, erecta fuit anno 1764. anno 1768. depicta, et statua Christi flagellati crystallo obducta.
VI. Anno 1746. nova Cathedra, ad quam ex orientali Conventus parte aditus patet, ex gypso nova facta est. In Campanili tres
1163
pendent Campanae justae pro hoc loco magnitudinis, quarum major anno 1762. transfusa fuit cum additamento materiae 146. lb. pariter Campana mediocris anno 1767. fracta, sequenti anno refusa, et ad turrim posita erat expensis 118. f. benefactorum diversorum ope, et auxilio. Organum novum factum fuit, anno 1776. dexteritate P. Lazari Jambschig p. t. Con'tus Organistae, qui â duobus germanis fratribus Ill'mis Comitibus Ladislao, et Ludovico Erdoedy piissimis fundatoribus obtinuit 300. f. quorum primus pro hoc opere contribuit f. 200. alter f. 100. Anno 1778. fuerunt duae novae Cryptae factae, et Ecclesia tota lapide strata, ne imposterum effossa humo, et superingesta defunctorum cadavera sepeliantur. Ut ex Frontispicio Ecclesiae apparet, fuit illud primo anno 1747. ad perfectionem deductum, ut ex sequenti supra portam Ecclesiae inscripto Chronographico patet:
HVC fLentes CVrrIte peCCtores, aC
aVXILIVM VIrgInIs InVoCate.
§. II. De Cryptis, viris illustribus hic sepultis, de Confraternitatibus, aliisque piis exercitiis.
I. In Ecclesia Jaskensi quatuor numerantur Cryptae, quarum prima est immediate ante Sanctuarium pro tumulandis nostris Confratribus, secunda est in Capella Scapularistica pro Confratribus Confraternitatis B. V. Mariae Sacri Scapularis expensis ejusdem Confraternitatis facta, Et aliae duae noviter in Ecclesia factae pro tumulandis personis Saecularibus. Quia autem Ecclesia in loco humido est, et saepius contigit, ut tempore majoris pluviae Cryptae aqua replerentur, ad avertendum itaque hoc incommodum fuit anno 1776. et sequenti canalis ex Cryptis eductus, per quem influens aqua semper defluit. Ecclesiae contiguum est Coemeterium, in quo totus pagus Zuetkovich suos mortuos sepeliendi gratis privilegium habet, si verò aliquis in Ecclesia sepeliri vult, solvit tantum 7. f. ubi alii 10. solvere debent, tum quia haec communitas in primordiis coepti aedificii specialiter adjuvit Conventum, tum etiam, quia hic pagus ex propriis silvis administrat ligna focalia: hujus pagi, qui quadrante â Conventu distat, incolis defunctis gratis quoque pulsatur Campana minima, quia haec ab iisdem procurata fuit.
II. In hac Ecclesia sequentes memoratu dignae personae, tacitis multis aliis, quorum notitia ad nos non pervenit, sepultae requiescunt
1740. die 9. Aprilis obiit in oppido Jaska Perillustris Domicella Francisca de Pozzi, quae penes Aram S. Francisci sepulta fuit.
1750 die 2. Maji ex hac vita migravit in Dominio Jaskensi Excellentissima, et Illustrissima Domina Domina Comitissa Regina Erdoedy de Monyorokerek, nata Comitissa de Stubenberg, conthoralis Excellentissimi, et Illustrissimi Domini Comitis Ludovici Erdoedy, quae sepulta est penes Aram Sancti Antonii de Padua.
1751. die 5. Septembris mortem oppetiit Illustrissimus Dominus Franciscus de Bonazzi in dominio suo Pokupie, et 7. ejusdem
1164
huc adductus sepultus est in Ecclesia immediate ante gradum Capellae Scapularisticae, cui superstes Ill'ma Vidua Domina Josepha de Bonazzi, nata de Pozzi, curavit apponi lapidem sepulchralem cum hac inscriptione: Hier liegt begraben der Wohlgebohrne Herr, Herr Franz Xaveri von Wonazzi, Herr der Herrschaft Crupp, und Eden Gradecz in 25. Jahrs seines Alters. Gestorben den 5. September A' o 1751.
1754. Mortua est Perillustris Domicella Caecilia Kusovichin, fuitque in hac Ecclesia sepulta penes Aram S. Antonii de Padua.
…… 6. Augusti naturae debitum solvit Perillustris, ac Generosus Dominus Balthasar Virnich, locumtentens in Bannatu, et sepultus fuit ante Aram S. Antonii de Padua penes scamna.
1755. 23. Aprilis sepultus est penes suum Fratrem Balthasarum Perillustris Dominus Adamus Virnich ante Aram S. Antonii.
1756. Praematura morte abrepta fuit Nobilis Domicella Anna Maria de Bonazzi, quae ex dominio Pokupie huc advecta, nacta est sepulturam sui defuncti Genitoris ante gradum Capellae Scapularisticae.
1763. die 8. Decembris sepulta fuit prima ad Cryptam Scapularisticam Nobilis Domicella Constantia Franchichin, quam postea plures in Oppido Jaska mortuae personae ad hanc Cryptam sunt secutae.
1765. 11. Januarii sepulta est Nobilis Domina Francisca Piffiana, nata Szebichiana sub scamnis penes Capellam Scapularisticam.
…… 15. Januarii sepultus est Perillustris Dominus Antonius Simanovich Provisor Dominii Jaskensis ex parte Suae Excellentiae Domini Comitis Georgii Erdoedy.
…… 8. Augusti sepultus est Perillustris Dominus Emericus Ehegely Provisor Dominii Jaskensis.
1771. In Januario temporalem vitam cum aeterna commutavit Perillustris, ac Generosus Dominus Balthasar Dellasimonovich, et ex suo bono duabus horis abhinc distante advectus est, et sub scamnis ad medium Ecclesiae ex parte Arae Sancti Antonii de Padua effossa humo, et desuper injecta tumulatus est.
III. Confraternitas unica canonicè erecta in hac Ecclesia viget, nempe Sacri Scapularis B'mae Virginis Mariae de Monte Carmelo, quae anno 1719. de facultate Reverendissimi in Christo Patris Caroli Cornaccioli totius Ordinis Fratrum beatissimae Dei Genitricis Mariae de Monte Carmelo antiquae Observantiae Regularis Prioris Generalis de dato Romae ex Conventu Sanctae Mariae Transpontinae die 11. Novembris. Quia verò hoc eodem anno, in mense Octobri idem R'mus Pater Generalis etiam A. R. P. Ministro Provinciali Jaco-
1165
bo Hoffstetter, et Successoribus ejus facultatem dederit recipiendi ad Confraternitatem, habitus benedicendi, ac imponendi, nec non Confratribus, et Consororibus in extremis constitutis generalem absolutionem impertiendi sub ipsissimo verborum tenore, quo et P. Guardiano Jaskensi eadem facultas data fuit, ut mox infra videbitur, fuit per facultatem P. Guardiano Jaskensi, seu potius pro tunc adhuc Praesidenti datam, revocata fuit facultas prius P. Ministro Provinciali data, ac cassa, et in nulla declarata, quae aliunde in ejus persona tantum nominalis erat; utpote quae nunquam, aut raro in actum exiret, quia P. Provincialis per sibi datam facultatem destitutus erat potestate subdelegandi, praesens autem in singulis locis erectae Confraternitatis haud esse potuit.
IV. Porro facultas benedicendi Scapularia, eaque receptis ad Confraternitatem imponendi, ac infirmis in mortis articulo, aut periculo constitutis generalem absolutionem impertiendi P. Superiori Conventus Jaskensis â Reverendissimo P. Priore Generali Ordinis Carmelitarum concessa, et ex Originali transumpta sic sonabat:
NOS FR CAROLUS CORNACCIOLI
Sacrae Thelogiae Magister, et Doctor, ac humilis Prior Generalis totius Ordinis Fratrum beatissimae, semperque Virginis Dei Genitricis Mariae de Monte Carmelo antiquae Observantiae Regularis.
Dilecto nobis in Christo Reverendo Patri Guardiano nunc, et pro tempore existenti Conventus Fratrum Ordinis Sancti Francisci Reformatorum loci Jaskensis nuncupati Dioecesis Zagrabiensis salutem in Domino.
Id â nobis exposcit Christiana Charitas, ut bona, quae nobis Divina largitate contigerunt, et Spiritualia maxime, quae data danti non pereunt, in proximos communicemus: Idcirco cum â Sede Apostolica sit nobis indulta facultas communicandi fidelibus Indulgentias, et gratias Spirituales Confraternitati nostri Scapularis ab Ea concessas, facultatem tibi damus benedicendi Scapulare, seu habitum nostri Sacri Ordinis ipsumque imponendi omnibus utriusque sexus Christifidelibus cum omnibus Indulgentiis, et gratiis Spiritualibus, quibus Confratres nostrae Sodalitatis Scapularis gaudent, et potiuntur: modo in libro dictae Sodalitatis canonicè erectae describantur: Insuper tibi concedimus auctoritatem recipiendi fideles, quibus habitum benedictum imposueris ad participationem omnium bonorum Spiritualium, quae die, noctuque fiunt â Religiosis totius nostri Ordinis, nec non eisdem Christifidelibus Sacrum Scapulare devotè gestantibus plenariam absolutionem in mortis articulo conferendi: ea tamen conditione, et non aliter, quod hac facultate non uteris extra locum, in quo habitas, nec praesente aliquo Sacerdote Ordinis nostri facultatem habente: alias ex nunc pro tunc hanc concessionem revocamus, et irritamus. Prasentibus ad nostrum, et Successorum beneplacitum valituris. In quorum fidem etc. Datum in Conventu nostro Sanctae Mariae Transpontinae de Urbe die 11. Novembris 1719.
Per praesentes tamen annullamus, et cassamus facultatem bene-
1166
dicendi etc. factam in personam A. R. Patris Provincialis Carnioliae pro tempore praedictorum Fratrum Reformatorum, quam cassam, et nullam esse volumus, et declaramus.
FR Carolus Cornaccioli
Gn'lis Carmelit.
(L. S.) Fr' Laurentius Milanesi
Pro Secret'ius
V. In hoc Conventu duo instituuntur Concionatores, quorum unus diebus Dominicis, alter festivis populo copiosè affluenti Verbum Dei ê Sugestu in lingua Croatica proponunt. Via quoque S. Crucis devote frequentatur, quae ad majorem devotionem erga hoc pium exercitium excitandum, ac ad altius recolenda Dominicae Passionis mysteria quolibet mense publicè ducitur praeeunte, et mysteria ejusdem Passionis praelegente Sacerdote. Praeter copiosam ad nostram Ecclesiam populi expiandae conscientiae gratia affluentiam Sacerdotes frequentissimè evocantur ê Vicinis D. Parochis puta Ochiczensi, Petrovinensi, in Pokopsko etc. a exaudiendas fidelium Confessiones: imo totus Pagus Zuetkoviczensis, utpote, qui longius â sua Petrovinensi Parochia distat, â nostris Religiosis ex Conventu Jaskensi omnia Sacramenta infirmorum percipit, sicut et nonnullae aliae domus in vicinia existentes. Hujus pagi proles ex Conventione inter Parochum Petrovinensem, et Jaskensem, baptismi Sacramentum percipiunt â Parocho Jaskensi utpote viciniore, â Parocho verò proprio praeter Sacramentum Matrimonii non percipiunt alia.
VI. Habuit etiam hicce Conventus pro meliori Fratrum sustentatione quamdam Praebendam, seu beneficium in Ecclesia Parochiali S. Nicolai ad lateralem Aram S. Petri in oppido Jaszka fundatum â quondam Ill'mo Domino Comite Petro Erdoedy, vi cujus Fratres qualibet Septimana duo Sacra feriâ nempe 4'tâ, et 6'tâ tam pro vivis, quam defunctis Familiae Erdoedianae celebrare obligabantur, quae verò oneri hujus utilitas fuerit? non specificatur. Hoc beneficium ab Ill'mo Domino Comite Sigismundo Erdoedy Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banno Fratribus Minoribus Conventus Jaskensis die 17. Junii anno 1629. collatum postmodum ad R. R. D. D. Petrinos devolutum fuit, quod etiamnum retinent. Litterae collativae beneficii dicti in Archivo Conventus adhuc in Originali asservantur, quae hujus sunt tenoris:
Nos Comes Sigismundus Erdeody de Monyorokerek Montis Claudii, et Comitatus Varasdiensis Comes perpetuus, Regnorum Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae Banus, Sacratissimae Caesareae, Regiaeque Majestatis Consiliarius, Cubicularius, et Confiniorum Collapianorum praefati Regni Sclavoniae Supremus Capitaneus. Memoriae commendamus tenore praesentium significantes, quibus expedit universis. Quomodo nos ex certis rationibus, et respectibus Praebendam Capellae Sancti Petri ad latus Ecclesiae Parochialis Sancti Nicolai in oppido Arcis nostrae Jaztrabarzka, Comitatuque Zagrabiensi existen. sitae, Reverendis in Christo Patribus Fratribus Franciscanis Claustri beatissimae Virginis Mariae hìc in Jaztrabarzka fundati, nostra juris patronatûs nos jure haereditario, et perpetuo concernentis, authoritate, qua jure optimo fungimur, simul cum cunctis praefatae Praebendae utilitatibus
1167
obventionibus, proventibus, et emolumentis quibuslibet ad eamdem Praebendam de jure, et ab antiquo spectantibus, et pertinere debentibus praefatis Fratribus Franciscanis Claustri superius memorati Jaztrabarzkensis usque ad beneplacitum nostrum dandam, et conferendam pariter et habendam, talibus interpositis conditionibus, ut singulis Septimanis per anni circulum decurrentibus, quovis anno ┬ duo Sacra feriis utpote quartâ, et sextâ pro refrigerio animae Illustrissimi condam Domini Comitis Petri Erdeody de praefata Monyorokerek, et Avi nostri piae reminiscentiae fundatoris videlicet dictae Praebendae, tum etiam pro vivis, et defunctis Familiae ejusdem fundatoris in praefata Capella S. Petri facere, et celebrare; dictam verò Praebendam, dum, et quandocunque nos, aut Successores nostri repetere, et rehabere vellemus, vellentque, eamdem nobis, aut Successoribus nostris absque ulla renitentia remittere, et resignare: Inventarium quoque cum rebus in eodem conscriptis integre, et plenariè, sineque ullo defectu, prout eorumdem manibus nunc assignatum est, iidem Fratres dicti Claustri Jazkensis reddere, et relinquere debeant, et sint obligati. Harum nostrarum vigore, et testimonio litterarum mediante. Datum in praefata Arce nostra Jaztrabarzka die decima septima mensis Junii Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Vigesimo nono.
Comes Sigismundus Erdeody m'ppa
(L. S.)
(L. S.) Fr' Franciscus Hervoy
Guard. m'ppa
Caput V.
Catalogus Patrum et Fratrum (quorum
notitia haberi potuit) in hoc Conventu
piè in Domino defunctorum.
1652 10. Dec. M.V.P. Laurentius Zernar Flumin. olim hujus Residentiae Praesidens ann. Rel 47.
1655. 24. April. Rel. Fr' Petrus laicus Provinciae Bosnae Argentinae professus.
1662. 6. Junii M.V.P. Antonius Radich actualis hujus Residentiae Praesidens.
1663. 20. Maji M.V.P. Franciscus Flego Tersacten. et actualis Guard. Carlostadiensis ann. Rel. 35.
1667. 27. Aprilis V. P. Martinus Provinciae Bosnae Argentinae Alumnus.
1670. 13. Feb. M.V.P. Hyacinthus Craveggia Goritiens. actualis hujus Residentiae Praesidens ann. Rel. 15.
1680. 18. Sept. Rel. Fr' Eusebius Passer laic. ann. 50. Rel. 24.
1682. 2. Nov. MVP. Hypolithus Cerne Conc. ann. 46. Rel. 26.
1168
1688. 8. Nov. V.P. Josephus Bossich Carn. ex Piuka ann. 51. Rel. 28.
1691. 6. Nov. Rel. Fr' Gregorius Kopeschek laic. annor. 46. Rel. 25.
1692. 18. Maji V.P. Seraphinus Sorin ann. Rel. 11.
1693. 13. Octob. M.V.P. Bonifacius Kröll ann. Rel. 29.
1699. 2. Jan. VP. Samuel Jankovich Croata Carlost. ann. 33. Rel. 9.
1701. 16. Oct. M.V.P. Gabriel Scheffertnig Carn. Labac. fuit saep. Guard. Con'or, et lect. ann. 60. Rel. 40.
1707. 5. Jan. Rel. Fr' Lucas Sibar Carn. laic. ann. 36. Rel. 17.
…… 13. Julii Rel. Fr' Thomas Schuln laic. ann. Rel. 12.
1708. 3. Nov. M.V.P. Ignatius Schwarz ann. 59. Rel. 39.
1709. 30. Jan. V.P. Seraphinus Ruchich Dalmata, fuit in Saeculo Sacerdos, et Dioecesis Segniens. Vicarius Gener. ann. Rel. 5.
…… 8. Feb. Rel. Fr' Aegidius Wainer German. laic. an. Rel. 36.
…… 13. Maji Rel. Fr' Valentinus Jagodiz Carn. laic. ann. Rel. 29.
1714. 29. Sept. Rel. Fr' Josephus Schaller laic. Arcul. ann. Rel. 21.
…… 26. Oct. V.P. Celsus Crainz Goritiens. ann. 32. Rel. 13.
1715. 14. Jul. Rel. Fr' Isidorus Eigentler laic. an. Rel. 18.
1716. 5. Feb. V.P. Cyprianus Waisl Carn. Crainburgen. ann. Rel. 26.
1717. 18. Apr. V.P. Guilielmus Isanz Carn. Labacen. ann. Rel. 25.
1721. 7. Sept. V.P. Thaddaeus Jambschig Carn. Vipacens. ann. 44. Rel. 22.
1723. 31. Octob. Rel. Fr' Casparus Nusdorffer laic. Carn. Oberfeldens. ann. 67. Rel. 48.
1725. 5. Mart. M.V.P. Nicolaus Schussiz Carn. Mokrizens. olim hujus Convent. Praesidens ann. 67. Rel. 44.
1726. 3. Nov. Rel. Fr' Pontianus Lippitsch laic. Carn. Locopolitan. ann. 28. Rel. 8.
1727. 15. Januar. M.V.P. Zepherinus Francovich Liburnus Flumin. multis annis Concion. et actualis hujus Conv. Guardian. ann 53. Rel. 33.
1728. 8. Decemb. V.P. Jeremias Resch Styrus Religiosus pius, et exemplaris ann. Rel. 32.
1729. 3. Mart. Rel. Fr' Humilis Sparer laic. Styrus Marpurg. ann. 49. Rel. 21.
1169
1740. 25. Mart. V.P. Constantinus Dellafontana Carn. Labac. dum actu ad Aram Divina operaretur, tactu apoplectico repentè perculsus, eadem die expiravit an. 64. Rel. 44.
…… 17. Maji V.P. Marianus Polschag Carn. Vippac. singularis exemplaritatis vir ann. 61. Rel. 42.
1747. 1. Jun. Rel. Fr' Remigius Jacomini laic. Gorit. an. 56. Rel. 23.
…… 13. Sept. VP. Basilius Herbitius Con'or, Gorit. an. 47. Rel. 27.
1751. 17. Apr. MVP. Dominicus Pillepich Liburn. Flum. multorum annorum Con'or eximius, saepius Guard. Religione, et Sacerdotio Jubilaeus ann. 88. Rel. 69.
1752. 17. Maji Rel. Fr' Thomas Lenh laic. Styr. ann. 53. Rel. 28.
1753. 15. Aug. Rel. Fr' Marius Kriviz laic. Salcan. an. 46. Rel. 23.
…… 19. Octob. Rel. Fr' Antonius Kuhar laic. Carn. an. 66. Rel. 41.
1754 27. Maji V.P. Januarius Saller Labac. Org. an. 47. Rel. 26.
1756. 19. Apr. VP. Faustinus Pernath Labac. ann. 45. Rel. 27.
…… 7. Nov. V.P. Constantius Soller lect. Conc. Carn. Crainb. ann. 53. Rel. 35.
1757. 6. Sept. M.V.P. Ludovicus Plauzhoffen Con'or, lect. Theolog. Carn. Labacen. ann. 58. Rel. 41.
1758. 7. Feb. V.P. Sigebertus Majetitsch Styrus an. 54. Rel. 35.
…… 22. Feb. V.P. Celsus Paradisi Flumin. multis annis Concion. ann. 67. Rel. 43.
1759. 8. Jun. V.P. Victor Janchich Labacens. ann. 58. Rel. 40.
1761. 16. Feb. V.P. Adrianus Neiner Gorit. saep. Vicar. ann. 70. Rel. 45.
1763. 24. Feb. V.P. Julius Christan Carn. Conc. Croat. olim Capellanus Campestris ann. 58. Rel. 36.
1766. 8. Jan. V.P. Philippus Blanda Carn. Neost. ann. 66. Rel. 49.
…… 5. Mart. V.P. Dionysius Susannich Flum. an. 45. Rel. 24.
…… 28. Apr. M.V.P. Raphael Kovatschitsch Carn. saepius Vicar. et Guard. bis Jubilaeus ann. 76. Rel. 58.
1769. 23. Aug. V.P. Emericus Glassisch Croat. Carlost. multis annis Concion. ann. 51. Rel. 31.
1770. 8. Julii V.P. Regalatus Oblak Carn. Labac. an. 50. Rel. 28.
1771. 23. Oct. Rel. Fr' Fidelis Franck laic. Silesita an. 49. Rel. 21.
1774. 3. Maji V.P. Alexander Michaleg lect. Polon. ann. aet. phys. 40. Rel. 24.
…… 23. Octob. M.V.P. Polycarpus Marchiolli Forojul. Concion. et Guard. Jubil. ann. 75. Rel. 53.
1775. 13. Nov. Rel. Fr' Aemilianus Schrök laic. Austriacus Stainkirch ann. 68. Rel. 41.
1776. 12. Mart. Rel. Fr' Anacletus Jarz laic. Carn. Locopolit. ann. 68. Rel. 42.
1777. 2. Mart. Rel. Fr' Vitalis Däneman laic. Bavar. ann. 66. Rel. 43.
…… 9. April V.P. Malachias Zwititsch Carn. Metlicens. ann. 62. Rel. 45.
1170
…… 20. Dec. M.V.P. Ladislaus Wergler Croata Carlost. fuit Concion. Guard. et Capellanus Campestris ann. 66. Rel. 45.
1778. 21. Mart. Rel. Fr' Panthaleon Schranzhoffer laic. Tyrol. ann. 50. Rel. 28.
…… 17. Decemb. VP. Felicianus Radesitsch Carn. Neostad. ann. 28. Rel. 8.
1779. 1. Apr. Rel. Fr' Jonas Thonni laic. Carn. ann. 58. Rel. 36.
1780. 16. Maji V.P. Abraham Essig Styr. Gonovic. an. 70. Rel. 48.
…… 18. Oct. MVP. Cyriacus Juranich Croat. Zagrab. fuit Guard. et multis annis Conc. ann. 55. Rel. 38.
1781. 28. Jan. V.P. Stanislaus Popovich Con'or act. an. 48. Rel. 30.
1782. 11. Maji VP. Camillus Benaglia Carn. Obergrass. a. 40. R. 23.
1783. 12. Sept. Rel. F. Simplicius Ertl laic. an. 53. Rel. 30.
1784. 8. Jan. Rel. Fr' Octavius Schäffer Suev. Arc. an. 80. Rel. 49.
…… 28. Jan. RP. Hypolithus Beati Gorit. an. 72. Rel. 52.
1785. 19. Jun. Rel. Fr' Humilis Koppatsch cler. Carn. Locop. ann. 50. Rel. 32.
…… 16. Oct. RP. Elias Schintelholzer Tyrol. Org. saepius Vicar. an. 72. Rel. 52.
1786. 1. Jan. RP. Henricus Fabiani Carn. Neost. an. 66. R. 46.
…… 23. Nov. Rel. Fr. Onuphrius Vogt Tert. ann. 64. Rel. 39.
1171
Caput VI.
Elenchus Patrum Praesidentum, et Guardianorum
(in quorum notitiam deveniri potuit) Conven-
tus Jaskensis.
Praesidentes
A.V.P. Seraphinus Rodar Ex-Diff'or 1620.
M.V.P. Bonaventura Valko 1623.
A.V.P. Franciscus Hervoy Ex-Diff'or 1628. 1629.
M.V.P. Antonius Grablevich 1632.
A.V.P. Antonius Vitelius Ex-Diff'or el. 24. April. 1640.
M.V.P. Franciscus Benkovich el. 9. Julii 1640. 1641.
M.V.P. Laurentius Zernar 1642. 1643.
M.V.P. Adjutus Socholich 1644. 1645.
M.V.P. Benedictus Michalich 1646. 1647. 1648.
M.V.P. Seraphinus Koss 1649. 1650. 1651.
M.V.P. Benignus Decolaris 1652.
M.V.P. Philippus Comel Con'or 1653. 1654. 1655.
M.V.P. Emericus Michulcich 1656. 1657. 1658.
M.V.P. Timotheus Berlin 1659. 1660.
M.V.P. Antonius Radich Con'or 1661.
M.V.P. Ignatius Magorovich Con'or 1662. 1663. 1664.
M.V.P. Ludovicus Bandar Con'or el. 15. Nov. 1664. 1665.
M.V.P. Paulus Flessar Con'or 1666.
A.V.P. Michael Angelus Bosgnyak lect. Conc. gener. Ex-Diff'or 1667.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or, et lect. 1668.
M.V.P. Hyacinthus Craveggia 1669.
M.V.P. Balthasar Mussich Con'or, lect. 1670. 1671.
M.V.P. Bernardus Martinelli 1672.
A.V.P. Gabriel Tonjutto Con'or, Ex-Diff'or 1673.
M.V.P. Paulus Faustinger Con'or, lect. 1674.
M.V.P. Fridericus Codelli 1675.
M.V.P. Bernardus Martinelli 1676. 1677.
M.V.P. Leo Colliman Con'or 1678.
M.V.P. Balthasar Mussich Con'or, lect. 1679. 1680.
M.V.P. Hyacinthus Castelz Con'or 1681. 1682.
M.V.P. Alexander Schuebel Con'or gener. 1683.
M.V.P. Hyacinthus Castelz Con'or 1684. 1685.
M.V.P. Franciscus Grandoviz Con'or 1686.
M.V.P. Josephus Bossich Con'or Gen. 1687.
M.V.P. Melchior Mulitz 1688. 1689.
1172
M.V.P. Joachimus Perger Con'or 1690. 1691. 1692.
M.V.P. Chrysostomus Perdan Con'or 1693.
M.V.P. Dominicus Pillepich Con'or el. 26. Nov. 1693. 1694.
M.V.P. Chrysostomus Perdan Con'or 1695.
M.V.P. Narcissus Crainz 1696. 1697.
M.V.P. Gabriel Scheffertnig Con'or, lect. 1698. 1699. 1700.
M.V.P. Alexius Veichtner 1701. 1702. 1703.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1704.
M.V.P. Alexius Veichtner 1705. 1706. 1707.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1708. 1709. 1710.
M.V.P. Gabriel Frey 1711. 1712. 1713.
M.V.P. Timotheus Gollobich Con'or 1714.
M.V.P. Nicolaus Schussizh 1715. 1716.
M.V.P. Xaverius Schustertschitsch 1717. 1718. 1719.
M.V.P. Vitalis Weinmann 1720.
M.V.P. Nazarius Vidrich 1721. 1722.
Guardiani
M.V.P. Nazarius Vidrich el. 20. Oct. 1723.
M.V.P. Zepherinus Francovich Con'or 1724. 1725. 1726.
M.V.P. Silverius Vidig 1727.
M.V.P. Albinus Portner 1728.
M.V.P. Juvenalis Sgauz Con'or 1729. 1730.
M.V.P. Antonius Burchkard Con'or, lect. Theolog. 1731.
M.V.P. Christophorus Pochmayr 1732.
M.V.P. Probus Maidiz Con'or 1733.
M.V.P. Paulus Spingarolli Con'or 1734.
M.V.P. Capistranus Zuppardi Con'or 1735. 1736. 1737. et 1738. ùt Praesidens.
M.V.P. Damasus Pasquan Con'or 1739. 1740.
M.V.P. Theodoricus Skenderich Con'or 1741.
M.V.P. Gregorius Thomassich Con'or 1742. 1743. 1744.
M.V.P. Benevenutus Fraccassa Con'or 1745.
M.V.P. Paschalis Novak Con'or 1746.
M.V.P. Germanus Paulitsch Con'or 1747. 1748. 1749.
M.V.P. Theodoricus Skenderich Con'or 1750. 1751.
M.V.P. Mansuetus Ehrenreich Con'or 1752. 1753. 1754.
1173
M.V.P. Franciscus Salesius Petterman Con'or 1755.
M.V.P. Franciscus Solanus Videtitsch Con'or 1756. 1757.
M.V.P. Felix Rosencranz Con'or 1758. 1759. 1760.
M.V.P. Gandulphus Nusdorffer Con'or 1761. 1762. 1763.
M.V.P. Ladislaus Wergler Con'or 1764. 1765. 1766.
M.V.P. Ladislaus Gollobich Con'or 1767. 1768. 1769.
M.V.P. Cyriacus Juranich Con'or 1770.
M.V.P. Remigius Baschnig Con'or 1771.
M.V.P. Adalbertus Bechtan Con'or 1772.
M.V.P. Wilhelmus Sumregg Con'or 1773. 1774. 1775.
M.V.P. Engelbertus Arnold 1776. 1777.
M.V.P. Wilhelmus Sumregg Con'or 1778. 1779.
MVP. Andreas Huallé Con'r 1780.
MVP. Engelbertus Arnold Con'or 1781.
MVP. Severus Sever Con'or 1782.
MVP. Cherubinus König Con'or, lect. Gn'lis 1783. 1784. 1785. 1786. 1787. 1788.
M.V.P. Corbinianus, Con'r, tardius Consultor fuit guardianus ab anno 1789 usque ad annum 1804.
M.V.P. Annanias Hostnig Con'r 1805. 1806. 1807.
M.V.P. Leopoldus Au Con'r 1809.
M.V.P. Athanasius Saitz Con'r Lect. Phl'iae 1810.
M.V.P. Formosus Bihchanin Con'r 1811. 1812. 1813.
M.V.P. Adalbertus Vugrinchich Con'r 1814. 1815. 816. 817. 819. 820. Deinde eligabantur tempore Capituli v. Congregat. ordinarie mense Aug. v. Sept.
Anno 1820. M.R.P. Formosus Bichanin, Con'or 1821. 822. 823.
Anno 1823. M.R.P. Stanislaus Vuković, Con'or 824. 825. 826.
~ 1826. ~ ~ ~ Ioan. Nep. Požega, Con'or 827.
~ 1827. ~ ~ ~ Hyacinthus Righetti, 828.
~ 1829. A.R.P. Emericus Gradeczky, Ex-Def'tor 830. 831. 832. 833. 834. 835. 836. 837. 838.
~ 1838. M.R.P. Hyacinthus Righetti, 839.
~ 1839. ~ ~ ~ Carolus Grazel, Praesidens, deinde Guard. 840. 841. 842.
~ 1842. ~ ~ ~ Magnus Bosak, Con'or 843. 844.
~ 1844. ~ ~ ~ Bonifacius Jakopčić, Con'or, 845. 846. 847.
~ 1847. ~ ~ ~ Gaudentius Pokorn, 848. 849. 850. 851. 852. 853. 854. 855. 856. 857. 858. 859. 860. 861. 862.
~ 1862. ~ ~ ~ Simon Hostnjak, Con'or 863. 864. 865.
~ 1865. ~ ~ ~ Romanus Testen, 866. die 3. Nov. mortuus.
~ 1867. ~ ~ ~ Simon Hostnjak Praesidens 868. usq. ad Cap.
~ 1868 ~ ~ ~ Felicianus Mathano, 1869.
~ 1869. ~ ~ ~ Simon Hostnjak, 870. die 28. Dec. mortuus.
Deinde R.P. Mathias Pernac. praesidens, dilapidator.
1174
Anno 1871. R.P. Conradus Logonder, et eodem anno 30. Nov. mort.
R.P. Felicianus Mataveš, Praesidens, deinde Guard.
~ 1872. Idem Guard. 873. 874.
~ 1874. R.P. Gilbertus Gravl. 875. 876. 877. 878.
~ 1878. R.P. Bonifacius Pavliček, conc. 1879.
Sigillum
Conventus Jaskensis repraesentat Imaginem B'mae Virginis Mariae sine labe conceptae, undique radios emittentis cum hac in orbem inscriptione: SIG. RESID. JAS. ORD. MIN. REFOR. id est Sigillum Residentiae Jaskensis Ordinis Minorum Reformatorum.
22. Junii 1780.